00 Design1 Introduction

เอกสารประกอบการสอน วิชา 2502 312 ทฤษฎีการออกแบบ 1 (Design 1) โดย

เถกิง พัฒโนภาษ

PhD

ภาควิชาการออกแบบอุตสาหกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย

จัดรูปเลมใหมจากเนื้อหาที่เริ่มใชตั้งแตปการศึกษา 2545

สารบัญ

1. พัฒนาการของมนุษยที่เกี่ยวของกับการออกแบบ นับตั้งแตยุคกอนประวัติศาสตร จนถึงยุคปฏิวัตอ ิ ุตสาหกรรม

หนา 2-12

ใชประกอบการสอนครั้งแรก เมื่อวันที่ 29 กรกฎาคม 2545 (2 คาบ)

2. การเปลี่ยนแปลงที่เปนเงื่อนไขของวิถีชีวต ิ และการออกแบบ 'สมัยใหม' ใชประกอบการสอนครั้งแรก เมื่อวันที่ 5 สิงหาคม 2545

หนา 13-24

(2 คาบ)

3. จุดเปลี่ยนแหงศตวรรษ: วิกฤติของสมัยใหม การเปลี่ยนแปลงที่นําไปสูการเปลี่ยนกระบวนทัศน

หนา 25-31

ใชประกอบการสอนครั้งแรก เมื่อวันที่ 19 สิงหาคม 2545 (2 คาบ)

4. กระบวนทัศนของ 'หลังสมัยใหม' กับการออกแบบ และ จักษุธรรมรวมสมัย

หนา 32-40

ใชประกอบการสอนครั้งแรก เมื่อวันที่ 26 สิงหาคม 2545

(2 คาบ)

5. การออกแบบในประเทศไทย และสถานะของนักออกแบบในยุคขอมูลขาวสาร ใชประกอบการสอนครั้งแรก เมื่อวันที่ 2 กันยายน 2545

หนา 41-45

(2 คาบ)

6. Planned Obsolescence & Capitalism อิทธิพลของ สไตล รสนิยม และแนวโนมกระแส นิยม (Styles Tastes and Trends) ตอการ ออกแบบ

หนา 46-52

ใชประกอบการสอนครั้งแรก เมื่อวันที่ 9 กันยายน 2545

(2 คาบ)

ค ว า ม นํา

จะตองคนควาหาขอมูลมาจากหลายแหลงโดยเฉพาะ การอานเพื่อเทียบเคียงกันและหาขอสรุปใหกับตนเอง

เอกสารประกอบการสอนนี้ มีเนื้อหาวาดวยพัฒนาการ

อยางไรก็ตาม วัตถุประสงคของการบรรยายนี้ ไมใชการบอกเลาขอมูลตางๆเกี่ยวกับเหตุการณที่เกิด ในชวงกวาหนึ่งหมื่นปดังกลาว แตการบรรยายนี้จะจับ เอาเพี ย งเหตุ ก ารณ สํ า คั ญ ในประวั ติ ศ าสตร ขึ้ น มา อภิปราย เพื่อใหนิสิตมองเห็นภาพกวางๆวามีเหตุปจจัย สํ า คั ญ ที่ ทํ า ให ก ารออกแบบเปลี่ ย นแปลงมาสู ส ภาพ อย า งที่ เ ราเห็ น กั น ในป จ จุ บั น และอาจจะสามารถ ทํา นายอนาคตของการออกแบบได ใ นระดั บ หนึ่ งด ว ย ดวยเหตุที่การบรรยายนี้มุงการอภิปรายประเด็นสําคัญ ม า ก ก ว า ใ ห ข อ มู ล จํ า เ พ า ะ ใ น ร า ย ล ะ เ อี ย ด ก า ร ยกตั ว อย า งประกอบจึ ง ไม จํ า เป น ต อ งตรงตามลํ า ดั บ เหตุ ก ารณ ก อ นหลั ง หากแต จ ะใช ตั ว อย า งจากหลาย สมัยมาอภิปรายรวมกันบาง

ของมนุษย ที่เกี่ ย วของกับการออกแบบโดยอธิ บายถึง เงื่ อ นไขที่ ก อ ให เ กิ ด การปฏิ วั ติ อุ ต สาหกรรมซึ่ ง ส ง ผล สืบเนื่ องมา จนถึงปจจุ บัน การบรรยายนี้ค รอบคลุม ช ว งเวลาตั้ ง แต ยุ ค ก อ นประวั ติ ศ าสตร เ มื่ อ ประมาณ 10000 ป ม าแล ว จนถึ ง ปลายคริ ส ตศตวรรษที่ 18(ประมาณปลายรัชกาลที่สามตอรัชกาลที่สี่ของไทย) ซึ่ ง เป น ช ว งเวลาที่ เ กิ ด การปฏิ วั ติ อุ ต สาหกรรมขึ้ น ใน ประเทศอั ง กฤษ แล ว กล า วถึ ง ช ว งคริ ส ศตวรรษที่ 19 จนถึงชวงสงครามโลกครั้งที่สองซึ่งเปนชวงเวลาของ ยุ ค ส มั ย ใ ห ม (Modernism)โ ด ย ก ล า ว ถึ ง ก า ร เป ลี่ ย น แ ป ล ง ที่ เ ป น เงื่ อ น ไ ขข อง วิ ถี ชี วิ ต แ ล ะ ก า ร ออกแบบ'สมัยใหม' ตอมากลาวถึงพัฒนาการออกแบบ ตั้งแตหลังสงครามโลกครั้งที่สอง(ค.ศ.1945)มาจนถึง สิ้นศตวรรษที่ 20 โดยพิจารณาถึงวิกฤติทางความคิด ของปรั ช ญาการออกแบบสมั ย ใหม (Modernism)ซึ่ ง กอใหเกิดการเปลี่ยนแปลงที่นําไปสูการเปลี่ยนกระบวน ทั ศ น ที่ เ ป น รากฐานของแนวคิ ด ทางปรั ช ญาที่ เ รี ย กว า Postmodernism ซึ่งมีความเกี่ยวพันอยางแนบแนนกับ สิ่งที่เรียกวาจักษุธรรม(visual culture) นอกจากนั้นยัง จะพิจารณาถึงการออกแบบในประเทศไทยและสถานะ ของนั ก ออกแบบในยุ ค ข อ มู ล ข า วสาร แล ว กล า วถึ ง ประเด็ น สํ า คั ญ ที่ เ กี่ ย วกั บ การออกแบบก็ คื อ Planned Obsolescence ที่มีความเกี่ยวเนื่องกันอยางแนบแนน กับระบบเศรษฐกิ จทุ นนิ ยม(Capitalism) และเรื่ อง อิท ธิ พลของ สไตล รสนิ ย ม และแนวโนม กระแสนิ ย ม (Styles Tastes and Trends) ที่มีตอการออกแบบ ชุด การบรรยายนี้ จ บลงด ว ยการพิ จ ารณาหลั ก สู ต รการ ออกแบบอุ ต สาหกรรมบั ณ ฑิ ต ที่ ใ ช กั น อยู ใ นคณะ สถาป ตยกรรมศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย เพื่อ แนะแนวนิสิตถึง สิ่งที่นิสิตไดเรียนมาแลว สิ่งที่นิสิตจะ ได เ รี ย นต อ ไป และสิ่ ง ที่ นิ สิ ต จํ า เป น ต อ งแสวงหาเอง เพื่อใหพัฒนาความสามารถของตนใหพรอมสําหรับการ เปนนักออกแบบไดในอนาคต การที่ นิ สิ ต ในฐานะที่ จ ะเป น นั ก ออกแบบใน อนาคต จําเปนจะตองมีความรูเกี่ยวกับประวัติศาตรการ ออกแบบก็ดวยเหตุผลสําคัญสองประการ ประการแรก คือ เพื่อจะไดไมสรางงานออกแบบที่มีความผิดพลาด ซ้ําความผิดพลาดที่เกิดขึ้นในอดีต และประการที่สอง คือเพื่อใหสามารถหยิบยืมความรูทางการออกแบบจาก อดีตไมวาจะเปนเทคโนโลยี กลไก ระบบ หรือรูปแบบ มาใชในงานออกแบบยุคปจจุบันอยางรูเทาทัน ในการศึ ก ษาประวั ติ ศ าสตร นั ก ประวั ติ ศ าตร จะตองคนควาหาขอมูลและหลักฐานทางประวัติศาสตร เข า มาปะติ ด ปะต อ เป น เรื่ อ งราวที่ เ ป น เหตุ เ ป น ผล แต การที่จะไดมาซึ่งเรื่องราวทางประวัติศาสตรนั้นจะตอง ผานกลไกการตีความของนักประวัติศาสตร ดวยเหตุนี้ นิ สิ ต จึ ง พึ ง สั ง วรไว ต ลอดเวลาที่ ฟ ง การบรรยายครั้ ง นี้ และตลอดเวลาที่อานหนังสือเกี่ยวกับประวัติศาสตรการ ออกแบบ วาสิ่งที่ไดอานหรือไดยินนั้นผานการตีความ โดยผู เ ขี ย นหรื อ ผู เ ล า ซึ่ ง อาจมี อ คติ เ อนเอี ย งไปจาก ความจริงไปบางไมมากก็นอย หลักการที่ดีก็คือ นิสิต

เมื่ อ พู ด ถึ ง “เวลา” กั บ เหตุ ก ารณ ใ น ป ร ะ วั ติ ศ า ส ต ร ห ล า ย ค น มั ก ม อ ง แ บ บ ผิ ว เ ผิ น ว า เหตุ ก ารณ ต า งๆนั้ น เกิ ด ขึ้ น สื บ เนื่ อ งเป น สายเดี ย ว ก ล า ว คื อ เ มื่ อ เ กิ ด เ ห ตุ ก า ร ณ ห นึ่ ง แ ล ว จึ ง เ กิ ด อี ก เหตุการณหนึ่งตามมาในลักษณะคลายกับเปนเสนตรง แตในสภาพความเปนจริงเหตุการณมากมายเกิดขึ้นใน เวลาหรือชวงเวลาเดียวกัน ถึงแมวาการเปลี่ยนแปลง ของเวลายังจะคงรูปแบบเดิมคือมีอดีต, ปจจุบัน, และ อนาคต แต ก ารส ง ผลสื บ เนื่ อ งในประวั ติ ศ าสตร นั้ น มี สภาพเปนราวเครือขายใยแมงมุม มากกวาเปนเสนตรง อยางที่มักเขาใจกัน ลักษณะความเขาใจคลาดเคลื่อน นี้ มี โ อกาสเกิ ด ขึ้ น ได ม ากยิ่ ง ขึ้ น เมื่ อ นิ สิ ต อ า นเอกสาร ทางประวั ติ ศ าสตร ที่ เ ขี ย นขึ้ น โดยอคติ มี ก ารตั ด ต อ เลื อ กสรรเอาเฉพาะเหตุ ก ารณ และบุ ค คลที่ ผู เ ขี ย น ต อ งการให ส ง ผลทางความคิ ด อย า งใดอย า งหนึ่ ง ต อ ผูอ า น ประวั ติ ศ าสตร ก ารออกแบบก็ ห นี ไ ม พ น ป ญ หา ดังกลาว กลาวคือหนังสือสวนใหญพูดถึงนักออกแบบ เพศชายที่มี ผ ลงานโดดเดน ราวกั บวาในอดีต นั้นไม มี นักออกแบบที่เปนผูหญิงที่มีความสามารถเลย ซึ่งเปน ความเข า ใจผิ ด พลาดที่ เ กิ ด จากผลงานเขี ย นของ นั ก วิ ช าการทางด า นประวั ติ ศ าตร ก ารออกแบบอย า ง Nicholas Pevnser หรือการกลาวถึงความเปลี่ยนแปลง ในแง รู ป แบบการออกแบบราวกั บ ว า เป น ผลมาจาก ความคิ ด ของนั ก ออกแบบคนใดคนหนึ่ ง หรื อ กลุ ม ใด กลุ ม หนึ่ ง โดยปราศจากพื้ น ฐานอั น สํ า คั ญ คื อ การ เปลี่ยนแปลงในรูปแบบของงานออกแบบนั้นเปนผลมา จากความเปลี่ยนแปลงของเทคโนโลยี และ พลวัตทาง สั ง คมในแตล ะยุ ค สมัย ในฐานะที่ นิ สิตเปน คนไทย ก็ พึ ง ตระหนั ก ด ว ยว า เอกสารหรื อ บทความเกี่ ย วกั บ ประวั ติ ศ าสตร ก ารออกแบบเกื อ บทั้ ง หมด ทั้ ง ที่ เ ป น ภาษาไทยและภาษาอังกฤษ ไมไดกลาวถึงพัฒนาการ ทางการออกแบบที่ เ กิ ด ขึ้ น ในประเทศไทยเลย ซึ่ ง ขอบกพรองนี้เปนเรื่องที่เขาใจไดไมยากดวยเหตุที่วา ประเทศไทยไมอยูในฐานะที่มีบทบาททางเศรษฐกิจที่ ส ง ผลสํ า คั ญ ในระดั บ โลก ผลก็ คื อ การออกแบบของ ไทยถูกละเลยไมกลาว ถึงในเอกสารเหลานั้น

เถกิง พัฒโนภาษ

3