1394

Druk nr 1394 Warszawa, 21 listopada 2008 r. SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VI kadencja Prezes Rady Ministrów RM 10-192-08 Pan Bronis!aw Komorowski Marsza!ek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej

Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. przedstawiam Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy

- o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy Kodeks post!powania karnego, ustawy - Kodeks karny wykonawczy, ustawy - Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw wraz z projektami aktów wykonawczych.

W za!"czeniu przedstawiam tak#e opini$ proponowanej regulacji z prawem Unii Europejskiej.

dotycz"c"

zgodno%ci

Ponadto uprzejmie informuj$, #e do prezentowania stanowiska Rz"du w tej sprawie w toku prac parlamentarnych zosta! upowa#niony Minister Sprawiedliwo%ci. (-) Donald Tusk

Projekt

USTAWA z dnia o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks post!powania karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy, ustawy – Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw1) Art. 1. W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z pó&n. zm.2)) wprowadza si$ nast$puj"ce zmiany: 1) w art. 10 § 2 i 3 otrzymuj" brzmienie: „§ 2. Nieletni, który po uko'czeniu 15 lat dopuszcza si$ czynu zabronionego okre%lonego w art. 134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art. 156 § 1 lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 3 lub 4, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280, mo#e odpowiada( na zasadach okre%lonych w tym kodeksie, je#eli okoliczno%ci sprawy oraz stopie' rozwoju sprawcy, jego w!a%ciwo%ci i warunki osobiste za tym przemawiaj", a w szczególno%ci, je#eli poprzednio stosowane %rodki wychowawcze lub poprawcze okaza!y si$ bezskuteczne. § 3. W wypadku okre%lonym w § 2: 1) je#eli czyn jest zagro#ony co najmniej kar" 25 lat pozbawienia wolno%ci, s"d mo#e orzec t$ kar$, 1)

Niniejsz" ustaw" zmienia si$ tak#e ustawy: ustaw$ z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykrocze', ustaw$ z dnia 6 czerwca 1997 r. – Przepisy wprowadzaj"ce Kodeks karny, ustaw$ z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks post$powania w sprawach o wykroczenia, ustaw$ z dnia 28 pa&dziernika 2002 r. o odpowiedzialno%ci podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod gro&b" kary oraz ustaw$ z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdzia!aniu przemocy w rodzinie. 2) Zmiany wymienionej ustawy zosta!y og!oszone w Dz. U. z 1997 r. Nr 128, poz. 840, z 1999 r. Nr 64, poz. 729 i Nr 83, poz. 931, z 2000 r. Nr 48, poz. 548, Nr 93, poz. 1027 i Nr 116, poz. 1216, z 2001 r. Nr 98, poz. 1071, z 2003 r. Nr 111, poz. 1061, Nr 121, poz. 1142, Nr 179, poz. 1750, Nr 199, poz. 1935 i Nr 228, poz. 2255, z 2004 r. Nr 25, poz. 219, Nr 69, poz. 626, Nr 93, poz. 889 i Nr 243, poz. 2426, z 2005 r. Nr 86, poz. 732, Nr 90, poz. 757, Nr 132, poz. 1109, Nr 163, poz. 1363, Nr 178, poz.1479 i Nr 180, poz. 1493, z 2006 r. Nr 190, poz. 1409 i Nr 226, poz. 1648, z 2007 r. Nr 89, poz. 589, Nr 123, poz. 850, Nr 124, poz. 859 oraz z 2008 r. Nr 90, poz. 560 i Nr 122, poz. 782.

2

2) je#eli czyn zagro#ony jest inn" kar", orzeczona kara nie mo#e przekroczy( dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagro#enia przewidzianego za przypisane sprawcy przest$pstwo, 3) s"d mo#e zastosowa( nadzwyczajne z!agodzenie kary.”; 2) w art. 25 § 3 otrzymuje brzmienie: ,,§ 3. Nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej pod wp!ywem strachu lub wzburzenia, usprawiedliwionych okoliczno%ciami zamachu.”; 3) w art. 33 § 1 otrzymuje brzmienie: ,,§ 1. Grzywn$ wymierza si$ w stawkach dziennych, okre%laj"c liczb$ stawek oraz wysoko%( jednej stawki; je#eli ustawa nie stanowi inaczej, najni#sza liczba stawek wynosi 10, za% najwy#sza 540.”; 4) w art. 34 § 2 otrzymuje brzmienie: „§ 2. W czasie odbywania kary ograniczenia wolno%ci skazany: 1) nie mo#e bez zgody s"du zmienia( miejsca sta!ego pobytu, 2) jest obowi"zany do wykonywania nieodp!atnej, kontrolowanej pracy na cele spo!eczne, 3) ma obowi"zek udzielania wyja%nie' dotycz"cych przebiegu odbywania kary.”; 5) art. 35 otrzymuje brzmienie: „Art. 35. § 1. Nieodp!atna, kontrolowana praca na cele spo!eczne jest wykonywana w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesi$cznym. § 2. W stosunku do osoby zatrudnionej s"d, zamiast obowi"zku, o którym mowa w art. 34 § 2 pkt 2, mo#e orzec potr"cenie od 10 do 25% wynagrodzenia za prac$ w stosunku miesi$cznym na cel spo!eczny wskazany przez s"d; w okresie odbywania kary skazany nie mo#e rozwi"za( bez zgody s"du stosunku pracy.”; 6) w art. 36: a) uchyla si$ § 1,

3

b) § 2 otrzymuje brzmienie: „§ 2. Wymierzaj"c kar$ ograniczenia wolno%ci, s"d mo#e orzec wobec skazanego obowi"zki wymienione w art. 72.”; 7) w art. 38 § 2 otrzymuje brzmienie: „§ 2. Kara nadzwyczajnie obostrzona nie mo#e przekroczy( 810 stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolno%ci albo 15 lat pozbawienia wolno%ci; kar$ ograniczenia wolno%ci wymierza si$ w miesi"cach i latach.”; 8) w art. 39 pkt 5 otrzymuje brzmienie: „5) obowi"zek naprawienia szkody lub zado%(uczynienia za doznan" krzywd$,”; 9) w art. 43 § 1 otrzymuje brzmienie: „§ 1. Je#eli ustawa nie stanowi inaczej, pozbawienie praw publicznych oraz zakazy wymienione w art. 39 pkt 2 i 3 orzeka si$ w latach, od roku do lat 10, a zakazy oraz obowi"zek wymienione w art. 39 pkt 2a i 2b orzeka si$ w latach, od roku do lat 15.”; 10) art. 46 otrzymuje brzmienie: „Art. 46. § 1. W razie skazania s"d mo#e orzec, a na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej orzeka, obowi"zek naprawienia wyrz"dzonej przest$pstwem szkody w ca!o%ci albo w cz$%ci lub zado%(uczynienia za doznan" krzywd$; przepisów prawa cywilnego o przedawnieniu roszczenia oraz mo#liwo%ci zas"dzenia renty nie stosuje si$. § 2. Zamiast obowi"zku okre%lonego w § 1 s"d mo#e orzec nawi"zk$ na rzecz pokrzywdzonego.”; 11) art. 49a otrzymuje brzmienie: „Art. 49a. § 1.

Organizacje

spo!eczne,

fundacje

i

stowarzyszenia,

o których mowa w art. 47 i 49, musz" obejmowa( swoj" dzia!alno%ci" terytorium ca!ego kraju.

4

§ 2. Minister Sprawiedliwo%ci prowadzi wykaz, do którego wpisuje instytucje, organizacje spo!eczne, fundacje i stowarzyszenia, o których mowa w art. 47 i 49. Wpisu do wykazu dokonuje si$ na wniosek zainteresowanego podmiotu. Wykaz jest publikowany co najmniej raz w roku, w formie obwieszczenia, w Dzienniku Urz$dowym Ministra Sprawiedliwo%ci.”; 12) uchyla si$ art. 57a; 13) w art. 58: a) po § 2 dodaje si$ § 2a w brzmieniu: „§ 2a. Kary ograniczenia wolno%ci zwi"zanej z obowi"zkiem, o którym mowa w art. 35 § 1, nie orzeka si$, je#eli stan zdrowia oskar#onego lub jego w!a%ciwo%ci i warunki osobiste uzasadniaj" przekonanie, #e oskar#ony nie wykona tego obowi"zku.”, b) § 3 otrzymuje brzmienie: „§ 3. Je#eli przest$pstwo jest zagro#one kar" pozbawienia wolno%ci nieprzekraczaj"c" 5 lat, s"d mo#e orzec zamiast kary pozbawienia wolno%ci grzywn$ albo kar$ ograniczenia wolno%ci do lat 2, w szczególno%ci je#eli orzeka równocze%nie %rodek karny; kar$ ograniczenia wolno%ci wymierza si$ w miesi"cach i latach.”, c) uchyla si$ § 4; 14) art. 59 otrzymuje brzmienie: „Art. 59. Je#eli przest$pstwo jest zagro#one kar" pozbawienia wolno%ci nieprzekraczaj"c" 3 lat albo kar" !agodniejsz" i spo!eczna szkodliwo%( czynu nie jest znaczna, s"d mo#e odst"pi( od wymierzenia kary, je#eli orzeka równocze%nie %rodek karny, a cele kary zostan" przez ten %rodek spe!nione.”; 15) w art. 60 § 6 otrzymuje brzmienie: „§ 6. Nadzwyczajne z!agodzenie kary polega na wymierzeniu kary poni#ej dolnej granicy ustawowego zagro#enia albo kary !agodniejszego rodzaju wed!ug nast$puj"cych zasad:

5

1) je#eli czyn stanowi zbrodni$ zagro#on" co najmniej kar" 25 lat pozbawienia wolno%ci, s"d wymierza kar$ pozbawienia wolno%ci nie ni#sz" od 8 lat, 2) je#eli czyn stanowi inn" zbrodni$, s"d wymierza kar$ pozbawienia wolno%ci nie ni#sz" od jednej trzeciej dolnej granicy ustawowego zagro#enia, 3) je#eli czyn stanowi wyst$pek, przy czym doln" granic" ustawowego zagro#enia jest kara pozbawienia wolno%ci nie ni#sza od roku, s"d wymierza grzywn$, kar$ ograniczenia wolno%ci albo pozbawienia wolno%ci, 4) je#eli czyn stanowi wyst$pek, przy czym doln" granic" ustawowego zagro#enia jest kara pozbawienia wolno%ci ni#sza od roku, s"d wymierza grzywn$ albo kar$ ograniczenia wolno%ci.”; 16) w art. 69 uchyla si$ § 4; 17) w art. 71 § 1 otrzymuje brzmienie: „§ 1. Zawieszaj"c wykonanie kary pozbawienia wolno%ci, s"d mo#e orzec grzywn$ w wysoko%ci do 270 stawek dziennych, je#eli jej wymierzenie na innej podstawie nie jest mo#liwe; zawieszaj"c wykonanie kary ograniczenia wolno%ci s"d mo#e orzec grzywn$ w wysoko%ci do 135 stawek dziennych.”; 18) w art. 78 § 1 i 2 otrzymuj" brzmienie: „§ 1. Skazanego mo#na warunkowo zwolni( po odbyciu co najmniej po!owy kary. § 2. Skazanego okre%lonego w art. 64 § 1 mo#na warunkowo zwolni( po odbyciu dwóch trzecich kary, natomiast okre%lonego w art. 64 § 2 po odbyciu trzech czwartych kary.”; 19) w art. 86: a) § 1 otrzymuje brzmienie: „§ 1. S"d wymierza kar$ !"czn" w granicach od najwy#szej z kar wymierzonych za poszczególne przest$pstwa do ich sumy, nie przekraczaj"c jednak 810 stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolno%ci albo 15 lat pozbawienia

6

wolno%ci; kar$ ograniczenia wolno%ci wymierza si$ w miesi"cach i latach. Kara !"czna grzywny okre%lonej w art. 71 § 1 nie mo#e przekracza( 270 stawek dziennych – je#eli jest ona zwi"zana z zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolno%ci oraz nie mo#e przekracza( 135 stawek dziennych – je#eli jest ona zwi"zana z zawieszeniem wykonania kary ograniczenia wolno%ci.”, b) po § 1 dodaje si$ § 1a w brzmieniu: „§ 1a. Je#eli suma orzeczonych kar pozbawienia wolno%ci wynosi 25 lat albo wi$cej, a chocia#by jedna z podlegaj"cych !"czeniu kar wynosi nie mniej ni# 10 lat, s"d mo#e orzec kar$ !"czn" w wysoko%ci 25 lat pozbawienia wolno%ci.”, c) po § 2 dodaje si$ § 2a i § 2b w brzmieniu: „§ 2a. Je#eli chocia#by jedna z podlegaj"cych !"czeniu grzywien jest wymierzona kwotowo, kar$ !"czn" grzywny wymierza si$ kwotowo. § 2b. Je#eli chocia#by jedna z podlegaj"cych !"czeniu grzywien zosta!a orzeczona na podstawie art. 309, s"d wymierza kar$ !"czn" grzywny w granicach od najwy#szej z kar tego rodzaju wymierzonych za poszczególne przest$pstwa do ich sumy, nie przekraczaj"c jednak 4500 stawek dziennych grzywny.”; 20) w art. 89: a) § 1 otrzymuje brzmienie: „§ 1. W razie skazania za zbiegaj"ce si$ przest$pstwa na kary pozbawienia wolno%ci, ograniczenia wolno%ci albo grzywny z warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego zawieszenia ich wykonania s"d mo#e w wyroku !"cznym warunkowo zawiesi( wykonanie kary !"cznej, je#eli zachodz" przes!anki okre%lone w art. 69.”, b) po § 1 dodaje si$ § 1a w brzmieniu: „§ 1a. W razie skazania za zbiegaj"ce si$ przest$pstwa na kary pozbawienia wolno%ci z warunkowym zawieszeniem ich wykonania s"d mo#e w wyroku !"cznym orzec kar$ !"czn" pozbawienia wolno%ci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.”; 21) w art. 112 uchyla si$ pkt 1a;

7

22) w art. 115: a) § 5 i 6 otrzymuj" brzmienie: ,,§ 5. Mieniem znacznej warto%ci jest mienie, którego warto%( w czasie pope!nienia czynu zabronionego przekracza 200 000 z!otych. § 6. Mieniem wielkiej warto%ci jest mienie, którego warto%( w czasie pope!nienia czynu zabronionego przekracza 1 000 000 z!otych.”, b) uchyla si$ § 8 i § 21; 23) uchyla si$ art. 132a;

24) po art. 165 dodaje si$ art. 165a w brzmieniu: „Art. 165a. Kto gromadzi, przekazuje lub oferuje %rodki p!atnicze, instrumenty finansowe, papiery warto%ciowe, warto%ci dewizowe, prawa maj"tkowe lub inne mienie ruchome lub nieruchome w celu sfinansowania przest$pstwa o charakterze terrorystycznym, podlega karze pozbawienia wolno%ci od lat 2 do 12.”; 25) w art. 202 § 5 otrzymuje brzmienie: „§ 5. S"d mo#e orzec przepadek narz$dzi lub innych przedmiotów, które s!u#y!y lub by!y przeznaczone do pope!nienia przest$pstw okre%lonych w § 1-4a, chocia#by nie stanowi!y w!asno%ci sprawcy.”; 26) po art. 202 dodaje si$ art. 202a i art. 202b w brzmieniu: „Art. 202a. § 1. Kto utrwala tre%ci pornograficzne z udzia!em osoby bez jej zgody, podlega karze pozbawienia wolno%ci od 3 miesi$cy do lat 5. § 2. Kto sprowadza, przechowuje lub posiada tre%ci pornograficzne z udzia!em osoby, która nie wyrazi!a zgody na utrwalanie, podlega karze pozbawienia wolno%ci do lat 3. Art. 202b. Kto rozpowszechnia obraz nagiej osoby bez jej zgody, utrwalony z u#yciem przemocy, przez nadu#ycie zaufania lub podst$pem,

8

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolno%ci albo pozbawienia wolno%ci do lat 2.”; 27) art. 205 otrzymuje brzmienie: „Art. 205. )ciganie przest$pstw okre%lonych w art. 197, art. 199 § 1, art. 202a, art. 202b, jak równie# w art. 198, je#eli okre%lony w tym przepisie stan ofiary nie jest wynikiem trwa!ych zaburze' psychicznych, nast$puje na wniosek pokrzywdzonego.”; 28) art. 212 otrzymuje brzmienie: „Art. 212. § 1. Kto pomawia inn" osob$, grup$ osób, instytucj$, osob$ prawn" lub jednostk$ organizacyjn" niemaj"c" osobowo%ci prawnej o takie post$powanie lub w!a%ciwo%ci, które mog" poni#y( j" w opinii publicznej lub narazi( na utrat$ zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju dzia!alno%ci, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolno%ci. § 2. W razie skazania s"d mo#e orzec nawi"zk$ na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzy#a albo na inny cel spo!eczny wskazany przez pokrzywdzonego. § 3. )ciganie odbywa si$ z oskar#enia prywatnego.”; 29) w art. 213 § 2 otrzymuje brzmienie: „§ 2. Nie pope!nia przest$pstwa okre%lonego w art. 212 § 1, kto publicznie podnosi lub rozg!asza prawdziwy zarzut; je#eli zarzut dotyczy #ycia prywatnego lub rodzinnego, dowód prawdy mo#e by( przeprowadzony tylko wtedy, gdy zarzut ma zapobiec niebezpiecze'stwu dla #ycia lub zdrowia cz!owieka albo demoralizacji ma!oletniego.”; 30) w art. 270 po § 2 dodaje si$ § 2a w brzmieniu: „§ 2a. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolno%ci albo pozbawienia wolno%ci do lat 2.”;

9

31) art. 309 otrzymuje brzmienie: „Art. 309. W razie skazania za przest$pstwo okre%lone w art. 296 § 3, art. 297 § 1 lub art. 299, grzywn$ orzeczon" obok kary pozbawienia wolno%ci mo#na wymierzy( w wysoko%ci do 3000 stawek dziennych.”.

Art. 2. W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks post$powania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, z pó&n. zm.3)) wprowadza si$ nast$puj"ce zmiany: 1) art. 88 otrzymuje brzmienie: „Art. 88. Pe!nomocnikiem mo#e by( adwokat lub radca prawny. Do pe!nomocnika stosuje si$ odpowiednio art. 77, 78, 83, 84 i 86 § 2.”; 2) art. 91 otrzymuje brzmienie; „Art. 91. Dopuszczony do udzia!u w post$powaniu s"dowym przedstawiciel organizacji spo!ecznej mo#e uczestniczy( w rozprawie, wypowiada( si$, sk!ada( wnioski dowodowe oraz o%wiadczenia na pi%mie.”; 3) w art. 203 § 1 – 4 otrzymuj" brzmienie: „§ 1. W razie zg!oszenia przez bieg!ych takiej konieczno%ci, badanie stanu zdrowia psychicznego oskar#onego mo#e by( po!"czone z obserwacj" w zak!adzie leczniczym tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazuj" na du#e prawdopodobie'stwo, #e oskar#ony pope!ni! przest$pstwo. Przepis art. 259 § 2 stosuje si$ odpowiednio, chyba #e oskar#ony wnosi o poddanie go obserwacji. § 2. O obserwacji w zak!adzie leczniczym orzeka s"d, okre%laj"c miejsce obserwacji. W post$powaniu przygotowawczym s"d orzeka na wniosek prokuratora. Przepisy art. 249 § 3 i 5 stosuje si$ odpowiednio. 3)

Zmiany wymienionej ustawy zosta!y og!oszone w Dz. U. z 1999 r. Nr 83, poz. 931, z 2000 r. Nr 50, poz. 580, Nr 62, poz. 717, Nr 73, poz. 852 i Nr 93, poz. 1027, z 2001 r. Nr 98, poz. 1071 i Nr 106, poz. 1149, z 2002 r. Nr 74, poz. 676, z 2003 r. Nr 17, poz. 155, Nr 111, poz. 1061 i Nr 130, poz. 1188, z 2004 r. Nr 51, poz. 514, Nr 69, poz. 626, Nr 93, poz. 889, Nr 240, poz. 2405 i Nr 264, poz. 2641, z 2005 r. Nr 10, poz. 70, Nr 48, poz. 461, Nr 96, poz. 821, Nr 141, poz. 1181, Nr 143, poz. 1203, Nr 163, poz. 1363, Nr 169, poz. 1416 i Nr 178, poz. 1479, z 2006 r. Nr 66, poz. 467, Nr 95, poz. 659, Nr 104, poz. 708 i 711, Nr 141, poz. 1013, Nr 167, poz. 1192 oraz Nr 226, poz. 1647 i 1648, z 2007 r. Nr 64, poz. 432, Nr 80, poz. 539, Nr 89, poz. 589, Nr 99, poz. 664, Nr 112, poz. 766 i Nr 123, poz. 849 oraz z 2008 r. Nr 100, poz. 648 i Nr 107, poz. 686.

10

§ 3. Obserwacja w zak!adzie leczniczym nie powinna trwa( d!u#ej ni# 30 dni; na wniosek zak!adu s"d mo#e przed!u#y( ten termin na czas okre%lony, niezb$dny do zako'czenia obserwacji; !"czny czas trwania obserwacji w danej sprawie nie mo#e przekroczy( 3 miesi$cy. O zako'czeniu obserwacji biegli niezw!ocznie zawiadamiaj" s"d. § 4. Na postanowienia, o których mowa w § 2 i 3, przys!uguje za#alenie. S"d rozpoznaje za#alenie niezw!ocznie.”; 4) art. 236 otrzymuje brzmienie: „Art. 236. Na postanowienie dotycz"ce przeszukania, zatrzymania rzeczy i w przedmiocie dowodów rzeczowych oraz na inne czynno%ci przys!uguje za#alenie osobom, których prawa zosta!y naruszone; za#alenie rozpoznaje s"d rejonowy, w którego okr$gu toczy si$ post$powanie.”; 5) w art. 247 § 1 otrzymuje brzmienie: „§ 1. Prokurator mo#e zarz"dzi( zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej, je#eli zachodzi uzasadniona obawa, #e nie stawi si$ ona na wezwanie w celu przeprowadzenia czynno%ci procesowej, w inny bezprawny sposób b$dzie utrudnia!a przeprowadzenie tej czynno%ci albo je#eli zachodzi potrzeba niezw!ocznego zastosowania %rodka zapobiegawczego. W tym celu wolno zarz"dzi( przeszukanie. Przepisy art. 220-222 i 224 stosuje si$ odpowiednio.”; 6) w art. 275: a) § 2 otrzymuje brzmienie: „§ 2. Oddany pod dozór ma obowi"zek stosowania si$ do wymaga' zawartych w postanowieniu s"du lub prokuratora. Obowi"zek ten mo#e polega( na zakazie opuszczania okre%lonego miejsca pobytu, zg!aszaniu si$ do organu dozoruj"cego w okre%lonych odst$pach czasu, zawiadamianiu go o zamierzonym wyje&dzie oraz o terminie powrotu, zakazie kontaktowania si$ z pokrzywdzonym lub innymi osobami, zakazie przebywania w okre%lonych miejscach, a tak#e na innych ograniczeniach jego swobody, niezb$dnych do wykonywania dozoru.”,

11

b) po § 2 dodaje si$ § 3 – 5 w brzmieniu: „§ 3. Je#eli zachodz" przes!anki zastosowania tymczasowego aresztowania wobec oskar#onego o przest$pstwo pope!nione z u#yciem przemocy lub gro&by bezprawnej na szkod$ osoby najbli#szej albo innej osoby zamieszkuj"cej wspólnie ze sprawc", zamiast tymczasowego aresztowania mo#na zastosowa( dozór, pod warunkiem #e oskar#ony w wyznaczonym terminie opu%ci lokal zajmowany wspólnie z pokrzywdzonym oraz okre%li miejsce swojego pobytu. § 4. Oddany pod dozór Policji ma obowi"zek stawiania si$ we wskazanej jednostce

organizacyjnej

Policji

z

dokumentem

stwierdzaj"cym

to#samo%(,

wykonywania polece' maj"cych na celu dokumentowanie przebiegu dozoru oraz udzielania informacji koniecznych dla ustalenia, czy stosuje si$ on do wymaga' na!o#onych w postanowieniu s"du lub prokuratora. W celu uzyskania takich informacji mo#na wzywa( oskar#onego do stawiennictwa w wyznaczonym terminie. § 5. W wypadku niestosowania si$ przez oddanego pod dozór do wymaga' okre%lonych w postanowieniu, organ dozoruj"cy niezw!ocznie zawiadamia o tym s"d lub prokuratora, który wyda! postanowienie.”; 7) w art. 297 § 1 otrzymuje brzmienie: „§ 1. Celem post$powania przygotowawczego jest: 1) ustalenie, czy zosta! pope!niony czyn zabroniony, i czy stanowi on przest$pstwo, 2) wykrycie i w razie potrzeby uj$cie sprawcy, 3) zebranie danych stosownie do art. 213 i 214, 4) wyja%nienie

okoliczno%ci

sprawy,

w

tym

ustalenie

osób

pokrzywdzonych i rozmiarów szkody, 5) zebranie, zabezpieczenie i w niezb$dnym zakresie utrwalenie dowodów dla s"du.”; 8) w art. 310 § 2 otrzymuje brzmienie: „§ 2. W uzasadnionych wypadkach okres %ledztwa mo#e by( przed!u#ony na dalszy czas oznaczony przez prokuratora nadzoruj"cego %ledztwo lub prokuratora

12

bezpo%rednio prze!o#onego wobec prokuratora, który prowadzi %ledztwo, nie d!u#szy jednak ni# rok. W szczególnie uzasadnionych wypadkach w!a%ciwy prokurator nadrz$dny nad prokuratorem nadzoruj"cym lub prowadz"cym %ledztwo mo#e przed!u#y( jego okres na dalszy czas oznaczony.”; 9) w art. 334 § 2 otrzymuje brzmienie: „§ 2. O przes!aniu aktu oskar#enia do s"du oraz o tre%ci przepisów art. 335 i 387 oskar#yciel publiczny zawiadamia oskar#onego i ujawnionego pokrzywdzonego, a tak#e osob$ lub instytucj$, która z!o#y!a zawiadomienie o przest$pstwie. Pokrzywdzonego nale#y pouczy( o uprawnieniach zwi"zanych z dochodzeniem roszcze' maj"tkowych oraz o tre%ci przepisu art. 49a, a w razie potrzeby tak#e o prawie do z!o#enia o%wiadczenia o dzia!aniu w charakterze oskar#yciela posi!kowego.”; 10) w art. 439 w § 1 pkt 10 otrzymuje brzmienie: „10) oskar#ony w post$powaniu s"dowym nie mia! obro'cy w wypadkach okre%lonych w art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80 lub obro'ca nie bra! udzia!u w czynno%ciach, w których jego udzia! by! obowi"zkowy,”; 11) rozdzia! 54a otrzymuje brzmienie: „Rozdzia! 54a Post$powanie przyspieszone Art. 517a. W post$powaniu przyspieszonym stosuje si$ przepisy o post$powaniu uproszczonym, je#eli przepisy niniejszego rozdzia!u nie stanowi" inaczej. Art. 517b. § 1. W post$powaniu przyspieszonym mog" by( rozpoznawane sprawy o przest$pstwa podlegaj"ce rozpoznaniu w trybie uproszczonym, je#eli sprawca zosta! uj$ty na gor"cym uczynku pope!nienia przest$pstwa lub bezpo%rednio potem, zatrzymany oraz w ci"gu 48 godzin doprowadzony przez Policj$ i przekazany do dyspozycji s"du wraz z wnioskiem o rozpoznanie sprawy w post$powaniu przyspieszonym, zwanym dalej „wnioskiem o rozpoznanie sprawy”.

13

§ 2. Mo#na odst"pi( od zatrzymania i przymusowego doprowadzenia do s"du sprawcy uj$tego w warunkach okre%lonych w § 1 lub zwolni( zatrzymanego, zobowi"zuj"c go do stawienia si$ w s"dzie w wyznaczonym miejscu i czasie, w okresie nieprzekraczaj"cym 72 godzin od chwili zatrzymania albo oddania sprawcy w r$ce Policji, ze skutkiem wezwania. Wniosek o rozpoznanie sprawy przekazuje si$ w takim wypadku s"dowi wraz z materia!em dowodowym w ci"gu 48 godzin od chwili zatrzymania albo oddania sprawcy w r$ce Policji, a gdy termin ten up!ywa w dniu wolnym od pracy – w najbli#szym dniu roboczym, tak jednak aby s"d móg! przyst"pi( do rozpoznania sprawy przed up!ywem 72 godzin od chwili zatrzymania albo oddania sprawcy w r$ce Policji. Art. 517c. § 1. Dochodzenie mo#na ograniczy( do przes!uchania osoby podejrzanej w charakterze podejrzanego oraz zabezpieczenia dowodów w niezb$dnym zakresie. W toku dochodzenia czynno%ci procesowych okre%lonych w art. 303 i 321 mo#na nie dokonywa(. § 2. Podejrzanego poucza si$ o jego uprawnieniach: do sk!adania wyja%nie', do odmowy sk!adania wyja%nie' lub odmowy odpowiedzi na pytania, do korzystania z pomocy obro'cy, do z!o#enia – ju# w toku dochodzenia – wniosku, o którym mowa w art. 387, a tak#e o mo#liwo%ci z!o#enia przez prokuratora wniosku, o którym mowa w art. 335, oraz o obowi"zkach i konsekwencjach wskazanych w art. 74, 75, 138, 139 i 517e § 2. Pouczenie to nale#y wr$czy( podejrzanemu na pi%mie za potwierdzeniem odbioru. § 3. Je#eli zachodz" warunki do wyst"pienia z wnioskiem, o którym mowa w art. 335, lub gdy podejrzany z!o#y! wniosek okre%lony w art. 387, podejrzanego przes!uchuje prokurator. Art. 517d. § 1. W razie istnienia podstaw do wyst"pienia z wnioskiem o rozpoznanie sprawy, Policja sporz"dza taki wniosek i przekazuje go do s"du wraz ze zgromadzonym materia!em dowodowym, zawiadamiaj"c o tym niezw!ocznie prokuratora; wniosek ten zast$puje akt oskar#enia. § 2. Je#eli zachodz" warunki do wyst"pienia z wnioskiem, o którym mowa w art. 335, lub gdy podejrzany z!o#y! wniosek, okre%lony w art. 387, Policja

14

przedstawia wniosek o rozpoznanie sprawy prokuratorowi do zatwierdzenia. Prokurator mo#e odmówi( zatwierdzenia wniosku o rozpoznanie sprawy, podejmuj"c decyzj$ co do dalszego toku sprawy; zatwierdzaj"c wniosek o rozpoznanie sprawy mo#e te# do!"czy( do niego wniosek, o którym mowa w art. 335. § 3. Wniosek o rozpoznanie sprawy powinien zawiera( dane, o których mowa w art. 332 § 1 pkt 1-5; przepisy art. 333 § 1-3 i art. 334 § 1 stosuje si$ odpowiednio; art. 334 § 2 nie stosuje si$. Policja dor$cza pokrzywdzonemu pisemne pouczenie o uprawnieniach wynikaj"cych z art. 46 § 1 Kodeksu karnego i art. 387 oraz o tre%ci art. 49a i 474a, a tak#e o prawie do z!o#enia o%wiadczenia o dzia!aniu w post$powaniu w charakterze oskar#yciela posi!kowego. § 4. Ka#da osoba wezwana przez Policj$ w charakterze %wiadka, bieg!ego, t!umacza lub specjalisty jest obowi"zana stawi( si$ w s"dzie we wskazanym terminie. Art. 517e. § 1. Odpis wniosku o rozpoznanie sprawy prezes s"du lub s"d dor$cza oskar#onemu oraz jego obro'cy, je#eli zosta! ustanowiony, oznaczaj"c czas na przygotowanie do obrony. Oskar#onemu nale#y umo#liwi( kontakt z obro'c" bez obecno%ci osób trzecich. § 2. W razie niestawiennictwa oskar#onego, o którym mowa w art. 517b § 2, bez nale#ytego usprawiedliwienia, s"d mo#e prowadzi( rozpraw$ pod jego nieobecno%(, a wydanego wyroku nie uwa#a si$ za zaoczny; w takim wypadku odpis wniosku o rozpoznanie sprawy za!"cza si$ do akt sprawy. § 3. S"d przyst$puje niezw!ocznie do rozpoznania sprawy; przepisów art. 339 § 1 pkt 1 i 2 i § 3-5, art. 351 § 1 oraz art. 353 i 474a § 2 nie stosuje si$. § 4. Powództwo cywilne jest niedopuszczalne. Art. 517f. § 1. Post$powanie przyspieszone prowadzi si$ równie# w razie potrzeby przerwania rozprawy; !"czny czas zarz"dzonych przerw nie mo#e przekroczy( 14 dni. § 2. W razie zarz"dzenia przerwy s"d rozstrzyga w przedmiocie zastosowania %rodka zapobiegawczego. § 3. Przepisów art. 98 § 2 i art. 411 § 1 nie stosuje si$.

15

Art. 517g. § 1. Je#eli s"d przed rozpraw" g!ówn" lub w jej toku stwierdzi, #e sprawa nie podlega rozpoznaniu w trybie przyspieszonym albo nie mo#na jej rozpozna( z zachowaniem dopuszczalnego czasu przerw w rozprawie, o którym mowa w art. 517f § 1, rozpoznaje spraw$ w dalszym ci"gu w trybie uproszczonym w tym samym sk!adzie. W razie niemo#no%ci rozpoznania sprawy tak#e w trybie uproszczonym, s"d rozstrzyga w przedmiocie %rodka zapobiegawczego i przekazuje spraw$ prokuratorowi w celu przeprowadzenia post$powania przygotowawczego na zasadach ogólnych, zawiadamiaj"c o tym pokrzywdzonego. § 2. Je#eli na podstawie okoliczno%ci ujawnionych po rozpocz$ciu przewodu s"dowego

s"d

stwierdzi,

#e

zachodzi

potrzeba

uzupe!nienia

post$powania

dowodowego, za% dokonanie niezb$dnych czynno%ci w post$powaniu s"dowym powodowa!oby znaczne trudno%ci, przekazuje spraw$ prokuratorowi w celu przeprowadzenia

post$powania

przygotowawczego

na

zasadach

ogólnych,

zawiadamiaj"c o tym pokrzywdzonego; przed przekazaniem sprawy s"d rozstrzyga w przedmiocie %rodka zapobiegawczego. § 3. Je#eli na podstawie okoliczno%ci ujawnionych po rozpocz$ciu przewodu s"dowego s"d przewiduje mo#liwo%( wymierzenia kary powy#ej 2 lat pozbawienia wolno%ci, rozstrzyga w przedmiocie %rodka zapobiegawczego i przekazuje spraw$ prokuratorowi w celu przeprowadzenia post$powania przygotowawczego na zasadach ogólnych; s$dzia, który bra! udzia! w wydaniu postanowienia, jest z mocy prawa wy!"czony od dalszego udzia!u w sprawie. § 4. W razie skazania oskar#onego na kar$ pozbawienia wolno%ci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania s"d, po wys!uchaniu stron, rozstrzyga w przedmiocie %rodka zapobiegawczego. Art. 517h. § 1. Wniosek o sporz"dzenie na pi%mie i dor$czenie uzasadnienia wyroku mo#e by( zg!oszony ustnie do protoko!u rozprawy lub posiedzenia albo z!o#ony na pi%mie w terminie 3 dni od og!oszenia wyroku. Wniosek niepochodz"cy od oskar#onego powinien wskazywa( tego z oskar#onych, którego dotyczy. § 2. S"d sporz"dza uzasadnienie wyroku w terminie 3 dni od daty z!o#enia wniosku o sporz"dzenie uzasadnienia.

16

§ 3. Termin do wniesienia apelacji wynosi 7 dni i biegnie dla ka#dego uprawnionego od daty dor$czenia mu wyroku z uzasadnieniem. § 4. W razie z!o#enia apelacji przekazuje si$ j" niezw!ocznie wraz z aktami s"dowi odwo!awczemu, który rozpoznaje spraw$ najpó&niej w ci"gu miesi"ca od daty jej wp!ywu do tego s"du. Przepisu art. 448 nie stosuje si$. § 5. W wypadku wniesienia apelacji przez prokuratora, obro'c$ lub pe!nomocnika s"d odwo!awczy do!"cza do zawiadomienia o terminie rozprawy apelacyjnej odpis apelacji strony przeciwnej. Art. 517i. § 1. Je#eli po rozpoznaniu %rodka odwo!awczego s"d stwierdza, #e zachodzi potrzeba uzupe!nienia post$powania dowodowego co do istoty sprawy, mo#e – uchylaj"c wyrok – przekaza( spraw$ prokuratorowi w celu przeprowadzenia post$powania przygotowawczego na zasadach ogólnych. § 2. W wypadku uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania dalsze post$powanie toczy si$ w trybie uproszczonym. W razie niemo#no%ci rozpoznania sprawy w post$powaniu uproszczonym, uchylaj"c wyrok, s"d przekazuje spraw$ prokuratorowi w celu przeprowadzenia post$powania przygotowawczego na zasadach ogólnych. Art. 517j. § 1. Dla umo#liwienia oskar#onemu korzystania z pomocy obro'cy w post$powaniu

przyspieszonym

ustanawia

si$

obowi"zek

pe!nienia

przez

adwokatów dy#urów w czasie i miejscu ustalonym w odr$bnych przepisach. § 2. Minister Sprawiedliwo%ci okre%li, w drodze rozporz"dzenia, sposób zapewnienia oskar#onemu korzystania z pomocy obro'cy i mo#liwo%ci jego wyboru w post$powaniu przyspieszonym, w tym organizacji dy#urów, o których mowa w § 1, maj"c na uwadze prawid!owy przebieg post$powania przyspieszonego oraz konieczno%( zapewnienia oskar#onemu mo#liwo%ci wyboru obro'cy.”; 12) w art. 538 dodaje si$ § 3 w brzmieniu: „§ 3. W razie uchylenia prawomocnego wyroku o warunkowym umorzeniu post$powania lub orzekaj"cego kar$ z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, w wypadku ponownego orzeczenia o warunkowym umorzeniu post$powania lub kary

17

z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, na poczet okresu próby zalicza si$ okres próby, który up!yn"! od uprawomocnienia si$ wyroku do daty jego uchylenia.”; 13) w art. 540 § 2 otrzymuje brzmienie:

„§ 2. Post$powanie wznawia si$ na korzy%( strony, je#eli w wyniku orzeczenia Trybuna!u Konstytucyjnego straci! moc lub uleg! zmianie przepis prawny b$d"cy podstaw" orzeczenia; wznowienie nie mo#e nast"pi( na niekorzy%( oskar#onego.”; 14) art. 607a otrzymuje brzmienie: „Art. 607a. W razie podejrzenia, #e osoba %cigana za przest$pstwo podlegaj"ce jurysdykcji polskich s"dów karnych mo#e przebywa( na terytorium pa'stwa cz!onkowskiego Unii Europejskiej, w!a%ciwy miejscowo s"d okr$gowy, na wniosek prokuratora, a w post$powaniu s"dowym i wykonawczym – z urz$du lub na wniosek w!a%ciwego s"du rejonowego, mo#e wyda( europejski nakaz aresztowania, zwany w niniejszym rozdziale ,,nakazem”.”;

15) art. 607d otrzymuje brzmienie: „Art. 607d. § 1. Je#eli istnieje podejrzenie, #e osoba %cigana mo#e przebywa( na terytorium pa'stwa cz!onkowskiego Unii Europejskiej, a jej miejsce pobytu nie jest znane, prokurator, a w post$powaniu s"dowym i wykonawczym s"d okr$gowy, który wyda! nakaz, przesy!a jego odpis do centralnej jednostki Policji wspó!pracuj"cej

z

Interpolem

z

wnioskiem

o

wszcz$cie

poszukiwa'

mi$dzynarodowych. § 2. Je#eli miejsce pobytu osoby %ciganej jest znane lub zosta!o ustalone w wyniku poszukiwa', o których mowa w § 1, prokurator, a w post$powaniu s"dowym i wykonawczym s"d okr$gowy, który wyda! nakaz, przekazuje go bezpo%rednio organowi s"dowemu pa'stwa wykonania nakazu; odpis nakazu przekazuje si$ Ministrowi Sprawiedliwo%ci.

18

§ 3. Przepis § 2 stosuje si$ odpowiednio w wypadku, gdy pa'stwo wykonania nakazu zwróci!o si$ o przedstawienie dodatkowych informacji lub dokumentów. § 4. Przekazanie nakazu oraz wszystkich zwi"zanych z nim informacji i dokumentów mo#e nast"pi( równie# z wykorzystaniem urz"dze' s!u#"cych do automatycznego

przesy!ania

danych

w

sposób

umo#liwiaj"cy

stwierdzenie

autentyczno%ci tych dokumentów.”; 16) w art. 607e w § 3 pkt 8 otrzymuje brzmienie: „8) organ s"dowy pa'stwa wykonania nakazu, który przekaza! osob$ %cigan", na wniosek s"du w!a%ciwego do wydania nakazu, wyrazi! zgod$ na %ciganie lub wykonanie kar pozbawienia wolno%ci albo innych %rodków polegaj"cych na pozbawieniu wolno%ci za przest$pstwa okre%lone w pkt 1.”;

17) art. 607h otrzymuje brzmienie: „Art. 607h. § 1. W!a%ciwy s"d lub prokurator mo#e wyst"pi( do organu s"dowego pa'stwa wykonania nakazu o zaj$cie i wydanie przedmiotów pochodz"cych bezpo%rednio z przest$pstwa, przedmiotów, które s!u#y!y lub by!y przeznaczone do pope!nienia przest$pstwa lub mog"cych stanowi( dowód w sprawie rzeczy, korespondencji, przesy!ek, wykazów po!"cze' telekomunikacyjnych lub innych przekazów informacji lub danych przechowywanych w systemie informatycznym lub na no%niku, w tym korespondencji przesy!anej poczt" elektroniczn". § 2. Mo#na wyst"pi( o zatrzymanie i wydanie dowodów i przedmiotów, o których mowa w § 1, równie# wtedy, gdy wykonanie nakazu nie jest mo#liwe ze wzgl$du na %mier( lub ucieczk$ osoby %ciganej. § 3. Przekazane przedmioty, o których mowa w § 1, zwraca si$ pa'stwu wykonania nakazu, je#eli przy ich przekazaniu zastrze#ono zwrot lub gdy podlegaj" one

zwrotowi

pokrzywdzonemu

lub

innemu

uprawnionemu

przebywaj"cemu na terytorium pa'stwa wykonania nakazu. § 4. Przepisy rozdzia!u 62a stosuje si$ odpowiednio.”;

podmiotowi,

19

18) w art. 607k: a) § 3 otrzymuje brzmienie: „§ 3. Na wniosek prokuratora s"d okr$gowy mo#e zastosowa( tymczasowe aresztowanie oznaczaj"c jego termin na czas niezb$dny do przekazania osoby %ciganej. *"czny okres stosowania tymczasowego aresztowania nie mo#e przekroczy( 100 dni. Samoistn" podstaw" zastosowania tymczasowego aresztowania jest istnienie wydanego w innym pa'stwie cz!onkowskim Unii Europejskiej prawomocnego wyroku skazuj"cego lub innej decyzji stanowi"cej podstaw$ pozbawienia wolno%ci osoby %ciganej.”, b) po § 3 dodaje si$ § 3a w brzmieniu: „§ 3a. Przed wp!yni$ciem nakazu europejskiego s"d mo#e zastosowa( wobec osoby %ciganej tymczasowe aresztowanie na czas nie d!u#szy ni# 7 dni, je#eli zwraca si$ o to w!a%ciwy organ s"dowy, który wyda! nakaz europejski, zapewniaj"c, #e wobec osoby %ciganej zapad! prawomocny wyrok skazuj"cy lub wydano inn" decyzj$ b$d"c" podstaw" pozbawienia wolno%ci.”; 19)

w art. 607l § 3 otrzymuje brzmienie: „§ 3. Na postanowienie s"du w przedmiocie przekazania przys!uguje

za#alenie. Za#alenie wnosi si$ w terminie 3 dni od dnia og!oszenia postanowienia, a je#eli osoba %cigana pozbawiona jest wolno%ci i nie zosta!a sprowadzona na posiedzenie s"du – od dnia jego dor$czenia. Art. 252 stosuje si$ odpowiednio.”; 20) w art. 607m: a) § 1 otrzymuje brzmienie: „§ 1. Postanowienie w przedmiocie przekazania s"d okr$gowy wydaje w terminie 40 dni od dnia zatrzymania osoby %ciganej. Je#eli osoba %cigana z!o#y!a o%wiadczenie, o którym mowa w art. 607l § 2, termin ten wynosi 3 dni i biegnie od dnia z!o#enia o%wiadczenia.”, b) po § 1 dodaje si$ § 1a w brzmieniu: „§ 1a. Post$powanie w przedmiocie przekazania powinno zako'czy( si$ prawomocnie w terminie 60 dni od dnia zatrzymania osoby %ciganej lub 10 dni od z!o#enia przez ni" o%wiadczenia, o którym mowa w art. 607l § 2.”,

20

c) w § 2 zdanie pierwsze otrzymuje brzmienie: „W szczególnie uzasadnionych wypadkach, gdy terminy okre%lone w § 1a nie mog" by( dotrzymane, postanowienie w przedmiocie przekazania mo#na wyda( w terminie kolejnych 30 dni od dnia up!ywu tych terminów.”; 21) art. 607o otrzymuje brzmienie: „Art. 607o. § 1. Je#eli przeciwko osobie %ciganej jest prowadzone w kraju post$powanie karne o inny czyn ni# wskazany w nakazie europejskim lub osoba ta ma odby( w kraju za taki czyn kar$ pozbawienia wolno%ci, s"d, wydaj"c postanowienie o przekazaniu, mo#e odroczy( jego wykonanie do czasu zako'czenia w kraju post$powania karnego lub do czasu wykonania w kraju kary pozbawienia wolno%ci. § 2. W sytuacji okre%lonej w § 1 s"d – po powiadomieniu o jej zaistnieniu organu, który wyda! nakaz europejski – mo#e, na jego wniosek, czasowo przekaza( osob$ %cigan" na warunkach okre%lonych w porozumieniu zawartym z tym organem. Porozumienie takie powinno by( sporz"dzone na pi%mie i okre%la( warunki przekazania, w tym zw!aszcza termin powrotnego przekazania osoby %ciganej.”;

22) po art. 607w dodaje si$ art. 607wa w brzmieniu: „Art. 607wa. § 1. W!a%ciwy s"d lub prokurator na wniosek organu s"dowego pa'stwa wydania nakazu europejskiego dokonuje zaj$cia i wydania przedmiotów pochodz"cych bezpo%rednio z przest$pstwa, przedmiotów, które s!u#y!y lub by!y przeznaczone do pope!nienia przest$pstwa, albo mog"cych stanowi( dowód w sprawie rzeczy, korespondencji, przesy!ek, wykazów po!"cze' telekomunikacyjnych lub innych przekazów informacji lub danych przechowywanych w systemie informatycznym lub na no%niku, w tym korespondencji przesy!anej poczt" elektroniczn". § 2. Zatrzymania i wydania dowodów i przedmiotów, o których mowa w § 1, nale#y dokona( równie# wtedy, gdy wykonanie nakazu europejskiego nie jest mo#liwe ze wzgl$du na %mier( lub ucieczk$ osoby %ciganej.

21

§ 3. Przy przekazaniu przedmiotów, o których mowa w § 1, mo#na zastrzec ich zwrot, w szczególno%ci gdy podlegaj" one zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi, przebywaj"cemu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. § 4. Przepisy rozdzia!u 62b stosuje si$ odpowiednio.”; 23) art. 612 otrzymuje brzmienie: „Art. 612. § 1. O ka#dorazowym wypadku zastosowania tymczasowego aresztowania wobec obywatela pa'stwa obcego, na jego pro%b$, zawiadamia si$ niezw!ocznie w!a%ciwy miejscowo urz"d konsularny tego pa'stwa lub – w braku takiego urz$du – przedstawicielstwo dyplomatyczne tego pa'stwa. § 2. W razie zatrzymania obywatela pa'stwa obcego nale#y zatrzymanemu umo#liwi(, na jego pro%b$, nawi"zanie w dost$pnej formie kontaktu z w!a%ciwym urz$dem konsularnym lub przedstawicielstwem dyplomatycznym, a w razie zatrzymania osoby nie posiadaj"cej #adnego obywatelstwa – z przedstawicielem pa'stwa, w którym ma ona sta!e miejsce zamieszkania.”. Art. 3. W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, z pó&n. zm.4)) wprowadza si$ nast$puj"ce zmiany: 1) w art. 53 uchyla si$ § 3; 2) art. 54 otrzymuje brzmienie: „Art. 54. Kar$ ograniczenia wolno%ci wykonuje si$ w miejscu sta!ego pobytu lub zatrudnienia skazanego albo w niewielkiej odleg!o%ci od tego miejsca, chyba #e wa#ne wzgl$dy przemawiaj" za wykonaniem kary w innym miejscu.”;

4)

Zmiany wymienionej ustawy zosta!y og!oszone w Dz. U. z 1997 r. Nr 160, poz. 1083, z 1999 r. Nr 83, poz. 931, z 2000 r. Nr 60, poz. 701, Nr 120, poz. 1268 i Nr 122, poz. 1318, z 2001 r. Nr 98, poz. 1071, Nr 111, poz. 1194 i Nr 151, poz. 1686, z 2002 r. Nr 74, poz. 676, Nr 121, poz. 1033 i Nr 200, poz. 1679, z 2003 r. Nr 111, poz. 1061, Nr 142, poz. 1380 i Nr 179, poz. 1750, z 2004 r. Nr 93, poz. 889, Nr 210, poz. 2135, Nr 240, poz. 2405, Nr 243, poz. 2426 i Nr 273, poz. 2703, z 2005 r. Nr 163, poz. 1363 i Nr 178, poz. 1479 z 2006 r. Nr 104, poz. 708 i Nr 226, poz. 1648 oraz z 2007 r. Nr 123, poz. 849.

22

3) w art. 55 § 2 otrzymuje brzmienie: „§

2.

Czynno%ci

zwi"zane

z

organizowaniem

i

kontrolowaniem

wykonywania kary ograniczenia wolno%ci oraz obowi"zków na!o#onych na skazanego odbywaj"cego t$ kar$ wykonuje s"dowy kurator zawodowy. Przepisy o dozorze i kuratorze s"dowym stosuje si$ odpowiednio.”; 4) art. 56 otrzymuje brzmienie: „Art. 56. § 1. W celu wykonania nieodp!atnej, kontrolowanej pracy na cele spo!eczne s"d przesy!a odpis orzeczenia w!a%ciwemu s"dowemu kuratorowi zawodowemu. § 2. W!a%ciwy wójt, burmistrz lub prezydent miasta, zwani dalej „w!a%ciwym organem gminy”, wyznacza miejsca, w których mo#e by( wykonywana nieodp!atna, kontrolowana praca na cele spo!eczne; podmioty, dla których organ gminy,

powiatu

lub

województwa

jest

organem

za!o#ycielskim,

a tak#e pa'stwowe lub samorz"dowe jednostki organizacyjne oraz spó!ki prawa handlowego z wy!"cznym udzia!em Skarbu Pa'stwa lub gminy, powiatu, b"d& województwa, maj" obowi"zek umo#liwienia skazanym wykonywania nieodp!atnej, kontrolowanej pracy na cele spo!eczne. § 3. Praca, o której mowa w § 2, mo#e by( tak#e wykonywana na rzecz instytucji w

lub

placówkach

organizacji

reprezentuj"cych

o%wiatowo-wychowawczych,

spo!eczno%(

lokaln"

m!odzie#owych

oraz

o%rodkach

wychowawczych, m!odzie#owych o%rodkach socjoterapii, placówkach s!u#by zdrowia, jednostkach organizacyjnych pomocy spo!ecznej, fundacjach, stowarzyszeniach i innych instytucjach lub organizacjach u#yteczno%ci publicznej, nios"cych pomoc charytatywn", za ich zgod".”;

5) po art. 56 dodaje si$ art. 56a w brzmieniu: „Art. 56a. § 1. Wydatki zwi"zane z ubezpieczeniem nast$pstw nieszcz$%liwych wypadków skazanych, wykonuj"cych nieodp!atn", kontrolowan" prac$ na cele spo!eczne oraz prac$ spo!ecznie u#yteczn", ponosi Skarb Pa'stwa.

23

§ 2. Minister Sprawiedliwo%ci okre%li, w drodze rozporz"dzenia, tryb post$powania przy zawieraniu przez podmioty uprawnione umowy ubezpieczenia nast$pstw

nieszcz$%liwych

wypadków

skazanych

wykonuj"cych

nieodp!atn",

kontrolowan" prac$ na cele spo!eczne oraz prac$ spo!ecznie u#yteczn", a tak#e minimaln" i maksymaln" sum$ ubezpieczenia, na któr" umowa taka mo#e zosta( zawarta, podmioty uprawnione do zawierania umów ubezpieczenia oraz termin zawierania umów, maj"c na uwadze potrzeb$ zagwarantowania skazanym, wykonuj"cym nieodp!atn", kontrolowan" prac$ na cele spo!eczne lub prac$ spo!ecznie u#yteczn", odpowiedniej rekompensaty w przypadku zaistnienia przy wykonywaniu tej pracy nieszcz$%liwego wypadku oraz sprawne wykonywanie czynno%ci zwi"zanych z zawieraniem umowy ubezpieczenia.”;

6) art. 57 otrzymuje brzmienie: „Art. 57. § 1. S"dowy kurator zawodowy w terminie 7 dni od dor$czenia orzeczenia wzywa skazanego oraz poucza go o prawach i obowi"zkach oraz konsekwencjach wynikaj"cych z uchylania si$ od odbywania kary, a tak#e okre%la, po wys!uchaniu skazanego, rodzaj, miejsce i termin rozpocz$cia pracy, o czym niezw!ocznie informuje w!a%ciwy organ gminy i podmiot, na rzecz którego b$dzie wykonywana praca. § 2. W wypadku gdy skazany nie stawi si$ na wezwanie lub pouczony o prawach, obowi"zkach i konsekwencjach zwi"zanych z wykonywaniem nieodp!atnej, kontrolowanej pracy na cele spo!eczne o%wiadczy s"dowemu kuratorowi zawodowemu, #e nie wyra#a zgody na podj$cie pracy, kurator kieruje do s"du wniosek o orzeczenie kary zast$pczej. § 3. Przepis § 2 stosuje si$ odpowiednio w wypadkach, gdy skazany nie podejmie pracy w wyznaczonym terminie lub w inny sposób uchyla si$ od odbywania kary ograniczenia wolno%ci lub wykonania ci"#"cych na nim obowi"zków. § 4. Zmiana rodzaju, miejsca lub terminu rozpocz$cia pracy mo#e nast"pi( na podstawie decyzji s"dowego kuratora zawodowego, w szczególnie uzasadnionych wypadkach; przepis § 1 stosuje si$ odpowiednio.”;

24

7) w art. 57a dodaje si$ § 3 w brzmieniu: „§ 3. Wykonywanie nieodp!atnej, kontrolowanej pracy na cele spo!eczne mo#e odbywa( si$ tak#e w dni ustawowo wolne od pracy i dni wolne od pracy u danego podmiotu, na rzecz którego jest ona wykonywana.”;

8) art. 58 otrzymuje brzmienie: „Art. 58. § 1. W!a%ciwy organ gminy informuje s"dowego kuratora zawodowego o wyznaczonych dla skazanych miejscach pracy, rodzaju pracy oraz osobach odpowiedzialnych za organizowanie pracy i kontrolowanie jej przebiegu. § 2. Osoby, o których mowa w § 1, obowi"zane s" do niezw!ocznego informowania s"dowego

kuratora

zawodowego o istotnych okoliczno%ciach

dotycz"cych przebiegu pracy i zachowania si$ skazanego, a w szczególno%ci o terminie rozpocz$cia i zako'czenia pracy, liczbie godzin przepracowanych przez skazanego, rodzaju wykonywanej przez niego pracy, niezg!oszeniu si$ do pracy, niepodj$ciu przydzielonej pracy, przeszkodzie uniemo#liwiaj"cej wykonanie pracy, opuszczeniu pracy bez usprawiedliwienia, ka#dym przypadku niesumiennego wykonywania pracy oraz uporczywego nieprzestrzegania ustalonego porz"dku i dyscypliny pracy. § 3. Minister Sprawiedliwo%ci, w porozumieniu z ministrem w!a%ciwym do spraw administracji publicznej oraz ministrem w!a%ciwym do spraw pracy, okre%li, w drodze rozporz"dzenia, tryb wyznaczania przez w!a%ciwy organ gminy podmiotów wskazanych w art. 56 § 2, w których wykonywana jest kara ograniczenia wolno%ci i praca spo!ecznie u#yteczna, czynno%ci tych podmiotów, a tak#e podmiotów, o których mowa w art. 56 § 3, w zakresie wykonywania tej kary i pracy, w tym dotycz"ce organizowania miejsc pracy i przydzia!u pracy oraz kontroli skazanych, a tak#e dopuszczalny dzienny wymiar czasu pracy skazanych, maj"c na wzgl$dzie konieczno%( zapewnienia warunków do sprawnego wykonywania kary ograniczenia wolno%ci i pracy spo!ecznie u#ytecznej.”;

9) w art. 66 § 3 otrzymuje brzmienie:

25

„§ 3. W przypadku zwolnienia skazanego od odbycia reszty kary ograniczenia wolno%ci, s"dowy kurator zawodowy zawiadamia o tym zak!ad pracy, placówk$, instytucj$ lub organizacj$, w której skazany odbywa kar$.”;

10) w art. 196a § 2 otrzymuje brzmienie: „§ 2. Instytucje, fundacje, stowarzyszenia lub organizacje spo!eczne, które w wyniku wykonania prawomocnie orzeczonego %rodka karnego w postaci nawi"zki okre%lonej w art. 47 Kodeksu karnego lub %wiadczenia pieni$#nego okre%lonego w art. 49 Kodeksu karnego otrzyma!y %rodki finansowe, s" obowi"zane do sporz"dzania i przekazywania Ministrowi Sprawiedliwo%ci rocznych sprawozda' dotycz"cych wykorzystania tych %rodków, w terminie do dnia 20 lutego roku nast$puj"cego po roku, w którym je otrzyma!y, oraz do wyodr$bnienia tych %rodków w ewidencji ksi$gowej.”; 11) w art. 217 po § 1 dodaje si$ § 1a –1e w brzmieniu: „§ 1a. Odmowa wyra#enia zgody na widzenie z tymczasowo aresztowanym mo#e nast"pi( wy!"cznie w celu zabezpieczenia prawid!owego toku post$powania karnego w tej lub innej sprawie albo w celu zapobie#enia pope!nieniu przest$pstwa. § 1b. Na zarz"dzenie o odmowie wyra#enia zgody na widzenie tymczasowo aresztowanego z osob" najbli#sz", tymczasowo aresztowanemu oraz ubiegaj"cej si$ o widzenie osobie dla niego najbli#szej przys!uguje za#alenie do s"du, do którego dyspozycji pozostaje tymczasowo aresztowany. Za#alenie na zarz"dzenie prokuratora rozpoznaje prokurator nadrz$dny. § 1c. W razie utrzymania w mocy zaskar#onego zarz"dzenia o odmowie wyra#enia zgody na widzenie, wniesienie za#alenia na zarz"dzenie o odmowie wyra#enia zgody na widzenie z tymczasowo aresztowanym tej samej osoby, wydanego w ci"gu trzech miesi$cy od wydania utrzymanego w mocy zarz"dzenia, jest niedopuszczalne. § 1d. Ma!oletni mo#e uzyska( zgod$ na widzenie z tymczasowo aresztowanym na wniosek przedstawiciela ustawowego.

26

§ 1e. Ma!oletni do lat 15 korzysta z widzenia z tymczasowo aresztowanym pod opiek" pozostaj"cego na wolno%ci przedstawiciela ustawowego lub pe!noletniej osoby najbli#szej, a w razie gdy uprawniony do opieki nad ma!oletnim podczas widzenia nie uzyska! zgody na widzenie, nie chce lub nie mo#e z niego skorzysta( pod opiek" kuratora s"dowego.”. Art. 4. W ustawie z dnia 10 wrze%nia 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 i Nr 112, poz. 766 oraz z 2008 r. Nr 66, poz. 410) wprowadza si$ nast$puj"ce zmiany: 1) w art. 20 § 2 otrzymuje brzmienie: „§ 2. Przepisy art. 18 § 2 i 3, art. 19-20, 21 § 2 i 3, art. 22-24, 27 § 1, art. 40 § 1, art. 41, 43 § 2, art. 51, 57-58 § 1 i 2a, art. 60 § 1 i 2, art. 62-63, 66 § 1, art. 67-68, 69 § 1 i 2, art. 70, 72-77, art. 78 § 1 i 3, art. 79, 80 § 1 i 3, art. 81-83, 85, 86 § 1a, 2 i 3, art. 87-88, art. 89 § 1, 1a i 3, art. 90, 92-98, 103 § 1, art. 106-108 oraz 114, a tak#e wskazane w innych przepisach niniejszego rozdzia!u, przepisy cz$%ci ogólnej Kodeksu karnego stosuje si$ odpowiednio do przest$pstw skarbowych; do #o!nierzy, którzy dopu%cili si$ czynu zabronionego jako przest$pstwo skarbowe, stosuje si$ odpowiednio tak#e przepisy art. 318, 321, 322 § 1 i 3, art. 323, 324 § 1, art. 326-333 oraz art. 335-336 Kodeksu karnego.”; 2) w art. 28 § 2 otrzymuje brzmienie: „§ 2. Kara nadzwyczajnie obostrzona nie mo#e przekroczy( 1.080 stawek dziennych kary grzywny, 2 lat ograniczenia wolno%ci albo 10 lat kary pozbawienia wolno%ci; kar$ ograniczenia wolno%ci wymierza si$ w miesi"cach i latach.”; 3) w art. 39 § 1 otrzymuje brzmienie: „ § 1. S"d wymierza kar$ !"czn" w granicach od najwy#szej z kar wymierzonych za poszczególne przest$pstwa skarbowe do ich sumy, nie przekraczaj"c jednak 1.080 stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolno%ci albo 15 lat pozbawienia wolno%ci; kar$ ograniczenia wolno%ci wymierza si$ w miesi"cach i latach.”;

27

4) w art. 42 § 1 i 2 otrzymuj" brzmienie: „§ 1. Je#eli sprawca skazany za umy%lne przest$pstwo skarbowe na kar$ pozbawienia wolno%ci pope!ni! w ci"gu 5 lat po odbyciu co najmniej roku tej kary umy%lnie przest$pstwo skarbowe tego samego rodzaju, s"d mo#e go warunkowo zwolni( po odbyciu dwóch trzecich kary. § 2. Skazanego okre%lonego w art. 37 § 1 pkt 2 i 5 mo#na warunkowo zwolni( po odbyciu trzech czwartych kary.”; 5) w art. 128 § 1 otrzymuje brzmienie: „§ 1. Do interwenienta oraz jego pe!nomocnika stosuje si$ odpowiednio przepisy art. 232 § 3, art. 305 § 4, art. 315 § 1, art. 316 § 1, art. 318, 321, 323 § 2, art. 334 § 2, art. 338 § 1, art. 343 § 5, art. 475, 482 § 1 zdanie pierwsze, art. 540 § 2, art. 549 oraz 550 § 2 Kodeksu post$powania karnego.”. Art. 5. W ustawie z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykrocze' (Dz. U. z 2007 r. Nr 109, poz. 756 i Nr 141, poz. 888) wprowadza si$ nast$puj"ce zmiany: 1) art. 52a otrzymuje brzmienie: „Art. 52a. Kto: 1)

publicznie nawo!uje do pope!nienia przest$pstwa lub przest$pstwa skarbowego,

2)

publicznie nawo!uje do przeciwdzia!ania przemoc" aktowi stanowi"cemu &ród!o powszechnie obowi"zuj"cego prawa Rzeczypospolitej Polskiej,

3)

publicznie pochwala pope!nienie przest$pstwa, je#eli zasi$g czynu albo jego skutki nie by!y znaczne

podlega karze aresztu, ograniczenia wolno%ci albo grzywny.”; 2) art. 82 otrzymuje brzmienie: „Art. 82 § 1. Kto dokonuje czynno%ci, które mog" spowodowa( po#ar, jego rozprzestrzenianie si$, utrudnienie prowadzenia dzia!ania ratowniczego lub ewakuacji, polegaj"cych na:

28

1) niedozwolonym u#ywaniu otwartego ognia, paleniu tytoniu i stosowaniu innych czynników mog"cych zainicjowa( zap!on materia!ów palnych, 2) wykonywaniu prac niebezpiecznych pod wzgl$dem po#arowym bez ich wymaganego zabezpieczenia, 3) u#ywaniu instalacji, urz"dze' i narz$dzi nie poddanych wymaganej kontroli lub niesprawnych technicznie albo u#ytkowaniu ich w sposób niezgodny z przeznaczeniem lub warunkami okre%lonymi przez producenta, je#eli mo#e

si$

to

przyczyni(

do

powstania

po#aru,

wybuchu

lub

rozprzestrzeniania ognia, 4) nape!nianiu gazem p!ynnym butli na stacjach paliw, stacjach gazu p!ynnego i w innych obiektach nieprzeznaczonych do tego celu, 5) nieprzestrzeganiu

zasad

bezpiecze'stwa

przy

u#ywaniu

lub

przechowywaniu materia!ów niebezpiecznych po#arowo, w tym gazu p!ynnego w butlach, 6) gara#owaniu pojazdu silnikowego w obiektach i pomieszczeniach nieprzeznaczonych do tego celu z nie opró#nionym zbiornikiem paliwa i nieod!"czonym na sta!e zasilaniem akumulatorowym, 7) sk!adowaniu materia!ów palnych na drogach komunikacji ogólnej s!u#"cych ewakuacji lub umieszczaniu przedmiotów na tych drogach w sposób zmniejszaj"cy ich szeroko%( albo wysoko%( poni#ej wymaganych warto%ci, 8) sk!adowaniu materia!ów palnych na nieu#ytkowych poddaszach lub na drogach komunikacji ogólnej w piwnicach, 9) sk!adowaniu materia!ów palnych pod %cianami obiektu b"d& przy granicy dzia!ki, w sposób naruszaj"cy zasady bezpiecze'stwa po#arowego, 10) uniemo#liwianiu lub ograniczaniu dost$pu do urz"dze' przeciwpo#arowych, ga%nic, urz"dze' uruchamiaj"cych instalacje ga%nicze i steruj"cych takimi instalacjami oraz innymi instalacjami wp!ywaj"cymi na stan bezpiecze'stwa po#arowego

obiektu,

wy!"czników

i

tablic

rozdzielczych

pr"du

elektrycznego, kurków g!ównej instalacji gazowej, a tak#e wyj%( ewakuacyjnych oraz okien dla ekip ratowniczych,

29

11) uniemo#liwianiu lub ograniczaniu dost$pu do &róde! wody do celów przeciwpo#arowych, podlega karze aresztu, grzywny albo karze nagany. §

2.

Kto

b$d"c

obowi"zany

na

podstawie

przepisów

o

ochronie

przeciwpo#arowej do zapewnienia warunków ochrony przeciwpo#arowej obiektu lub terenu nie dope!nia obowi"zków polegaj"cych na: 1) zapewnieniu

osobom

przebywaj"cym

w

obiekcie

lub

na

terenie

odpowiednich warunków ewakuacji, 2) wyposa#aniu obiektu lub terenu w urz"dzenia przeciwpo#arowe i ga%nice, 3) utrzymywaniu urz"dze' przeciwpo#arowych i ga%nic w stanie pe!nej sprawno%ci technicznej i funkcjonalnej, 4) umieszczeniu w widocznych miejscach instrukcji post$powania na wypadek po#aru wraz z wykazem telefonów alarmowych oraz wymaganych informacji, 5) oznakowaniu obiektu odpowiednimi znakami bezpiecze'stwa, 6) utrzymywaniu dróg po#arowych w stanie umo#liwiaj"cym wykorzystanie tych dróg przez pojazdy jednostek ochrony przeciwpo#arowej, 7) zapewnieniu usuwania zanieczyszcze' z przewodów dymowych i spalinowych, 8) zachowaniu pasa ochronnego o szeroko%ci minimum 2 m i nawierzchni z materia!ów niepalnych lub gruntowej oczyszczonej, wokó! placów sk!adowych, sk!adowisk przy obiektach oraz przy obiektach tymczasowych o konstrukcji palnej, 9) przestrzeganiu zasad zabezpieczenia przeciwpo#arowego podczas zbioru, transportu sk!adowania palnych p!odów rolnych, 10) zapobieganiu powstawaniu i rozprzestrzenianiu si$ po#arów w lesie poprzez wykonywanie wymaganych zabiegów ochronnych, podlega karze aresztu, grzywny albo karze nagany. § 3. Kto na terenie lasu, na terenach %ródle%nych, na obszarze !"k, torfowisk i wrzosowisk, jak równie# w odleg!o%ci do 100 m od nich roznieca ogie', poza miejscami wyznaczonymi do tego celu, albo pali tyto', z wyj"tkiem miejsc na drogach

30

utwardzonych i miejsc wyznaczonych do pobytu ludzi, podlega karze aresztu, grzywny albo karze nagany. § 4. Kto wypala s!om$ i pozosta!o%ci ro%linne na polach w odleg!o%ci mniejszej ni# 100 m od zabudowa', lasów, zbo#a na pniu i miejsc ustawienia stert lub stogów, b"d& w sposób powoduj"cy zak!ócenia w ruchu drogowym, a tak#e bez zapewnienia sta!ego nadzoru miejsca wypalania, podlega karze aresztu, grzywny albo karze nagany. § 5. Kto w inny sposób nieostro#nie obchodzi si$ z ogniem, podlega karze aresztu, grzywny albo karze nagany. § 6. Kto zostawia ma!oletniego do lat 7 w okoliczno%ciach, w których istnieje prawdopodobie'stwo wzniecenia przez niego po#aru, podlega karze grzywny albo karze nagany.”; 3) po art. 82 dodaje si$ art. 82a w brzmieniu: „Art. 82a. § 1. Kto w razie powstania po#aru nie dope!nia obowi"zku okre%lonego w przepisach o ochronie przeciwpo#arowej oraz Pa'stwowej Stra#y Po#arnej w postaci: 1) niezw!ocznego zawiadomienia osób znajduj"cych si$ w strefie zagro#enia oraz jednostki ochrony przeciwpo#arowej b"d& Policji lub wójta albo so!tysa, 2) podporz"dkowania si$ zarz"dzeniu kieruj"cego dzia!aniem ratowniczym, 3) udzielenia niezb$dnej pomocy kieruj"cemu dzia!aniem ratowniczym, na jego #"danie, podlega karze aresztu, grzywny albo karze nagany. § 2. Tej samej karze podlega, kto utrudnia prowadzenie dzia!a' ratowniczych, a w szczególno%ci utrudnia dojazd do obiektów zagro#onych jednostkom ochrony przeciwpo#arowej, prowadz"cym dzia!ania ratownicze. § 3. Kto uniemo#liwia lub utrudnia przeprowadzenie czynno%ci kontrolnorozpoznawczych z zakresu ochrony przeciwpo#arowej przez uprawnionego stra#aka Pa'stwowej Stra#y Po#arnej, podlega karze aresztu, ograniczenia wolno%ci albo grzywny.”;

31

4) w art. 99 w § 1 uchyla si$ pkt 1 i 4; 5) art. 109 otrzymuje brzmienie; „Art. 109 § l. Kto: 1) zanieczyszcza wod$ przeznaczon" do spo#ycia przez ludzi lub 2) dostarcza wod$ przeznaczon" do spo#ycia przez ludzi, nie spe!niaj"c wymaga' okre%lonych w przepisach o zbiorowym zaopatrzeniu w wod$ i zbiorowym odprowadzaniu %cieków, lub 3) nie b$d"c do tego uprawnionym dostarcza wod$ przeznaczon" do spo#ycia przez ludzi w my%l przepisów o zbiorowym zaopatrzeniu w wod$ i zbiorowym odprowadzaniu %cieków, podlega karze grzywny albo karze nagany. § 2. Kto zanieczyszcza wod$ s!u#"c" do pojenia zwierz"t, znajduj"c" si$ poza urz"dzeniami przeznaczonymi do zaopatrywania ludno%ci w wod$, podlega karze grzywny do 1 500 z!otych albo karze nagany. § 3. Tej samej karze podlega, kto umy%lnie zanieczyszcza wod$ w p!ywalni, k"pielisku lub w innym obiekcie o podobnym przeznaczeniu lub dostarcza do tych obiektów wod$ niespe!niaj"c" wymaga' okre%lonych w przepisach o zbiorowym zaopatrzeniu w wod$ i zbiorowym odprowadzaniu %cieków.”; 6) art. 117 otrzymuje brzmienie: „Art. 117 § 1. Kto, maj"c obowi"zek utrzymania czysto%ci i porz"dku w obr$bie nieruchomo%ci, nie wykonuje swoich obowi"zków lub nie stosuje si$ do wskaza' i nakazów wydanych przez w!a%ciwe organy w celu zabezpieczenia nale#ytego stanu sanitarnego i zwalczania chorób zaka&nych, podlega karze grzywny do 1 500 z!otych albo karze nagany. § 2. Tej samej karze podlega przewo&nik obowi"zany do zapewnienia podró#nym odpowiednich warunków higieny, który nie utrzymuje %rodka transportu we w!a%ciwym stanie sanitarnym.”. Art. 6. W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Przepisy wprowadzaj"ce Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 554 i Nr 160, poz. 1083 oraz z 1998 r. Nr 113, poz. 715), w art. 11 dodaje si$ § 3 i 4 brzmieniu:

32

„§ 3. Grzywn$, któr" ustawa szczególna okre%la kwotowo, wymierza si$ z uwzgl$dnieniem dochodów sprawcy, jego warunków osobistych, rodzinnych, stosunków maj"tkowych i mo#liwo%ci zarobkowych. § 4. Ilekro( ustawa szczególna nie okre%la dolnej granicy ustawowego zagro#enia grzywn" okre%lon" kwotowo, granic$ t$ ustala si$ na 100 z!otych.”.

Art. 7. W ustawie z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks post$powania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848) w art. 90 § 3 otrzymuje brzmienie: „§ 3. Post$powanie przyspieszone stosuje si$ tak#e wobec sprawców wykrocze' pope!nionych w zwi"zku z imprez" masow", okre%lon" w przepisach o bezpiecze'stwie imprez masowych: 1) przeciwko porz"dkowi i spokojowi publicznemu, okre%lonych w art. 50, 51 i 52a Kodeksu wykrocze'; 2) przeciwko mieniu i urz"dzeniom u#ytku publicznego, okre%lonych w art. 124 i 143 Kodeksu wykrocze'.”. Art. 8. W ustawie z dnia 28 pa&dziernika 2002 r. o odpowiedzialno%ci podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod gro&b" kary (Dz. U. Nr 197, poz. 1661, z pó&n. zm.5)) w art. 16 w ust. 1 pkt 12 otrzymuje brzmienie: „12) o charakterze terrorystycznym lub okre%lone w art. 165a Kodeksu karnego;”. Art. 9. W ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdzia!aniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493) uchyla si$ art. 14. Art. 10. Sprawy, w których przed dniem wej%cia w #ycie niniejszej ustawy rozpocz$to rozpraw$ g!ówn", tocz" si$ do ko'ca post$powania w danej instancji wed!ug przepisów dotychczasowych, jednak#e w razie zawieszenia post$powania,

5)

Zmiany wymienionej ustawy zosta!y og!oszone w Dz. U z 2004 r. Nr 93, poz. 889, Nr 191, poz. 1956 i Nr 243, poz. 2442, z 2005 r. Nr 157, poz. 1316, Nr 178, poz. 1479, Nr 180, poz. 1492 oraz Nr 183, poz. 1538, z 2006 r. Nr 120, poz. 826 oraz z 2007 r. Nr 75, poz. 492 i Nr 166, poz. 1172.

33

odroczenia rozprawy lub ponownego rozpoznania sprawy albo po zapadni$ciu prawomocnego orzeczenia post$powanie toczy si$ wed!ug przepisów tej ustawy. Art. 11. Czynno%ci procesowe dokonane przed dniem wej%cia w #ycie niniejszej ustawy s" skuteczne, je#eli dokonano ich z zachowaniem przepisów dotychczasowych. Art. 12. W razie w"tpliwo%ci, czy stosowa( prawo dotychczasowe, czy przepisy niniejszej ustawy, stosuje si$ t$ ustaw$. Art. 13. Przepisy wykonawcze wydane na podstawie art. 517j ustawy, o której mowa w art. 2, oraz art. 58 § 4 ustawy, o której mowa w art. 3, zachowuj" moc do czasu wej%cia w #ycie przepisów wykonawczych wydanych na podstawie art. 517j § 2 ustawy, o której mowa w art. 2, oraz art. 58 § 3 ustawy, o której mowa w art. 3, w brzmieniu nadanym niniejsz" ustaw", jednak nie d!u#ej ni# przez okres 6 miesi$cy od dnia wej%cia w #ycie niniejszej ustawy. Art. 14. Ustawa wchodzi w #ycie po up!ywie 6 miesi$cy od dnia og!oszenia.

11/26zb

UZASADNIENIE Podstawowymi celami projektowanej ustawy s": – wyeliminowanie b!$dów wprowadzonych do kodyfikacji karnych w wyniku licznych nowelizacji, – dostosowanie przepisów do standardów konstytucyjnych okre%lonych w wyrokach

Trybuna!u

Konstytucyjnego

oraz

do

wymogów

wynikaj"cych

z cz!onkostwa Polski w Unii Europejskiej, – podniesienie efektywno%ci kryminalnopolitycznego oddzia!ywania za pomoc" kary ograniczenia wolno%ci oraz usprawnienie etapu wykonywania tej kary, – poszerzenie mo#liwo%ci stosowania warunkowego przedterminowego zwolnienia, – wprowadzenie rozwi"za' poszerzaj"cych uprawnienia pokrzywdzonego oraz zakres ochrony jego interesów, w toku post$powania karnego, – wprowadzenie nowych typów czynów do rozdzia!u XXV Kodeksu karnego, kryminalizuj"cych coraz cz$%ciej wyst$puj"ce zachowania godz"ce w sfer$ wolno%ci seksualnej oraz obyczajno%ci, nieobj$te penalizacj" na mocy obowi"zuj"cego stanu prawnego. W zakresie Kodeksu karnego Zawarty w art. 10 § 2 k.k. katalog czynów zabronionych, za które na zasadach okre%lonych w Kodeksie karnym mo#e odpowiada( nieletni, je#eli pope!ni! je po uko'czeniu 15 lat, uzupe!niono o zbrodni$ zgwa!cenia z art. 197 § 4 k.k. W owi"zuj"cym stanie prawnym katalog z art. 10 § 2 k.k. obejmuje zbrodni$ zgwa!cenia z art. 197 § 3 k.k. zagro#on" kar" pozbawienia wolno%ci na czas nie krótszy od lat 3, natomiast nie obejmuje drugiego kwalifikowanego typu przest$pstwa, okre%lonego w § 4 tego artyku!u, zagro#onego kar" pozbawienia wolno%ci na czas nie krótszy od lat 5. Projekt obejmuje zmian$ art. 10 § 3 k.k., przewiduj"cego obni#enie maksymalnego wymiaru kary orzekanej wobec nieletniego, który na podstawie art. 10

2

§ 2 k.k. zosta! poci"gni$ty do odpowiedzialno%ci karnej na zasadach okre%lonych w kodeksie. Projekt nie odst$puje od zasady limitowania maksymalnego wymiaru kary orzekanej wobec takiego sprawcy do 2/3 górnej granicy ustawowego zagro#enia, jak równie# utrzymuje zawart" w obecnym przepisie podstaw$ zastosowania instytucji nadzwyczajnego z!agodzenia kary. Zmiana, w stosunku do obowi"zuj"cego stanu prawnego, polega na wprowadzeniu do art. 10 § 3 k.k. (przy modyfikacji jego konstrukcji, skutkuj"cej pos!u#eniem si$ w przepisie punktowanym wyliczeniem, w miejsce zapisu ci"g!ego) odr$bnego zapisu odnosz"cego si$ do sytuacji poci"gni$cia do odpowiedzialno%ci karnej nieletniego, o którym mowa w § 2 tego artyku!u, za czyn zagro#ony co najmniej kar" 25 lat pozbawienia wolno%ci. Potrzeba wprowadzenia takiego rozwi"zania jest nast$pstwem niespójno%ci normy okre%laj"cej przyj$ty w art. 10 § 3 k.k. sposób limitowania maksymalnego wymiaru kary orzekanej wobec nieletniego sprawcy, o którym mowa w art. 10 § 2 k.k., w sytuacji skazania za zbrodni$ zagro#on" kar" do#ywotniego pozbawienia wolno%ci. Z uwagi bowiem na istot$ kary do#ywotniego pozbawienia wolno%ci, która ma charakter punktowy, cho( liczbowo nieoznaczony, a tym samym uniemo#liwia jakiekolwiek miarkowanie jej wymiaru, do czynów zagro#onych kar" do#ywotniego pozbawienia wolno%ci przepis art. 10 § 3 k.k. w obecnym brzmieniu nie mo#e znale&( zastosowania wprost. Mo#liwe jest jedynie zastosowanie na korzy%( sprawcy metody analogia legis. Rezultat wnioskowania per analogiam prowadzi do wskazania kary 25 lat pozbawienia wolno%ci, stanowi"cej alternatywn" kar$ w ka#dym wypadku zbrodni zagro#onej w polskim prawie kar" do#ywotniego pozbawienia wolno%ci (za wyj"tkiem zbrodni okre%lonych w dekrecie z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i zn$cania si$ nad ludno%ci" cywiln" i je'cami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego) jako maksymalnego wymiaru kary dla nieletniego sprawcy, o którym mowa w art. 10 § 2 k.k., przy akceptacji ugruntowanego w nauce prawa karnego i orzecznictwie pogl"du, #e

3

przewidziany w art. 54 § 2 k.k. zakaz orzekania kary do#ywotniego pozbawienia wolno%ci, na gruncie przepisu art. 10 § 3 k.k. nie redukuje wysoko%ci górnej granicy ustawowego zagro#enia. Projektowane rozwi"zanie normatywne wprowadza jednoznaczny zapis odnosz"cy si$ do powy#ej opisanej sytuacji, usuwaj"c podstaw$ do w"tpliwo%ci wynikaj"cych z obecnego brzmienia art. 10 § 2 k.k., jak równie# usuwaj"c potrzeb$ pos!ugiwania si$, z uwagi na luk$ obecnych unormowa', wnioskowaniem per analogiam. W odniesieniu do art. 25 § 3 k.k. projekt realizuje podnoszony przez praktyków postulat, aby w wypadku gdy przekroczenie granic obrony koniecznej nast"pi!o pod wp!ywem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okoliczno%ciami zamachu, w miejsce dotychczasowego obligatoryjnego odst"pienia przez s"d od wymierzenia kary wprowadzi( instytucj$ niepodlegania karze. W p!aszczy&nie procesowej zmiana ta b$dzie mia!a bardzo istotne znaczenie – umo#liwi bowiem w takiej sytuacji umorzenie post$powania karnego w oparciu o przes!ank$ z art. 17 § 1 pkt 4 k.p.k. ju# na etapie post$powania przygotowawczego. Uniknie si$ dzi$ki temu rozwi"zaniu zb$dnych procesów s"dowych w takich sprawach, !"cz"cych si$ z nimi kosztów, w tym kosztów ponoszonych przez strony post$powania, jak równie# cz$sto traumatycznych prze#y( ekscedenta, b$d"cych skutkiem stygmatyzacji p!yn"cej z faktu skierowania przeciwko niemu aktu oskar#enia i wyst$powania w procesie s"dowym w charakterze oskar#onego. W projekcie podwy#szono górn" granic$ kary grzywny, z dotychczasowych 360 do 540 stawek dziennych (art. 33 § 1 k.k.). Zmiana ta – maj"ca zastosowanie wobec wszystkich przest$pstw zagro#onych kar" grzywny bez okre%lania jej górnej granicy – spowoduje, #e zwi$kszy si$ potencjalna liczba osób, wobec których s"d b$dzie móg! orzec grzywn$ jako kar$ odpowiadaj"c" stopniowi spo!ecznej szkodliwo%ci czynu oraz stopniowi winy, realizuj"c w ten sposób wyra#on" w art. 58 § 1 k.k. dyrektyw$ traktowania kary pozbawienia wolno%ci jako ultima ratio.

4

Zmiana wp!ynie równie# na maksymaln" wysoko%( grzywny kumulatywnej, orzekanej obok kary pozbawienia wolno%ci, w wypadkach okre%lonych w art. 33 § 2 k.k. Konsekwencj" tej zmiany jest podniesienie górnej granicy grzywny akcesoryjnej, okre%lonej w art. 71 § 1 k.k., orzekanej obok kary pozbawienia wolno%ci lub kary ograniczenia wolno%ci, których wykonanie zosta!o warunkowo zawieszone, jak równie# górnej granicy grzywny nadzwyczajnie obostrzonej (art. 38 § 2 k.k.). Kolejne zmiany dotycz" kary ograniczenia wolno%ci. Konsekwencj$ dotycz"cych tego rodzaju kary zmian przepisów Kodeksu karnego stanowi" projektowane zmiany w obr$bie Kodeksu karnego wykonawczego, które zostan" przedstawione w dalszej cz$%ci uzasadnienia. Odnosz"c si$ do projektowanych zmian w obu kodeksach dotycz"cych kary ograniczenia wolno%ci, nale#y na wst$pie zaakcentowa( nast$puj"ce kwestie. Z zebranych w 2005 roku przez Ministerstwo Sprawiedliwo%ci opinii s$dziów, zawodowych kuratorów s"dowych oraz organów samorz"du terytorialnego wynika, #e istnieje pilna potrzeba podj$cia dzia!a' legislacyjnych odnosz"cych si$ do przepisów normuj"cych kar$ ograniczenia wolno%ci, w obr$bie zarówno Kodeksu karnego, jak i Kodeksu karnego wykonawczego, w tym skutkuj"cych tak#e zmian" delegacji ustawowej do wydania przepisów wykonawczych. Obowi"zuj"ce przepisy, zarówno prawa materialnego, jak i wykonawcze, stwarzaj" bariery, w wyniku których kara ograniczenia wolno%ci jest niejednokrotnie wykonywana niedostatecznie sprawnie i nazbyt d!ugo, wymaga podejmowania w post$powaniu wykonawczym zbyt wielu czynno%ci przez s"d i kuratora oraz poci"ga za sob" nak!ady finanse ponoszone przez podmioty zatrudniaj"ce. Trudno%ci zwi"zane z jej wykonaniem stanowi", jak mo#na s"dzi(, jeden z powodów stosunkowo rzadkiego orzekania tej kary. Kara ograniczenia wolno%ci wykonywana w obecnym kszta!cie nie spe!nia w dostatecznym stopniu funkcji resocjalizacyjnych, nie mo#e te# stanowi( w szerokim zakresie realnej alternatywy dla kary pozbawienia wolno%ci. Istot" kary ograniczenia wolno%ci jest indywidualnoprewencyjne oddzia!ywanie na skazanego,

5

realizuj"ce cel wychowawczy kary wskutek oddzia!ywania na skazanego obowi"zkami nale#"cymi do istoty kary ograniczenia wolno%ci, w szczególno%ci obowi"zkiem %wiadczenia pracy. Projekt wprowadza zmiany przepisów prawa materialnego i wykonawczego, likwiduj"ce bariery, w wyniku których kara ograniczenia wolno%ci jest obecnie wykonywana nieefektywnie. W projekcie zaproponowano mo#liwie najszersze, zgodnie z aktualn" praktyk" wykonawcz", okre%lenie kr$gu podmiotów, w których mo#e by( przez skazanych wykonywana nieodp!atna kontrolowana praca na cele spo!eczne, a tak#e praca spo!ecznie u#yteczna. Zadania podmiotu zatrudniaj"cego sprowadza si$ za%, w my%l projektowanych unormowa', do niezb$dnego zakresu poprzez zredukowanie do minimum administracyjnych czynno%ci zwi"zanych z organizacj" i dokumentowaniem przebiegu wykonywania pracy. Dla zwi$kszenia zainteresowania zatrudnieniem skazanych, proponuje si$ nieobci"#anie podmiotów, w których wykonywana b$dzie praca skazanego, jakimikolwiek kosztami jego zatrudnienia. Pozostawia si$ koszty obowi"zkowego ubezpieczenia osób wykonuj"cych wyznaczon" prac$ od nast$pstw nieszcz$%liwych wypadków, które przejmuje Skarb Pa'stwa. Proponowane zmiany zwi$ksz" liczb$ miejsc, w których skazani b$d" mogli wykonywa(

nieodp!atn",

kontrolowan"

prac$

na

cele

spo!eczne.

Zarówno

zapewnienie, jak i pozyskiwanie nowych miejsc pracy, b$dzie nale#a!o do samorz"du, co uaktywni w!adze samorz"dowe i w!"czy je do systemu wykonywania kary ograniczenia wolno%ci. Zmiany umo#liwiaj" bardziej elastyczne dostosowanie organizacji pracy skazanego do jej charakteru oraz specyfiki podmiotu zatrudniaj"cego. Proponowane rozwi"zania wprowadzaj" osob$ zawodowego kuratora s"dowego jako organu wykonuj"cego wi$kszo%( czynno%ci post$powania wykonawczego w zakresie kary ograniczenia wolno%ci, sprowadzaj"c czynno%ci zastrze#one dla s"du do niezb$dnego minimum. Kurator

b$dzie

podejmowa!

czynno%ci

zwi"zane

z

organizowaniem

i kontrolowaniem wykonywania kary ograniczenia wolno%ci, m.in. b$dzie wskazywa!

6

rodzaj, miejsce oraz termin rozpocz$cia przez skazanego pracy, jak równie# udziela! skazanemu poucze' o konsekwencjach wynikaj"cych z uchylania si$ od obowi"zku jej wykonywania. B$dzie równie# monitorowa! przebieg wykonywania obowi"zku pracy i utrzymywa! w tym celu kontakt z podmiotami zatrudniaj"cymi skazanego. Proponowane w projekcie rozwi"zania uwzgl$dniaj" postulaty uproszczenia i przyspieszenia procedur dotycz"cych wykonywania kary ograniczenia wolno%ci, a tak#e pracy spo!ecznie u#ytecznej. Przepis art. 35 § 1 k.k. w projektowanym brzmieniu stanowi, #e nieodp!atna kontrolowana praca na cele spo!eczne jest wykonywana w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesi$cznym, nie okre%laj"c jednak, jak ma to miejsce w obecnym stanie prawnym, kategorii miejsc pracy, poniewa# jest to materia zwi"zana z wykonaniem kary ograniczenia wolno%ci, a nie z jej orzekaniem. Kategorie podmiotów (miejsc pracy), w których praca ta mo#e by( wykonywana, okre%la( b$dzie art. 56 Kodeksu karnego wykonawczego. Projekt przewiduje równie# uchylenie przepisu nakazuj"cego s"dowi okre%lenie miejsca, czasu, rodzaju lub sposobu wykonywania obowi"zku pracy (art. 35 § 3 k.k.), któr" to czynno%( przesuni$to na etap post$powania wykonawczego i

przekazano do kompetencji zawodowego

kuratora s"dowego (art. 57 § 1 k.k.w.). Równocze%nie projekt przewiduje dostosowawcz" zmian$ art. 34 § 2 k.k., w celu usuni$cia sprzeczno%ci pomi$dzy dotychczasowym sformu!owaniem zawartym w pkt 2 tego przepisu („jest obowi"zany do wykonywania pracy wskazanej przez s"d”) a przyj$tym w projekcie i omówionym powy#ej rozwi"zaniem, polegaj"cym na przekazaniu kompetencji w zakresie okre%lenia miejsca, czasu, rodzaju lub sposobu wykonywania obowi"zku pracy zawodowemu kuratorowi s"dowemu dzia!aj"cemu na etapie wykonania kary. W stosunku do stanowi"cego surogat obowi"zku wykonywania pracy w ramach kary ograniczenia wolno%ci potr"cenia cz$%ci wynagrodzenia skazanej na t$ kar$ osoby pozostaj"cej w stosunku zatrudnienia, projekt przewiduje, #e potr"cenie takie b$dzie mo#liwe jedynie na cel spo!eczny wskazany przez s"d, nie za% – jak ma to miejsce na gruncie obowi"zuj"cego przepisu – równie# na rzecz Skarbu Pa'stwa.

7

Uchylenie § 1 w art. 36 k.k. ma na celu wyeliminowanie maj"cego miejsce w obowi"zuj"cym stanie prawnym dualizmu podstaw do wykonywania czynno%ci w zakresie kary ograniczenia wolno%ci przez dwóch zawodowych kuratorów s"dowych – jednego, wyznaczonego w trybie uchylanego przepisu i drugiego – wykonuj"cego tzw. uproszczony dozór z art. 55 § 2 k.k.w. Zmiana ta skutkuje konieczno%ci" na!o#enia na zawodowego kuratora s"dowego wykonuj"cego tzw. dozór uproszczony tak#e obowi"zku kontrolowania wykonywania przez skazanego obowi"zków na!o#onych przez s"d (proj. art. 55 § 2 k.k.w.). Projektowana zmiana art. 36 § 2 k.k. umo#liwi s"dowi orzeczenie wobec skazanego na kar$ ograniczenia wolno%ci ka#dego obowi"zku spo%ród wymienionych w art. 72 k.k. Zmiana ta koresponduje z celem projektowanej nowelizacji, jakim jest uczynienie z kary ograniczenia wolno%ci realnej alternatywy dla kary pozbawienia wolno%ci z warunkowym zawieszeniem jej wykonania.

Temu samemu celowi s!u#y projektowana zmiana w art. 58 § 3 k.k. W odniesieniu do kary ograniczenia wolno%ci jest to przepis szczególny. W ramach przez siebie okre%lonych pozwala bowiem s"dowi na odst$pstwo od zasady orzekania kary ograniczenia wolno%ci w wymiarze do 12 miesi$cy, umo#liwiaj"c orzekanie tego rodzaju kary w wymiarze do 2 lat. Odpowiedni" zmian$ wprowadzono w art. 38 § 2 k.k. równie# wyd!u#aj"c do 2 lat górny próg nadzwyczajnie obostrzonej kary ograniczenia wolno%ci. Aby umo#liwi( osi"gni$cie po#"danego rezultatu w postaci cz$stszego orzekania kary ograniczenia wolno%ci, w art. 58 k.k. uchylono przepis § 4, wy!"czaj"cy mo#liwo%( przej%cia na kar$ nieizolacyjn", w ramach instytucji kary zamiennej, w wypadku sprawcy wyst$pku umy%lnego, który by! ju# uprzednio skazany na kar$ pozbawienia wolno%ci na czas nie krótszy ni# 6 miesi$cy bez warunkowego zawieszenia jej wykonania. Natomiast w nowym przepisie § 2a w art. 58 k.k. wprowadzono istotn" norm$ gwarancyjn".

8

Zgodnie z projektowanym brzmieniem § 2a kara ograniczenia wolno%ci zwi"zana z obowi"zkiem, o którym mowa w art. 35 § 1 k.k., a wi$c obowi"zkiem wykonywania nieodp!atnej kontrolowanej pracy na cele spo!eczne, nie by!aby orzekana wobec oskar#onych, co do których ze wzgl$du na stan zdrowia lub ich w!a%ciwo%ci i warunki osobiste, istnia!oby uzasadnione przekonanie, #e nie wykonaj" takiej pracy. Wprowadzenie projektowanego przepisu uzasadnia okoliczno%(, i# w praktyce zdarzaj" si$ wypadki, #e kara ograniczenia wolno%ci z obowi"zkiem wykonywania pracy jest orzekana – zw!aszcza w wyrokach wydawanych na posiedzeniu, bez udzia!u oskar#onych – wobec osób niezdatnych do wykonywania takiej pracy. Projektowany zapis nie nak!ada na s"d #adnych nowych obowi"zków, poniewa# niezb$dne informacje o stanie zdrowia oskar#onego powinny znajdowa( si$ w%ród danych dotycz"cych jego osoby. W!a%ciwo%ci i warunki osobiste, o jakich mowa w proponowanym zapisie, to zw!aszcza sytuacja rodzinna oskar#onego, który np. sprawuje bezpo%redni" opiek$ nad ma!oletnimi dzie(mi b"d& starszymi, schorowanymi cz!onkami rodziny i nie jest w stanie zapewni( im opieki na czas wykonywania pracy. Przepis ten b$dzie mia! równie# zastosowanie w sytuacji, gdy oskar#ony by! uprzednio skazany na kar$ ograniczenia wolno%ci i uchyla! si$ od jej wykonania, co mo#e uzasadnia( pogl"d o niecelowo%ci ponownego stosowania wobec tej osoby kary tego rodzaju. Nale#y zaakcentowa( okoliczno%(, #e wynikaj"ca z projektowanego przepisu niedopuszczalno%( orzekania w okre%lonych w nim wypadkach kary ograniczenia wolno%ci zwi"zanej z obowi"zkiem, o którym mowa w art. 35 § 1 k.k., nie b$dzie sta( na przeszkodzie orzeczeniu kary ograniczenia wolno%ci z potr"ceniem stosownej cz$%ci wynagrodzenia za prac$ (art. 35 § 2 k.k.), w stosunku do oskar#onych pozostaj"cych w stosunku zatrudnienia.

W art. 39 zawieraj"cym katalog %rodków karnych, tre%( punktu 5 odnosz"cego si$ do %rodka karnego z art. 46 § 1 k.k., wobec projektowanej zmiany tego przepisu, zostanie zmodyfikowana, w celu odzwierciedlenia w nazwie %rodka karnego, #e

9

obowi"zek ten mo#e dotyczy( zarówno naprawienia szkody, jak i zado%(uczynienia pokrzywdzonemu.

Projekt przewiduje zmian$ przepisu art. 43 § 1 k.k., okre%laj"cego granice temporalne orzekania terminowych %rodków karnych, w celu usuni$cia wady obecnego unormowania. Z obowi"zuj"cego brzmienia art. 43 § 1 k.k. nie wynika bowiem, na jaki maksymalny okres czasu (o ile ustawa nie stanowi inaczej) mo#na orzec %rodek karny w postaci pozbawienia praw publicznych, a mianowicie czy limitem w tym zakresie jest 10 czy te# 15 lat. Projektowana zmiana przes"dzi, #e pozbawienie praw publicznych b$dzie mog!o by( orzekane maksymalnie na 10 lat.

Zmiana dotycz"ca art. 46 k.k. jest zmian" znacznie poszerzaj"c" zakres uprawnie' pokrzywdzonego dochodz"cego kompensaty w toku post$powania karnego. Kieruj"c si$ priorytetem zapewnienia pe!nej ochrony interesów pokrzywdzonego w post$powaniu karnym, w projekcie przyznano pokrzywdzonemu prawo #"dania naprawienia wyrz"dzonej szkody, jak równie# #"dania zado%(uczynienia za doznan" krzywd$, w wypadku skazania za ka#de przest$pstwo, w wyniku którego taka szkoda lub krzywda zaistnia!a. S"d mo#e w takich przypadkach orzec tylko odszkodowanie b"d& tylko zado%(uczynienie, albo zarówno odszkodowanie, jak i zado%(uczynienie, i to zarówno z urz$du (fakultatywnie), jak i na wniosek (obligatoryjnie). Brak bowiem racjonalnego

uzasadnienia

dla

istniej"cego

ograniczenia

odno%nie

rodzajów

przest$pstw (aktualnie regulacja z art. 46 § 1 k.k. dotyczy jedynie skazania za przest$pstwo spowodowania %mierci, ci$#kiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynno%ci

narz"du

cia!a

lub

rozstroju

zdrowia,

przest$pstwo

przeciwko

bezpiecze'stwu w komunikacji lub przest$pstwo przeciwko %rodowisku, mieniu lub obrotowi gospodarczemu), w wypadku których mo#liwe jest z!o#enie przez pokrzywdzonego wniosku o orzeczenie wobec sprawcy przest$pstwa obowi"zku naprawienia szkody, jak równie# wy!"czenia mo#liwo%ci orzekania przez s"d o tym %rodku karnym z urz$du, co mo#e znajdowa( pe!ne uzasadnienie zw!aszcza w wypadkach oczywistej nieporadno%ci pokrzywdzonego, skutkuj"cej niemo#no%ci" realizacji przys!uguj"cych mu uprawnie' procesowych.

10

Brak równie# dostatecznego uzasadnienia dla orzekania przez s"d nawi"zki jako %rodka stanowi"cego surogat jedynie obowi"zku naprawienia szkody. Niezale#nie od uprawnienia do domagania si$ przez pokrzywdzonego (lub inn" uprawnion" osob$) zado%(uczynienia w razie skazania za ka#de przest$pstwo, do projektowanego brzmienia przepisu wprowadzono mo#liwo%( orzeczenia nawi"zki w miejsce obowi"zku naprawienia szkody wyrz"dzonej przest$pstwem, w oderwaniu jednak od przes!anek zado%(uczynienia. Projektowana zmiana tre%ci art. 46 k.k. pozwoli w wi$kszo%ci przypadków na pe!n" realizacj$ przez pokrzywdzonego w procesie karnym jego roszcze' restytucyjnych i kompensacyjnych zwi"zanych z przest$pstwem stanowi"cym przedmiot post$powania, usuwaj"c konieczno%( ich dochodzenia na drodze cywilnej w odr$bnym post$powaniu, co skutkuje zazwyczaj istotnym wyd!u#eniem terminu uzyskania przez pokrzywdzonego nale#nego odszkodowania i zado%(uczynienia, a nadto wi"#e si$ z istotnymi ci$#arami dla pokrzywdzonego. W%ród ci$#arów tych na czo!o wysuwa si$ konieczno%( poniesienia znacznych kosztów zwi"zanych z wytoczeniem powództwa oraz uczestnictwem w cz$stokro( d!ugotrwa!ym post$powaniu cywilnym, rz"dz"cym si$ zasad" kontradyktoryjno%ci, która wymusza na stronach procesu istotn" aktywno%( oraz bieg!o%( merytoryczn", wzgl$dnie korzystanie z pomocy adwokata lub radcy prawnego, co wi"#e si$ z dodatkowymi kosztami. Projektowane zmiany w przepisach art. 49a i art. 59 oraz uchylenie art. 57a, art. 69 § 4 i art. 115 § 21 wynikaj" z rezygnacji z instytucji wyst$pku o charakterze chuliga'skim, którego definicja budzi powa#ne w"tpliwo%ci interpretacyjne. Cz$%ciowo dotyczy to te# przewidzianego w projekcie uchylenia art. 58 § 4 k.k., oprócz dodatkowych wzgl$dów przemawiaj"cych za uchyleniem tego przepisu, które wskazano wy#ej. W szczególno%ci, definiuj"c w art. 115 § 21 k.k. wyst$pek o charakterze chuliga'skim i powielaj"c tym samym niemal w ca!o%ci art. 120 § 14 Kodeksu karnego z 1969 r., nie zdecydowano si$ na taki zapis, który rozstrzygn"!by spór dotycz"cy ostatniego elementu tej definicji. Chodzi o to, #e sprawca takiego wyst$pku musi okaza( „ra#"ce lekcewa#enie porz"dku prawnego”. Rzecz w tym, #e takie uj$cie

11

obowi"zuj"cej definicji nie daje jasnej odpowiedzi na pytanie, czy przytoczona okoliczno%( ma by( obiektywn" cech" dzia!ania sprawcy, wyró#niaj"c" si$ zdatno%ci" do wywo!ania u postronnych obserwatorów – w rozumieniu powszechnym – przekonania o ra#"cym lekcewa#eniu porz"dku prawnego, czy te# ma ona stanowi( pobudk$

dzia!ania

sprawcy,

rozumian"

jako

ch$(

okazania

lekcewa#enia

wspomnianych zasad, co wi"za!oby si$ z konieczno%ci" ka#dorazowego ustalania subiektywnego nastawienia sprawcy. Przepis ten za% winien by( skonstruowany tak, aby wykluczy( mo#liwo%( rozbie#nych jego interpretacji, zw!aszcza #e chodzi tutaj o kwesti$ o istotnym znaczeniu, skutkuj"c" zaostrzeniem odpowiedzialno%ci karnej sprawcy wyst$pku tego rodzaju. W wypadku art. 59 k.k. projekt ponadto przewiduje zast"pienie zawartego obecnie w przepisie § 1 sformu!owania „albo alternatywnie karami wymienionymi w art. 32 pkt 1-3” sformu!owaniem „albo kar" !agodniejsz"”, co pozwoli na stosowanie okre%lonej w nim instytucji odst"pienia od wymierzenia kary z orzeczeniem samoistnego %rodka karnego równie# do przewidzianych przez ustawy szczególne typów przest$pstw zagro#onych jedynie jednym rodzajem kary o charakterze nieizolacyjnym (w szczególno%ci zagro#onych wy!"cznie grzywn"). W sytuacji przewidzianej przez projekt równoczesnej rezygnacji z przepisu zawartego w obecnym § 2, zgodnie z zasadami techniki prawodawczej nowelizacja skutkowa( b$dzie nadaniem temu artyku!owi zmodyfikowanej tre%ci, przy równoczesnej rezygnacji z wyodr$bniania w jego strukturze paragrafów. Potrzeba dokonania projektowanej modyfikacji art. 60 § 6 k.k. jest konsekwencj" zmiany art. 148 § 2 k.k., dokonanej przez ustaw$ z dnia 27 lipca 2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks post$powania karnego i ustawy – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 163, poz. 1363), która wprowadzi!a do sankcji tego przepisu, znajduj"cej zastosowanie równie# do zbrodni okre%lonej w § 3 tego artyku!u, alternatywne zagro#enie dwoma rodzajami kar: kar" 25 lat pozbawienia wolno%ci albo kar" do#ywotniego pozbawienia wolno%ci.

12

Nast$pstwo wej%cia w #ycie tej nowelizacji Kodeksu karnego, w ramach której zaniechano równoczesnej modyfikacji art. 60 § 6 k.k., stanowi brak mo#liwo%ci zastosowania wobec sprawcy zbrodni z art. 148 § 2 lub § 3 k.k. przepisu art. 60 § 6 k.k., okre%laj"cego zasady !agodzenia kary w ramach instytucji nadzwyczajnego z!agodzenia kary. Przepis ten, w zakresie odnosz"cym si$ do zbrodni, okre%la sposób !agodzenia kary mo#liwy do zastosowania jedynie w wypadku kary pozbawienia wolno%ci, o której mowa w art. 32 pkt 3 k.k., a wi$c tzw. terminowej kary pozbawienia wolno%ci, nie zawiera natomiast zapisu okre%laj"cego sposób z!agodzenia kary w wypadku czynów zagro#onych w dolnej granicy ustawowego zagro#enia kar" 25 lat pozbawienia wolno%ci. Kara 25 lat pozbawienia wolno%ci stanowi odr$bny rodzaj kary w stosunku do kary pozbawienia wolno%ci wskazanej w art. 32 pkt 3 k.k., a przy tym maj"c charakter punktowy nie podlega miarkowaniu w zakresie jej wymiaru. Jej istota uniemo#liwia wi$c jakiekolwiek z!agodzenie jej wymiaru w ramach instytucji nadzwyczajnego z!agodzenia kary, przy zastosowaniu obecnego brzmienia art. 60 § 6 k.k. Wysuwane s" pogl"dy o dopuszczalno%ci pos!u#enia si$ w tym wypadku metod" analogia legis, i wymierzeniu w takiej sytuacji – w ramach instytucji nadzwyczajnego z!agodzenia – kary pozbawienia wolno%ci nie ni#szej ni# wyznaczona w drodze zastosowania normy z pkt 1 omawianego przepisu, przy potraktowaniu kary 25 lat pozbawienia wolno%ci jako podstawy !agodzenia (stanowi"cej ekwiwalent poj$cia „dolnej granicy ustawowego zagro#enia”, o którym mowa w art. 60 § 6 pkt 1 k.k.). Nale#y jednak zauwa#y(, #e mo#liwo%( zastosowania w takiej sytuacji wnioskowania per analogiam, niezale#nie od faktu, #e konieczno%( pos!u#enia si$ tak" metod" w prawie karnym zawsze zdaje si$ wskazywa( na deficyt obowi"zuj"cego stanu normatywnego, w tym wypadku jest jednak sporna i kwestionowana przez wielu przedstawicieli nauki prawa karnego. Podkre%li( nale#y negatywne konsekwencje obecnego stanu normatywnego, który w wypadku odrzucenia mo#liwo%ci pos!u#enia si$ metod" analogia legis uniemo#liwia zastosowanie instytucji nadzwyczajnego z!agodzenia kary wobec sprawcy zbrodni z art. 148 § 2 lub § 3 k.k., pomimo wielo%ci stanów faktycznych

13

i prawnych, które mog" uzasadnia( zastosowanie instytucji nadzwyczajnego z!agodzenia kary. Sytuacje takie to m.in.: kara wymierzana nieletniemu sprawcy, o którym mowa w art. 10 § 2 k.k. (art. 10 § 3 k.k.); usi!owanie nieudolne (art. 14 § 2 k.k.); czynny #al nieskuteczny (art. 15 § 2 k.k.); przekroczenie granic obrony koniecznej (art. 25 § 2 k.k.); znaczne ograniczenie poczytalno%ci sprawcy (art. 31 § 2 k.k.); orzekanie kary za pomocnictwo (art. 19 § 2 k.k.); orzekanie kary za pod#eganie lub pomocnictwo, gdy czynu nie usi!owano dokona( (art. 22 § 2 k.k.); instytucja tzw. ma!ego %wiadka koronnego (art. 60 § 3 i 4 k.k.). Niemo#no%( zastosowania instytucji nadzwyczajnego z!agodzenia kary mo#e mie( szczególnie ra#"ce konsekwencje wtedy, gdy przepis przewiduje obligatoryjno%( jej zastosowania, jak ma to miejsce w wypadku art. 60 § 3 k.k. Niezastosowanie obligatoryjnej instytucji stanowi bowiem obraz$ przepisów prawa materialnego, skutkuj"c", w wypadku zaskar#enia orzeczenia, z mocy art. 438 pkt 1 k.p.k. jego uchyleniem lub zmian", a nawet uzasadniaj"c", w wypadku niezaskar#enia orzeczenia w tym zakresie, rozwa#enie przez s"d odwo!awczy uchylenia orzeczenia na podstawie art. 440 k.p.k., jak równie# mo#e uzasadnia( zarzut kasacyjny (por. J. Giezek, „Komentarz do art. 60 kodeksu karnego”, w: J. Giezek (red.), N. K!"czy'ska, G. *abuda, „Kodeks karny. Cz$%( ogólna. Komentarz.” LEX 2007). Zaakcentowania wymaga równie# aktualna niemo#no%( zastosowania instytucji nadzwyczajnego z!agodzenia kary w drodze zastosowania przepisu art. 60 § 6 k.k., wobec osoby, która odpieraj"c bezprawny zamach z u#yciem broni palnej dopu%ci!a si$ przekroczenia granic obrony koniecznej. Sytuacja taka mo#e dotyczy( w szczególno%ci zarówno obywateli posiadaj"cych zezwolenie na posiadanie broni palnej, jak równie# np. funkcjonariuszy organów ochrony porz"dku publicznego (np. policjantów), którzy po s!u#bie podejm" obron$ konieczn" interwencyjn". Projektowane rozwi"zanie, przewiduj"c zapis okre%laj"cy metod$ !agodzenia kary za zbrodni$ zagro#on" co najmniej kar" 25 lat pozbawienia wolno%ci, usuwa obecn" luk$ prawn" i jej negatywne konsekwencje.

14

Zgodnie z proponowanym zapisem, w takim wypadku s"d stosuj"cy instytucj$ nadzwyczajnego z!agodzenia kary zobowi"zany by!by do orzeczenia kary pozbawienia wolno%ci w wymiarze nie ni#szym ni# 8 lat pozbawienia wolno%ci. Górna granica mo#liwej do wymierzenia z!agodzonej kary wynosi!aby 15 lat pozbawienia wolno%ci, a wi$c by!aby to#sama z górn" rodzajow" granic" terminowej kary pozbawienia wolno%ci. Nast$pstwo proponowanego dodania nowego punktu do przepisu art. 60 § 6 k.k. stanowi konieczna zmiana numeracji pozosta!ych zapisów, umiejscowionych w pkt 1 – 3 w obecnym brzmieniu tego przepisu. Projekt w odniesieniu do art. 78 § 1 i 2 k.k. rezygnuje z tzw. progu %ci%le oznaczonego minimalnego czasu odbywania kary pozbawienia wolno%ci, niezale#nego od tego, jak" cz$%( wymierzonej kary okres ten stanowi, którego odbycie warunkuje mo#liwo%( zastosowania wobec skazanego instytucji warunkowego przedterminowego zwolnienia (w obecnym stanie prawnym okres ten wynosi 6 miesi$cy, za% w przypadku skazanych okre%lonych w art. 64 § 1 i 2 k.k. 1 rok odbytej kary pozbawienia wolno%ci). Zmiana ta umo#liwi s"dom penitencjarnym bardziej elastyczne stosowanie tej instytucji ni# jest to mo#liwe na bazie obowi"zuj"cego prawa. Aktualne uregulowanie zawiera ograniczenie w tym zakresie, z natury rzeczy odnosz"ce si$ równie# do kar krótkoterminowych, w odniesieniu do których z uwagi na wymóg odbycia przez skazanego, odpowiednio, co najmniej 6 miesi$cy oraz co najmniej 1 roku kary zastosowanie instytucji warunkowego przedterminowego zwolnienia mo#e by( in concreto niemo#liwe, b"d& dotyczy( bardzo niewielkiej cz$%ci kary. Zmiana w art. 86 § 1 k.k. jest konsekwencj" podwy#szenia maksymalnej liczby stawek grzywny z 360 do 540 w art. 33 § 1 k.k. oraz podwy#szenia górnej granicy kary ograniczenia wolno%ci w art. 58 § 3 k.k. z 12 miesi$cy do lat 2. Projektowany art. 86 § 1a k.k. rozwi"zuje problem !"czenia kar pozbawienia wolno%ci, których suma wynosi wi$cej ni# 25 lat, za% art. 86 § 2a k.k. – problem !"czenia kar grzywny orzeczonych w stawkach i kwotowo.

15

Z kolei projektowany art. 86 § 2b k.k. okre%la sposób !"czenia grzywien, z których przynajmniej jedna zosta!a orzeczona na podstawie art. 309 k.k. Przepis ten wprowadza rozwi"zanie znajduj"ce poparcie w nauce prawa karnego (m.in. Jaros!aw Majewski, „O niektórych w"tpliwo%ciach zwi"zanych z wyk!adni" przepisów dotycz"cych orzekania grzywny w nowym Kodeksie karnym”, Palestra 1998, z. 3-4, s. 17 i n.; Piotr Kardas, „Komentarz do art. 86 Kodeksu karnego”, w: G. Bogdan, Z. +wi"kalski, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, „Kodeks karny. Cz$%( ogólna” Komentarz, tom I, komentarz do art. 1-116 k.k., Zakamycze 2004, wyd. II), zgodnie z którym górn" granic$ kary !"cznej grzywny wyznacza w takim wypadku suma wymierzonych grzywien, modyfikowana przez podwy#szon" o po!ow$ granic$ wymiaru grzywny orzekanej na podstawie art. 309 k.k. Rozwi"zanie takie jest spójne z wynikaj"c" z przepisu art. 86 § 1 k.k., zarówno w obowi"zuj"cym, jak i projektowanym brzmieniu, zasad", zgodnie z któr" kara !"czna grzywny nie mo#e przekroczy( górnego limitu wymiaru tej kary powi$kszonego o po!ow$,

okre%lonego w przepisach stanowi"cych podstaw$

orzeczenia podlegaj"cych !"czeniu grzywien jednostkowych. Zmiana w art. 89 § 1 k.k. wskazuje wprost, #e o warunkowym zawieszeniu kary !"cznej s"d orzeka w wyroku !"cznym. Z kolei dodanie § 1a umo#liwi s"dowi orzekanie kary bezwzgl$dnego pozbawienia wolno%ci, tak#e w wyroku !"cznym, w sytuacji orzeczenia za zbiegaj"ce si$ przest$pstwa kar pozbawienia wolno%ci z warunkowym zawieszeniem ich wykonania. W

projekcie

wprowadzono

rozwi"zanie

rezygnuj"ce

z

systemu

parametrycznego, a przyjmuj"ce system kwotowy przy definiowaniu poj$cia mienia znacznej warto%ci oraz poj$cia mienia wielkiej warto%ci (art. 115 § 5 i § 6 k.k.). Rozwi"zanie takie wykazuje znaczn" przewag$ w stosunku do rozwi"zania opartego na systemie parametrycznym, zarówno dlatego, #e u!atwia stosowanie prawa przez organy post$powania karnego, zwolnione w takim wypadku od konieczno%ci dokonywania przelicze' relacjonowanych do czasu pope!nienia przest$pstwa i ówczesnej wysoko%ci wska&ników, jak i z uwagi na wynikaj"cy z gwarancyjnej roli prawa karnego postulat jednoznaczno%ci przepisów prawa karnego o charakterze

16

definicji reguluj"cych, okre%laj"cych okoliczno%ci stanowi"ce znamiona ustawowej okre%lono%ci czynu zabronionego, a tak#e z uwagi na realizacj$ postulatu okre%lania okoliczno%ci stanowi"cych warunek karalno%ci czynu w akcie prawnym rangi ustawy. Jednocze%nie – do kwoty 1 000 000 z! – podnosi si$ doln" granic$ mienia wielkiej warto%ci. W obecnym stanie prawnym wielko%( ta jest okre%lona parametrycznie – 1000 -krotno%ci" najni#szego miesi$cznego wynagrodzenia i stanowi pi$ciokrotno%( granicy warto%ci mienia uznawanego za mienie znacznej warto%ci (dolna granica mienia znacznej warto%ci to kwota 200 000 z!otych). Proponowana zmiana pozwoli zachowa( relacj$ pi$ciokrotno%ci pomi$dzy „mieniem znacznej warto%ci” i „mieniem wielkiej warto%ci”. Projekt uchyla § 8 w art. 115 k.k., gdy# po wprowadzeniu jego zapisów w #ycie #aden z przepisów kodeksu karnego nie b$dzie odwo!ywa! si$ do poj$cia „najni#szego wynagrodzenia”. Ponadto projekt przewiduje uchylenie § 21, zawieraj"cego normatywn" definicj$ poj$cia „wyst$pek o charakterze chuliga'skim”, co zwi"zane jest z rezygnacj" ze szczególnych obostrze' odnosz"cych si$ do sprawców czynów tego rodzaju. Wprowadzenie do Kodeksu karnego art. 132a k.k. by!o b!$dem. Przepis ten poprzez niedookre%lono%( znamion takich jak „Naród Polski” (mo#na pomówi( nawet kilka ze zbioru jednostek, jakim jest naród) czy te# „pomawia” (publiczny prawdziwy zarzut lub tylko opis faktu te# b$dzie pomówieniem) rodzi uzasadnione w"tpliwo%ci co do zgodno%ci ze standardami konstytucyjnymi.

W

tych

warunkach

pilne

wyeliminowanie

tego

przepisu

z obowi"zuj"cego porz"dku prawnego staje si$ konieczne. Konsekwencj" tej zmiany jest uchylenie pkt 1a w art. 112. W projekcie przewiduje si$ wprowadzenie nowego przepisu – oznaczonego jako art. 165a k.k. – kryminalizuj"cego czyn polegaj"cy na gromadzeniu, przekazywaniu lub oferowaniu %rodków p!atniczych, instrumentów finansowych, papierów warto%ciowych, warto%ci dewizowych, praw maj"tkowych lub innego mienia

17

ruchomego lub nieruchomego, w celu sfinansowania przest$pstwa o charakterze terrorystycznym. Przepis ten jest wyrazem realizacji zobowi"za' Rzeczypospolitej Polskiej wynikaj"cych z zalece' Komitetu Antyterrorystycznego Rady bezpiecze'stwa ONZ, monitoruj"cego przestrzeganie przez pa'stwa cz!onkowskie ONZ Rezolucji Rady Bezpiecze'stwa 1373 (2001), jak równie# konwencji ONZ z 1999 r. o zwalczaniu finansowania terroryzmu. Konwencja ta zobowi"zuje pa'stwa b$d"ce jej stronami do wprowadzenia rozwi"za' przewiduj"cych odpowiedzialno%( karn" osób lub organizacji finansuj"cych terroryzm, zamra#ania rachunków bankowych osób, co do których istniej" uzasadnione podejrzenia, #e s" one zaanga#owane w dzia!alno%( terrorystyczn", powstrzymania si$ od udzielania pomocy podmiotom lub osobom zaanga#owanym w dzia!alno%( terrorystyczn" oraz dzielenia si$ z innymi pa'stwami informacjami dotycz"cymi dzia!alno%ci terrorystycznej. W art. 202 § 5 k.k. naprawiono oczywisty b!"d polegaj"cy na nieuwzgl$dnieniu w tym przepisie dodanego przez jedn" z poprzednich nowelizacji Kodeksu karnego przepisu § 4a w art. 202. Idea wprowadzenia nowych przepisów, zawartych w art. 202a i 202b, jest nast$puj"ca. Kodeks karny w obowi"zuj"cym brzmieniu nie zawiera przepisów chroni"cych partnerów kontaktów seksualnych przed nadu#yciem ich zaufania przez drugiego uczestnika tych kontaktów, polegaj"cym na potajemnym utrwaleniu przez niego

przebiegu

kontaktu

lub

obrazu

nagiego

cia!a

partnera.

Do

czasu

upowszechnienia sieci telekomunikacyjnych i dost$pu do nich niebezpiecze'stwa p!yn"ce z braku tego rodzaju unormowa' nie by!y nadmierne, gdy# nawet w sytuacji nadu#ycia zaufania w tym zakresie prawdopodobie'stwo rozpowszechnienia tak utrwalonych tre%ci nie by!o znaczne. B$d"ca rezultatem post$pu technicznego popularyzacja metod rejestracji obrazu i d&wi$ku, jak równie# nowe mo#liwo%ci bezpo%redniego, szybkiego i praktycznie nieograniczonego rozpowszechniania i udost$pniania informacji za po%rednictwem Internetu i innych sieci telekomunikacyjnych, tworz" dogodn" sposobno%( do podejmowania tego rodzaju, jak wy#ej wskazane, nagannych zachowa', godz"cych

18

w prawa osób, których zachowania lub wizerunek zosta!y przez sprawc$ utrwalone. W ostatnim czasie media kilkakrotnie informowa!y o wypadkach rozpowszechniania zdj$( nagich osób lub zapisów wideo prezentuj"cych aktywno%ci seksualne osób, które na wykonanie takich zdj$( lub utrwalenie filmów nie tylko nie wyrazi!y zgody, ale wr$cz temu si$ sprzeciwia!y albo wobec potajemnego dzia!ania sprawcy nie mia!y %wiadomo%ci wykonywania przez partnera kontaktu seksualnego takich zdj$( b"d& filmów. Do prokuratur kierowane s" te# coraz cz$%ciej zawiadomienia dotycz"ce tego rodzaju zachowa'. Przyk!adem jest post$powanie prowadzone przez jedn" z !ódzkich prokuratur rejonowych na skutek zawiadomienia z!o#onego przez kobiet$, przez kilka lat pozostaj"c" w zwi"zku z m$#czyzn" potajemnie utrwalaj"cym przebieg odbywanych z ni" stosunków seksualnych. M$#czyzna ten po rozpadzie zwi"zku upowszechni! w Internecie zmontowany z utrwalonych materia!ów film, obejmuj"cy w pe!ni rozpoznawalny obraz pokrzywdzonej, równocze%nie informuj"c grono jej znajomych o fakcie i miejscu udost$pnienia filmu. W %wietle obowi"zuj"cego stanu prawnego, o ile rozpowszechnianie tre%ci pornograficznych w%ród osób, które nie s" nimi zainteresowane, jak równie# potajemne utrwalanie takich tre%ci przez osob$ do aktu seksualnego nie dopuszczon", jest penalizowane, o tyle potajemne utrwalenie aktu seksualnego lub obrazu nagiego cia!a innej osoby przez jej partnera pozostaje bezkarne. Równie# bezkarne pozostaje rozpowszechnienie w sieci telekomunikacyjnej tak utrwalonych tre%ci, pod warunkiem #e nast"pi to w sposób nieprowadz"cy do narzucenia ich odbioru osobom, które tego sobie nie #ycz". Wprowadzenie do rozdzia!u XXV nowych przepisów, zawartych w art. 202a i art. 202b, dostosuje stan prawny do ujawnionych potrzeb przeciwdzia!ania tego rodzaju nowym, nagannym zachowaniom, godz"cym w wolno%( seksualn" i obyczajno%(, a z uwagi na swój charakter mog"cych ponadto stanowi( dla ich sprawców dogodne narz$dzie do ewentualnego dopuszczania si$ kolejnych przest$pczych czynów na szkod$ osoby pokrzywdzonej, jak cho(by gró&b bezprawnych czy wymusze'. Projekt przewiduje, #e przepisy zawarte w art. 202a i art. 202b okre%la( b$d"

19

trzy nowe umy%lne typy przest$pstw. W art. 202a § 1 kryminalizowane b$dzie zachowanie polegaj"ce na utrwaleniu tre%ci pornograficznych z udzia!em osoby, bez zgody tej osoby. Znamiona opisuj"ce ten typ czynu, w szczególno%ci znami$ czynno%ci wykonawczej „utrwala” oraz znami$ przedmiotowe „tre%ci pornograficzne” s" to#same do znamion wyst$puj"cych w obowi"zuj"cych przepisach Kodeksu karnego, m.in. w opisach czynów z art. 202 k.k., co powinno wykluczy( trudno%ci ze stosowaniem nowych unormowa'. Projektowany typ czynu b$dzie zagro#ony kar" pozbawienia wolno%ci w wymiarze od 3 miesi$cy do 5 lat, adekwatnym do abstrakcyjnie szacowanego stopnia spo!ecznej szkodliwo%ci obj$tej nim klasy zachowa'. Przepis § 2 tego artyku!u wprowadzi kryminalizacj$, z zagro#eniem kar" pozbawienia

wolno%ci

do

lat

3,

czynu

polegaj"cego

na

sprowadzeniu,

przechowywaniu lub posiadaniu tre%ci pornograficznych z udzia!em osoby, która nie wyrazi!a zgody na utrwalanie. Znamiona strony przedmiotowej tego czynu, w szczególno%ci czynno%ci wykonawczej, pokrywa( si$ wi$c b$d" z obecnie funkcjonuj"cymi znamionami wyst$pku z art. 202 § 4a k.k. Art. 202b wprowadzi kryminalizacj$, z alternatywnym zagro#eniem grzywn", ograniczeniem wolno%ci lub pozbawieniem wolno%ci do lat 2, czynu polegaj"cego na rozpowszechnianiu obrazu nagiej osoby bez jej zgody, utrwalonego z u#yciem przemocy, przez nadu#ycie zaufania lub podst$pem. Charakteryzuj"ce sposób dzia!ania sprawcy znamiona „u#ycia przemocy”, „podst$pu” oraz „nadu#ycia zaufania” s" znamionami o ugruntowanej wyk!adni, funkcjonuj"cymi w opisach typów przest$pstw okre%lonych m.in. w art. 197 § 1 k.k. oraz art. 199 § 3 k.k. Wprowadzenie w art. 205 k.k. trybu %cigania przest$pstwa z art. 202b na wniosek pokrzywdzonego, podobnie jak w przypadku innych wymienionych w tym przepisie przest$pstw z rozdzia!u XXV Kodeksu karnego, jest wynikiem respektowania woli osoby pokrzywdzonej, która ma prawo zadecydowa(, czy #yczy

20

sobie %cigania, z którym wi"#e si$, mi$dzy innymi, gro&ba wtórnej wiktymizacji. Przepisy Kodeksu karnego penalizuj"ce znies!awienie w ostatnich latach niejednokrotnie stawa!y si$ przedmiotem rozwa#a' koncentruj"cych si$ wokó! pytania, czy kszta!t obecnych rozwi"za' normatywnych pozostaje w zgodzie z gwarantowan" przez art. 54 ust. 1 Konstytucji wolno%ci" wyra#ania pogl"dów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. Stawiano równie# pytanie, czy przewidziana przez obowi"zuj"ce prawo prawnokarna p!aszczyzna ochrony jest niezb$dnym %rodkiem dla zabezpieczenia interesów osoby lub podmiotu dotkni$tego skutkami znies!awiaj"cej wypowiedzi. Problem konstytucyjno%ci przepisów art. 212 § 1 i 2 k.k. kryminalizuj"cych dwie postacie znies!awienia w sensie systemowym rozstrzygni$ty zosta! wyrokiem Trybuna!u Konstytucyjnego z dnia 30 pa&dziernika 2006 r., sygn. akt P 10/06 (Dz. U. Nr 202, poz. 1492). Wyrokiem tym Trybuna!, po rozpoznaniu pytania prawnego przedstawionego przez jeden z s"dów, orzek!, #e: „Art. 212 § 1 i 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.) s" zgodne z art. 14 i art. 54 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.” Zgodno%( z Konstytucj" obowi"zuj"cych przepisów nie oznacza oczywi%cie, #e demokratyczny ustawodawca nie jest uprawniony do ich zmiany lub uchylenia. Potrzeba taka w szczególno%ci mo#e si$ pojawi( – w wypadku unormowa' prawa karnego – w zwi"zku ze zmian" kryminalnopolitycznych uwarunkowa', stanowi"cych determinanty penalizacji okre%lonej klasy zachowa', wzgl$dnie z uwagi na opart" na traktowaniu prawa karnego jako %rodka polityki spo!ecznej o charakterze ultima ratio ocen$ zb$dno%ci si$gania po elementy represji karnej w sytuacji, w której dostateczny stopie' ochrony efektywnie realizuj" instrumenty innych ga!$zi prawa. Dekryminalizacja znies!awienia nie jest jednak w chwili obecnej uzasadniona #adnym ze wskazanych potencjalnych powodów. Nie wchodz"c w tym zakresie w nazbyt dog!$bne rozwa#ania, warto przytoczy( podniesiony przez Trybuna! Konstytucyjny w uzasadnieniu powo!anego wyroku pogl"d, #e: „brak jednoznacznych podstaw do przyj$cia, #e ochrona dóbr osobistych na gruncie prawa cywilnego w obecnych warunkach funkcjonowania wymiaru sprawiedliwo%ci mo#e by( uznana

21

za równie skuteczn" ochron$ czci i dobrego imienia jak kryminalizacja znies!awienia”, przy równoczesnym zaakcentowaniu, i#: „znies!awienie nale#y do takich dzia!a', których skutki s" w znacznym stopniu „nieodwracalne”. Mo#liwe jest wynagrodzenie (naprawienie) szkody maj"tkowej przez przywrócenie stanu poprzedniego lub zap!at$ odszkodowania pieni$#nego, ale nie jest w pe!ni mo#liwa kompensacja wszystkich negatywnych psychicznych oraz #yciowych konsekwencji znies!awienia”. Trybuna! w uzasadnieniu wyroku podzieli! równie# pogl"d Witolda Kuleszy, który wskaza!, #e: „odczuwalny stopie' spo!ecznego pot$pienia czynu, wyra#aj"cy si$ w wyroku uznaj"cym czyn sprawcy znies!awienia za kryminalnie bezprawny, jest inny ani#eli ten, z którym wi"#e si$ orzeczenie s"du cywilnego ustalaj"ce naruszenie dobra osobistego. P!aszczyzny prawa cywilnego i prawa karnego mog" si$ wzajemnie uzupe!nia(, ale nie zast$powa(.” („Znies!awienie i zniewaga. Ochrona czci i godno%ci osobistej cz!owieka. Zagadnienia podstawowe.”, Warszawa 1984, s. 162). Przy utrzymaniu prawnokarnej p!aszczyzny ochrony przed czynami maj"cymi charakter znies!awiaj"cych wypowiedzi celowe jest jednak dokonanie zmian ustawowego zagro#enia przewidzianego za okre%lony w art. 212 § 1 k.k. zasadniczy typ przest$pstwa znies!awienia, jak równie# depenalizacja typu kwalifikowanego tego przest$pstwa,

polegaj"cego

na

u#yciu

przez

sprawc$

%rodków

masowego

komunikowania. Intensywno%( penalizacji czynu z art. 212 § 1 k.k., zagro#onego zarówno grzywn", kar" ograniczenia wolno%ci, jak równie# kar" pozbawienia wolno%ci, jawi si$ jako wykraczaj"ca poza poziom uzasadniony potrzebami kryminalnopolitycznymi. Ograniczenie zagro#enia ustawowego za ten czyn do dwóch rodzajów kar – grzywny i kary ograniczenia wolno%ci, a wi$c zrównanie sankcji przepisu z sankcj" stypizowanego w tym samym rozdziale Kodeksu karnego zasadniczego typu przest$pstwa zniewagi (art. 216 § 1 k.k.), b$dzie rozwi"zaniem konstrukcyjnie logicznym i zapewniaj"cym mo#liwo%( wymierzenia przez s"d w ka#dym wypadku przypisania wyst$pku z art. 212 § 1 k.k. kary adekwatnej, co do rodzaju i rozmiaru, do stopnia spo!ecznej szkodliwo%ci czynu, jak równie# uwzgl$dniaj"cej relewantne dla wymiaru kary okoliczno%ci dotycz"ce jego sprawcy. Za niecelowo%ci" utrzymywania w sankcji przepisu art. 212 § 1 k.k. kary

22

pozbawienia wolno%ci przemawiaj" równie# dane statystyczne dotycz"ce liczby orzekanych za zasadniczy typ znies!awienia kar poszczególnych rodzajów. Jak wynika z tych danych, w 2007 roku na !"czn" liczb$ 189 osób skazanych w pierwszej instancji przez s"dy rejonowe za wyst$pek okre%lony w tym przepisie jedynie w 21 wypadkach s"d wymierzy! kar$ pozbawienia wolno%ci, a wi$c wobec 11,1 % skazanych za ten czyn, w tym jedynie w 4 wypadkach bez zastosowania instytucji warunkowego zawieszenia jej wykonania. Z danych tych wynika równie#, #e s"dy zdecydowanie preferuj" oddzia!ywanie na sprawców czynu z art. 212 § 1 k.k. grzywn" samoistn", a wi$c kar" o charakterze dolegliwo%ci ekonomicznej, orzeczon" wobec 62 sprawców, a wi$c wobec 78,8 % skazanych za ten czyn. (Sprawozdanie zbiorcze w sprawie osób os"dzonych w pierwszej instancji (wg w!a%ciwo%ci rzeczowej) za 2007 rok, MS-S6, przygotowane przez Wydzia! Statystyki Departamentu Organizacyjnego MS). Tak wi$c pozostawienie w sankcji przepisu art. 212 § 1 k.k. dwóch rodzajów kar – grzywny oraz kary ograniczenia wolno%ci – b$dzie wystarczaj"ce dla zapewnienia realizacji przez s"dy zasady trafnej reakcji karnej, spe!niaj"cej wymogi p!yn"ce z art. 53 k.k. oraz odpowiednio zindywidualizowanej. Grzywna, jak si$ wydaje, zgodnie z aktualnymi tendencjami prawa karnego, powinna zachowa(, a nawet wzmacnia( swój dominuj"cy charakter jako %rodek penalny orzekany za czyny tego rodzaju. Kara ograniczenia wolno%ci jawi si$ natomiast jako jej efektywna alternatywa, znajduj"ca zastosowanie w szczególno%ci w tych wypadkach, w których wymierzenie grzywny, z uwagi np. na okoliczno%ci okre%lone w art. 58 § 2 k.k., nie jest celowe, b"d& dla realizacji celów kary, w szczególno%ci zapobiegawczych i wychowawczych, konieczne jest oddzia!ywanie na

sprawc$

w

inny

sposób,

ni#

elementem

dolegliwo%ci

ekonomicznej,

w szczególno%ci na!o#onym obowi"zkiem %wiadczenia pracy na cele spo!eczne. Jako wykraczaj"ca poza poziom uzasadniony potrzebami kryminalnopolitycznymi jawi si$ te# kryminalizacja zachowa' polegaj"cych na znies!awieniu za pomoc" %rodków masowego komunikowania si$. Przepis ten, z uwagi na u#ycie przez sprawc$ znies!awienia %rodków masowego komunikowania, wkracza na grunt wolno%ci prasy i swobody wykonywania zawodu dziennikarza. Komentatorzy podkre%laj", #e „odpowiedzialno%( za znies!awienia dokonywane

23

za pomoc" %rodków masowego komunikowania mo#e nastr$cza( istotnych trudno%ci, z uwagi na zwi"zan" z tym kolizj$ istotnych warto%ci: z jednej strony wolno%ci" prasy, a z drugiej strony ochrony czci osób, których dotyczy krytyka prasowa. Zasada wolno%ci prasy zadeklarowana jest w art. 14 Konstytucji RP, natomiast w art. 54 ust. 1 Konstytucji zadeklarowana jest zasada wolno%ci wyra#ania pogl"dów oraz wolno%ci w pozyskiwaniu

i

rozpowszechnianiu

informacji.

W

egzekwowaniu

tej

odpowiedzialno%ci nale#y wa#y( w!a%ciwe relacje i proporcje mi$dzy wolno%ci" wyra#ania pogl"dów z jednej strony, a ochron" czci i dobrego imienia z drugiej strony” (por. „Kodeks karny Cz$%( szczególna” Komentarz, pod red. Andrzeja W"ska, tom I , str. 1089). Od wielu te# lat mi$dzynarodowe instytucje monitoruj"ce przestrzeganie praw cz!owieka, w tym organy ONZ, zwracaj" uwag$ na kontrowersje zwi"zane z zagro#eniem w polskim kodeksie karnym kar" pozbawienia wolno%ci przest$pstw znies!awienia, szczególnie w odniesieniu do dziennikarzy. Postulowane jest pozostawienie wy!"cznie cywilnoprawnej ochrony przed znies!awieniem. Stosowanie kary pozbawienia wolno%ci wobec dziennikarzy za rzekome znies!awienia bywa praktyk" prowadz"c" do powa#nych nadu#y( w pa'stwach powszechnie oskar#anych o !amanie praw cz!owieka. W tej sytuacji rezygnacja z pozbawienia wolno%ci jako kary przewidzianej w polskim prawie za znies!awienie, jak te# rezygnacja z typu kwalifikowanego, okre%lonego w § 2 art. 212 k.k., mo#e wywrze( pozytywny skutek jako element oddzia!ywania spo!eczno%ci mi$dzynarodowej na pa'stwa powszechnie oskar#ane o !amanie praw cz!owieka, nadu#ywaj"ce instrumentów prawa karnego do t!umienia niezale#no%ci %rodków masowego przekazu. W sytuacji uchylenia typu kwalifikowanego w art. 212 § 2 k.k. pope!nienie przest$pstwa znies!awienia za pomoc" %rodków masowego komunikowania stanie si$ wy!"cznie okoliczno%ci" obci"#aj"c" sprawc$, uwzgl$dnian" przy wymiarze kary i %rodków karnych, zgodnie z dyrektywami okre%lonymi w art. 53 k.k. Projektowana rezygnacja z kwalifikowanego typu znies!awienia skutkuje zmianami oznaczenia dotychczasowych przepisów zawartych w § 3 i § 4 tego

24

artyku!u, odnosz"cych si$ do orzekania nawi"zki w zwi"zku ze skazaniem za znies!awienie oraz trybu %cigania takich czynów, które po dokonaniu nowelizacji tego artyku!u b$d" zawarte, odpowiednio, w § 2 i § 3. Projekt przewiduje nowelizacj$ art. 213 § 2 k.k., maj"c" na celu nie tylko dostosowanie jego tre%ci do rezygnacji z kwalifikowanego typu przest$pstwa znies!awienia, ale przede wszystkim uwzgl$dnienie postulatów wynikaj"cych z wyroku Trybuna!u Konstytucyjnego z dnia 12 maja 2008 r., sygn. akt SK 43/05. Moc" tego wyroku Trybuna! m.in. orzek!, #e art. 213 § 2 k.k. w zakresie odnosz"cym si$ do przest$pstwa z art. 212 § 2 k.k., w cz$%ci obejmuj"cej zwrot „s!u#"cy

obronie

spo!ecznie

uzasadnionego

interesu”,

gdy

zarzut

dotyczy

post$powania osób pe!ni"cych funkcje publiczne, jest niezgodny z art. 14 oraz art. 54 ust. 1 w zwi"zku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Jak wskaza! Trybuna! w uzasadnieniu wyroku, z chwil" jego wej%cia w #ycie (co nast"pi!o w dniu og!oszenia wyroku w Dzienniku Ustaw, tj. w dniu 26 maja 2008 r.) „nast"pi zmiana (redukcja) znamion kontratypu przest$pstwa znies!awienia za pomoc" %rodków masowego komunikowania, w odniesieniu do sytuacji gdy znies!awienie dotyczy okre%lonej kategorii podmiotów. Kategoria ta okre%lona jest w sentencji wyroku za pomoc" poj$cia konstytucyjnego, które jakkolwiek nie zosta!o przez ustrojodawc$ zdefiniowane wprost, to jednak ma okre%lone znaczenie normatywne, odczytane ju# w dotychczasowym dorobku orzeczniczym Trybuna!u z kontekstu, w jakim jest osadzone (por. wyrok z 11 maja 2007 r., sygn. K 2/07, OTK ZU nr 5/A/2007, poz. 48). Taka redakcja sentencji jest nie tylko dopuszczalna, ale i konieczna ze wzgl$du na to, #e zakres niekonstytucyjno%ci kontrolowanego przepisu bezpo%rednio kszta!towany jest zakresem konstytucyjnego prawa do informacji (okre%lonego w art. 61 ust. 1 Konstytucji).” Nale#y podkre%li(, #e o ile tre%( wyroku Trybuna!u, w szczególno%ci wyroku zakresowego, w sposób wi"#"cy wyznacza zakres uchylenia lub zmiany normy dekodowanej z tre%ci przepisu stanowi"cego przedmiot oceny Trybuna!u, to jednak nie ogranicza ustawodawcy w mo#liwo%ci dokonania dalej id"cych zmian ocenianych przepisów, nie ograniczaj"cych si$ jedynie do dostosowania ich brzmienia do wyroku

25

Trybuna!u. Z tych wzgl$dów, jak równie# z uwagi na niezasadno%( wprowadzania dwóch odr$bnych kontratypów, odnosz"cych si$, w jednym wypadku – do czynów znies!awiaj"cych osoby pe!ni"ce funkcje publiczne, w drugim za% – do czynów znies!awiaj"cych osoby nienale#"ce do tej kategorii, projekt przewiduje generaln" rezygnacj$ ze znamienia kontratypu wyra#onego w dotychczasowej tre%ci art. 213 § 2 k.k. sformu!owaniem „s!u#"cy obronie spo!ecznie uzasadnionego interesu”. Po dokonaniu projektowanej nowelizacji istota kontratypu oparta b$dzie na prawdziwo%ci zarzutu, przy zachowaniu dotychczasowych ogranicze' w zakresie przeprowadzenia tzw. dowodu prawdy, wy!"czaj"cych jego dopuszczalno%( w odniesieniu do zarzutów dotycz"cych #ycia prywatnego lub rodzinnego, za wyj"tkiem sytuacji, gdy zarzut mia! zapobiec niebezpiecze'stwu dla #ycia lub zdrowia cz!owieka albo demoralizacji ma!oletniego. W art. 270 k.k. dla obu postaci materialnego fa!szerstwa dokumentu (§ 1 i § 2) wprowadzono wypadek mniejszej wagi (proj. art. 270 § 2a k.k.) Zmiana podyktowana jest do%wiadczeniami praktyki s"dowej, wskazuj"cymi, #e w%ród czynów wype!niaj"cych znamiona wyst$pku z art. 270 § 1 k.k. niejednokrotnie wyst$puj" sprawy b!ahe, w wypadku których wystarczaj"c" reakcj" prawnokarn" mog!oby by( zastosowanie wobec sprawcy instytucji warunkowego umorzenia post$powania karnego. Jednak barier$ dla takich rozstrzygni$( stanowi wysoki górny próg zagro#enia kar" pozbawienia wolno%ci czynów okre%lonych w § 1 i § 2 tego artyku!u. Wprowadzenie wypadku mniejszej wagi, z zagro#eniem kar" pozbawienia wolno%ci do lat 2, wyeliminuje t$ barier$. Projekt przewiduje zmian$ art. 309 k.k., prowadz"c" do podwy#szenia górnej granicy grzywny orzekanej obok kary pozbawienia wolno%ci w razie skazania za przest$pstwa z art. 296 § 3, art. 297 § 1 lub art. 299. Zmiana stanowi konsekwencj$ projektowanego podwy#szenia górnej rodzajowej granicy grzywny, jak równie# uzasadniona jest konieczno%ci" zapewnienia efektywno%ci unormowa' dotycz"cych najgro&niejszych przest$pstw przeciwko obrotowi gospodarczemu.

26

W zakresie Kodeksu post$powania karnego Cel projektowanych zmian dotycz"cych art. 88 k.p.k. oraz art. 91 k.p.k. stanowi wzmocnienie w procesie karnym pozycji pokrzywdzonego oraz przedstawiciela spo!ecznego. Skutek ten projektowana nowelizacja pozwoli osi"gn"( dzi$ki zmianom dwóch artyku!ów

normuj"cych,

odpowiednio,

kr"g

podmiotów

uprawnionych

do

wyst$powania w procesie karnym w charakterze pe!nomocnika oraz zakres procesowych uprawnie' dopuszczonego do udzia!u w post$powaniu s"dowym przedstawiciela organizacji spo!ecznej. Projekt przewiduje, #e pe!nomocnikiem w procesie karnym, niezale#nie od statusu osoby reprezentowanej (osoba fizyczna; osoba prawna; instytucja pa'stwowa, samorz"dowa lub spo!eczna; jednostka organizacyjna niemaj"ca osobowo%ci prawnej), b$dzie móg! sta( si$ zarówno adwokat, jak i radca prawny. Rozwi"zanie to usunie wynikaj"ce z obowi"zuj"cych przepisów zaw$#enie dost$pno%ci pomocy prawnej, niekorzystne zw!aszcza dla osób fizycznych, zwi"zane z mo#liwo%ci" wyst$powania w charakterze pe!nomocnika takiej osoby wy!"cznie adwokata. Dopuszczenie

w

pe!nym zakresie

radców

prawnych

do

mo#liwo%ci

wyst$powania w charakterze pe!nomocnika w procesie karnym wywrze po#"dane spo!ecznie skutki. Rozwi"zanie takie, poprzez podniesienie poziomu konkurencji na rynku us!ug prawniczych, z jednej strony s!u#y( b$dzie zwi$kszeniu dost$pno%ci profesjonalnej pomocy prawnej dla osób takiej pomocy potrzebuj"cych, z drugiej za% – podniesieniu jako%ci %wiadczonych us!ug. Poszerzenie kr$gu osób uprawnionych do wyst$powania w procesie karnym w charakterze pe!nomocnika (obecnie w sk!ad korporacji adwokackiej wchodzi 6650, w sk!ad korporacji radcowskiej – 22 545 osób) bez w"tpienia skutkowa( b$dzie bardziej powszechnym, ni# ma to miejsce obecnie, korzystaniem z profesjonalnej pomocy przez pokrzywdzonych dzia!aj"cych w procesie w charakterze oskar#ycieli posi!kowych, oskar#ycieli prywatnych, powodów cywilnych, a tak#e tych, którzy na etapie post$powania s"dowego nie zamierzaj" wst$powa( w kwalifikowan" rol$ procesow", ale zamierzaj" skorzysta( z uprawnie' przys!uguj"cych na tym etapie

27

pokrzywdzonemu, np. wyst"pienia z wnioskiem, o którym mowa w art. 46 § 1 k.k. Upowszechnienie udzia!u profesjonalnego pe!nomocnika w procesie karnym powinno przys!u#y( si$ zarówno zwi$kszeniu prawdopodobie'stwa uwzgl$dnienia i zaspokojenia w toku procesu karnego s!usznych interesów pokrzywdzonego, jak i podniesieniu sprawno%ci i szybko%ci post$powania, zw!aszcza w sprawach o z!o#onym stanie faktycznym lub prawnym. Projektowana zmiana art. 91 k.p.k. okre%laj"cego zakres procesowych uprawnie' przedstawiciela spo!ecznego, formalnie sprowadzaj"c si$ do nieznacznej modyfikacji brzmienia tego przepisu, mie( b$dzie bardzo istotne znaczenie praktyczne. Nowelizacja, poszerzaj"c zakres dotychczasowych uprawnie' tego uczestnika post$powania s"dowego o prawo inicjatywy dowodowej, mo#e tej niecz$sto wykorzystywanej instytucji procesowej nada( nowe znaczenie, umo#liwiaj"c przedstawicielowi spo!ecznemu wp!ywanie na bieg procesu równie# w p!aszczy&nie postulatywnego oddzia!ywania na zakres i przebieg prowadzonego przed s"dem post$powania dowodowego. Organizacje spo!eczne zg!aszaj"ce przedstawiciela do udzia!u w post$powaniu w tej roli zazwyczaj specjalizuj" si$ w okre%lonej dziedzinie dzia!alno%ci lub problematyce, istotnej dla rozstrzygni$cia sprawy, w której s"d dopu%ci! przedstawiciela do udzia!u w post$powaniu. Tym samym mo#liwo%( zg!aszania wniosków dowodowych przez przedstawiciela spo!ecznego mo#e przys!u#y( si$ do dokonania przez s"d prawid!owych ustale' w zakresie stanu faktycznego, jak równie# zagwarantowaniu, #e wa#ne interesy spo!eczne lub indywidualne b$d" w toku post$powania w pe!ni respektowane. Zmiana w art. 203 k.p.k. zwi"zana jest z wyrokiem Trybuna!u Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2007 r., sygn. akt SK 50/06. Trybuna! Konstytucyjny orzek!, #e: „1.

Art. 203 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks post$powania

karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w zakresie, w jakim nie stwarza

28

wystarczaj"cych gwarancji procesowych zapewniaj"cych s"dow" weryfikacj$ zg!oszonej przez bieg!ych konieczno%ci po!"czenia badania psychiatrycznego oskar#onego z obserwacj" w zak!adzie leczniczym, jest niezgodny z art. 41 ust. 1 w zwi"zku z art. 30, art. 31 ust. 3 oraz art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. 2.

Art. 203 § 2 w zwi"zku z art. 203 § 3 ustawy powo!anej w punkcie 1

w zakresie, w jakim nie wskazuje maksymalnego czasu trwania obserwacji psychiatrycznej w zak!adzie leczniczym, jest niezgodny z art. 41 ust. 1 w zwi"zku z art. 30, art. 31 ust. 3 oraz art. 2 Konstytucji”. W uzasadnieniu wyroku Trybuna! Konstytucyjny w odniesieniu do regulacji zawartej w art. 203 § 1 k.p.k. wskaza! mi$dzy innymi, #e „Jest to ... regulacja nieprecyzyjna, umo#liwiaj"ca s"dom nadmiern" (nieproporcjonaln") ingerencj$ w sfer$ konstytucyjnie gwarantowanej wolno%ci osobistej. Zaskar#ony przepis, ograniczaj"c korzystanie z konstytucyjnych wolno%ci i praw, dokonuje tego w sposób na tyle nieprecyzyjny, a zarazem arbitralny i szeroki, #e narusza sam" istot$ konstytucyjnie chronionej wolno%ci. Nie okre%laj"c kryteriów s"dowej kontroli potrzeby kierowania na obserwacj$ psychiatryczn", czyni z tej formy pozbawienia wolno%ci norm$ nader !atw" do zastosowania”. W dalszej cz$%ci uzasadnienia, odnosz"c si$ do przepisów art. 203 § 2 k.p.k. w zwi"zku z art. 203 § 3 k.p.k. Trybuna! Konstytucyjny podniós! mi$dzy innymi, #e przepis ten: „nie spe!nia … wymogów precyzji i jednoznaczno%ci. Pierwsza cz$%( tego przepisu sugeruje, #e wyznaczony w nim

6-tygodniowy

termin

ma

charakter

terminu

maksymalnego,

nieprzekraczalnego, albowiem „obserwacja w zak!adzie leczniczym nie powinna trwa( d!u#ej ni# 6 tygodni”. Dalsza cz$%( art. 203 § 3 k.p.k. stanowi jednak wyra&ne zanegowanie tej zasady, gdy# „na wniosek zak!adu s"d mo#e przed!u#y( ten termin na czas okre%lony, niezb$dny do zako'czenia obserwacji”. Tym samym okazuje si$, #e termin 6-tygodniowy nie ma charakteru maksymalnego, gdy# mo#e by( przed!u#ony i to na czas ustawowo bli#ej nieokre%lony. Przepis ten pozostawia s"dowi swobod$ okre%lenia terminu przed!u#onej obserwacji, wskazuj"c jedynie, #e powinien to by( czas niezb$dny do zako'czenia obserwacji.”. Podczas gdy zgodnie z art. 41 Konstytucji granice, zasady i tryb pozbawienia lub ograniczenia wolno%ci osobistej powinny by( wyznaczone w sposób: „jasny i precyzyjny”.

29

Wykonuj"c wyrok Trybuna!u Konstytucyjnego w zaskar#onym przepisie: – w § 1 wprowadzono przes!ank$ zarz"dzenia obserwacji s"dowo-psychiatrycznej „gdy zebrane dowody wskazuj" na du#e prawdopodobie'stwo, #e oskar#ony pope!ni! przest$pstwo” oraz, je#eli na podstawie okoliczno%ci sprawy mo#na przewidywa(, #e s"d nie orzeknie wobec oskar#onego kary izolacyjnej albo czas trwania obserwacji przekroczy przewidywany wymiar kary izolacyjnej (wskazanie na odpowiednie stosowanie art. 259 § 2 k.p.k.); równocze%nie przewidziano dopuszczalno%( obserwacji

psychiatrycznej w razie zaistnienia okoliczno%ci

okre%lonych w art. 259 § 2 k.p.k., w wypadkach, gdy sam oskar#ony wnosi o poddanie go obserwacji (wy!"czenie odpowiedniego stosowania art. 259 § 2 k.p.k. in fine projektowanego przepisu), – w § 2 poprzez wskazanie na odpowiednie stosowanie art. 249 § 3 i 5 k.p.k. zobowi"zano do przes!uchania oskar#onego przez s"d lub prokuratora w obecno%ci obro'cy, je#eli si$ stawi lub oskar#ony sobie tego #yczy, jak równie# umo#liwiono udzia! obro'cy oskar#onego i prokuratora w posiedzeniu s"du w przedmiocie orzeczenia o obserwacji s"dowo-psychiatrycznej, –

w § 3 na 30 dni okre%lono wzgl$dnie maksymalny termin obserwacji

s"dowo-psychiatrycznej; umo#liwiono przed!u#enie tego terminu w danej sprawie !"cznie do 3 miesi$cy (termin bezwzgl$dnie maksymalny), – w § 4 wprowadzono obowi"zek niezw!ocznego rozpoznania przez s"d za#alenia w przedmiocie obserwacji s"dowo-psychiatrycznej. Niezale#nie od zmian wprowadzonych

na

skutek

wykonania

powy#szego

orzeczenia

Trybuna!u

Konstytucyjnego – w art. 203 § 1 k.p.k. wprowadzono zmian$ polegaj"c" na zast"pieniu wyrazów „badanie psychiatryczne oskar#onego” wyrazami „badanie stanu zdrowia psychicznego oskar#onego”. Powy#sza zmiana ma na celu dostosowanie brzmienia tego przepisu do brzmienia wyst$puj"cego w projekcie zmiany k.p.k. przyj$tego przez Rad$ Ministrów oraz do sformu!owania u#ytego w art. 202 § 1 k.p.k. W art. 236 k.p.k. kontroli s"dowej poddano postanowienia w przedmiocie dowodów rzeczowych oraz dotycz"ce przeszukania i zatrzymania rzeczy, jak równie# czynno%ci prokuratora w tym zakresie. Obowi"zuj"cy stan prawny przewiduje w tych

30

wypadkach kontrol$ prokuratora nadrz$dnego, realizowan" w drodze za#alenia wniesionego przez osob$, której prawa zosta!y naruszone. Przepis art. 236 § 2 k.p.k. w obowi"zuj"cym brzmieniu zosta! wyrokiem Trybuna!u Konstytucyjnego z dnia 3 lipca 2007 r., sygn. K 38/07, uznany za niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. Projektowane

rozwi"zanie

spe!nia

wynikaj"ce

z

wyroku

Trybuna!u

Konstytucyjnego wymogi, poddaj"c decyzje i czynno%ci prokuratora dotycz"ce przeszukania, zatrzymania rzeczy, a tak#e w przedmiocie dowodów rzeczowych kontroli s"dowej. Co istotne, kontrola ta b$dzie realizowana przez s"d rejonowy, w którego okr$gu toczy si$ post$powanie, nie za% przez s"d w!a%ciwy do rozpoznania sprawy, którego w!a%ciwo%( do rozpoznania za#alenia na postanowienia prokuratora przewiduje generalny przepis art. 465 § 2 k.p.k. (a przepis ten z mocy art. 466 § 1 k.p.k. oraz art. 467 § 1 k.p.k. znajduje zastosowanie równie# do zarz"dze' i innych czynno%ci prokuratora). Jednoznaczne wskazanie w projektowanym brzmieniu art. 236 k.p.k. s"du w!a%ciwego do rozpoznania za#alenia, nadaj"c przepisowi w tym zakresie charakter unormowania szczególnego (lex specialis) b$dzie mia!o ten walor, #e usunie niespójno%( legislacyjn" b$d"c" skutkiem wprowadzenia w 2007 r. do art. 302 k.p.k. nowego przepisu, oznaczonego jako § 3, przewiduj"cego w!a%ciwo%( prokuratora bezpo%rednio prze!o#onego do rozpoznania za#ale' w zakresie okre%lonym w tym ostatnim przepisie. Niespójno%( ta, akcentowana przez Trybuna! Konstytucyjny, wyra#a si$ faktem, #e z uwagi na okoliczno%(, i# art. 302 § 3 k.p.k. (w zw. z § 1 i 2 tego artyku!u) stanowi lex specialis w stosunku do art. 465 § 2 k.p.k., nawet po utracie mocy obowi"zuj"cej przepisu art. 236 § 2 k.p.k. (co nast"pi, zgodnie z decyzj" Trybuna!u, z up!ywem 6 miesi$cy od dnia og!oszenia wyroku w Dzienniku Ustaw) niepe!ny kr"g podmiotów, którym w my%l art. 236 k.p.k. przys!uguje za#alenie, mia!by zagwarantowan" za#aleniow" kontrol$ s"dow", podczas gdy w istotnym zakresie, zgodnie z art. 302 § 3 k.p.k., ochrona ta realizowana by!aby jedynie w drodze za#alenia rozpoznawanego przez prokuratora bezpo%rednio prze!o#onego. Dosz!oby

31

wi$c do nieuzasadnionego zró#nicowania stopnia s"dowej ochrony praw ró#nych podmiotów uczestnicz"cych w post$powaniu przygotowawczym. Poddanie kontroli za#aleniowej decyzji procesowych oraz czynno%ci, o których mowa w projektowanym art. 236 k.p.k., w!a%ciwo%ci s"du rejonowego, w którego okr$gu prowadzi si$ post$powanie, nie za% w!a%ciwo%ci s"du w!a%ciwego do rozpoznania sprawy, jest uzasadnione zarówno wzgl$dami teoretycznymi, jak i praktycznymi. Nale#y podkre%li(, #e takie czynno%ci, jak przeszukanie czy zatrzymanie rzeczy zazwyczaj podejmowane s" we wst$pnej fazie post$powania, a nawet przed jego wszcz$ciem, jako czynno%ci procesowe w niezb$dnym zakresie, dokonywane w trybie art. 308 k.p.k. Z tej racji niejednokrotnie na etapie dokonywania tych czynno%ci niemo#liwe jest jednoznaczne okre%lenie czynu stanowi"cego przedmiot post$powania, z podaniem jego ostatecznej kwalifikacji prawnej, a tym samym ustalenie s"du w!a%ciwego do rozpoznania sprawy, natomiast w sposób oczywisty nie stwarza wówczas #adnych trudno%ci ustalenie s"du rejonowego, w!a%ciwego wed!ug miejsca prowadzenia post$powania. Wprowadzenie w!a%ciwo%ci za#aleniowej s"du rejonowego powinno ponadto przyspieszy( i usprawni( kontrol$ s"dow" przewidzian" przez projektowany art. 236 k.p.k., to za% s!u#y( b$dzie zarówno interesom podmiotów kwestionuj"cych decyzje i czynno%ci prokuratora, jak i interesom organu procesowego, którego decyzje i czynno%ci znajduj"ce oparcie w przepisach prawa mog" wszak by( kwestionowane równie# w sposób nieuzasadniony. Zmiana w art. 247 § 1 k.p.k. podyktowana jest konieczno%ci" dostosowania brzmienia tego przepisu do standardu konstytucyjnego. Trybuna! Konstytucyjny w wyroku z dnia 5 lutego 2008 r. w sprawie sygn. akt K 34/06 orzek!, #e przepis art. 247 § 1 k.p.k. jest niezgodny z art. 41 ust. 1 w zwi"zku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Art. 247 § l k.p.k. koliduje z art. 41 ust. 1 Konstytucji, nie reguluje bowiem w sposób kompletny zakresu ograniczenia wolno%ci osobistej, pozostawiaj"c organowi

zarz"dzaj"cemu

zatrzymanie

daleko

id"c"

swobod$

normowania

ostatecznego kszta!tu tego ograniczenia, a w konsekwencji nie chroni jednostki przed

32

arbitralno%ci" w!adzy, pozostawiaj"c wyra&ne okre%lenie przyczyn pozbawienia (ograniczenia) wolno%ci poza ustaw". Przepis ten narusza te# art. 31 ust. 3 Konstytucji, wprowadzaj"c nieproporcjonalne ograniczenie wolno%ci osobistej osoby zatrzymanej równie# w sytuacji, gdy osi"gni$cie celu w postaci doprowadzenia takiej osoby mog!oby zosta( osi"gni$te przy zastosowaniu innych, mniej uci"#liwych dla jednostki %rodków. W obowi"zuj"cym brzmieniu przepis art. 247 § 1 k.p.k. uzale#nia zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej wy!"cznie od zarz"dzenia prokuratora. Przepis nie zawiera natomiast #adnych regulacji wskazuj"cych, w jakich okoliczno%ciach prokurator móg!by zarz"dzi( zatrzymanie osoby podejrzanej, ani nawet ogranicze', które mog!yby powstrzyma( prokuratora od wydania takiego zarz"dzenia. Innymi s!owy, ustawodawca ograniczy! si$ w analizowanym przepisie do wskazania, #e mo#e nast"pi( ograniczenie wolno%ci osobistej okre%lonej grupy osób w drodze decyzji prokuratora, nie precyzuj"c, kiedy taka decyzja mo#e zosta( podj$ta. Tym samym, kwestionowany we wniosku przepis pozostawia prokuratorowi znaczn" swobod$ w stosowaniu w!adczej formy dzia!ania wobec obywatela, ograniczaj"cej jego wolno%( osobist", w postaci zarz"dzenia zatrzymania, nie zakre%la natomiast ram, w których taka w!adcza forma dzia!ania by!aby dopuszczona. Przepis art. 247 § l k.p.k. nie spe!nia wi$c wymogu, adresowanego do ustawodawcy, okre%lenia w ustawie zasad ograniczenia lub pozbawienia wolno%ci. Nie reguluje on bowiem w sposób kompletny zakresu ograniczenia wolno%ci osobistej, pozostawiaj"c organowi zarz"dzaj"cemu zatrzymanie daleko id"c" swobod$ normowania ostatecznego kszta!tu tego ograniczenia. W konsekwencji art. 247 § l k.p.k. nie chroni jednostki przed arbitralno%ci" w!adzy, gdy# przyczyny pozbawienia (ograniczenia) wolno%ci nie zosta!y wyra&nie okre%lone w ustawie. Projektowana zmiana art. 247 § 1 k.p.k. polega na uzupe!nieniu tego przepisu o okre%lenie alternatywnych przes!anek dopuszczalno%ci zarz"dzenia zatrzymania i przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej przez prokuratora, w postaci: – uzasadnionej obawy, #e osoba podejrzana nie stawi si$ na wezwanie w celu przeprowadzenia czynno%ci procesowej, – uzasadnionej obawy, #e osoba podejrzana w inny bezprawny sposób b$dzie

33

utrudnia!a przeprowadzenie czynno%ci procesowej, – potrzeby niezw!ocznego zastosowania %rodka zapobiegawczego. Projekt przewiduje istotne zmiany odnosz"ce si$ do art. 275 k.p.k., normuj"cego %rodek zapobiegawczy w postaci dozoru. Pierwsza polega na jednoznacznym wskazaniu, w tre%ci § 2 tego artyku!u, #e okre%lone w postanowieniu wydanym przez s"d lub prokuratora, a zwi"zane z zastosowanym dozorem obowi"zki, do których przestrzegania zobowi"zany jest oskar#ony

(podejrzany),

z pokrzywdzonym

mog"

lub

innymi

polega( osobami

na (w

zakazie

kontaktowania

szczególno%ci

%wiadkami

si$ lub

wspó!oskar#onymi), jak równie# zakazie przebywania w okre%lonych miejscach (przy czym miejsca te mog" zosta( okre%lone zarówno rodzajowo, jak i w sposób konkretny, np. w okre%lonym rejonie miasta, w dzielnicy, w której zamieszkuje pokrzywdzony, w konkretnym lokalu gastronomicznym, w którym pracuje osoba, pod adresem której kierowano gro&by karalne). Dotychczas mo#liwo%( na!o#enia tego rodzaju obowi"zków, w zwi"zku ze stosowanym

dozorem,

by!a

wyprowadzana

w

ko'cowej

cz$%ci

przepisu

w obowi"zuj"cym brzmieniu, która wskazuje na mo#liwo%( wprowadzenia innych ogranicze' swobody dozorowanego, niezb$dnych do wykonywania dozoru. Przewidziana przez projekt modyfikacja brzmienia przepisu pozwoli jednak na wykluczenie jakichkolwiek w"tpliwo%ci co do dopuszczalno%ci zastosowania tego rodzaju ogranicze' przy dozorze, prowadz"c do podniesienia funkcjonalno%ci i zapobiegawczego waloru tego %rodka. Druga zmiana polega na dodaniu do art. 275 k.p.k. nowego przepisu, umiejscowionego w § 3, inkorporuj"cego do Kodeksu post$powania karnego instytucj$ tzw. warunkowego dozoru, funkcjonuj"c" w oparciu o art. 14 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdzia!aniu przemocy w rodzinie. Rozwi"zanie to polega na wprowadzeniu podstawy, w wypadkach uzasadniaj"cych zastosowanie wobec oskar#onego (podejrzanego) tymczasowego aresztowania, do zastosowania w miejsce tego %rodka dozoru, warunkowanego opuszczeniem przez oskar#onego zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym lokalu i okre%leniem miejsca swego pobytu.

34

Instytucja ta znajdowa( b$dzie zastosowanie wy!"cznie w sprawach o przest$pstwa pope!nione z u#yciem przemocy lub gro&by bezprawnej na szkod$ osoby najbli#szej albo innej osoby zamieszkuj"cej wspólnie ze sprawc", w tych wypadkach, gdy szczególn" przes!ank" uzasadniaj"c" zastosowanie tymczasowego aresztowania b$dzie obawa matactwa (art. 258 § 1 pkt 2 k.p.k.), a tak#e w niektórych wypadkach zaistnienia przes!anki okre%lonej w art. 258 § 3 k.p.k. (obawa dopuszczenia si$ przez oskar#onego kolejnego przest$pstwa przeciwko #yciu lub zdrowiu, na szkod$ pokrzywdzonego). Jej prawid!owe stosowanie mo#e skutkowa( realizacj"

celu

zapobiegawczego

przy

równoczesnym

zmniejszeniu

liczby

stosowanych aresztów tymczasowych. Projekt przewiduje ponadto dodanie do art. 275 dwóch nowych przepisów (§ 4 i 5) normuj"cych etap sprawowania dozoru, w szczególno%ci w zakresie zwi"zanego z tym %rodkiem zapobiegawczym obowi"zku zg!aszania si$ do organu dozoruj"cego w okre%lonych odst$pach czasu. W my%l projektowanych rozwi"za', w wypadku dozoru sprawowanego przez Policj$, mo#liwe b$dzie wzywanie oskar#onego do stawiennictwa w jednostce organizacyjnej Policji w okre%lonym terminie, w celu uzyskania od niego informacji koniecznych dla ustalenia, czy stosuje si$ do wymaga' na!o#onych w postanowieniu o zastosowaniu dozoru. Wprowadzenie takiej mo#liwo%ci ma istotny walor zw!aszcza w odniesieniu do tych wypadków zastosowania dozoru Policji, które nie obejmuj" obowi"zku zg!aszania si$ do organu dozoruj"cego w okre%lonych odst$pach czasu, lecz inne spo%ród obowi"zków okre%lonych w art. 275 § 2 k.p.k. Projektowany przepis art. 275 § 5 k.p.k. wprowadza wymóg niezw!ocznego zawiadamiania s"du lub prokuratora, który wyda! postanowienie o zastosowaniu dozoru, przez organ dozoruj"cy, o niestosowaniu si$ oddanego pod dozór do wymaga' zawartych w postanowieniu. Realizacja tego obowi"zku pozwoli na szybkie reagowanie, przez organ b$d"cy dysponentem post$powania, na mog"c" godzi( w prawid!owy jego bieg sytuacj$ nieefektywno%ci stosowanego dozoru.

35

Zmiana w art. 297 § 1 k.p.k. naprawia b!$dy wprowadzone do brzmienia tego przepisu nowel" z 2007 r. Z § 1 pkt 4 wyeliminowano wyra#enie „wszechstronne”. Wszechstronne wyja%nienie okoliczno%ci sprawy jest bowiem domen" s"du orzekaj"cego, nie za% organów post$powania przygotowawczego, „których aktywno%( dowodowa ogranicza si$ tylko do takiego zakresu, jaki umo#liwia wniesienie do s"du aktu oskar#enia. Rezygnacja z obowi"zku wszechstronnego wyja%nienia okoliczno%ci sprawy pozostaje te# w zwi"zku z przewidzianymi w kodeksie uproszczeniami polegaj"cymi na mo#liwo%ci ograniczenia post$powania dowodowego” (Kodeks post$powania karnego, tom II, Komentarz pod redakcj" prof. Piotra Hofma'skiego, wyd. 2, s. 10). Z kolei w § 1 pkt 5 zrezygnowano z zadania takiego zebrania, zabezpieczenia i utrwalenia w post$powaniu przygotowawczym dowodów dla s"du, aby rozstrzygni$cie sprawy nast"pi!o na pierwszej rozprawie g!ównej. W tym zakresie poprzestano na obowi"zku utrwalenia dowodów dla s"du w niezb$dnym zakresie, co pozostaje w zwi"zku z mo#liwo%ciami ograniczenia post$powania dowodowego (art. 325h i art. 335 § 2 k.p.k.). Poza tym, podobnie jak u#yte w § 1 pkt 4 wyra#enie „wszechstronne” wyra#enie „aby rozstrzygni$cie sprawy nast"pi!o na pierwszej rozprawie g!ównej” wkracza na grunt post$powania s"dowego, kszta!tuj"c jego przebieg na etapie post$powania przygotowawczego, bez udzia!u s"du orzekaj"cego. W art. 310 § 2 k.p.k. powrócono do zapisu sprzed noweli z 2007 r. i uprawnienie do przed!u#enia w szczególnie uzasadnionych wypadkach okresu %ledztwa ponad 1 rok na dalszy czas oznaczony przekazano ponownie w!a%ciwemu prokuratorowi nadrz$dnemu nad prokuratorem nadzoruj"cym lub prowadz"cym %ledztwo. Przekazanie wspomnian" nowel" tego uprawnienia prokuratorowi bezpo%rednio prze!o#onemu wobec prokuratora nadzoruj"cego lub prowadz"cego %ledztwo, a zatem prokuratorowi z tej samej jednostki organizacyjnej prokuratury co referent

sprawy,

nie

mo#e

stanowi(

dostatecznej

gwarancji

prawid!owego

przed!u#ania %ledztw na okres przekraczaj"cy 1 rok, nast$puj"cego rzeczywi%cie tylko w szczególnie uzasadnionych wypadkach.

36

Ponadto w obowi"zuj"cym stanie prawnym prokurator bezpo%rednio prze!o#ony nad prokuratorem prowadz"cym %ledztwo mo#e je przed!u#y( na dalszy czas oznaczony zarówno na okres do roku, jak i na okres ponad rok. Równie# i z tego powodu komentowane rozwi"zanie nie mo#e by( uznane za prawid!owe.

Art. 334 § 2 k.p.k. uzupe!niono o obowi"zek pouczenia pokrzywdzonego, przy kierowaniu aktu oskar#enia do s"du, tak#e o tre%ci art. 49a k.p.k., to jest o mo#liwo%ci wnioskowania o odszkodowanie i zado%(uczynienie, o których mowa w art. 46 § 1 kodeksu karnego (je#eli nie wytoczono powództwa cywilnego). Pouczenie o tre%ci art. 49a k.p.k. ma istotne znaczenie dla pokrzywdzonego w sytuacji projektowanego w art. 46 k.k. znacznego poszerzenia zakresu jego uprawnie' przy dochodzeniu restytucji lub kompensaty w toku post$powania karnego. Zak!ada si$ bowiem przyznanie pokrzywdzonemu prawa #"dania naprawienia wyrz"dzonej szkody, jak równie# #"dania zado%(uczynienia za doznan" krzywd$, w wypadku skazania za ka#de przest$pstwo, w wyniku którego taka szkoda lub krzywda zaistnia!a. Kolejne zmiany dotycz" trybu przyspieszonego. Proponuje si$ dokonanie daleko id"cej rekonstrukcji tego trybu. Przyczynkiem do wprowadzenia proponowanych zmian s" podnoszone zarówno przez teoretyków, jak i praktyków prawa w"tpliwo%ci, towarzysz"ce nieomal od pocz"tku pracom legislacyjnym nad wprowadzeniem (bardziej reaktywowaniem) trybu przyspieszonego do polskiej procedury karnej, a nast$pnie praktyce stosowania tego trybu. Przede wszystkim w"tpliwo%ci budzi! zbyt szeroko uj$ty katalog spraw, które mog" by( rozpoznawane w post$powaniu przyspieszonym. W praktyce sprawdzi!y si$ obawy, #e tryb ten b$dzie w wi$kszo%ci stosowany do przest$pstw, które dotychczas by!y za!atwiane w post$powaniu nakazowym lub w drodze uwzgl$dnienia wniosku prokuratora z!o#onego w trybie art. 335 k.p.k. Obie te instytucje doskonale funkcjonuj" i znacz"co ograniczaj" nak!ad pracy s$dziów oraz wymiernie przyspieszaj" czas zako'czenia sprawy merytorycznym rozstrzygni$ciem (wniosek

37

prokuratora z!o#ony na podstawie art. 335 k.p.k. rozpoznawany jest na posiedzeniu bez przeprowadzania post$powania dowodowego). Korzy%ci p!yn"ce ze stosowania tych instytucji s" wi$c oczywiste i nale#y robi( wszystko, aby je rozwija(. Nie ulega bowiem w"tpliwo%ci, #e stosowanie trybu przyspieszonego (z ca!" jego „machin"” dy#urów, zatrzyma', doprowadze', wynagrodze' adwokatów itp.) jest o wiele kosztowniejsze ani#eli orzekanie w post$powaniu nakazowym, czy na posiedzeniu w zwi"zku z wnioskiem prokuratora z!o#onym w oparciu o art. 335 k.p.k. Kolejne w"tpliwo%ci budzi!a obligatoryjno%( obrony, jako #e wprowadzono j" z tego tylko powodu, #e post$powanie toczy si$ w trybie przyspieszonym. Jak pokaza!a praktyka, kumuluje to ogromne koszty w skali ca!ego kraju zwi"zane z wynagrodzeniem obro'ców. Wynagrodzenie obro'cy, wyznaczonemu z urz$du, zas"dzane jest od Skarbu Pa'stwa. Wprawdzie oskar#ony mo#e by( tymi kosztami obci"#ony, ale ich egzekucja od wielu lat utrzymuje si$ na bardzo niskim poziomie (pomijaj"c ju# ponoszone przez Skarb Pa'stwa dodatkowo koszty bezskutecznych egzekucji). Podnoszono te# argument, #e skoro post$powanie przyspieszone znajduje zastosowanie tylko do sprawcy uj$tego na gor"cym uczynku pope!nienia przest$pstwa lub bezpo%rednio potem, gdzie w efekcie problemem powinna by( tylko kara a nie wina, to obrona obligatoryjna nie powinna mie( miejsca. W ko'cu za niecelowe uznano obligatoryjne zatrzymanie ka#dej osoby podejrzanej o pope!nienie przest$pstwa podlegaj"cego rozpoznaniu w trybie przyspieszonym i doprowadzenie jej do s"du. Z uwagi na restrykcyjny termin 48 godzin na przeprowadzenie dochodzenia, do post$powania przyspieszonego kierowane s" g!ównie sprawy o nieskomplikowanym charakterze dowodowym, które nie wymagaj" wykonania wielu czynno%ci procesowych, w tym przede wszystkim – kierowanie pojazdem w stanie nietrze&wo%ci. Paradoksalnie, ta sytuacja powoduje faktyczne zmniejszenie ujawnialno%ci tego typu przest$pstw, co wprost zwi"zane jest z konieczno%ci" sporz"dzenia przez policjantów ruchu drogowego dokumentacji zwi"zanej z zatrzymaniem i dalszego post$powania z zatrzymanym, a wi$c co najmniej czasowym opuszczeniem miejsca pe!nienia s!u#by

38

na drodze (co przed obowi"zywaniem trybu przyspieszonego wyst$powa!o znacznie rzadziej). Jednocze%nie w ostatnich miesi"cach rysuje si$ wyra&na tendencja spadkowa w zakresie liczby spraw kierowanych do post$powania przyspieszonego, zwi"zana z wyra&nym zmniejszeniem si$ liczby post$powa' o przest$pstwa okre%lone w art. 178a k.k. I tak, o ile w miesi"cach: kwiecie', maj i czerwiec – 2007 r. post$powanie przyspieszone zako'czono, odpowiednio, w 4657, 4242 oraz 3470 sprawach o przest$pstwa przeciwko bezpiecze'stwu w komunikacji, w szczególno%ci z art. 178a k.k., to ju# w miesi"cach: pa&dziernik, listopad i grudzie' – 2007 r., post$powanie w trybie przyspieszonym zako'czono, odpowiednio, w 2795, 2180 i 1404 sprawach o te przest$pstwa. Nie bez znaczenia pozostaj" te# koszty zwi"zane z doprowadzaniem sprawcy do s"du. W przypadku prowadzenia dochodzenia w tego rodzaju sprawach w post$powaniu zwyczajnym, koszty te nie by!y ponoszone lub wyst$powa!y w znacznie mniejszym zakresie (gdy istnia!a zasadno%( zastosowania %rodka zapobiegawczego). Z szacunków Komendy G!ównej Policji wynika, #e %redni dodatkowy koszt Policji wynikaj"cy z jednego post$powania przyspieszonego wdro#onego wobec jednego sprawcy kszta!tuje si$ w wysoko%ci oko!o 600 z!otych, z czego po!owa to koszty ponoszone z tytu!u umieszczenia tej osoby w policyjnych pomieszczeniach dla osób zatrzymanych. Projektowane zmiany polegaj", w szczególno%ci, na: –

okre%leniu

post$powania

trybu

zwyczajnego,

przyspieszonego lecz

jako

nie

trybu

jako

trybu

szczególnego

szczególnego

post$powania

uproszczonego, –

rezygnacji

z

obligatoryjnego

w

ka#dym

przypadku

zatrzymania

i przymusowego doprowadzenia sprawcy do s"du (mo#liwo%( wr$czenia wezwania do stawiennictwa), –

wprowadzeniu mo#liwo%ci zastosowania instytucji skazania bez rozprawy

(art. 335 k.p.k.),

39

– dopuszczeniu mo#liwo%ci prowadzenia rozprawy pod nieobecno%( oskar#onego, –

rezygnacji z obligatoryjnej obrony przed s"dem.

Unormowanie przewidziane w projektowanym art. 538 § 3 k.p.k. ma na celu usuni$cie luki w obowi"zuj"cych przepisach, wskutek której w wypadku uchylenia w post$powaniu kasacyjnym b"d& wznowieniowym wyroku, moc" którego stosowano wobec skazanego instytucj$ probacyjn" (warunkowe umorzenie post$powania lub warunkowe zawieszenie wykonania kary), a nast$pnie ponownego orzeczenia wobec tej osoby takiego samego %rodka probacyjnego, okres wcze%niej stosowanej próby nie podlega zaliczeniu na rzecz orzeczonego ponownym wyrokiem %rodka. Prowadzi to do niesprawiedliwego traktowania osoby, która podlega!a – przez okres pomi$dzy dat" prawomocno%ci uprzednio wydanego wyroku a dat" jego uchylenia

w

post$powaniu

kasacyjnym

lub

wznowieniowym

–

ci$#arom

i ograniczeniom zwi"zanym ze stosowaniem wobec niej instytucji warunkowego umorzenia post$powania lub warunkowego zawieszenia wykonania kary. Instytucje te w wielu wypadkach stosowane s" !"cznie z dodatkowo orzekanymi obowi"zkami probacyjnymi, okre%lonymi w art. 72 § 2 k.k., jak równie# mog" by( po!"czone, a w niektórych wypadkach po!"czone by( musz" (art. 73 § 2 k.k.), z oddaniem oskar#onego pod dozór kuratora, osoby godnej zaufania lub wskazanego w ustawie podmiotu. Niezale#nie od tych dodatkowych obowi"zków i ogranicze', okres próby ma charakter okresu szczególnej weryfikacji zachowania osoby, wobec której zastosowano instytucj$ probacyjn", dokonywanej pod rygorem poniesienia przez

osob$

naruszaj"c"

warunki

probacji

bardzo

istotnych

negatywnych

konsekwencji, w postaci odbycia kary, której wykonanie zosta!o warunkowo zawieszone, lub podj$cia warunkowo umorzonego post$powania w celu wydania wyroku nios"cego za sob" represj$ karn". Tym samym w pe!ni uzasadniony jest pogl"d, #e okres podlegania przez oskar#onego, któremu ponownie wymierzono kar$ z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, lub wobec którego ponownie warunkowo umorzono post$powanie, rygorom okresu próby wynikaj"cym z poprzedniego prawomocnego wyroku,

40

powinien podlega( zaliczeniu na poczet okresu ponownie zastosowanej probacji. W przeciwnym wypadku, a wi$c w sytuacji obecnie istniej"cej luki w prawie, która usunie projektowany przepis art. 538 § 3 k.p.k., brak mo#liwo%ci takiego zaliczenia mo#e prowadzi( do naruszaj"cego zasad$ sprawiedliwej reakcji karnej dwukrotnego stosowania wobec oskar#onego obci"#e' i ogranicze' zwi"zanych z weryfikowaniem jego zachowania w warunkach instytucji probacyjnej, przez !"czny okres niejednokrotnie prowadz"cy do wykroczenia poza okre%lone w ustawie maksymalne okresy jej stosowania. Propozycja zmiany brzmienia art. 540 § 2 k.p.k. zmierza do dostosowania przepisów Kodeksu do wskaza' zawartych w zakresowym wyroku Trybuna!u Konstytucyjnego z dnia 7 wrze%nia 2006 r., sygn. akt SK 60/05. W wyroku tym Trybuna! stwierdzi!, #e art. 540 § 2 k.p.k. w zakresie, w jakim ogranicza dopuszczalno%( wznowienia post$powania na korzy%( oskar#onego tylko do przypadków, w których uznany przez Trybuna! Konstytucyjny za niekonstytucyjny przepis prawny stanowi podstaw$ skazania lub warunkowego umorzenia, jest niezgodny z art. 190 ust 4 w zwi"zku z art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji RP. W uzasadnieniu tego wyroku Trybuna! zawar! spostrze#enie, i# wznowienie, o którym mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji RP, je%li dotyczy post$powania karnego, nie mo#e doprowadzi( do pogorszenia sytuacji oskar#onego, albowiem by!oby to niezgodne z art. 42 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 1 § 1 i 4 k.k. Przyj$te w projekcie brzmienie art. 540 § 2 k.p.k. przewiduje dalej id"c" modyfikacj$ tego przepisu, która uwzgl$dniaj"c wymogi p!yn"ce z powo!anego wyroku Trybuna!u Konstytucyjnego, w szczególno%ci w zakresie gwarancji niepogorszenia sytuacji prawnej skazanego, pozwoli równocze%nie t" podstaw" wznowienia post$powania karnego obj"( tak#e wznowienie na korzy%( ka#dej ze stron post$powania, je#eli w wyniku orzeczenia Trybuna!u Konstytucyjnego straci! moc lub uleg! zmianie przepis prawny b$d"cy podstaw" orzeczenia. Podkre%lenia wymaga, #e dokonanie takiej, dalej id"cej modyfikacji przepisu art. 540 § 2 k.p.k. postulowane by!o m.in. przez Rzecznika Praw Obywatelskich.

41

Proponowana

zmiana

przepisów

dotycz"cych

europejskiego

nakazu

aresztowania (rozdzia!y 65a i 65b k.p.k.), zwanego dalej ENA, uwzgl$dnia potrzeby ujawnione w toku ponaddwuletniego funkcjonowania poszczególnych elementów tej regulacji. W projekcie uwzgl$dniono równie# zalecenia zawarte w Raporcie Komisji Europejskiej oceniaj"cym implementacj$ do prawa wewn$trznego Decyzji ramowej Rady Unii Europejskiej z dnia 13 czerwca 2001 r. – o europejskim nakazie aresztowania

i

procedurach

przekazania

mi$dzy

pa'stwami

cz!onkowskimi

europejskiego nakazu aresztowania (2002/584/JHA). Zmiany uwzgl$dniaj"ce potrzeby sygnalizowane przez praktyków znalaz!y si$ w art. 607a, 607d oraz 607k k.p.k. Przepis art. 607a k.p.k. zak!ada rozszerzenie mo#liwo%ci wydania przez s"d ENA równie# na sytuacje, kiedy przest$pstwo zosta!o pope!nione poza terytorium RP. Wprowadza te# mo#liwo%( wydania ENA przez s"d w odniesieniu do spraw b$d"cych w toku post$powania s"dowego i wykonawczego, tak#e ex officio. Przepis art. 607d k.p.k. rozszerza mo#liwo%( wydania ENA przez s"d na sytuacje, gdy istnieje jedynie prawdopodobie'stwo, #e osoba %cigana mo#e przebywa( na terytorium pa'stwa cz!onkowskiego Unii Europejskiej. Reguluje te# post$powanie w sytuacji, kiedy nie jest znane miejsce pobytu osoby %ciganej, przewiduj"c w takiej sytuacji po%rednictwo Interpolu (art. 607d § 1 k.p.k.). Zgodnie z § 327 ust. 1 rozporz"dzenia Ministra Sprawiedliwo%ci z dnia 23 lutego 2007 r. – Regulamin urz$dowania s"dów powszechnych (Dz. U. Nr 38, poz. 249),

je#eli

ENA

dotyczy

stadium

post$powania

jurysdykcyjnego

i wykonawczego, o wdro#enie poszukiwa' do Interpolu wyst$puje s"d okr$gowy, który wyda! ENA. Z kolei wspó!prac$ prokuratury z Interpolem w zakresie poszukiwa'

osoby

w

trybie

przygotowawczego, reguluje 11 kwietnia

1992

r.

–

ENA,

dotycz"cego

stadium

post$powania

rozporz"dzenie Ministra Sprawiedliwo%ci z dnia Regulamin

urz$dowania

powszechnych

jednostek

organizacyjnych prokuratury (Dz. U. Nr 38, poz. 163, ze zm.). Zgodnie z § 2381 powo!anego rozporz"dzenia w przypadku, gdy miejsce pobytu osoby %ciganej nie jest znane, odpis ENA nale#y przekaza( do Prokuratury Krajowej, aby ta zwróci!a si$ do

42

Interpolu w celu wdro#enia poszukiwa' mi$dzynarodowych. W projektowanym art. 607d § 2 k.p.k. przewidziana zosta!a mo#liwo%(, #e je#eli ENA dotyczy stadium post$powania przygotowawczego, to równie# prokurator mo#e przekaza( wydan" przez s"d okr$gowy ENA do w!a%ciwego organu s"dowego pa'stwa cz!onkowskiego UE. Decyzja ramowa w art. 7 dopuszcza, aby pa'stwa wskaza!y organ centralny, który b$dzie po%redniczy! w przekazywaniu ENA. Polska

na podstawie art. 7 Decyzji ramowej notyfikowa!a Sekretarzowi

Generalnemu Rady Unii Europejskiej, i# organem centralnym, który mo#e po%redniczy( w przekazywaniu w!a%ciwym polskim prokuraturom ENA wydanych przez organy

innych pa'stw cz!onkowskich oraz innej korespondencji z nimi

zwi"zanej, jest Minister Sprawiedliwo%ci – Prokurator Generalny, reprezentowany przez Prokuratur$ Krajow". W zwi"zku z planowan" nowelizacj" zajdzie potrzeba uzupe!nienia notyfikacji poprzez wskazanie, #e wskazany ju# organ b$dzie w!a%ciwy w przypadku okre%lonej kategorii ENA

(dotycz"cych

stadium post$powania

przygotowawczego) wychodz"cych z Polski. Zarówno w przypadku art. 607d § 1 k.p.k., jak i art. 607d § 2 k.p.k., tam gdzie mowa o „prokuratorze”, wspó!praca b$dzie si$ odbywa!a na poziomie Prokuratury Krajowej. Nale#y te# wskaza(, i# po%rednictwo Prokuratury Krajowej we wspó!pracy z Interpolem jest utrwalon" praktyk" równie# na gruncie ekstradycji. W powy#szym zakresie projekt korzysta z mo#liwo%ci przewidzianej w art. 7 Decyzji ramowej Rady z dnia 13 czerwca 2002 r., 2002/584/WSiSW w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób mi$dzy pa'stwami cz!onkowskimi.

Przepis

ten

umo#liwia

wyznaczenie

centralnych

organów

odpowiedzialnych za administracyjne przekazywanie i otrzymywanie ENA i oficjalnej korespondencji z tym zwi"zanej. Termin „prokurator” u#yty w projektowanym art. 607d odnosi si$ do Prokuratury Krajowej, która zosta!a notyfikowana do Sekretariatu Generalnego Rady, jako organ centralny w rozumieniu art. 7 Decyzji ramowej.

43

Nie przewiduje si$ równie# jakichkolwiek utrudnie' proceduralnych w zakresie wykonywania przez organy s"dowe innych pa'stw cz!onkowskich Unii Europejskiej wniosków o wszcz$cie poszukiwa' mi$dzynarodowych wydawanych przez krajowych prokuratorów, ze wzgl$du na fakt, #e prokurator nie jest, z uwagi na tre%( art. 607a k.p.k., organem s"dowym uprawnionym do wydawania europejskiego nakazu aresztowania w my%l art. 6 Decyzji ramowej Rady nr 2002/584/WSiSW, na jaki zdecydowa! si$ polski ustawodawca. Zawarty w § 4 art. 607d k.p.k. zapis odnosz"cy si$ do technicznego aspektu przekazania ENA i zwi"zanych z nim dokumentów stanowi realizacj$ zalece' zawartych w Raporcie Komisji. Proponowana w art. 607e § 3 pkt 8 k.p.k. zmiana ma na celu uporz"dkowanie i wyklarowanie sytuacji w zakresie wskazania organu w!a%ciwego w przedmiocie wyst$powania do zagranicznego organu s"dowego, który wykona! ENA, z wnioskiem o wyra#enie zgody na rozszerzenie zakresu %cigania (zrzeczenie si$ ochrony osoby przekazanej, wynikaj"ce z tzw. zasady specjalno%ci). Na gruncie obecnie obowi"zuj"cych przepisów wy!"cznie uprawnionym do wydawania ENA jest w!a%ciwy miejscowo s"d okr$gowy. Jednak#e z wnioskiem o wyra#enie zgody na rozszerzenie zakresu %cigania, na gruncie art. 607e § 3 pkt 8 k.p.k., wyst$powa( mog" s"dy w!a%ciwe do rozpoznania sprawy, a wi$c s"dy wszystkich szczebli – tak#e s"dy rejonowe – co rodzi cz$sto w"tpliwo%ci s"dów zagranicznych co do posiadania w tym wzgl$dzie kompetencji przez polskie organy wnioskuj"ce o wskazane rozszerzenie. Podobne w"tpliwo%ci rodz" si$ na gruncie krajowym, jako #e wnioski o rozszerzenie zakresu %cigania s" w zasadzie – co do zawartych tam informacji – identyczne z Europejskimi Nakazami Aresztowania. Proponowana zmiana zmierza do nadania kompetencji do wyst$powania z wnioskami o rozszerzenie zakresu %cigania „s"dom w!a%ciwym do wydania nakazu”, czyli w!a%ciwym terytorialnie s"dom szczebla okr$gowego. Przepis art. 607k § 3 k.p.k. w projektowanym brzmieniu statuuje samoistn" podstaw$ stosowania przez s"d %rodków zapobiegawczych dla zabezpieczenia procedur wykonywania europejskich nakazów aresztowania. Jego wprowadzenie do Kodeksu post$powania karnego by!o konieczne z uwagi na wynikaj"cy z zasad

44

ustrojowych

prawa

wewn$trznego

wymóg

zapewnienia

kompleksowo%ci

i systematyczno%ci porz"dku procesowego, szczególnie w dziedzinie stosowania %rodków zwi"zanych z mo#liwo%ci" czasowego pozbawienia wolno%ci uczestnika post$powania. Przepis ten jest odpowiednikiem regulacji kodeksowych dotycz"cych ekstradycji. Z kolei projektowany art. 607k § 3a k.p.k. przewiduje mo#liwo%( stosowania tymczasowego aresztowania wobec osób %ciganych, w oparciu o informacje otrzymane z Interpolu lub pa'stwa wydania nakazu europejskiego, a jeszcze przed wp!yni$ciem nakazu europejskiego. Podobny mechanizm, w przypadku klasycznej ekstradycji, przewiduje art. 605 § 2 k.p.k. Zmodyfikowany art. 607h k.p.k. i dodany art. 607wa k.p.k. stanowi" realizacj$ zalece' zawartych w Raporcie Komisji, wskazuj"cych na potrzeb$ rozszerzenia mo#liwo%ci wyst$powania do pa'stw cz!onkowskich UE o przekazanie wraz z nakazem europejskim równie# dowodów rzeczowych oraz wprowadzenie mechanizmu wykonywania takich wyst"pie' pa'stwa cz!onkowskiego kierowanych do organów polskich (dotychczas ta forma wspó!pracy realizowana by!a w oparciu o przepisy pomocy prawnej w sprawach karnych). Art. 607h k.p.k. odnosi si$ do sytuacji, kiedy to polski s"d lub prokurator wyst$puje do pa'stwa wykonania nakazu o dokonanie czynno%ci, o których mowa w tym przepisie. Nale#y podkre%li(, i# zakres podmiotowy nowelizowanego art. 607h k.p.k. (mo#liwo%( wyst"pienia o zaj$cie i wydanie dowodów równie# przez prokuratora) nie stanowi przedmiotu niniejszej nowelizacji, a mo#liwo%( wyst$powania z

takim

wnioskiem równie# przez prokuratora zosta!a wprowadzona jeszcze w 2004 r. i dotychczas nie by!a kwestionowana. Jak zosta!o to wskazane powy#ej, art. 607h k.p.k. podlega! ju# ocenie Komisji w zakresie prawid!owo%ci implementacji, w odniesieniu do zakresu podmiotowego, i w Raporcie z 2006 r. nie zosta!y zg!oszone uwagi krytyczne do takiej regulacji. Nowelizowany przepis art. 607h k.p.k. odnosi si$ do sytuacji, gdy zachodzi potrzeba zwrócenia si$ o okre%lone dowody ju# po przes!aniu ENA do w!a%ciwego organu pa'stwa cz!onkowskiego UE. Je#eli potrzeba taka pojawi si$ jeszcze przed wydaniem ENA, to formularz ENA przewiduje takie wyst"pienie, i jest ono wówczas

45

elementem ENA (czyli w podstawowej formie tej wspó!pracy nie ma odst$pstwa od postanowie' art. 29 Decyzji ramowej). Projektowany przepis dotyczy jedynie ewentualnego wniosku uzupe!niaj"cego. Nie przewiduje si$ równocze%nie jakichkolwiek utrudnie' proceduralnych w zakresie wykonywania przez organy s"dowe innych pa'stw cz!onkowskich Unii Europejskiej wniosków o wykonanie nakazu o zaj$cie i wydanie przedmiotów pochodz"cych bezpo%rednio z przest$pstwa, przedmiotów, które s!u#y!y lub by!y przeznaczone do pope!nienia przest$pstwa lub mog"cych stanowi( dowód w sprawie, wydawanych przez krajowych prokuratorów z uwagi na fakt, #e prokurator nie jest, z uwagi na tre%( art. 607a k.p.k., organem s"dowym uprawnionym do wydawania europejskiego nakazu aresztowania w my%l art. 6 decyzji Rady nr 2002/584/WSiSW. Nale#y zwróci( uwag$, #e projektowany przepis odzwierciedla praktyk$ funkcjonuj"c" obecnie na podstawie aktualnego brzmienia art. 607h k.p.k. W przypadku wniosków wydawanych przez prokuratorów krajowych projektowany przepis nie stwarza zagro#enia, w szczególno%ci dla p!ynno%ci i skuteczno%ci w przekazywaniu dowodów przez organy s"dowe innych pa'stw cz!onkowskich Unii Europejskiej. Nale#y te# wskaza(, #e ju# po wej%ciu w #ycie przepisów dotycz"cych ENA do prawa polskiego wdro#ona zosta!a Decyzja ramowa z dnia 22 lipca 2003 r. w sprawie wykonywania w Unii Europejskiej orzecze' o zaj$cie mienia i dowodów (nowelizacja z 2005 r.), przewiduj"ca podwy#szony standard wspó!pracy w tym zakresie. Art. 29 Decyzji ramowej dotycz"cej ENA odwo!uje si$ do prawa wewn$trznego, st"d wskazana zmiana prawa wewn$trznego zosta!a wzi$ta pod uwag$ przy obecnej nowelizacji. Zmiana w art. 607l § 3 k.p.k. jest konsekwencj" przyj$cia, #e osoba %cigana Europejskim Nakazem Aresztowania mo#e by( pozbawiona wolno%ci i nie sprowadzona na posiedzenie s"du. Wówczas termin z!o#enia za#alenia na postanowienie s"du w przedmiocie przekazania wynosi dla tej osoby 3 dni i liczony jest nie od dnia og!oszenia postanowienia, lecz od dnia dor$czenia postanowienia. Proponowana zmiana w § 1 art. 607m k.p.k. oraz dodanie do tego przepisu § 1a maj" na celu usuni$cie w"tpliwo%ci w zakresie tego, czy termin 60 dni oznaczono na

46

wydanie prawomocnego orzeczenia w przedmiocie przekazania, czy te# zamiarem ustawodawcy by!o wskazanie jedynie terminu na wydanie postanowienia przez s"d I instancji. W"tpliwo%ci takie rodzi!y si$ w zwi"zku z obowi"zuj"c" obecnie redakcj" art. 607m § 1. Potwierdza to niejednolita jego interpretacja przez polskie s"dy, jak równie# wniosek ekspertów Unii Europejskiej, którzy w Raporcie z IV Rundy oceny ENA w Polsce wskazali na potrzeb$ jego zmiany poprzez wyra&ne wskazanie, o jakie orzeczenie chodzi. Proponowane rozwi"zanie zgodne jest z przepisem art. 17 pkt 3 Decyzji ramowej Rady z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób mi$dzy pa'stwami cz!onkowskimi, który stanowi, i# „ostateczna decyzja o wykonaniu europejskiego nakazu zostaje podj$ta w ci"gu 60 dni po aresztowaniu osoby, której dotyczy wniosek”. Proponowana zmiana w art. 607o k.p.k. jest konsekwencj" potrzeby pe!nej implementacji do prawa polskiego zapisów art. 24 Decyzji ramowej, zak!adaj"cego alternatywne odraczanie lub czasowe przekazanie osób %ciganych ENA, czego obowi"zuj"cy zapis ustawowy nie przewiduje, dopuszczaj"c jedynie odroczenie przekazania osoby %ciganej do czasu zako'czenia post$powania lub wykonania kary. Art. 607wa k.p.k. okre%la tryb post$powania organów polskich w sytuacji, gdy to organ pa'stwa cz!onkowskiego wydania nakazu europejskiego wyst$puje o wykonanie takich czynno%ci. Decyzja ramowa (art. 29) odsy!a w zakresie regulacji odnosz"cych si$ do wyst$powania o wykonanie tego rodzaju czynno%ci do prawa wewn$trznego. Przepisy prawa krajowego w tym zakresie zmieni!y si$ po dacie implementacji ENA (rozdzia!y 62a i 62b Kodeksu post$powania karnego), st"d wprowadzone zosta!o pewne ujednolicenie przepisów i odes!anie do odpowiedniego stosowania regulacji zawartych w tych rozdzia!ach. Projekt przewiduje zmiany w obr$bie art. 612 k.p.k. W obowi"zuj"cym stanie prawnym pozbawienie wolno%ci obywatela obcego pa'stwa (tymczasowe aresztowanie) skutkuje obowi"zkiem zawiadomienia o tym fakcie w!a%ciwego urz$du konsularnego – a w razie jego braku – przedstawicielstwa dyplomatycznego (art. 612 § 1 k.p.k.). W przypadku zatrzymania obowi"zek ten

47

realizowany jest wy!"cznie na pro%b$ zainteresowanego, poprzez udost$pnienie mu kontaktu

z

w!a%ciwym

urz$dem

konsularnym

lub

przedstawicielstwem

dyplomatycznym (art. 612 § 2 k.p.k.). Jak z powy#szego wynika, obowi"zuj"cy stan prawny zak!ada, #e w przypadku tymczasowego aresztowania cudzoziemca, na organie go stosuj"cym ci"#y obowi"zek zawiadamiania o tym fakcie stosownego urz$du pa'stwa, którego jest on obywatelem, co mo#e

powodowa( w konkretnej

sytuacji

konsekwencje

przeciwne

do

zamierzonych, i niepo#"dane przez zainteresowanego. Ponadto – ratyfikowana przez Polsk$ Konwencja o stosunkach konsularnych, sporz"dzona w Wiedniu w dniu 24 kwietnia 1963 r., uzale#nia zawiadamianie w!a%ciwego urz$du konsularnego od woli osoby tymczasowo aresztowanej (art. 36 ust. 1 pkt c), i takie uregulowanie jest dla tej osoby korzystniejsze. Dlatego w projekcie ustawy przewiduje si$, we wszystkich

wypadkach,

uzale#nienie

obowi"zku

przekazania

informacji

o tymczasowym aresztowaniu cudzoziemca od woli zainteresowanego. Wzgl"d na interes tymczasowo aresztowanego ma szczególne znaczenie w odniesieniu do uchod&ców oraz cudzoziemców ubiegaj"cych si$ o status uchod&cy. Zgodnie z tre%ci" Konwencji dotycz"cej statusu uchod&ców, sporz"dzonej w Genewie w dniu 28 lipca 1951 r. (Dz. U. Nr 119, poz. 515), uchod&c" jest osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prze%ladowaniem z powodu swojej rasy, religii, przynale#no%ci do okre%lonej grupy spo!ecznej lub z powodu przekona' politycznych przebywa poza granicami pa'stwa, którego jest obywatelem i nie mo#e lub nie chce z powodu tych obaw korzysta( z ochrony swego pa'stwa. Jej wi$& z pa'stwem obywatelstwa zosta!a w swoisty sposób zawieszona, a w jej zast$pstwie powsta!a specyficzna wi$& z pa'stwem udzielaj"cym ochrony, której emanacj$ stanowi w!a%nie status uchod&cy. W zwi"zku z tym, w pierwszej kolejno%ci nale#y stwierdzi(, #e przyj$cie ochrony pa'stwa obywatelstwa powoduje utrat$ statusu uchod&cy. Zgodnie bowiem z art. 1 ust. C pkt 1 Konwencji Genewskiej, przestaje ona obowi"zywa( w stosunku do osoby, która dobrowolnie zwróci!a si$ o ochron$ pa'stwa, którego jest obywatelem. ,"danie dokonania notyfikacji konsularnej w przypadku pozbawienia wolno%ci oznacza zwrócenie si$ o ochron$ pa'stwa obywatelstwa. Pa'stwo udzielaj"c danemu

48

cudzoziemcowi ochrony (w Polsce na podstawie przepisów ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej – Dz. U. Nr 128, poz. 1175, ze zm.) przes"dza o tym, #e pa'stwo obywatelstwa nie wywi"zuje si$ z obowi"zku ochrony. Tym samym, pa'stwo udzielaj"ce ochrony danemu cudzoziemcowi nie mo#e stosowa( wobec niego mechanizmów s!u#"cych zapewnieniu ochrony pa'stwa obywatelstwa, poniewa# dzia!anie takie mo#e spowodowa( negatywne skutki dla samego uchod&cy lub jego pozosta!ej w kraju rodziny. W odniesieniu do cudzoziemców nieposiadaj"cych #adnego obywatelstwa proponuje si$ wcze%niejsze, ju# na etapie zatrzymania, umo#liwienie im, na ich #yczenie, nawi"zanie kontaktu z przedstawicielem dyplomatycznym pa'stwa, w którym maj" sta!e miejsce zamieszkania. Pozwoli im to podj"( starania o zapewnienie sobie ochrony ze strony tego pa'stwa tak#e na wypadek ewentualnego tymczasowego aresztowania, i b$dzie dzia!aniem w praktyce bardziej skutecznym i korzystnym dla zainteresowanych, ni# jedynie zawiadomienie o tymczasowym aresztowaniu. W zakresie Kodeksu karnego wykonawczego Zmiany w kodeksie karnym wykonawczym dotycz" g!ównie wykonywania kary ograniczenia wolno%ci i powi"zane s" z projektowanymi zmianami Kodeksu karnego w zakresie tej kary. Projekt przewiduje uproszczenie procedur dotycz"cych wykonania kary ograniczenia wolno%ci.

Uchylenie § 3 w art. 53 k.k.w. jest konsekwencj" na!o#enia na s"dowego kuratora zawodowego obowi"zku pouczenia, o którym mowa w tym przepisie, w nowelizowanym art. 57 § 1 k.k.w.

Projekt zak!ada zmian$ art. 54 k.k.w., w którym proponuje si$ zast"pienie miejsca zamieszkania skazanego, b$d"cego dotychczas podstawowym wyznacznikiem miejsca wykonywania kary ograniczenia wolno%ci, innym poj$ciem, a mianowicie poj$ciem miejsca sta!ego pobytu skazanego.

49

Miejsce

zamieszkania

jest

poj$ciem

z

dziedziny

prawa

cywilnego,

zdefiniowanym w art. 25 k.c. jako miejscowo%(, w której osoba fizyczna przebywa z zamiarem sta!ego pobytu. Ustalenie tego zamiaru, sprowadzaj"ce si$ do stwierdzenia na podstawie zobiektywizowanych kryteriów, czy okre%lona miejscowo%( jest g!ównym o%rodkiem aktywno%ci #yciowej osoby fizycznej, mo#e w post$powaniu wykonawczym sprawia( trudno%ci i niepotrzebnie wyd!u#a( czas jego trwania. Miejsce sta!ego pobytu jest natomiast stanem faktycznym, stosunkowo !atwym do stwierdzenia. Zwa#y( te# nale#y, i# przepis art. 54 k.k.w. w zaproponowanym brzmieniu b$dzie zbie#ny z przepisem art. 34 § 2 pkt 1 k.k., który równie# pos!uguje si$ poj$ciem „miejsce sta!ego pobytu”.

Nowe brzmienie w projekcie otrzyma! art. 55 § 2 k.k.w. Tre%( tego przepisu zosta!a poszerzona o wskazanie, #e kurator s"dowy wykonuje równie# czynno%ci zwi"zane z organizowaniem i kontrolowaniem obowi"zków na!o#onych na skazanego odbywaj"cego kar$ ograniczenia wolno%ci.

Projekt zmienia brzmienie art. 56 k.k.w. Projektowany § 1 tego artyku!u nak!ada na s"d obowi"zek przes!ania odpisu orzeczenia s"dowemu kuratorowi zawodowemu. Natomiast przepis § 2 okre%la mo#liwe miejsca wykonywania nieodp!atnej, kontrolowanej pracy na cele spo!eczne. W!a%ciwe organy gminy, tj. wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast, b$d" mia!y mo#liwo%( kierowania skazanych do pracy m.in. w podmiotach, dla których organ gminy, powiatu lub województwa samorz"dowych

s"

organem jednostkach

za!o#ycielskim, organizacyjnych,

a

tak#e

w

spó!kach

pa'stwowych prawa

lub

handlowego

z wy!"cznym udzia!em Skarbu Pa'stwa, gminy, powiatu b"d& województwa. Projektowany przepis nak!ada równie# na te podmioty obowi"zek umo#liwienia skazanym wykonywania nieodp!atnej, kontrolowanej pracy na cele spo!eczne. Projektowany § 3 art. 56 przewiduje, #e praca b$dzie mog!a by( wykonywana równie# w innych miejscach, ni# okre%lone w § 2, a mianowicie na rzecz instytucji lub organizacji reprezentuj"cych spo!eczno%( lokaln" oraz w placówkach o%wiatowo-wy-

50

chowawczych,

m!odzie#owych

o%rodkach

wychowawczych,

m!odzie#owych

o%rodkach socjoterapii, placówkach s!u#by zdrowia, jednostkach organizacyjnych pomocy spo!ecznej, fundacjach, stowarzyszeniach i innych instytucjach lub organizacjach u#yteczno%ci publicznej, nios"cych pomoc charytatywn" – o ile podmioty te wyra#" na to zgod$. Projektowane przepisy art. 56 § 2 i 3 k.k.w. maj" na celu zwi$kszenie liczby miejsc, w których obowi"zek pracy zwi"zany z kar" ograniczenia wolno%ci móg!by by( wykonywany. Zarówno zapewnienie, jak i pozyskiwanie nowych miejsc pracy, b$dzie nale#a!o przede wszystkim do samorz"du. W!adze samorz"dowe zwykle dysponuj" bowiem najpe!niejsz" wiedz" o dzia!aj"cych na ich terenie podmiotach, w których ze wzgl$du na ich potrzeby lub sytuacj$ celowe jest wykorzystanie nieodp!atnej pracy skazanych. Projekt nie wyklucza jednak mo#liwo%ci pozyskiwania miejsc pracy przez kuratorów s"dowych.

Zgodnie z proponowanym brzmieniem art. 56a § 1 k.k.w. koszty zwi"zane z ubezpieczeniem skazanych od nast$pstw nieszcz$%liwych wypadków ponosi( b$dzie Skarb Pa'stwa. W § 2 zawarto delegacj$ dla Ministra Sprawiedliwo%ci, który okre%li zasady i tryb ubezpieczania od nast$pstw nieszcz$%liwych wypadków skazanych wykonuj"cych nieodp!atn", kontrolowan" prac$ na cel spo!eczny oraz prac$ spo!ecznie u#yteczn". Takie rozwi"zanie ma na celu zwi$kszenie liczby miejsc pracy dla skazanych.

Obowi"zuj"ce

przepisy

wykonawcze

ubezpieczenie

skazanych

pozostawiaj" w gestii podmiotów (zak!adów), w których wykonywana jest praca. W praktyce umowy ubezpieczenia nie s" zawierane, g!ównie z uwagi na brak %rodków na pokrycie kosztów ubezpieczenia. Z powo!anych wcze%niej opinii s$dziów, kuratorów i organów samorz"du terytorialnego wynika, #e jednym z g!ównych utrudnie' w efektywnym wykonaniu kary ograniczenia wolno%ci jest ponoszony przez podmiot zatrudniaj"cy koszt ubezpieczenia skazanych. Projektowany art. 57 § 1 k.k.w. okre%la obowi"zki kuratora zwi"zane z wykonywaniem kary ograniczenia wolno%ci. Wskazanie rodzaju, miejsca i terminu rozpocz$cia pracy oraz pouczenie o konsekwencjach wynikaj"cych z uchylania si$ od

51

jej wykonywania nale#e( b$dzie – zgodnie z proponowanymi zmianami – do kuratora, który w terminie instrukcyjnym 7 dni od dor$czenia mu orzeczenia powinien wezwa( skazanego, w celu wys!uchania go i skierowania do wykonywania okre%lonej pracy. Dotychczasowe przepisy obowi"zkami tego rodzaju obci"#aj" s"d. Przewidziane w projekcie zmiany, z jednej strony odci"#" s"d od wykonywania stosunkowo czasoch!onnych czynno%ci, z drugiej za% usprawni" wykonanie kary ograniczenia wolno%ci. Kurator monitoruj"cy wykonanie tej kary i utrzymuj"cy kontakt z podmiotami, w których wykonywana jest praca, b$dzie dysponowa! aktualn" wiedz" o wolnych miejscach pracy oraz jej rodzaju, co równie# wskazuje na celowo%( przekazania mu kompetencji w zakresie kierowania skazanych do konkretnych miejsc. Projektowane przepisy art. 57 § 2 i 3 nak!adaj" na kuratora s"dowego obowi"zek wyst"pienia do s"du z wnioskiem o orzeczenie kary zast$pczej w wypadkach niestawienia si$ skazanego na wezwanie kuratora, o%wiadczenia skazanego, i# nie wyra#a zgody na podj$cie pracy, faktycznego niepodj$cia pracy przez skazanego, b"d& uchylania si$ przez skazanego od odbywania kary w inny sposób, uchylania si$ od wykonania ci"#"cych na skazanym obowi"zków lub od dozoru. Zgodnie z proponowanym brzmieniem § 4, zmiana rodzaju i miejsca pracy mo#e nast"pi( wyj"tkowo, a wydanie decyzji w tym zakresie równie# nale#e( b$dzie do kompetencji s"dowego kuratora zawodowego. Projekt przewiduje dodanie do art. 57a k.k.w. nowego przepisu, oznaczonego jako § 3, który stanowi, #e wykonywanie nieodp!atnej, kontrolowanej pracy na cele spo!eczne mo#e odbywa( si$ równie# w dni ustawowo wolne od pracy oraz w dni wolne od pracy u danego pracodawcy, np. w soboty. Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz. U. Nr 4, poz. 28, ze zm.) dniami wolnymi od pracy s" wymienione w tej ustawie %wi$ta oraz niedziele. Potrzeba wprowadzenia do unormowa' dotycz"cych wykonywania kary ograniczenia wolno%ci projektowanego przepisu wynika z konieczno%ci ich uelastycznienia i dostosowania do uwarunkowa' rynkowych, przy równoczesnym usuni$ciu podstaw do pojawiaj"cych si$ de lege lata w"tpliwo%ci, czy wykonywanie

52

obowi"zku pracy przez skazanego w dni wolne od pracy jest dopuszczalne. Ponadto przepis ten b$dzie mia!, w odniesieniu do skazanego, istotny walor informacyjny we wskazanym powy#ej zakresie. W art. 58 k.k.w. okre%lono podstawowe obowi"zki organu gminy oraz podmiotów, w których jest wykonywana praca. W § 2 art. 58 okre%lono podstawowe obowi"zki osoby odpowiedzialnej za organizowanie i kontrolowanie przebiegu pracy skazanych. Z kolei w § 3 zamieszczona zosta!a delegacja ustawowa do wydania przez Ministra Sprawiedliwo%ci, w porozumieniu z ministrem w!a%ciwym do spraw administracji publicznej oraz ministrem w!a%ciwym do spraw pracy, aktu wykonawczego, który szczegó!owo unormuje tryb wyznaczania przez w!a%ciwy organ gminy podmiotów wskazanych w art. 56 § 2, w których wykonywana jest kara ograniczenia wolno%ci i praca spo!ecznie u#yteczna, czynno%ci tych podmiotów, a tak#e podmiotów, o których mowa w art. 56 § 3, w zakresie wykonywania tej kary i pracy, w tym dotycz"ce organizowania miejsc pracy i przydzia!u pracy oraz kontroli skazanych, a tak#e dopuszczalny dzienny wymiar czasu pracy skazanych.

W art. 66 § 3 k.k.w. wprowadza si$ zmian$ podmiotu dokonuj"cego czynno%ci zawiadomienia, o którym mowa w tym przepisie, z s"du na zawodowego kuratora s"dowego, co jest konsekwencj" przekazania, w post$powaniu dotycz"cym wykonania kary ograniczenia wolno%ci, zawodowemu kuratorowi s"dowemu niektórych czynno%ci technicznych, wykonywanych dotychczas przez s"d.

Zmiana w art. 196a § 2 jest konsekwencj" rezygnacji z normatywnej konstrukcji wyst$pku o charakterze chuliga'skim, a tym samym równie# z przewidzianego przez obecne przepisy orzekania nawi"zki w zwi"zku ze skazaniem za taki wyst$pek.

W dniu 3 stycznia 2007 r. wp!yn"! do Trybuna!u Konstytucyjnego wniosek od Rzecznika Praw Obywatelskich o stwierdzenie niezgodno%ci art. 217 § 1 Kodeksu post$powania karnego z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP oraz art. 37 lit. c Konwencji

53

Praw Dziecka, a tak#e z art. 77 ust. 2, art. 78, Konstytucji RP i art. 13 w zwi"zku z art. 8 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Cz!owieka i Podstawowych Wolno%ci. Sytuacja prawna tymczasowo aresztowanego w zakresie prawa do widze' z osobami najbli#szymi i innymi osobami ró#ni si$ od sytuacji prawnej skazanego. Zgodnie z art. 217 Kodeksu karnego wykonawczego, udzielenie

tymczasowo

aresztowanemu widzenia wymaga uprzedniej zgody organu, do którego dyspozycji tymczasowo

aresztowany

pozostaje.

Organem

tym

w

toku

post$powania

przygotowawczego jest prokurator, natomiast w toku post$powania s"dowego i w czasie wykonywania czynno%ci s"dowych w post$powaniu przygotowawczym – s"d. Przepisy art. 217 nie okre%laj" nadto wprost przes!anek, jakimi powinien kierowa( si$ organ procesowy udzielaj"c zgody na widzenie lub odmawiaj"c wyra#enia takiej zgody. W obecnym stanie prawnym nie jest ponadto przewidziany %rodek odwo!awczy od zarz"dzenia organu procesowego odmawiaj"cego zgody na widzenie. O ile, w odniesieniu do pierwszej kwestii, przes!anki odmowy wyra#enia zgody na widzenie mo#na wywodzi( poprzez odpowiednie stosowanie art. 214 w zwi"zku z art. 90 pkt 6 k.k.w., co jednak mo#e budzi( w"tpliwo%ci interpretacyjne, o tyle brak mo#liwo%ci zaskar#enia zarz"dzenia odmawiaj"cego zgody na widzenie z tymczasowo aresztowanym, dla osoby dla niego najbli#szej, nale#y traktowa( jako niedostatek obecnie obowi"zuj"cej regulacji. Proponowane zmiany zmierzaj" do uregulowania tych dwóch kwestii. Punktem wyj%cia do wprowadzenia projektowanych przepisów jest konieczno%( zachowania konstytucyjnych standardów unormowa' reguluj"cych kwesti$ widze' z tymczasowo aresztowanymi, w szczególno%ci: – art. 47 Konstytucji RP w zakresie, w jakim ustawa zasadnicza chroni prawo do #ycia rodzinnego, – art. 45 w zw. z art. 77 ust. 2 Konstytucji, okre%laj"cych standardy konstytucyjne w zakresie mo#liwo%ci zaskar#enia do s"du decyzji ograniczaj"cej ww. prawo poprzez uniemo#liwienie skontaktowania si$ przez tymczasowo aresztowanego z osobami najbli#szymi. W projektowanym art. 217 § 1a k.k.w. przewidziano dwie okoliczno%ci, z których ka#da mo#e by( przes!ank" odmowy wyra#enia zgody na widzenie

54

z tymczasowo aresztowanym. Pierwsza z tych okoliczno%ci, a mianowicie potrzeba zabezpieczenia w!a%ciwego toku post$powania, !"czy si$ %ci%le z okre%lonym w art. 249 k.p.k. celem stosowania %rodków zapobiegawczych. Podstaw" odmowy wyra#enia zgody na widzenie z tymczasowo aresztowanym mo#e by( nie tylko potrzeba zabezpieczenia prawid!owego toku post$powania w sprawie, w której tymczasowe

aresztowanie

zosta!o

zastosowane,

ale

równie#

konieczno%(

zabezpieczenia w tym wzgl$dzie potrzeb innego, tocz"cego si$ post$powania karnego, je#eli organ, do którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje ma informacje o zagro#eniach dla tego post$powania, jakie mo#e spowodowa( widzenie z tymczasowo aresztowanym. Odmowa zgody na widzenie z tymczasowo aresztowanym b$dzie mog!a nast"pi( równie# w celu zapobie#enia pope!nieniu przest$pstwa. Zgodnie z art. 214 § 1 k.k.w. tymczasowo aresztowany, poza okre%lonymi wyj"tkami, korzysta co najmniej z takich uprawnie', jakie przys!uguj" skazanemu odbywaj"cemu kar$ pozbawienia wolno%ci w systemie zwyk!ym w zak!adzie karnym typu zamkni$tego, i nie stosuje si$ do niego ogranicze' innych ni# te, które s" konieczne do zabezpieczenia prawid!owego toku post$powania karnego, utrzymania porz"dku i bezpiecze'stwa w areszcie %ledczym oraz zapobie#enia wzajemnej demoralizacji tymczasowo aresztowanych. Projektowany przepis art. 217 § 1a k.k.w., w zakresie w jakim okre%la przes!anki odmowy zgody na widzenie z tymczasowo aresztowanym, nie narusza wi$c zakresu praw tymczasowo aresztowanego, gwarantowanych w art. 214 § 1 k.k.w. Stanowi on realizacj$ normy gwarancyjnej poprzez wskazanie wy!"cznych przes!anek, które mog" by( podstaw" odmowy wyra#enia zgody na widzenie z tymczasowo aresztowanym. Nale#y tu podkre%li(, #e wyra#enie przez organ procesowy zgody na widzenie z tymczasowo aresztowanym nie jest to#same z udzieleniem widzenia. Zarz"dzenie w przedmiocie zgody na widzenie jest decyzj" procesow", równoznaczn" ze stwierdzeniem, #e skorzystanie przez tymczasowo aresztowanego z prawa do utrzymywania wi$zi z rodzin" i innymi osobami bliskimi, realizowanego poprzez widzenie si$ z okre%lon" osob", nie zak!óci prawid!owego toku post$powania oraz nie zagrozi

zaistnieniem

przest$pstwa.

O

udzieleniu

widzenia

z

tymczasowo

55

aresztowanym decyduje natomiast dyrektor aresztu %ledczego lub zak!adu karnego, jako organ post$powania wykonawczego, bacz"c, czy widzenie nie zak!óci porz"dku i bezpiecze'stwa w areszcie %ledczym. W projektowanym art. 217 § 1b k.k.w przewiduje si$ mo#liwo%( wniesienia %rodka odwo!awczego od zarz"dzenia o odmowie wyra#enia tymczasowo aresztowanego z osob" najbli#sz".

zgody na widzenie

Z punktu widzenia uprawnie'

tymczasowo aresztowanego, w szczególno%ci jego prawa do utrzymywania wi$zi z rodzin" i innymi osobami bliskimi, najistotniejsze znaczenie maj" widzenia z osobami najbli#szymi. Dopuszczenie mo#liwo%ci zaskar#ania zarz"dze' o odmowie zgody na widzenie z innymi osobami, ni# osoby najbli#sze dla tymczasowo aresztowanego, nie jest wskazane, gdy# mog!oby utrudnia( prawid!owy przebieg post$powania karnego zwa#ywszy, #e kr"g osób bliskich w rozumieniu art. 105 § 1 k.k.w., mog"cych ubiega( si$ o widzenie z tymczasowo aresztowanym, jest nieokre%lony. Nale#y równie# wskaza(, #e to w!a%nie osoby najbli#sze, o których mowa w art. 115 § 11 k.k., stanowi" faktycznie kr"g osób, z których sk!ada si$ rodzina chroniona na mocy unormowania zawartego w art. 47 Konstytucji. Analiza tego przepisu wskazuje na to, #e ustrojodawca pod poj$ciem „rodziny” rozumia! relacje wynikaj"ce ze stosunku ma!#e'stwa, pokrewie'stwa oraz najbli#sze dotycz"ce powinowactwa, a tych w!a%nie dotyczy regulacja odnosz"ca si$ do poj$cia osoby najbli#szej. Osoby inne ni# najbli#sze mog" ubiega( si$ o zgod$ na widzenie z tymczasowo aresztowanym, a tak#e tymczasowo aresztowany mo#e wnosi( o zgod$ na takie widzenie, ale w razie wydania odmownego zarz"dzenia nie b$dzie przys!ugiwa! %rodek odwo!awczy. W sytuacji, gdy tymczasowo aresztowany pozostaje do dyspozycji s"du, zarz"dzenie w przedmiocie zgody na widzenie z tymczasowo aresztowanym wydaje – zgodnie z art. 93 § 2 k.p.k. – prezes s"du, przewodnicz"cy wydzia!u, przewodnicz"cy sk!adu orzekaj"cego albo upowa#niony s$dzia. Je#eli tymczasowo aresztowany pozostaje do dyspozycji prokuratora, o zgodzie na widzenie decyduje prokurator. W projektowanym art. 217 § 1b k.k.w. przewiduje si$, #e za#alenie

na

zarz"dzenie

prezesa

s"du,

przewodnicz"cego

wydzia!u,

przewodnicz"cego sk!adu orzekaj"cego lub wyznaczonego s$dziego rozpoznaje s"d,

56

do którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje. S"d ten, niezale#nie czy b$dzie to s"d rejonowy, czy s"d okr$gowy, b$dzie wówczas orzeka! jako s"d odwo!awczy. Zgodnie z dyspozycj" art. 30 § 2 k.p.k., s"d b$dzie rozpoznawa! za#alenie na zarz"dzenie o odmowie wyra#enia zgody na widzenie z tymczasowo aresztowanym w sk!adzie trzech s$dziów. S$dzia, który wyda! zaskar#one zarz"dzenie, z mocy art. 40 § 1 pkt 6 k.p.k. b$dzie wy!"czony od udzia!u w posiedzeniu s"du odwo!awczego. Na zarz"dzenie prokuratora o odmowie wyra#enia zgody na widzenie za#alenie b$dzie przys!ugiwa!o do prokuratora nadrz$dnego. Rozpoznawanie przez s"dy za#ale' na zarz"dzenia prokuratora o odmowie zgody na widzenie, stanowi!oby bowiem zbyt du#e i zb$dne anga#owanie s"dów w czynno%ci incydentalne w post$powaniu przygotowawczym. Proponuj"c taki tryb odwo!awczy od zarz"dze' prokuratora o odmowie zgody na widzenie, wzi$to pod uwag$ i to, #e stosowanie i przed!u#anie czasu trwania tymczasowego aresztowania le#y w gestii s"du, a nieuzasadniony brak mo#liwo%ci utrzymywania przez tymczasowo aresztowanego wi$zi z rodzin" i osobami bliskimi mo#e zawa#y( na odst"pieniu od kontynuowania tego %rodka zapobiegawczego. Projektowany art. 217 § 1c k.k.w przewiduje ograniczenie mo#liwo%ci z!o#enia %rodka

odwo!awczego

od

zarz"dzenia

odmawiaj"cego

zgody

na

widzenie

z tymczasowo aresztowanym. W my%l tego przepisu poddane kontroli instancyjnej zarz"dzenie o odmowie osobie najbli#szej wyra#enia zgody na widzenie z tymczasowo aresztowanym zachowuje aktualno%( przez okres trzech miesi$cy od daty jego wydania. Regulacja ta opiera si$ na za!o#eniu, #e w tym czasie przyczyny, które leg!y u podstaw odmowy zgody na widzenie, nie ustan". Nie oznacza to, #e w takich przypadkach osoba najbli#sza dla tymczasowo aresztowanego oraz ten ostatni, nie mog" sk!ada( kolejnych wniosków o wyra#enie zgody na widzenie, a tak#e, #e pochodz"cy od nich wniosek nie mo#e zosta( uwzgl$dniony. Mo#e wszak zaistnie( sytuacja, gdy w owym trzymiesi$cznym okresie ustan" przyczyny, dla których odmówiono udzielenia widzenia. W takich przypadkach, w razie odmowy zgody nie b$dzie jedynie dopuszczalne zaskar#enie zarz"dzenia. Regulacje w projektowanych przepisach art. 217 § 1b i § 1c k.k.w. maj" na celu takie ukszta!towanie instytucji za#alenia na odmow$ zgody na widzenie, aby z jednej strony gwarantowa!a ona

57

w pe!ni realizacj$ prawa tymczasowo aresztowanego do utrzymywania wi$zi z rodzin" i osobami bliskimi, ale z drugiej strony nie by!a wykorzystywana do instrumentalnego wp!ywania na bieg post$powania karnego i do uwik!ania organu prowadz"cego

post$powanie

karne

w

incydentalne

post$powania

zwi"zane

z rozpoznawaniem du#ej ilo%ci za#ale' na odmow$ widzenia przy istnieniu ewidentnych

przeciwwskaza'

procesowych

do

podj$cia

pozytywnej

dla

wnioskodawcy decyzji w tym zakresie. Osobne regulacje, przewidziane w projektowanych przepisach art. 217 § 1d i § 1e k.k.w., dotycz" widze' ma!oletnich z tymczasowo aresztowanym. Przyj$to zasad$, #e wniosek o zgod$ na widzenie ma!oletniego z tymczasowo aresztowanym sk!ada przedstawiciel ustawowy ma!oletniego. Ma!oletni, nie maj"c pe!nej zdolno%ci do czynno%ci prawnych, nie mo#e bowiem skutecznie sk!ada( wniosków procesowych w post$powaniu karnym. W projektowanym art. 217 § 1e k.k.w. okre%la si$ warunki, na jakich ma!oletni do lat 15 mo#e skorzysta( z widzenia z tymczasowo aresztowanym. Zgodnie z art. 105a § 2 k.k.w. osoby w wieku do lat 15 mog" korzysta( z widze' ze skazanym tylko pod opiek" osób pe!noletnich. W odniesieniu do widze' z tymczasowo aresztowanym niezb$dna jest w tym zakresie regulacja szczególna. Uwzgl$dniaj"c wprowadzane zasady udzielania oraz odmowy udzielenia zgody na widzenie zaistnia!a konieczno%( precyzyjnego okre%lenia kr$gu osób, pod opiek" których ma!oletni b$dzie móg! korzysta( z widzenia z tymczasowo aresztowanym oraz wprowadzenia unormowania, które gwarantowa!oby mo#liwo%( skorzystania przez ma!oletniego z widzenia w razie np. odmowy zezwolenia na widzenia udzielonej jego rodzicom lub opiekunom. Dlatego te#, przede wszystkim przewidziano, #e osoba, pod opiek" której ma!oletni do lat 15 korzysta z widzenia z tymczasowo aresztowanym, te# musi uzyska( zgod$ na to widzenie. Organ procesowy, w dyspozycji którego pozostaje tymczasowo aresztowany, z regu!y dysponuje wiedz" o rodzinie i bliskich tymczasowo aresztowanego w stopniu umo#liwiaj"cym ocen$, czy widzenie takiej osoby z tymczasowo aresztowanym nie zaburzy prawid!owego toku post$powania karnego. Dopuszczenie osoby obcej do opieki nad ma!oletnim podczas widzenia z tymczasowo aresztowanym, obligowa!oby organ procesowy do prowadzenia ustale'

58

w zakresie ewentualnych przeciwwskaza' do wydania zgody tej osobie na widzenie. W sytuacji, gdy rodzic, opiekun lub inna pe!noletnia osoba najbli#sza dla dziecka nie uzyskali zgody na widzenie, ma!oletni do lat 15 b$dzie korzysta! z widzenia pod opiek" kuratora s"dowego.

Podobnie wówczas, gdy uprawnieni do opieki nad

ma!oletnim nie mog" lub nie chc" skorzysta( z widzenia, ma!oletni do lat 15 b$dzie móg! widzie( si$ z tymczasowo aresztowanym pod opiek" kuratora s"dowego. Wynagrodzenie i zwrot kosztów kuratora s"dowego za udzia! w widzeniu dziecka z tymczasowo aresztowanym b$dzie stanowi!o element kosztów procesu w sprawie karnej. Wydatek taki, zgodnie z art. 619 k.p.k., tymczasowo wy!o#y Skarb Pa'stwa, za% ostatecznie poniesie skazany, chyba #e zostanie zwolniony od ponoszenia kosztów procesu. W zakresie Kodeksu karnego skarbowego Projektowane zmiany w obr$bie Kodeksu karnego skarbowego maj" na celu inkorporowanie do tego kodeksu rozwi"za' to#samych z dotycz"cymi Kodeksu karnego, w celu zapewnienia niezb$dnego stopnia systemowej spójno%ci obu ustaw karnomaterialnych. Projektowana zmiana art. 20 § 2 k.k.s. ma na celu obj$cie zawartym w nim odwo!aniem do przepisów Kodeksu karnego nowych, wprowadzanych projektem przepisów: art. 58 § 2a, art. 86 § 1a oraz art. 89 § 1a. Przewidziane w nich rozwi"zania w pe!nym zakresie powinny bowiem znale&( zastosowanie na etapie wymierzania kar, w tym równie# kar !"cznych, za przest$pstwa karnoskarbowe. Zmiany art. 28 § 2 k.k.s oraz art. 39 § 1 k.k.s. maj" na celu ujednolicenie rozwi"za' zawartych w obu kodeksach w zakresie maksymalnego wymiaru kary ograniczenia wolno%ci, orzekanej w ramach instytucji nadzwyczajnego obostrzenia kary lub w ramach instytucji kary !"cznej. Projektowana nowelizacja art. 42 § 1 i 2 k.k.s. prowadzi do rezygnacji, w sposób koresponduj"cy ze zmianami przewidzianymi w tym zakresie w obr$bie Kodeksu karnego, z tzw. progów %ci%le oznaczonych minimalnego czasu odbywania kary pozbawienia wolno%ci, niezale#nego od tego, jak" cz$%( wymierzonej kary okres

59

ten stanowi, których odbycie warunkuje mo#liwo%( zastosowania wobec skazanego instytucji warunkowego przedterminowego zwolnienia. Projekt przewiduje równie# zmian$ art. 128 § 1 k.k.s. wskazuj"cego przepisy Kodeksu post$powania karnego znajduj"ce zastosowanie do interwenienta i jego pe!nomocnika, polegaj"c" na obj$ciu dyspozycj" tego przepisu równie# art. 540 § 2 k.p.k., a wi$c przepisu statuuj"cego podstaw$ wznowienia post$powania karnego ze wzgl$du na utrat$ mocy lub zmian$, wskutek orzeczenia Trybuna!u Konstytucyjnego, przepisu b$d"cego podstaw" orzeczenia. Zmiana ta ma na celu umo#liwienie interwenientowi, który zgodnie z art. 120 § 1 k.k.s. jest stron" w post$powaniu o przest$pstwa skarbowe, skorzystania z instytucji wznowienia post$powania karnego w oparciu o podstaw$ wznowienia zawart" we wskazanym przepisie Kodeksu post$powania karnego, a wi$c zrównania jego uprawnie' z innymi stronami post$powania, których interes prawny, w zakresie nieprowadz"cym do pogorszenia sytuacji prawnej oskar#onego, chroni( b$dzie art. 540 § 2 k.p.k. w przewidzianym w projekcie brzmieniu. W zakresie Kodeksu wykrocze' W art. 52a k.w. w pkt 1 naprawiono b!"d polegaj"cy na potraktowaniu przest$pstw skarbowych jako kategorii przest$pstw. Zaproponowano równie# zamian$ archaicznego

ju#

wyra#eniem

„akt

wyra#enia stanowi"cy

„prawne &ród!o

rozporz"dzenie powszechnie

organu

pa'stwowego”

obowi"zuj"cego

prawa

Rzeczypospolitej Polskiej” (pkt 2). Wprowadzone wyra#enie zosta!o zaczerpni$te z normy konstytucyjnej (art. 87 ust. 1 Konstytucji RP). Dodatkowo, z opisu czynu wyeliminowano znamiona czynno%ci wykonawczej – „publiczne nawo!ywanie do niepos!usze'stwa” oraz „publiczne pochwalanie przest$pstwa skarbowego”. Celem zmiany art. 82 k.w. i wprowadzenia nowego art. 82a k.w. jest dostosowanie unormowa' Kodeksu wykrocze' do obowi"zuj"cych przepisów przeciwpo#arowych zawartych w ustawie z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpo#arowej (Dz. U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1229, ze zm.) oraz ustawie z dnia 24

60

sierpnia 1991 r. o Pa'stwowej Stra#y Po#arnej (Dz. U. z 2006 r. Nr 96, poz. 667, ze zm.).

W projekcie proponuje si$ równie# zmian$ w art. 99 § 1 k.w., polegaj"c" na wykre%leniu pkt 1 i 4, bowiem odpowiedzialno%( za zachowanie wyczerpuj"ce znamiona okre%lone w tych przepisach zosta!a wprowadzona w art. 40 ust. 12 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2086, ze zm.). Zgodnie bowiem z definicj" zawart" w art. 4 pkt 2 wymienionej ustawy droga to budowla wraz z drogowymi obiektami in#ynierskimi, urz"dzeniami oraz instalacjami, stanowi"ca ca!o%( techniczno-u#ytkow", przeznaczon" do prowadzenia ruchu drogowego, zlokalizowan" w pasie drogowym. Natomiast pas drogowy to wydzielony liniami granicznymi grunt z przestrzeni" nad i pod jego powierzchni", w którym s" zlokalizowane droga oraz obiekty budowlane i urz"dzenia techniczne zwi"zane z prowadzeniem, zabezpieczeniem i obs!ug" ruchu, a tak#e urz"dzenia zwi"zane z potrzebami zarz"dzania drog". Zgodnie z postanowieniami art. 40 ust. 12 powo!anej ustawy, za zaj$cie pasa drogowego bez zezwolenia zarz"dcy drogi lub z przekroczeniem terminu okre%lonego w zezwoleniu, zarz"dca drogi wymierza kar$ pieni$#n" w wysoko%ci 10-krotnosci op!aty za zaj$cie pasa drogowego, natomiast przepisy art. 99 § 1 pkt 1 k.w. stanowi" podstaw$ do nak!adania grzywien za zaj$cie bez zezwolenia drogi publicznej lub pasa drogowego. Ten stan prawny, dopuszczaj"cy kumulacj$ odpowiedzialno%ci administracyjnej i odpowiedzialno%ci za wykroczenia, jest niezgodny z zasad" pa'stwa prawa.

Obj$te projektem zmiany art. 109 oraz 117 Kodeksu wykrocze' maj" na celu dostosowanie standardów krajowych do wymaga' wynikaj"cych z cz!onkostwa Polski w Unii Europejskiej oraz stanowi" istotny element dla przygotowania Euro 2012 w kontek%cie szeroko poj$tego bezpiecze'stwa imprez masowych. Zmiany w obr$bie art. 109 Kodeksu wykrocze' maj" na celu umo#liwienie poci"gni$cia do odpowiedzialno%ci karnej za wykroczenie osób niewywi"zuj"cych si$

61

z obowi"zków na!o#onych ustaw" z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wod$ i zbiorowym odprowadzaniu %cieków (Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858, ze zm.) w zakresie odpowiedzialno%ci za jako%( produkowanej wody i konieczno%ci prowadzenia kontroli wewn$trznej. Dyrektywa 98/83/EC z dnia 3 listopada 1998 r. w sprawie jako%ci wody przeznaczonej do spo#ycia przez ludzi (Dz. Urz. UE L 330 z dnia 5.12.1998, str. 32; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne rozdz. 15, t. 4, str. 90), oprócz konieczno%ci zagwarantowania w!a%ciwej jako%ci wody, zobowi"za!a pa'stwa cz!onkowskie do sta!ego jej monitorowania oraz oceny zagro#e' zdrowotnych wynikaj"cych z zanieczyszcze' w niej wyst$puj"cych. W celu pe!nej implementacji dyrektywy 98/83/WE w 2005 r. dokonano nowelizacji ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wod$ i zbiorowym odprowadzaniu %cieków, zobowi"zuj"c w art. 5 ust. la przedsi$biorstwo wodoci"gowo-kanalizacyjne do prowadzenia regularnej wewn$trznej kontroli jako%ci wody. Przepisy rozporz"dzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jako%ci wody przeznaczonej do spo#ycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417) reguluj" sposób prowadzenia kontroli wewn$trznej przez przedsi$biorc$ wodoci"gowo-kanalizacyjnego, b$d"cej elementem monitoringu prowadzonego przez Pa'stwow" Inspekcj$ Sanitarn". Okres dotychczasowego funkcjonowania tych przepisów wykaza! jednak, #e nie s" one nale#ycie przestrzegane, i wiele przedsi$biorstw nie prowadzi kontroli wewn$trznej lub prowadzi j" w niedostatecznym zakresie. Organy Pa'stwowej Inspekcji Sanitarnej nie s" w stanie wyegzekwowa( w!a%ciwego sposobu post$powania, gdy nie dosz!o do stwierdzenia narusze' wymaga' higienicznych (woda odpowiada wymaganiom), a jedynie wyst$puje ryzyko, #e w zwi"zku z brakiem dope!nienia obowi"zku systematycznej kontroli wewn$trznej mo#e doj%( do ich naruszenia. Ponadto, zgodnie z art. 2 pkt 21 w zwi"zku z art. 2 pkt 4 ustawy, dzia!alno%( w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wod$ mog" prowadzi( jedynie przedsi$biorcy, w rozumieniu przepisów ustawy o swobodzie dzia!alno%ci gospodarczej, oraz gminne jednostki organizacyjne nieposiadaj"ce osobowo%ci prawnej. W praktyce jednak, dzia!alno%( polegaj"ca na ujmowaniu, uzdatnianiu i dostarczaniu wody prowadzona jest tak#e przez inne podmioty, nieb$d"ce gminnymi

62

jednostkami organizacyjnymi lub przedsi$biorcami, np. przez gospodarstwo pomocnicze przy zak!adzie karnym lub jednostk$ wojskow". W sytuacji, gdy w!a%ciciel takiego urz"dzenia wodnego zaopatruje nie tylko w!asne obiekty, ale sprzedaje hurtowo wod$ gminie w celu zaopatrzenia okolicznych wsi (czasami kilka tysi$cy osób), trudno nie mówi( o zbiorowym zaopatrzeniu w wod$. Obecna konstrukcja przepisów ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wod$ i zbiorowym odprowadzaniu %cieków uniemo#liwia prowadzenie nadzoru nad takimi podmiotami oraz jako%ci" dostarczanej przez nie wody, jak równie# pozbawia mo#liwo%ci penalizacji tego typu praktyki, gdy# nie zawiera stosownych przepisów karnych. Projekt przewiduje ponadto, dokonuj"c rozdzielenia okoliczno%ci obj$tych hipotez" art. 109 § 1 k.w. w obecnym brzmieniu, zró#nicowanie zagro#enia ustawowego za czyn polegaj"cy na zanieczyszczeniu wody s!u#"cej do spo#ycia przez ludzi oraz czyn polegaj"cy na zanieczyszczeniu wody s!u#"cej do pojenia zwierz"t, znajduj"cej si$ poza urz"dzeniami przeznaczonymi do zaopatrywania ludno%ci w wod$, prowadz"ce do usuni$cia górnego limitu grzywny mo#liwej do wymierzenia za pierwszy z wymienionych czynów. Dokonanie takiej zmiany uzasadnione jest istotn" ró#nic" przedmiotu ochrony oraz jego wagi w obu wypadkach, co powinno znajdowa( odzwierciedlenie w zró#nicowanej wysoko%ci zagro#enia ustawowego przewidzianego za czyny w dobra te godz"ce. Zmiana art. 117 Kodeksu wykrocze' zwi"zana jest z brakiem regulacji prawnych dotycz"cych wymaga' higienicznych, jakim powinny odpowiada( %rodki transportu przeznaczone do przewozu ludzi. W chwili obecnej, przy tak ogólnym zapisie, jakim jest art. 14 ust 1. ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (Dz. U. z 2000 r. Nr 50, poz. 601, ze zm.), trudno jest wyegzekwowa( od w!a%cicieli %rodków transportu odpowiedni stan porz"dkowy w autobusach (busach), czy wagonach kolejowych. Wprowadzenie tego przepisu pozwoli sprawniej egzekwowa( czysto%( w %rodkach komunikacji, co jest szczególnie istotne w kontek%cie zbli#aj"cych si$ mistrzostw Euro 2012 oraz zwi$kszonej liczby osób odwiedzaj"cych Polsk$.

63

Wprowadzenie projektowanych rozwi"za' umo#liwi organom Pa'stwowej Inspekcji Sanitarnej egzekwowanie przestrzegania przepisów, które w chwili obecnej pozostaj" lex imperfecta ze wzgl$du na brak sankcji karnych. W zakresie ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Przepisy wprowadzaj"ce Kodeks karny Projekt przewiduje dodanie do art. 11 ustawy dwóch nowych przepisów, umiejscowionych w § 3 i 4, okre%laj"cych sposób okre%lania wysoko%ci grzywny kwotowej, orzekanej na podstawie przepisów ustaw szczególnych (§ 3) oraz rozstrzygaj"cych o dolnej granicy przewidzianej przepisami takich ustaw grzywny kwotowej (§ 4). W zakresie Kodeksu post$powania w sprawach o wykroczenia W art. 90 § 3 k.p.s.w. powrócono do brzmienia tego przepisu sprzed zmiany dokonanej ustaw" z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2006 r. Nr 226, poz. 1648). Nie ma bowiem powodu, aby tryb przyspieszony, okre%lony w przepisach tego Kodeksu, stosowa( w przypadku ujawnienia wszystkich wykrocze' o charakterze chuliga'skim.

W zakresie ustawy o odpowiedzialno%ci podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod gro&b" kary Projekt przewiduje uzupe!nienie katalogu czynów zawartego w art. 16 ustawy o odpowiedzialno%ci podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod gro&b" kary, za które podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialno%ci na podstawie tej ustawy w wypadku pope!nienia przest$pstwa przez osob$, o której mowa w art. 3. Zmiana ma charakter dostosowawczy i stanowi nast$pstwo wprowadzenia do Kodeksu karnego nowego typu przest$pstwa, okre%lonego w projektowanym art. 165a k.k, kryminalizuj"cego m.in. gromadzenie %rodków p!atniczych i innych warto%ci w celu finansowania przest$pstwa o charakterze terrorystycznym.

64

W zakresie ustawy o przeciwdzia!aniu przemocy w rodzinie Uchylenie art. 14 w ustawie o przeciwdzia!aniu przemocy w rodzinie jest nast$pstwem inkorporowania instytucji tzw. dozoru warunkowego do art. 275 k.p.k. (projektowany § 3).

Przepisy przej%ciowe i ko'cowe Przepisy art. 10 – 13 zawieraj" niezb$dne normy przej%ciowe. Przepis art. 14 okre%la sze%ciomiesi$czny termin wej%cia w #ycie ustawy, biegn"cy od dnia jej og!oszenia.

65

OCENA SKUTKÓW REGULACJI 1. Podmioty, na które b$dzie oddzia!ywa!a ustawa Projekt ustawy oddzia!uje na nieoznaczony kr"g podmiotów. Rozwi"zania przewidziane w projekcie b$d" wywiera( wp!yw na wszystkich uczestników post$powania karnego oraz post$powania w sprawach o wykroczenia. Projekt b$dzie mia! przede wszystkim znaczenie dla funkcjonowania s"dów, prokuratury oraz Policji. Ustawa b$dzie oddzia!ywa!a na s$dziów, prokuratorów, funkcjonariuszy Policji i organów uprawnionych do prowadzenia post$powania przygotowawczego oraz wnoszenia i popierania oskar#enia przed s"dem pierwszej instancji, a tak#e kuratorów s"dowych, którzy b$d" stosowali znowelizowane przepisy Kodeksu karnego i pozosta!ych obj$tych nowelizacj" ustaw. 2. Wyniki przeprowadzonych konsultacji spo!ecznych Projekt skonsultowano z S"dem Najwy#szym oraz Krajow" Rad" S"downictwa. Projekt ustawy zosta! skierowany do konsultacji spo!ecznych, z udzia!em Krajowej Izby Radców Prawnych, Naczelnej Rady Adwokackiej, a tak#e prokuratur oraz s"dów apelacyjnych i okr$gowych. W ramach konsultacji projekt ustawy zosta! tak#e przes!any do zaopiniowania Stowarzyszeniu Prokuratorów Rzeczypospolitej Polskiej, Stowarzyszeniu S$dziów Polskich „Iustitia”, Krajowemu Stowarzyszeniu Zawodowych Kuratorów S"dowych, Helsi'skiej Fundacji Praw Cz!owieka, Polskiemu Towarzystwu Psychiatrycznemu. Projekt przedstawiono równie# Komitetowi Ochrony Praw Dziecka oraz Stowarzyszeniu „Razem przeciwko przemocy”.

S"d Najwy#szy, w opinii przygotowanej przez Biuro Studiów i Analiz, w sposób pozytywny odniós! si$ do celów projektowanej nowelizacji.

66

W zakresie szczegó!owych rozwi"za' w opinii zg!oszono m.in. nast$puj"ce uwagi: – w odniesieniu do projektowanego art. 10 § 3 k.k. zasygnalizowano, #e projektowana zmiana brzmienia tego przepisu, prowadz"c do mo#liwo%ci wymierzenia nieletniemu kary 25 lat pozbawienia wolno%ci, nie jest zasadna z uwagi na zasad$ winy, mo#e by( natomiast odczytywana jako próba uzasadnienia istnienia w Kodeksie karnym kar niemal bezwzgl$dnie oznaczonych (art. 148 § 2 k.k.); – w odniesieniu do przewidzianego przez projekt podwy#szenia górnej granicy liczby stawek dziennych grzywny podniesiono pogl"d, #e rozwi"zanie takie nie doprowadzi do zwi$kszenia atrakcyjno%ci tej kary, natomiast „w sposób nie odwo!uj"cy si$ do danych empirycznych z zakresu obecnego zagro#enia przest$pczo%ci" doprowadza do wzrostu represyjno%ci prawa karnego”; – w odniesieniu do rozwi"zania przewiduj"cego rezygnacj$ z minimalnego okresu odbytej kary pozbawienia wolno%ci jako przes!anki ubiegania si$ przez skazanego o warunkowe zwolnienie wskazano, #e „paradoksalnie propozycja ta mo#e doprowadzi( do wzrostu wymierzania kar d!u#szych”, z uwagi na dostrzegaln" w badaniach empirycznych sk!onno%( s$dziów do antycypacji rozmiaru kary, któr" skazany rzeczywi%cie b$dzie musia! odby(, i mo#liwo%ci zaistnienia u s$dziów sk!onno%ci, wobec uchylenia okresu minimalnego, do podwy#szania wysoko%ci orzeczonej kary; – w odniesieniu do nowych typów przest$pstw (proj. art. 202a k.k. i art. 202b k.k.) podniesiono w"tpliwo%ci co do znamion u#ytych w ich opisie, m.in. jednoznaczno%ci znamienia „naga osoba”, jak równie# celowo%ci pos!u#enia si$ w opisie czynu penalizuj"cego utrwalanie tre%ci z udzia!em osoby, która na takie utrwalanie nie wyrazi!a zgody, poj$ciem „tre%ci pornograficznych”, zamiast „obcowania p!ciowego lub innych czynno%ci seksualnych”; – negatywnie oceniono pozostawienie w Kodeksie post$powania karnego unormowa' dotycz"cych trybu przyspieszonego. W aktualnej wersji projektu zosta!y uwzgl$dnione zg!oszone przez S"d

67

Najwy#szy uwagi, m.in. odnosz"ce si$ do projektowanego art. 58 § 3a k.k., jak równie# art. 43 § 1 k.k., okre%laj"cego temporalne granice orzekania %rodków karnych.

Krajowa Rada S"downictwa na posiedzeniu w dniu 15 maja 2008 r. pozytywnie zaopiniowa!a projekt ustawy.

Krajowa Izba Radców Prawnych wyrazi!a generaln" aprobat$ dla projektu, wskazuj"c #e wi$kszo%( proponowanych zmian, usuwaj"cych najpowa#niejsze b!$dy obci"#aj"ce ustawodawstwo karne, jest konieczna i zmierza w dobrym kierunku. W szczególno%ci jako trafne rozwi"zania wskazano: – poszerzenie katalogu czynów zawartego w art. 10 § 2 k.k., za które nieletni sprawca, który dopu%ci! si$ przest$pstwa po uko'czeniu 15 roku #ycia, mo#e odpowiada(

na

zasadach

okre%lonych

w

Kodeksie

karnym,

o

zbrodni$

kwalifikowanego zgwa!cenia z art. 197 § 4 k.k., – wprowadzenie mo#liwo%ci wymierzenia, w ramach instytucji kary !"cznej, takiej kary w wysoko%ci 25 lat pozbawienia wolno%ci, w wypadku gdy #adna z !"czonych kar nie zosta!a wymierzona w tym rozmiarze (proj. art. 86 § 1a k.k.). Natomiast w%ród przedstawionych przez Krajow" Izb$ Radców Prawnych uwag i postulatów dotycz"cych projektu, które nie zosta!y uwzgl$dnione, nale#y wskaza( na nast$puj"ce: – Postulat poszerzenia katalogu czynów zawartego w art. 10 § 2 k.k., przy okazji nowelizowania tego przepisu, o czyny z art. 281 i art. 282 k.k. (kradzie# rozbójnicza i wymuszenie rozbójnicze). Postulat ten nie zosta! uwzgl$dniony, gdy# wykracza poza cel nowelizacji w zakresie odnosz"cym si$ do analizowanego przepisu. Celem tym bowiem jest usuni$cie oczywistej wady obecnej regulacji, nie za% istotna rekonstrukcja zakresu jej stosowania. – Uwaga, #e projektowany przepis art. 58 § 2a k.k., wy!"czaj"cy mo#liwo%( orzekania kary ograniczenia wolno%ci we wskazanych w nim wypadkach, wespó!

68

z art. 58 § 2 k.k. w obecnym brzmieniu, odnosz"cym si$ do kary grzywny, mo#e prowadzi( do sytuacji cz$stszego orzekania przez s"dy kary pozbawienia wolno%ci, wobec niemo#no%ci orzeczenia wobec sprawcy kary nieizolacyjnej. Uwaga zosta!a oceniona jako niedaj"ca dostatecznych podstaw do odst"pienia od projektowanego rozwi"zania. Nie wydaje si$ bowiem lepszym rozwi"zaniem pozostawienie obecnego stanu normatywnego, w my%l którego nawet zaistnienie okoliczno%ci wskazuj"cych na oczywist" niecelowo%( orzekania kary ograniczenia wolno%ci nie stoi na przeszkodzie – w p!aszczy&nie normatywnej – mo#liwo%ci orzeczenia tego rodzaju kary. – Postulat umieszczania tego rodzaju przepisów, jak projektowany art. 58 § 2a k.k., w Kodeksie karnym wykonawczym. Postulat nie zas!uguje na uwzgl$dnienie. Charakter i tre%ci projektowanego przepisu art. 58 § 2a k.k. jednoznacznie wskazuje, #e jego adresatem jest s"d orzekaj"cy

w

post$powaniu

jurysdykcyjnym,

nie

za%

organ

post$powania

wykonawczego. – Negatywna ocena odst"pienia od systemu parametrycznego przy okre%laniu warto%ci mienia w Kodeksie karnym (definicje poj$( „mienie znacznej warto%ci” oraz „mienie wielkiej warto%ci” w projektowanym art. 115 § 5 i 6 k.k.), wsparta argumentem, #e praktyczne trudno%ci zwi"zane ze stosowaniem systemu parametrycznego s" mniejsze ni# korzy%ci wynikaj"ce z „elastycznego okre%lenia omawianych poj$(”. Uwaga nie zas!uguje na uwzgl$dnienie. Stabilna i niewielka dynamika zmian wska&nika inflacyjnego w ostatnich latach uzasadnia pogl"d o bardzo ma!ym prawdopodobie'stwie dezaktualizacji, w stopniu rodz"cym niebezpiecze'stwo zaistnienia niepo#"danych nast$pstw kryminalnopolitycznych, przyj$tych warto%ci kwotowych wyznaczaj"cych poj$cia „mienie znacznej warto%ci” oraz „mienie wielkiej warto%ci”. System kwotowy okre%lenia warto%ci mienia znacznie lepiej spe!nia wymóg jasno%ci oraz jednoznaczno%ci przepisów prawa karnego ni# system parametryczny, stanowi"cy przejaw pos!ugiwania si$, przy wyznaczaniu tre%ci znamienia typu przest$pstwa, norm" o charakterze blankietowym, która nadto mo#e by( traktowana jako przypadek nieuprawnionego cedowania na w!adz$ wykonawcz" zada'

69

ustawodawcy, wyra#onych tradycyjn" zasad" nullum crimen sine lege, zwi"zanych z realizacj" obowi"zku okre%lenia tre%ci prawa karnego w ustawie (wysoko%( minimalnego

wynagrodzenia

okre%la

Prezes

Rady

Ministrów

w

drodze

rozporz"dzenia). – Zastrze#enia co do redakcji projektowanego nowego typu przest$pstwa z art. 165a k.k., wsparte argumentem, #e wprowadzenie do jego opisu znamienia celu dzia!ania sprawcy mo#e skutkowa( trudno%ciami dowodowymi w zakresie wykazania szczególnego psychicznego nastawienia sprawcy – zdaniem podmiotu konsultuj"cego, bardziej zasadna by!aby „penalizacja czynno%ci polegaj"cych na finansowaniu takiego przest$pstwa, a nie zachowa' stanowi"cych faktyczne czynno%ci przygotowawcze do takiego finansowania”, przy równoczesnym rozwa#eniu wprowadzenia karalno%ci przygotowania

do

przest$pstwa

finansowania

przest$pstwa

o

charakterze

terrorystycznym. Uwaga nie zas!uguje na uwzgl$dnienie, gdy# przyj$ty w projekcie zakres penalizacji stanowi wyraz realizacji zobowi"za' konwencyjnych, wynikaj"cych z konwencji ONZ z 1999 r. o zwalczaniu finansowania terroryzmu, a tak#e zalece' Komitetu

Antyterrorystycznego

Rady

Bezpiecze'stwa

ONZ,

monitoruj"cego

przestrzeganie przez pa'stwa cz!onkowskie ONZ Rezolucji Rady Bezpiecze'stwa 1373 (2001). Podkre%li( nale#y, #e trudno%ci dowodowe, na które powo!uje si$ podmiot konsultuj"cy, wyst$powa( mog" w ka#dym wypadku pos!u#enia si$ przez ustawodawc$

przy

okre%leniu

znamion

typu

przest$pstwa

znamionami

relacjonowanymi do %wiadomo%ci sprawcy lub jego psychicznego nastawienia, jednak pos!u#enie si$ takimi znamionami niejednokrotnie jest konieczne dla nale#ytego odzwierciedlenia w opisie czynu istoty typizowanego bezprawia. Proponowane przez podmiot opiniuj"cy rozwi"zanie prowadzi!oby do typizowania w postaci sprawczej zachowania, które na gruncie obowi"zuj"cego prawa jest traktowane jako pomocnictwo (art. 18 § 3 k.k.) do przest$pstwa o charakterze terrorystycznym, a wi$c w pe!nym zakresie obj$te jest de lege lata kryminalizacj".

70

– Zastrze#enia co do redakcji projektowanego przepisu art. 202a § 2 k.k., wsparte argumentem, #e w ocenie podmiotu konsultuj"cego realizacja znamion projektowanego wyst$pku „mo#e mie( znaczenie w praktyce jedynie w sytuacji, gdy ten, kto sprowadza, przechowuje, posiada wymienione tre%ci, by! jednocze%nie sprawc" (lub wspó!dzia!aj"cym) czynno%ci ich utrwalania bez zgody danej osoby”. Wyra#ona ocena nie jest trafna – w przytoczonym przez podmiot konsultuj"cy wypadku dosz!oby do sytuacji pomijalnego zbiegu przest$pstw w postaci tzw. wspó!ukaranego czynu nast$pczego sprawcy. Projektowane rozwi"zanie dotyczy( ma natomiast wypadków, gdy nie zachodzi to#samo%( sprawcy realizuj"cego znamiona wyst$pku z art. 202a § 1 k.k. oraz wyst$pku z art. 202a § 2 k.k. – Uwaga, w odniesieniu do projektowanego typu przest$pstwa z art. 202b, #e nie stanowi ono przest$pstwa przeciwko wolno%ci seksualnej, i z uwagi na jego charakter powinno by( ono umiejscowione w Rozdziale XXIII Kodeksu karnego, grupuj"cym przest$pstwa przeciwko wolno%ci oraz uwaga, #e przepis ten nie obejmuje wypadków, gdy „nagi wizerunek zosta! utrwalony (…) za pe!n" aprobat", wiedz", %wiadomo%ci" czy zgod" osoby przedstawionej, która jednak#e nie zgodzi!a si$ na jego dalsze rozpowszechnianie”. Uwagi te nale#y oceni( jako nietrafne. W wypadku projektowanego wyst$pku z art. 202b k.k. pierwszoplanowym przedmiotem ochrony jest obyczajno%(, co uzasadnia umiejscowienie przepisu w Rozdziale XXV Kodeksu karnego, grupuj"cym przest$pstwa przeciwko wolno%ci seksualnej i obyczajno%ci. Odnosz"c si$ do drugiej uwagi, nale#y wskaza(, #e rozpowszechnianie obrazu nagiej osoby bez jej zgody, w wypadku gdy obraz ten zosta! utrwalony za wiedz" i zgod" tej osoby, pomimo oczywistej naganno%ci takiego zachowania, nie wydaje si$ wyczerpywa( przes!anek kryminalizacji.

– Krytyka rezygnacji z kary pozbawienia wolno%ci za czyn okre%lony w art. 212 § 1 k.k. oraz uchylenia kwalifikowanego typu przest$pstwa znies!awienia dokonanego przy u#yciu %rodków masowego komunikowania (art. 212 § 2 k.k.).

71

Uwaga nie zosta!a uwzgl$dniona, ze wzgl$du na jej sprzeczno%( z racjami projektowanej nowelizacji art. 212 k.k., obszernie przedstawionymi w uzasadnieniu projektu ustawy. – Zastrze#enie pod adresem projektowanego brzmienia przepisu art. 52a k.w., z argumentacj", #e podobnie jak przepis obowi"zuj"cy nie usuwa ono w"tpliwo%ci, jaki jest zakres zastosowania zawartego w tre%ci przepisu sformu!owania „je#eli zasi$g czynu albo jego skutki nie by!y znaczne”. Uwaga nie zas!uguje na uwzgl$dnienie. Zakres przywo!anego sformu!owania, zarówno de lege lata, jak i wed!ug projektowanego brzmienia, nie powinien budzi( w"tpliwo%ci jako odnosz"cy si$ do wszystkich odmian wykroczenia, okre%lonych w poszczególnych punktach art. 56a k.w.

Projekt

ustawy

zosta!

równie#

zaopiniowany

przez

Stowarzyszenie

Prokuratorów Rzeczypospolitej Polskiej. Projektowane zmiany oceniono jako generalnie odpowiadaj"ce oczekiwaniom praktyków wymiaru sprawiedliwo%ci, w szczególno%ci popieraj"c projektowane rozwi"zania dotycz"ce poszerzenia katalogu obowi"zków mo#liwych do na!o#enia na skazanego w zwi"zku z orzeczeniem kary ograniczenia wolno%ci, zmian w obr$bie art. 38 § 2 k.k., art. 46 § 1 k.k., art. 78 § 1 k.k. oraz wprowadzenia nowego typu uprzywilejowanego – wypadku mniejszej wagi przest$pstwa materialnego fa!szerstwa dokumentu (proj. art. 270 § 2a k.k.). Z uwagami krytycznymi spotka!y si$ natomiast rozwi"zania dotycz"ce uchylenia art. 58 § 4 k.k. (postulat pozostawienia przepisu ograniczonego do sprawcy podobnego wyst$pku umy%lnego uprzednio skazanego na kar$ pozbawienia wolno%ci na czas nie krótszy ni# 6 miesi$cy bez warunkowego zawieszenia jej wykonania) oraz proj. art. 517c § 3 k.p.k., przewiduj"cego wymóg przes!uchania podejrzanego przez prokuratora, w wypadku zg!oszenia przez podejrzanego w toku post$powania przyspieszonego wniosku o zastosowanie instytucji dobrowolnego poddania si$ karze (art. 387 § 1 k.p.k.). Z kolei wprowadzenie nowego przepisu do kodeksu karnego wykonawczego – art. 217 § 1a, zosta!o ocenione jako „rodz"ce niebezpiecze'stwo

72

nadmiernego sformalizowania post$powania przygotowawczego, zw!aszcza przy wdro#eniu procedury za#aleniowej”, i mog"ce przyczynia( si$ do przewlek!o%ci post$powania.

W wypadku uwag i ocen zg!oszonych przez prokuratury i s"dy, szczególnie cz$sto by!y analizowane i oceniane, zarówno jako po#"dane, jak i krytycznie, projektowane rozwi"zania prawnomaterialne oraz zwi"zane z nimi zagadnienia dotycz"ce: katalogu przest$pstw z art. 10 § 2 k.k., wprowadzenia instytucji niepodlegania karze w wypadku tzw. usprawiedliwionego przekroczenia granic obrony koniecznej (proj. art. 25 § 3 k.k.), podwy#szenia maksymalnej liczby stawek dziennych grzywny (proj. art. 33 § 1 k.k.), poszerzenia zakresu obowi"zków mo#liwych do na!o#enia na sprawc$ w zwi"zku z orzeczeniem kary ograniczenia wolno%ci (proj. art. 36 § 2 k.k.) rezygnacji z instytucji wyst$pku chuliga'skiego, modyfikacji w zakresie %rodka karnego z art. 46 § 1 k.k., odst"pienia od systemu parametrycznego i wprowadzenia systemu kwotowego przy okre%laniu warto%ci mienia (proj. art. 115 § 5 i 6 k.k.), rezygnacji z typu przest$pstwa z art. 132a k.k., oraz formu!y nowych typów przest$pstw, przewidzianych przez proj. art. 202a i art. 202b k.k. W odniesieniu do przepisów Kodeksu post$powania karnego oraz Kodeksu karnego wykonawczego takim analizom oraz ocenom poddawane by!y m.in. rozwi"zania dotycz"ce: obserwacji psychiatrycznej (proj. art. 203 k.p.k.), formu!y przepisów art. 247 § 1 k.p.k., art. 263 § 4 k.p.k. oraz art. 297 k.p.k., kszta!tu post$powania przyspieszonego (proj. przepisy rozdzia!u 54a k.p.k.) oraz nowe przepisy art. 217 § 1a – 1e k.k.w. Ostateczna wersja projektu ustawy uwzgl$dnia wiele spo%ród zg!oszonych przez s"dy i prokuratury uwag, m.in. uwagi dotycz"ce okre%lenia maksymalnej liczby stawek dziennych grzywny w art. 38 § 2 k.k. oraz modyfikacji art. 59 § 1 k.k., w celu obj$cia jego dyspozycj" pozakodeksowych przest$pstw zagro#onych wy!"cznie kar" grzywny.

73

Projekt nowelizacji zosta! przedstawiony Komisji Wspólnej Rz"du i Samorz"du Terytorialnego, która na posiedzeniu w dniu 23 lipca 2008 r. nie zg!osi!a uwag do projektu. 3. Skutki finansowe i spo!eczno-gospodarcze ustawy Projektowana ustawa nie spowoduje skutków na rynku pracy, w sferze konkurencyjno%ci wewn$trznej i zewn$trznej gospodarki oraz pozostanie bez wp!ywu na sytuacj$ i rozwój regionalny. Analizuj"c skutki spo!eczne oraz finansowe projektowanej ustawy, nale#y zaakcentowa( nast$puj"ce okoliczno%ci. Przewidziana w projekcie ustawy rezygnacja z progu %ci%le oznaczonego minimalnego czasu odbywania kary pozbawienia wolno%ci, b$d"cego obecnie warunkiem sine qua non udzielenia warunkowego przedterminowego zwolnienia, wp!ynie na liczb$ skazanych odbywaj"cych kar$ pozbawienia wolno%ci. W 2007 r. s"dy penitencjarne wyda!y 58.739 orzecze' w przedmiocie warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty orzeczonej kary pozbawienia wolno%ci, w tym 23.673 orzecze' o udzieleniu warunkowego zwolnienia i 35.066 postanowie' o odmowie udzielenia warunkowego zwolnienia. Warunkowego zwolnienia s"dy udzieli!y zatem w 40,3% rozpoznawanych spraw. W 2007 r. s"dy penitencjarne wyda!y 3.131 orzecze' w przedmiocie warunkowego zwolnienia wobec skazanych powracaj"cych do przest$pstwa (art. 78 § 2 k.k.), w tym 852 orzeczenia o udzieleniu warunkowego zwolnienia i 2.279 orzecze' o odmowie udzielenia warunkowego zwolnienia. Z kolei wobec skazanych w warunkach art. 64 § 1 k.k. s"dy wyda!y 8.529 orzecze' w przedmiocie warunkowego zwolnienia, w tym 2.304 o udzieleniu i 6.225 o odmowie udzielenia warunkowego zwolnienia. Odsetek zatem udzielonych warunkowych zwolnie' skazanym w warunkach powrotu do przest$pstwa okre%lonych w art. 64 k.k. wyniós! 27%. De lege lata, skazani na kary do 6 miesi$cy pozbawienia wolno%ci oraz skazani w warunkach powrotu do przest$pstwa okre%lonych w art. 64 § 1 i § 2 k.k. na kary do

74

1 roku pozbawienia wolno%ci, w ogóle nie mog" korzysta( z dobrodziejstwa instytucji warunkowego przedterminowego zwolnienia. W 2007 r., jak wynika z informacji Centralnego Zarz"du S!u#by Wi$ziennej, zako'czono

wykonywanie

kary

pozbawienia

wolno%ci

w

wymiarze

nieprzekraczaj"cym 6 miesi$cy wobec 14.073 skazanych. W ubieg!ym roku zako'czono równie# wykonywanie kary pozbawienia wolno%ci w wymiarze nieprzekraczaj"cym 1 roku wobec 3.735 skazanych okre%lonych w art. 64 § 1 i 2 kk. Je#eli odsetek udzielonych warunkowych zwolnie' w odniesieniu do obu kategorii skazanych utrzymywa( si$ b$dzie na tym samym poziomie, przyj"( mo#na, #e rezygnacja ze %ci%le oznaczonego minimalnego czasu 6 miesi$cy odbytej kary pozbawienia wolno%ci skutkowa( b$dzie tym, #e z dobrodziejstwa instytucji warunkowego przedterminowego zwolnienia skorzysta, w ci"gu roku, 5.671 skazanych (14.073 x 40,3%). Je#eli odsetek udzielanych warunkowych zwolnie' skazanym okre%lonym w art. 64 k.k. utrzyma si$ na tym samym poziomie, przyj"( mo#na, #e z dobrodziejstwa tej instytucji skorzysta, w ci"gu roku, 1008 skazanych (3.735 x 27%). Uelastycznienie zatem przes!anek udzielenia warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty orzeczonej kary pozbawienia wolno%ci skutkowa!oby warunkowym zwolnieniem, w ci"gu roku, 6.679 skazanych. W 2007 r. ca!kowity koszt miesi$cznego utrzymania w zak!adzie karnym jednego osadzonego wynosi! 1941 z!. Utrzymanie zatem, przez okres 6 miesi$cy, populacji 5.671 osadzonych kosztowa!o bud#et pa'stwa 66 044 466 z! (5671 skazanych x 1941 z! x 6 miesi$cy). Warunkowe zwolnienie takiej liczby skazanych, po odbyciu przez nich po!owy kary, tj. po 3 miesi"cach, skutkowa!oby oszcz$dno%ci" 33 022 233 z! (5.671 skazanych x 1941 z! x 3 miesi"ce). Powy#sze oszacowanie oparte jest na za!o#eniu, #e wobec wszystkich spo%ród 5.671 skazanych orzeczono kar$ 6 miesi$cy pozbawienia wolno%ci.

75

Koszt utrzymania populacji 1008 osadzonych przez okres roku wyniós! 23 478 336 z! (1008 skazanych x 1941 z! x 12 miesi$cy). Warunkowe zwolnienie takiej liczby skazanych po up!ywie 2/3 kary (przy za!o#eniu, #e wszyscy skazani zostali na kar$ 1 roku pozbawienia wolno%ci w warunkach powrotu do przest$pstwa okre%lonych w art. 64 § 1 k.k.) skutkowa!oby oszcz$dno%ci" w kwocie 7 826 112 z!. Wyliczenie to wynika z nast$puj"cego zestawienia: 23 478 336 z! (roczny koszt utrzymania populacji 1008 osadzonych) – 15 652 224 z! (koszt utrzymania populacji 1008 osadzonych przez okres 8 miesi$cy tj. 2/3 kary) = 7 826 112 z!. Warunkowe zwolnienie 1008 skazanych po up!ywie 3/4 orzeczonej kary (przy za!o#eniu, #e wszyscy skazani zostali na kar$ 1 roku pozbawienia wolno%ci w warunkach powrotu do przest$pstwa okre%lonych w art. 64 § 2 k.k.) skutkowa!oby, dla bud#etu pa'stwa, oszcz$dno%ci" 5 869 584 z!. Wyliczenie to przedstawia si$ nast$puj"co: 23 478 336 z! (roczny koszt utrzymania populacji 1008 osadzonych) – 17 608 752 z! (koszt utrzymania populacji 1008 osadzonych przez okres 9 miesi$cy, tj. 3/4 kary) = 5 869 584 z!. Szacowane zatem oszcz$dno%ci w wydatkach bud#etu pa'stwa, wynikaj"ce z wej%cia

w

#ycie

projektowanych

rozwi"za'

dotycz"cych

warunkowego

przedterminowego zwolnienia, wynios" od 38 891 817 z! (suma oszcz$dno%ci wynikaj"cych z warunkowego zwolnienia 5.761 osadzonych po odbyciu po!owy orzeczonej kary 6 miesi$cy pozbawienia wolno%ci tj. 33 022 233 z! i 1008 osadzonych po odbyciu 3/4 orzeczonej kary 1 roku pozbawienia wolno%ci, tj. 5 869 584 z!) do 40 848 345 z! (suma oszcz$dno%ci wynikaj"cych z warunkowego zwolnienia 5.761 osadzonych po odbyciu po!owy z orzeczonej kary 6 miesi$cy pozbawienia wolno%ci, tj. 33 022 233 z! i 1008 osadzonych po odbyciu 2/3 orzeczonej kary 1 roku pozbawienia wolno%ci, tj. 7 826 112 z!). Do oceny skutków projektowanej regulacji, w zakresie dotycz"cym warunkowego przedterminowego zwolnienia, istotny jest równie# fakt, i# wed!ug stanu na dzie' 31 grudnia 2007 r. liczba orzecze' oczekuj"cych na wykonanie wobec skazanych na kar$ nieprzekraczaj"c" 6 miesi$cy pozbawienia wolno%ci wynosi!a 27.022. Natomiast liczba orzecze' oczekuj"cych na wykonanie wydanych wobec

76

skazanych okre%lonych w art. 64 k.k. wynosi!a 9.506. Projektowane rozwi"zanie zmierzaj"ce do uelastycznienia stosowania instytucji warunkowego przedterminowego zwolnienia z pewno%ci" wp!ynie na ograniczenie utrzymuj"cego si$ zjawiska przeludnienia zak!adów karnych, a tak#e przyczyni si$ do zmniejszenia liczby niewykonywanych orzecze' o karze pozbawienia wolno%ci. Trudno okre%li( wp!yw projektowanych regulacji dotycz"cych warunkowego zwolnienia na poziom bezpiecze'stwa. W 2007 r. s"dy penitencjarne odwo!a!y 3.179 warunkowych zwolnie' z powodu pope!nienia przez skazanego kolejnego przest$pstwa lub naruszenia porz"dku prawnego w inny sposób, co stanowi!o 13,4% wszystkich udzielonych w 2007 r. warunkowych zwolnie'. Zak!adaj"c, #e odsetek odwo!a' warunkowych zwolnie', z powodu pope!nienia przest$pstwa lub naruszenia porz"dku prawnego w inny sposób, utrzyma si$ na tym samym poziomie, to mo#na przyj"(, #e spo%ród 6.679 skazanych na kary do 6 miesi$cy pozbawienia wolno%ci oraz skazanych, okre%lonych w art. 64 § 1 i 2 k.k. na kary do 1 roku pozbawienia wolno%ci, 895 pope!ni kolejne przest$pstwo lub naruszy porz"dek prawny w inny sposób, co skutkowa( b$dzie odwo!aniem warunkowego zwolnienia (6.679 x 13,4%). Trudno przewidzie(, w jaki sposób projektowana nowelizacja dotycz"ca kary ograniczenia wolno%ci wp!ynie na liczb$ odbywaj"cych kar$ pozbawienia wolno%ci, cho( zaistnienie takiego wp!ywu jest prawdopodobne. Celem projektowanych rozwi"za' w tym zakresie jest m.in. usprawnienie wykonywania kary ograniczenia wolno%ci

poprzez

uproszczenie

dotychczasowych

procedur,

a

tym

samym

wzmocnienie funkcji prewencyjnych i represyjnych tej kary, tak aby mog!a ona stanowi( realn" alternatyw$ dla kary pozbawienia wolno%ci. Nale#y przypuszcza(, #e najwi$kszy wp!yw na wzrost zainteresowania zatrudnieniem skazanych przez okre%lone w projekcie podmioty wywrze fakt ponoszenia przez Skarb Pa'stwa kosztów zwi"zanych z ubezpieczeniem skazanych od nast$pstw nieszcz$%liwych wypadków. Przy

oszacowaniu

kosztów

ubezpieczenia

skazanych

od

nast$pstw

nieszcz$%liwych wypadków przyj$to obowi"zuj"c" w 2007 r. kwot$ 2,68 z! jako

77

miesi$czny koszt ubezpieczenia jednego skazanego. W 2007 r. wykonywano kar$ ograniczenia wolno%ci, orzeczon" za przest$pstwa i wykroczenia, w 102.184 sprawach (71.947 + 30.237), w formie nieodp!atnej kontrolowanej pracy na cele spo!eczne (nie wliczaj"c w to potr"ce' za prac$ z art. 35 § 2 k.k.). W tym samym czasie wykonywano 17.536 spraw (14.317 + 3.219) zwi"zanych z wykonywaniem pracy spo!ecznie u#ytecznej w zamian za nieuiszczon" grzywn$. W sumie kar$ ograniczenia wolno%ci oraz prac$ spo!ecznie u#yteczn" wykonywano w 2007 r. w 119.720 sprawach1). Nale#y wskaza(, #e %redni wymiar kary ograniczenia wolno%ci orzeczonej w post$powaniu karnym wynosi 6 miesi$cy. Jednak#e, tak#e u%redniaj"c okres trwania post$powania wykonawczego, wykonanie kary ograniczenia wolno%ci trwa dwukrotnie d!u#ej, a zatem zasadne jest przyj$cie, #e wykonywanie orzeczenia w takiej sprawie trwa oko!o 12 miesi$cy. Ten fakt potwierdzaj" dane statystyczne, z których wynika, #e w 2007 r. orzeczono 49.700 kar ograniczenia wolno%ci2), a wykonywano w tym czasie 102.184 tego typu kar (czyli dwukrotnie wi$cej). W post$powaniu w sprawach o wykroczenia wymiar kary ograniczenia wolno%ci jest znacznie ni#szy (1 miesi"c), jednak#e i w tym przypadku nale#y przyj"(, #e wykonanie obowi"zku pracy w wymiarze od 20 do 40 godzin mo#e zaj"( oko!o 3 miesi$cy. Przyjmuj"c zatem powy#sze za!o#enia, nale#y dokona( nast$puj"cych oblicze'. 1. Wykonywanie kary ograniczenia wolno%ci i pracy spo!ecznie u#ytecznej w post$powaniu karnym zajmuje %rednio oko!o 12 miesi$cy. Przy przyj$ciu zatem, #e kara taka wykonywana by!a w 2007 r. wobec 86.264 osób (71.947 + 14.317), koszt roczny ubezpieczenia od nast$pstw nieszcz$%liwych wypadków takich skazanych wyniesie 2 774 250,24 z! (86.264 x 12 x 2,68 z!), przy przyj$ciu, #e w 2008 r. i nast$pnych latach orzekanie kary ograniczenia wolno%ci oscylowa!o b$dzie na dotychczasowym poziomie 11–13% wszystkich orzekanych kar. 1)

dane pochodz" z MS – Wydzia! Statystyki MS – S10r SPRAWOZDANIE z s"dowego wykonywania orzecze' wed!ug w!a%ciwo%ci rzeczowej w s"dzie rejonowym za 2007 rok. 2) dane pochodz" z MS – Wydzia! Statystyki MS – S6r SPRAWOZDANIE w sprawie osób os"dzonych w pierwszej instancji wg w!a%ciwo%ci rzeczowej w s"dzie rejonowym za 2007 rok.

78

2. Wykonywanie kary ograniczenia wolno%ci i pracy spo!ecznie u#ytecznej w post$powaniu w sprawach o wykroczenia zajmuje %rednio oko!o 3 miesi$cy. Przy przyj$ciu zatem, #e kara taka wykonywana by!a w 2007 r. wobec 33.456 osób (30.237 + 3.219), koszt roczny ubezpieczenia od nast$pstw nieszcz$%liwych wypadków takich ukaranych wyniesie 268 986,24 z!, przy przyj$ciu, #e w 2008 r. i latach nast$pnych kary tego rodzaju orzekane b$d" na podobnym poziomie. Podsumowuj"c, ubezpieczenie od nast$pstw nieszcz$%liwych wypadków skazanych i ukaranych kar" ograniczenia wolno%ci b"d& prac" spo!ecznie u#yteczn" mo#e kosztowa( Skarb Pa'stwa oko!o 3 043 236 (2 774 250 + 268 986) z!, przy dodatkowym za!o#eniu, #e przyj$ta do powy#szych wylicze' stawka 2,68 z! pozostanie na tym samym poziomie, co w wypadku wzrostu inflacji mo#e by( w"tpliwe. Projektowana ustawa mo#e poci"gn"( za sob" skutki finansowe dla bud#etów jednostek

samorz"du

terytorialnego,

polegaj"ce

na

zwi$kszeniu

wydatków

finansowanych z bud#etów gmin, a zwi"zanych z czynno%ciami organów gminy w zakresie wykonywania kary ograniczenia wolno%ci, w szczególno%ci okre%lonych w projektowanym art. 58 k.k.w. Ewentualne wydatki z tego tytu!u, cho( jak mo#na przypuszcza( nie b$d" wysokie, s" niemo#liwe do oszacowania, a pozostawa( b$d" w %cis!ej zale#no%ci zarówno od sposobu organizacji czynno%ci organów gminy, jak i ich zakresu, zwi"zanego równie# z liczb" udost$pnionych miejsc pracy dla skazanych odbywaj"cych kar$ ograniczenia wolno%ci. Kara ograniczenia wolno%ci w proponowanych rozwi"zaniach spowoduje wyst"pienie pozytywnych skutków spo!ecznych i gospodarczych. Praca wykonywana w ramach kary ograniczenia wolno%ci lub w zamian nieuiszczonej grzywny s!u#y bowiem spo!ecze'stwu, w szczególno%ci spo!eczno%ci lokalnej, na rzecz której jest bezp!atnie wykonywana. Sprzyja to budowaniu !adu spo!ecznego oraz spo!ecze'stwa obywatelskiego.

79

5. Zainteresowanie pracami nad projektem ustawy Projekt niniejszej ustawy zosta! udost$pniony w Biuletynie Informacji Publicznej z chwil" przekazania tego projektu do uzgodnie' z cz!onkami Rady Ministrów. Nie zosta!y wniesione zg!oszenia zainteresowania tym projektem w trybie ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o dzia!alno%ci lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414). 6. Zgodno%( z prawem Unii Europejskiej Projektowana regulacja jest zgodna z prawem Unii Europejskiej.

11/27zb

Projekt

Rozporz"dzenie Ministra Sprawiedliwo#ci z dnia w sprawie trybu post!powania przy zawieraniu przez podmioty uprawnione umowy ubezpieczenia nast!pstw nieszcz!#liwych wypadków skazanych wykonuj"cych nieodp$atn", kontrolowan" prac! na cele spo$eczne oraz prac! spo$ecznie u%yteczn"

Na podstawie art. 56a § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.1)) zarz"dza si$, co nast$puje: § 1. Rozporz"dzenie okre%la tryb post$powania przy zawieraniu przez podmioty uprawnione umowy ubezpieczenia nast$pstw nieszcz$%liwych wypadków skazanych wykonuj"cych nieodp!atn", kontrolowan" prac$ na cele spo!eczne oraz prac$ spo!ecznie u#yteczn", minimaln" i maksymaln" sum$ ubezpieczenia, na któr" umowa taka mo#e zosta( zawarta, podmioty uprawnione do zawierania umów ubezpieczenia oraz termin zawierania umów. § 2. Ubezpieczeniem nast$pstw nieszcz$%liwych wypadków jest obj$ty skazany wykonuj"cy nieodp!atn", kontrolowan" prac$ na cele spo!eczne lub prac$ spo!ecznie u#yteczn", która jest wykonywana na podstawie prawomocnego orzeczenia s"du, w czasie wykonywania pracy. § 3. 1. Minimalna suma ubezpieczenia skazanego, o którym mowa w § 2, w odniesieniu 1)

do

jednego

zdarzenia,

którego

skutki

s"

obj$te

umow"

Zmiany wymienionej ustawy zosta!y og!oszone w Dz. U. z 1997 r. Nr 160, poz. 1083, z 1999 r. Nr 83, poz. 931, z 2000 r. Nr 60, poz. 701, Nr 120, poz. 1268 i Nr 122, poz. 1318, z 2001 r. Nr 98, poz. 1071, Nr 111, poz. 1194 i Nr 151, poz. 1686, z 2002 r. Nr 74, poz. 676, Nr 121, poz. 1033 i Nr 200, poz. 1679, z 2003 r. Nr 111, poz. 1061, Nr 142, poz. 1380 i Nr 179, poz. 1750 oraz z 2004 r. Nr 93, poz. 889, Nr 210, poz. 2135 i Nr 240, poz. 2405, Nr 243, poz. 2426, Nr 273, poz. 2703 oraz z 2005 r. Nr 163, poz. 1363., Nr 178, poz.1479.

ubezpieczenia nast$pstw nieszcz$%liwych wypadków, stanowi 250% minimalnego wynagrodzenia za prac$, obowi"zuj"cego w dacie zawierania umowy ubezpieczenia. 2. Maksymalna suma ubezpieczenia skazanego, o którym mowa w § 2, w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki s" obj$te umow" ubezpieczenia nast$pstw nieszcz$%liwych wypadków, stanowi 1250% minimalnego wynagrodzenia za prac$, obowi"zuj"cego w dacie zawierania umowy ubezpieczenia. § 4. Podmiotem uprawnionym do zawierania umów ubezpieczenia jest dyrektor s"du okr$gowego, w okr$gu którego jest wykonywana przez skazanego nieodp!atna, kontrolowana praca na cele spo!eczne lub praca spo!ecznie u#yteczna. § 5. 1. Dyrektor s"du okr$gowego zawiera umow$ ubezpieczenia, o którym mowa w§2

na

ca!y

rok

kalendarzowy,

na

ogólnych

zasadach

przewidzianych

w ustawie Prawo o zamówieniach publicznych, nie pó&niej ni# do dnia 31 grudnia roku poprzedzaj"cego rok, na który ma zosta( zawarta umowa ubezpieczenia. 2. Liczba osób obj$tych ubezpieczeniem w danym roku kalendarzowym jest wskazywana przez prezesa s"du okr$gowego, nie pó&niej ni# do dnia 15 grudnia roku poprzedzaj"cego rok, na który ma zosta( zawarta umowa ubezpieczenia. Prezes s"du okr$gowego wskazuje liczb$ osób obj$tych ubezpieczeniem na podstawie liczby skazanych wykonuj"cych nieodp!atn", kontrolowan" prac$ na cele spo!eczne lub prac$ spo!ecznie u#yteczn" do 31 pa&dziernika roku poprzedzaj"cego rok, na który ma zosta( zawarta umowa ubezpieczenia. 3. Dyrektor

s"du

okr$gowego

jest

zobowi"zany

do

zachowania

ci"g!o%ci

ubezpieczenia, o którym mowa w § 2. § 6. Rozporz"dzenie wchodzi w #ycie po up!ywie 14 dni od dnia og!oszenia.

Minister Sprawiedliwo#ci

2

Uzasadnienie Projekt rozporz"dzenia stanowi wykonanie delegacji ustawowej przewidzianej w art. 56a § 2 Kodeksu karnego wykonawczego (przepis wprowadzony jest projektem ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy – Kodeks karny skarbowy, ustawy – Kodeks post$powania karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw). Planowane rozporz"dzenie reguluje tryb post$powania przy zawieraniu przez podmioty uprawnione umowy ubezpieczenia nast$pstw nieszcz$%liwych wypadków skazanych wykonuj"cych nieodp!atn", kontrolowan" prac$ na cele spo!eczne oraz prac$ spo!ecznie u#yteczn", minimaln" i maksymaln" sum$ ubezpieczenia, na któr" umowa taka mo#e zosta( zawarta, podmioty uprawnione do zawierania umów ubezpieczenia oraz termin zawierania umów. Zgodnie z § 5 obowi"zuj"cego rozporz"dzenia Rady Ministrów z dnia 23 marca 2004 r. w sprawie podmiotów, w których jest wykonywana kara ograniczenia wolno%ci oraz praca spo!ecznie u#yteczna (Dz. U. Nr 56, poz. 544), obowi"zek ubezpieczenia

skazanych

w

zakresie

nast$pstw

nieszcz$%liwych

wypadków

i odpowiedzialno%ci cywilnej z tytu!u wyrz"dzenia osobie trzeciej szkody przy wykonywaniu pracy, spoczywa na podmiocie, w którym wykonywana jest praca. Koszty ubezpieczenia pokrywa podmiot, w którym wykonywana jest praca. Obecnie podmiot ten ponosi tak#e koszty zwi"zane z poddaniem skazanych badaniom lekarskim, wyposa#eniem w odzie# ochronn" i obuwie robocze oraz zapewnieniem %rodków ochrony indywidualnej, przeszkoleniem w pe!nym zakresie z przepisów bezpiecze'stwa

i

higieny

pracy,

wyp!aty

zrycza!towanego

wynagrodzenia

pracowników itd. (§ 11 cyt. rozporz"dzenia Rady Ministrów). Ponoszenie wskazanych kosztów przez podmiot, w którym nieodp!atna, kontrolowana praca na cele spo!eczne i praca spo!ecznie u#yteczna jest wykonywana, stanowi jedn" z najwa#niejszych przeszkód w realnym wykonaniu kary ograniczenia wolno%ci i pracy spo!ecznie u#ytecznej. Z tego wzgl$du proponuje si$ zmian$ § 4 ust. 3 obecnie obowi"zuj"cego rozporz"dzenia (vide: § 4 ust. 3 projektu rozporz!dzenia Ministra Sprawiedliwo"ci

3

w sprawie podmiotów, w których jest wykonywana kara ograniczenia wolno"ci oraz praca spo#ecznie u$yteczna”) oraz obci"#enie kosztami ubezpieczenia od nast$pstw nieszcz$%liwych wypadków Skarbu Pa'stwa. Zgodnie z proponowanym art. 56a § 1 Kodeksu karnego wykonawczego, koszty zwi"zane z ubezpieczeniem nast$pstw nieszcz$%liwych wypadków skazanych wykonuj"cych

nieodp!atn",

kontrolowan"

prac$

na

cele

spo!eczne

i prace spo!ecznie u#yteczn" ponosi Skarb Pa'stwa. Ubezpieczenie to ma na celu eliminacj$ skutków i roszcze' wynikaj"cych z nieszcz$%liwych wypadków, mog"cych mie( miejsce podczas wykonywania przez skazanych pracy. W planowanej regulacji pomini$to obowi"zek ubezpieczenia skazanych wykonuj"cych prac$ w zakresie odpowiedzialno%ci cywilnej za wyrz"dzon" podczas wykonywania kary szkod$. W przypadku, gdy skazany podczas wykonywania pracy dopu%ci si$ umy%lnego zniszczenia mienia, odpowiada( b$dzie za pope!nienie przest$pstwa z art. 288 Kodeksu karnego lub wykroczenia z art. 124 Kodeksu karnego wykonawczego, co rodzi tak#e zobowi"zanie sprawcy do naprawienia szkody wyrz"dzonej przest$pstwem. Obj$cie ubezpieczeniem skazanych w zakresie OC skutkowa( mo#e w praktyce przej$ciem odpowiedzialno%ci cywilnej przez firm$ ubezpieczeniow", która tego rodzaju sytuacje b$dzie musia!a uwzgl$dni(, ustalaj"c wysoko%( stawki ubezpieczenia. Skutki

wej%cia

w

#ycie

rozporz"dzenia,

obejmuj"cego

obowi"zkowe

ubezpieczenie w zakresie nast$pstw nieszcz$%liwych wypadków i odpowiedzialno%ci cywilnej za szkody wyrz"dzone przez skazanych podczas wykonywania pracy by!yby dla bud#etu pa'stwa zdecydowanie wy#sze, ni# przy rozwi"zaniu przyj$tym w projekcie (tj. pozostawieniu tylko ubezpieczenia nast$pstw nieszcz$%liwych wypadków). W § 2 regulacja okre%la kr"g podmiotów, które podlegaj" planowanemu ubezpieczeniu. Wskazuje tak#e dwie przes!anki, które musz" wyst"pi( obligatoryjnie, aby mo#na by!o w przypadku osoby skazanej zawrze( umow$ ubezpieczenia, tj. praca jest wykonywana na podstawie prawomocnego orzeczenia s"du oraz ubezpieczenie obejmuje skazanych tylko w czasie wykonywania pracy.

4

Nie poszerzono zakresu obowi"zywania ubezpieczenia na czas „drogi do pracy” i „drogi z pracy”, gdy# praca wykonywana jako kara ograniczenia wolno%ci lub praca spo!ecznie u#yteczna, nie jest prac" w rozumieniu Kodeksu pracy. Projekt wprowadza w § 3 ust. 1 poj$cie minimalnej i maksymalnej sumy ubezpieczenia, okre%laj"c jednocze%nie ich poziom co do jednego zdarzenia losowego, na kwoty stanowi"ce odpowiednio równowarto%( 250% i 1250% minimalnego wynagrodzenia za prac$, obowi"zuj"cego w dacie zawierania umowy ubezpieczenia. Przyj$cie warto%ci procentowej (okre%lonej jako minimalnej i maksymalnej sumy ubezpieczenia) w stosunku do wynagrodzenia minimalnego zapewni wzrost realnej kwoty ubezpieczenia bez konieczno%ci nowelizacji rozporz"dzenia. Dotychczasowa praktyka ubezpiecze' osób odbywaj"cych kar$ pozbawienia wolno%ci w warunkach zak!adu karnego wskazuje, #e wysoko%( kwoty ubezpieczenia wynosi od 2 000 z!otych do 5 000 z!otych. Na podstawie wskazanych kwot ubezpieczenia, w § 3 projektu ustalono minimaln" sum$ ubezpieczenia na 250% minimalnego wynagrodzenia, co stanowi obecnie kwot$ oko!o 2 000 z!otych. Ustalaj"c maksymaln" sum$ ubezpieczenia na 1 250% minimalnego wynagrodzenia , co stanowi obecnie kwot$ oko!o 10 000 z!otych, miano na uwadze, z jednej strony konieczno%( ograniczenia wydatków ponoszonych przez Skarb Pa'stwa, z drugiej za% konieczno%(

uwzgl$dnienia

przy

ustalaniu

sumy

ubezpieczenia

specyfiki

wykonywanej pracy i zwi"zanego z tym ryzyka zaistnienia nieszcz$%liwych wypadków i potencjalnych ich skutków. Okre%lona w regulacji suma ubezpieczenia powinna zapewni( niezb$dn" rekompensat$ finansow" dla skazanego wykonuj"cego nieodp!atn", kontrolowan" prac$ na cele spo!eczne lub prac$ spo!ecznie u#yteczn", w przypadku zaistnienia zdarzenia losowego o znamionach nieszcz$%liwego wypadku. Podmiotem uprawnionym do zawierania umów ubezpieczenia jest dyrektor s"du okr$gowego. Dzia!a on jako organ kieruj"cy gospodark" finansow" danego s"du, zgodnie z art. 179 ustawy z dnia 27 lipca 2001r. – Prawo o ustroju s"dów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, z pó&n. zm.) – reprezentuj"c tym samym Skarb Pa'stwa.

5

Dyrektor s"du okr$gowego winien zabezpieczy( w bud#ecie %rodki finansowe na pokrycie kosztów ubezpieczenia. Zawieraj"c umow$ ubezpieczenia, kieruje si$ przy tym wskazaniami § 5 rozporz"dzenia, tj. ogólnymi zasadami wynikaj"cymi z ustawy Prawo o zamówieniach publicznych, liczb" osób obj$tych ubezpieczeniem – wg liczby skazanych z poprzedniego roku kalendarzowego, podan" przez prezesa s"du okr$gowego. Dyrektor s"du okr$gowego zosta! tak#e, w planowanym ust. 3 § 5, zobowi"zany do zachowania ci"g!o%ci ubezpieczenia nast$pstw nieszcz$%liwych wypadków skazanych, wykonuj"cych nieodp!atn", kontrolowan" prac$ na cele spo!eczne lub prac$ spo!ecznie u#yteczn". Na!o#enie na s"d obowi"zku ubezpieczenia skazanych wykonuj"cych kar$ ograniczenia wolno%ci w zakresie nast$pstw nieszcz$%liwych wypadków ma na celu eliminacj$ ich skutków oraz roszcze' z nich wynikaj"cych w przypadku ich zaistnienia, podczas wykonywania pracy przez skazanych. Projekt wprowadza terminy, do których zachowania zosta! zobligowany dyrektor s"du okr$gowego oraz prezes s"du okr$gowego. W przypadku prezesa s"du okr$gowego, w § 5 ust. 1, wprowadzono termin do jakiego ma wskaza( liczb$ osób obj$tych ubezpieczeniem w danym roku kalendarzowym, okre%laj"c go na 15 grudnia roku poprzedzaj"cego rok, na który ma zosta( zawarta umowa ubezpieczenia. Ko'cowy termin zawarcia umowy ubezpieczenia, okre%lono dla dyrektora s"du okr$gowego, w § 5 ust. 1, na dzie' 31 grudnia roku poprzedzaj"cego rok, na który ma zosta( zawarta umowa ubezpieczenia. Liczba osób obj$tych ubezpieczeniem w danym roku kalendarzowym jest wskazywana - przez prezesa, na podstawie ust. 2 § 5 - na podstawie liczby skazanych wykonuj"cych nieodp!atn", kontrolowan" prac$ na cele spo!eczne i prac$ spo!ecznie u#yteczn" do 31 pa&dziernika roku poprzedzaj"cego rok, na który ma zosta( zawarta umowa ubezpieczenia. Proponowane terminy pozwol" na przedsi$wzi$cie przez dyrektora s"du okr$gowego prawid!owych dzia!a' w zakresie ubezpieczenia, a tak#e dadz" gwarancj$ rzetelno%ci dokonanych oblicze'. Data 31 pa&dziernika roku poprzedzaj"cego rok, na który ma zosta( zawarta umowa ubezpieczenia, wskazana w § 5 ust. 2 projektu

6

koreluje z dat" okre%lon" § 2 ust. 1 projektu rozporz!dzenia Ministra Sprawiedliwo"ci w sprawie podmiotów, w których jest wykonywana kara ograniczenia wolno"ci oraz praca spo#ecznie u$yteczna. Regulacje te zapewni( powinny sprawne wykonywanie czynno%ci zwi"zanych z zawarciem umowy ubezpieczenia, a co za tym idzie równie# zagwarantowa( skazanym podstawowe prawa zwi"zane z ochron" #ycia i zdrowia. Alternatywne

rozwi"zanie,

polegaj"ce

na

mo#liwo%ci

tymczasowego

ponoszenia kosztów ubezpieczenia przez podmioty, w których b$dzie wykonywana nieodp!atna, kontrolowana praca na cele spo!eczne i praca spo!ecznie u#yteczna, a nast$pnie zwrotu poniesionych kosztów przez Skarb Pa'stwa (jako refundacja) podnios!aby znacznie ogólne koszty ubezpieczenia (ponoszone ostatecznie przez Skarb Pa'stwa). Przeciwko

przedstawionemu

rozwi"zaniu

przemawia

równie#

fakt,

i# wydatkowanie – nawet niewielkich kwot pieni$#nych – przez podmioty, takie jak np. fundacje, stowarzyszenia, organizacje nios"ce pomoc charytatywn", które nie prowadz" w!asnej dzia!alno%ci gospodarczej i nie posiadaj" w!asnych dochodów, b$dzie stanowi( dla wskazanych podmiotów w rzeczywisto%ci powa#ny problem, którego skutkiem mog!a by by( odmowa zatrudnienia skazanych. Przy wyborze formy ponoszenia kosztów przez Skarb Pa'stwa kierowano si$ przede wszystkim przes!ank" urealnienia wykonania kary ograniczenia wolno%ci oraz zminimalizowaniem kosztów ponoszonych przez bud#et pa'stwa. Wej%cie w #ycie planowanego rozporz"dzenia wywo!a skutki finansowe dla bud#etu pa'stwa, które mog" wynosi( od oko!o 1 500 000 z!otych do oko!o 3 000 000 z!otych w skali roku. Przy ustalaniu tej warto%ci wzi$to pod uwag$ dotychczas zawierane umowy ubezpieczenia nast$pstw nieszcz$%liwych wypadków przez dyrektorów zak!adów karnych w stosunku do osób odbywaj"cych kar$ pozbawienia wolno%ci. Kwoty ubezpieczenia w przeliczeniu na jedn" osob$ kszta!tuj" si$ w przedziale: 0,23 z!ote – 2, 68 z!otych na jeden miesi"c ubezpieczenia. Z danych statystycznych Ministerstwa Sprawiedliwo%ci wynika, #e liczba wykonywanych

kar

ograniczenia

wolno%ci

7

polegaj"cych

na

wykonywaniu

nieodp!atnej, kontrolowanej pracy na cele spo!eczne, orzeczonych za przest$pstwa i wykroczenia w 2005 r., wynosi!a !"cznie: 126 466. Na podstawie zgromadzonych danych statystycznych nie mo#na jednak okre%li( dok!adnej ilo%ci orzeczonych kar i ich wysoko%ci (konkretna ilo%( miesi$cy) oraz liczby ich wykona'. Wobec powy#szego do oblicze' szacunkowych przyj$to ogóln" liczb$ orzeczonych kar ograniczenia wolno%ci w 2005 r., która wynios!a 69 111 (!"cznie za przest$pstwa i wykroczenia). W poszczególnych przedzia!ach, podana ilo%( kszta!tuje si$ w nast$puj"cy sposób: 1. kara ograniczenia wolno%ci orzeczona w przedziale do 3 miesi$cy – liczba orzecze': 6 818, 2. kara ograniczenia wolno%ci orzeczona w przedziale od 3 do 6 miesi$cy – liczba orzecze': 31 967, 3. kara ograniczenia wolno%ci orzeczona w przedziale od 6 do 12 miesi$cy – liczba orzecze': 30 326. Liczba wydanych postanowie' w przedmiocie zamiany kary grzywny na prac$ spo!ecznie u#yteczn" w 2005 r. wynosi!a 28 437 (22 352 w zwi"zku z przest$pstwami i 6 085 w zwi"zku z wykroczeniami). Do

wylicze'

przyj$to

najwy#sz"

stawk$

ubezpieczenia,

wynikaj"c"

z ubezpieczenia skazanych odbywaj"cych kar$ ograniczenia wolno%ci, tj. warto%(: 2,68 z!otych na jeden miesi"c ubezpieczenia za jednego skazanego. Koszt ubezpieczenia skazanych, przy uwzgl$dnieniu podanej najwy#szej stawki ubezpieczenia kszta!tuje si$ w nast$puj"cy sposób: 1. na kar$ ograniczenia wolno%ci w przedziale do 3 miesi$cy wynosi: 54 816,72 z!otych (6 818 orzecze' x 2,68 z!otych x 3 miesi"ce) 2. na kar$ ograniczenia wolno%ci w przedziale od 3 do 6 miesi$cy wynosi: 514 029,36 z!otych (31 967 orzecze' x 2,68 z!otych x 6 miesi$cy) 3. na kar$ ograniczenia wolno%ci w przedziale od 6 do 12 miesi$cy wynosi: 975 284,16 z!. (30 326 orzecze' x2,68 z!otych x 12 miesi$cy), co daje !"czn" kwot$: 1 544 130,24 z!otych w okresie jednego roku kalendarzowego.

8

Dla

wylicze'

przyj$to

we

wszystkich

przedzia!ach

orzeczonej

kary

ograniczenia wolno%ci, maksymaln" liczb$ miesi$cy, tj. odpowiednio: 3, 6 i 12 miesi$cy. Przy przyj$ciu wielko%ci 126 466 wykonywanych w 2005 r. kar ograniczenia wolno%ci (94 307 za przest$pstwa i 32 159 za wykroczenia) oraz zasad liczenia kosztów szacunkowych, jak wy#ej, kwota maksymalnego obci"#enia Skarbu Pa'stwa nie przekroczy 3 119 099,24 z!otych (94 307 orzecze' x 2,68 z!otych x 12 miesi$cy wynosi: 3 032 913,12 z!otych przy przest$pstwach oraz 32 159 orzecze' x 2,68 z!otych x 1 miesi"c wynosi - 86 186,12 z!otych przy wykroczeniach). Wej%cie w #ycie rozporz"dzenia nie spowoduje natomiast konieczno%ci zatrudnienia dodatkowych osób w s"dach, gdy# czynno%ci zawarcia umowy ubezpieczenia wejd" w zakres obowi"zków dyrektora s"du okr$gowego.

11/29zb 9

Projekt

Rozporz"dzenie Ministra Sprawiedliwo#ci z dnia w sprawie podmiotów, w których jest wykonywana kara ograniczenia wolno#ci oraz praca spo$ecznie u%yteczna

Na podstawie art. 58 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.1)) zarz"dza si$, co nast$puje:

§ 1. Rozporz"dzenie reguluje tryb wyznaczania przez w!a%ciwego wójta, burmistrza lub prezydenta miasta zwanych dalej „w!a%ciwym organem gminy” podmiotów, dla których organ gminy, powiatu lub województwa jest organem za!o#ycielskim, w których wykonywana jest kara ograniczenia wolno%ci oraz praca spo!ecznie u#yteczna, organizowania miejsc pracy oraz czynno%ci tych podmiotów, a tak#e wskazanych za ich zgod" przez w!a%ciwy organ gminy innych pa'stwowych lub samorz"dowych jednostek organizacyjnych, podmiotów prawa handlowego z wy!"cznym udzia!em skarbu pa'stwa, gminy,

powiatu

lub

województwa,

placówek

o%wiatowo-wychowawczych,

m!odzie#owych o%rodków wychowawczych, m!odzie#owych o%rodków socjoterapii, placówek s!u#by zdrowia, jednostek organizacyjnych pomocy spo!ecznej, fundacji, stowarzysze' 1)

Zmiany wymienionej ustawy zosta!y og!oszone w Dz. U. z 1997 r. Nr 160, poz. 1083, z 1999 r. Nr 83, poz. 931, z 2000 r. Nr 60, poz. 701, Nr 120, poz. 1268 i Nr 122, poz. 1318, z 2001 r. Nr 98, poz. 1071, Nr 111, poz. 1194 i Nr 151, poz. 1686, z 2002 r. Nr 74, poz. 676, Nr 121, poz. 1033 i Nr 200, poz. 1679, z 2003 r. Nr 111, poz. 1061, Nr 142, poz. 1380 i Nr 179, poz. 1750 oraz z 2004 r. Nr 93, poz. 889, Nr 210, poz. 2135 i Nr 240, poz. 2405, Nr 243, poz. 2426, Nr 273, poz. 2703 oraz z 2005 r. Nr 163, poz. 1363., Nr 178, poz.1479.

i innych instytucji lub organizacji u#yteczno%ci publicznej, nios"cych pomoc charytatywn", w zakresie wykonywania tej kary i pracy, uwzgl$dniaj"c tak#e dopuszczalny wymiar czasu pracy oraz obowi"zki w zakresie kontroli skazanych i informowania o wykonaniu kary i pracy. 2. Ilekro( w rozporz"dzeniu jest mowa o "podmiocie", nale#y przez to rozumie( podmiot wyznaczony przez w!a%ciwy organ gminy, b$d"cy dla niego organem za!o#ycielskim, obowi"zany do przyj$cia skazanych w celu wykonania nieodp!atnej, kontrolowanej pracy na cele spo!eczne i pracy spo!ecznie u#ytecznej orzeczonej w zamian nie%ci"galnej grzywny, zwanych dalej "prac"". § 2. 1. Prezes s"du rejonowego sporz"dza corocznie, nie pó&niej ni# do dnia 31 pa&dziernika opini$ dotycz"c" potrzeb s"du rejonowego w zakresie wykonywania pracy przez skazanych oraz przesy!a j" niezw!ocznie w!a%ciwemu organowi gminy. 2. Opinia, o której mowa w ust. 1, okre%la w szczególno%ci przewidywan" na przysz!y rok kalendarzowy liczb$ skazanych zobowi"zanych do wykonywania pracy, niezb$dn" liczb$ godzin w przeliczeniu na jednego skazanego oraz w miar$ potrzeby miejsce i rodzaj pracy. § 3. 1. W!a%ciwy organ gminy wyznacza podmioty, uwzgl$dniaj"c opini$, o której mowa w § 2. Informacj$ o podmiotach w!a%ciwy organ gminy przekazuje do zespo!u kuratorskiej s!u#by s"dowej w terminie 30 dni od dnia otrzymania opinii. 2. W!a%ciwy organ gminy prowadzi wykaz podmiotów zawieraj"cy w szczególno%ci: 1) nazw$ i adres podmiotu; 2) miejsce i rodzaj pracy; 3) liczb$ skazanych, którzy mogliby wykonywa( prac$; 4) dane osoby odpowiedzialnej za organizowanie i kontrolowanie pracy. 3. Informacj$ o zmianie danych zawartych w wykazie, o którym mowa w ust. 2, w!a%ciwy

organ

gminy

przesy!a

do

zespo!u

w terminie 14 dni od dnia wyst"pienia zmiany.

2

kuratorskiej

s!u#by

s"dowej

§ 4. 1. Podmiot jest obowi"zany przyj"( skazanego skierowanego przez s"dowego kuratora zawodowego w celu wykonywania nieodp!atnej, kontrolowanej pracy na cele spo!eczne, pouczy( go o obowi"zku sumiennej pracy oraz konieczno%ci przestrzegania ustalonego w miejscu pracy porz"dku i dyscypliny. 2. Przy przydziale pracy uwzgl$dnia si$ wiek skazanego, stan jego zdrowia oraz w miar$ mo#liwo%ci posiadane kwalifikacje. 3. Podmiot jest obowi"zany: 1) zapozna( skazanego z przepisami dotycz"cymi bezpiecze'stwa i higieny pracy w niezb$dnym zakresie, odpowiednim dla wykonywanej pracy; 2) zapewni( skazanemu bezpieczne i higieniczne warunki pracy, a w uzasadnionych przypadkach %rodki ochrony indywidualnej oraz odzie# i obuwie robocze, przewidziane na danym stanowisku pracy. 4. Nie wolno kierowa(: 1) skazanych, którzy w chwili podejmowania pracy nie b$d" mieli uko'czonych 18 lat do prac wzbronionych m!odocianym; 2) kobiet - do prac szczególnie uci"#liwych lub szkodliwych dla ich zdrowia. Wykaz prac wzbronionych m!odocianym oraz wykaz prac szczególnie uci"#liwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet okre%laj" przepisy wydane na podstawie odpowiednio art. 204 § 3 i art. 176 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.2)). 5. Do skazanych wykonuj"cych prace, przy których wykonywaniu istnieje mo#liwo%( przeniesienia zaka#enia na inne osoby, stosuje si$ przepisy o chorobach zaka&nych i zaka#eniach. § 5. 1. Podmiot przydziela skazanemu prac$ w wymiarze godzin okre%lonym w orzeczeniu i dokonuje podzia!u godzin pracy na dni w sposób odpowiadaj"cy organizacji wykonywanej pracy. Przy ustaleniu godzin pracy, w miar$ mo#liwo%ci, uwzgl$dnia si$ pro%b$ skazanego.

3

2. W

uzasadnionych

przypadkach

podmiot

mo#e

wyznaczy(

skazanemu

indywidualn" norm$ pracy, odpowiadaj"c" liczbie godzin, które mog" by( przepracowane w danym dniu. 3. Czas pracy skazanego, który nie pozostaje w stosunku pracy, nie mo#e przekracza( 8 godzin na dob$. Na wniosek skazanego czas ten mo#e by( przed!u#ony do 12 godzin. 4. Skazanemu pozostaj"cemu w stosunku pracy przydziela si$ prac$, któr" mo#e on wykonywa( w czasie niewykonywania zatrudnienia. *"czny czas pracy skazanego nie mo#e przekracza( 8 godzin na dob$. Na wniosek skazanego czas ten mo#e by( przed!u#ony do 12 godzin. 5. Czas pracy skazanych: 1) skierowanych do pracy na stanowiskach, na których wyst$puj" przekroczenia najwy#szych dopuszczalnych st$#e' i nat$#e' czynników szkodliwych dla zdrowia; 2) kobiet w ci"#y; 3) którzy nie uko'czyli 18 lat - nie mo#e przekroczy( 8 godzin na dob$ lub ni#szego wymiaru godzin przewidzianego w przepisach odr$bnych. § 6. Podmiot wskazuje s"dowemu kuratorowi zawodowemu osob$ odpowiedzialn" za organizowanie i kontrolowanie pracy skazanych, zwan" dalej "wyznaczon" osob" ". § 7. 1. Wyznaczona osoba ustala harmonogram pracy skazanych, okre%laj"cy czas, miejsce i rodzaj pracy na okres co najmniej jednego miesi"ca. Odpis harmonogramu przekazuje si$ s"dowemu kuratorowi zawodowemu. 2. Wyznaczona osoba przekazuje s"dowemu kuratorowi zawodowemu, w terminach przez niego wyznaczonych, informacj$ o liczbie godzin przepracowanych przez skazanego, rodzaju wykonywanej przez niego pracy. 3. Wyznaczona osoba jest obowi"zana niezw!ocznie zawiadomi( s"dowego kuratora zawodowego o przeszkodzie uniemo#liwiaj"cej wykonywanie pracy.

4

§ 8. 1. Przepisy § 4-7 stosuje si$ odpowiednio do innych samorz"dowych jednostek organizacyjnych, dla których w!a%ciwy organ gminy nie jest organem za!o#ycielskim, pa'stwowych jednostek organizacyjnych, podmiotów prawa handlowego z udzia!em skarbu pa'stwa lub gminy, placówek o%wiatowo-wychowawczych, m!odzie#owych o%rodków wychowawczych, m!odzie#owych o%rodków socjoterapii, placówek s!u#by zdrowia lub pomocy spo!ecznej, fundacji, stowarzysze' lub instytucji i organizacji u#yteczno%ci publicznej, nios"cych pomoc charytatywn", wskazanych przez w!a%ciwy organ gminy, za ich zgod". 2. Podmioty okre%lone w ust. 1 mog" zg!asza( zespo!owi kuratorskiej s!u#by s"dowej w!a%ciwemu ze wzgl$du na ich siedzib$, gotowo%( przyj$cia skazanych, skierowanych przez s"dowego kuratora zawodowego w celu wykonania pracy, okre%laj"c liczb$ skazanych mog"cych j" wykona(, a tak#e miejsce i rodzaj pracy oraz wskazuj"c osob$ odpowiedzialn" za organizowanie pracy i kontrolowanie jej przebiegu. § 9. Rozporz"dzenie wchodzi w #ycie po up!ywie 14 dni od dnia og!oszenia.

Minister Sprawiedliwo#ci

W porozumieniu: Minister Spraw Wewn!trznych i Administracji

5

Uzasadnienie Projektowane rozporz"dzenie stanowi wykonanie delegacji ustawowej przewidzianej w art. 58 § 3 k.k.w. W projekcie recypowano cz$%( rozwi"za' z obowi"zuj"cego dotychczas rozporz"dzenia Rady Ministrów z dnia 23 marca 2004 r. w sprawie podmiotów, w których jest wykonywana kara ograniczenia wolno%ci oraz praca spo!ecznie u#yteczna (Dz. U. Nr 56, poz. 544). Zasadnicze zmiany, w stosunku do dotychczas obowi"zuj"cego rozporz"dzenia, sprowadzaj" si$ do modyfikacji § 1 ust. 1. Wskazuje on, mo#liwie najszerzej i zgodnie z aktualn" praktyk" wykonawcz" podmioty, które mog" by( wyznaczone przez w!a%ciwy organ gminy, b$d"cy dla nich organem za!o#ycielskim, a tak#e te podmioty, dla których organem za!o#ycielskim jest organ powiatu lub województwa oraz inne pa'stwowe lub samorz"dowe jednostki organizacyjne, podmioty prawa handlowego z wy!"cznym udzia!em skarbu pa'stwa, gminy, powiatu, b"d& województwa, placówki o%wiatowowychowawcze, m!odzie#owe o%rodki wychowawcze, m!odzie#owe o%rodki socjoterapii, placówki s!u#by zdrowia, jednostki organizacyjne pomocy spo!ecznej, fundacje, stowarzyszenia i inne instytucje lub organizacje u#yteczno%ci publicznej, do wykonywania kary ograniczenia wolno%ci w postaci nieodp!atnej, kontrolowanej pracy na cele spo!eczne oraz pracy spo!ecznie u#ytecznej orzeczonej w zamian nie%ci"galnej grzywny. Aktualnie obowi"zuj"ce rozporz"dzenie znacznie zaw$#a!o i ogranicza!o ilo%( oraz rodzaj podmiotów, co mia!o istotny wp!yw na wyst$powanie licznych problemów z realnym wykonaniem tych kar. Istotna zmiana, w stosunku do obecnie obowi"zuj"cego rozwi"zania, dotyczy podmiotu, który wskazuje za ich zgod" inne pa'stwowe lub samorz"dowe jednostki organizacyjne, zak!ady pracy itd., wymienione w § 1 ust. 1 projektu. Projektodawca wskazuje tu w miejsce s"du, w!a%ciwy organ gminy. Zmian$ wprowadza projektowany art. 56 § 2 k.k.w. W § 1 ust. 2 zosta!y okre%lone podmioty „twarde”, które s" zobowi"zane do zorganizowania i przyj$cia skazanych w celu wykonania nieodp!atnej, kontrolowanej

6

pracy na cele spo!eczne oraz pracy spo!ecznie u#ytecznej. Do grupy tych podmiotów zalicza si$ podmioty wyznaczone przez w!a%ciwy organ gminy, tj. w!a%ciwego wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, dla których organ gminy jest organem za!o#ycielskim. Wy!"cznie do podmiotów okre%lonych w § 1 ust. 2 stosuje si$ przepisy zawarte w § 2 i § 3. Przepisy te reguluj" szczegó!owe zasady i tryb wyznaczania przez w!a%ciwy organ gminy podmiotów „twardych”, w których wykonywana jest kara ograniczenia wolno%ci oraz praca spo!ecznie u#yteczna oraz obowi"zki organów gminy i tych podmiotów w omawianym zakresie. § 2 ust. 1 zosta! zmodyfikowany poprzez wskazanie daty, do której Prezes s"du rejonowego sporz"dza corocznie opinie dotycz"c" potrzeb s"du rejonowego w zakresie wykonywania pracy (nieodp!atnej, kontrolowanej na cele spo!eczne oraz spo!ecznie u#ytecznej) przez skazanych. W celu zapewnienia prawid!owej realizacji kar, wprowadza si$ w projekcie termin 31 pa&dziernika danego roku. Umo#liwia on podj$cie czynno%ci organizacyjnych

i administracyjnych

przez

organy

gminy

-

z

odpowiednim

wyprzedzeniem - w planowaniu zada' zwi"zanych z wykonaniem kary ograniczenia wolno%ci i pracy spo!ecznie u#ytecznej w nast$pnym roku kalendarzowym. Zgodnie z tre%ci" § 3, informacj$ o podmiotach w!a%ciwy organ gminy przekazuje do zespo!u kuratorskiej s!u#by s"dowej w terminie 30 dni od dnia otrzymania opinii. W!a%ciwy organ gminy wyznacza podmioty, uwzgl$dniaj"c opini$, o której mowa w § 2. § 4 okre%la obowi"zki podmiotu, zwi"zane z wykonywaniem nieodp!atnej, kontrolowanej pracy na cele spo!eczne oraz pracy spo!ecznie u#ytecznej. Ust. 1, 2, 4 i 5 zosta!y w ca!o%ci przeniesione do projektu z obowi"zuj"cego rozporz"dzenia. Redakcyjnej zmianie ulega! tre%( § 4 ust. 1, gdzie zwrot „w celu wykonywania pracy”, zast"piono okre%leniem „w celu wykonywania nieodp!atnej, kontrolowanej pracy na cele spo!eczne.” Zmiana ta wynika z brzmienia projektowanego przepisu art. 56 § 2 ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw.

7

Znacznej zmianie uleg!a tre%( § 4 ust. 3 obecnie obowi"zuj"cego rozporz"dzenia. Urealniaj"c wykonanie nieodp!atnej, kontrolowanej pracy na cele spo!eczne oraz pracy spo!ecznie u#ytecznej, projektodawca zdejmuje z podmiotów wykonuj"cych prac$ obowi"zki,

które

utrudnia!y

lub

wr$cz

uniemo#liwia!y

wykonanie

tych

kar.

Najwa#niejsz" przeszkod" w realnym wykonaniu kary ograniczenia wolno%ci i pracy spo!ecznie u#ytecznej, by!o ponoszenie przez podmioty, w których praca by!a wykonywana, kosztów zwi"zanych z wykonaniem kar, okre%lonych w szczególno%ci w § 5 i 11 obowi"zuj"cego rozporz"dzenia. Chodzi tu o koszty zwi"zane z obligatoryjnym ubezpieczeniem

skazanych

od

nast$pstw

nieszcz$%liwych

wypadków

i

od

odpowiedzialno%ci cywilnej z tytu!u wyrz"dzenia osobie trzeciej szkody przy wykonywaniu pracy, poddaniem ich badaniom lekarskim, wyposa#eniem w odzie# ochronn" i obuwie robocze oraz zapewnieniem %rodków ochrony indywidualnej, przeszkoleniem w pe!nym zakresie z przepisów bezpiecze'stwa i higieny pracy, wyp!aty zrycza!towanego wynagrodzenia wyznaczonych pracowników, !"cznie ze sk!adkami na ich ubezpieczenie spo!eczne oraz na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych )wiadcze'

Pracowniczych,

nagród

wyp!acanych

za

wyró#niaj"ce

wykonanie

obowi"zków z zakresu kontroli pracy skazanych. W § 4 ust. 3 projektodawca pozostawia, jako oczywisty, obowi"zek zapoznania skazanego z przepisami BHP, ale tylko w niezb$dnym zakresie, odpowiednim dla wykonywanej pracy. Proponuje si$ równie# wyposa#enie skazanego w odzie# ochronn" i obuwie robocze oraz %rodki ochrony indywidualnej, ale tylko w uzasadnionych przypadkach, gdy wymaga tego – niezb$dnie – charakter wykonywanej pracy. Oczywiste jest, #e wszystkim skazanym wykonuj"cym w ramach kary prac$, zapewnia si$ bezpieczne i higieniczne warunki jej realizacji. Dotychczasowy obowi"zek wykonywania odp!atnych bada' lekarskich, ci"#"cy na podmiocie wykonuj"cym kary, przeniesiono na skazanego. To po stronie skazanego le#y w proponowanym rozwi"zaniu udowodnienie, #e jego stan zdrowia uniemo#liwia wykonanie orzeczonej w wyroku pracy. 8

Dla urealnienia wykonania kary ograniczenia wolno%ci i pracy spo!ecznie u#ytecznej, projektodawca zniós! z podmiotów obowi"zek ponoszenia kosztów ubezpieczenia od nast$pstw nieszcz$%liwych wypadków i odpowiedzialno%ci cywilnej

za wyrz"dzon"

szkod$

obowi"zuj"cego

przez

skazanych

podczas

wykonywania

kary

(§

5

rozporz"dzenia). Projektodawca wprowadza jedynie ubezpieczenie od nast$pstw nieszcz$%liwych wypadków. Koszty zwi"zane z ubezpieczeniem ponosi Skarb Pa'stwa, zgodnie z projektowanym, dodanym art. 56a k.k.w. Z tego wzgl$du, kwestie ubezpieczenia nie zosta!y uwzgl$dnione w projekcie. W projektowanym art. 56a § 2 k.k.w. przewiduje si$ delegacj$ ustawow" dla Ministra Sprawiedliwo%ci, który w porozumieniu z Ministrem Finansów okre%li w drodze rozporz"dzenia zasady i tryb obowi"zkowego ubezpieczania od nast$pstw nieszcz$%liwych wypadków skazanych wykonuj"cych nieodp!atn", kontrolowan" prac$ na cele spo!eczne oraz prac$ spo!ecznie u#yteczn", podmioty uprawnione do zawierania umów ubezpieczenia i minimaln" wysoko%( ubezpieczenia (vide: „Projekt rozporz!dzenia Ministra Sprawiedliwo"ci w sprawie zasad i trybu obowi!zkowego ubezpieczania od nast%pstw nieszcz%"liwych wypadków skazanych wykonuj!cych nieodp#atn!, kontrolowan! prace na cele spo#eczne oraz prac% spo#ecznie u$yteczn!, podmiotów uprawnionych do zawierania umów ubezpieczenia i minimalnej wysoko"ci ubezpieczenia”). § 6 obowi"zuj"cego rozporz"dzenia, dotycz"cy organizowania przez podmiot i przebiegu nieodp!atnej kontrolowanej pracy na cele spo!eczne i pracy spo!ecznie u#ytecznej, zosta! w ca!o%ci przeniesiony do projektu, jako § 5. Projektodawca zrezygnowa! z rozwi"za' przewidzianych w § 7, 11 i 12 obowi"zuj"cego rozporz"dzenia: § 7 obowi"zuj"cego rozporz"dzenia, nakazuje podmiotowi kierowanie skazanych do pracy w zorganizowanych grupach licz"cych do 10 osób. Rezygnacja z tego zapisu w projekcie umo#liwia bardziej elastyczne dostosowanie organizacji pracy do ilo%ci godzin pracy, jej charakteru oraz specyfiki podmiotu zatrudniaj"cego. Okre%lenie ilo%ci osób w

9

grupie by!o konsekwencj", m.in. konieczno%ci wyp!aty zrycza!towanego wynagrodzenia dla wyznaczonych pracowników odpowiedzialnych za organizowanie i kontrolowanie pracy skazanych oraz przebiegu tej pracy, a tak#e nagród wyp!acanych za wyró#niaj"ce wykonywanie obowi"zków w zakresie kontroli pracy skazanych (§ 11 ust. 2 i § 12 obowi"zuj"cego rozporz"dzenia). Praktyka wykonywania nieodp!atnej, kontrolowanej pracy na cele spo!eczne i pracy spo!ecznie u#ytecznej wskazuje na to, #e przepisy § 11 i 12 obowi"zuj"cego rozporz"dzenia s" przepisami martwymi. Wskazane zapisy wywo!uj" fa!szywe przekonanie, #e realizacja tych kar przynosi podmiotom je realizuj"cym wymierny dochód, który nale#y zgodnie z obowi"zuj"cymi przepisami dzieli(, uwzgl$dniaj"c tak#e podwy#ki p!ac dla pracowników. W rzeczywisto%ci s" to wirtualne %rodki finansowe - pieni"dze te wyst$puj" jedynie w teoretycznej sprawozdawczo%ci, jej przelicznikach. W projekcie okre%lono zadania podmiotu zatrudniaj"cego, sprowadzaj"c je do niezb$dnego zakresu. Zredukowa!o to do minimum administracyjne czynno%ci podmiotu zwi"zane z organizacj" i dokumentowaniem przebiegu wykonywania pracy. Poci"ga to za sob" konieczno%( pomini$cia w projekcie tre%ci § 11 obowi"zuj"cego rozporz"dzenia. § 8 obowi"zuj"cego rozporz"dzenia przyj$to w ca!o%ci do projektu i tre%( ta znajduje si$ w § 6 projektu. Zmieniono natomiast tre%( § 9 obowi"zuj"cego rozporz"dzenia – jest to § 7 projektu. W miejsce podmiotu zatrudniaj"cego, jako organizatora i realizatora zada' zwi"zanych z wykonaniem pracy, proponuje si$ osob$ wyznaczon" przez ten podmiot. Proponowana zmiana usprawni czynno%ci administracyjne podmiotu, co mo#e stanowi( dla niego zach$t$ do organizowania stanowisk pracy dla skazanych. Czyni to tak#e wykonywanie czynno%ci administracyjnych bardziej konkretnym, gdy# realizuje je konkretna, wyznaczona osoba, a nie niedookre%lony podmiot. W § 6 i 7 projektu pozostawiono s"dowego kuratora zawodowego, jako koordynatora organizowania i nadzorowania pracy skazanych,

który

powinien

wspó!dzia!a(

z wyznaczon"

przez

podmiot

osob"

odpowiedzialn" za wykonywanie pracy. Pozostawienie roli kuratora jest konsekwencj" 10

zmian przyj$tych w propozycjach zmian do k.k.w. (vide: wspomniany powy#ej projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw”). Projektodawca wyró#nia dwie grupy podmiotów, w których mo#liwe jest wykonywanie nieodp!atnej, kontrolowanej pracy na cele spo!eczne oraz pracy spo!ecznie u#ytecznej. S" to tak zwane podmioty „twarde”, okre%lone w § 1 ust. 2 projektu, do których zastosowanie maj" dodatkowo przepisy § 2 i 3 oraz podmioty „mi$kkie”, okre%lone w § 8 ust. 1 projektu. Na podmiotach, wyznaczonych przez w!a%ciwy organ gminy spoczywa obligatoryjno%( organizowania miejsc pracy w ramach wykonywania kary ograniczenia wolno%ci i pracy spo!ecznie u#ytecznej. Natomiast na podmiotach okre%lonych w § 8 ust. 1 projektu organizowanie pracy ma charakter fakultatywny – mo#liwy jest wy!"cznie za zgod" podmiotu lub na jego wniosek. Podmioty te, zgodnie z § 8 ust. 2 mog" zg!asza( zespo!owi kuratorskiej s!u#by s"dowej w!a%ciwemu ze wzgl$du na ich siedzib$, gotowo%( przyj$cia skazanych, skierowanych przez s"dowego kuratora zawodowego w celu wykonania pracy, okre%laj"c liczb$ skazanych mog"cych j" wykona(, a tak#e miejsce i rodzaj pracy oraz wskazuj"c osob$ odpowiedzialn" za organizowanie i kontrolowanie jej przebiegu. Wej%cie w #ycie rozporz"dzenia nie spowoduje skutków finansowych dla bud#etu pa'stwa.

11/28zb 11