Woordenlijst Brabants

Joannes Richter

Het Brabants

Joannes Richter

Het Brabants over het dialect der Brabanders...

-2009-

© 2009-2012 door Joannes Richter gepubliceerd bij …. Alle rechten voorbehouden ISBN: xxx-x-xxxx-xxxx-x

Inhoud Inleiding tot het Brabants...................................................................................................................6 Houdoe...............................................................................................................................................7 Het Brabants.......................................................................................................................................9 Brabants - Woordenlijst....................................................................................................................11

Inleiding tot het Brabants

H H

et Brabants is samen met het Hollands de belangrijkste pijler onder de Nederlandse standaardtaal. De eerste belangrijke standaardisering van het Nederlands vond in de 16e eeuw plaats in Antwerpen.

et Brabants heeft een behoorlijke invloed gehad op de Nederlandse standaardtaal. Dit kwam om te beginnen door het feit dat toen de standaardisering op gang kwam in de 16e eeuw, Brabant het dominante gewest was. Ook nadat Holland die rol had overgenomen, bleef de invloed van het Brabants sterk, onder meer door de grote groepen Zuid-Nederlanders die na de val van Antwerpen in 1585 tijdens de Tachtigjarige Oorlog naar de Noordelijke gewesten trokken uit angst voor vervolging door Filips II. Ze vormden in de 17e eeuw een belangrijk deel van de stedelijke bevolking van Holland. Deze invloed was het sterkst op de schrijftaal, maar is ook nog steeds hoorbaar, al zullen enkele woorden nu wat ouderwets klinken.

V D

oor een studieproject werd de navolgende woordenlijst (Brabants-Nederlands-EngelsDuits) uit drie Romans1 van Antoon Coolen samengesteld met verwijzing naar de APKeuromnibus uit 1964, waarin vier werken zijn opgenomen.

e belangrijkste conclusie van het etymologische onderzoek is de afleiding van de groet “Houdoe”, die kennelijk analoog aan de Limburgse synoniemen “Haddich”, “Hadich” en “Adië”2, als ook de Friese woorden “Doeg” en “Doei” allemaal op het kernwoord “dag” (voor “doe” in “Houdoe”, “dich” in “Hadich”, “Doeg” in “Doei”, etc. berusten. Het Zuidlimburgse woord “Adië” wijst echter op de samenhang met “Adieu”, zodat men kan vermoeden, dat de betekenis van “dag” in feite op een religieuze achtergrond berust, waarin “God” (“Deus”) met de “Dag” (“Dius”) wordt gelijkgesteld 3. De samenvatting van de afleiding van “Houdoe” wordt in een inleidend hoofdstuk gedocumenteerd.

1 "De goede moordenaar" (1931), "Hun grond verwaait" (1927), “De man met het Jan Klaassenspel” (1933) 2 Dialectatlas van het Nederlands, (boek van de maand November 2011), Nicoline van der Sijs (uitgeefster) 3 Notities bij de "Dialect Atlas van het Nederlands" (2011)

Houdoe

D

e “dag”-woorden zijn via de PIE-relaties met de godennamen en -begrippen verwant. Ook de groetwoorden Goedendag en “Doeg”, “Doei” zijn dus verwant met “Grüß Gott”.

Het Brabantse woord “Houdoe” (verwant met het Limburgse “Haddich”, “Hadich” en “Adië”) is mijns inziens niet zoals aangegeven “hou je goed”, maar een alternatieve schrijfwijze voor “Adieu”. Analoog aan Adië en Hadich is wellicht ook Houdoe uit Adieu ontstaan. "Doe" en waarschijnlijk ook het equivalente Friese woord "Doeg" (-> dag) zijn in dit geval een verbastering van "Dieu".

O

pvallend is, dat Haddich en Hadich ook het (Duitse) ego-pronomen “ich” bevatten, dat in vele talen de kern van de goddelijke naam vormt. De Duitse groet baseerde oorspronkelijk niet op God maar op “Ziu”, wat men aan de Zwitserse groet Grüezi kan aflezen.

Das Wort ist nach volksetymologischer Meinung[1] eine Verkürzung von «Ich grüsse Sie», bei der das «Ich» wegfällt. In Wirklichkeit ist es offiziell eine Verkürzung von "Gott grüezi" »Gott grüsse Euch« oder vielmehr “grüez Ziu”. Ziestag, m., is de Alemannische naam voor dinsdag, de dag van Ziu.

De uitgang “ie” in “Adie” is het Franse ego-pronomen “Je”, dat in “Houdoe” tot “oe” werd getransformeerd. Het klinkt als “jou”, maar is een “ik” (het Franse “je”). Men vergelijke: Goedendag

Ego-Pronomen

Belgisch-Limburgs

Haddich, Hadich

Ich (Duits)

Zuid-Limburg

Adië

Je (Frans)

Frans

Adieu

Je (Frans) ieu (Provençaals)

bij afscheid (lokaal) Tjeu, Tjo, Mazzel (afleiding van Dieu)

Je (Frans) ieu (Provençaals)

Veluwe

Aju, ajuus - informele verbastering van àdieu. ieu (Provençaals)

Brabants

Houdoe (verbastering van adieu)

ieu (Provençaals)

Deens4

Goddag → god dæg5

Æ

Zuid-Duits

Grüß Gott (eigenlijk Grüezi → Grüß Ziu)

Ich ( → Ih)

Zwitsers

Grüezi → Grüß Ziu

Ih (Zuid-Duits dialect)

Nederlands

(goeden) Dag

Ich (Duits)

Spaans

(Buenos) Dias

yo

Italiaans

(Bon) Giorno

io

Engels

(Good) Day

I (uitgesproken “ay”)

Tabel 1: Goedendag-groet en de ego-pronomina

4 De scheppingslegende in één enkele klinker Æ 5 Proto-Germanic *dagaz, from Proto-Indo-European *dʰegʰ- (“to burn”). Cognate with Old High German tac (German Tag), Old Norse dagr (Swedish dag), Old Frisian dei, Old Saxon dag (Dutch dag)

Fig. 1: Groetwoorden in Belgisch/Nederlandse dialecten

De Æ-rune

D H

e Æ wordt in vele Scandinavische6 dialecten nog steeds als Ego-pronomen7 toegepast, maar geldt daarnaast ook nog in een aantal talen als substantief voor “levensbelangrijke” onderwerpen zoals het huwelijk, de wetgeving, de uniekheid, stromend water, etc.8. Het concept van de Æ-klinker symboliseert en ondersteunt kennelijk de stabiliteit van de samenleving. et manuscript æ (The Creation Legend encoded in a Singular Vowel) beschrijft dan ook parallel aan de de scheppingslegende in één woord (→ “Het belangrijkste Woord, dat er bestaat”) hoe men in de middeleeuwen heeft geprobeerd de schepping (van A=Ask en E=Embla, respectievelijk A=Adam en E=Eva) in een enkele klinker Æ te verwoorden.

6 Source (the phoneme Æ): In many western, northern, and southwestern Norwegian dialects, and in the western Danish dialects of Thy and South Jutland, the phoneme Æ [ɛ] has a significant meaning: the first person singular pronoun I, and it is thus a normally spoken word; usually, it is written as Æ when these dialects are rendered in writing. In Faroese, it is pronounced the same way, but it is written as eg. 7 Het persoonlijke voornaamwoord der eerste persoon enkelvoud 8 Æ for Æternity - A World made of Word(s)

Het Brabants

O

pvallend aan het Brabants is de toepassing van het onzijdige geslacht voor alle verkleinwoorden, dat dit dialect gemeen heeft met het Nederlands en het Duits. Zo is bijvoorbeeld het Durske ongetwijfeld een vrouwelijke persoon, maar wordt omwille van de verkleinende trap onzijdig. Het betreft ongetwijfeld vaak een pasgeboren kind, dat nog te klein is om het met een volwassen lidwoord “de” aan te spreken. Bij Coolen zijn Durskes echter ook geslachtsrijpe, nog ongetrouwde meisjes.

O

ok wat betreft de echtparen valt het gebruik van het woord “mens” op, dat meestal in de betekenis van wederhelft, “echtgenoot”, “echtgenote” wordt gebruikt. “Mien Mens” is mijn wederhelft. De wederhelft herinnert aan de oude scheppingslegende, waarin de Indo-Europese en Joodse volkeren de eerste mens Adam als een androgyn schepsel laten ontstaan. Pas na deze schepping worden man en vrouw gescheiden en vormen twee “halve mensen”. Zo is het eigenlijk vanzelfsprekend toepasselijk de wederhelft als “mien Mens” te benoemen. In mijn herinnering is deze formulering ook in het Limburgs gebruikelijk. De scheppingslegende is ouder dan het Christendom, omdat zij reeds door Plato in het Symposium uitvoerig wordt gedocumenteerd. In de boeken “The Celestial God9” en “Der Himmelsgott” is een aantal thesen met betrekking tot deze algemene Indo-Europese scheppergod gepubliceerd.

O M

pvallend is het gebruik van het woord “kapot” voor “dood”. Er wordt in de romans van Coolen veel gestorven en vermoord. In beide gevallen wordt “kapot” toegepast in kapotslaan, kapotgaan, kapot zijn, etc. en kan een opvallende overeenkomst tussen sommige woorden identificeren. Zo is er een correlatie tussen de werkwoorden “weten” / “verwittigen” en de kleur “wit” vaststelbaar. In de volgende tabel zijn enkele woorden opgenomen:

woord

betekenis

Engels

Duits

opmerking

wit

de kleur wit in het Nederlands

white

weiß

Nederlands

witte gij veul!

Brabants: weet jij veel!

Hast Du eine Ahnung!

Brabants

verwittigen

laten weten, informeren

inform someone

wissen lassen

Vlaams

getuige

getuige

witness

Zeuge

Nederlands

9 gepubliceerd bij Lulu, zie o.a. de boekwinkel van de auteur Joannes Richter

D S D

e volgende woordenlijst levert een overzicht van een aantal Brabantse uitdrukkingen, die van het normale Nederlands afwijken. Ter vergelijking met de omringende talen worden ook de Engelse en Duitse vertalingen gespecificeerd. torend is in de gebruikte Keur-Omnibus van Coolen, dat er geen voetnoten of andere uitleg wordt geleverd. Zo wordt aan de lezer overgelaten te raden, wat de Ijzeren Man is. De geel gemarkeerde regels moeten nog worden aangepast. Suggesties van lezers zijn

welkom! e navolgende codering beschrijft de bronnen voor deze tabel. Omdat Vlaams-Brabant ook tot Brabant wordt gerekend, heb ik ook Vlaamse uitdrukkingen opgenomen. Men kan deze aan de hand van de bronvermeldingen identificeren.

Bronnummer

Bronvermelding

1

Keuromnibus van Antoon Coolen ( gepubliceerd door AP – 1964): • • •

"De goede moordenaar" (1931), "Hun grond verwaait" (1927), De man met het Jan Klaassenspel (1933)

2

Gezamenlijke verkiezing van “Brabants mooiste woord”10 • http://nl.wikipedia.org/wiki/Noord-Brabant • http://www.brabantsdagblad.nl/

3

Overige, ongespecificeerde bronnen

4

http://nl.wikipedia.org/wiki/Brabants

5

Telemachus in het dorp (1947), Marnix Gijsen11

6

Beekman & Beekman, deel 1 - De gebroeders Beekman (1946)

7

Beekman & Beekman, deel 2 (Internaat), Toon Kortooms (1949)

8

Beekman & Beekman, deel 3 - De mannen Beekman (1950)

10 Het Brabants Dagblad, het Eindhovens Dagblad en BN/DeStem (2005) 11 in de uitgave van Meulenhoff, 1963, Vlaams

Brabants - Woordenlijst Brabants woord

Nederlands

Engels

Duits

Bron

Pag.

'n blaas hebben

blazen kunnen

to have a lot of breath

Viel Puste haben

8

99

't liegen

liegen

to lie

lügen

7

9

(owe) mik

(je) kruis

crutch

Hosengabelung, Schambereich

6

19,49

(rond-)foddelen

rommelen

muddle

stöbern

6

90

(schrik-)boks

schijtbroek

coward

Angsthase

6

15

(uitkomst) verhopen

verhoopte uitkomst bieden

to offer a badly needed solution

einen erhofften Ausweg bieten

6

25

(wijdweg) kitsen

(ver) spugen

to spit (far)

(weit) spucken

8

14

(zijn) schuif

(zijn) mond

(his) mouth

(sein) Mund

6

79

aak

schuit

boat

Schiff

8

181,2 4

aan de kniep 12 steken

aan het mes steken to stab sb. to death

am Messer stechen

6

34

aanbelangen

aangaan

to concern

einem etwas angehen

8

215

aanfrotten

aanrommelen

to putter

8

15

aangaan

avontuur

adventure

Abenteurer

8

103

aangelaat

gezicht

face

Gesicht

7

182

aanminnig

beminnelijk

lovely

lieb

6

24

aantoddelen

aanrommelen

to putter

herum fummeln

7

35

aanvallen

binnenvallen

drop in

herein stürzen

1

272

aanvallig

bevallig

lovely

hübsch

8

69

achterna

daarna

afterwards

danach

1

252

affesere

opschieten, voortmaken

hurry up

sich beeilen

2

-

afgelebberd

versleten

worn out

verschlissen

7

141

aks

bijl

axe

Axt

7

106

al-ze-leven

zijn hele leven

his whole life

das ganze Leben

7

183

alleman

iedereen

everybody

jeder

7

112146

allenig

alleen

alone

alleine

8

150

alteratie

opschudding

turmoil, chaos

Turbulenz

7

19

alzeleven

altijd

always

immerzu

1

89

narrowing (in a scary way)

beängstigend verengen

6

49

angstig vernauwen beangstigend vernauwen 12 mes

Brabants woord

Nederlands

Engels

Duits

Bron

Pag.

appelaar

appelboom

apple tree

Apfelbaum

5

107

appelsien

sinaasappel

orange

Apfelsine

7

95

arduin13

arduin

blue stone

blauer Zierstein

5

83,13

arigs

geks

strange

merkwürdig

1

125

asem geven

reageren

react

reagieren

8

23,57

asteblief

alsjeblieft

please

bitte

7

6

astrant

brutaal

bold

frech

8

111

astrantig

zelfverzekerd

self-confident

selbstsicher

1

59

avanceren

vlotten

vorankommen

6

31

avanceren

opschieten

To hurry

Sich beeilen

8

199

baaien

waden

wade

waten

7

187

bajen

baaien 14

baize

wollenes

1

85

bakkeien

bakstenen

bricks

Backsteine

8

52

bast

Ribbenkast (& buik)

chest

Brustkorb

8

167

bedinne

zo meteen, dadelijk, straks

straight away, later

bald, sogleich

2

-

beevaart

bedevaart

pilgrimage

Wallfahrt

6

67

beeweg15

bedevaartroute

pilgrim-route

Wallfahrt-Route

5

76

begaaien16

ordenen

to organize

ordnen

7

13

begankenis

optocht, processie procession

Prozession

5

40

begost

begon

began

begann

1

83,27

bekant

bijna

almost

fast

7

18

bekant

bijna

nearly

fast

1

118

bekapt

overdekt

covered

überdacht

7

83

bekloeg

beklaagde

pitied

beklagte

5

63

Bels

Belgisch, België

Belgian

Belgisch

1

226

bende...?

ben je...?

are you..?

bist du...?

7

147

beschot

tussenwand

panel

Zwischenwand

5

86

betimperen

regelen

to manage

regeln

1

71

bezijden

naast

besides

nebst

7

144

bezunders

bijzonders

special

besonderes

1

125

bibs

achterwerk

bottom

Hintern

8

3

13 blauwe hardsteen 14 dik-wollen stof 15 bedeweg 16 Begaaien of begaden zijn afgeleid van het oude zelfstandig naamwoord gaden gelijk, ook: echtgenoot. Het werkwoord begaden betekende oorspronkelijk “ gelijke dingen bij elkaar brengen, ordenen”

Brabants woord

Nederlands

Engels

Duits

Bron

Pag.

bietsen

stelen

to steal

stehlen

7

130

bijgeven

meegeven

give along with..

mitgeben

6

77

blakertje

kaarsje

little candlelight

Kerze

7

95

bleekgezicht

po

chamber pot

Nachttopf

7

202

Small fish

Kleiner Fisch

8

184

17

bliek(je)

vis(je)

blokken

studeren

study

studieren

7

106

boekske

boekje

little book

Büchlein

7

28

boerenmoes

Boerenkoolstamppot

kale mash

Grünkohleintopf

6

41

boks

broek

trousers

Hose

7

55

boks

broek

trousers

Hose

1

83

boksebodem

achterste van een broek

seat of the pants

Hosenboden

7

134

bokstes

broekzak

pants pocket

Hosentasche

7

71

bolkers van ogen

koeienogen

big eyes

Kuhaugen

7

113

bollekes

bolletjes

little balls

Kügelchen

1

94

bongerd

boomgaard

orchard

Obstgarten

7

147

bonkschop

Turfschop, Zodenlichter

big turf spade

Schwerer Torfschaufel 8

169

boonstaak

bonenstaak

bean-pole

Bohnenstange

7

79

bortelen

strompelen

stumble

stolpern

7

95

bortelt

boldert

to rumble

poltert

1

129

brassen

knoeien

make a mess

kleckern

1

271

brejen

brede

broad

breiten

1

95

breken van het lachen

in lachen uitbreken burst into laughter

in Lachen ausbrechen 7

193

brulleft

bruiloft

wedding

Hochzeit

1

226

bruur

broer

brother

Bruder

1

87

bullen

spullen

belongings

Sachen

8

30

bundgras

→ “smelen”18

Hair-grass

Schmiele

8

91

burries

jukbomen

yokepoles

Jochbäume

1

128

busselke

buideltje

little pouch

Beutelchen

1

143

butsen

ploffen

to puff

plumpen

7

96

17 Het betreft een vissoort, in dit geval een zoetwatervis

18 Ruwe smele (Deschampsia cespitosa) •

Bochtige smele (Deschampsia flexuosa)

Brabants woord

Nederlands

Engels

Duits

cenakel19

(eet- en) leeszaal

(dinner- and) reading room

(Eß- und) Lesezimmer 5

73

compassie

medelijden

compassion

Mitleid

8

95

cyclostyleren

stencilen

copy

kopieren

7

27

D'r bennen...

Er zijn...

there are....

Es gibt...

8

79

da

dat ...

that...

dass...

1

192

dalijk

dadelijk

soon

bald

7

74

dat het mauwde

dat het kraakte

like howling

das es quietschte

7

106

datsen

vlekken

spots

(Tatzen?)-Flecken

8

77

dazen

zwammen

to talk nonsense

Unsinn reden

8

222

de boks opdoen20

iemand overtreffen outbid, excel

jemandem zeigen was 6 eine Harke ist

92

de mens

wederhelft, man (as a echtgenoot, bijv. in spouse), better "miene mens" 21 half 22

Der Mensch als Ehegatte, bessere Hälfte 23

1

164

debriatie

koppeling

clutch

Kupplung

8

54

dee

dit, dat, deze

this, that, these

Dieses, Dies

1

192

dees

deze

this

diese

7

27, 139

deger

flink, behoorlijk

considerably

gehörig

1

25

derrie24

drab

muck

Dreck

6

33

deurgeboomte

deurgeraamte

the door's skeleton

Türhölzer

6

29

dezulken

zulke mensen

such people

solche Leute

8

134

dikke mik

in orde

OK

in Ordnung

7

179

diksentijd

dikwijls

often

oftmals

1

125

Dirk

Directeur

director

Direktor

7

88

diseuse

vertelster

(female) speaker

Erzählerin

5

151

Dju

Dieu

God

Gott

7

144

doen uitschijnen

laten doorschemeren

did make believe durchblicken lassen

5

52

doende zien

bezig zien

to see him busy... beschäftigt sehen...

6

33

Doende zijn

Bezig zijn

To be busy

8

233

Beschäftigt sein

Bron

Pag.

19 -eetzaal -literaire kring -litteraire kring -zaal van het laatste avondmaal -zaak van het laatste avondmaal -eetzaal (avondmaal) 20 iemand de boks opdoen: (1) iemand overtreffen, (2) iemand de waarheid zeggen, Mandos: De Brabantse Spreekwoorden -> CuBra 21 wellicht een verwijs naar de androgyne "mens" als echtpaar, waarin man en vrouw "halve mensen" zijn 22 probably in a reference to androgynous man in which man is halved into male and female. 23 vielleicht im Bezug zum androgynen Menschen, der in Mann und Frau aufgetrennt wird. 24 „getverderrie“

Brabants woord

Nederlands

Engels

Duits

Bron

Pag.

does

hond

dog

Hund

7

113

dof

duw

push

Schubser

8

100

dokken

betalen

To pay for something

bezahlen

8

210

doodgoei

doodgoed, rechtschapen

righteous

rechtschaffen

8

210

douw

duw

push

Schub

7

55

douwen

duwen

To push

schieben

8

52,11

douwen

duwen

to push

schieben

7

8

drabbik

bezinksel

muck

Bodensatz

6

30

droeg ik op mij

...had ik bij mij

I carried with me ..

...hatte ich dabei

5

147

drukker

inzender25

author

Urheber

5

125

durpel

dorpel

doorstep

Turschwelle

1

272

durske

meisje, deerne

girl

Mädchen, Dirne, Deern, Dern

1

166

duvel

duivel

devil

Teufel

7

209

duvel

duivel

devil

Teufel

1

365

een eindje ouder... wat ouder...

a bit older ...

etwas älter...

6

67

een hortje

even, eventjes

a moment

kurzzeitig

1

36

effe(n)

eventjes

quickly

geschwind

8

31

eigengebakken

zelfgebakken

homemade

selbstgebacken

8

98

eiges

zelf

himself

selber

1

92

er erg in hebben

in de gaten hebben to notice

bemerken

7

187

er niet overheen kunnen gapen

onoverzichtelijk groot

unüberschaubar

6

34

er stellens mee hebben...

er wat mee te stellen hebben...

6

12

er zeker af zijn

er zeker van zijn

to be sure

sicher sein

1

145

erop stalen

erop lijken

it looks like...

es sieht so aus als ob... 6

67

erpel

aardappel

potato

Kartoffel

8

182

erpels

aardappels

potatoes

Kartoffeln

1

77

8

215

gigantic

Ervoor tukken evel

26

euvel, probleem

problem

Übel

1

33

evel veul

evenveel

just as much

ebenso viel

1

90

ewees

meteen

immediately

sofort

1

267

25 van een stuk in de krant 26 vergelijk: euvel

Brabants woord

Nederlands

Engels

Duits

Bron

Pag.

fabriekske

fabriekje

small factory

kleine Fabrik

7

84

facie

gezicht

face

Gesicht

7

78

falie

sluier

veil

Schleier

1

110

fel

erg

very

sehr

7

51

fel nijg rijk

heel erg rijk

extremely rich

sehr, sehr reich

5

16

femelaar

vroomprater

hypocrite, insincere person

Hypokrit

5

108

fikken

Vingers, tengels

fingers

Finger

8

21

Hond (Fikkie) of een vos (?)

dog or fox

Hund oder Fuchs

1

269

flatsen

zakken

to fail

durchfallen

7

9

flosje

kwastje

tassel

Büschel

7

133

fluctueren

twijfelen, veranderen

to doubt, zweifeln, change (his mind) sich ändern

8

109

fluimen

spugen, kitsen

to spit

spucken

7

86, 133

foddelen

frommelen

to fumble

fummeln

7

173

fok

neus

nose

Nase

7

28,95

forceren

kapotmaken

wreck

kaputt machen

6

77

fratsen

streken, poetsen

tricks, jokes

Streiche

7

16

frotten

frunniken

to fumble

fummeln

7

27,36

frutten

kleuters

little kids

kleine Kinder

6

35

fuikenbak

fuikenboot

fish trap boat

Reusenboot

6

85

gaaien

gaan

to be going

gehen

1

50

gadorie

verdomme

damned

verdammt

7

24

gadorie

verdorie

damned

verdammt

8

18

gans

heel

whole

ganz

7

176

ge zaagt

je zag

you saw

man sah

7

111

ge zaagt...

je zag...

you saw...

du sahst...

6

76

gebeteren

Er niets aan kunnen doen

cannot help

hilflos sein

8

163

gedoente

Huishouding, bedoening

Household

Haushalt

8

4,2

Geen praat maken Geen woorden vuil waste no more over... maken over... words over ..

Keine Wörter verschwenden über...

8

82

gekken

Witze machen

1

278

7

33

fiks

27

grappen maken

to joke

geleng 27 eventueel gecorreleerd met Duits: Fuchs en/of Fikkie

Brabants woord

Nederlands

Engels

Duits

Bron

Pag.

gelijk

zoals

just like

wie

4

-

gellie

jullie

you (plural)

Ihr

1

75

gelukzak

geluksvarken

lucky duck

Glückspilz

7

86

gemul

krullen, spaanders curls

Späne

1

125

genaast

in beslag genomen confiscated

beschlagnahmt

6

68

genaken

naderen

to near

annähern

6

35

geneugte

genoegens

delights

Freuden

8

222

geplogenheden

gebruiken

practices

Gepflogenheiten

5

51

gère

graag

glad to, eagerly

gerne

1

106

gère

graag, gaarne

eagerly

gerne

1

69

gewagen

noemen

tell

erwähnen

5

116

gij

jij

you

du

7

108

gij

jij , je

you

du

4

-

gij doet mer

je doet maar

do as you like

mach was du willst

1

112

ginder

ginds

yonder

drüben

6

33

ginder

daarachter

yonder

dahinten

7

127

gloeiing

gloed

glow

Glut

1

113

glorieren

stralen, trots zijn

to be proud

stolz sein

6

57

godsganselijke dag de hele dag lang

the whole day

den ganzen Tag

7

138

goe

goed

well

gut

1

100

goei-kamer

Goede kamer pronkkamer

Living room

Wohnzimmer

8

19

goeie

goede

good

gute

7

51

goeien oppas

goed gedrag

good conduct

guter Führung

1

119

golliepaop 28

scheldwoord: paap curse

Schimpfwort

2

Gos

gossie

Oh Gosh

Ach, Gott

8

119

grauwen

grommen

to grumble

murren

7

116

griesel

hark, harken

rake, to rake

Rechen

2

-

grif

vlug

quickly

schnell

7

96

grif

flink

quickly

flink

1

26

grijzel

wied-gereedschap weeding tool

Gerät zum jäten

1

77

gruts

deftig, groots

pompous

vornehm

1

218

haaibaai

Bazige vrouw, Kenau

shrew

Herrische Frau, Mann- 8 Weib

87

haam

halsband (voor een collar paard) (for a horse)

Halsband (für ein Pferd)

24

28 scheldwoord; "gollie paop" = "Gallische Paus" Naar de Franse pausen uit de 14e eeuw.

6

Brabants woord

Nederlands

Engels

Duits

Bron

Pag.

haam

juk

yoke

Joch

1

95

haffel

handvol

handful

handvoll

7

4

hansop, pyjama

nightgown

Schlafanzug

1

122

hardstikke

very

sehr

8

61,19

6

20

hansjop hardsteken hark

29

30

hedde ge ...

heb je...

do you have...

hast du...

1

166

hel en vief zat

helder en vlug genoeg

bright and fast enough

hell und fix genug

1

269

helmen

galmen, klepperen to sound

hallen, rumpeln

1

42

hendig

gemakkelijk

easily

gut, bequem

7

45,77

hendig

bijna

nearly

fast

7

154

hendig

gemakkelijk, goed31

easy

leicht

1

272,2 9

hendig

gemakkelijk

easily

bequem

8

43

herd32

woonkeuken

living room

Wohnküche

1

278

hesp33

(een soort) ham34

(special version of) ham

(eine bestimmte Art) Schinken

5

26

het gaat niet aan... het past niet....

to be right

Es ziemt sich nicht...

6

78

het hele geleng...

het hele handeltje

the whole thing... Die ganze Reihe...

8

126

het pluimen

wuiven

to waive

schwanken

1

299

heur haren

haar haren

her hair

ihre Haare

7

118

hiet

heet

hot

heiß

7

9

Hij had er deugd van

Het deed hem goed...

It was good for him...

Es tat ihm gut...

8

99

histrionisch35

histrionisch

histrionic

histrionisch, 5 theatralisch, affektiert

84

hoemen, hoemde, gehoemd

zoemen 36

to hum

brummen

8

71

hoen

kip

chicken

Huhn

8

223

hoge mieters

hoge heren

lords

Herrschaften

1

36

hoofding

krantenkop

heading in the newspapers

Zeitungskopf

5

104

29 30 31 32 33 34 35 36

Oorsprong: “het hart met ijzer doorsteken” - hartstikke (bijwoord van hoedanigheid) - etymologiebank.nl „ze zijn er geweest“, zei de hark. “da kan hendig zijn” = “dat kan best zijn” een (met een haard d.w.z. turfblokken of hout) verwarmd vertrek gepekelde hespen worden met kruiden in warme luchtovens gebakken http://members.lycos.nl/lexicografie/vlaams.html zu lateinisch histrio „Schauspieler“ Henk van Rijen: mèn oor hoemt zo - ik heb oorsuizingen - Woordenboek Tilburgs dialect Wil Sterenborg

Brabants woord

Nederlands

Engels

Duits

Bron

Pag.

hort

poos

A while

Weile

8

135

hotsebotsen

butsen

to bump

holpern

6

5

hotselen

schommelen

to rock

schaukeln

7

160

hou-d-oe

tot ziens

bye

Wiedersehen!

7

81

houdoe

vaarwel, tot ziens

goodbye, see you Auf Wiedersehen; Bis 2 bald

-

houteren

houten

wooden

hölzern

1

126

huiske

WC

toilet

Toilette

7

164

toilet

Toiletten-häuschen

1

267

37

38

huiske

toilethuisje

hum

hem, hij

he, him

er, ihm, ihn

6

37

hun

hen

them

ihn

7

183

hun eigen kunnen doen

zelfstandig zijn

stand on your own feet

selbstständig sein

8

251

hups

aardig

lovely

lieblich

8

6

ie

hij

he

er

7

51,79

iemand lijken

iemand op de begrafenis voorbereiden

prepare somebody for the funeral

jemanden für die Leich (Beerdigung) vorbereiten

5

94

iemes

iemand

someone

jemand

1

37

IJzeren Man

Iron Man

Eiserner Mann

1

264

Ik ben groots op jou

Ik ben trots op je

I am proud of you Ich bin stolz auf dich

8

187

ik wor...

ik word...

I will be ...

ich werde ...

6

6

ikke

ik

I

ich

6

36

in één rek

in één ruk

in one go

in einem Zug

8

91

in enigheid

alleen

alone

alleine

1

128

inrij

inrit

entry

Einfahrt

6

50

inschudden

inschenken

to pour in

eingießen

7

171

intercommunaal

interlokaal

long-distance call Ferngespräch

7

177

jassen

Vlug rijden

To race

Schnell fahren

8

128

joekeren

janken

to yawl

jaulen

7

126

joeks

lol

joke

Jux

8

50

julliën Hendrik

jullie Hendrik

your Henry

Euer Henry

6

83

kabasjesbloem, klokskesbloem

klokjesbloem, Fuchsia

Fuchsia

Glockenblume, Fuchsie

5

25

ijzeren man

39

37 Een alternatieve schrijfwijze voor “Adieu” – zie: Notities bij de "Dialect Atlas van het Nederlands" (2011) 38 destijds ongetwijfeld een apart huisje met een beerput op het erf 39 Het grindgat te Eindhoven, dat tot meer met een zwembad werd uitgebouwd. De baggermachine werd de Ijzeren Man genoemd. Coolen schrijft het met een kleine letter.

Brabants woord

Nederlands

Engels

Duits

Bron

Pag.

kaduuk

kapot

broken

kaputt

6

23

kakement

Kaak, kaakbereik

Chin area

Kinn, Kinnbereich

8

166

kakschooltje40

peutersoos

Kindergarten

Kindergarten

6

35

kamassen

slobkousen

gaiters

Gamaschen

7

86

kapot

dood

dead

tot

1

208

kapot gaan

sterven

to die

sterben 41

1

208

kapot zijn

dood zijn

to be dead

tot sein

1

208

kapotslaan

doodslaan

to kill someone

töten

1

82

kapotte (kip)

dode (kip)

dead (chicken)

totes (Huhn)

6

48

karnalli

canaille

shrew

Luder

1

267

keinder

kinderen

children

Kinder

1

23

keistenen

kasseien

cobblestones

Kopfsteinpflaster

8

91

keiweg

steenweg

paved road

Steinweg

6

49

kennen

kunnen

To can

können

8

120

kienaw

Helmonder

Inhabitant of Helmond

Einwohner von Helmond

7

9

kiendje

kindje

little child

Kindchen

1

123

kiep

kip

chicken

Huhn

3

-

kieren

een kier vormen

make a slit

einen Spalt bilden

1

272

kiewen

keel opzetten

to cry

schreien

8

92

kikkelen

kuikelen, vallen

to fall

fallen

7

18

kikkelen

gooien

to throw

werfen

7

144

kippenkot

kippenhok

Chicken coop, hen house

Hühnerstall

8

221

klassineren

praten

reden

8

76

klawats

klap

blow

Schlag

6

86

kleer

kleren

clothes

Kleider

1

46

klere43

cholera (in vloeken)

cholera (in curses)

Cholera (beim Fluchen)

3

-

42

40 Kom ik er nu achter dat niemand (en vooral internet) zich nog kan herinneren dat in de grensstreek tussen Nederland en Belgie de peutersoos zo’n 40 jaar geleden ‘het kakschooltje’ werd genoemd. 41 wörtlich: “kaputt gehen” 42 Frans: canaille 43 klerelijer, krijg de klere, klerezooi, etc.

Brabants woord

Nederlands

Engels

Duits

Bron

Pag.

klieskoek 44 kriskoek45 poeliepek46 schommeldrop47 sep, sjep 48

drop(-water)49

liquorice

Lakritzenwasser

-

-

klijven

kleven

to stick

kleben

1

300

klingelbuil

collectezak

collection bag

Sammelbüchse

7

103

kloeg

klaagde

complained

klagte

5

90

kloeken

drinken

to drink

trinken

7

161

klossen, klostsen

lopen met geluid

to rumble

poltern

7

9,2

klot

turf

peat

Torf

1

9

6

20

knaak50 kniep

mes

knife

Messer

6

34

knipbeurs

beurs

purse

Geldbörse

7

154

knoeren

hard rijden, vliegen

to race

schnell fahren

7

53

knoerstreng

zeer streng

very grim

drakonisch

7

113

knoerzen

Hard rijden

To race

Schnell fahren

8

15

knuppel51

pummel, kinkel lomperik52

jackass

Lümmel

6

5

koeien-struiven

koeiepoep, koeflaters

cow dung

Kuhfladen

1

234

koeieneren53

bedonderen

betray

betrügen

5

50

kokken

kakelen

to cackle

gackern

6

41

komke

kommetje, kopje

cup

Tasse

1

122

korju

verdomme

damned

verdammt

6

58,76

kost

kon 54

could

konnte

1

211

kot

chambrette

booth

Bude

7

72

krek

net als

just like

genauso wie

1

266

krek precies of

net alsof

just like

genau wie

1

11

krentemik

krentenbrood

currant bread

Rosinenbrot

7

123

44 Breda 45 Tongeren 46 Alleen in Eindhoven en omstreken 47 In het westen van Brabant 48 In het oosten van brabant 49 Zie voor de diverse dialectvarianten: Drop en Dropwater 50 Hij greep naar zijn knaak (hoofd?) 51 Kortooms gebruikt de vrouwelijke vorm knuppelinnetje als variant voor een pasgeboren meisje 52 Knuppel kan ook als scheldwoord gebruikt worden, een ander woord voor lomperik. 53 couilloneren (bedonderen) van Frans couillon = klootzak, idioot en couille = kloot 54 verbuiging van kunnen

Brabants woord

Nederlands

Kriek

Engels

Duits

Bron

Pag.

krik, dommekracht lifting device (jack)

Wagenheber

8

39

kriepen

1) Zingen van een to shriek kuiken 2) Zingen van gier

kreischen

8

91

krikkel

zenuwachtig

nervous

nervös

7

140

krikkel

nors

harsh

unwirsch

7

193

krochten

afgronden

abysses

Abgründen

1

282

kroesel(-struik)

kruisbes

gooseberry

Stachelbeer

7

146

kroten

suikerbieten

sugar beets

Zuckerrüben

1

92

krukkigheid

onhandigheid

clumsiness

Plumpheit

8

219

kuisen

zuiveren

clean up

säubern

7

198

kuisen

schoonmaken

To clean up

säubern

8

251

kukken

“kuk” zeggen, kikken

to say “kuk”

„kuk“-sagen

7

135

kwaaj volk

slecht volk

bad people

übles Gesindel

1

14

kwaak

mond

mouth

Mund

7

8

kwaje (hond)

agressieve hond

bad (dog)

scharfer (Hund)

7

kwaje (tijd)

slechte (tijd)

bad (time)

schlechte (Zeit)

7

100

kwaje oppas

slecht gedrag

bad behaviour

schlechter Ruf

1

264

kwatongen

boze tongen

bad tongues

böse Zungen

5

37

kweken

kwaken

quack

quietschen

1

266

lampbels55

grote petroleumlamp

petrol-lamp

Petroleum-leuchte

1

19

landouwen

weilanden

grassland

Weideland

6

67

larie

flauwekul

nonsense

Nonsens

8

107

lei

legde

did lay

legte

5

33

leiendekker

dakdekker

roof tiler

Dachdecker

7

96

leste

laatste

last

letzte

7

5

lijen

lijden

to suffer

leiden

7

10

lijk

gelijk

like

wie

5

38

lodereindoosje56

lodereindoosje

scent box

Duftdose

6

5

loensen

gluren

to lurk

lauern

7

169

lozie 57

horloge

watch

Uhr

1

85

maai

made

maggot, larva

Made

8

134

55 lampe belge - grote petroleumlamp (afkomstig uit België) 56 Onder de naam lodereindoosjes ( l' eau de reine = koninginnewater) namen de zilveren geurhouders van 1760 tot halverwege de 19de eeuw een grote vlucht. Ze werden modevoorwerpen voor zowel mannen als vrouwen. 57 men heeft kennelijk “hor” uit “horloge” weggelaten

Brabants woord

Nederlands

Engels

Duits

Bron

Pag.

malkander

elkaar

each other

einander

7

151

malkander

elkaar

each other

einander

1

263

verdomd

damned

verdammt

1

207

nonneke, kloosterzuster

nuns

Nonnen, Schwestern

5

69

mauwen

janken

to howl

jaulen

7

62

mee

met

with

mit

1

9

meepesant

en passant, tegelijkertijd

in the meantime

zugleich

2

-

meiske

meisje

little girl

Mädchen

7

204

mekaar

elkaar

each other

einander

7

96

melktuit

melkbus

milk can

Milchkanne

6

46

menens

ernst

serious

ernstlich gemeint

7

138

menneke

mannetje

little man

Männchen

7

5

met veel gusto

smaakvol

tasteful

gewürzt

5

49

metsers

metselaars

masons

Maurer

1

225

middelerwijl

intussen

In the meantime

Mittlerweile

8

65

middelwijl

ondertussen

meanwhile

mittlerweile

6

31

mieter

lijf, lichaam

body

Körper

8

201

mieters 60

hoge heren

lords

Herrschaften

1

214

mieuwen

kreunen

to moan

stöhnen

7

28

mik

boterham

piece of bread

Butterbrot

7

54

mik

brood61

bread

Brotlaib

1

92

mik(-deeg)

brood(-deeg)

dough

Brot(-Teig)

6

76

moer

moeras(-drab)

muck

Bodensatz

6

32

mok62

Aftands schaap

Old sheep

Altes Schaf

8

65

mondmuziek

mondharmonica

harp

Mundharmonika

7

168

monjeu

“Mon Dieu”

Oh, my God

Mein Gott

8

63

moor

kan

can, jug

Kanne

1

15

motdorie

potverdomme

damned

verdammt

8

69

Motten

moeten

must

müssen

8

33

mulder

molenaar

miller

Müller

7

87

mulk

Karnemelk, pap, melk

Milk

Milchbrei, Milch

8

126,2 1

mardies 58 maseurkens

58 59 60 61 62

59

Mardies : donderdag, van Mars; en Thor, de god van de donder ? → Fr. ma soeur (aanspreking van ~) zuster, …; Ook in W-Vl. maseur, maseurke vergelijk ook opsodemieteren –> ophoepelen met een spleet in het midden Als dier

Brabants woord

Nederlands

Engels

Duits

Bron

Pag.

mutserdhout

kreupelhout

thicket

Kleinholz

1

18,75

nakend

onverholen

plain

unverhüllt

7

144

nakend63

aanstaande

coming (soon)

bevorstehend

5

71

navenant

evenredig, insgelijks

equivalent, in a similar way

in ähnlicher Weise

7

46

neusnijper

lorgnet , neusknijper

lorgnette

Lorgnon, Zwicker

5

108

neuzik

doek, als halsdoek scarf

Tuch

1

210

neven

naast

alongside

nebst

6

47

neveneen

naast elkaar

next to each other nebeneinander

7

4,2

Niet zo spits komen

Niet zo nauw komen...

...doesn't matter... Es ist nicht so wichtig...

8

61

nijpen, neep

knijpen, kneep

to squeeze

kneifen

8

121

nondedju64

verdomme

damned

verdammt

3

-

nondedomme

Nondedju (→ Nom de Dieu)

damned

verdammt

8

196

Nondetonnere

→ nondedomme

damned

verdammt

8

201

nooddruft

armoede

poverty

Notdurft, Armut

8

235

nooit niet

nooit

never

niemals

6

49

oe

U, gij

you (singular)

Sie

1

165

omvademen

omsluiten

To enclose

umschließen

8

108

onbesnut

onbeschoft

shameless

unverschämt

8

73

Onguur65

schrikwekkend

awful

ungeheuer

6

76

Ons koningin

Onze koningin

Our queen

Unsere Königin

8

133

Ons soldaten

Onze soldaten

Our soldiers

Unsere Soldaten

8

127

ons vader

mijn vader

my/our father

mein/unser Vater

7

145

onwijs

gek

mad

verrückt

8

167

ooft

fruit

fruits

Obst

7

146

oorwats

oorvijg

slap in the face

Ohrfeige

7

179

op rak

Op stap, op weg

On the road

Auf Achse

8

103,2

openkieren

op een kier openen to slightly open

vorsichtig öffnen

7

205

opjuinen

opjutten

to sting

anstacheln

7

44

opjuinen

opwinden

to excite

erregen

8

4

optassen

opstapelen

to stack

aufstapeln

1

71

63 van Duits: nähern 64 French: nom de Dieu 65 Onguur is ontstaan uit het voorvoegsel on- en het Middelnederlandse gehuer, dat 'lief' of 'vriendelijk' betekent.

Brabants woord

Nederlands

Engels

Duits

over de baan kunnen

overweg kunnen

get along with someone

sich vertragen können 5

39

over de weg gegaan komen

over de weg aan komen lopen

to come walking along the road

auf der Straße gehend 6 kommen

73

paardenhaam

paardenjuk

yoke for horses

Joch (für Pferde)

1

116

pakkendrager

bagagedrager

bicycle rack

Gepäckträger

8

103

pangen

schieten

to bang

knallen

7

123

pardoes

plotseling

suddenly

plötzlich

8

168

partje

klein stukje

a small part

ein wenig

7

94

patroon66

chef

chief

Boss

5

122

Peelhazen

angstige Peelbewoners

timid inhabitants of the Peel

ängstliche Peelbewohner

7

177

péérs

paars

purple

Violett

-

-

perdenmert

paardenmarkt

horse market

Pferdemarkt

6

23

peren

slaan

to hit

schlagen

6

35

perses

proces

process

Prozess

1

84

petasie

puree , brij

Purée

Brei, Püree

6

30

petazzie

stamp, stamppot

stew, hotchpotch

Eintopf (fester Brei)

2

-

petoet

gevangeniscel

jail

Gefängniszelle

8

42

peut

por, klap

blow

Stupser

6

65

peut

klap

blow

Schlag

7

13

pierogen

staren

stare

starren

8

85

pint

glas

~ pint glass

Glas

8

93

piot

infanterist

Infantryman

Infanterist

8

33

plaasteren beeld

gegoten sculpture

cast sculpture

gegossene Skulptur

5

39

plastron

Halsversiering, choker

Decoration, ascot Plastron

8

255

plichtvergeten

slordig

careless

schlampig

8

73

plompblaren

slootbladeren

ditch leaves

Wasserblätter

6

77

pofboks

pofbroek

bloomers

Pluderhose, Puffhose

7

4

poffen

ploffen

pop up

verpuffen

1

95

postzegel

gezicht

face

Gesicht

7

190

praat

taal

language

Sprache

8

155

prating weten

woorden vinden

find words

Wörter finden

1

92

prondelmarkt

vlooienmarkt

flea market

Flohmarkt

5

51

pronkkomke

sier-kopje

ornamental cup

Siertasse

1

272

66 in achtste druk van de Meulenhoff-editie van 1963 staat m.i. een drukfout “partoon”

Bron

Pag.

Brabants woord

Nederlands

Engels

Duits

Bron

Pag.

pronterigheid

flinkheid

stoutness

Beherztheit

1

113

puren

winnen, destilleren to extract

Heraus gewinnen, destillieren

8

248

putmik

putemmer

bucket (at a pit)

Schöpfeimer

1

106

radheid

snelheid

speed

Geschwindigkeit

7

19

rapalje

herrieschoppers

hooligans

Randalierer, Randale

5

135

Remund

Roermond (stad)

Roermond (city)

Roermond (Stadt)

1

89

rewasie

rommel, brandhout old stuff

altes Zeug

1

11,62

ribbekas

ribbenkast

chest

Brustkorb

7

75

Richard zijn pak

Richard's pak

Richards' suit

Richards Anzug

7

17

Rikken67

rikken

Brabantian game Brabantisches of cards for 4 Kartenspiel mit 4 players Personen

8

212

roetsen

roetsjen

to slip

rutschen

7

115

roje

rode

red

rote

1

90

ronddazen

rondrennen

To run around

Rund rennen

8

181

rontelom

rondom

around

rundum

1

94

ruzing

ruzie

quarrel

Krach

1

50,78

scharren

krassen

To scratch

kratzen

8

128

schauw

schuw

shy

scheu

1

53

schavelenschiefelde/ schavelde

kruipen

to crawl

kriechen

7

173

scheelte

scheelheid

strabismus

Schielen

7

80

schelft

zolder

attic

Bühne, Dachboden

1

138

schiefelen

wegschoppen

to kick

wegtreten

6

13

schietmotten

schietmotten

caddisflies

Köcherfliegen

7

140

schoefel

schoffel

shovel

Schaufel

7

130

schoefel

schoffel

hoe

Scheufel

1

77

schoefelen

schuifelen

to lurk

schleichen

7

46,96

scholk

schort

apron

Schürze

1

113

schoon

mooi

beautiful

schön

4

-

schoon, skoon

mooi

beautiful

schön

7

12

schop68

schuur

tiny barn

Schuppen

1

278

schoren

stutten

support

stützen

1

144

67 Rikken of rieken is een Brabants kaartspel dat ook in België gespeeld wordt. Het wordt met vier spelers gespeeld. De regels zijn (nogal) variabel. 68 van Duits: Schuppen

Brabants woord

Nederlands

Engels

Duits

Bron

Pag.

schottelslet

vaatdoek

dishcloth

Spültuch

2

-

schravelen

opkrabbelen

to struggle up

mühsam aufstehen

7

95

schreuwt

schreeuwt

cries

schreit

1

113

schrieken

krijsen, misbaar maken

to shriek

kreischen

8

92

schrijbeens

schrijlings, wijdbeens

astride

rittlings

8

8

schruwen

schreien, huilen

cry

weinen

1

206

schuifie

schuifje

small slide

Kleiner Schieber

8

36

schulp

beugel (→ klomp-riem)

bracket

Bügel (für Holzschuhe)

1

129

schuppen, schuphanden

enorme handen

big hands

Schaufelhände

7

19

secuur

in orde

OK

in Ordnung

7

54

seffens

even

quickly

kurz

8

96

sepkatjes

drop

licorice

Lakritze (-Kätzchen)

8

3

siepoog69

siepelend oog, druiloog

watery eye

wässriges Auge

7

113

simpen

janken

cry

weinen

1

113,1 4, 87

sjappie

Vreemde (lompe) kerel

loafer

Bummler

8

23

sjeeske

wagentje

small wagon

Wägelchen

7

54

sjezen

Zakken voor een examen

To fail (an exam) Nicht bestehen (Examen)

8

120

sjoer

(bon-)jour

(good) morning

(guten-)Tag

8

86

skaw70

-

-

-

7

12

skeet

scheet

fart

Furz

7

139

skeletike

skeletachtige

skeleton-like

skelett-ähnliche

5

93

skeren

scheren

shave

rasieren

7

196

skot

schot

interior wall

Wand

7

111

slip 71

schoot

lap

Schoß

1

69,26

slipjas

trouwpak

wedding suit

Hochzeitsanzug

8

96

72

sloeberantie

slurpdrank

slop

Geschlabber , Schlürfgetränk

7

49

sloeberen

slobberen

to slurp

schlürfen

8

168

69 70 71 72

siepelen: 1) Langzaam afdruipen 2) Onmerkbaar doorlekken 3) Sijpelen ... Onvertaalbaar – kan van alles betekenen Engels: lap ? Grammatisches Wörterbuch der deutschen Sprache

Brabants woord

Nederlands

Engels

Duits

Bron

Pag.

sloerie

troep

dirt

Dreck

7

15

sloren

sloeries

bitches

Schlampen

5

51

slurf

slungel

gawky boy

Lulatsch

8

31

slurfen

sijpelen

to seep

sickern

7

16

slurk

slok

swig

Schluck

6

87

Smelen

Bundgras, buntgras

grass

Gras

8

109

smiespelen

fluisteren

to whisper

flüstern

7

60, 102

smoken

roken

to smoke

Zigaretten rauchen

7

16

smook

rook

smoke

Rauch

8

144

smoorlijk

gloeiend

burning hot

glühend

7

79

snatsen

Onrijp fruit eten, vooral in groote hoeveelheden73

eat unripe fruits

unreifes Obst essen, insbesondere in mengen

7

197

snejen

sneden

did cut

schnitten

1

267

snert

erwtensoep

split pea soup

Erbsensuppe

6

44

sneven

sneuvelen

break down

zerbrechen

6

4

snidselkes

papiersnippers

paper-shreds

Papier-Schnitzel

1

137

snieren

sneren, grijnzen

to sneer

grinsen

7

151

snierkerd

stiekemerd

sneak

Kriecher

6

20

sniertje grond

stukje land

a small piece of land

Stückchen Boden

6

55

snokkend74

met schokkende bewegingen

shaky

schlotternd

6

43

snotdomme

(snot-)verdorie

damned

verdammt

8

16

snotfabriek

neus

nose

Nase

7

12

snuitwerk

gezicht

face

Gesicht

7

16

spaaien

te voorschijn halen produce

hervorholen

7

195

speieren

spetteren

sparkle

funken

1

92

speklaas

speculaas

speculoos

Spekulatius

7

171

speulen

spelen

play

spielen

1

281

spierke

sprietje

blade of grass

Grashalm

7

168

spiersen (met water)

proesten

sneeze (with water)

niesen (mit Wasser)

7

32

spiertje trekken

loten

to draw straws

Strohhalm ziehen

8

210

spijts

ondanks

lest

trotz

5

109

73 Loquela (Wdb.) [1907]; CORN.-VERVL. - tegenwoordig is snatsen: “snuiven” 74 1) Rukken 2) Zich met schokken bewegen

Brabants woord

Nederlands

Engels

Duits

Bron

Pag.

stalperen

wankelen

to stagger

schwanken

1

281

staminee

café

pub

Kneipe

8

91

stekske

stokjes hout

wooden sticks

Holzstecken

1

272

steltpoten

lange benen

peglegs

Stelzbeine

7

79

stiefelen

lopen

walk

stiefeln

7

123

Stiel

stijl

style

Stil

8

128

8

206

stikkeling stikker

(?)

(?)

(?)

1

129

stokske

stokje

little stick

Stöckchen

7

81

Stoten, stiet, gestoten

Stoten, stootte, gestoten

to push

stoßen

8

85

Stram

strak

tight

stramm

8

163

strekelen

uiers

tits

Zitzen

1

234

strekels

rekels, deugnieten rascals

Strolche

1

268

striep

streep

stripe

Streifen

1

72

strooispieren

strohalmen

pieces of straw

Stroh-stengel

1

277

subiet

vlug

quickly

schnell

7

4

subiet

vlug

quickly

schnell

1

92

taaftere 75

vanmiddag, na de middag

this afternoon

heute nachmittag

2

-

tachentig

tachtig

eighty

achzig

1

274

tacite consent

zwijgende instemming

silent consent

stillschweigende Zustimmung

5

89

tampen 76

(met het touw) luiden

ring the bell (with (mit dem Seil) läuten a rope)

5

15

tandrad

tandwiel

cogwheel

Zahnrad

6

56

Tas koffie

Kop koffie

Cup of coffee

Tasse Kaffee

8

19

tasneuzik, tesnuzzik

zakdoek

handkerchief

Taschentuch “Sacktuch”

1

179

te mieter77

als de sodemieter

right now

sofort

1

270

Tegen zijn eigen zeggen

Tot zichzelf zeggen

say to yourself

Sich sagen

8

62

tenacht

vannacht

tonight

heute nacht

1

272

tengelwerk

vakwerk met hout half-timbered en mortel constructions

Fachwerk

1

314

75 afgeleid van: this afternoon 76 tamp = touw; “de kerkklok tampte” verwijst vermoedelijk naar “aan het touw trekken” 77 vergelijk: opsodemieteren → ophoepelen

Brabants woord

Nederlands

Engels

Duits

Bron

Pag.

tes

jaszak, broekzak

pocket

Hosen- oder Jackentasche

7

18

tes

zak

pocket

Tasche

7

74

tesneuzik

zakdoek

handkerchief

Taschentuch

8

31

tetteren

lawaai maken

to make noise

Krach machen

6

36

Teyeganske

steeg in Helmond

alley in Helmond Gasse in Helmond

7

162

tiet

vrouwenborst

tit (female breast) (weibliche) Brust

8

207

tijdens de missie

tijdens de mis

during Mass

während der Messe

5

84

tissen

harrewarren

to nag

zanken

8

84

todden

lompen

rags

Lumpen

7

111

toeten

toeteren

blow the horn

hupen

6

49

toffelen

ratelen78

rattle

klappern

1

265,3

kwaad zijn

to be angry

zornig sein

7

94

overvloedig

massive

wolkenbruchartig

5

30

tót

tod, poetslap

rag

Putzlumpen

7

13

tot zijn eigen komen

bijkomen

to become conscious

zu sich kommen

7

48

tot zijn eigen komen

tot bezinning komen

to become conscious

zu sich kommen

7

198

traanogen

met tranen in de ogen kijken

to be looking with tears in the eyes

mit tränenden Augen sehen

7

21

Triptiek

“Groene” kaart

Carnet

Grüne Karte

8

91

troeslippen

tuit-lippen

kissing lips

Kuss-Lippen

7

150

tronken

boomstomp

stump

Baumstumpf

1

143

trubbel

problemen

trouble

Schwierigkeiten

7

59

trutten

bedelaressen

gipsy ladies

Bettlerinnen

1

59

uitschieten

uitmesten

to clear away the ausmisten dung

7

153

uurwerk

horloge80

watch

Uhr

5

118

v'rum

weerom

again

wiederum

1

142

valavond

avondschemering

twilight in the evening

Abend

5

97

van tijd toe tijd

van tijd tot tijd

from time to time von Zeit zu Zeit

1

132

van-liever-lede

gaandeweg

in due time

allmählich

7

185

varkske

varkentje

little pig

Schweinchen

6

82

toornen torrentieel

79

78 -klungelen -knoeien -ranselen -slaan -tasten -beuzelen . De procedure staat op pagina 296 uitvoerig beschreven. 79 Frans: torrentiel, torrentielle [-ɑwsjɛl] Wildwasser…; pluie f torrentielle Wolkenbruch m 80 Het was (althans vroeger ?) gebruikelijk een naaste op het sterfbed zijn horloge te schenken

Brabants woord

Nederlands

Engels

Duits

Bron

Pag.

vatten

vastgrijpen

to clutch

greifen

1

234

vatten-viet-gevat

nemen, pakken

take, pick up

nehmen, fassen

7

5

veie

(?)

(?)

(?)

5

92

veinden

vinden

find

finden

1

92

verinneweerd

verruïneerd

ruined

vergammelt, lädiert

1

277

verjaren

jarig zijn

to celebrate one's Geburtstag haben birthday

7

93

verkneukelen

verheugen

to be happy

sich freuen

7

113

verpinken

reageren

react

reagieren

5

84

verrek

Val dood, verdomme

damned

verdammt

8

248

verrek!81

verdraaid, verdomd!

damned!

verdammt!

3

-

Verrekes, verrekt

Heel erg

badly

Schlimm, schwer

8

185

doodgegaan

died

verreckt, gestorben

3

-

klaar

ready

fertig

1

92

verschieten

schrikken

to be scared

erschrecken

7

145

verschieten

schrikken

frighten

erschrecken

1

270

verschieten

schrikken

to be startled

erschrecken

8

62

verwittigen

laten weten

to let someone know

wissen lassen

5

40

verzwonden84

verdwenen

lost

verschwunden

5

108

vief

vlot

rakish

flott

8

39

vinnig

vlug

quickly

geschwind

7

5,6 108

vinnigen

vinnig zeggen

to say snappy

keck sagen

8

93

virago

Kenau

shrew

Mannweib

5

61

visroei

hengel

fishing rod

Angel

8

97

voetbalkistjes

voetbalschoenen

soccer-boots

Fußballschuhe

7

120

voor geweld

met alle macht

mighty

auf voller Kraft

1

279

voortwassen

verder wassen; verder gaan met wassen

continue the bathing

weiter waschen

5

92

voutekamer

opkamer85

(upper) room

(höheres) Zimmer

5

45

vuns

vuil

dirty

dreckig

5

82

verrekt verrig

81 82 83 84 85

82

83

idee: “verrekken” kan eventueel ook van de rekbank stammen, waarop de veroordeelde “verrekt” werd. idee: “verrekken” kan eventueel ook van de rekbank stammen, waarop de veroordeelde “verrekt” werd. van Duits: fertig van het Duits: verschwinden kamer die iets hoger ligt dan de andere

Brabants woord

Nederlands

Engels

Duits

Bron

Pag.

vunzig

vuil

dirty

dreckig

8

171

waai

klap

blow

Schlag

7

180

waaien

slaan

to hit

schlagen

7

32

Wablief?

Wat alstublieft?

What, please?

Was bitte?

8

212

wedervaren

ervaring

experience

Erfahrung

8

168

weduwman

weduwnaar

widower

Witwer

1

267

weeromkomen

terug komen

to come back

wiederkommen

7

51

wegkrassen86

op weg gaan, ophoepelen

to get on the way sich aufmachen, verschwinden

1

281

werd

waard

worth

wert

1

89

wiegelen

wiebelen

wiggle

wackeln

6

58

wiek

oor

ear

Ohr

7

9

wiek

zijtak

branch

Seitenzweig

1

130

wiek-oren

zeiloren

jug ears

Segelohren

7

79

wieken

janken

to cry

jaulen

7

32

wieken

zwaaien

to sway

schwenken

7

143

Wieliekie Loeki87

Velikiye Luki

Velikiye Luki

Velikiye Luki

6

48

wielingen88

(?)

(?)

(?)

1

305

wiempke

straaltje (?)

trace (?)

Restlicht (?)

1

72

Wind (in de banden)

Lucht (in de banden)

Air (in tires)

Luft (in den reifen)

8

103

wiske

briefje (Duits: "Wisch" ?)

a note (?)

Zettelchen , "Wisch" (?)

1

74

wissen

vlechtwerk

basket-work

Flechtwerk

1

90

witkwast

kwast om te witten brush to paint white

Pinsel zum Weißeln

1

278

woepen

springen

springen

6

48

to jump

worde het jonkske als het jongetje wakker... wakker wordt...

if the child wakes Falls das Kind wach up... wird...

1

125

wouen

wilden

wanted

wollten

7

53

wuft

lichtzinnig

frivolous

frivol

7

72

zat

genoeg

enough

genug

1

269

zee

zegde

said

sagte

1

90

zeelke89

touwtje

a tiny rope

ein kleines Seil, ein

1

304

86 vermoedelijk ook “opkrassen” als bevel: “kras op”: in de betekenis “hoepel op” 87 Kortooms beschrijft een route van Wieliekie Loeki naar Moskou - de plaatsnaam bestaat vermoedelijk werkelijk: Velikiye Luki, een plaatsnaam in Rusland 88 De Wielingen is de zuidelijke hoofdgeul die naar de Westerschelde voert. 89 uit het Duits: Seil (?)

Brabants woord

Nederlands

Engels

Duits

Bron

Pag.

Seilchen zeikmier90

zeikmier

Formica rufa Linn. Hügela.

Seichameise91

6

16

zeveren

zeuren

to talk nonsense

Unsinn reden

7

120

zibbedeeske

kwezelachtig persoon ; naïef, suffig vrouwtje

exaggerated, trifling person

trottelige Frau

2

-

ziemelen

zeuren

to grumble

murren

7

211

soppen, soppende geluiden maken

produce sopping sounds

aufsaugende Geräusche machen

6

25

ziepen 93

(geluiden bij het) spannen

to tighten

kneifen

1

296

zijnentwege

wat hem betreft

as far as it concerns him

seinetwegen

8

98

zijver

zever

slaver

sabber

1

111

Zo zat als een maai Zo zat als een tor (made)

Very drunk

Schwer besoffen

8

167

zoeike94

riviertje

small river

kleiner Fluss

6

68

zulder

zolder

attic

Dachboden

1

86

zulk

zo

such

so

5

116

zulten

smeulen

to smoulder

schwelen

7

18

zwaluwstaart

trouwpak

wedding suit

Hochzeitsanzug

8

255

zwie95 maar stil...

wees maar stil ..

easy now...

sei nur ruhig...

1

166

zwiebelen

zwabberen, waggelen

wiggle

schwanken

7

51

zwijmelen

zich flauw voelen

to faint

sich schwach fühlen

7

169

ziepen

92

90 Zeikmier; meerv. zeikmieren. Hoogd. Seichameise. Bij KiL. eene roode mier, die bij haren steek. een vocht achterlaat, dat men mierzeik noemt. 91 (die ~) plur. die -n, ein Nahme der rothen Ameisen von mittlerer Größe, welche ihre großen Haufen in den Gehölzen bauen, und sich durch einen empfindlichen Stich rächen, wobey sie eine Feuchtigkeit hinterlassen, welche der große Haufe Ameisenseiche nennet; Formica rufa Linn. Hügel 92 hun doornatte laarzen zoepten bij iedere stap 93 In deze context gaat het echter om de bijbehorende geluiden. Coolen heeft het woord speciaal gekozen vanwege de bijbehorende klanken. 94 zuwe, zeuj, zoeike, DU: Sule uit: Asten 95 als verbuiging van "zijn"