Aga Shuahb Uddin

‫يونيورسٽين جا وائيس چانسلر‬ ‫آغا شهاب الدين‬ ‫ٻُ ڌ سُ ڌ اها آهي ته سنڌ قابل‪ ،‬ديانتدار‪ ،‬جفاڪش قومي قرب رکندڙ سنڌي گهڻن مان آهسته‬ ‫آهسته گهٽ ٿي ويا آهن‪ .‬تعليم جو بحران به ان حد تي پهتو آهي جو ڪراچيءَ جو نظام هڪ طرفو‬ ‫ٿٻو هلي تججه باقججي سججنڌ جججو سججرشتو‪ ،‬ٻ ٻي طرفججو‪ ،‬بلڪ ڪراچيءَ سججنڌ جججي ادارن مان ڪامياب‬ ‫شاگردن کجي داخلئون بجه نٿيون ملن‪ .‬سجنڌ سجان زيادتجي ‪ 14‬آگسجٽ ‪1947‬ع کان ئي ان حجد تائيجن‬ ‫شروع ٿٻي ججو وقجت ججو پرائيجم منسجٽر کُلم کُل چوندو رهيجو تجه سجنڌي ڄَٽٻَ آهجن کيجن اسجان‬ ‫(پناهگير) سُڌارڻ‪ ،‬سيکارڻ ڪلچر سمجهائڻ آيا آهيون“‪ .‬جڏهن سنڌ يونيورسٽيءَ جو بنياد پي پيو‬ ‫تجه لياقجت علي خان فرمايجو تجه سجڀ عملدار اسجتاد ”اليگيريجن“ رکجو‪ .‬ٻيجن لفظجن ۾”ڪوبجه سجنڌي نجه‬ ‫رکو“‪ .‬پير الهي بخش مرحوم ڀلو ماڻهو هو‪ ،‬ديانتدار هو‪ .‬پنهنجن پُٽن کي‪ ،‬معنى پير مظهر جي‬ ‫والدين کي‪ ،‬والد مرحوم خانصاحب آغا تاج محمد خان جي حوالي ڪيو هئائين ته جيئن سندس پُٽن‬ ‫پيجر شاهنواز پيجر حميجد کجي سجختي َء پنهنججي نگراني َء رکجي‪ .‬خيجر پيجر الهجي بخجش اليگريجن‬ ‫ڳولڻ ل ڳو‪ .‬سجڀني پئي سجمجهيو ته علمه ڊاڪٽر دائود پو ٽو خان صجاحب آغجا تاج محمجد خان‬ ‫وائيس چانسلر رجسٽرار ٿيندا‪ .‬اهي نال پير الهي بخش مرحوم لياقت علي خان وٽ پيش ڪيا‪،‬‬ ‫جنهن نال ڏ سڻ کان سواءِ‪ ،‬لسٽ اليگيرين جي گروهه کي موڪلي‪ .‬ڪنهن کي به ان وقت اها خبر‬ ‫ڪانه هئي ته والد مرحوم خانصاحب آغا تاج محمد خان بي اي بامبي مان بي ٽي عليڳڙ هه مان‬ ‫ڪئي هئي‪ .‬نيٺ يوپين ٽولي وائيس چانسلريءَ لءِ ابوبڪر حليم سابق پرو وائيس چانسلر سر سيد‬ ‫يونيورسٽيءَ لءِ نوٽيفاءِ ڪيو‪ .‬پوءِ پَڪَ ٿي ته هاڻي ٻيو اليگيرين ڪونهي انڪري رجسٽرار‬ ‫علمجه دائودپوٽٻو ئي ٿيندو‪ .‬ياد رکجڻ گهرججي‪ .‬سجنڌ يونيورسجٽيءَ ججو وجود اچجڻ سجنڌ لءِ عيجد‬ ‫هئي‪ .‬سجنڌي خوشيءَ نجه پجي ماپيجا‪ .‬ان ڪري سجنڌ يونيورسجٽيءَ ججي ملزمجت وڏو اعزاز هئي‪.‬‬ ‫بلڪ ٻه هاڻٻٻي بججه اعزاز سججمجهڻ گهرجججي‪ .‬ان دوران والد مرحوم هججڪ نجججي انفارمججل ڪچهريءَ‬ ‫۾پنهنجي هم ڪلسي سابق وزيراعلى سنڌ پيرزادي عبدالستار سان اها ڳالهه ڇيڙي‪ .‬بعد پيرزادو‬ ‫صاحب هو يا پير الهي بخش صاحب يا سائين جي ايم سيد صاحب هو‪ ،‬تنهن لياقت علي خان کي‬ ‫ٻُڌايجو تجه خانصجاحب آغجا تاج محمجد خان‪ ،‬عليڳڙهجه ججو گريجوئيجٽ گولڊ ميڊلسجٽ آهجي‪ ،‬انڪري‬ ‫کيججس رجسجٽرار هئڻ گهرجججي‪ .‬مجبور ٿٻي لياقججت علي خان هاڪار ڪندي چيججو تججه ”هان ففٽٻي‬ ‫ففٽٻي ڪٻا فارمول درسجت هئي“ هتجي اهجو بجه ڄاڻائڻ ضروري آهجي تجه مرحوم خانصجاحب آغجا تاج‬ ‫محمد خان سنڌ ڪراچي يونيورسٽين جي فائونڊرس مان هڪ هو کيس اعزاز آهي ته پاڪستان‬ ‫کي يونيسڪو پهريون دفعو متعارف ڪرايو هيائين‪ .‬ساڳي طرح هندستان مان صدر راڌا ڪرشن‬ ‫هندسجتان کجي متعارف ڪرايجو هجو‪ .‬اهجو بجه نئيجن کيجپ سجمجهي تجه تاريجخ سجان هجٿ چُرانجد بجه ٿئي‬ ‫پيئي‪.‬سنڌ يونيورسٽيءَ جو فرسٽ وائيس چانسلر اي بي اي حليم هو نه صرف فرسٽ رجسٽرار‬ ‫پجر ون آف دي فائونڊرس‪ ،‬مرحوم خانصجاحب آغجا تاج محمجد خان هو‪ .‬خانصجاحب روز اول کان رت‬ ‫ججي آخري ڦُڙي تائيجن سجنڌ يونيورسجٽيءَ ججي خدمجت ڪرڻ ۾‪ ،‬قائم ڪرڻ‪ ،‬مڪمجل ڪرڻ ترقجي‬

‫وٺائڻ جدوجهد ڪئي‪ .‬لڳاتار ‪ 12‬سال کيس رجسٽراري لءِ سينيٽ چونڊيندي آئي هئي‪ .‬علمه‬ ‫اقبال قابل دانشور ضرور هو‪ ،‬پر ايئن نه هو جو اڄڪلهه وائيس چانسلر سڀ ڪجهه آهي‪ .‬معنى‬ ‫اسجلم آباد جون ميٽنگجس‪ ،‬ڪنووڪيشجن‪ ،‬اڪيڊمجڪ ڪائونسجل‪ ،‬سجينيٽ‪ ،‬سجينڊيڪيٽ‪ ،‬انتظاميجه‪ ،‬نئيجن‬ ‫يونيورسٽيءَ جو جوڙ جڪ ڄامشورو ڪئمپس جو انتخاب سب رجسٽرار ڪندو هو‪ .‬ها ڻي هر‬ ‫مرض جي دوا وائيس چانسلر آهي (علمه قاضيءَ کان شمس العلماءَ ڊاڪٽر دائودپوٽو تمام وڏو‬ ‫دانشور تعليمجي ماهجر هجو) هاڻٻي وائيجس چانسجلر سجڄو ڏينهجن ٿٻو پورهيجو ڪري‪ ،‬اڳٻي وائيجس‬ ‫چانسلر لچار ‪ 3‬ڪلڪ آفيس ويهندو هو‪ ،‬باقي صبح کان مغرب تائين رجسٽرار ٻيو اسٽاف‬ ‫يونيورسٽيءَ جي خدمت ڪندو هو‪ .‬يونيورسٽيون پنهنجن فائونڊرن کي ياد نٿيون ڪن‪ .‬نوجوان‬ ‫نسججل سججمجهي ٿٻو تجه سججنڌ يونيورسجٽيءَ جججو فائونڊر وائيججس چانسججلر علمججه آءِ آءِ قاضججي هجو‪،‬‬ ‫‪ 1947‬کان ‪ 1959‬ججا فائيجل ڏسجبا تجه هجر فائيجل تجي نمايان نمونجي مرحوم آغجا تاج محمجد ججي جدت‬ ‫جدوجهد سندس جفاڪشيءَ جي گواهي ڏيندي‪ .‬سنڌ يونيورسٽيءَ کي بعد ۾‪ ،‬سواءِ شيخ اياز مغل‬ ‫صجاحب ججي‪ ،‬سجڀني وائيجس چانسجلرن‪ ،‬تمام سجمجهداريءَ ديانتداريءَ سجان خدمجت ڪئي‪( .‬سجتم‬ ‫ظريفي ته اها آهي جو مرحوم آغا صاحب جو پي اي به بعد يونيورسٽيءَ جو رجسٽرار ٿيو)‬ ‫جناب مظهرالحجق وڏي قدآور شخصجيت آهجي مرحوم خانصجاحب آغجا تاج محمجد بعجد اهجو ئي آهجي‬ ‫جنهجن لڳ ڀٻڳ ‪ 12‬سجال سجنڌ يونيورسجٽيءَ ججي بجي داغ خدمجت ڪئي آهجي‪ .‬سجنڌ واسجي نجه ان کان‬ ‫انڪار ڪٻن نجه شرمائيجن تجه ديانتدار دانشورن منتظميجن ججي کوٽ آهجي‪ .‬بلڪٻه ڏڪار آهجي‪ .‬اڄ بجه‬ ‫پروفيسر ڊاڪٽر غلم علي النا جهڙو دانشور ڳوليو ن ٿو ل ڀي‪ .‬ڊاڪٽر نبي بخش خان جو ته‬ ‫ثانججي ڪونهججي‪ .‬ڊاڪٽٻر پروفيسججر ممتاز قاضججي‪ ،‬ڊاڪٽٻر پروفيسججر نججبي بخججش قاضججي‪ ،‬ڊاڪٽٻر‬ ‫پروفيسجر احمجد مختيار‪ ،‬ڊاڪٽٻر پروفيسجر تقوي‪ ،‬پروفيسجر افتخار‪ ،‬پروفيسجر ڪرار حسجين ٻيجا‬ ‫ڪيترا پروفيسر هئا‪ .‬جن جا جاءِ نشين پيدا ٿي نه سگهيا آهن‪ .‬ها ڻي ته ماڳهين وائيس چانسلرن‬ ‫لءِ هڪ سجرچ ڪميٽٻي قائم ڪئي وئي آهجي‪ ،‬جنهجن ڪميٽيءَ ٻٻه سجنڌي وائيجس چانسجلر بجه آهن‪.‬‬ ‫سجنڌ ججي يونيورسجٽين ججا وائيجس چانسجلر چونڊيجل اسجيمبلي سجنڌ حڪومجت نٿٻي ڪري‪ .‬بلڪٻه اهجا‬ ‫ماڳهيجن بجي خجبر آهجي‪ .‬اڳٻي وائيجس چانسجلر رجسجٽرار سينيٽ چونڊيندي هئي‪ .‬هاڻٻي اهو انتخاب‬ ‫غالبجن ڏاڍن ججي هجٿ ۾آهجي‪،‬جتجي تعليجم ججو وزيجر وزيراعلى تجه ٺهيجو‪ ،‬پجر ملڪ ججو صجدر بجه نٿٻو‬ ‫پهچي سگهي‪ .‬سنڌ يونيورسٽي َء جا عزتدار دانشور استاد ان خيال جا آهن ته هنن سڄي ڄمار سنڌ‬ ‫يونيورسٽي َء ويهي‪ ،‬سنڌي نوجوانن جي خدمت ڪئي آهي‪ 22 21 ،20 .‬گريڊ تي به پهتا آهن‪.‬‬ ‫پي ايڇ ڊي به ڪ يل ا ٿن تنهن هوندي به م ٿن اها زيادتي ڇو ٿي ٿئي؟ هڪ خيال کان سندن دليل‬ ‫وزندار ضرور آهي‪ .‬غالبن منجهانئن ڪِن همراهن بي وقتي ٻانگ ڏيئي يا ڪا ٻي راند ڪري خود‬ ‫کي ته ٺهيو پر هڙني کي نقصان رسايو آهي‪ .‬ورنه يونيورسٽي َء کي هلئڻ ل ِء استاد صاحبان جو‬ ‫هر خيال کان حق آهي سندن آرگيومينٽ کي وڏو وزن آهي‪.‬پر منجهائن ڪوبه ايئن نٿو چئي سگهي‬ ‫ته برادرم مظهرالحق فل ڻي فل ڻي خرابي آهي‪ 12 .‬سال‪ ،‬جنهن گهر ٻار‪ ،‬مٽ مائٽ ڇڏي سنڌ‬ ‫يونيورسٽي َء جي خدمت ل ِء وقف ڪيا آهن ته هو داد لهڻي‪ ،‬کيس سلم ڪجي‪ .‬صديقي صاحب کي‬ ‫وائيس چانسلري ڪجهه به نه ڏنو آهي بلڪه سندس اسلم آباد جي پليزنٽ رٽائرڊ لئيف خراب ڪئي‬ ‫آهجي‪ .‬هجو ڄامشوري آهجي تجه صجرف صجرف سجنڌين ججي خدمجت لءِ‪ ،‬ان کان ڪوبجه انڪار نٿٻو‬

‫ڪري سگهي‪ ،.‬چون ٿا ته سنڌ يونيورسٽيءَ جو وائيس چانسلر ٿيڻ ل ِء ‪ 88‬ماڻهن درخواستون‬ ‫ڏنيون هيون‪ ،‬شارٽ لسٽ هيٺيان نال هئا جن جو انٽرويو ٿ يو‪( .‬ماضي َء سٺا وائيس چانسلر‬ ‫‪ 65‬کان ‪ 80‬سالن جا هئا)‬ ‫جناب مظهرالحججق صججديقي‪ ،‬مسججز رفيعججه شيججخ دختججر مرحوم عبدالقادر‪ -‬شيججر علي‪ ،‬پروفيسججر‬ ‫ڊاڪٽر انور علي شاهه‪ ،‬پروفيسر ڊاڪٽر بلل‪ ،‬پروفيسر ڊاڪٽر محمد قاسم ٻگهيو‪ ،‬پروفيسر‬ ‫ڊاڪٽٻر اقبال پنهور‪ ،‬پروفيسججر ڊاڪٽٻر عثمان پنهور‪ ،‬پروفيسججر ڊاڪٽٻر الطاف شيججخ‪ ،‬پروفيسججر‬ ‫ڊاڪٽٻر نذيجر مغجل‪ ،‬مسجعود عالم رضوي‪ ،‬سجي ايجس پجي خدا ججا شان آهجن ججو ”هيڏا هاڃٻا ٿيجن هجن‬ ‫ڀنڀور ۾“ نذير مغل يونيورسٽيءَ کي تباهه ڪندڙن جو لَٺِ سَردار به اميدوار هو! مسعود عالم‬ ‫رضوي جيڪو سي ايس پيءَ جي ڪري سنڌياڻيءَ سان شادي ڪرڻ ڪري بلين ڊالرن جو مالڪ‬ ‫آهي‪ .‬سو به اميدوار هو‪ .‬تعجب آهي! خبر ناهي ڊاڪٽر عشرت حسين ڇو نه درخواست ڏني؟ خبر‬ ‫ناهجي ڊاڪٽٻر مبارڪ ڇٻو نجه درخواسجت ڏنجي؟ غالبجن ان ڪري تجه هجو سجنڌي نجه هئا‪ .‬چون ٿٻا تجه‬ ‫پروفيسر ڊاڪٽر بلل جو نالو سر فهرست هو مظهرالحق صديقي کي ته انٽرويوءَ به آخري‬ ‫وقت تي گهرايو ويو هو‪ .‬چون ٿا ته بعد فيصلو اهو هو ته سنڌي ضرور هجي پي ايڇ ڊي ڀلي‬ ‫نه هجي‪ .‬ڪن جو خيال آهجي ته پروفيسجر ڊاڪٽٻر عبدالقادر مغل تجي مڪمجل اتفاق ٿٻي ويو هو پر‬ ‫بعجد مختلف رخ ڏسجي واڳ ڌڻيجن اهجو ئي مناسجب سجمجهيو تجه صجديقي صجاحب وري قصجو هلئي‪.‬‬ ‫البت پرو وائيس چانسلر ٿ يڻ لءِ به ڪو ٻ يو فيصلو ٿي ڻو آهي‪ .‬ڇاڪاڻ ته محترمه خود خوش‬ ‫ناهجي‪ ،‬نجه سجندس ارد گرد ماحول خوشگوار آهجي‪ .‬سجنڌ واسجين مان ڪٻن جناب مظهرالحجق صجديقي‬ ‫صجاحب ججي خلف وڏيون حرڪتون ڪيون آهجن‪ .‬بلڪ اسجتادن ججي انٽري ٽيسجٽ واري گجڙ ٻٻڙ‬ ‫غالبن مليل ‪ 12‬ڪروڙن تي به طبع آزمائي ٿي‪ .‬استادن جي انٽري ٽيسٽ سنڌ يونيورسٽيءَ‬ ‫کان ڪرائڻ بجه هجڪ ڪانپريسجي هئي ان سجازش گهڻٻا يار اغيار شامجل هئا‪ .‬سجنڌ يونيورسجٽي‬ ‫عظيجم ادارو آهجي‪ .‬ان افضجل اداري کجي پرائمري ماسجترن ججي انٽري ٽيسجٽ شامجل ئي نجه ڪرڻ‬ ‫کپندو هجو‪ .‬هاڻٻي بجه ان المناڪ سجانحي ججي جڊيشجل انڪوائري ٿيجڻ گهرججي‪ .‬راويءَ ججو اهجو خيال‬ ‫آهجي تجه پروفيسجر انور علي شاهجه‪ ،‬پروفيسجر اقبال پنهور‪ ،‬پروفيسجر عثمان ميمجڻ‪ ،‬پروفيسجر الطاف‬ ‫شيجخ پروفيسجر قاسجم ٻگهيجو مان ڪنهجن هجڪ کجي يجا سجڀني کجي جلد ڪٻا نجه ڪٻا ذميداري ملندي‪.‬‬ ‫”وقت چوي آءٌ بادشاهه“ ڏسجي وک وک وڌائڻ سان ڇا ڇا ٿو ٿئي‪.‬‬ ‫سجنڌ واسجي جهونجا جوان ان خيال ججا آهجن تجه پرائمري اسجڪولن کان يونيورسجٽي تعليجم تائيجن‬ ‫معيار مسجلسل ڪرندو ٿٻو رهجي‪ .‬ان معيار کجي سُجڌارڻ لءِ جيڪڏهجن سجنڌ ججي اسجتادن‪ ،‬دانشورن‬ ‫ٻيججن علم دوسججتن ڏات ڌڻيججن ڪ ٻي ڪارائتججا قدم نججه کنيججا تججه آزاد ڪشميججر وارو زلزلو سججوات‪-‬‬ ‫وزيرسجتان واري دهشتگردي واري جنجگ جهڙا يجا اهڙا ٻيجا المناڪ واقعجا هتجي بجه ڪڏهجن بجه ٿٻي‬ ‫سجگهن ٿٻا‪ .‬هجڪ واقعجو تجه اهو آهجي ته موجوده حڪومجت سجنڌين ججي حڪومجت هوندي بجه سجنڌن ججو‬ ‫عمجل دخجل گهجٽ آهجي‪ .‬وڏيرا شاهيءَ ججي مالياخولي‪ ،‬شباب‪ ،‬شوق‪ ،‬سجياسي نشججي ڪرسججيءَ تجي‬ ‫ڪروٽ بدلجڻ به هڪ انقلب جو قسم آهي‪.‬‬ ‫هجڪ طرف نجه علم هججي نجه امجن‪ -‬ٻئي طرف غربجت بيروزگاري هججي‪ ،‬ٽئيجن طرف زالن‬ ‫سان ظلم‪ ،‬چوٿ ين طرف حق تلفيون‪ ،‬پنجين طرف ڌرتيءَ ڌڻ ين جا ڏات ڌڻي به ڳوله ڻا پون! اڄ‬

‫ڪلهه پروفيسرن‪ ،‬پي ايڇ ڊي ڪندڙن ڊينس جي ايتري عزت ڇو ناهجي جيتري ماضيءَ هئي يا‬ ‫جيتري ٻين يونيورسٽين آهي؟‬ ‫ياد رکڻ گهرجي پاڪ ستان جي پهرين وزيراعظم لياقت علي خان جيترو سنڌين ل ِء تعصب هو‬ ‫اوترو شايجد ئي ٻيجن هججي‪ .‬سجاڳي طرح سجندس خوبصجورت گهرواريءَ ججي طجبيعت وري مختلف‬ ‫هئي‪ .‬اهڙو به وقت آيو جو سنڌ يونيورسٽي َء جي پهرين ڪنووڪيشن رعنا لياقت علي خان جو ضد‬ ‫هو ته هو َء ڪنووڪيشن فارمل نموني شريڪ ضرور ٿيندي‪ ،‬ان ڪري کيس ڊين آف فيڪلٽي آف‬ ‫آرٽس ڪيو ويو هو‪ .‬اهو واحد ڪنووڪيشن هو جنهن پرائيم منسٽر لياقت علي خان‪ ،‬رعنا لياقت‬ ‫علي خان بطور ڊيجججن‪ ،‬گورنجججر ديجججن محمجججد وزيراعليجججٰ يوسجججف هارون شريجججڪ هئا‪ .‬ڪيترا قصجججا‬ ‫ڪهاڻيون آهن جيڪي وسري به ويا آهن پر ڪي يادگيريون اڃا محفوظ آهن‪.‬‬