Anticka Grcka - Skriptica

Grci – Jonjani, Eolci, Dorani – Ratovi : - u prvoj polovini 7. st – gradovi Halkida i Eretrija na Eubeji ( međusobna borba plemićkih rodova ) Perzijski ratovi : - 500 gpne – neki maloazijski grčki gradovi pod perzijskom upravom zatražili pomoć od Grčke i dobili je. Ustanak Grka se rodio zbog slučajne i osobno obojene konstelacije gradskog tiranina iz Mileta koji je pokušao svoj ugled uspostaviti protuperzijskim spletkama. Jonjani traže pomoć, samo Atena i Eretrija šalju pomoć u brodovlju. - Grci osvajaju Sard, ustanički pokret obuhvaća veče dijelove male Azije i Cipra - Grčko je brodovlje kod Lade pred Miletom 495 gpne potučeno a Milet ( tada najvažniji grčki grad ) osvojen i potpuno razoren 494 gpne - 490 gpne perzijski vojskovođe Datis i Artafen kreću preko mora do Atene i Eretrije da ih kazne zbog pomoći Jonjanima. Perzijanci osvajaju Eretriju ali im kod Maratona sveukupna Atenska vojska hoplita pod zapovjedništvom Miltijada zadaje potpuni poraz. - 483 priprema se novi vojni pohod što ga predvodiKserkso, nasljednik Darija I , - 481 gpne Atena i Sparta sklapaju savez protiv Perzijanaca, počevši od 482 Atena pod vodstvom Temistokla gradi flotu od 200 brodova. - 480 Kserkso prelazi Helespont sa vojskom, sukobljava se sa Spartancima pod vodstvom Leonide kod Termopila. Kserkso zaobilazi Termopile, ulazi u napuštenu Atenu te se odlučuje napasti atensko brodovlje kod Salamine. Grci su porazili perzijance, Kserkso predaje vođenje rata Mardoniju i vraća se u Perziju. - 439 perzijanci su opet poraženi kod Plateje u Beociji, brodovlje uništeno kod Mikale. - Istovremeno sa perzijancima, Grke su na Siciliji napali Kartažani. U nevolji, sicilski su se tirani složili pa su 480 gpne kod Himere, pod zapovjedništvom Gelona potukli Kartažane. Atena i Sparta : - prvi oružani sukob ( nakon 460 gpne ) - Atenjani nakon 460 gpne kreću u vojni pohod na Egipat , perzijanci pružaju otpor i atenski je odred uništen 454 gpne. - Atena 453 gpne sklapa sa Spartom mir - 450 nakon pobjede Atenjana protiv perzijanaca kod Salamine na Cipru rat je bio okončan. Kralj kraljeva se odrekao maloazijskih gradova – Kalijev mir 449 gpne - Peloponeski rat izbio je 431 gpne, Korint je uvukao Spartu u rat u kojem su sudjelovale skoro sve grčke države.. Peloponeski rat je trajao gotovo 30 godina. Otpornu snaguAtenjana oslabila je i kuga je izbila 430 gpne a kojoj je podlegao i Periklo.Posčlije 10 godina uspjela se afirmirati stranka pod vodstvom Nikije koja sklapa mir sa Spartom na temelju statusa quo iz 431 gpne. Uskoro u Sateni prevladava radikalnija struja na čelu sa Hiperbolom i Alkibijadom. Ovaj posljednji nagovara Atenjane na sicilsku ekspediciju. - Atenjan iisplovljavaju 415 gpne prema siciliji, 413 gpne su potučeni od Spartanaca na čelu sa Gilipom. - U Ateni 411 gpne izbija oligarhijski puč koji ukida demokratski sustav - Alkibijad kod Kizikasa uništava spartansko brodovlje

- Atenjani kod Aginuza 406 gpne opet potukli spartance pod vodstvom Lisandra - Kod Egospotama doživljavaju poraz 405gpne, Lisandar je ušao u Pirej, atenske su zidine bile porušene, Sparta postaje vodeća sila u grčkoj. Ruše demokraciju i uspostavljaju oligarhiju - Spartanski je kralj Agesilaj 339 gpne vodio u maloj aziji borbe protiv perzijanaca - U matičnoj se zemlji formirala fronta protiv spartanaca sa jezgrom u Beocijskom savezu pod vodstvom Tebe – Korintski rat ( 395 – 387 ) - Atena je 394 pod vodstvom Konona kod otoka Knida porazila spartansko brodovlje. Spartanci uvlače perzijance na svoju stranu ( to je ostvario Antalkida, spartanski pregovarač na dvoru kralja kraljeva u Suzi ) - Nastupa Antalkidin mir 387 gpne - Atena je ponovo ojačala te 377 gpne osniva drugi atički pomorski savez - U bitki kod Leuktre 371 gpne Tebanac Epaminonda je kosim bojnim poretkom porazio spartance koji se više nikad nisu oporavili od tog udarca. - Tebanci ih ponovno pobjeđuju 362 gpne kod Mantineje i Sparta više definitivno nije grčka velesila. Epaminonda u toj bitki pogiba. - Nakon sloma sicilske ekspedicije, Kartažani kreću u ofenzivu protiv grka sa ciljem da ih otjeraju sa sicilije. Selinus je uništen 409 gpne a zatim i Akragas. U Sirakuzi na vlast stupa tiranin Dionizije I koji razvija vojsku i mornaricu te nakon dugotrajnog rata ( 397 – 392 ) tjera Kartažane na sjeverozapad otoka. Makedonci - Filip : - Ateni je preoteo Amfipolis 357 gpne te zatim Pidnu 356 gpne - Nakon toga umiješao se u sveti rat protiv Fokejaca koji su tlačili Delfe - Atenjani i Beoćani zajedno sa drugim državama u savezu gube bitku kod Heroneje a Filip je pobjednik. Aleksandar : - 334 gpne prelazi Helespont i započinje rat s perzijancima - poražava perzijske satrape na rijeci Granika 334 - 333 gpne kod Isa poražava Darija III Kodomana - 332 osvaja Tir, fenikijsku obalu te je 331 zaposjeo Egipat gdje osniva grad Aleksandriju. - Kod Gaugamele je ponovno porazio Daija III kodomana te zatim zauzeo Perzepolis i Suzu. - Baktrijski vojni pohod 329 – 327 gpne - Vojni pohod u Indiju 327 – 325 gpne Doba Diadoha : - Antigona Monoftalmosa, najopasnijeg protivnika, 301 gpne potukli su kod Ipsosa Ksandar ( Antipaterov sin ), Lizimah, Ptolomej i Seleuk. - 281 gpne Lizimaha ( koji je vladao malom Azijom i Trakijom ) kod Kirupediona potukao Seleuk. Razdoblja : - arhajsko ( rano ) doba

– od početka razračuinavanja sa Perzijom pa do uspona Makedonije – Klasično doba - nakon Aleksandra – Helenističko doba Sparta Dorani su prodrli u Lakoniju, mikenske tvrđave su pružale žesatok otpor, naročito Amikla. To je Dorane primoralo da i dalje žive u ratničkoj organizaciji, ponašali su se kao pleme u seobi i zadržali središnju kraljevsku vlast i logorski život. Takviu se ratnici nisu mogli baviti poljoprivredom pa su rad nametnuli pokorenom stanovništvu.Dorani su svojlogorski život koncentrirali u jednom naselju nalik na grad – Sparti. Ograničavai su se na ratničko zanimanje a helotima ( pokorenom stanovništvu ) prepuštali ob radu tla. Nakon Lakonije osvojili su susjednu Meseniju. U 6 stpne postaje vodeća sila na Peloponezu. Kralj Pauzanije vojevao slobodno u Bizantionu pa je opozvan. Svijet grčkih bogova - bio je satkan od predgrčkih, orijentalnih i sastojaka donešenih od doseljenika.Pojedina mjesta su uživala veći ugled – Zeus na Olimpiji, Posejdon na Istmu, Hera u Argosu, Apolon u Delfima, Artemida u Eezu Razlozi za kolonizaciju – ( počelo je od sredine 8 st. trajalo neometano skoro 2 stoljeća ) prenaseljenost grčkog matičnog kopna, svijest o trajnoj ugroženosti opstanka, želja za avanturom. Izlazišta su bila – Halkida, Eretrija, Magara, Naksos ( ista plemena ili isto narječje ) Probuđeni grčki duh – ( početak 6 stpne čak i 7 stpne ) – Prvi veliki filozofi prirode su iz Jonije, Anaksimander i Tales su bili iz Mileta kao i zemljopisac Hekatej. Filozof Pitagora bješe rođen na Samosu, kasnije živio u južnoj Italiji.Parmenid iz Eleje Običajno pravo – u rano 7 stpne u Lokranima ( južna Italija ) zapisao Zaleuk, u sicilskoj Katani Haronda ( 6 st ), u Ateni Drakon ( 624 gpne ) Tirani – u mnogim su gradovima zavađene stranke prepuštale izabranom sucu posredniku da uvede novi poredak. Tako je na mnogim mjestima dolazilo do toga da se jedan plemić nametnuo za gospodara grada – tiranina – jedan od prvih – Pitak iz Mitilene. Tiranin je u to doba bio moderan političar, rođen iz zahtjeva svog vremena, brinuo se za pravnu sigurnost, objavljivao reforme zakona, sređivao posjedovne odnose na pravedan način. Polikrat sa Samosa ( 538 – 522 ), sicilski tirani – Gelon iz Gele ( 491 – 478 ) najprije u Geli a kasnije u Sirakuzi, zatim Teron iz Akragasa ( 488 – 472 ) . U Ateni – 561/60 Pizistrat, nakon njegove smrti ( 528/27 ) su slijedili njegovi sinovi Hipija i Hiparh. Nakon njih Alkmeonid Klisten ( 508 ) reorganizira građanstvo u intereseu puka. Organizirao građanstvo po zemljopisno određenim okružjima. Klisten je ustanovio pučko vijeće ( bule demoise ) Atički pomorski savez – Atena je sa određenim gradovima na Egejskom moru i na zapadnoj obali Male azije obrazovala vojnu zajednicu. Procjena financijske djelotvornosti je važna zbog izračunavanje visine priloga, prvu je procjenu poduzeo Atenjanin Aristid. U malo desetljeća savez raste na 400 članica.

Doba Diadoha – podjela države. nakon smrti Aleksandra –Savezi i borbe trajali su do 281 gpne. Tada se ustaljene 3 oblasti sve do vremena rimljana : Makedonija pod obitelji Antigona Monoftalmosa ( Antagonidi ), zatim Seleukidska država pod Seleukidovim nasljednicima ( Seleukidi ) i Egipat pod Ptolomejemi njegovim nasljednicima ( Ptolomejevići ) , Helenistički su vladari bili vojni despoti, najlake su vladali Antagonidi, protiv njh se u grčkoj osnovao Etolski pa zatim Ahejski savez. Usprkos brojnim borbama, održala se makedonija sve do rimljana. Seleukidima je bilo teže, oni su spali samo na Siriju. Krajem 3 stpne uspio je jedan Seleukid, Antioh III , vezati najveći dio istočnih pokrajina uz svoje kraljevstvo ali njegovi pokušaji na zapadu su ga doveli u zavadu s rimljanima koji su ga 190 gpne porazili kod Magnezija na Sipilu i otada je Seleukidska država osuđena na raspad. U helenističkom su dobu u Aleksandriji procvale znanosti, Aleksandrijska je knjižnica bila najveća na svijetu. Jezikoslovac i zemljopisac Ewratosten je živiuo u Aleksandriji, također i matematičar i inženjer Heron, a bogami i pjesnik Kalimah. Arhimed je živio u Sirakuzi Neke Grčke face ( koje nisu u pitanjima ) 1. Temistoklo genijalni državnik pod kojim su Atenjani sagradili 200 brodova za borbu protiv perzijanaca. Vodio je bitku protiv perzijanaca kod Salamine, Upregnuo je atenjane bez imovine da budu veslači na lađama čime je i neznajući započeo radikalnu demokratizaciju Atene 2. Efijalt 462 gpne bio je prvak radikalnog smjera u Ateni, oduzeo je moć areopagu tako što je ukinuo pravo da mu činovnici polažu račune 3. Aristofan Atenski komediograf koji je u svom dijelu '' Ose '' kritizirao demokraciju, svoj je kor sudaca sastavio od staraca. 4. Kimon Sin pobjednika kod Maratona – Miltijada, isticao se u kasnijim razračunavanjima sa perzijancima. Bio je najutjecajniji čovjek tog vremena u Ateni, bio je obožavalac Sparte.. Obaranjem areopaga 462 gpne demokrati su se odvojili od Sparte /( razvikane aristokratske države ) i prognali Kmona.

5. Jazon Je tiranin iz Tesalije u gradu Feri, Jazon je izgradio snažan položaj i time oko 370 gpne imao velik utjecaj u srednjoj grčkoj

6. Izokrat Publicist koji je pokušavao da za ideju mira prirazumijevanje u javnosti, pri čemu se opći mir povezivao sa općim ratom protiv perzijanaca. Vodstvo u tom ratu je Izokrat dodjeljivao svim silama u grčkoj te najzad i Filipu Makedonskom. 7. Timoleon Nakon što su ga Sirakužani pozvali da uspostavi red na siciliji, gdje su izbile borbe između Dionizija II i šurjaka Dionizija I - Diona, Korint šalje Timoleona koji je 344 gpne uspostavio red, ukinuo je tiranske vladavine i odagnao Kartažane u svoje granice. Zatim se 337 gpne povukao te nastavio živjeti kao privatnik. 8. Aridej Polubrat Aleksandra velikog koji se nakon njega uspeo na vlast kao Filip III ali je bio slabouman pa je otpao u pogledu upravljanja državom 9. Aleksandar IV Posmrtno rođeni Aleksandrov sin, umoren 311 gpne 10. Olimpija – Aleksandrova mati, Euridika – Aridejeva žena Gurale se u politiku nakon smrti Aleksandra 11. Aleksandrovi generali : Perdika, starac Antipater, Antigon Monoftalmos, Grk Eumen. Pojmovi : Heloti – pokoreno stanovništvo Spartiati – spartanski ratnici Seisahtheia – Solonovo oslobođenje od dugova Pentakosiomedimnoi – 500 vagana žita, 52 litre žita godišnje Timokratski poredak – zasnovan na imovinskoj procjeni nužnoj radi određivanja klasa za vršenje vojne dužnosti. Bule demoise – pučko vijeće koje je preuzelo najvažnije političke funkcije starog plemićkog vijeća ( areopaga ) Ostrakizam – sudovanje na pločici ( ostrakon – pločica na koju se zapisivao pravorijek ) Efori – petorica nadzornika dvaju Spartanskih kraljeva. Satrapije – Perzijske upravne oblasti, Satrapi – upravitelji Teti – Atenjani koji nisu imali nikakve imovine Izonomija - jednaka politička prava svih Atenjana

Areopag – plemićko vijeće ,središte državnog života Arhont - je titula najviših dužnosnika u mnogim grčkim antičkim polisima Arhontat – središnje činovnićko vijeće Demi – mala zemljopisna okruženja Strategi – vojskovođe Meteci – robovi i stranci koji su živjeli u Ateni Buleuterion – gradska vijećnica Gimnazija – vježbališta za mladež Diete – plaće što su ih dobivali činovnici, suci i sudionici pučkih skupština i kazališnih izvedbi. Buleuti - vijećnici Pritanija – desetina od 500 buleuta koji su vršili vlast., na čelu im je predstojnik Bule – vijeće Demagozi – pojedinci koji su se odlikovali govorničkom vještinom, pravi vladari u demokraciji