Ang Wikang Rinconada Sa Bikol

Ang Wikang Rinconada sa Bikol

ang wikang rinconada sa bikol • • • • • • •

Abstrak Introduction bicol, bikol, kabikolan Wika at dayalek Ribyu ng mga naunang pag-aaral Interpretasyon ng datos konklusyon

introduction – Dayalektoloji, dayalek jograpi, eryal at speysyal lingg – Paglalahad ng problema – Layunin ng pag-aaral – Sakop at limitasyon – Batayan ng dayalektoloji – Proseso ng pag-aral

bicol,bikol, kabikolan – jograpikal na lokasyon – orijin ng pangalang ‘bikol’ – maikling kasaysayan ng bikol • pre-kolonyal • kolonyal – panahon ng kastila – panahon ng amerikano

– pagpapalit-palit ng pulitikal na bawnderi – ilang tala sa kasaysayan ng rinconada

wika at dayalek – paglinaw ng mga terminong wika at dayalek – dayalek kontinyum – otonomi at heteronomy

ribyu ng mga naunang pag-aaral – pagbabahagi ng mga unang gawa • • • •

anderson at lynch: ang pinakaunang pag-aaral epstein mintz mcfarland

– Mga puna sa unang mga gawa at ang pagkakaiba sa kasalukuyang pag-aaral

interpretasyon ng datos –

imbentaryo ng tunog •

ang mga segmental na ponema – – –

• • •

ang supra-segmental na ponema silabol pattern ilang morpoponemikong proseso – – – – –

–

ang mga mapa paghahambing ng mga leksikon – –

mga bilang ilang mga pattern » di-kogneyt » kogneyt set

pagkukumpara ng ilang mga kategoryang leksikal • • • •

–

neysal asimileysyon reduplikeysyon d > r alterneysyon singkope paglilipat ng haba

ang leksikon • •

–

vawel diptong konsonant » mga istap » mga frikatib » mga neysal » mga lateral » mga semi-vawel

pronawn pangalang pambilang eksistensyal, negatib at afirmatib partikel infleksyon sa aspek ng verb

mga obserbasyon

Abbreviations and Symbols • • • • • • • •

adj affirm B Baa Bac Bal Bat Ben

• • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Buh Bul Bom Cab Cal Cam Can Car Cmg Dar Del Dim Eksist Eyj Frik Gar Gnz Goa Gui

adjective affirmative base Baao Bacacay Balatan Bato beneficiary/ benefactive Buhi Bula Bombon Cabusao Calabanga Camalig Canaman Caramoan Camalig Daraga del Gallego diminutive existential eyjent / eyjentib frikatib Garchitorena Gainza Goa Guinobatan

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Imperf Imperfectib Inst instrument / instrumental Int intensib Irg Iriga Jen jenetib K konsonant Kal Kanlurng Albay Kont kontemplatib Lag Lagonoy Lat lateral Leg Legazpi Lib Libmanan Lik likwid Lup Lupi Mag Magarao Mil Milaor Min Minlabac Mln Malinao Mpt Malilipot N nawn Nab Nabua Nag Naga Neg negatib Oas Oas Obj objek / objektib Oca Ocampo

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Pam Pamplona Part Partido Pas Pasacao Perf perfektib Pil Pili Pl plural Pol Polangui Pre Presentacion Pro-NP Pro-nawn preys Rag Ragay Rinc Rinconada Sag Sangay Sip Sipocot Sir Siruma SnF San Fernando SnJ San Jose Sto Sto. Domingo Tab Tabaco Tig Tigaon Tiw Tiwi V vawel Vd voys Vl voysles () opsyonal a + b sinusundan ang a ng b > mula sa

Abstract •

Ang pag-aaral ay tungkol sa isang barayti ng pananalita sa Kabikolan, ang Rinconada. • Naglalayon ang pag-aaral na makapagbigay ng fityur ng wika na magbubuklod sa eryang sinasakupan ng Rinconada at magbubukod sa Rinconada bilang isang bukod tanging barayti ng pananalita. • Ang papel ay nagsisilbing isang preliminaryong pag-aaral sa pagbuo ng teoryang ang Rinconada ay isang wikang hiwalay sa ibang barayti ng Bikol.

introduction Dayalektoloji, dayalek jograpi, eryal at speysyal lingg. Paglalahad ng problema.Layunin ng pagaaral.Sakop at limitasyon.Batayan ng dayalektoloji

dayalektoloji, dayalek jograpi,eryal at speysyal linggwistiks Dayalektoloji – sangay ng linggwistiks na nag-aaral ng mga dayalek ng isang wika. Tinitingnan at pinag-aralan ang mga linggwistik barayti sa loob ng isang komunidad na pangwika. – tinatawag ding dayalek jograpi, linggwistiks jograpi, jograpikal linggwistiks, eryal linggwistiks at speysyan linggwistiks – isang metodoloji o sistematikong pamamaraan ng pagkolekta ng mga ebidensya ng mga pagkakaiba ng mga dayalek (Chambers at Trudgill, 1980) – bukod sa pagkolekto o pagtukoy sa mga rehiyonal na distribsyon ng mga linggwistik barayti, naglalayon din itong mag-establis ng mga kadahilanan sa particular na jograpikal ng mga distribusyon (Petyt, 1980, at Crystal, 1987)

paglalahad ng problema •

• • • •

Lumalabas na maliban sa ilang bayan sa bikol, sa kabuuan, bikol ang ginagamit pero magkaibang barayti ang ginagamit sa iba’t ibang bayan. • Nag: basaq qan su:guk kan gamgam • Leg: dumug qan bunay kan bayuN ‘basa ang itlog ng ibon’ Magkaiba ang dalawa sa larangan ng leksikon. Maari ring itanong na baka magkahiwalay na wika ang mga ito sa kontemporaryong gamit, o di kaya, baka mga dayalek lamang sa historical na punto de bista Pero may mutwal na intelijibiliti sa pagitan ng dalawang barayti. May mga shibboleth o distinguishing trait sa larangang leksikal na ginagamit ng mga Bikolano sa pag-aydentifay ng iba’t ibang barayti ng bikol Sa dissertation ni Mintz (1973), nabanggit niya batay sa kaniyang mga naunang pag-aaral at mga obserbaasyon, na ang Boinon o ang wikang ginagamit ng mga taga-buihi, na pinaniniwalaang isa sa mga dayalek ng Bikol, ay hiwalay na wika. Dagdag pa ni Mintz na ang Rinconada ay nmalaamng hiwalay na wika rin. Ong obserbasyong ito ni Mintz ang naging simulain ng pag-aaral

layunin ng pag-aaral • • • • •

makapagbigay ng mga feature na magbubuklod sa eryang sinsasakupan ng Rinconada at magbubukod sa rinconada bilang isang bukod tanging barayti ng pananalita sa bikol ang mga feature ay magmumula sa tunog, sa leksikon at sa mga paradigm ng ilang leksikal na kategorya ang pag-aaral ay isang preliminaring pag-aaral na nagpapakita ma ang rinconada ay isang nabubukpod na wika layunin ng pag-aaral na masarbey ang camarines sur at albay para ma[patunayan o mavalideyt ang mga output ng mga naunang pagaaral sa eryang ito gagamitin ang mga kasangkapat at ptoseso na ginamit sa dayalektoloji, tulad ng pagsarbwey sa pamamagitan ng paggamit ng isang listahan ng mga leksikon na pagkukumparahin at ng paggamit ng mga mapa at paglapat ng mga imajinaring mga linyang nagtatakda ng mga bawnderu ng gamit ng isang fityur ng wika na tinatawag na isogloss at ng bandel ng mga isogloss

sakop at limitasyon • • • • • • • • •

distrito 1 – cabusao, del gallego, libmanan, lupi, minabalac, Pamplona, pasacao, ragay, san Fernando, at sipocot distrito 2 – bombon, calabanga, camaligan, canaman, gainza, magarao, milaor, ocampo, pili distrito 3 – caramoan, garchitorena, goa, lagonoy, presentacion, sangay, an jose, siruma, taigaon, at tinambac distrito 4 – baao, balatan, bato, bui, bula at nabua ang distrito 3 ay kolektibong tinatawag na partifo ang distrito 4 kasama ang iriga ay kilala bilang rinconada erya mula sa albay – bacacay, camalig, daraga, guinobatan, jovellar, libon, ligao, malilipot, malinao, manito, oas, pio duran, polangui, rapu-rapu, sto. Domingo, tabaco, at tiwi idinagdag din ang legaspi hindi nasarbey aang jovellar, libon, ligao, manito, pio duran at rapurapu

batayan ng dayalektoloji • • • • • • • • •

May pitong uri ng batayan ang dayalektoloji; (chambers at trudgill, 1980) leksikal – dinedeskrayb lamang ang pagkakaiba ng mga salitang ginagamit ng mga speaker para tukuyin ang isang bagay, katangian =o aksyon pagbigkas – tinitingnan ang pagkakaiba sa pagbigkas ng mga salita kung saan magkapareho ang anyo nito sa magkaibang dayalek phonetic – contrast s aphonetic output phoenemic – tinitingnan ang phonemic na imbentaryo ng mga dayalek na piag-aralan morphological – pagkakaiba ng dalwang dayalek sa pagbuo ng salita syntactic – agkakaiba sa larangan ng pagbuo ng sentence semantic – contrast ng pagpapakahuliugan sa iba’t ibang erya ang papel ay nakabatay sa leksiokon, tunog at ilang mga leksikal na kategorya kung jkaya’t ang ibang batayan ay labas sa sakop ng papel

bicol,bikol, kabikolan jograpikal na lokasyon.orijin ng pangalang ‘bikol’.maikling kasaysayan ng bikol.pagpapalitpalit ng pulitikal na bawnderi.ilang tala sa kasaysayan ng rinconada

wika at dayalek paglinaw ng mga terminong wika at dayalek.dayalek kontinyum.otonomi at heteronomy

ribyu ng mga naunang pag-aaral pagbabahagi ng mga unang gawa.mga puna sa unang mga gawa at ang pagkakaiba sa kasalukuyang pag-aaral

mga unang gawa barbara anderson at frank lynch (1956) - unang gumawa ng paggruo ng mga dayalek sa bikol - ang boundary naman ng tagalong sa Bikol ay sa may hilaga ng daet sa cam norte - naging batayan sa paggrupo ang mga tunog o pagkakaparepareho at pagkakaiba ng mga imbentaryo nito - Ayon sa kanila, ang Bikol ay nahahati sa apat na grupo: o Kostal peninsular o Tmog Catanduanes – nagtataglay ng karagdagang tunog, ang /L/ o alveolar-lateral-liquid na ang blade ng dila ang articulator o Hilagang Catanduanes – nagtataglay ng karagdagang tunog na /R/ o lateral flap o Interior bikol – walang /h/ at nasasub-group sa tatlo: Baao, bato, bula. Nabua (cam sur) at libon (albay) – nagtataglay ng pinakaminimun na imbentaryo ng tunog Iriga (cam sur_, polangui, guinobatan, ligao, camalig, daraga at jovellar (Albay) – ang minimum na imbentaryo na dinadagdagan ng pepet Buhi at oas – bukod s apepet, may nadagdag pang isang tunog sa buhi, ang /G/ na isang voiced velar fricative

mga unang gawa Jon Epstein (1967) - walang binanggit na batayan sa pagklasipika sa pag-aaral na ito ni Epstein - lumalabas para kay Epstein na may anim na dayalek erya sa bikol o Rinconada dayalek – binubuo n mga barayting ginagamit sa Bula, Buhi, Baao, Nabua, Bato, at Iriga o Gitna at kanlurang Albay o Sorsogon o Timog Catanduanes o Hilagang Catanduanes o Standard Bikol – ito ang tinutukoy niana Anderson at lynch na coastal-peninsular

mga unang gawa Malcolm Mintz (case and semantic affixes of bikol verbs, 1973) - hindi rin binanggit ni mints ang batayan sa paghahati-hati ng bikol - ang paggrupo ay marahil batay sa obserasyon sa mga dayalek na ito sa kaniyang pagtira sa kbikolan o standard bikol naga daet partido legaspi timog catanduanes – ang pagsasama ni mintz ng dayalek na ito sa standard bikol ay isa sa mga pagkakaiba ng kaniyanf paggrugrupo sa klasipikasyon na ginawa nina Anderson at lynch at ni epstein o rinconada – ang rinconada ay malamang maging hiwalay na wika rin, hiwalay sa anumang dayalek sa bikol o buhi – ayon kay mintz, mabuting tingnan ang buhi bilang hiwalay na wika o hilagang sorsogon o timog sorsogon o hilagang Catanduanes o kanlurang albay – bumubuo ng tinatawag na central chain at may apat na grupo ng mga dayalek na binanggit si mntz na bahagi ng cheyn na ito daraga-camalig-guinobatan-jovellar ligao oas-polangui libon

mga unang gawa Curtis Daniel Mcfarland (dialects of the bicol area, 1974) – may labing isang markadong dayalek erya ang bikol – kinumpara ang mga ito sa larangan ng phonology, basic lexicon at morphology – sa phonology, tiningnan dn ang synchronic at diachronic na relasyon ng mga tunog na natagpuan – ang pagkukumpara ay inekstend pa sa tatlong eikoa sa labas ngkomunidad na pangwika sa bikol: tagalong, samar-leyte at hiligaynon – hindi isinama ang: 1. kanlurang bahagi ng cam norte at ang bayan nd del gallego sa cam sur kung saan tag ang wikang ginagamit 2. timog Masbate kung saan Hiligaynon at Cebuano an ginagamit

– ang mga sumusunod ay ang mga markadong dayalek erya ng bikol o hilagang Catanduanes – bagamanoc, pandan, payo, at viga o timog Catanduanes – baras, bato, gigmoto, san Andres, san Miguel at virac o daraga – camalig, daraa, guinobatam , jovellar, pio duran (albay); donsol (sorsogon) o oas – ligao, oas, polangui (albay)

mga unang gawa o o o o

libon – libon iriga – iriga, baao, bato at nabua (cam sur) buhi – buhi standard bikol – basud, daet, Mercedes, san Vicente, talisay (cam norte); naga at iba pang bayan sa cam sur maliban sa del gallego, legazpi at iba pang bayan ng albay; bacon, castilla, magallanes, pilar, prieto diaz sa sorsogon; san pascual sa masbate o hilagang sorsogon – casiguran, juban at sorsogon (sorsogon) o timog sorsogon – mga natitirang bayan ng sorsogon o Masbate – mga bayan sa isla ng tica at ang hilagang bahagi ng isla ng Masbate

mga unang gawa ang labing isang dayalek erya ay hinati sa pat na grupo o hilagang Catanduanes o coastal dialect – timog Catanduanes at standard bikol o inland dialect – daraga, oas, libon, iriga at buhi o timog na mga dialect – hilagang sorsogon, masbate at timog sorsogon bukod sa kwalitibong agkukumpara, fumamn siya ng isang metof na kwantitibo sa pagkumpara ng mga morpema na kanyang tinawag na porphemic differentiaw tinitingnan ng method na ito ang pagkakaibang natatagpuan sa mga equivalent na mga paradaym sa mga dayalek

mga puna sa naunang pag-aaral •

Ang pag-aaral nina Anderson at lynch ay nakabatay lamang sa inventory of sounds. An ginventory ngmga tunog ay isa s amga batayan ay epektibo aamng kapag tiyak na sa buong eryang pinagaarlan ang matatagpian na mga dayalek ay dayalek ng iisang wika kung saan an gfeature na ito ay maaring magsilbi bilang shibboleth ng isang dayalek s aibang dayalek. Subalit sa erya tulad ng bikol. Masasabing may kakulangan ang imbentaryo ng tunog na gagamitin bilang tanging bat • Sa pag-aaral ni Epstein, uanng na-identify ang grupong rinconada. Pero para sa kniya ang rinconada ay dialect lamang ng bikol. Ang balatan ay hindi idinama at wlanag nabanggit na batayan. • Sinabcategorize ni mints bilang hiwala na dialect ang rinkonada. Kulang ang datos na susuporta sa nasabing paggrupo. Ang paggrupo a batay sa obserbasyon lamang.

interpretasyon ng datos imbentaryo ng tunog.ang leksikon.pagkukumpara ng ilang mga kategoryang leksikal.mga obserbasyon

ang mga segmental na ponema

high mid low

high mid low

high mid low

Grp A (Buh, Irg, Dar, Cmg, Gui at Pol) front central back i u E a Grp B (Oas) front central back i u e E o a Grp C (lahat ng bayan maliban sa mga bayan sa A at B) front central back i u a

ang mga segmental na ponema • /i/ : [i] high-front vowel • /a/ : [a] low-cental vowel [qi:duq] ‘aso’ [qaldow] ‘araw’ [bitis] ‘paa’ [kakan] ‘kain’ • /e/ : [e] mid-front vowel • /u/ : [u] high-back vowel [ba:be] ‘babae’ [qu:lid] ‘uod’ [magteq] ‘magtahi’ [tulu] ‘tatlo’ • /E/ : [E] mid-central vowel • /o/ : [o] mid-back vowel [dakElEq] ‘malaki’ [to] ‘tao’ [qEsad] ‘isa’ [don] ‘dahon’

ang mga segmental na ponema •

•

•

•

/aw/ : [aw] [lawlaw] [qu:maw] /iw/ : [iw] [pitiw] [kiwkiw]

/ay/ : [ay] [la:way] [qu:lay] /uy/ : [uy] [pa:ruy] [ka:huy]

• ‘maluwag’ ‘pabigay puri’ ‘bitin’ ‘pagkalabit na apat na daliri lamang ang ginagamit ‘laway’ ‘usap’

‘palay’ ‘kahoy’

•

•

•

/oy/ : [oy] [ko:y] /ow/ : [ow] [pownu] [qagnow] /Ew/ : [Ew] [NErEw] ‘purol’ [qaldEw] ‘araw’ /Ey/ : [Ey] [balEy] [guramEy]

‘kahoy’ ‘paano’ ‘lamig’

‘bahay’ ‘daliri’

ang mga segmental na ponema Grp A labial alveolar palatal velar laryngeal glottal stop-vl p t k q stop-vd b d g frik-vl s h neysal m n N lat-lik l lat-flap r semi-V w y

ang mga segmental na ponema Grp B (Baa, Nab, Irg, Bul, Bal, Bat, Dar at Oas) labial alveolar palatal velar laryngeal glottal stop-vl p t k q stop-vd b d g frik-vl s neysal m n N lat-lik l lat-flap r semi-V w y

ang mga segmental na ponema Grp C (Buh) labial alveolar palatal velar laryngeal glottal stop-vl p t k q stop-vd b d g frik-vl s frik-vd G neysal m n N lat-lik l lat-flap r semi-V w y

ang mga segmental na ponema mga frikatib

mga istap • • • • • • •

/p/ : [p] [paNanu:run] /t/ : [t] [tulak] /k/ : [k] [ka:wat] /b/ : [b] [lu:tab] /d/ : [d] [duguq] /g/ : [g] [qalpug] /q/ : [q] [qalaN]

• ‘ulap’

•

/s/ : [s] [ha:las] /h/ : [h] [ha:Ngus] /G/ : [G] [qiNEdEG]

‘tiyan’

•

‘laro’

•

mga neysal

‘dura’

•

/m/ : [m] [gamgam] /n/ : [n] [gadan] /N/ : [N] [guraN]

‘dugo’ ‘alikabok’ ‘tuyo’

• •

‘ahas’ ‘hinga’ ‘pahinga’

‘ibon’ ‘patay’ ‘matanda’

ang mga segmental na ponema Mga lateral

•

Mga suprasegmental

•

•

[sa:lug] [salug]

‘ilog’ ‘sahig’

•

[[mara:qut] [maraqut]

‘masama’ ‘masira’

•

[mata:pus] [ma:ta:pus]

‘matapos’ ‘matatapos’

/l/ : [l] [maNu:rul] • /r/ : [r] [raqut]

‘mapurol’ ‘sira’

•

Mga semi-vawel

•

/w/ : [w] [walu]

•

/y/ : [y] palatal semi-vowel [ya:qun] ‘nandito’

silabol pattern •

•

•

•

ang karaniwang silabol sy binubuo ng isang obligatoring pik na binubuo ng vowel at dalawang margin, ang onset na obligatory at ang koda na opsyonal, na parehong pinupunuan ng consonant kung kaya’t KV(K). sa hiram na salita mapapnsin ang paghiram din ng mga syllable structure na nagpapahintulot ng consonant cluster, kung kaya’t ang syllable structure ay maari ring (K) KV (K)(K). sa K1 at K2, kapag ang K2 ay [l], abg pwedeng pumuno sa K1 na islat ay [p, b, k, o g]. kapag ang k2 naman ay [r], ang K1 ay maaaring [p, t, k, b, d o g]. at kapag ang K2 ay [w o y], ang K1 ay maaring punan ng kahit anong consonant maliban na lamang sa mga semi-vowel at glottal. Ang pinal na consonant cluster p ang K3 at K4 ay nagdedepende sa phonotactic ng wikang hiniram. Halimbawa: [-Nk] pink [-rs] nars [-ks] si:roks

morpoponemikong proseso nasal assimilation • Partial-regressive [bilabial] > [m + bilabial] -N [alveolar] > [n + alveolar] [velar, glottal > [N + velar, glottal o semi-vowel] o semi-vowel] • Partial-regressive-omplete-progressive [p,b,m] > [m+p,…] > [m+m] -N [t,d,n,s] > [n+t,…] > [n+n] [k,q,h,N] > [N+k,…] > [N+N]

morpoponemikong proseso •

•

•

•

Pagkaltas ng parehong tunog na magkatabi [m+m] > [m] [n+n] > [n] [ + ] > [ ] Halimbawa: [na ] + [raqut] > [nanraqut] ‘nanira’ [na ] + [kuqa] > [na kuqa] > [na uqa] > [na uqa] ‘nanguha’ Karaniwang nagkakaroon ng pagkaltas ng isa sa magkaparehong tunog na magkatabi, subalit may natagpuan na mga halimbawa na pinapayagan ang pagtabi ng magkaparehong tunog [paggi:li ] ‘paggiling’ Sa Nabua, bukod sa [g] ay may iba pang tunog pinapayagang tumabi sa katula nitong tunog Nag: [bakal] + [-umin-] > [buminkal] ‘bumili’ Nab: [bakal] + [-umin-] > [buminakal] > [binumakal] > [binmakal] > [binnakal] ‘bumili’

morpoponemikong proseso reduplication • K1V1 Reduplication [ma] + K1V1 > [ma] + K1V1K1V1… [ma] + [gayun] + pl > [magaga:yun] ‘magaganda’ • -V1r- Reduplication K1V1… + pl > K1-V1r-V1… kapag ang K1 ay [l], sa halip na –Vr-, rV1ang realization ng plural na anyo lv… + pl > rV1K1V1… [halaNkaw] + pl > [haralaNkaw] ‘matatangkad’ [lu:tuq] + pl > [rulu:tuq] ‘magluto’

morpoponemikong proseso • K1uru- Reduplication K1V1… + dim > K1uruK1V1… [qulu:nan] + dim > [quruqulunan] ‘maliit na unan’ • Full Reduplication stem + int/dim > stem + stem [ba:su] + dim > [basuba:su] ‘maliit na baso’ [paNit] + int > [paNitpa:Nit] ‘napakapangit’

morpoponemikong proseso d>r alternation d>r/V_V [tubud] + [-an] > [tubudan/tuburan] [ba:yad] + [-an] > [baya:dan / baya:ran]

‘paniwalaan’ ‘bayaran’

syncope [na:muqut] + [-an] > [na:muqutan] > [na:muqtan] [dara] + [-un] > [darahun] > [darhun]

‘mahal’ ‘dalhin’

paglilipat ng haba …V:KVK + -an/-un > … VKV:Kan / …VKV:Kun [mara:qut] + [-un] > [maraqu:tun] ‘masamamang-masama’ [bi:laN] + [-un] > [bila:Nun] ‘bilangin’

ang leksikon 1. magkasintulad ang anyo ng leksikon sa lahat ng bayan sa Cam sur maliban sa bayan ng del Gallego Halimbawa: Del : [tatlo] [qu:lu] [qikaw] Lahat: [tulu] [payu] [qika] ‘tatlo’ ‘ulo’ ‘ikaw’ Sa pagkakataong ito, kapareho ng anyong leksikon ng Tagalog ang anyong ginagamit sa Bikol sa Camarines Sur, pare-pareho ang salita sa lahat ng bayan kasam na ang del Gallego. Halimbawa: [matabaq] [lima] [maki:nis] ‘mataba’ ‘lima’ ‘makinis’

ang leksikon 2. ang pangalawang grupong ito ay naiiba sa una dahil sa grupong ito makikita ang paghiwalay ng Buhi Halimbawa: Buh: [sEmEg] [sEgEd][damuwag] Lahat: [basaq] [qagum] [damu:lag] ‘basa’ ‘asawa; ‘kalabaw’ 3. sa pangatlong grupo, sa halip na ang Buhi ang humiwalay, ang leksikon ng Iriga ang naiba. Ang anyo sa Buhi ay katulad ng anyo ng ibang mga bayan sa Camarines Sur. Halimbawa: Irg: [sa:lEg] [magqEran] Lahat: [sa:lug] [magquran] ‘ilog’ ‘umulan’

ang leksikon 4. magkasintulad ang mga porma maliban sa Buhi at Iriga. Pareho ang anyo ng mga leksikon mula sa buhi at sa Iriga. Halimbawa: Irg at Buh: [kamEt] [dakEl] Lahat: [kamut] [dakul] ‘kamay’ ‘marami’ 5. pare-parejo ang mga anyo maliban sa buhi at sa iriga. Sa pagkakataong ito, magkaiba ang pormang matatagpuan sa dalawang dayalek na ito. Halimbawa: Buh: [sEdEq] [parakul] Irg: [qEdEq] [pi:saw] Lahat: [quduq] [patuk] ‘tae’ ‘palakol’ 6. nag-iba ang anyong ginagamit sa Baao, Nabua, Bato, Balatan, Bula, at Iriga. Halimbawa: Rinc: [talbu] [mudtu] [darwa] Lahat: [qalpug] [qugtu] [duwa] ‘alikabok’ ‘tanghali’‘dalawa’

ang leksikon 7. ang anyong ginagamit sa Buhi ay kapareho ng anyong ginagamit sa Baao, Balatan, Bula, Bato,. Nabua at Iriga. Halimbawa: Rinc at Buh: [qunu] [sira] [diriq] Lahat: [qanu] [sinda] [daqi] ‘ano’ ‘sila’ ‘hindi’ 8. humiwalay ang buhi sa grupo 7. sa pagkakataong ito, may sariling anyo ang buhi. Halimbawa: Rinc: [qisuraq] [qitlug] Buh: [qisraq] [qumun] Lahat: [siraq] [su:guk] ‘isda’ ‘itlog’

ang leksikon 9. humiwalay ang iriga sa grupo 6. magkapareho ang nayong nakalap mula sa iriga at mula sa buhi. Halimbawa: Irg at Bug: [lEpaq] [qEsad] Rinc: [lupaq] [qusad] Lahat: [lapaq] [saruq] ‘bulok’ ‘isa’ 10. Iriga: may sariling anyo mula sa grupo 9 Halimbawa: Buh: [dakEGEq] [bEGaq] Irg: [dakElEq] [bElaq] Rinc: [dakuluq] [bulaq] Lahat: [daku:laq] [balaq] ‘malaki’ ‘patpat’

ang leksikon 11. halos kapareho ng grupo 6 malipan sa pagkakaroon ng sariling anyo ang iriga Halimbawa: Irg: [qaldEw] [dilaq] Rinc: [qaldow] [riraq] Lahat: [qaldaw] [di:laq] ‘araw’ ‘dila’ 12. sa grupong ito makikita ang pagkakahiwalay ng partido Halimbawa: Part: [la:ki] [panqu] Rinc at Buh: [lalaki] [paqunu] Lahat: [lala:ki] [paqnu] ‘lalaki’ ‘paano’

paghahambing ng mga leksikon paghahambing ng mga leksikon: bilang ng mga parehong leksikon (inter-rinconada )

Irg Nab Baa Bal Bul

nab 157

baa 146 193

bal 155 204 200

bul 156 203 201 213

bat 155 204 200 215 213

paghahambing ng mga leksikon paghahambing ng mga leksikon: bilang ng mga parehong leksikon (rinconada at ang ibang bayan) nag part buh del leg mpt tab mln bac tiw sto cmg pol oas dar gui

irg 58 63 129 29 56 53 53 53 53 54 56 80 89 73 80 80

nab 67 78 104 31 57 55 55 55 55 55 57 66 76 64 64 65

baa 76 83 109 31 58 52 53 53 52 54 58 65 76 63 65 65

bal 80 82 108 31 57 54 54 54 54 54 57 68 78 66 64 67

bat 80 82 108 31 57 54 54 54 54 54 57 68 78 66 64 67

bul 80 83 110 31 57 53 53 53 53 54 57 67 78 66 64 67

paghahambing ng mga leksikon Paghahambing ng mga leksikon: kabuuan ng mga aysolek (inter-rinconada)

irg nab baa bal bul

nab 58

baa 69 22

bal 60 11 15

bul 59 12 14 2

bat 60 11 15 0 2

paghahambing ng mga leksikon paghahambing ng mga leksikon: kabuuan ng mga aysolek (Rinconada at ang ibang bayan) nag part buh del leg mpt tab mln bac tiw sto cmg pol oas dar gui

irg 157 152 86 186 159 162 162 162 162 161 159 135 126 142 135 135

nab 148 137 111 184 158 160 160 160 160 160 158 149 139 151 151 150

baa 139 132 106 184 157 163 162 162 163 161 157 150 139 152 150 150

bal 135 133 107 184 158 161 161 161 161 161 158 147 137 149 151 148

bat 135 133 107 284 258 161 161 161 161 161 158 147 137 149 151 148

bul 135 132 105 184 158 162 162 162 162 161 158 148 137 149 151 148

ilang mga pattern Di-kogneyt rinconada [Na:min] [burus] [tawa] [magNayamun] [magNayamEn] (Irg) [qigin] [bayuN] (maliban sa Baa) [basud] (nab, Bal at bat)

di-rinconada [gabus] ‘lahat’ (maliban sa Buh, Pol, Gui, Oas, Cmg, at dar) [tulak] ‘tiyan’ (maliban sa Buh, Cmg, Pol, Gui, Dar, at Oas) [Ni:rit] ‘tawa’ (Nag at Part) [magka:wat] ‘maglaro’ (maliban sa Cmg, Pol, Gui, Dar at Oas) [qa:kiq] ‘bata’ (maliban sa Cmg, Pol, Dar, Gui, Oas at Buh) [gamgam] ‘ibon’ (Nag at Part) [baybay] ‘buhangin’ (maliban sa Mpt, Tab, Mln, Bac at Cmg)

ilang mga pattern kogneyt set 1. magkaiba sa isa o dalwang vawel Halimbawa: Rinconada di-Rinconada [qigin] [qagin] ‘bata (Buh) [qunu] [qanu] ‘ano’ (Nag, Part, Leg) [dakuluq] [daku:laq] ‘malaki’ [dakElEq] (irg) (Nag, Part, Leg)

ilang mga pattern 2. magkaiba s aisa o dalawang consonant Halimbawa: Rinconada Di- Rinconada [raran] [da:lan] ‘daan’ (nag, part, leg) [daGan] (buh) [bukuq] [bEkEn] ‘hindi’ (cmg, dar, gui) [qa:las] [ha:las] ‘ahas’ (Baa) (Nag, Part, Leg)

ilang mga pattern 3. ang isang anyo ay nagtataglay ng isang vawel na hindi makikita sa ibang katumbas na leksikon o kogneyt Halimbawa: Rinconada di-rinconada [qisuraq] [qisraq] ‘isada’ (Buh, Pol, Oas) [mabu:way] [mabway] ‘mabuhay’ (Cmg, Pol, gui, dar, oas) [tawu] [taw] ‘tao’ (Camg, pol, gui, dar) [paqunu] [paqnu] ‘paano’ (nag, leg)

ilang mga pattern 4. ang isang anyo ay hindi nagtataglay ng consonant / ang pagkakaiba ng leksikon ay dala ng pagkakaroon ng karagdagang consonant halimbawa: rinconada di-rinconada [bagu] [bagqu] ‘bago’ Nag, buh,leg [kulit] [kublit] ‘balat’ Nag [tu:laN] [tuqlaN] ‘buto Nag, leg [babuq] [baqbEq] ‘daga’ Pol, oas

ilang mga pattern 5. ang isang anyo ay hindi nagtataglay ng vawel / kawalan ng haba ng vawel ng isang anyo ( -v:- / -v-) halimbawa: rinconada di-rinconada [kalayu] [kala:yu] ‘apoy’ Nag, part, leg [qayam] [qa:yam] ‘aso’ Part, leg [qawak] [ha:wak] ‘katawan’ Nag, part [taliNa] [tali:Na] ‘tainga’ Nag, part, leg

ilang mga pattern 6. may isang segment na wala sa isa / sa halip na isang vawel o consonant o haba ng vawel, isang buong segment ang matatagpuan sa usang salita at hindi sa iba halimbawa: rinconada di-rinconada [babayi] [ba:yi] ‘babae’ Part [lalaki] [la:ki] ‘lalaki’ Part [taludtud] [tawtud] ‘likod’ Buh [magNaya:mEn] [manqa:mEn] ‘maglaro’ Cmg, pol, gui, dar, oas

ilang mga pattern 7. magkabaliktad ang isang tunog o segment / nagpapakita ng pagkakaiba ang isa’t isa sa posisyon ng tnog o segment. Maaring sabihin na magkabaliktad ang ilang tunog o segment. Halimbawa: Rinconada di-rinconada [quruN] [duNuq]‘ilong’ Nag, part, leg [qisuraq] [siraq] ‘isda’ Nag, part, leg [magubat] [mabEgat] ‘mabigat’ Buh [maqibqug] [mahiqbug] ‘makapal’ Nag, part, leg [magraqan] [magadan] ‘mamatay’ Nag, part, leg

ilang mga pattern 8. ang pagkakaroon ng diptong ng isang anyo na ang katumbas ay isang vawel sa iba / pagkakaroon ng isang vawel sa oas na katumbas ng isang diptong sa mga pares ng mga leksikon halimbawa: rinconada oas [tawu] [to] ‘tao’ [dawun] [don] ‘dahon’ [taqnu] [ton] ‘taon’ [tawn] cmg, pol, gui, dar [magtaqu] [magto] ‘magbigay’ [magtaw] cmg, pol, gui, dar

pagkukumpara ng ilang mga kategoryang leksikal •

mga pronoun personal pronawn: nominative (proclitic)

Person / bilang 1 2 1.2 3 1+3 2+3 1.2+3 3+3

nag qaku qika kita siya kami kamu kita sinda

part qaku qika kita siya kami kamu kita sinda

leg qaku qika kita siya kami kamu kita sinda

rinc qaku qika kita qiya kami kamu kita sira

buh qaku qika kita qiya kami kamu kita sira

kal qaku qika kita siya kami kamu kita sinda/ sinra (Oas)

pagkukumpara ng ilang mga kategoryang leksikal personal pronawn: nominative (englitik) Person/bilang 1 2 1.2 3 1+3 2+3 1.2+3 2+3

nag qaku ka taka siya kami kamu kita sinda

part qaku ka taka siya kami kamu kita sinda

leg qaku ka taka siya kami kamu kita sinda

rinc qaku ka tayka qiya kami kamu kita sira

buh qaku ka tayka qiya kami kamu kita sira

kal qaku ka taka siya kami kamu kita sinda/ sinra (oas)

pagkukumpara ng ilang mga kategoryang leksikal personal pronawn : genitive (proclitic ) at locative pronoun personal pronoun: hgenetive (englitic)

pagkukumpara ng ilang mga kategoryang leksikal Alternatibong anyo ng lokatib na pronawn sa Rinconada Person at bilang 1 2 1.2 3 1+3 2+3 1.2+3 3+3

Rinc1

Rinc2

saqi:mu saqatuq sakanya saqamuq saqinyu saqatuq saqinda

saqi:mu saqatEq sakanya saqamEq saqinyu saqatEq saqinda

pagkukumpara ng ilang mga kategoryang leksikal Ang mga personal na pronoun ay may pragmatikong relasyon sa mga kompliment ng sentens. Maaaring humalili ang mga pronoun na ito sa mga kompliment ng sentens tulad ng agentive, objective, locative, benefactive at instrumental. Halimbawa: Rinc: migbakal kin kendi qana sulti:ru sa qigin pa:ra sa raraga Nag: ma:bakal nin kendi qan sulti:ru sa qa:kiq pa:ra sa dara:ga ‘bibili ng kendi ang binata sa bata para sa dalaga’ Rinc: migbakal qaku kin kendi kanda pa:ra kanimu. Nag: ma:bakal qaku nin kendi saqinda pa:ra saqi:mu. ‘bibili ako ng kendi sa kanila para sa iyo.’ Rinc: kinagat ni Juan si maria. Nag: kinagat ni juan si maria. ‘kinagat ni juan si maria’.

Kinagat ku qiya Kinagat ku siya. ‘kinagat ko siya.’

pagkukumpara ng ilang mga kategoryang leksikal Ang instrument ay hindi maaring palitan ng personal na pronoun kapag ang instrument ay inanimate. Ang anyo ng pronoun na itinatanghal na subject ay nominative. Rinc: na:bayad ku qiya. Nag: na:hiliN ku siya ‘nakita ko siya.’ Rinc: sira qana binakalan ku sa dulsi Nag: sinda qan binakalan kun in dulsi ‘sila ang binilhan ko ng kendi.’ Ang anyo ng mga non-subkect pronoun ay ang sumusunod: 1. ang +eyj ay tumatanggap ng pronoun na genitive-enclitic Rinc : binakal ku kana dulsi Nag: binakal ku qan dulsi ‘binili ko ang kendi

pagkukumpara ng ilang mga kategoryang leksikal 2. ang + lok ay tumatanggap ng locative na anyo ng pronoun Rinc: binakal ku qana dulsi kanda Nag: binakal ku qan dulsi saqinda Biniliko ang kendi sa kanila 3. ang anyo ng pronawn na humahalili sa kompliment na +ben ay binubuo sa pamamagitan ng para +lok pronoun Rinc: binakal ku qana dulsi pa:ra kanda Leg: binakal ku qan dulsi pa:ra saqinda binili ko ang kendi para sa kanila 4. ang anyo ng pronoun sa mga +obj na mga kompliment ay ang anyo nito sa locative. Rinc: qaku qana naka:bayad kanya Part: qaku kan naka:hiliN saqiya Ako ang nakakita sa kanya 5. ang anyo ng +inst na pronoun ay ang anyo ng genitive-enclitic Rinc at Buh: nakapagqiskwi:la qiya sa paqa:gi ku nakapag-aral siya sa pamamagitan ko.

pagkukumpara ng ilang mga kategoryang leksikal Ang mga demonstrative na pro-NP ay nagtataglay ng feature na relative distance sa speaker at hearer. Ito rin ay maaring nominative, genitive at locative. Rinc: migbakal qaku ka:di Bibili ako nito Nag: ma:bakal qaku kaqiyan Bibili ako niyan Kal1: magabakal qaku qadtu Bibili ako nun

pagkukumpara ng ilang mga kategoryang leksikal nom 1 2 3 jen 1 2 3 lok 1 2 3

nag

part

leg

rinc1

rinc2

buh

kal1

qini qiyan qitu

qini qiyan qitu

qini qiyan qitu

qadi qan qadtu

qadi qan qadtu

qadi qaqdi qaqan qan qadtu qadtu

kadi kan kadtu

kaqini kaqini kaqini kadi kaqiyan kaqiyan kaqiyan kan kaqitu kaqitu kaqitu kadtu

kadi kan kadtu

niyadi saqdi niyaqansan niyadtu sadtu

nikadi nikan nikadtu

digdi digdi digdi sa:di diyan diyan diyan san duman duman duman sadtu

sa:di san sadtu

didi diyan qadtu

qidi qiyan qidtu

didi diyan didtu

kal2

pagkukumpara ng ilang mga kategoryang leksikal •

Pangalang pambilang bilang isa dalawa tatlo apat lima anim pito walo siyam sampu sampu:luq daan libo

nag part saluq saluq duwa duwa tulu tulu qapat qapat lima lima qanum qanum pitu pitu walu walu siyam siyam sampu:luq sampu:luq gatus gatus ri:bu ri:bu

leg rinc1 saluq qusad duwa darwa tulu tulu qapat qupat lima lima qanum qunum pitu pitu walu walu siyam siyam sampu:luq sampu:luq gatus gatus ri:bu ri:bu

rinc1 buh qEsad qEsad darwa duwa tulu tulu qEpat qEpat lima lima qEnEm qEnEm pitu pitu walu walu siyam siyam sampu:luq sampu:luq gatus gatus ri:bu ri:bu

kal qEsad duwa tulu qEpat lima qEnEm pitu walu siyam gatus ri:bu

pagkukumpara ng ilang mga kategoryang leksikal eksistensyal, negatib at afirmatib partikel nag eksist may wala

leg

qigwa qigwa qigwa ma:yuq ma:yuq daqi

neg neg bakuq + adj/N neg daqi + verb affirm

part

qiyu

rinc1

rinc2

buh

kal1

kal2

qagku qudaq

qagku qEdaq

qagku qEdaq

qayu qaraq

kagyEn daq

bakuq

bakuq

bukuq

bEkEq

bEkEq

bEkEq

bEkEq

daqi

daqi

diriq

diriq

qindiq

qindiq

diq

qiyu

qiyu

qamu

qamu

qamu

qamu

qamu

pagkukumpara ng ilang mga kategoryang leksikal infleksyon sa aspek ng verb base nag kanta ‘kanta’ part kanta leg

kanta

rinc1 kanta rinc2 kanta buh kanta kal1 kanta kal2 kanta

perf I nag- + B nagkanta nag- + B nagkanta nag- + B nagkanta nag- + B nagkanta nag- + B nagkanta nag- + B nagkanta nag- + B nagkanta nag- + B nagkanta

mperf nag- + K1V1: + B nagka:kanta nag- + K1V1: + B nagka:kanta nag- + K1V1: + B nagka:kanta nag- + K1V1: + B nagka:kanta nag- + K1V1: + B nagka:kanta ni- + B nikanta naga- + B nagakanta nagi- + B nagikanta

cont ma: + B ma: + B ma: + B ma: + B ma: + B ma: + B mig- + B migkanta mig- + B migkanta magi- + B magikanta maga- + B magakanta magi- + B magikanta

mga obserbasyon Bagamat walang mutual intelligibility test na isinagawa, may mga obserbasyon sa mutual inteligibility ng mga wika at dayalek na matatagpuan sa kabikolan. Nalayang nagagamit ng mga kasapi ng organisasyon (UP Ibalon) ang kanilang nakagisnang wika sa sa loob ng grupo. Bagamat may interferens sa iba, tulad ng salitang ginagamit sa Camalig o sa Virac, nagkakaintindihan ang lahat, maliban na lamang sa Rinconada at BoinEn. Nagshishift ang mga taga-Rinconada at Buhi sa Bikol-Naga Kapag ang kausap ay taga-Rinconada o Buhi, ang mga taga-Buhi ay nagshishift sa Rinconada.

Konklusyon

Konklusyon Malaki ang pagkakaiba ng Rinconada sa ibang eryang sinarbey sa larangan ng pareho at magkaibang leksikon. Buh ang pinakamalapit sa Rinc sa mga eryang sinarbey. Ang pagiging malapit ng Buh sa Rinc ay tila nagsasabi na ang Buh ay marahil bahagi pa ng Rinc. Sa magkaibang leksikon, may dalawang sub-group di-kogneyt kogneyt – natukoy ang walong pattern ng pagkakaiba sa rinc at ibang mga erya sa leksikong kinumpara Tinignan din ang imbentaryo ng mga tunog sa mga eryang puinagkunan ng datos. Kinumpara din ang ilang kategoryang leksikal tulad ng pronoun,mga pangalang amilang, mga particle na nagpapahayag ng negatib at afrimatib at mga eksistensyal. Tinignan din ang infleksyon ng verb para sa aspect Pinagtitibay ng pagkukumpara ng mga pronoun ang paghiwalay ng Rinc. Sa mga pangalang pambilang ang Rinc ay nahihwalay sa Nag, Part at Leg.

Konklusyon Lumalabas sa pagkukumpara ng mga leksikon, kasama na rin ang mga obserbasyon sa mutual intelligibility, ang Rinconada ay isang bukod tanging barayti ng pananalita sa Bikol Pero, kapansin-pansin ang pagiging malapit ng Buh sa Rinc na maaaring i-theorize na may isang antisident na wika ang Buhi at ang Rinc na hiwalay sa ibang mga dayalek sa erya sa bikol May dalawang dayalek ang rinconada Rinc1 – Baa, Nab, Bul, Bal, at Bat Rinc2 – Irg Imbentaryo ng tunog ang batayan sa pagtakda ng dalawang dayalek Nagkaroon ng pagkakaiba sa paggrupo ng mga erya kung saan Rinconada ang gingamit. Sa pag-aaral ni Epstein, hindi isinama ang Balatan. Sa pag-aaral ni Mcfarland, hindi isinama ang mga bayan ng Bula at Balatan. Walang binanggit sina Mintz at sina Anderson at Lynch tungkol sa mga baying nasasakupan ng Rinconada.

Konklusyon Ang resulta ng pag-aaral ay nagpapatibay at nagpapalakas sa pagbuo ng teoryang ang Rinconada ay isang hiwalay na wika Kailangan pang isarbey at ideskrayb ang mga wika o dayalek sa Bikol sa labas ng Cam Sur at Albay at ng wika ng mga Agta at ang naging epekto nito sa wikang bikol kung ikaklasifay ang mga ito bilang hiwalay na mga wika. Hindi rin makakapagtiyorays dahil sa kakulangan ng mga ebidensiyang susuporta tungkol sa pinanggalingan ng mga tao sa Rinconada. Hindi rin nakumpara ang syntax ng mga dayalek erya sa Bikol. Kailangan suriin pa ng mas malalim ang Kal, sa kadahilanang tila naiiba rin ang grupong ito sa ibang dayalek erya sa bikol