کارنامه علی

‫ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﮐﺎرﻧﺎﻣﻪ ی درﺧﺸﺎن زﻧﺪﮔﯽ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ‬ ‫ر‪ .‬راﺳﺦ‬ ‫ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ راﺷﺪﻳﻦ ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ اﻣﺎم ﺷﻌﻴﺎن ‪ ،‬داﻣﺎ د و ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮی ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم از اوﻟﻴﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫اﺳﻼم ﺁورد و در راﻩ ﺗﺮوﻳﺞ دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ از ﮐﺸﺘﻪ هﺎی ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻋﺮب و ﻋﺠﻢ )اﻳﺮاﻧﻴﺎن( ﭘﺸﺘﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬در وﺻﻒ‬ ‫وی » اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ« ﺧﻄﺎب ﺑﻪ »اﺳﺤﻖ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ« ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪] :‬ﻋﻠﯽ[ ﭘﻮﺳﺖ ﺗﻴﺮﻩ ﭘﺮ رﻧﮓ‪،‬‬ ‫ﭼﺸﻤﺎن ﺑﺮﺁﻣﺪﻩ ‪ ،‬ﺳﺮ ﻃﺎ س و ﻗﺪی ﮐﻮﺗﺎﻩ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﯽ ﺑﺮﺧﻼف ادﻋﺎهﺎی ﺻﺮﻓﺎ ﻣﮑﺘﺒﯽ و ﻣﺬهﺒﯽ‪ ،‬ﻓﺮدی ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺑﻮد ﺑﻄﻮرﻳﮑﻪ ﺗﻨﻬﺎ از راﻩ ﻧﺨﻠﺴﺘﺎﻧﻬﺎی ﺧﻮد‬ ‫ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪ 40‬هﺰار دﻳﻨﺎر درﺁﻣﺪ داﺷﺖ‪ ) .‬ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس ﺑﺎﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺗﺠﺎرب اﻟﺴﻠﻒ ص ‪13‬‬ ‫(‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻮﻟﻬﺎی ﻗﺎروﻧﯽ ﮐﻪ در دوران ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ اﺳﻼم ﻧﺎب ﻣﺤﻤﺪی رﺷﺪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺑﺮ داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﮐﻨﺎر‬ ‫ﻣﮑﺘﺐ ﺧﻮﻧﺮﻳﺰ ذواﻟﻔﻘﺎر‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪﻩ ای در ﺗﺮوﻳﺞ اﺳﻼم اﻳﻔﺎ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﯽ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎ د ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺎ ]ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن[‬ ‫ﻋﻘﻴﺪهﺎﻳﻤﺎن را ﺑﺮ ﺷﻤﺸﻴﺮهﺎﻳﻤﺎن ﺣﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ ) ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ (‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از درﮔﺬﺷﺖ ﻣﺤﻤﺪ و ﻓﺎﻃﻤﻪ اﻟﺰهﺮا ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﺣﺮﻣﺴﺮای ﺧﻮد ﮐﺮد ﺑﻄﻮری ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب‬ ‫» زﻧﺎن ﻣﺤﻤﺪ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻋﻤﺎدزادﻩ ﮐﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﺘﺒﺮی ﻳﺎری ﺟﺴﺘﻪ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ‪ 30‬زن و ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدی ﮐﻨﻴﺰ را در‬ ‫ﺣﺮﻣﺴﺮای ﺧﻮد ﺟﺎ دادﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻘﻮل ﻏﺰاﻟﻰ ﺁن ﺣﻀﺮت در ﺷﻤﺎر ﻣﺮدان آﺜﻴﺮاﻻزدواج ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ‪ .‬زﻧﺎن داﺋﻤﻪ‬ ‫ﻋﻠﯽ آﻪ ﻧﺎﻣﺸﺎن در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺟﺰ زﻧﺎﻧﻰ آﻪ ﻧﺎﻣﺸﺎن ﺑﺮدﻩ ﻧﺸﺪﻩ و ﺟﺰ آﻨﻴﺰان آﻪ از ﺑﺮﺧﻰ از ﺁﻧﻬﺎ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻰ‬ ‫ﺑﺠﺎى ﻣﺎﻧﺪﻩ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ زهﺮاء‪ ،‬ﺧﻮﻟﻪ ﺑﻨﺖ اﻳﺎس ﺣﻨﻔﻴﻪ‪ ،‬ﻟﻴﻠﻰ ﺑﻨﺖ ﻣﺴﻌﻮد ﻧﻬﺸﻠﻴﻪ‪ ،‬اﺳﻤﺎء ﺑﻨﺖ ﻋﻤﻴﺲ‪،‬‬ ‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻨﺖ ﺣﺰام ﻣﻜﻨﺎة ﺑﻪ ا ّم اﻟﺒﻨﻴﻦ‪ ،‬ام ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻨﺖ ﻋﺮوة ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺛﻘﻔﻰ‪ ،‬اﻣﺎﻣﻪ ﺑﻨﺖ اﺑﻮاﻟﻌﺎص ﺑﻦ رﺑﻴﻊ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﯽ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم‪ ،‬ﻋﻠﯽ رﻗﻢ ﮐﺶ و ﻗﻮﺳﻬﺎی ‪ 6‬ﻣﺎهﻪ ﺑﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ اول ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن )اﺑﻮﺑﮑﺮ(‪ ،‬ﺑﻴﻌﺖ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫در زﻣﺎن ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم )ﻋﻤﺮ( ‪ ،‬ﺑﺎ ازدواج دﺧﺘﺮش ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﻣﻌﺎ دﻻت ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻧﻘﺶ ﺑﺎزی‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ .‬در هﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ در هﻨﮕﺎم ﻟﺸﮑﺮﮐﺸﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻳﮑﯽ از ﻣﺸﺎوران ﻧﺰدﻳﮏ‬ ‫ﻋﻤﺮﻋﻤﻞ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﺮور ﻋﻤﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻓﻴﺮوز اﺑﻮﻟﻮﻟﻮ اﻳﺮاﻧﯽ و روی ﮐﺎر ﺁﻣﺪن ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﻮم )ﻋﺜﻤﺎن(‪ ،‬ﺑﺎرهﺎ ﺑﺎ‬ ‫وی ﺑﻤﺨﺎﻟﻔﺖ ﭘﺮداﺧﺖ و ﭘﺲ از ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ رای » اهﻞ اﺟﻤﺎع « ﺑﺮ ﮐﺮﺳﯽ‬ ‫اﻣﭙﺮاﻃﻮری اﺳﻼم ﺗﮑﻴﻪ زد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻗﺪرت ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﻠﯽ‪ ،‬اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﻴﻦ وی و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺪرت و ﮔﺴﺘﺮش ﻗﻠﻤﺮو ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻄﻮری ﮐﻪ‬ ‫ﺟﻨﮕﻬﺎی ﺑﺲ ﺧﻮﻧﻴﻨﯽ درﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺳﺮاﻧﺠﺎم وﻗﺘﯽ ﮐﻪ هﻴﭻ ﻳﮏ از دو ﮔﺮوﻩ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ دﻳﮕﺮی ﻧﻴﺎﻣﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ ﻧﮕﺎرش ﻧﺎﻣﻪ ی ﮐﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﯽ ﻧﻮﺷﺖ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ در اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻋﻠﯽ ﻧﻮﺷﺖ‪ " :‬اﮔﺮ ﻣﺎﻳﻞ‬ ‫هﺴﺘﯽ ﻋﺮاق از ﺁن ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺎم از ﺁن ﻣﻦ‪ ،‬و ﺷﻤﺸﻴﺮ از اﻳﻦ اﻣﺖ ﺑﺮداری و ﺧﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧﺮﻳﺰی‪ " .‬اﻳﻦ‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد را ﻗﺒﻮل ﮐﻦ‪ .‬ﻋﻠﯽ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﭘﺲ از ﺁن ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﺎهﻴﺎﻧﺶ در ﺷﺎم و اﻃﺮاف ﺁن ﺑﻪ‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﺮاج ﻣﺒﺎدرت ﮐﺮد و ﻋﻠﯽ ﻧﻴﺰ در ﻋﺮاق ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻤﻮد‪ ) .‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از زﻳﺎدﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫ﻃﺒﺮی‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﻮﻟﻘﺎﺳﻢ ﭘﺎﻳﻨﺪﻩ(‬ ‫در ﺟﺮﻳﺎن ﺟﻨﮕﻬﺎی ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﻋﻠﯽ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﮐﺸﺘﺎرهﺎی ﻋﻘﻴﺪﺗﯽ در ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎی ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘﺮل ﺁﻧﺎن‪ ،‬ﮐﻴﻨﻪ و اﻧﺘﻘﺎم‬ ‫در ﺑﺴﻴﺎری از ﺧﺎﻧﻮادﻩ هﺎی داﻏﺪار و ﮔﺮاﻳﺸﺎت ﻣﺨﺎﻟﻒ رﺷﺪ ﮐﺮد و ﺑﺴﻴﺎری از ﺁﻧﺎن ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﻣﺨﻔﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﮑﯽ از اﻳﻦ ﮔﺮوهﻬﺎ ﮐﻪ از هﻮاداران ﺧﻮارج ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﻋﻠﻞ اﺻﻠﯽ ﺳﻘﻮط اﺳﻼم و ﮐﺸﺘﺎرهﺎ ﻋﻘﻴﺪﺗﯽ‪ ،‬وﺟﻮد رهﺒﺮان ﺿﻼل اﺳﺖ ﮐﻪ روزﮔﺎر ﺧﻮش را از ﻣﺮدم‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺁﻧﺎن ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻤﻴﻦ ﺟﺒﺎر را ﺗﺮور ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎی ﺑﻦ ﻣﻠﺠﻢ‪ ،‬ﺑﺮک‬ ‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ و ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺑﮑﺮ ﻣﺎﻣﻮر ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ هﺮ ﻳﮏ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﻋﺎص را ﺗﺮور ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫روز ﻣﻘﺮر ﺷﺪﻩ ﺑﺮای اﻳﻦ ﮐﺎر هﻔﺘﻢ رﻣﻀﺎن ﺗﻌﻴﻦ ﺷﺪ‪ .‬هﺮﻳﮏ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮهﺎی زهﺮﺁﮔﻴﻦ ﺑﺴﻮی رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ‬ ‫ﺧﻮد را در روز ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ اﻧﺠﺎم دهﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮک ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ و ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺑﮑﺮ ﺑﻪ دﻻﻳﻠﯽ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺳﻮژﻩ هﺎی ﺧﻮد‬ ‫را ﻣﻌﺪوم ﺳﺎزﻧﺪ وﻟﯽ اﺑﻦ ﻣﻠﺠﻢ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ رﺳﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﻳﺎری ﻳﮑﯽ از دوﺳﺘﺎن هﻤﻔﮑﺮ ﺧﻮد ﺑﻨﺎم‬ ‫ﺷﺒﻴﺐ ﺿﺮﺑﺖ ﮐﺎری را ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺎﻧﯽ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ وارد ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺿﺮﺑﺖ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﻠﺠﻢ را ﻧﺰد اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﺮدﻧﺪ و‬ ‫ﻋﻠﯽ از او ﭘﺮﺳﻴﺪ ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺮدی؟ اﺑﻦ ﻣﻠﺠﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺸﻴﺮم را ﭼﻬﻞ ﺻﺒﺤﮕﺎﻩ ﺗﻴﺰ ﮐﺮدم و از ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ‬ ‫‪1‬‬

‫ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ و ﭘﺴﺖ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺨﻠﻮق ﺧﺪا را ﺑﺎ ﺁن ﺑﮑﺸﻢ‪ .‬ﻋﻠﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺁن ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮی ﮐﻪ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺨﻠﻮق‬ ‫ﺧﺪای‪) .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮی‪ ،‬ص ‪(2681‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻧﮕﺎﻩ ﺷﺘﺎﺑﺰدﻩ ای ﮐﻪ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﯽ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ داﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬در اداﻣﻪ ﺳﻌﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﯽ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪﻩ وی را در ﺳﺮﮐﻮب و ﮐﺸﺘﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺸﮑﺎﻓﻴﻢ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ﻧﻘﺶ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ در ﮐﺸﺘﺎرهﺎی ﺟﻤﻌﯽ‬ ‫‪ (1‬ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻬﻮدی » ﺑﻨﯽ ﻗﺮﻳﻈﻪ« ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﻗﺮاداد دوﺳﺘﯽ و هﻤﮑﺎری اﻣﻀﺎ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺁن ﻗﺮارداد‬ ‫اﮔﺮ دﺷﻤﻨﺎﻧﯽ از ﺧﺎرج ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ هﺠﻮم ﺁوردﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻮد دوش ﺑﻪ دوش ﻟﺸﮑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﺠﻨﮕﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺲ از ﭼﻨﺪی ﺑﺎ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻨﯽ ﻧﻀﻴﺮﮐﻪ ﺟﺰو ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﯽ ﭘﺮدازد و از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻨﯽ‬ ‫ﻗﺮﻳﻈﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺳﺮ ﺑﺎز ﻣﯽ زﻧﺪ و ﺧﻮد را در ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﺴﺌﻮل و ﻣﻠﺰم ﺑﻪ اﺟﺮای ﻗﺮاداد‬ ‫هﻤﮑﺎری ﻣﯽ داﻧﺪ ﮐﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﻤﻠﻪ ور ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ دﺳﺘﻮر‬ ‫ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ در راس ﻟﺸﮑﺮی ﺑﻪ ﺁﻧﺠﺎ رﻓﺘﻪ و ﺁﻧﻬﺎ را ﺣﺴﺎﺑﯽ ﮔﻮﺷﻤﺎﻟﯽ دهﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﻧﻴﺰ ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻗﺒﻴﻠﻪ » ﺑﻨﯽ‬ ‫ﻗﺮﻳﻈﻪ « ﺑﻪ هﻤﺮاﻩ ﺳﺎﻳﺮ ﻟﺸﮑﺮان اﺳﻼم ﺑﻴﺶ از ‪ 700‬ﻧﻔﺮ ﺗﺎ ‪ 900‬ﻧﻔﺮ از ﻣﺮدان ﻗﺒﻴﻠﻪ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮔﻮداﻟﻬﺎی ﮐﻪ‬ ‫از ﭘﻴﺶ ﮐﻨﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﺳﺮ ﻣﯽ زﻧﻨﺪ‪ ) .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮی‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ، 3‬ص ‪(1088‬‬ ‫‪ (2‬اﻣﺎم ﻋﻠﯽ و ﻳﺎراﻧﺶ در ﻳﮏ روز‪ 2500 ،‬ﻧﻔﺮ از ﺧﺎﻧﺪان » ازد« را ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮی ﮐﻪ ﮐﺴﯽ زﻧﺪﻩ‬ ‫ﻧﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ دﻳﮕﺮی را دﻟﺪاری دهﺪ‪) .‬ﻣﺮوج اﻟﺬهﺐ‪،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ص ‪(729‬‬ ‫‪ (3‬ﺧﻮارج از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺻﻔّﻴﻦ و ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﻜﻤﻴّﺖ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻋﻠﻰ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﭼﻮن‬ ‫از ﺳﻮى ﻋﻠﻰ اﺑﻮ ﻣﻮﺳﻰ اﺷﻌﺮى و از ﺳﻮى ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻋﻤﺮو ﻋﺎص ﺑﻪ داورى ﻣﻌﻴّﻦ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬ ‫آﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨّﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ آﺪاﻣﻴﻚ از ﻋﻠﻰ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ داور ﺷﺎم داور ﻋﺮاق را ﻓﺮﻳﺐ داد و ﻋﺮاﻗﻴﺎن‬ ‫داﻧﺴﺘﻨﺪ آﻪ از ﻋﻤﺮو ﻋﺎص ﻓﺮﻳﺐ ﺧﻮردﻩ اﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت اﻋﺘﺮاض آﺮدﻧﺪ آﻪ ﭼﺮا ﺑﻪ ﺣﻜﻤﻴّﺖ ﺗﻦ دادى؟ و ﺁﻧﺎن‬ ‫ﻓﺮﻗﻪ اى ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻋﻠﻰ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪهﺎ ﺟﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﻬﺮوان ﺑﻴﻦ ﺧﻮارج و ﻟﺸﮑﺮ ﻋﻠﯽ درﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ‬ ‫در ﻃﯽ ﺁن ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدی از ﺧﻮارج ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻟﺸﮑﺮ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ از دم ﺗﻴﻎ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮری ﮐﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮی و ﻓﺘﻮح‬ ‫اﻟﺒﻠﺪان ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ‪ :‬هﺰاران ﺟﺴﺪ از ﺧﻮارج زﻣﻴﻦ را ﭘﻮﺷﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺧﻮارج ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺘﻰ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻠﻴﻔﻪ از روى اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮاﻩ از ﻗﺮﻳﺶ و ﻋﺮب و ﻳﺎ‬ ‫از هﺮ ﻗﻮم و ﻣﻠﺘﻰ ﺑﺎﺷﺪ؛ و ﻣﻴﮕﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﭘﺲ از اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺎﻳﺪ اواﻣﺮ اﻟﻬﻰ را اﻃﺎﻋﺖ آﻨﺪ وﮔﺮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺰل‬ ‫ﺷﻮد ‪.‬‬ ‫» روح اﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ«‪ ،‬رهﺒﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﻳﺮان‪ 14 ،‬ﻗﺮن ﺑﻌﺪ از ﮐﺸﺘﺎر ﺧﻮارج ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻮم اﷲ واﻗﻌﯽ‬ ‫روزی اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﻴﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺷﻤﺸﻴﺮش را ﮐﺸﻴﺪ و ﺧﻮارج را از اول ﺗﺎ ﺑﻪ ﺁﺧﺮ درو ﮐﺮد و ﺗﻤﺎﻣﺸﺎن را‬ ‫ﮐﺸﺖ‪ ) .‬ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﺧﻤﻴﻨﯽ در ﺳﺎل ‪ 1361‬ﺑﻤﻨﺎﺳﺒﺖ ﺳﺎ ﻟﮕﺮد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم(‬ ‫‪ ( 4‬اﻣﺎم ﻋﻠﯽ در ﻧﺒﺮدی ﺑﻨﺎم » ﻟﻴﻠﻪ اﻟﺤﺮﻳﺮ« ﭼﻴﺰی ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ﺗﻦ ‪ 500‬ﺗﺎ ‪ 900‬ﻧﻔﺮ ﮐﺸﺖ‪.‬‬ ‫) ﻣﻨﺘﻬﯽ اﻻﻣﺎل ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ص ‪(153‬‬ ‫‪ (5‬ﻋﺒﺪﷲ ﺧﺮرﻣﯽ ﺑﺎ ‪ 70‬ﻧﻔﺮ از هﻤﺮاهﺎﻧﺶ از ﺑﻴﻢ ﺟﺎن ﺑﻪ دژی ﭘﻨﺎﻩ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻪ دﺳﺘﻮر اﻣﺎم ﻋﻠﯽ‪ ،‬دژ ﺑﻪ ﺁﺗﺶ ﮐﺸﻴﺪﻩ‬ ‫ﺷﺪ ﮐﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﺁن ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻳﻦ اﻓﺮاد زﻧﺪﻩ زﻧﺪﻩ در ﺁﺗﺶ ﺳﻮﺧﺘﻨﺪ؛ ﺑﻄﻮری ﮐﻪ ﺑﻮی ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺮﻳﺎن ﺷﺪﻩ اﻳﻦ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎی ﻧﮕﻮن ﺑﺨﺖ در هﻮا ﭘﺨﺶ و ﻣﺮدم را ﺁزار داد‪.‬‬ ‫)ﻋﻠﯽ ﻣﺮزی ﻧﺎﻣﺘﻨﺎهﯽ‪ ،‬ﺣﺲ ﺻﺪر‪ ،‬ص ‪(199‬‬ ‫‪ ( 6‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﺳﻼم‪ ،‬ﻋﺪﻩ ای از ﻣﺮدم ﻗﺒﺎﻳﻞ از اﺳﻼم ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم را ﮐﺸﺘﻨﺪ‬ ‫و از ﺷﺎدی ﻣﺮگ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ زﻧﺎﻧﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ دﺳﺘﺎن ﺧﻮد را ﺣﻨﺎ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪.‬‬ ‫) ﻗﺼﺺ اﻟﻨﻴﺎ ﻧﻴﺸﺎﭘﻮری‪ ،‬ص ‪. (455‬‬

‫‪2‬‬

‫اﺑﻮﺑﮑﺮ ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﻠﯽ ﺑﻔﻮرﻳﺖ دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﮐﻪ هﺮ ﮐﻪ از دﻳﻦ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﮔﺮدن زﻧﻨﺪ و ﺑﺎ ﺁﺗﺶ ﺑﺴﻮزاﻧﻨﺪ و زن و‬ ‫ﺑﭽﻪ اﺷﺎن را ﺑﻪ اﺳﺎرت ﺑﺮﻧﺪ )ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮی‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ 4‬ص ‪ 1407 ، 1394 ،1380 ،1379‬و ﺟﻠﺪ ‪ ، 6‬ص ص‬ ‫‪ 2420‬و ‪ . (2665‬در ﺟﺮﻳﺎن اﻳﻦ ﮐﺸﺘﺎرهﺎ‪ ،‬ﺷﻤﺸﻴﺮهﺎی ﺧﺎﻟﺪ اﺑﻦ وﻟﻴﺪ و اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﺮﻧﺪﻩ ﺗﺮ از دﻳﮕﺮان ﻋﻤﻞ‬ ‫ﮐﺮد‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮی درﺑﺎرﻩ ی ﮐﺸﺘﺎرهﺎی‬ ‫» ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ« ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ " :‬ﺁﻧﺎﻧﮑﻪ دﺳﺖ رﻧﮓ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﺎدی و ﺷﻌﻒ در اﺛﺮ درﮔﺬﺷﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم‬ ‫ﻧﺸﺎن دادﻩ ﺑﻮدﻧﺪ هﻤﻪ را ﺑﮑﺸﺖ و ﺑﻪ ﺁﺗﺶ ﺑﺴﻮﺧﺖ و ﻓﺮﻣﻮد ﺗﺎ ﺳﺮهﺎﻳﺸﺎن ﮔﺮد ﮐﻨﻨﺪ و ﭘﺎﻳﻪ دﻳﮓ ﮐﻨﻨﺪ و ﺁﺗﺶ در‬ ‫ﺗﻦ هﺎی اﻳﺸﺎن زد و هﻤﻪ را ﺑﺴﻮﺧﺖ"‪ .‬هﻤﻴﻦ ﮐﺘﺎب در ﻣﻮرد ﻧﻘﺶ ﻋﻠﯽ در ﺳﻮزاﻧﺪن اﺟﺴﺎد ﻣﺮدم در ﺟﺮﻳﺎن اﻳﻦ‬ ‫ﮐﺸﺘﺎرهﺎ ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ " :‬ﻋﻠﯽ ﺗﻨﻬﺎی ﺁﻧﺎن را در ﺁﺗﺶ ﺳﻮزاﻧﺪ و ﺧﺎﮐﺴﺘﺮ ﻧﻤﻮد‪) ".‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮی‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﭼﻬﺎرم ص‬ ‫ص ‪ 1380‬و ‪ 1464‬و ﺟﻠﺪ ﺷﺸﻢ ﺻﻔﺤﺎت ‪ 2420‬ﺗﺎ ‪(2265‬‬

‫ب( ﭼﻬﺮﻩ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﻌﻨﻮان ﻳﮏ دژﺧﻴﻢ‬ ‫‪ (1‬ﺷﺎﻋﺮی ﺑﻨﺎم » ﺣﻮﻳﺮث ﺑﻦ ﻧﻘﻴﺬ « ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﺷﻴﻮا و اﻓﺸﺎﮔﺮﻳﺎﻧﻪ ی ﺧﻮد ﻣﻮﺟﺒﺎت اذﻳﺖ و ﺁزار ﻣﺤﻤﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺧﺪا را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ و هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺷﺘﺮ دﺧﺘﺮان ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ و ام ﮐﻠﺜﻮم را رَم دادﻩ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل ﺧﺪا و‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻠﯽ اﻣﺎم اول ﺷﻌﻴﺎن‪ ،‬در ﺟﺮﻳﺎن ﻳﮏ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪) .‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮی ج ‪ 3‬ص‬ ‫‪ 1188‬و ﺳﻴﺮﻩ اﺑﻦ هﺸﺎم ج ‪ 2‬ص ‪(273‬‬ ‫‪ (2‬ﭘﻴﺮﻣﺮدی ﺑﻨﺎم » ﻣﻐﻴﺮﻩ « ﮐﻪ از ﺗﺮس ﻣﺤﻤﺪ ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ دﺳﺘﮕﻴﺮ و ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪﻩ ﺷﺪ‪) .‬دﻓﺘﺮ‬ ‫زﻧﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺎدزادﻩ ص ص ‪ 316‬و ‪(317‬‬ ‫‪ (3‬اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﺷﺎهﺮگ ﻣﺮداﻧﯽ را ﺑﺮﻳﺪ و ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮﻏﺎن ﻧﻴﻢ ﺑﺴﻤﻞ ﺁﻧﺎن را در ﺑﻴﺎﺑﺎن رهﺎ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﮑﻨﺠﻪ ﺑﻤﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫) اﻣﺎم ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻔﺘﺎح‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،5‬ص ‪(27‬‬ ‫‪ (4‬ﭘﺲ از ﺷﮑﺴﺖ اﺋﻴﻞ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻠﯽ دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ ﻧﻀﺮ ﭘﺴﺮ ﺣﺎرث را ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪﻧﺪ‪ .‬هﻤﻴﻨﻄﻮر‬ ‫در ﻣﻨﻄﻘﻪ ای دﻳﮕﺮ ﺑﻨﺎم اﻟﻈﻴﻪ از ﻣﻴﺎن اﺳﺮا‪ ،‬ﻋﺘﺒﻪ ﭘﺴﺮ اﺑﯽ ﻣﻌﻴﻆ ﺑﺪﺳﺘﻮر ﻣﺤﻤﺪ و ﺑﺪﺳﺖ ﻋﻠﯽ ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪﻩ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫)دﻓﺘﺮ ﻣﻨﺘﻬﯽ اﻻﻣﺎل‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ص ‪(57‬‬ ‫‪ (5‬ﻣﺮدی ﺑﻨﺎم ﻋﺘﺒﻪ ﮐﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻋﺪم ﭘﺨﺶ ﻣﺴﺎوی ﻏﻨﺎﺋﻢ ﺑﻴﻦ ﻟﺸﮑﺮ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻒ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ‬ ‫ﻋﻠﯽ ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪﻩ ﺷﺪ‪) .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮی‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،5‬ص ‪(1103‬‬

‫ج( اﻣﺎم ﻋﻠﯽ و ﮐﺸﺘﺎراﻳﺮاﻧﻴﺎن‬ ‫اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﻳﮑﯽ از ﻣﺸﺎوران ﻧﺰدﻳﮏ ﻋﻤﺮ )ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن( در هﻨﮕﺎم ﺣﻤﻠﻪ ﻟﺸﮑﺮ اﺳﻼم ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﻮد‪.‬‬ ‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﻤﺮ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد ﺷﺨﺼﺎ در اﻳﻦ ﺟﻨﮕﻬﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ " :‬ﺗﻮ ﺳﺮ اﻳﻦ ﺳﭙﺎهﯽ‬ ‫اﮔﺮ ﺑﺮوی و ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮی‪ ،‬ﺳﭙﺎﻩ اﺳﻼم ﻣﺘﻼﺷﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻮ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮﮐﺰ ﺧﻼﻓﺖ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ ﺗﺎ اﮔﺮ ﺳﭙﺎﻩ اﺳﻼم‬ ‫ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮرد‪ .‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺮو ﭘﺸﺖ دارد" )ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮی‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،5‬ص ‪ 1943‬و ‪ ،1945‬اﺧﺒﺎر‬ ‫اﻟﻄﻮل ص ‪ 147‬و ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ص ‪.(446 – 443‬‬ ‫ﻋﻤﺮ ﮐﻪ داﻣﺎ د اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﻮد و روی ﺣﺮﻓﻬﺎی وی ﺣﺴﺎب ﻣﯽ ﮐﺮد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد وی را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و در داراﻟﺨﻼﻓﻪ ﻣﺎﻧﺪ‬ ‫و در راس ﻟﺸﮑﺮﻳﺎن اﺳﻼم ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﺎن ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﺧﻮﻧﺮﻳﺰی ﮔﻤﺎرد و ﺑﻪ ﻃﺮف اﻳﺮان ﮔﺴﻴﻞ داﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ از‬ ‫ﺷﮑﺴﺖ اﻳﺮاﻧﻴﺎن و ﭘﻴﺮوزی ﻟﺸﮑﺮﻳﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺧﻄﺎ ب ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺷﻮﮐﺖ‬ ‫ﻋﺠﻤﺎن را ﺑﺮدﻳﺪ‪) .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮی‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ 6‬ص ‪(2208‬‬ ‫ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﺳﻠﻄﻨﺖ ‪ 3‬ﺗﻦ از ﺧﻠﻔﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن )اﺑﻮﺑﮑﺮ‪،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن( ﻧﻮﺑﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ رﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻟﺮزان و ﮐﻮﺗﺎﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻋﻠﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺪرت ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﺒﺐ ﺳﺎز ﺟﻨﮕﻬﺎی ﻃﻮﻻﻧﯽ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻬﺖ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎرج اﻳﻦ ﺟﻨﮕﻬﺎ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎج و ﺧﺮاج ﺑﻴﺸﺘﺮی از اﻳﺮاﻧﻴﺎن اﺧﺬ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺸﺎرهﺎ‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ ﻗﻴﺎﻣﻬﺎ و ﻣﻘﺎوﻣﺘﻬﺎی دﻟﻴﺮاﻧﻪ از ﺳﻮی ﺷﻬﺮهﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﺮان ﺷﺪ ﺑﻄﻮری ﮐﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﯽ رﺣﻢ ﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﺳﺮداران ﺧﻮد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ » ﺧﻠﻴﺪ ﺑﻦ ﻃﻮﻳﻒ« ‪ » ،‬زﻳﺎد اﺑﻦ اﺑﻴﻪ « را ﺑﺴﻮی ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬ﻓﺎرس‪ ،‬ری ‪ ،‬ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن و‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﺷﻬﺮهﺎ و ﺑﻼد اﻋﺰام داﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪3‬‬

‫در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﻮاردی از ﺳﺮﮐﻮب ﻗﻴﺎﻣﻬﺎی ﻣﺮدم اﻳﺮان در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﻣﯽ ﭘﺮدازﻳﻢ‪:‬‬ ‫• در زﻣﺎن اﻣﺎم ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺮدم اﺳﺘﺨﺮ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ﻗﻴﺎم ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﻋﻠﯽ در ﻳﮑﯽ از ﺁن ﻣﻮارد‬ ‫»ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس« را در راس ﻟﺸﮑﺮی ﺑﻪ ﺁﻧﺠﺎ ﮔﺴﻴﻞ داﺷﺖ و ﺷﻮرش ﺗﻮدهﻬﺎ را در ﺳﻴﻞ ﺧﻮن‬ ‫ﻓﺮوﻧﺸﺎﻧﺪ )ﻓﺎرﺳﻨﺎﻣﻪ اﺑﻦ ﺑﻠﺨﯽ‪ ،‬ص ‪ .(136‬در ﻣﻮرد دﻳﮕﺮ ﮐﻪ ﻣﺮدم اﺳﺘﺨﺮ ﺷﻮروش ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎم‬ ‫ﻋﻠﯽ » زﻳﺎد ﺑﻦ اﺑﻴﻪ « ﮐﻪ از ﺧﻮﻧﺨﻮاری و ﺁدﻣﮑﺸﯽ ﺑﻪ اﻧﻮﺷﻴﺮوان دوم ﻟﻘﺐ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺁﻧﺠﺎ‬ ‫ﮔﺴﻴﻞ داﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﮐﻮﺑﯽ اﻳﻦ ﻗﻴﺎم ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺟﻨﺎﻳﺎت و ﮐﺸﺘﺎر ﻣﺮدم اﺳﺘﺨﺮ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫زﻳﺎد ﺑﻦ اﺑﻴﻪ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ و رواﻳﺖ زﻳﺎدی ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ)رﺟﻮع ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﻣﺮوج اﻟﺬهﺐ‪،‬‬ ‫ﺟﻠﺪ دوم ص‪.(29‬‬ ‫•
در ﺳﺎل ‪ 39‬هﺠﺮی ﻣﺮدم ﻓﺎرس و ﮐﺮﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﺳﺮ ﺑﻪ ﺷﻮرش ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﺣﮑﺎم ﺳﺘﻤﮕﺮ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ‬ ‫را از ﺷﻬﺮ ﺧﻮد ﺑﻴﺮون ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﻣﺠﺪدا زﻳﺎد ﺑﻦ اﺑﻴﻪ را ﺑﻪ ﺁﻧﺠﺎ ﮔﺴﻴﻞ داﺷﺖ و ﻟﺸﮑﺮﻳﺎن‬ ‫وی از هﻴﭻ ﺟﻨﺎﻳﺘﯽ ﻓﺮوﮔﺬاری ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪) .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮی‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،6‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 2657‬و ﻳﺎ ﻓﺎرﺳﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ص‬ ‫‪(136‬‬ ‫•
ﻣﺮدم ﺧﺮاﺳﺎن ﻧﻴﺰ در زﻣﺎن اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﺮای ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ﻗﻴﺎم ﮐﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﭼﻴﺰی ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺑﻌﻨﻮان‬ ‫ﺑﺎج و ﺧﺮاج ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬از دﻳﻦ اﺳﻼم ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ و ﺑﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﺨﺖ و ﺟﺎﻧﺎﻧﻪ ای دﺳﺖ زدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم‬ ‫ﻋﻠﯽ »ﺟﻌﺪﻩ ﺑﻦ هﺒﻴﺮﻩ« را ﺑﺴﻮی ﺧﺮاﺳﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬او ﻣﺮدم ﻧﻴﺸﺎﭘﻮر را ﻣﺤﺎﺻﺮﻩ ﮐﺮد ﺗﺎ ﻣﺠﺒﻮر‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﺷﺪﻧﺪ‪ ) .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮی‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،6‬ص ‪ 2586‬و ﻓﺘﻮح اﻟﺒﻠﺪان ص ‪(292‬‬ ‫•
در زﻣﺎن اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ ری ﻧﻴﺰ ﺳﺮ ﺑﻪ ﻃﻐﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و از ﭘﺮداﺧﺖ ﺧﺮاج ﺧﻮداری‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﻋﻠﯽ‪» ،‬اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ« را ﺑﺎ ﻟﺸﮑﺮی زﻳﺎد ﺑﻪ ﺳﺮﮐﻮب ﺷﻮروش ﻓﺮﺳﺘﺎد و اﻣﻮر ﺁﻧﺠﺎ را‬ ‫ﺑﺤﺎل ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻃﻐﻴﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻳﮑﺒﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺪﺳﺘﻮر اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﻪ‬ ‫)ﻓﺘﻮح اﻟﺒﻠﺪان ص ‪(150‬‬ ‫ﺟﻨﮓ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ ری ﮔﺴﻴﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫•
ﺑﻪ روزﮔﺎ ر ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﭼﻮن ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺎل ‪ 38‬و ﺁﻏﺎز ﺳﺎل ‪ 39‬ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺎرث ﺑﻦ ﺳﺮﻩ‬ ‫ﻋﺒﺪی‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﻠﯽ ﻟﺸﮑﺮ ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن ﮐﺸﻴﺪ و ﭘﻴﺮوز ﺷﺪ‪ ،‬ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﺴﻴﺎر و ﺑﺮدﻩ ی ﺑﯽ ﺷﻤﺎر‬ ‫ﺑﺪﺳﺖ ﺁورد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ در ﻳﮏ روز‪ ،‬هﺰار ﺑﺮدﻩ ﻣﻴﺎن ﻳﺎراﻧﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﻟﮑﻦ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺧﻮد و‬ ‫ﻳﺎراﻧﺶ‪ ،‬ﺟﺰ ﮔﺮوهﯽ اﻧﺪک‪ ،‬در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻗﻴﻘﺎن )ﺳﺮﺣﺪ ﺧﺮاﺳﺎن( ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪) .‬ﻓﺘﻮح اﻟﺒﻠﺪان‪،‬‬ ‫ﺑﻼذری(‬ ‫•
ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻨﯽ ﺟﺰ ﻃﺎﺋﯽ را ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻟﮑﻦ ﺣﺴﮑﻪ ﺣﺒﻄﯽ وی را‬ ‫ﺑﮑﺸﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻋﻠﯽ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻴﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﭼﻬﺎر هﺰار ﺗﻦ از ﺣﺒﻄﻴﺎن را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﻢ‪ .‬وی را ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺣﺒﻄﻴﺎن ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺗﻦ هﻢ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪) .‬ﻓﺘﻮح اﻟﺒﻠﺪان‪ ،‬ﺑﻼذری(‬ ‫•
ﻋﻠﯽ وﻻﻳﺖ ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن را ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﺳﺎرﻳﻪ ﺧﺰاﻋﯽ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ داد‪ .‬ﻳﮑﯽ‬ ‫از ﺷﻴﻮخ ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻧﻘﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﻪ ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻣﯽ ﺁﻳﻨﺪ ‪.‬‬ ‫و ﭼﻮن وﻟﻴﺪ ﺁن دﻳﺎر را ﺗﺮک ﮐﺮد ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻗﻴﺎم ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺷﻌﺚ از وﻟﻴﺪ ﻃﻠﺐ ﻳﺎری ﮐﺮد و‬ ‫وﻟﻴﺪ ﺑﺮای ﻳﺎری وی ﺳﭙﺎهﯽ از ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻪ در ﺁﻧﺠﺎ ﮔﺴﻴﻞ داﺷﺖ‪ .‬اﺷﻌﺚ‪ ،‬ﺣﺎن ﺑﻪ ﺣﺎن )ﺣﺎن= ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ( ﻓﺘﺢ ﮐﺮد و ﭘﻴﺶ رﻓﺖ‪ .‬و ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﮔﺮوهﯽ از ﺗﺎزﻳﺎن اهﻞ ﻋﻄﺎ را ﺑﻴﺎورد و در‬ ‫ﺁﻧﺠﺎی ﺳﺎﮐﻦ ﺳﺎﺧﺖ و ﺁﻧﺎن را ﻓﺮﻣﺎن داد ﮐﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﺳﻼم ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪) .‬ﻓﺘﻮح اﻟﺒﻠﺪان‪ ،‬ﺑﻼذری(‬ ‫‪ 21‬ﻣﺎرس ‪2001‬‬

‫‪4‬‬