1860

Druk nr 1860 Warszawa, 26 marca 2009 r. SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VI kadencja Minister Skarbu Pa!stwa MSP/BM-AB-0704-7/09(BM/4752/09) Pan Bronis"aw Komorowski Marsza"ek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej

Szanowny Panie Marsza!ku Wykonuj#c dyspozycj$ art. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa!stwa (Dz. U. z 2005 r., Nr 169, poz. 1417 z pó%n. zm.) przekazuj$ w za"#czeniu

-

Sprawozdanie z dzia!alno"ci Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa#stwa w okresie od dnia 1 stycznia 2008 r. do dnia 31 grudnia 2008 r..

Z powa&aniem (-) Aleksander Grad

SPRAWOZDANIE Z DZIA!ALNO"CI PROKURATORII GENERALNEJ SKARBU PA#STWA w okresie od dnia 1 stycznia 2008 r. do dnia 31 grudnia 2008 r.

Warszawa, marzec 2009 r.

1. Podstawy prawne dzia$alno%ci Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa&stwa.

1.1. Ustawa z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa&stwa. Aktem prawnym okre!laj"cym pozycj# ustrojow" i zasady funkcjonowania Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa$stwa – dalej jako „Prokuratoria Generalna” – jest ustawa z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa$stwa (Dz. U. Nr 169, poz. 1417, z pó%n. zm.) – dalej jako „Ustawa”. Okre!la ona zadania jednostki i jej organizacj#, a tak&e status prawny radców Prokuratorii Generalnej. Prokuratoria Generalna powo'ana zosta'a do ochrony praw i interesów Skarbu Pa$stwa. Celem jej dzia'ania jest zapewnienie Skarbowi Pa$stwa fachowej pomocy prawnej nie tylko w sferze dominium (zast#pstwo procesowe przed s"dami oraz wydawanie opinii prawnych), ale tak&e w innych obszarach dzia'alno!ci publicznej (udzia' w procesie tworzenia prawa). Zgodnie z przepisem art. 8 ust. 1 Ustawy zast#pstwo procesowe Skarbu Pa$stwa przez Prokuratori# Generaln" jest obowi"zkowe, je&eli warto!( przedmiotu sprawy przewy&sza kwot# 1.000.000 z'. Wykonuje ona tak&e wy'"czne zast#pstwo Skarbu Pa$stwa przed S"dem Najwy&szym. Prokuratoria Generalna w'adna jest przy tym przej"( wykonywanie zast#pstwa procesowego Skarbu Pa$stwa w ka&dej tocz"cej si# sprawie s"dowej, bez wzgl#du na warto!( przedmiotu sporu, je&eli wymaga tego ochrona wa&nych praw lub interesów Skarbu Pa$stwa.

1.2. Przepisy wykonawcze do Ustawy. Uzupe'nienie przepisów Ustawy stanowi" wydane na jej podstawie akty wykonawcze, a mianowicie: 1) wydane na podstawie art. 25 ust. 1 Ustawy Zarz"dzenie Nr 115 Prezesa Rady Ministrów z dnia 15 listopada 2005 r. sprawie nadania statutu Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa$stwa (M.P. Nr 70 z pó%n. zm.); 2) wydane w zwi"zku z tre!ci" art. 72 Ustawy rozporz"dzenie Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 2005 r. zmieniaj"ce rozporz"dzenie w sprawie zasad wynagradzania pracowników nieb#d"cych cz'onkami korpusu s'u&by cywilnej zatrudnionych w urz#dach administracji rz"dowej i pracowników innych jednostek (Dz. U. z Nr 265, poz. 2212); 3) wydane na podstawie art. 42 ust. 7 Ustawy rozporz"dzenie Ministra Skarbu Pa$stwa z dnia 13 lutego 2006 r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny kwalifikacyjnej radców i starszych radców Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa$stwa (Dz. U. Nr 33, poz. 234); 4) wydane na podstawie art. 16 ust. 2 Ustawy rozporz"dzenie Ministra Sprawiedliwo!ci z dnia 14 lutego 2006 r. w sprawie okre!lenia wzoru stroju urz#dowego radców Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa$stwa bior"cych udzia' w rozprawach s"dowych (Dz. U. Nr 41, poz. 277); 5) wydane na podstawie art. 15 ust. 4 Ustawy rozporz"dzenie Ministra Skarbu Pa$stwa z dnia 2 marca 2006 r. okre!laj"ce wzór legitymacji s'u&bowej radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa$stwa (Dz. U. Nr 41, poz. 276); 6) wydane na podstawie art. 84 ust. 7 Ustawy rozporz"dzenie Ministra Skarbu Pa$stwa z dnia 2 marca 2006 r. w sprawie szczegó'owego trybu przeprowadzania konkursu na stanowisko radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa$stwa (Dz. U. Nr 42, poz. 286);

-2-

7)

wydane na podstawie art. 25 ust. 2 Ustawy zarz"dzenie Ministra Skarbu Pa$stwa z dnia 3 marca 2006 r. w sprawie sposobu i trybu przygotowania i prezentowania stanowisk Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa$stwa w sprawach o istotnym znaczeniu dla ochrony praw lub interesów Skarbu Pa$stwa (M.P. Nr 19, poz. 205); 8) wydane na podstawie art. 44 ust. 4 Ustawy rozporz"dzenie Rady Ministrów z dnia 11 marca 2006 r. w sprawie dodatku za wieloletni" prac# przys'uguj"cego radcom i starszym radcom Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa$stwa (Dz. U. Nr 42, poz. 279); 9) wydane na podstawie art. 25 ust. 4 Ustawy rozporz"dzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 marca 2006 r. w sprawie zakresu i trybu wspó'dzia'ania Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa$stwa przy wykonywania zast#pstwa procesowego Skarbu Pa$stwa z podmiotami reprezentuj"cymi Skarb Pa$stwa (Dz. U. Nr 46, poz. 330); 10) wydane na podstawie art. 43 ust. 2 Ustawy rozporz"dzenie Rady Ministrów z dnia 15 kwietnia 2008 r. w sprawie wysoko!ci wynagrodzenia zasadniczego i stawek dodatku funkcyjnego dla radców i starszych radców Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa$stwa (Dz. U. Nr 73, poz. 428).

1.3. Status prawny Prokuratorii Generalnej Prokuratoria Generalna Skarbu Pa$stwa jest pa$stwow" jednostk" organizacyjn". Nale&y j" zaliczy( do kategorii organów pa$stwowych sui generis. Nadzór nad dzia'alno!ci" Prokuratorii Generalnej sprawuje minister w'a!ciwy do spraw Skarbu Pa$stwa, jednak&e Prokuratoria Generalna jest niezale&na w zakresie dzia'a$ podejmowanych w ramach zast#pstwa Skarbu Pa$stwa oraz co do tre!ci wydawanych opinii.

1.4. Zadania Prokuratorii Generalnej Ustawa przewiduje trzy podstawowe obszary dzia'alno!ci Prokuratorii Generalnej: ! po pierwsze, wykonywanie zast#pstwa procesowego Skarbu Pa$stwa oraz zast#pstwa Rzeczypospolitej Polskiej; ! po drugie, wydawanie opinii prawnych; ! po trzecie, udzia' w procesie tworzenia prawa. Zgodnie z przepisem art. 4 ust. 1 Ustawy do zada$ Prokuratorii Generalnej w zakresie zast#pstwa procesowego nale&y: ! wy'"czne zast#pstwo procesowe Skarbu Pa$stwa przed S"dem Najwy&szym; ! zast#pstwo procesowe Skarbu Pa$stwa przed s"dami powszechnymi, wojskowymi i polubownymi; ! zast#pstwo Rzeczypospolitej Polskiej przed s"dami, trybuna'ami i innymi organami orzekaj"cymi w stosunkach mi#dzynarodowych. Wy'"czne zast#pstwo procesowe Skarbu Pa$stwa przed S"dem Najwy&szym, wynikaj"ce z art. 4 ust. 1 pkt 1 Ustawy, obejmuje sprawy, w których S"d Najwy&szy rozpoznaje !rodki zaskar&enia (skargi kasacyjne, skargi o stwierdzenie niezgodno!ci z prawem prawomocnego orzeczenia albo za&alenia), a tak&e przedstawiane do rozstrzygni#cia przez s"dy drugiej instancji zagadnienia prawne. Wy'"czny charakter zast#pstwa Prokuratorii Generalnej oznacza, &e jedynie radcowie -3-

Prokuratorii Generalnej mog" w imieniu Skarbu Pa$stwa sporz"dzi( skarg# kasacyjn", odpowied% na skarg# kasacyjn", odpowied% na skarg# o stwierdzenie niezgodno!ci z prawem prawomocnego orzeczenia, za&alenie do S"du Najwy&szego albo odpowied% na ten !rodek. Wy&ej wymienione pisma sporz"dzone przez radców prawnych lub adwokatów – na podstawie pe'nomocnictwa udzielonego przez kierowników jednostek organizacyjnych Skarbu Pa$stwa – s" przez S"d Najwy&szy odrzucane bez rozpoznania. Zast#pstwo procesowe przed S"dem Najwy&szym stanowi istotn" cz#!( dzia'alno!ci Prokuratorii Generalnej – umo&liwiaj"c ujednolicanie stanowisk wszystkich organów reprezentuj"cych Skarb Pa$stwa przed s"dami powszechnymi. Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 2 Ustawy do zada$ Prokuratorii Generalnej nale&y zast#pstwo Skarbu Pa$stwa przed s"dami powszechnymi, wojskowymi i polubownymi. W praktyce zast#pstwo to wykonywane jest przede wszystkim przed s"dami powszechnymi, a zw'aszcza wydzia'ami cywilnymi oraz s"dami gospodarczymi. Jak wynika z art. 8 ust. 1 i 2 Ustawy, zast#pstwo procesowe Skarbu Pa$stwa przez Prokuratori# Generaln" jest obowi"zkowe, je&eli warto!( przedmiotu sprawy przewy&sza kwot# 1 miliona z'otych, b"d% je&eli sprawa dotyczy naprawienia szkody wyrz"dzonej przez wydanie lub niewydanie ustawy albo rozporz"dzenia Rady Ministrów. Z art. 4 ust. 1 pkt 3 Ustawy wynika, i& do zada$ Prokuratorii Generalnej nale&y zast#pstwo Rzeczypospolitej Polskiej przed s"dami, trybuna'ami i innymi organami orzekaj"cymi w stosunkach mi#dzynarodowych. Zgodnie z art. 7 Ustawy, w post#powaniach tych Prokuratoria Generalna bierze udzia' na wezwanie w'a!ciwego organu w'adzy publicznej – obok tego organu. Na podstawie art. 4 ust. 3 Ustawy Prokuratoria Generalna mo&e reprezentowa( przed Trybuna'em Konstytucyjnym Rad# Ministrów lub ministrów – na przyk'ad w sprawach o stwierdzenie zgodno!ci aktu prawnego wydanego przez Rad# Ministrów lub ministra z Konstytucj" RP. Przepis art. 4 ust. 5 Ustawy wyra%nie rozstrzyga, &e Prokuratoria Generalna nie wykonuje zast#pstwa procesowego pa$stwowych osób prawnych. Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 10 Ustawy, w sprawach dotycz"cych wa&nych praw lub interesów Skarbu Pa$stwa Prokuratoria Generalna, na wniosek podmiotu reprezentuj"cego Skarb Pa$stwa, wydaje opinie prawne, w tym opiniuje projekty umów. Jak wynika z art. 4 ust. 1 pkt 5 Ustawy, do zada$ Prokuratorii Generalnej nale&y równie& inicjowanie i opiniowanie projektów aktów normatywnych dotycz"cych spraw z zakresu gospodarowania mieniem Skarbu Pa$stwa.

2. Utworzenie Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa&stwa Prokuratoria Generalna utworzona zosta'a ustaw" z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa$stwa, która w pierwotnym brzmieniu wesz'a w &ycie w dniu 14 wrze!nia 2005 r. Merytoryczn" dzia'alno!( nowa jednostka rozpocz#'a z dniem 15 marca 2006 r.

-4-

3. Organizacja Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa&stwa

3.1 G$ówny Urz'd Prokuratorii Generalnej Zgodnie z art. 22 ust. 3 Ustawy G'ówny Urz"d Prokuratorii Generalnej z siedzib" w m.st. Warszawie wykonuje aktualnie zadania i czynno!ci Prokuratorii Generalnej na terenie ca'ego kraju. W sytuacji, w której nie zosta'y utworzone oddzia'y, radcowie zatrudnieni w warszawskim G'ównym Urz#dzie uczestnicz" w rozprawach przed wszystkimi s"dami na terenie kraju. Charakterystyka spraw prowadzonych przez Prokuratori# Generaln" pozwala stwierdzi(, &e nadal nie ma potrzeby tworzenia oddzia'ów Prokuratorii Generalnej. Sprawy z udzia'em Skarbu Pa$stwa tocz"ce si# przed s"dami warszawskimi stanowi" oko'o 60% ogó'u wszystkich spraw prowadzonych przez Prokuratori# Generaln". Doda( nale&y, &e w roku 2008 r. '"czny koszt wszystkich wyjazdów s'u&bowych radców Prokuratorii Generalnej wyniós' 214 772,57 PLN, w tym wyjazdów s'u&bowych zagranicznych 24 790,99 PLN – podczas gdy przewidywany w uzasadnieniu rz"dowego projektu ustawy roczny koszt funkcjonowania oddzia'ów Prokuratorii Generalnej mia' wynosi( ok. 20 000 000 PLN.

3.2 Organizacja wewn(trzna Prokuratorii Generalnej Podstawowym aktem prawnym reguluj"cym wewn#trzn" organizacj# Prokuratorii Generalnej jest statut nadany Zarz"dzeniem Nr 115 Prezesa Rady Ministrów z dnia 15 listopada 2005 r. w sprawie nadania statutu Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa$stwa (M. P. Nr 70, poz. 967; zm. z 2006 r. M.P. Nr 1, poz. 16 oraz Nr 13, poz. 178 oraz Nr 90, poz. 947; zm. z 2007 r. M.P. Nr 44, poz. 518). Szczegó'owy tryb wykonywania zada$ i czynno!ci w Prokuratorii Generalnej okre!la Regulamin wewn#trznego urz#dowania wprowadzony zarz"dzeniem Prezesa Prokuratorii Generalnej nr 010-1/06 z dnia 14 kwietnia 2006 r.

3.3 Kierownictwo Prokuratorii Generalnej W sk'ad kierownictwa Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa$stwa wchodz": 1) Prezes - dr Marcin Dziurda; 2) I Wiceprezes - Piotr Rodkiewicz; 3) Wiceprezes - Iwona Gintowt-Juchniewicz.

3.4 Radcowie oraz inni pracownicy Prokuratorii Generalnej Stan zatrudnienia w Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa$stwa w dniu 31 grudnia 2008 r. wynosi' (w przeliczeniu na pe'ne etaty) 140,65 etatów w tym: I. kierownictwo – 3; II. pracownicy departamentów oraz radcowie zatrudnieni na samodzielnych stanowiskach - 96,3, (w tym radcowie i starsi radcowie - 76,4), III. pracownicy biur - 41,35. -5-

Wed'ug stanu na koniec 2008 r. w Prokuratorii Generalnej dzia'a'o 8 departamentów: ! Departament Zast#pstwa Procesowego I, ! Departament Zast#pstwa Procesowego II, ! Departament Zast#pstwa Procesowego III, ! Departament Zast#pstwa Procesowego IV, ! Departament Arbitra&u, ! Departament Opinii Prawnych i Legislacji, ! Departament Prawa Mi#dzynarodowego i Wspólnotowego, ! Departament Studiów i Analiz. Departamenty, a tak&e samodzielne stanowisko pracy ds. ustrojowo-konstytucyjnych, maj" w zakresie kompetencji wykonywanie zada$ merytorycznych Prokuratorii Generalnej. Ponadto w Prokuratorii Generalnej dzia'aj" biura, czyli komórki organizacyjne zapewniaj"ce prawid'owe funkcjonowania jednostki. Na koniec 2008 r. by'y to: ! Biuro Administracyjno-Gospodarcze: ! Biuro Prezesa Prokuratorii Generalnej. Porównanie powy&szych danych z liczb" etatów w dniu 31 grudnia 2007 r. pozwala stwierdzi(, &e stan zatrudnienia pozosta' na zbli&onym poziomie. Ogólna liczba etatów wzros'a o 4,45. Prokuratoria Generalna – przy zatrudnieniu w granicach 140 etatów – pozostaje zatem urz#dem niewielkim. Wystarczy wspomnie(, i& zgodnie z za'o&eniami zawartymi w uzasadnieniu rz"dowego projektu Ustawy zatrudnienie w Prokuratorii Generalnej mia'o docelowo wynosi( ok. 525 osób. Radcowie Prokuratorii Generalnej wykonuj" czynno!ci zast#pstwa procesowego w sprawach prowadzonych przez Prokuratori# Generaln" w imieniu Skarbu Pa$stwa. Ustawa w sposób wyczerpuj"cy reguluje status prawny radców. Zgodnie z przepisem art. 29 ust. 1 Ustawy radc" Prokuratorii Generalnej mo&e by( osoba, która: 1) posiada obywatelstwo polskie; 2) korzysta z pe'ni praw cywilnych i obywatelskich; 3) uko$czy'a wy&sze studia prawnicze w Polsce i uzyska'a tytu' magistra albo uko$czy'a zagraniczne studia prawnicze uznane w Polsce; 4) posiada uprawnienia radcy prawnego, adwokata lub notariusza albo zajmowa'a stanowisko s#dziego s"du powszechnego, s#dziego s"du wojskowego lub s#dziego s"du administracyjnego albo stanowisko prokuratora; 5) nie by'a karana za umy!lne przest#pstwo lub przest#pstwo skarbowe albo nieumy!lne przest#pstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu; 6) jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje r#kojmi# prawid'owego wykonywania zawodu radcy. Zgodnie z Ustaw", z chwil" zatrudnienia na stanowisku radcy Prokuratorii Generalnej radcowie prawni musz" zawiesza( wykonywanie zawodu, za! adwokaci – skre!la( si# z listy adwokatów. Wi"&" si# z tym rygorystyczne zakazy dodatkowego zatrudnienia lub zarobkowania obowi"zuj"ce radców Prokuratorii Generalnej. Co wi#cej – w przeciwie$stwie do wyst#puj"cych w drobniejszych i mniej skomplikowanych sprawach radców prawnych zatrudnionych w urz#dach pa$stwowych – radcowie Prokuratorii Generalnej nie mog" partycypowa( w wywalczonych i !ci"gni#tych na rzecz Skarbu Pa$stwa kosztach zast#pstwa procesowego. -6-

Wszystko to sprawia, &e w 2008 r. wynagrodzenia i inne warunki zatrudnienia oferowane kandydatom na radców Prokuratorii Generalnej nadal nie by'y konkurencyjne na rynku. Utrudnia'o to zatrudnianie osób z najwy&szymi kwalifikacjami do wykonywania czynno!ci procesowych w sprawach prowadzonych przez Prokuratori# Generaln" – najwa&niejszych z punktu widzenia ochrony praw i interesów Skarbu Pa$stwa oraz Rzeczypospolitej Polskiej. Drug" grup# pracowników Prokuratorii Generalnej stanowi" zatrudnieni w departamentach pracownicy merytoryczni: specjali!ci i g'ówni specjali!ci. Dzi#ki wysokim kwalifikacjom wspieraj" radców w wykonywaniu czynno!ci s'u&bowych – w szczególno!ci w dziedzinach wymagaj"cych wiedzy specjalistycznej (np. geodezja, prawo podatkowe). Kolejn" grup# stanowi" pracownicy administracji i obs'ugi. Nale&" do nich zarówno zatrudnieni w Biurze Administracyjno-Gospodarczym oraz Biurze Prezesa pracownicy stricte administracyjni – zajmuj"cy si# w szczególno!ci sprawami organizacyjnymi, zamówieniami publicznymi oraz ksi#gowo!ci" – jak i zatrudnieni w departamentach asystenci radców. Do zada$ tych ostatnich nale&y wspomaganie radców w takich czynno!ciach, jak powielanie dokumentów, przegl"danie akt, sporz"dzanie projektów prostszych pism.

3.5 Plan finansowy Prokuratorii Generalnej W rozumieniu ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 249, poz. 2104, ze zm.) Prokuratoria Generalna jest jednostk" bud&etow". Na podstawie § 1 rozporz"dzenia Ministra Finansów z dnia 5 maja 2006 r. w sprawie klasyfikacji cz#!ci bud&etowych oraz okre!lenia ich dysponentów (Dz. U. Nr 80, poz. 558, ze zm.) Prokuratoria Generalna jest dysponentem cz#!ci 74 bud&etu pa$stwa. Zgodnie z ustaw" bud&etow" na 2008 r. plan wydatków Prokuratorii Generalnej wynosi' 21.576.000 PLN. Jednak&e ze wzgl#du na konieczno!( pokrycia kosztów obs'ugi prawnej !wiadczonej przez zewn#trzne kancelarie prawnicze w najwa&niejszych z punktu widzenia interesu Rzeczypospolitej Polskiej mi#dzynarodowych post#powaniach arbitra&owych plan wydatków zosta' zwi#kszony o kwot# 2.500.000 PLN pochodz"c" z rezerwy bud&etowej. W zwi"zku z powy&szym '"czny plan wydatków na 2008 r. wyniós' 24.076.000 PLN. Wykonanie planu wydatków Prokuratorii Generalnej na 2008 r. wynios'o 23.270.000 PLN tj. 96,65 %. Ponadto Prokuratoria Generalna wydatkowa'a w 2008 r. na us'ugi prawnicze w wy&ej wskazanych sprawach kwot# 1.223.000 PLN pochodz"ca ze !rodków niewygasaj"cych bud&etu na 2007 r.

-7-

4. Zast(pstwo procesowe wykonywane przez Prokuratori( Generaln' 1

4.1. Liczba spraw prowadzonych w roku 2008 Liczba nowych spraw s"dowych zarejestrowanych w Prokuratorii Generalnej w 2008 r. wynios'a ogó'em 1 466. Z tego: a) Sprawy prowadzone przez Prokuratori# Generaln", 1 445 w tym: 1) przed S"dem Najwy&szym: 485 2) przed s"dami powszechnymi i polubownymi: 960 b) Sprawy z udzia'em Prokuratorii Generalnej 21 przed s"dami i arbitra&ami mi#dzynarodowymi: W!ród spraw zarejestrowanych w 2008 r., 139 spraw przej#to do prowadzenia na podstawie art. 6 ust. 1, art. 8 ust. 3, art. 9 ust. 2 lub art. 83 ust. 2 Ustawy. )"czna wysoko!( roszcze$ w sprawach zarejestrowanych w 2008 r. prowadzonych przez Prokuratori# Generaln" wynios'a 2 : )"czna wysoko!( roszcze$ wg waluty

Opis

PLN

USD

EUR

Sprawy przed S"dem Najwy&szym

1 692 127 681

-

-

Sprawy przed s"dami powszechnymi i polubownymi

8 364 580 843

5 038 975

56 982 435

10 056 708 524

5 038 975

56 982 435

Razem

Suma wszystkich roszcze$ zg'oszonych przeciwko Skarbowi Pa$stwa w sprawach zarejestrowanych w 2008 r. prowadzonych przez Prokuratori# Generaln", zgodnie z podzia'em wg strony wszczynaj"cej post#powanie, wynios'a:

Typ wszcz#tych spraw Sprawy skierowane przeciwko Skarbowi Pa$stwa Sprawy z powództwa Skarbu Pa$stwa Pozosta'e sprawy RAZEM

1 2

Liczba wszcz#tych spraw

)"czna warto!( przedmiotu sprawy wg waluty PLN

USD

EUR

1 164

8 794 497 796

5 038 975

56 982 435

236

1 173 413 330

-

-

45

88 797 398

-

-

1 445

10 056 708 524

5 038 975

56 982 435

Szczegó'owe zestawienie danych obrazuje Za'"cznik 1. Omówienie spraw z udzia'em Prokuratorii Generalnej przed s"dami i arbitra&ami mi#dzynarodowymi zawiera pkt 5.1. -8-

W Prokuratorii Generalnej w 2008 r. zako$czono ogó'em 1 764 sprawy (dotyczy to zarówno spraw wszcz#tych w roku 2008, jak i w latach wcze!niejszych). Z tego: a) Sprawy prowadzone przez Prokuratori# Generaln", 1 751 w tym: 1) przed S"dem Najwy&szym: 545 2) przed s"dami powszechnymi i polubownymi: 1 206 b) Sprawy z udzia'em Prokuratorii Generalnej 13 przed s"dami i arbitra&ami mi#dzynarodowymi:

4.2. G$ówne kategorie spraw zarejestrowanych w 2008 r. Poni&ej przedstawiono g'ówne kategorie nowych spraw zarejestrowanych w Prokuratorii Generalnej w 2008 r. (sprawa mo&e nale&e( do wi#cej, ni& jednej kategorii): Kategoria Nieruchomo!ci Kwestie proceduralne* Odpowiedzialno!( deliktowa (inna, ni& za decyzje administracyjne) Naruszenie dóbr osobistych (w szczególno!ci osób osadzonych) Sprawy zwi"zane z reprywatyzacj" Odpowiedzialno!( za decyzje administracyjne Obligacje przedwojenne Odpowiedzialno!( kontraktowa Bezprawie legislacyjne Sprawy zwi"zane ze spó'kami Sprawy zwi"zane z prywatyzacj" Odpowiedzialno!( za komorników Roszczenia zabu&a$skie Zamówienia publiczne

Liczba spraw 421 313 238 192 167 151 99 95 68 47 20 20 18 17

* Kategoria przypisana do spraw wpadkowych lub incydentalnych w toku post#powania albo b#d"cych jedynie etapem innego post#powania, jak np. za&alenia do S"du Najwy&szego, skargi o stwierdzenie niezgodno!ci z prawem prawomocnych orzecze$, post#powania po wyrokach s"dów polubownych.

4.3. Podmioty zast(powane (podmioty reprezentuj'ce Skarb Pa&stwa) Wykonywanie zast#pstwa procesowego przez Prokuratori# Generaln" odbywa si# na rzecz podmiotów reprezentuj"cych Skarb Pa$stwa w rozumieniu art. 9 ust. 1 Ustawy. I tak s" to: ! organy w'adzy publicznej; ! pa$stwowe jednostki organizacyjne niemaj"ce osobowo!ci prawnej; ! organy jednostek samorz"du terytorialnego; ! inne podmioty, którymi powierzono wykonywanie zada$ publicznych na podstawie ustaw lub porozumie$. -9-

Poni&ej przedstawiona zosta'a lista podmiotów, których dzia'alno!ci najcz#!ciej dotyczy'y nowe sprawy s"dowe zarejestrowane w Prokuratorii Generalnej w roku 2008. W tabeli podana zosta'a liczba post#powa$ s"dowych, w których poszczególne podmioty wyst#powa'y: Podmioty Ministrowie '"cznie w tym najcz#!ciej: Minister Skarbu Pa$stwa Minister Finansów Minister Sprawiedliwo!ci Minister Infrastruktury Minister Gospodarki Wojewodowie Prezydenci miast S"dy S'u&ba wi#zienna, areszty !ledcze i zak'ady karne Starostowie Organy skarbowe Prokuratury Jednostki Lasów Pa$stwowych Jednostki Policji Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad

Liczba post(powa& 436 187 87 48 31 24 228 181 139 74 73 59 57 48 40 29

4.4. Skuteczno%) Prokuratorii Generalnej w zakresie zast(pstwa procesowego Poni&sze dane statystyczne dotycz" wszystkich spraw prowadzonych przez Prokuratori# Generaln" w 2008 r. – zarówno wszcz#tych w roku 2008, jak i w latach wcze!niejszych. a. Zestawienie wyników spraw zako$czonych w 2008 r. Sprawy s"dowe Zako$czone ogó'em, w tym: Wygrane w tym wygrane cz#!ciowe

Liczba spraw 1 751 642 30

Przegrane

116

Zako$czone w inny sposób (np. niezawarciem ugody w przypadku zawezwania do próby ugodowej)

993

- 10 -

b. Sprawy przeciwko Skarbowi Pa$stwa zako$czone w 2008 r. Liczba wygranych spraw skierowanych przeciwko Skarbowi Pa$stwa Suma roszcze$ oddalonych od Skarbu Pa&stwa

588 3 014 561 660 PLN 26 831 892 EUR

Liczba przegranych spraw skierowanych przeciwko Skarbowi Pa$stwa Suma roszcze$ zas'dzonych od Skarbu Pa&stwa

78 37 569 382 PLN

c. Sprawy z powództwa Skarbu Pa$stwa zako$czone w 2008 r. Liczba wygranych spraw z powództwa Skarbu Pa$stwa Suma roszcze$ zas'dzonych na rzecz Skarbu Pa&stwa Liczba przegranych spraw z powództwa Skarbu Pa$stwa Suma roszcze$ oddalonych w sprawach z powództwa Skarbu Pa&stwa

53 59 113 010 PLN 38 34 772 236 PLN

d. Koszty zast#pstwa procesowego Suma kosztów zast#pstwa procesowego zas"dzonych na rzecz Skarbu Pa&stwa Suma kosztów zast#pstwa procesowego zas"dzonych od Skarbu Pa&stwa

1 209 369 PLN 438 571 PLN

4.5. Pe$nomocnicy zewn(trzni Zgodnie z przepisem art. 15 ust. 1 Ustawy wykonywanie zast#pstwa procesowego Skarbu Pa$stwa przed s"dami, trybuna'ami oraz innymi organami orzekaj"cymi zosta'o powierzone wy'"cznie radcom Prokuratorii Generalnej. Jedyny przewidziany Ustaw" wyj"tek dotyczy wyst#powania przed s"dami, trybuna'ami lub innymi organami orzekaj"cymi w sprawach wymagaj"cych znajomo!ci prawa obcego albo procedur lub instytucji mi#dzynarodowych (art. 17 Ustawy). W tych sprawach Prokuratoria Generalna mo&e powierzy( zast#pstwo w drodze umowy cywilnoprawnej radcy prawnemu, adwokatowi lub innej osobie uprawnionej do wyst#powania w charakterze pe'nomocnika procesowego. W 2007 r. Prokuratoria Generalna udzieli'a jednego pe'nomocnictwa na podstawie przepisu art. 17 Ustawy do reprezentowania Skarbu Pa$stwa w sprawie z powództwa Vivendi S.A. oraz Vivendi Telecom International S.A. przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie Umowy pomi#dzy Rz"dem Rzeczypospolitej Ludowej a Rz"dem Republiki Francuskiej z dnia 14 lutego 1989 r. w sprawie popierania i wzajemnej ochrony inwestycji (wst#pna wysoko!( roszczenia: 1 933 000 000 EUR), za! w 2008 r. – analogicznych pe'nomocnictw do reprezentowania Skarbu Pa$stwa w sprawie z powództwa Eureko B.V. przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, tocz"cej si# w oparciu o umow# o popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji, zawart" pomi#dzy Rzeczpospolit" Polsk" i Królestwem Niderlandów w 1992 r. (wst#pna wysoko!( roszczenia: 35 600 000 000 PLN), a tak&e w sprawie Mercuria Energy Group Limited przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, tocz"cej si# w oparciu o Traktat Karty Energetycznej z 1994 r. (wst#pna wysoko!( roszczenia: 700 000 000 USD).

- 11 -

W powy&szych trzech post#powaniach – nale&y wskaza(, &e wszystkie nadal si# tocz" – konieczne by'o zatrudnienie mi#dzynarodowych kancelarii prawniczych ze wzgl#du na szczególny charakter spraw, a zw'aszcza wysoko!( roszcze$ dochodzonych od Rzeczypospolitej Polskiej. Pozosta'e post#powania przed s"dami, trybuna'ami i innymi organami orzekaj"cymi w sprawach mi#dzynarodowych, w których uczestniczy Prokuratoria Generalna – w!ród nich równie& prowadzone w oparciu o umowy o popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji – radcowie Prokuratorii Generalnej prowadz" samodzielnie, we wspó'pracy z w'a!ciwymi urz#dami pa$stwowymi.

5. G$ówne obszary dzia$alno%ci Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa&stwa w ramach zast(pstwa procesowego Skarbu Pa&stwa lub zast(pstwa Rzeczypospolitej Polskiej. 5.1. Sprawy arbitra*owe W 2008 r. post#powania arbitra&owe stanowi'y istotn" cze!( zada$ Prokuratorii Generalnej. Spo!ród 7 zako$czonych w tym okresie spraw, 4 zako$czy'y si# wygran" lub wygran" cz#!ciow" Skarbu Pa$stwa, 3 zosta'y zako$czone w inny sposób (zawarcie ugody). S"dy arbitra&owe oddali'y roszczenia przeciwko Skarbowi Pa$stwa na kwot# 3 415 885 PLN i 1 831 892 EUR. Jednocze!nie w 2008 r. w Prokuratorii Generalnej zarejestrowano 9 nowych spraw arbitra&owych, w których '"czna warto!( roszcze$ zg'aszanych przeciwko Skarbowi Pa$stwa wynios'a 9 365 169 PLN, 5 000 000 USD oraz 56 243 398 EUR, natomiast roszczenia dochodzone przez Skarb Pa$stwa wynios'y 76 135 398 PLN. )"cznie w 2008 r. Prokuratoria Generalna bra'a udzia' w 25 sprawach arbitra&owych. Zakres przedmiotowy sporów arbitra&owych prowadzonych przez Prokuratori# Generaln" jest bardzo szeroki, pocz"wszy od arbitra&y dotycz"cych inwestycji infrastrukturalnych do spraw zwi"zanych z umowami prywatyzacyjnymi i kontraktami menad&erskimi. Na uwag# zas'uguje wielo!( rozwi"za$ proceduralnych przewidzianych w klauzulach arbitra&owych zawieranych przez Skarb Pa$stwa i Rzeczpospolit" Polsk". Prokuratoria Generalna prowadzi arbitra&e rozstrzygane ad hoc na podstawie Regulaminu Arbitra&owego Komisji ONZ ds. Mi#dzynarodowego Prawa Handlowego (UNCITRAL), arbitra&e tocz"ce si# przed S"dem Arbitra&owym przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie, S"dem Arbitra&owym przy Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan, a tak&e arbitra&e tocz"ce si# wed'ug Regulaminu Arbitra&owego Mi#dzynarodowego S"du Arbitra&owego Mi#dzynarodowej Izby Handlowej (ICC) w Pary&u oraz Regulaminu Instytutu Arbitra&owego Sztokholmskiej Izby Handlowej. Najliczniejsz" grup# spraw arbitra&owych stanowi" spory dotycz"ce budowy dróg krajowych i autostrad wynikaj"ce z kontraktów o roboty budowlane oparte na wzorze umowy opracowanym przez Mi#dzynarodow" Federacj# In&ynierów Konsultantów (FIDIC). Sprawy te charakteryzuj" si# bardzo obszern" dokumentacj", wymagaj" pos'ugiwania si# angielskim i niemieckim s'ownictwem technicznym i prawniczym oraz znajomo!ci mi#dzynarodowej praktyki kontraktowej. Czynno!ci zast#pstwa w post#powaniach arbitra&owych prowadzonych przez Prokuratori# Generaln" wykonuj" radcowie Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa$stwa we wspó'pracy z pracownikami w'a!ciwych merytorycznie urz#dów pa$stwowych.

- 12 -

5.2. Sprawy mi(dzynarodowe 5.2.1. Post(powania arbitra*owe na podstawie umów mi(dzynarodowych Najwa&niejsz" z punktu widzenia interesów Rzeczypospolitej Polskiej grup# spraw stanowi" spory z inwestorami zagranicznymi tocz"ce si# na podstawie umów mi#dzynarodowych o wzajemnej ochronie i popieraniu inwestycji, a tak&e Traktatu Karty Energetycznej. Prokuratoria Generalna w 2008 r. bra'a udzia' w nast#puj"cych sprawach: ! Vivendi S.A. oraz Vivendi Telecom International S.A. przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, tocz"cej si# w oparciu o umow# pomi#dzy Rz"dem Rzeczypospolitej Ludowej a Rz"dem Republiki Francuskiej w sprawie popierania i wzajemnej ochrony inwestycji (wst#pna wysoko!( roszczenia: 1 933 000 000 EUR); ! Eureko B.V. przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, tocz"cej si# w oparciu o umow# w sprawie popierania i wzajemnej ochrony inwestycji zawart" pomi#dzy Rzecz"pospolit" Polsk" i Królestwem Niderlandów (wst#pna wysoko!( roszczenia: 35 600 000 000 PLN); ! Crowley Data Poland Sp. z o.o. i Crowley Data LLC przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej (nie okre!lono wysoko!ci roszczenia), tocz"cej si# w oparciu o Traktat o stosunkach handlowych i gospodarczych mi#dzy Rzeczpospolit" Polsk" a Stanami Zjednoczonymi Ameryki; ! Mitch Nocula przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, tocz"cej si# w oparciu o Traktat o stosunkach handlowych i gospodarczych mi#dzy Rzeczpospolit" Polsk" a Stanami Zjednoczonymi Ameryki (wst#pna wysoko!( roszczenia: 5 000 000 USD); ! Mercuria Energy Group Limited przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej, tocz"cej si# na podstawie Traktatu Karty Energetycznej (wst#pna wysoko!( roszczenia: 700 000 000 USD). Udzia' w powy&szych post#powaniach wymaga od Prokuratorii Generalnej nie tylko szczególnego zaanga&owania w analiz# stanu prawnego oraz znajomo!ci orzecznictwa mi#dzynarodowego, lecz równie& !cis'ej wspó'pracy z organami administracji rz"dowe posiadaj"cymi wiedz# na temat stanu faktycznego sprawy. W trzech z wymienionych post#powa$ – z powództwa Vivendi S.A. oraz Vivendi Telecom International S.A., Eureko B.V., a tak&e Mercuria Energy Group Limited – ze wzgl#du na szczególny charakter spraw, a w szczególno!ci wysoko!( roszcze$ dochodzonych od Rzeczypospolitej Polskiej Prokuratoria Generalna zawar'a w trybie art. 17 Ustawy umowy z zewn#trznymi kancelariami prawniczymi na wykonywane zast#pstwa procesowego Rzeczypospolitej Polskiej. Ponadto Prokuratoria Generalna sporz"dza'a opinie prawne odnosz"ce si# do zarzutów zawartych w notyfikacjach sporu dokonywanych przez inwestorów zagranicznych na podstawie bilateralnych umów o wzajemnej ochronie i popieraniu inwestycji, których stron" jest Rzeczpospolita Polska. Prokuratoria Generalna zaanga&owana by'a równie& w proces opiniowania projektów nowych umów bilateralnych o wzajemnej ochronie i popieraniu inwestycji oraz umów ju& obowi"zuj"cych, w szczególno!ci pod k"tem ich zgodno!ci z prawem wspólnotowym oraz ew. wynikaj"cych z nich zagro&e$ dla Skarbu Pa$stwa.

- 13 -

5.2.2. Europejski Trybuna$ Praw Cz$owieka oraz Trybuna$ Sprawiedliwo%ci Wspólnot Europejskich W roku 2008, podobnie jak w latach poprzednich, Prokuratoria Generalna wspó'pracowa'a z Pe'nomocnikiem Ministra Spraw Zagranicznych ds. post#powa$ przed mi#dzynarodowymi organami ochrony praw cz'owieka. Wspó'praca polega'a m.in. na uczestnictwie w pracach mi#dzyresortowego Zespo'u do spraw Europejskiego Trybuna'u Praw Cz'owieka. Zadaniem Zespo'u jest wypracowywanie stanowisk Rz"du w odniesieniu do komunikowanych skarg, analiza wyroków wydawanych przez Trybuna' w Strasburgu, ocena zgodno!ci z Konwencj" najwa&niejszych projektów aktów prawnych, wskazywanie dzia'a$ zmierzaj"cych do efektywnego wykonywania orzecze$ ETPCz, w tym tak&e dzia'a$ legislacyjnych, a tak&e monitorowanie stanu realizacji Programu Dzia'a$ Rz"du. Radcowie Prokuratorii uczestnicz" w pracach 3 podgrup powo'anych w ramach tego Zespo'u: do spraw skarg na naruszenie prawa w'asno!ci, do spraw zapobiegania przewlek'o!ci post#powa$ oraz podgrupy do spraw opracowywania propozycji dotycz"cych gwarancji praw ofiar. Ponadto, w ramach sta'ej wspó'pracy z Pe'nomocnikiem Ministra Spraw Zagranicznych, Prokuratoria Generalna bra'a udzia' w wypracowywaniu stanowisk Rzeczypospolitej Polskiej w tocz"cych si# przed Trybuna'em post#powaniach. W szczególno!ci wspó'praca ta obejmowa'a opiniowanie oraz przygotowywanie projektów stanowisk, zg'aszanie uwag dotycz"cych wnoszenia odwo'a$ od wyroków ETPCz, a tak&e analizowanie obserwacji strony przeciwnej oraz orzecznictwa Trybuna'u. Zaanga&owanie Prokuratorii Generalnej w sprawach tocz"cych si# przed Trybuna'em Sprawiedliwo!ci Wspólnot Europejskich w Luksemburgu polega'o przede wszystkim na wspó'pracy z organami administracji rz"dowej (w szczególno!ci z Urz#dem Komitetu Integracji Europejskiej) w zakresie wypracowywania stanowisk b"d% oceny skutków prawnych wybranych wyroków dla krajowego porz"dku prawnego. W 2008 r. Prokuratoria Generalna Skarbu Pa$stwa wyda'a równie& szereg opinii prawnych dotycz"cych skutków rozstrzygni#( Europejskiego Trybuna'u Sprawiedliwo!ci dla odpowiedzialno!ci odszkodowawczej Skarbu Pa$stwa za naruszenia prawa wspólnotowego.

5.3. Odpowiedzialno%) Skarbu Pa&stwa za wadliwe decyzje administracyjne, podatkowe i celne W 2008 r. Prokuratoria Generalna Skarbu Pa$stwa prowadzi'a 473 sprawy dotycz"ce odpowiedzialno!ci Skarbu Pa$stwa za wadliwe decyzje. )"czna warto!( przedmiotu sporu w tego rodzaju sprawach wynosi'a 4 182 830 350 PLN. Spo!ród powy&szych spraw 61 dotyczy'o odpowiedzialno!ci za decyzje podatkowe – w szczególno!ci w zakresie nieprawid'owego naliczenia nale&no!ci z tytu'u podatku VAT i podatku akcyzowego, podatku dochodowego, a tak&e nieprawid'owo!ci w procesie egzekucji zobowi"za$ podatkowych. Wysoko!( roszcze$ dochodzonych od Skarbu Pa$stwa o odszkodowanie w zwi"zku z roszczeniami podatkowymi wynosi'a w roku 2008 1 173 182 695 PLN. W sprawach tych Prokuratoria Generalna wskazywa'a, w oparciu o wyrok S"du Najwy&szego z 4 pa%dziernika 2007 r. - 14 -

(V CSK 251/07), &e decyzja administracyjna mo&e skrzywdzi( tylko jej adresata, w zwi"zku z tym nie jest mo&liwe dochodzenie roszcze$ odszkodowawczych przez podmioty, w stosunku do których taka decyzja nie by'a skierowana. Podobnie nie jest mo&liwe dochodzenie przez akcjonariuszy spó'ki naprawienia ich w'asnej szkody wywo'anej na skutek spadku cen akcji spó'ki, je!li dzia'ania bezprawne nie by'y skierowane przeciwko samym akcjonariuszom. Konstruowanie bowiem takich skarg przys'uguj"cych powodom musia'oby mie( swoj" odr#bn" podstaw# w ustawie (tak wskaza' tak&e S"d Najwy&szy w postanowieniu z 15 pa%dziernika 2008 r., III CSK 167/08). W przeciwnym wypadku ka&de bezprawne dzia'anie Skarbu Pa$stwa tworzy'oby w sposób po!redni praktycznie nieograniczone obszary odpowiedzialno!ci. W zakresie odpowiedzialno!ci Skarbu Pa$stwa za decyzje podatkowe przywo'ania wymaga równie& wyrok S"du Najwy&szego z 9 stycznia 2008 r., II CSK 393/07. W wyroku tym S"d Najwy&szy przes"dzi', &e oprocentowanie za nadp'at# podatku okre!lone w art. 78 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja Podatkowa (t.j. Dz. U. z 2005, nr 8, poz. 60 ze zm.) ma – tak samo, jak odsetki nale&ne wierzycielowi za opó%nienie w zwrocie !wiadczenia pieni#&nego – charakter kompensacyjny. W zwi"zku z tym wierzyciel mo&e &"da( jedynie takiej szkody, która przekracza warto!( odsetek wynikaj"cych dla niego z tego przepisu. Znacznie zmniejsza to wi#c zakres odszkodowa$ dochodzonych przez powodów w tego typu sytuacjach. Ponadto, w prowadzonych przez siebie procesach Prokuratoria Generalna podkre!la, &e dochodzenie odszkodowania za wadliw" decyzj# administracyjn" w post#powaniu przed s"dami powszechnymi wymaga wykazania spe'nienia ogólnych przes'anek odpowiedzialno!ci odszkodowawczej zawartych w Kodeksie cywilnym. Ustalenie bezprawnego charakteru rozstrzygni#( merytorycznych organów administracyjnych – w postaci stwierdzenia niewa&no!ci wydanych uprzednio decyzji lub stwierdzenia ich wydania z naruszeniem prawa – nie zawsze b#dzie zatem skutkowa'o zas"dzeniem odszkodowania od Skarbu Pa$stwa, je&eli w danym przypadku nie mo&na wykaza( przes'anek w postaci wyst"pienia szkody i zwi"zku przyczynowego. Zdaniem Prokuratorii Generalnej brak jest zw'aszcza podstaw do przyj#cia stanowiska, &e ka&de orzeczenie lub decyzja uchylona w toku instancji mo&e by( uznana za niezgodn" z prawem i tym samym rodz"c" odpowiedzialno!( odszkodowawcz". Podobnie uzna' S"d Najwy&szy w wyroku z 11 marca 2008 r. (II CSK 558/07), w którym stwierdzi', &e nie mo&na przyj"(, i& ka&de wadliwe dzia'anie organu pierwszej instancji mo&e by( kwalifikowane jako bezprawne, cho(by by'o ono skorygowane przez instancj# odwo'awcz". Na uwag# w tym zakresie zas'uguje równie& wyrok S"du Najwy&szego z 24 lipca 2008 r. (IV CSK 151/08), w którym S"d Najwy&szy przyj"', &e je!li decyzja umo&liwiaj"ca dzia'alno!( gospodarcz" oka&e si# wadliwa, to %ród'em szkody adresata nie jest stwierdzenie jej niewa&no!ci, lecz jej wydanie. Osoba taka nie mo&e wi#c &"da( odszkodowania za zyski utracone wskutek zaprzestania dzia'alno!ci spowodowanej uchyleniem takiej wadliwej decyzji.

5.4. Bezprawie oraz zaniechanie legislacyjne Obecnie obowi"zuj"cy art. 4171 § 1 i 4 Kodeksu cywilnego przewiduje mo&liwo!( odpowiedzialno!ci Skarbu Pa$stwa za bezprawie oraz zaniechanie legislacyjne. W procesach dotycz"cych odpowiedzialno!ci Skarbu Pa$stwa za tzw. bezprawie legislacyjne Prokuratoria Generalna stara'a si# wskazywa( – i w tym zakresie orzecznictwo Trybuna'u - 15 -

Konstytucyjnego, jak i S"du Najwy&szego mo&e by( uznane za utrwalone – &e art. 77 ust. 1 Konstytucji RP nie stanowi samodzielnej podstawy dochodzenia roszcze$ odszkodowawczych i nie mo&e by( stosowany bezpo!rednio. W wypadku zaniechania legislacyjnego Prokuratoria Generalna stoi na stanowisku, &e warunkiem sine qua non odpowiedzialno!ci Skarbu Pa$stwa na zaniechanie legislacyjne jest stwierdzenie, &e przepis prawa (Konstytucja lub ustawa) jednoznacznie formu'uje obowi"zek wydania aktu normatywnego. Obowi"zek taki nie mo&e by( wyprowadzony w drodze wyk'adni dokonywanej przez s"d (por. np. wyrok SN z 5 grudnia 2007 r., I CSK 273/07, uchwa'a SN z 6 lipca 2006 r., III CZP 37/06). W 2008 r. Prokuratoria Generalna prowadzi'a 438 spraw dotycz"cych tzw. bezprawia i zaniechania legislacyjnego, w których '"czna warto!( przedmiotu sporu wynosi'a 2 150 359 430 PLN.

5.5. Roszczenia reprywatyzacyjne, w tym dotycz'ce tzw. gruntów warszawskich Istotn" grup# spraw prowadzonych przez Prokuratori# Generalna stanowi" post#powania o odszkodowania za decyzje i inne akty nacjonalizacyjne i wyw'aszczeniowe. W tej kategorii podstawowe znaczenie maj" sprawy dotycz"ce „dekretu warszawskiego”, czyli roszczenia wysuwane pod adresem Skarbu Pa$stwa oraz m. st. Warszawy w zwi"zku z dekretem z dnia 26 pa%dziernika 1945 r. o w'asno!ci i u&ytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy (Dz. U. Nr 50, poz. 279). W 2008 r. Prokuratoria Generalna wykonywa'a zast#pstwo procesowe w 268 sprawach dotycz"cych roszcze$ wynikaj"cych z „dekretu warszawskiego”. Ogólna warto!( roszcze$ dochodzonych od Skarbu Pa$stwa zast#powanego przez Prokuratori# Generaln" wynios'a w tych sprawach 1 537 784 400 PLN W obronie interesów Skarbu Pa$stwa Prokuratoria Generalna podnosi m.in., &e wysoko!( odszkodowania za przej#te przez pa$stwo nieruchomo!ci winna uwzgl#dnia( ograniczenia prawne, którym podlega'yby nieruchomo!ci budynkowe, gdyby nie dosz'o do ich przej#cia przez pa$stwo. Wi#kszo!( nieruchomo!ci u&ytkowanych w tym okresie przez prywatnych w'a!cicieli by'a bowiem obci"&ona obligatoryjnym prawem najmu, który zmniejsza' warto!( oraz dochody uzyskiwane z nieruchomo!ci. Ponadto, w trakcie procesów Prokuratoria Generalna podnosi zarzut nieuchronno!ci wyw'aszczenia danej nieruchomo!ci na podstawie ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wyw'aszczania nieruchomo!ci (Dz. U. z 1961 r. Nr 18, poz. 94) oraz na podstawie dekretu z dnia 26 kwietnia 1949 r. o nabywaniu i przekazywaniu nieruchomo!ci niezb#dnych dla realizacji narodowych planów gospodarczych (Dz. U. z 1952 r. Nr 4, poz. 31), a tak&e zwraca uwag# na potencjaln" odmow# przyznania poprzedniemu w'a!cicielowi nieruchomo!ci z powodu jej niezb#dno!ci dla planowej realizacji budownictwa ogólnomiejskiego i organizowanego budownictwa mieszkaniowego. Nieuchronno!( takiego wyw'aszczenia wp'ywa na wysoko!( uzyskiwanego przez by'ych w'a!cicieli odszkodowania, poniewa& odszkodowanie ustalane jest wówczas wed'ug zasad okre!lonych w wy&ej wymienionych aktach prawnych na dzie$ potencjalnego wyw'aszczenia. Kolejnym argumentem podnoszonym przez Prokuratori# Generaln" jest równie& brak podstaw prawnych do dochodzenia przez dawnych w'a!cicieli utraconych korzy!ci, je&eli powo'uj" si# oni na szkod#, któr" ponie!li przed dniem wej!cia w &ycie Konstytucji RP. W tym zakresie nale&y wskaza( na uchwa'# S"du Najwy&szego z 5 grudnia 2008 r., III CZP 123/08, w której S"d Najwy&szy - 16 -

przyj"', &e szkoda w postaci utraconych korzy!ci z tytu'u czynszu najmu, b#d"ca nast#pstwem wydania decyzji administracyjnej, której niewa&no!( nast#pnie stwierdzono, powstaje w chwili niemo&no!ci uzyskania czynszu w terminie p'atno!ci. W!ród post#powa$ reprywatyzacyjnych znacz"c" liczb# stanowi" sprawy zwi"zane z nacjonalizacj" dokonan" na podstawie ustawy z 3 stycznia 1946 r. o przej#ciu na w'asno!( Pa$stwa podstawowych ga'#zi gospodarki narodowej (Dz. U. Nr 3, poz. 17 ze zm.). W tego typu sprawach Prokuratoria Generalna podnosi, &e odpowiedzialno!( za szkody wyrz"dzone w latach powojennych mo&na opiera( tylko i wy'"cznie na podstawie obowi"zuj"cych wówczas przepisów, które nie przewidywa'y odpowiedzialno!ci Skarbu Pa$stwa za zaniechanie legislacyjne. Brak jest przy tym mo&liwo!ci zastosowania przepisów, które wesz'y w &ycie w dniu 1 wrze!nia 2004 roku do stanów faktycznych z lat czterdziestych i pi#(dziesi"tych ubieg'ego wieku. Prokuratoria Generalna w roku 2008 prowadzi'a 48 spraw zwi"zanych z nacjonalizacj" przemys'u. )"czna warto!( przedmiotu sporu w tych sprawach wynosi 620 876 346 PLN. Roszczenia w stosunku do Skarbu Pa$stwa by'ych w'a!cicieli i ich nast#pców prawnych wysuwane s" tak&e w zwi"zku z przeprowadzon" po II wojnie !wiatowej reform" roln". Prokuratoria Generalna w 2008 roku prowadzi'a 66 takich spraw. )"czna warto!( przedmiotu sporu w sprawach zwi"zanych z reform" roln" z 1944 roku wynosi 1 027 784 832 PLN. Dekret o reformie rolnej zosta' wydany 6 wrze!nia 1944 roku i mia' na celu przej!cie na w'asno!( Skarbu Pa$stwa maj"tków powy&ej 50 ha ziemi uprawnej (w by'ym zaborze pruskim, z uwagi na inn" struktur# w'asno!ciow" – 100 ha ziemi ogólnej). W sprawach przeciwko Skarbowi Pa$stwa byli w'a!ciciele wyst#puj" najcz#!ciej z powództwem o uzgodnienie tre!ci ksi#gi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym na podstawie art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o ksi#gach wieczystych i hipotece. Oprócz tego &"dania wysuwane s" ponadto roszczenia o wydanie nieruchomo!ci, uzyskanie odszkodowania czy te& zap'aty za bezumowne korzystanie z nieruchomo!ci przez Skarb Pa$stwa.

5.6. Roszczenia zabu*a&skie W 2008 r. Prokuratoria Generalna zast#powa'a tak&e Skarb Pa$stwa w sprawach dotycz"cych tzw. „roszcze$ zabu&a$skich”. Powszechnie u&ywane w praktyce poj#cie tzw. „spraw zabu&a$skich” oznacza sprawy z udzia'em osób uprawnionych do otrzymania rekompensaty z tytu'u pozostawienia nieruchomo!ci poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej w zwi"zku z II wojn" !wiatow". Zgodnie bowiem z umowami zawartymi w 1944 r. pomi#dzy Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego z by'ymi Socjalistycznymi Republikami Rad (Ukrai$sk", Bia'orusk" i Litewsk"), pa$stwo polskie zobowi"za'o si# przyzna( osobom, które zdecydowa'y si# na przesiedlenie si# z terenów dawnych kresów wschodnich na obecne terytorium Polski stosownej rekompensaty za mienie, które pozostawi'y na tych terenach. W roku 2008 r. zauwa&alne zosta'o znaczne zmniejszenie liczby tego typu spraw. Mimo wszystko Prokuratoria Generalna w roku 2008 wykonywa'a zast#pstwo w 144 „sprawach zabu&a$skich”. )"czna warto!( roszcze$ dochodzonych w tego typu sprawach przeciwko Skarbowi Pa$stwa zast#powanemu przez Prokuratori# Generaln" wynios'a w roku 2008 r. 1 640 699 674 PLN.

- 17 -

W sprawach tych Prokuratoria Generalna wskazywa'a, &e mechanizm kompensacji z tytu'u pozostawienia maj"tku na kresach wschodnich zosta' uj#ty w przepisach ustawy z 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytu'u pozostawienia nieruchomo!ci poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 169, poz. 1418). Przepisy tej ustawy w sposób kompleksowy uregulowa'y nie tylko kwestie potwierdzania przys'uguj"cego „zabu&anom” prawa do rekompensaty i jego warto!ci w odr#bnym post#powaniu, ale rozszerzy'y mo&liwo!( realizacji uprawnienia o !wiadczenie pieni#&ne, a tak&e wprowadzi'y mechanizm waloryzacyjny, dostosowuj"cy warto!( rekompensaty do ewentualnych zmian powsta'ych do czasu realizacji uprawnienia. Prokuratoria Generalna wskazuje w prowadzonych przez siebie procesach, &e ustawa z 8 lipca 2005 r. wy'"czy'a w ogóle roszczenia odszkodowawcze „zabu&an” wobec Skarbu Pa$stwa. W innych procesach toczonych w 2008 r. przed S"dem Najwy&szym i s"dami powszechnymi Prokuratoria Generalna skutecznie podnosi'a brak podstaw prawnych dla wywodzenia tego typu roszcze$ zarówno z koncepcji tzw. umów na rzecz osoby trzeciej, jak i deliktu normatywnego oraz niemo&liwo!( ich dochodzenia na podstawie samych umów (por. wyrok S"du Najwy&szego z 16 maja 2008 r., III CSK 383/07).

5.7. Obligacje przedwojenne Posiadacze obligacji wyemitowanych jeszcze przed II wojn" !wiatow" wyst#puj" na drodze s"dowej b"d% z roszczeniem odszkodowawczym z tytu'u zaniechania przez Skarb Pa$stwa ich wykupu b"d% te& z wnioskami o zawezwanie do próby ugodowej. )"czna liczba takich spraw wynios'a w 2008 roku 326 (liczba obejmuje równie& wnioski o zawezwanie do próby ugodowej sk'adane w trybie art. 184 kodeksu post#powania cywilnego). Warto odnotowa(, &e w dniu 11 maja 2008 r. wszed' w &ycie wyrok Trybuna'u Konstytucyjnego z dnia 24 kwietnia 2007 r. SK 49/05, w którym TK stwierdzi', &e art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny w zakresie, w jakim ogranicza dost#p do waloryzacji s"dowej, zagwarantowanej w art. 3581 § 3 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, w odniesieniu do zobowi"za$ pieni#&nych powsta'ych przed dniem 30 pa%dziernika 1950 r., wynikaj"cych z obligacji emitowanych przez Skarb Pa$stwa jest niezgodny z art. 64 ust. 1 i 2 (ochrona prawa w'asno!ci) w zwi"zku z art. 32 ust. 1 (równo!( wobec prawa) Konstytucji. Ju& po wej!ciu w &ycie powy&szego wyroku TK, jedna ze spraw zwi"zana z wykupem obligacji znalaz'a swoje rozstrzygni#cie w S"dzie Najwy&szym. W wyroku z 5 wrze!nia 2008 r. I CSK 41/08 SN oddali' skarg# kasacyjn" powoda od korzystnego dla Skarbu Pa$stwa orzeczenia S"du Apelacyjnego w Warszawie. Uzasadniaj"c zaj#te stanowisko S"d Najwy&szy stwierdzi', &e nie sposób uzna(, aby zaniechanie obs'ugi obligacji skarbowych i niewykupienie ich w terminie przez Skarb Pa$stwa nosi'o cechy „wykonywania w'adzy publicznej". Nie przychyli' si# przy tym do stanowiska, &e podnoszony przez Skarb Pa$stwa zarzut przedawnienia roszcze$ zwi"zanych z obligacjami prawa stanowi nadu&ycie prawa (art. 5 kodeksu cywilnego). SN stwierdzi', &e jednym z kryteriów dopuszczalno!ci zastosowania art. 5 k.c. w odniesieniu do zarzutu przedawnienia, jest czas opó%nienia w dochodzeniu roszczenia. Opó%nienie to nie mo&e by( nadmierne.

- 18 -

5.8. Roszczenia zwi'zane z wymiarem sprawiedliwo%ci W 2008 r. Prokuratoria Generalna Skarbu Pa$stwa prowadzi'a 207 spraw zwi"zanych z wymiarem sprawiedliwo!ci, w których warto!( roszcze$ wobec Skarbu Pa$stwa okre!lono na oko'o 370 000 000 PLN. Nale&y zwróci( uwag# na sprawy z powództwa osób osadzonych w jednostkach penitencjarnych dotycz"ce przede wszystkim na naruszenia dóbr osobistych w zwi"zku z przeludnieniem w celach. Roszczenia takie pojawia'y si# równie& w poprzednich latach, jednak&e w ostatnim czasie da si# zaobserwowa( znaczny wzrost tego typu spraw s"dowych. Ma to niew"tpliwy zwi"zek z orzeczeniem Trybuna'u Konstytucyjnego z 26 maja 2008 r. SK 25/07, w którym stwierdzono niezgodno!( art. 248 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy z art. 40, art. 41 ust. 4 i art. 2 Konstytucji RP. Przepis utraci moc obowi"zuj"c" z up'ywem osiemnastu miesi#cy od dnia og'oszenia wyroku w Dzienniku Ustaw. Zakwestionowany przepis przewiduje mo&liwo!( umieszczenia osadzonego w warunkach, w których powierzchnia w celi na jedn" osob# wynosi mniej ni& 3 m2.

5.9 Odpowiedzialno%) za orzeczenia wydane w post(powaniu cywilnym Obowi"zuj"cy od 2004 r. art. 4171 § 2 k.c. przewiduje odpowiedzialno!( Skarbu Pa$stwa za szkody wyrz"dzone wydaniem prawomocnego orzeczenia. Niezb#dnym warunkiem uzyskania odszkodowania jest tzw. prejudykat, czyli uprzednie stwierdzenie niezgodno!ci z prawem konkretnego orzeczenia. Odbywa si# to m. in. w oddzielnym post#powaniu, uregulowanym w art. 4241 – 42412 k.p.c. Przepisy te przewiduj" mo&liwo!( wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodno!ci z prawem prawomocnego orzeczenia, która przys'uguje od prawomocnego orzeczenia s"du drugiej instancji, gdy przez jego wydanie stronie zosta'a wyrz"dzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego orzeczenia w drodze przys'uguj"cych stronie !rodków prawnych nie by'o i nie jest mo&liwe. Zakres orzecze$, od których opisana skarga przys'uguje, zosta' poszerzony wskutek wydania przez Trybuna' Konstytucyjny wyroku z dnia 1 kwietnia 2008 r. SK 77/06. W odniesieniu do orzecze$ zapad'ych w post#powaniach s"dowych wp'yn#'o do Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa$stwa w 2008 roku 18 spraw zwi"zanych ze skargami o stwierdzenie niezgodno!ci z prawem prawomocnego orzeczenia. Warto jednak zwróci( uwag#, &e zgodnie z uchwa'" S"du Najwy&szego z dnia 23 listopada 2005 r. (III BZP 2/05) Skarb Pa$stwa nie jest stron" w post#powaniu ze skargi o stwierdzenie niezgodno!ci z prawem prawomocnego orzeczenia (OSNC 2006, Nr 3, poz. 41). Sprawy ze skargi o stwierdzenie niezgodno!ci z prawem prawomocnego orzeczenia s"du zapad'ego w sprawach z udzia'em Skarbu Pa$stwa s" zazwyczaj oddalane lub te& nie przechodz" wst#pnego etapu kontroli dokonywanej przez S"d Najwy&szy. W orzecznictwie przyjmuje si#, &e tylko orzeczenie niew"tpliwie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegaj"cymi ró&nej wyk'adni przepisami, z ogólnie przyj#tymi standardami rozstrzygni#( albo takie, które zosta'o wydane w wyniku szczególnie ra&"co b'#dnej wyk'adni lub niew'a!ciwego zastosowania prawa mo&na uzna( za niezgodne z prawem. Pogl"d ten kilkakrotnie wyra&ony przez S"d Najwy&szy znalaz' potwierdzenie równie& w roku 2008 (wyrok SN 26 lutego 2008 r. II BP 13/07).

- 19 -

5.10. Sprawy zwi'zane z funkcjonowaniem s$u*by zdrowia W zwi"zku z wyrokiem Trybuna'u Konstytucyjnego z dnia 17 maja 1999 r. w sprawie o sygnaturze P 6/98 nadal toczy si# grupa spraw, w których pozwanym jest Skarb Pa$stwa. Sprawy te dotycz" wynagrodzenia za czas pracy w zak'adach opieki zdrowotnej. Powy&szym wyrokiem Trybuna' stwierdzi' m.in. niekonstytucyjno!( szeregu przepisów rozporz"dzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. sprawie niektórych obowi"zków i uprawnie$ pracowników zatrudnionych w zak'adach s'u&by zdrowia (Dz.U. Nr 51, poz. 326, z pó%n. zm.). Z powo'aniem si# na powy&szy wyrok Trybuna'u Konstytucyjnego zak'ady opieki zdrowotnej wyst#puj" z powództwami przeciwko Skarbowi Pa$stwa o zap'at# kwot wyp'aconych pracownikom szpitali tytu'em wynagrodzenia. Ochrona interesów Skarbu Pa$stwa polega w tego typu sprawach na kwestionowaniu wysoko!ci dochodzonych roszcze$ i ewentualnym wskazywaniu na ich przedawnienie. Kolejn" kategori" spraw zwi"zanych z czasem pracy w zak'adach opieki zdrowotnej, w których udzia' bierze Prokuratoria Generalna, s" post#powania dotycz"ce wynagrodze$ dla pracowników s'u&by zdrowia w zwi"zku z pozostawaniem na dy&urze i niezapewnieniem stosownych okresów nieprzerwanego odpoczynku. W sprawach tych Skarb Pa$stwa zazwyczaj nie wyst#puje od pocz"tku post#powania, ale jest b"d% przypozywany (art. 84 k.p.c.) b"d% te& dopozywany (art. 194 k.p.c.). S" to post#powania z powództwa pracowników placówek s'u&by zdrowia przeciwko pracodawcy. Pracownicy powo'uj" si# w nich na bezpo!redni skutek dyrektywy dotycz"cej niektórych aspektów czasu pracy (dyrektywa Rady 93/104/WE z dnia 23 listopada 1993 r.). W niniejszej kwestii zapad'a w minionym roku uchwa'a S"d Najwy&szego podj#ta w sk'adzie 7 s#dziów (uchwa'a SN z dnia 13 marca 2008 r., I PZP 11/07), w której wskazano na brak roszcze$ pracowniczych o zap'at# wynagrodzenia z tytu'u niezapewnienia okresów odpoczynku. W post#powaniu przed S"dem Najwy&szym bra' udzia' Skarb Pa$stwa zast#powany przez Prokuratori# Generaln". W 2008 r. toczy'y si# nadal procesy zwi"zane z uchwaleniem ustawy z dnia 22 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o negocjacyjnym systemie kszta'towania przyrostu przeci#tnych wynagrodze$ u przedsi#biorców oraz o zmianie niektórych ustaw i ustawy o zak'adach opieki zdrowotnej, (Dz. U. z 2001 r., Nr 5, poz. 45) zwanej popularnie „lex 203”. Wida( tu jednak wyra%na tendencj# spadkow". W roku 2008 zosta'o zako$czonych 77 takich spraw, a jedynie 15 z nich trwa nadal. )"czna liczba spraw zwi"zanych z funkcjonowaniem systemu opieki zdrowotnej wynosi'a 409, a warto!( przedmiotu sporu we wszystkich tych sprawach stanowi'a kwota 445 190 300 PLN.

5.11. Sprawy zwi'zane z zasiedzeniem nieruchomo%ci przez Skarb Pa&stwa W 2008 r. Prokuratoria Generalna prowadzi'a 188 spraw dotycz"cych zasiedzenia nieruchomo!ci przez Skarb Pa$stwa. Problematyka ta zwi"zana jest !ci!le z uchwa'" Pe'nego Sk'adu Izby Cywilnej z 26 pa%dziernika 2007 r. III CZP 30/07, w której S"d Najwy&szy uzna', &e w'adanie cudz" nieruchomo!ci" przez Skarb Pa$stwa, uzyskane w ramach sprawowania w'adztwa publicznego, mo&e by( posiadaniem samoistnym prowadz"cym do zasiedzenia. W tego typu sprawach Prokuratoria Generalna wskazuje, &e o charakterze posiadania decyduje wy'"cznie animus konkretnego posiadacza w konkretnych okoliczno!ciach (por. postanowienie SN z 18 stycznia 2008 r., III CSK 273/07). O kwalifikacji posiadania jako samoistnego, a dok'adnie o istnieniu animus w'a!cicielskiego w'adania, decydowa( powinny bowiem wy'"cznie okoliczno!ci faktyczne o charakterze zewn#trznym. - 20 -

W uchwale Pe'nego Sk'adu Izby Cywilnej z 26 pa%dziernika 2007 r. III CZP 30/07 S"d Najwy&szy dopu!ci' zarazem, by zasiedzenie na rzecz Skarbu Pa$stwa nie bieg'o, je&eli w'a!ciciel nie móg' skutecznie dochodzi( wydania nieruchomo!ci na skutek dzia'ania si'y wy&szej (art. 121 pkt 4 w zwi"zku z art. 175 k.c.). Problematyka si'y wy&szej zosta'a dookre!lona w wyroku S"du Najwy&szego z 30 pa%dziernika 2008 r. (II CSK 241/08). W wyroku tym S"d Najwy&szy uzna' m.in., &e istnienie si'y wy&szej jako przeszkody w dochodzeniu przez w'a!ciciela zwrotu nieruchomo!ci bezprawnie zaj#tej przez Pa$stwo (zw'aszcza w okresie dzia'a$ nacjonalizacyjnych po drugiej wojnie !wiatowej) mo&na przyj"( wtedy, gdy wykazane zostanie, &e w'a!ciciel ze wzgl#du na swoj" indywidualn" sytuacj# lub przynale&no!( do okre!lonej grupy spo'ecznej, nie móg', obiektywnie rzecz oceniaj"c, liczy( na skuteczno!( dochodzenia roszczenia windykacyjnego przez czas istnienia PRL lub przez okres krótszy. S"d Najwy&szy podniós', &e nie wystarczy samo subiektywne prze!wiadczenie uprawnionego, &e w tym okresie bezcelowe by'o podejmowanie jakichkolwiek tego rodzaju kroków. S"d Najwy&szy stwierdzi' ponadto, &e ca'kowita bezczynno!( w'a!cicieli nieruchomo!ci przez kilkadziesi"t lat, w tym tak&e w okresie, gdy mogli ju& skutecznie dochodzi( zwrotu nieruchomo!ci, nie mo&e pozosta( bez wp'ywu na ocen#, czy w sprawie mo&e mie( zastosowanie konstrukcja si'y wy&szej. W toczonych sprawach s"dowych Prokuratoria Generalna wykazuje w'a!nie, &e o istnieniu si'y wy&szej decydowa( powinny rzeczywiste mo&liwo!ci, ewentualnie ich brak, w skutecznym wytoczeniu powództwa. W konsekwencji wskazuje tak&e, &e nie mo&na udzieli( w ten sposób ochrony na drodze s"dowej tym z w'a!cicieli, którzy zaniechali dochodzenia roszczenia windykacyjnego jedynie z obawy przed nieskuteczno!ci" procesu.

5.12. Sprawy zwi'zane z problematyk' urz'dze& przesy$owych Kolejna kategoria spraw, która mia' istotne znaczenie w dzia'alno!ci Prokuratorii Generalnej w roku 2008, s" sprawy zwi"zane z odszkodowaniem za korzystanie z umieszczonych na gruntach Skarbu Pa$stwa urz"dze$ przesy'owych. Problematyk# t# tylko cz#!ciowo rozwi"zuje wprowadzenie do prawa polskiego tzw. s'u&ebno!ci przesy'u na podstawie ustawy z 20 maja 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 116, poz. 731). Skarb Pa$stwa dochodzi' w tego typu sprawach wynagrodzenia za bezumowne korzystanie ze swoich nieruchomo!ci. G'ównym przedmiotem sporu by'o to, czy pozwane w sprawie podmioty dysponowa'y administracyjno-prawnymi pozwoleniami na budow# urz"dze$ przesy'owych i zezwoleniem na ich eksploatacje, które po'"czone by'oby z ustanowieniem na ich rzecz przez w'a!ciciela nieruchomo!ci, którym by' Skarb Pa$stwa, trwa'ego obowi"zku znoszenia przebiegu urz"dze$ przesy'owych. Prokuratoria Generalna wskazywa'a w tych sprawach, &e podmioty, które nie legitymowa'y si# uprawnieniem do ingerowania w sfer# w'asno!ci nieruchomo!ci nale&"cych do Skarbu Pa$stwa korzysta'y z tych nieruchomo!ci w z'ej wierze i zobowi"zane by'y do !wiadczenia wynagrodzenia za korzystanie z nich. W orzecznictwie zaprezentowano tak&e pogl"d, wed'ug którego w'adztwo przedsi#biorstwa eksploatuj"cego urz"dzenia przesy'owe odpowiada w'adztwu wynikaj"cemu z prawa s'u&ebno!ci, co pozwala stosowa( do nich przepisy o posiadaniu rzeczy, w tym kierowa( skuteczne roszczenia o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy (por. wyrok S"du Najwy&szego z 25 listopada 2008 r., II CSK 346/08 oraz wyrok S"du Najwy&szego z 26 listopada 2008 r., II CSK 344/08).

- 21 -

5.13. Zast(pstwo Skarbu Pa&stwa przed S'dem Najwy*szym Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 1 Ustawy do Prokuratorii Generalnej nale&y wy'"czne zast#pstwo procesowe Skarbu Pa$stwa przed S"dem Najwy&szym. Ponadto w sprawach, w których Prokuratoria Generalna wykonuje obowi"zkowe zast#pstwo na podstawie art. 8 ust. 1 i 2 Ustawy, a tak&e w sprawach przej#tych, zast#pstwo to kontynuowane jest w post#powaniu przed S"dem Najwy&szym. )"cznie w roku 2008 Prokuratoria Generalna Skarbu Pa$stwa prowadzi'a sprawy zwi"zane z wykonywaniem zast#pstwa procesowego Skarbu Pa$stwa przed S"dem Najwy&szym w 868 sprawach, z czego 485 spraw wszcz#to w 2008 r. W zwi"zku z tym radcowie Prokuratorii Generalnej w roku 2008 wnie!li 117 skarg kasacyjnych i 237 odpowiedzi na skargi kasacyjne. Prokuratoria Generalna wnios'a równie& 10 odpowiedzi na skarg# o stwierdzenie niezgodno!ci z prawem prawomocnego orzeczenia. Prokuratoria Generalna uczestniczy'a tak&e w post#powaniach za&aleniowych. Prokuratoria Generalna zajmowa'a te& stanowisko w post#powaniach wszcz#tych na skutek przedstawienia S"dowi Najwy&szemu zagadnie$ prawnych. W 2008 r. zapad'o wiele istotnych dla Skarbu Pa$stwa uchwa' S"d Najwy&szego, w!ród których – oprócz wspomnianych powy&ej – wskaza( mo&na orzeczenia S"du Najwy&szego dotycz"ce odpowiedzialno!ci Skarbu Pa$stwa w sprawach tzw. kart pojazdu po wyroku Trybuna'u Konstytucyjnego z dnia 17 stycznia 2006 r., U 6/04 (por. uchwa'# S"du Najwy&szego z 7 grudnia 2007 r., III CZP 125/07) lub zastosowania art. 1821 k.p.c. w post#powaniu kasacyjnym (wyrok SN z 19 czerwca 2008 r., V CSK 433/07).

6. Dzia$alno%) opiniodawcza Dzia'alno!( opiniodawcza na rzecz administracji publicznej jest drugim, obok zast#pstwa procesowego Skarbu Pa$stwa, podstawowym zadaniem Prokuratorii Generalnej. Kompetencje Prokuratorii Generalnej w tym zakresie maj" na celu zapewnienie pa$stwowym jednostkom administracyjnym niezale&nych i profesjonalnych opinii prawnych we wszystkich aspektach dzia'alno!ci pa$stwowej. Opinia prawna wydana przez Prokuratori# Generaln" nie ma szczególnej mocy prawnej i nie stanowi wi"&"cej wyk'adni prawa dla innych organów administracji. Maj"c jednak na wzgl#dzie okoliczno!(, i& Prokuratoria Generalna jest wyspecjalizowan" „kancelari" prawn"” Skarbu Pa$stwa, wydawane przez ten organ opinie winny stanowi( istotn" pomoc w opracowywaniu przez inne organy pa$stwowe w'asnych rozstrzygni#( i decyzji. Zgodnie z art. 10 Ustawy, w sprawach dotycz"cych wa&nych praw lub interesów Skarbu Pa$stwa, Prokuratoria Generalna, na wniosek podmiotu reprezentuj"cego Skarb Pa$stwa, wydaje opinie prawne, w tym tak&e opiniuje projekty umów. Prokuratoria Generalna nie mo&e odmówi( wydania opinii prawnej, je&eli warto!( przedmiotu sprawy przekracza kwot# 1.000.000 z'.

- 22 -

W 2008 r. Prokuratoria Generalna wyda'a '"cznie 69 opinii prawnych. Najwi#cej wniosków o wydanie opinii z'o&y'y nast#puj"ce podmioty: Lp. 1. 2. 3.

PODMIOT Ministerstwo Finansów Ministerstwo Skarbu Pa$stwa Urz"d Komitetu Integracji Europejskiej

Liczba wniosków 30 7 4

O wydanie opinii zwraca'y si# równie& s"dy, Kancelaria Prezydenta RP, Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Infrastruktury, Ministerstwo Obrony Narodowej, Ministerstwo Sportu i Turystyki, Ministerstwo Spraw Wewn#trznych i Administracji, Ministerstwo Zdrowia, wojewodowie, urz#dy miast, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, jednostki podleg'e Ministrowi Obrony Narodowej, Zak'ad Inwestycji Organizacji Traktatu Pó'nocnoatlantyckiego, jednostki lasów pa$stwowych, Izby Celne, Zarz"dy Gospodarki Wodnej, jednostki policji oraz jednostki stra&y granicznej. Dzia'alno!( opiniodawcza Prokuratorii Generalnej zyskuje na znaczeniu, poniewa& niejednokrotnie wydane opinie stanowi" wa&n" przes'ank# podejmowania decyzji w toku wykonywania dzia'alno!ci przez organy administracji publicznej. Szczególnie istotne znaczenie maj" opinie prawne, których przedmiotem jest zasadno!( wytoczenia powództwa w imieniu Skarbu Pa$stwa. Pozwalaj" one na podj#cie przez pa$stwow" jednostk# organizacyjn" decyzji odno!nie wytoczenia powództwa w oparciu o wiedz# pochodz"c" od podmiotu, którego ustawowym zadaniem jest zast#pstwo procesowe Skarbu Pa$stwa. Podkre!lenia wymaga równie& dzia'alno!( opiniodawcza w zakresie projektów umów – niejednokrotnie o szczególnie istotnym znaczeniu – oraz projektów ugód zawieranych przez jednostki Skarbu Pa$stwa. Wydawane w tym zakresie opinie prawne zmierzaj" do zapewnienia maksymalnej ochrony prawnej Skarbu Pa$stwa, wp'ywaj"c przy tym pozytywnie na jako!( przysz'ych umów zawieranych przez jednostki Skarbu Pa$stwa.. W 2008 roku Prokuratoria Generalna wydawa'a równie& opinie, których przedmiotem by'y szeroko rozumiane aspekty prawne wykorzystywania funduszy pochodz"cych ze !rodków Unii Europejskiej. Zwa&ywszy na warto!( finansow" oraz znaczenie spo'eczne projektów infrastrukturalnych realizowanych z tych !rodków, ekspertyzy te stanowi'y istotny element dzia'alno!ci opiniodawczej Prokuratorii Generalnej.

7. Udzia$ w tworzeniu prawa (legislacja) Kolejnym z ustawowych zada$ Prokuratorii Generalnej jest „inicjowanie i opiniowanie projektów aktów normatywnych dotycz"cych spraw z zakresu gospodarowania mieniem Skarbu Pa$stwa” (art. 4 ust. 1 pkt 5 Ustawy). Nale&y jednak zwróci( uwag#, i& Prokuratoria Generalna Skarbu Pa$stwa, b#d"c pa$stwow" jednostk" organizacyjn" nadzorowan" przez ministra w'a!ciwego do spraw Skarbu Pa$stwa, nie posiada prawa inicjatywy ustawodawczej (art. 118 ust. 1 i 2 Konstytucji R.P.), ani nie jest uprawniona do bezpo!redniego wnoszenia dokumentów rz"dowych do rozpatrzenia przez Rad# Ministrów (§ 22 Regulaminu pracy Rady Ministrów). Akty normatywne mog" by(

- 23 -

inicjowane przez Prokuratori# Generaln" Skarbu Pa$stwa jedynie za po!rednictwem ministra w'a!ciwego do spraw Skarbu Pa$stwa. Dzia'alno!( opiniodawcza Prokuratorii Generalnej w zakresie legislacji jest zatem uzale&niona od aktywno!ci podmiotów opracowuj"cych projekty dokumentów rz"dowych. Podmioty te, o ile projekt dotyczy spraw z zakresu gospodarowania mieniem Skarbu Pa$stwa, maj" obowi"zek skierowania takiego projektu do zaopiniowania przez Prokuratori# Generaln" Skarbu Pa$stwa (§12 ust. 4 Regulaminu pracy Rady Ministrów). W 2008 r. wp'yn#'o 421 wniosków o opinie legislacyjne do projektów dokumentów rz"dowych, które Prokuratoria Generalna zaopiniowa'a wed'ug poni&szego zestawienia: ! 87 projektów ustaw, ! 1 projekt umowy mi#dzynarodowej, ! 62 projekty rozporz"dze$ Rady Ministrów, ! 6 projektów rozporz"dze$ Prezesa Rady Ministrów, ! 191 projektów rozporz"dze$ ministrów, ! 16 projektów uchwa' Rady Ministrów, ! 7 projektów zarz"dze$ Prezesa Rady Ministrów, ! 22 projekty stanowisk Rady Ministrów do poselskich projektów ustaw, ! 5 projektów obwieszcze$ ministra, ! 22 projekty innych dokumentów rz"dowych, ! 2 projekty opinii Rady Ministrów. Na uwag# zas'uguje fakt, &e w 2008 roku liczba opiniowanych projektów aktów normatywnych wzros'a w porównaniu do lat ubieg'ych. W przedstawionych opiniach Prokuratoria Generalna Skarbu Pa$stwa koncentrowa'a si# na zagadnieniach dotycz"cych materialnej i proceduralnej ochrony interesów Skarbu Pa$stwa, a tak&e spójno!ci systemowej i poprawno!ci legislacyjnej opiniowanych projektów aktów normatywnych. Dzia'alno!ci" uzupe'niaj"c" wydawanie opinii prawnych w zakresie legislacji, powi"zan" z inicjowaniem projektów aktów normatywnych oraz opiniowaniem tych aktów, by'o sygnalizowanie w"tpliwo!ci dotycz"cych niespójno!ci b"d% niejasno!ci regulacji prawnych istotnych z punktu widzenia interesu Skarbu Pa$stwa, a dostrze&onych podczas analizy przedstawionych wniosków o sporz"dzenie opinii prawnych. Sugestie te zawarte by'y b"d% bezpo!rednio w opinii prawnej (w sytuacji, gdy adresat opinii w'adny by' zainicjowa( dzia'ania legislacyjne), b"d% by'y kierowane bezpo!rednio do podmiotów kompetentnych do rozwa&enia zasadno!ci wprowadzenia odpowiednich zmian normatywnych (w sytuacji, gdy adresat opinii nie by' w'adny zainicjowa( dzia'a$ legislacyjnych).

***

- 24 -

Za$'cznik 1 INFORMACJA STATYSTYCZNA O SPRAWACH PROWADZONYCH W PGSP stan na dzie$ 31 grudnia 2008 r.

1. Sprawy zarejestrowane w PGSP wg klasyfikacji zbiorczej Liczba spraw wg roku wszcz(cia

Typ spraw

2006

2007

2008

RAZEM

Sprawy s"dowe

1 190

1 740

1 466

4 396

Opinie prawne

59

111

94

264

Opinie legislacyjne

133

373

421

927

Pozosta'e

129

89

158

376

1 511

2 313

2 139

5 963

RAZEM

Sprawy zarejestrowane w PGSP w latach 2006-2008 Pozosta'e 376 Opinie legislacyjne 6% 927 16% Sprawy s"dowe 4 396 74%

Opinie prawne 264 4%

Dynamika wp$ywu spraw z porównaniem liczby spraw wp$ywaj'cych rocznie do PGSP w latach 2006-2008 5 963

Liczba wp'ywaj"cych spraw

6000 5000 3 824

4000 3000 2000

2 313

2 139

1 511

1000 0 15.03.2006

31.12.2006

31.12.2007

31.12.2008

- 25 -

2.

Sprawy s'dowe prowadzone przez PGSP w 2008 r. - zestawienie chronologiczne Liczba spraw

Sprawy s'dowe prowadzone przez Prokuratori( Generaln' w 2008 r. Pozostaj"ce w toku wg stanu na dzie$ 1 stycznia 2008 r.

1 899

Zarejestrowane w okresie 1. stycznia - 31. grudnia 2008 r.

1 445

Pozostaj"ce w toku wg stanu na dzie$ 31 grudnia 2008 r.

1 593

3

Sprawy s'dowe wszcz(te w 2008 r.

3.a.

Liczba spraw wg typu bierna/czynna* z $'czn' warto%ci' przedmiotu sprawy wg waluty

Typ wszcz(tych spraw Bierne Czynne Pozosta'e RAZEM

Liczba wszcz(tych spraw

!'czna warto%) przedmiotu sprawy wg waluty PLN

USD

EUR

1 164

8 794 497 796

5 038 975

56 982 435

236

1 173 413 330

-

-

45

88 797 398

-

-

1 445

10 056 708 524

5 038 975

56 982 435

* Sprawy bierne: sprawy s"dowe, w których Skarb Pa$stwa wyst#puje po stronie pozwanej. Sprawy czynne: sprawy, w których Skarb Pa$stwa wyst#puje po stronie powodowej.

Sprawy s'dowe wszcz(te w PGSP w 2008 r. wg typu spraw Pozosta'e 45 3%

Czynne 236 16% Bierne 1 164 81%

- 26 -

3.b.

Liczba spraw wg typu s'du z $'czn' warto%ci' przedmiotu sprawy Liczba wszcz(tych spraw

Typ s'du

!'czna warto%) przedmiotu sprawy wg waluty PLN

USD

EUR

S"d Najwy&szy

485

1 692 127 681

-

-

Sady powszechne i polubowne

960

8 364 580 843

5 038 975

56 982 435

1 445

10 056 708 524

5 038 975

56 982 435

RAZEM

Sprawy s'dowe wszcz(te w PGSP w 2008 r. Liczba spraw wg typu s'du 1 200 960

Liczba spraw

1 000 800 600

485

400 200 0 S"d Najwy&szy

S"dy powszechne i polubowne

Sprawy s'dowe wszcz(te w PGSP w 2008 r. wg typu s'du i wysoko%ci roszcze& w PLN 8 364 580 843 PLN

9 000 000 000 8 000 000 000 7 000 000 000

PLN

6 000 000 000 5 000 000 000 4 000 000 000 3 000 000 000 2 000 000 000

1 692 127 681 PLN

1 000 000 000 0 S"d Najwy&szy

S"dy powszechne i polubowne

- 27 -

4.

Sprawy s'dowe zako&czone w PGSP w 2008 r.

4.a.

Sprawy zako&czone wed$ug zbiorczego typu wyniku post(powania Zbiorczy typ wyniku post(powania

Liczba zako&czonych spraw

Wygrana i wygrana cz#!ciowa Skarbu Pa$stwa

642

Przegrana Skarbu Pa$stwa

116

Inne zako$czenie

993

RAZEM 4.b.

1 751

Wysoko%) kwot zas'dzonych i oddalonych w sprawach zako&czonych w 2008 r.

Zas"dzone roszczenia od Skarbu Pa$stwa

37 569 382 PLN

Oddalone roszczenia w sprawach przeciwko Skarbowi Pa$stwa

3 014 561 660 PLN 26 831 892 EUR

Zas"dzone roszczenia na rzecz Skarbu Pa$stwa

59 113 010 PLN

Oddalone roszczenia w sprawach z powództwa Skarbu Pa$stwa

34 772 236 PLN

Kwoty zas'dzone i oddalone w sprawach s'dowych przeciwko Skarbowi Pa&stwa (sprawy s'dowe zako&czone w PGSP w 2008 r.) 3 500 000 000

3 014 561 660 PLN

3 000 000 000

PLN

2 500 000 000 2 000 000 000 1 500 000 000 1 000 000 000 500 000 000

37 569 382 PLN

0 Zas"dzone roszczenia od SP

Oddalone roszczenia w sprawach przeciwko SP

Kwoty zas'dzone i oddalone w sprawach s'dowych z powództwa Skarbu Pa&stwa (sprawy s'dowe zako&czone w PGSP w 2008 r.) 350 000 000 300 000 000

PLN

250 000 000 200 000 000 150 000 000 100 000 000

59 113 010 PLN 34 772 236 PLN

50 000 000 0 Zas"dzone roszczenia na rzecz SP

Oddalone roszczenia w sprawach z powództwa SP

- 28 -

Samodzielne stanowisko pracy ds. ustrojowokonstytucyjnych

Departament Zast(pstwa Procesowego IV

Wydzia$ Legislacji

Departament Prawa Mi(dzynarodowego i Wspólnotowego Departament Studiów i Analiz

Biuro AdministracyjnoGospodarcze

Departament Zast(pstwa Procesowego II

Departament Opinii Prawnych i Legislacji

Wiceprezes Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa&stwa

Departament Arbitra*u

Departament Zast(pstwa Procesowego III

Biuro Prezesa Prokuratorii Generalnej

Prezes Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa&stwa

Departament Zast(pstwa Procesowego I

I Wiceprezes Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa&stwa

Schemat organizacyjny G$ównego Urz(du Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa&stwa wg stanu na dzie$ 31 grudnia 2008 r.

Za$'cznik 2

- 29 -