PERANCANG KELUARGA DEFINISI Satu kaedah untuk merancang dan mengawal kelahiran/ menjarak kehamilan/mengawalatur kesuburan. Merancang bilangan anak yang dikehendaki dan merancang jarak antara kelahiran serta memastikan kesihatan ibu dan anak.
OBJEKTIF 1.Meningkatkan taraf kesihatan dan kebajikan keluarga 2.Menyediakan perkhidmatan peracang keluarga dan kaunseling bagi membantu meningkatkan kesihatan dan kebajikan keluarga. 3.Menyediakan pendidikan keluarga dan kependudukan 4.Mengurangkan jurang perbezaan pendapatan 5.Menjadikan perancang keluarga satu nilai dan budaya dalam kehidupan 6.Mempromosikan perkembangan sosial kearah mewujudkan peluang pekerjaan yang produktif 1
7.Meningkatkan infrasturuktur penempatan penduduk dan pengurusan persekitaran sesuai.
2
Strategi perancang keluarga. 1.Meningkatkan penglibatan komuniti dalam program perancang keluarga. 2.Menjalin kerjasama dan kolabrasi antara KKM dan LPPKN di dalam pemantauan dan penilaian program integrasi perancang keluarga. 3.Menjalankan penyeliaan teknikal di kawasan integrasi. 4.Mengkordinasi pengekalan dan penilaian semua aktiviti di bawah projek kependudukan dan perancang keluarga. 5.Mengadakan latihan kepada anggota melalui kerjasama dengan LPPKN,PPPKM dan Institut Kesihatan Umum dan Kementerian Kesihatan.
Lembaga Penduduk dan Pembangunan Keluarga Negara. Objektif am •
Untuk merancang ,menyelaras dan mengawasi aliran pertumbuhan. Taburan dan saiz penduduk supaya berkembang dengan pertumbuhan ekonomi dan sumber tenaga.
Objektif Operasi LPPKN. 3
Memperlahankan penurunan jumlah kadar kesuburan dari 3.9 anak seorang wanita pada tahun 1980 kepada 2.0 pada tahun 2070 sehingga mencapai kestabilan pertumbuhan penduduk pada paras 70 juta menjelang tahun 2100. • Untuk memperkukuhkan institusi keluarga ke satu tahap penghidupan yang sihat, stabil dan sejahtera bagi melahirkan generasi penduduk yang berkualiti dan yang boleh menyumbangkan kepada pembangunan Negara. •
4
Pandangan agama tentang perancang keluarga. 1. Agama Islam : • Muzakarah Jawatankuasa Fatwa kali ke 12 pada 20 Januari 1977 memutuskan hukum mengenai perancang keluarga adalah seperti berikut:
ii.
iii.
i. Memandul lelaki dan perempuan hukumnya haram. Mencegah kelahiran atau menghadkan kehamilan adalah haram melainkan dengan sebab yang diharuskan syarak bagi orang perseorangan. Menyusun keluarga dari segi kesihatan , pelajaran dan kebahagiaan keluarga dengan cara selain daripada (1) dan (2) adalah harus. • A Fatwa On Sterilization in Malaysia National Fatwa Council 1981 : i.
Kaedah kontraseptif yang kekal akan melemahkan/merosakkan fungsi reproduktif seseorang individu secara kekal. Pengecualian boleh diberi apabila seseorang wanita itu tidak boleh menggunakan sebarang kaedah kontraseptif atau factor kesihatan atau dengan kehamilan tersebut boleh membahayakan nyawanya.
5
Merancang keluarga untuk membataskan bilangan anak adalah haram melainkan dalam beberapa situasi individu yang diharuskan. iii. Kaedah kontraseptif yang bersifat sementara dibolehkan apabila keadaan yang ditetapkan oleh syariah seperti yang tersenarai dibawah dipenuhi: a) Isteri terlalu lemah dan sakit b) Pasangan diketahui mempunyai penyakit keturunan yang boleh diwariskan c) Isteri terlalu kerap hamil. ii.
1. Kristian : • Merancang keluarga dibolehkan sebahagian langkah memenuhi tanggungjawab keibubapaan • Kaedah semulajadi sahaja dibenarkan-abstinen dan kaedah ovulasi 1. Buddha • Merancang keluarga dibenarkan untuk kebajikan semua ahli keluarga • Kaedah dibenarkan sekiranya tidak mengganggu nyawa • Cara terbaik adalah kondom • Pemandulan, hormone-pil perancang,depo dan implan dibenarkan • Pengguguran dianggap bertentangan dengan Panca Sila 1. Hindu • Tiada peruntukan spesifik mengenai kontrasepsi dalam doktrin seperti Bhagavad Gitta
6
• Menekankan perihal pentingnya kedudukan suami dan persetujuan sebelum seorang wanita mengamalkan kontraseptif
KEBAIKAN PERANCANG KELUARGA WANITA 1.Kesihatan yang lebih baik 2.Kurang tekanan emosi dan fizikal 3.Peluang pendidikan tinggi 5.Tenaga yang lebih untuk aktiviti rumah , diri sendiri masyarakat
7
KELUARGA/ SUAMI ISTERI 1.Kurang tekanan emosi dan fizikal. 2.Bebas memilihh waktu untuk menimang cahaya mata. 3.Peluang pendidikan tinggi. 4.Tenaga yang lebih untuk aktiviti di rumah.
ANAK-ANAK 1.Kesihatan yang lebih baik. 2.Sumber asas mencukupi. 3.Peluang pendidikan tinggi. 4.Sokongan emosi dari ibu bapa.
KOMUNITI 1.Kurang masalah sumber asas. 2.Mengurangkan masalah sumber lain pendidikan. 3.Partisipasi tinggi dalam aktiviti kemasyarakatan.
KAEDAH BIOLOGIKAL 1. KAEDAH AZAL 8
2. KAEDAH SUHU BADAN 3. KAEDAH KALENDAR 4. KAEDAH MUKUS SERVIK 1.
KAEDAH PENYUSUAN LAKTASI
KAEDAH AZAL Definisi 9
Mengeluarkan penis sebelum ejakulasi supaya air mani dilepaskan Kaedah ini memerlukan daya pengawalan diri yang kuat oleh pihak lelaki mengganggu kepuasan nafsu seks mencapai ‘orgasm’ Keluaran cecair dari penis sebelum ejakulasi atau sebelum dimasukkan ke dalam vagina mungkin mengandungi sperma. Oleh itu, penis perlu dilap kering sebelum kemasukan dalam vagina. CARA MELAKUKAN 1.Mesti ada persefahaman yang tinggi 2.Penis hendaklah dikeluarkan dari vagina sebaik sahaja suami rasa tanda tanda ejakulasi 3.Pastikan ejakulasi berlaku di luar vagina 4.Semasa penis di keluarkan dari vagina , suami hendaklah berhati hati supaya air mani tidak tertinggal dalm vagina 5.Kehamilan boleh berlaku apabila terdapat lelehan dari penis dalam vagina walaupun sedikit. KELEBIHAN
1.Mudah
KELEMAHAN
1.Tiada kepuasan 10
2.Tidak menggunakan kos
2.Kadar kegagalan tinggi
3.Tidak perlu pengawasan doctor
4.Tiada kesan sampingan
KAEDAH SUHU BADAN Kaedah suhu badan mencegah kehamilan dengan menghindari hubungan seks dari pertama haid sehingga suhu badan meningkat 0.2-0.5 darjah celcius hingga 3 hari selepasnya. ‘Basal body temperature adalah suhu badan masa rehat. Oleh itu, suhu badan perlu diambil sebelum klien melakukan aktiviti. Aktiviti boleh meningkat suhu badannya. CARA MENYUKAT SUHU BADAN 1.Ambil suhu badan sebaik sahaja terjaga dari tidur setiap pagi dengan menggunakan jangka suhu badan yang khas. 2.Jangka suhu diletak di bawah lidah selama 5 minit.
11
3.Catat dan cantumkan bacaan suhu badan di atas graf dalam tempoh sebulan 4.Perhatikan kenaikan suhu badan 0.2-0.5 darjah celcius berikutan ovulasi. 5.Elakkan hubungan seks atau gunakan kaedah kontraseptif tambahan hari pertama haid sehingga 3 hari selepas suhu badan wanita meningkat melebihi suhu badannya yang biasa. INDIKASI • Klien yang faham menggunakan jangka suhu • Klien yang tidak mengalami sebarang jangkitan
KONTRAINDIKASI Klien yang mengalami jangkitan dan demam Klien yang tidak mengambil suhu badan yang betul Klien yang tidak pandai membaca jangka suhu yang betul KEBAIKAN
KELEMAHAN
12
1.Tidak perlu menggunakan alat 1.Suami isteri terpaksa tidak alat atau ubatan melakukan hubungan seksuntuk jangkamasa yang lama 2.Disetujui oleh semua agama 3.Tidak ada gangguan fisiologi pengeluaran ovum
2.Mungkin isteri terlupa mengambil suhu di waktu pagi
4.Tidak perlu bebelanja mahal
3.Suhu badan akan meningkat jika demam, sakit atau bimbang
KAEDAH MASA SELAMAT 13
TINDAKAN Mencegah kehamilan dengan menghindari hubungan seks semasa waktu subur Melalui kitaran haid SYARAT SYARAT MENGGUNAKAN KEDAH MASA SELAMAT • Kitaran haid mestilah tepat • Kitaran haid kurang dari 26 hari dan lebih 32 hari tidak boleh menggunakan kaedah selamat CARAPENGGUNAAN KAEDAH MASA SELAMAT Arahkan kepada klien • Rekodkan kitaran haid selama 6-12 bulan • Kira masa subur mengikut formula • Jangan melakukan seks pada waktu subur
14
REKOD KITARAN HAID SELAMA 6 -12 BULAN BULAN
TEMPOH KITARAN HAID (HARI)
JUN
30
JULAI
28
OGOS
32
SEPTEMBER
26
OKTOBER
27
NOVEMBER
29
DISEMBAR
30
MEGIRA HARI SUBUR Kitaran terpendek : 18 = hari pertama subur Kitaran terpanjang : 11 = hari akhir subur Contoh: 26 -18 = 08 (hari ke 8 adalah hari pertama subur) 32 -11 = 21 (hari ke 21 adalah hari subur) Jangkamasa subur adalah dari hari ke 8 hingga hari ke 21 dalam kitaran haid tersebut
15
KAEDAH MUKUS SERVIKS TINDAKAN Mencegah kehamilan dengan menghindari hubungan seks semasa waktu subur dengan mengenalpasti perubahan pada mukus serviks
Cara MengenalpastI Perhatikan perubahan pada lendir atau mucus yang keluar dari vagina setiap hari • Masa subur adalah sewaktu mucus yang keluar berkeadaan jernih,melekit yang berupa seperti telur mentah sehingga hari kemuncak • Keesokannya (selepas dari kemuncak) mucus serviks (lendir) adalah pekat melekit dan keputihan. Kadangkala seorang wanita tiada keluaran mucus sehingga permulaan haid • Hubungan seks adalah selamat selepas mukus serviks menjadi pekat •
16
Indikasi Klien tahu dan yakin mengenalpasti jenis mukus mengikut kitaran haid.
Kontraindikasi Klien yang tidak mahir dalam mengenalpasti jenis mukus.
KAEDAH LAKTASI Penyusuan susu ibu sebagai satu kaedah perangcang keluarga sementara Hormon prolaktin yang tinggi semasa penyusuan bayi akan menghalang ovulasi berlaku (paras prolaktin yang tinggi menghalang perlepasan lutenising hormone dari hipotalamus. Oleh itu, ovary tidak dapat mematangkan folikel dan ovulasi tidak berlaku. KRITERIA : Kaedah Laktasi Hanya Berkesan Sekiranya : 17
• Ibu belum datang haid selepas bersalin. • Penyusuan susu ibu secara eksklusif selama 6 bulan. • Usia bayi kurang dari 6 bulan. KELEBIHAN :
KEKURANGAN :
• Semua wanita yang menyusukan anak. • Kadar keberkesanan 98% • Menghalang kehamilan sebaik selepas bersalin. • Tidak memerlukan perbelanjaan. • Sesuai diterima pakai oleh semua budaya dan agama. • Kurangkan risiko kanser servik.
• Berkesan untuk jangka pendek sahaja. • Ibu yang dijangkiti HIV / AIDS kemungkinan anak yang disuse akan mendapat jangkitan. • Kemungkinan ibu subur walaupun tiada haid.
KAEDAH HORMONAL 18
1. PIL KONTRASEPTIF 2. SUNTIKAN 3. IMPLAN 4. LAIN - LAIN
HORMON 19
MAKSUD KONTRASEPTIF HORMONAL •
Kontraseptif hormonal merujuk kepada kaedah mengawal kehamilan yang bertindak ke atas system hormon. Iaitu merancang keluarga secara pengambilan hormon sintetik yang hanpir serupa dengan hormon wanita estrogen dan progestin ( sintetik progestron ) yang bertindak mengawal ovulasi.
Tindakan kontraseptif hormonal dalam mencegah kehamilan • Kontraseptif hormonal boleh bertindak mencegah kehamilan melalui satu atau dua cara: i. Bertindak menghalang ovulasi (mencegah pengeluaran ovum daripada ovary) oleh itu menghalang kemungkinan berlakunya persenyawaan ii. Perubahan pada mucus servik oleh tindakan progesterone. Mucus servik menjadi tebal menyebabkan sperma sukar untuk menembusi uterus iii. Mengubah dan menipiskan endometrium supaya telur yang telah disenyawakan sukar untuk menanam pada dinding uterus. Di salur fallop, menggau pergerakan ovum supaya tidak bertemu dengan sperma
20
Jenis-jenis kontraseptif hormonal • • • •
Pil Suntikan Implant Lain-lain i. Skin patches ii. Vaginal ring
Kaedah perancang keluarga jenis pil • Pil kombinasi kontraseptif/combined oral contraceptives(COCs) • Pil progestogen/progesterone only pill (POPs)/Mini Pill • Pil selepas persetubuhan/poscoital pill/ pil kontraseptif kecemasan/emergency contraceptive pills (ECPs) PIL KOMBINASI/COMBINED ORAL CONTRACEPTIVES (COCs) • Pil monophasic-kandungan hormone estrogen dan progestin adalah sama dalam setiap kandungan pil • Pil biphasic-amaun kandungan estrogen dan progestin berbeza semasa kitaran pengambilan pil: amaun kandungan hormone dalam 10 biji pil yang pertama adalah berbeza 11 biji pil yang seterusnya 21
• Pil triphasic-amaun kandungan hormone estrogen dan progestin adalah berbeza: dalam 7 biji pil yang pertama, 7 biji pil yang ke dua dan 7 biji pil yang akhir • Mengandungi oestrogen dan progestin dalam dos yang rendah
KEBERKESANANNYA • Bergantung kepada pengguna. Risiko kehamilan adalah tinggi jika: -pek yang baru dimulakan lewat 3 hari atau lebih -terlupa makan 3 biji pil atau lebih pada permulaan atau pada akhir tempoh pengambilan pil • 92 daripada 100 wanita yang mengambil COCs tidak akan hamil • Kesuburan akan kembali dengan cepat selepas berhenti mengambil COCs • Tiada perlindungan terhadap penyakit bawaan seksual dan HIV KESAN SAMPINGAN 22
• Perubahan dalam corak menstrual: i. Keluaran haid yang sedikit dan singkat ii. Pendarahan haid yang tidak tetap iii. Pendarahan haid yang tidak kerap iv.Tiada datang haid • Headaches • Dizziness • Loya • Ketegangan pada breast • Perubahan berat badan • Perubahan mood • Jerawat (bertambah teruk atau bertambah baik tetapi biasanya bertambah baik) • Kemungkinan berlakunay sedikit peningkatan tekanan darah FAEDAH KESIHATAN • Membantu melindungi dari: i. Risiko kehamilan ii. Kanser endometrial dan ovary iii. Symptomatic pelvic inflammatory disease iv.Anemia kekurangan zat besi/iron deficiency anemia • Mengurangkan: i. Dysmenorrhea ii. Masalah pendarahan berkaitan menstrual iii. Peningkatan bulu pada tubuh dan muka iv.Symptom polycystic ovarian syndrome (pendarahan yang tidak tetap, jerawat, peningkatan bulu pada tubuh dan muka) v. Symptom endometriosis (kesakitan pada pelvic, pendarahan yang tidak tetap) 23
RISIKO TERHADAP KESIHATAN Amat jarang berlaku: i. Pembekuan darah pada vena di kaki atau paru-paru ii. Stroke iii. Serangan jantung WANITA YANG BOLEH MENGGUNAKAN COCs • Hampir keseluruhan wanita boleh menggunakan COCs dengan selamat dan efektif (dengan syarat mematuhi kelayakan perubatan) termasuk wanita: i. Wanita yang mempunyai anak atau tidak mempunyai anak ii. Wanita yang tidak berkahwin iii. Semua peringkat umur termasuk remaja dan wanita berumur lebih 40 tahun iv.Sujurus selepas keguguran aru miscarriage v. Mengalami anemia pada masa kini atau lepas vi.Mempunyai varicose veins vii.Mendapat infeksi HIV samada mendapat/tidak mendapat terapi antiretroviral.
CARA MENGGUNAKAN COCs Untuk pek yang mengandungi 21 biji pil : • Makan sebiji pil setiap hari selama 21 hari 24
• Rehat makan selama 7 hari sebelum memulakan pek baru Untuk pek yang mengandungi 28 biji pil (iaaitu termasuk 7 biji pil yang tidak aktif ‘’dummy pills “yang tidak mengandungi hormone dan berbeza warna) • •
Makan sebiji pil setiap hari selama 28 hari Tidak perlu rehat makan pil selama 7 hari . Selepas habis 1 pek teruskan mengambil pek baru
Makan pil pada masa yang tetap setiap hari sehingga pek kosong • •
Dapat membantu mengurangkan kesan sampingan Dapat mengelakkan dari terlupa makan pil
WAKTU MEMULAKAN PIL KOMBINASI a. Klien yang ada haid Dimulakan dalam masa 5 hari pertama permulaan haid. Tidak perlu gunakan kontraseptif tambahan. • Boleh juga dimulakanpada bila bila masa dengan syarat klien tidak hamil /.Sekiranya tempoh haid melebihi 5 hari , perlu mengelakkan hubungan seks atau gunakan kontraseptif tambahan (contohnya kondom) selama 7 hari . ( jika tidak pasti klien tidak hamil beritahu klien untuk memulakan COCs semasa permulaan haid yang akan datang) •
b. Klien amenorhoea •
Boleh di mulakan bila bila masa sahaja klien tidak hamil 25
•
Perlu elak hubungan seks atau gunakan kontraseptif tambahan ( contohnya kondom) selama 7 hari
c.Bertukar dari kaedah hormone yang lain •
•
Boleh di mulakan serta merta , tidak perlu tunggu haid yang baru jika kaedah hormone terdahulu digunakan secara konsisten dan tidak hamil Jika kaedah terdahulu adalah suntikan .Boleh mulakan pada masa suntikan susulan .Tidak perlu perlindungan kontraseptif tambahan
d.Bertukar dari kaedah tanpa hormone (selain dari IUD) •
Sama seperti klien yang ada haid
e.Bertukar dari kaedah IUD (termasuk levonorgestrelreleasing IUD ) •
•
Boleh dimulakan dalam masa 5 hari permulaan haid. Tidak perlu kontraseptif tambahan.IUD boleh dikeluarkan pada masa itu Boleh dimulakan pada bila bila masa jika di yakini tidak hamil i. Jika tidak seksual semasa kitaran haid dan telah lebih dari tempoh 5 hari di cadangkan IUD dikeluarkan semasa haid berikutnya a. Jika tidak aktif seksual semasa kitaran haid dan telah lebih tempoh 5 hari.Perlu mengelakkan hubungan seks atau gunakan kontraseptif tambahan ( contohnya kondom) untuk tempoh 7 hari.jika masih menggunakan IUD keluarkan 26
ii.
semasa haid berikutnya(bertindak sebagai kontraseptif tambahan) Jika tidak ada haid atau pendarahan tidak tetap. Boleh dimulakan seperti klien amernohoea
Nota : . Halangan ovulasi kurang berkesan sekiranya COCs dimula selepas hari ke 5 haid. .Penggunaan COCs berterusan selama 7 hari perlu untuk menghalang ovulasi .Risiko kehamilan boleh berlaku jika IUD dikeluarkan pada waktu kitaran tersebut dimana hubungan seks telah dilakukan .Oleh itu perlukan dikeluarkan dalam kitaran berikutnya
f.Selepas keguguran Mulakan serta-merta.Jika dimulakan dalam masa 7 hari selepas keguguran,tidak perlu perlindungan kontraseptif tambahan. • Jika lebih dari 7 hari selepas keguguran,boleh dimulakan pada bila-bila masa jika diyakini klien tidak mengandung.Perlu menggunakan kontraseptif tambahan untuk tempoh 7 hari pertama makan pil. (Jila tiidak pasti klien • Tidak hamil beritahu klien untuk memulakan COCs semasa permulaan haid yang akan datang. •
g.Penyusuan susu ibu sepenuhnya @ hampir sepenuhnya. 27
• Pospartum melebihi 6 bulan. i. Jika masih ketiadaan haid, boleh memulakan COCs seperti klien amenorrhoea (jika klien tidak pasti klien tidak hamil beritahu klien untuk memulakan COCs semasa permulaan haid akan dating.) ii. Jika kitaran haid telah kembali, boleh memulakan COCs seperti klien dalam waktu haid. h. Tidak sepenuhnya penyusuan susu ibu • Pospartum kurang 6 minggu i. Tidak dibenarkan menggunakan COCs. • Posppartum melebihi 6 minggu i. Jika masih ketiadaan haid, boleh memulakan COCs seperti klien amenorhoea ( jika tidak pasti klien tidak hamil beritahu klien untuk memulakan COCs semasa permulaaan haid yang akan dating ) ii. Jika kitaran haid telah kembali, boleh memulakan COCs seperti klien dalam waktu haid.
i. Tidak menyusukan bayi • Pospartum kurang 4 minggu i. Boleh dimulakan serta-merta dalam postpartum 21-28 hari.Mulakan dalam masa 7 hari tersebut.Tidak perlu kontraseptif tambahan. • Pospartum lebih 4 minggu
28
i. Jika masih ketiadaan haid,boleh memulakan COCs seperti klien amenorhoea ( jika tidak pasti klien tidak hamil berittahu klien untuk memulakan COCs semasa permulaaan haid akan dating.) i. Jika kitaran haid telah kembali, boleh memulakan COCs seperti klien dalam waktu haid. SELEPAS MENGAMBIL EMERGENCY CONTRASEPTIVE PILLS (ECPs) •
COCs boleh dimulakan pada hari selepas klien habis mengambil ECPs. Tidak perlu menunggu sehingga kedatangan haid pada bulan berikutnya untuk mula makan pil COCs. i. Mulakan pek baru untuk klien yang baru yang hendak mengambil COCs. ii. Klien yang mengambil ECPs akibat kesilapan semasa mengambil COCs boleh meneruskan pengambilan baki pek semasa sehingga habis. iii. Klien perlu menggunakan kaedah kontraseptif tambahan dalam masa 7 hari.
NASIHAT YANG PERLU DIBERI JIKA BERLAKU KESAN SAMPINGAN • Jelaskan kesan sampingan yang biasa i. Perubahan dalam keluaran haid adalah biasa dan tidak merbahaya. Biasanya untuk beberapa bulan keluaran haid adalah tidak tetap. Kemudiannya keluaran haid adalah regular. • Terangkan tentang keadaan kesan sampingan 29
i.
Kesan sampingan bukannya tanda penyakit. Kebanyakan kesan sampingan akan berkurangan atau hilang dalam masa beberapa bulan penggunaan COCs. Ianya adalah biasa tetapi tidak semua wanita mengalaminya
• Terangkan apa yang perlu dilakukan jika berlaku kesan sampingan. i. Teruskan mengambil COCs. Berhenti sementara mengambil pil akan menyebabkan risiko kehamilan dan boleh menyebabkan kesan sampingan menjadi lebih teruk. ii. Ambil pil pada masa yang sama setiap hari untuk membantu mengurangkan keluaran haid yang tidak tetap dan juga dapat membantu dari terlupa mengambil pil. iii. Ambil pil bersama-sama makanan atau semasa waktu tidur untuk mengelakkan loya. iv.Klien boleh datang ke klinik untuk bantuan jika kesan sampingan mengganggu aktiviti sehariannya.
JADUAL PENGMBILAN SEKIRANYA TERLUPA MAKAN PIL COCs Pil 30-35 ug ethinylestradiol / estrogen ( nordette, rigevidon, microgynon) a.Lupa 1 atau 2 biji pil / lewat memulakan pek baru tidak lebih 2 hari • Makan 1 pil serta merta apabila teringat • Teruskan pengambilan pil berikutnya seperti biasa • Tidak memerlukan kontraseptif tambahan 30
b. Lupa 3 atau lebih pil pada minggu 1 dan ke 2 / lewat 3 hari atau lebih memulakan pek baru • Makan 1 pil serta merta apabila teringat • Teruskan pengambilan pil berikutnya seperti biasa • Perlu kontraseptif tambahan atau elak hubungan seks untuk tempoh 7 hari • Jika klien telah melakukan hubungan seks tanpa perlindungan dalam tempoh 5 hari tersebut klien perlu mengambil kontraseptif kecemasan (ECPs) c. Lupa 3 atau lebih pil pada minggu ke 3 • Makan 1 pil serta merta apabila teringat • Teruskan pengambilan pil berikutnya seperti biasa sehingga habis dan mulakan pek baru selepas itu tanpa perlu rehat 7 hari (pek mengandungi 21 pil). Buangkan 7 biji pil yang tidak aktif ‘dummy pills’ yang tidak mengandungi hormon (pek yang mengandungi 28 biji pil) • Perlu kontraseptif tambahan atau elak hubungan seks untuk tempoh 7 hari. • Jika klien telah melakukan hubungan seks tanpa perlindungan dalam tempoh 5 hari tersebut klien mungkin perlu mengambil kontraseptif tambahan (ECPs) Pil 20 ug ethinylestradiol / estrogen ( mercilion, loette) a. Lupa 1 biji / lewat 1 hari memulakan pek baru • Makan 1 pil serta merta apabila teringat. • Teruskan pengambilan pil berikutnya seperti biasa • Tidak memerlukan kontraseptif tambahan b. Lupa 2 biji atau lebih pada minggu 1 dan ke 2 / lewat memulakan pek baru 2 hari atau lebih. • Makan 1 pil serta merta apabila teringat • Teruskan pengambilan pil berikutnya seperti biasa 31
• Perlu kontraseptif tambahan atau elak hubungan seks untuk tempoh 7 hari • Jika klien telah melakukan hubungan seks tanpa perlindungan dalam tempoh 5 hari tersebut klien mungkin perlu mengambil kontraseptif kecemasan (ECPs) c. Lupa 2 atau lebih pil pada minggu ke 3 • Makan 1 pil serta merta apabila teringat. • Teruskan pengambilan berikutnya seperti biasa sehingga habis dan mulakan pek baru selepas itu tanpa perlu rehat 7 hari ( pek mengandungi 21 pil ). Buangkan 7 biji pil yang tidak aktif ‘dummy pills’ yang tidak mengandungi hormon (pek yang mengandungi 28 biji pil ) • Perlu kontraseptif tambahan atau elak hubungan seks untuk tempoh 7 hari • Jika klien telah melakukan hubungan seks tanpa perlindungan dalam tempoh 5 hari tersebut klien mungkin perlu mengambil kontraseptif kecemasan Nota: • Terlupa 3 atau lebih pil (2 atau lebih untuk 20 ug ethinlyestrodiol). Risiko hamil lebih tinggi jika terlupa ambil pil pada permulaan atau pada akhir tempoh pengambilan pil. KONTRAINDIKASI COCs 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Trombofeblitis / tromboembolisme Penyakit cerebrovascular / cardiovascular Kanser payudara Tumor benign/ malignan di hepar Gangguan fungsi hepar Disyaki hamil/hamil Pendarahan vagina yang tidak didiagnos 32
8. 9.
Merokok melebihi 15 batang sehari Ibu yang menyusu bayi
PIL PROGESTERON/PROGESTERON ONLY PILL (POPs)/MINI PILL Tidak mengandungi oestrogen Kandungan progestin kurang berbanding pil kombinasi Tidak menjejaskan penghasilan susu ibu Sesuai bagi wanita yang menyusukan bayi dan wanita yang tidak boleh menggunakan kaedah kontraseptif mengandungi estrogen • 28 pil setiap pek • Perlu dimakan setiap hari secara berterusan • • • •
Keberkesanannya 33
• Bergantung kepada pengguna. Untuk klien yang ada haid risiko untuk mengandung adalah tinggi jika sekiranya lewat atau terlupa mngambil pil • 99% berkesan menceggah kehamilan jika diambil setiap hari pada masa yang sama • Kesuburan akan kembali dengan cepat selepas berhenti mengambil COCs • Tiada pelindungan tterhadap penyakit bawaan seksual dan HIV. Kesan sampingan • Perubahan dalam corak menstrual; i. Kelewatan keluaran haid selepas bersalin untuk wanita yang menyusukan bayi( postpartum amenorrhea yang panjang) ii. Haid yang kerap iii. Pendarahan haid yang tidak tetap iv.Haid yang tidak kerap v. Pendarahan haid yang berpanjangan vi.Tiada datang haid • Sakit kepala • Pening kepala • Perubahan mood • Ketegangan pada payudara • Kesakitan pada abdomen • Loya • Pembesaran folikel ovari pada wanita yang tidak menyusukan susu ibu Faedah kesihatan • Melindungi ibu dari risiko kehamilan • Mengurangkan risiko kehamilan ectopic • Tidak menyebabkan kekeringan susu ibu • Tidak boleh menyebabkan infertility 34
• Tidak mengganggu hubungan seks • Dibawah kawalan wanita • Boleh berhenti pada bila-bila masa tanpa perlu merujuk kepada anggota kesihatan Risiko terrhadap kesihatan • Tiada. Wanita yang boleh menggunakan POPs • Hampir kesemua wanita boleh menggunakan POPs dengan selamat dan berkesan termasuk wanita; i. Wanita yang menyusukan bayi (dimulakan seawal 6/52 minggu selepas bersalin). ii. Mempunyai anak atau tidak iii. Tidak berkahwin iv.Pada semua peringkat umur, termasuk remaja dan wanita lebih 40 tahun v. Baru lepas keguguran atau kehamilan ectopic vi.Menghisap rokok, tanpa mengira umur wanita atau bilangan rokok dihisap vii.Mengalami anemia pada masa kini atau lepas viii.Mengalami varicose vein ix. Infeksi HIV sama ada mendapat terapi antiretroviral.
KONTRAINDIKASI POPs 1.
Kehamilan 35
Sejarah penyakit cardiovascular yang serius Haid yang tidak tetap (‘menstrual irregularities’) Selepas ‘molar pregnancy’ sehingga urin untuk HCG negatif Kesan sampingan serius bila mengambil pil kombinasi, tidak berkaitan dengan estrogen, contoh; adenoma hepar. 6.Penyakit malignan payudara 2. 3. 4. 5.
Waktu memulakan pil progestrogen / progesterone only pill (POPs) / mini pill. a. Klien yang ada haid • Boleh dimulakan dalam masa 5 hari permulaan haid. Tidak perlu guna kontraseptif tambahan. • Boleh juga dimulakan pada bila-bila masa dengan syarat klien tidak hamil. Sekiranya tempoh haid telah melebihi 5 hari, perlu mengelak hubungan seks atau gunakan kontraseptif tambahan (contohnya kondom) selama 2 hari a.
Klien amenorrhea • Boleh dimulakan pada bila-bila masa dengan syarat klien tidak hamil • Perlu mengelak hubungan seks atau gunakan kontraseptif tambahan (contohnya kondom) selama 2 hari
C. Klien postpartum • Menyusukan bayi sepenuh masa/hampir sepenuhnya kurang 6/12 selepas bersalin. i. Boleh dimulakan pada bila-bila masa jika masih ketiadaan haid dan tempoh postpartum 6 minggu hingga 6 bulan. Tidak perlu kontraseptif tambahan. ii. Jika postpartum melebihi 6 minggu dan haid telah kembali boleh dimulakan seperti klien yang ada haid
36
iii. Jika tempoh postpartum kurang 6 minggu. POPs tidak digalakkan kecuali kaedah lain tidak di perolehi atau tidak bersesuaian.
KAEDAH SUNTIKAN JENIS-JENIS SUNTIKAN KONTRASEPTIF Suntikan setiap bulan / monthly injection /once a month injection 1.
2.
Suntikan progestogen / progestin only injectable (POIs)
SUNTIKAN SETIAP BULAN / MONTHYLY INJECTION / ONCE A MONTH INJECTION Dikenali juga seubagai suntikan kombinasi / combined injectable contraceptive ( CICs ) • Mengandungi hormone progestine dan estrogen • NET-EN / estradiol valerate (25mg) dan MPA / estradial cypionate (50mg) • Perlu disuntik setiap bulan •
37
• Boleh disuntik pada bila-bila masa dengan syarat klien tidak hamil.Perlu guna kaedah kontraseptif tambahan • Untuk klien yang ada haid perlu disuntik dalam masa 7 hari permulaan haid tanpa perlu guna kaedah kontraseptif tambahan.Jika lebih dari 7 hari perlu guna kontraseptif tambahan untuk tempoh 7 hari • Tidak sesuai untuk klien yang tidak boleh menggunakan kaedah kontraseptif yang mengandungi estrogen dan klien yang menyusukan susu ibu
SUNTIKAN PROGESTOGEN / PROGESTIN ONLY INJECTABLE ( POIs ) •
Depot medroxprogrestrone (DMPA ) 150mg dan norethisterone enantate ( NET-EN ) 200mg - DMPA juga dikenali the shot,the jab,the injection depo,depo provera, magestrone dan petogen.Perlu disuntik setiap 3 bulan.
-NET-EN juga dikenali noristerat dan syngestral.Perlu disuntik setiap 2 bulan • Mengandungi progestine • Tidak mengandungi estrogen oleh itu sesuai untuk wanita yang nenyusukan susu ibu dan wanita yang tidak boleh menggunakan kaedah kontraseptif mengandungi estrogen
KESAN SAMPINGAN • Perubahan corak keluaran haid untuk 3 bulan pertama : pendarahan yang tidak tetap,pendarahan yang berpanjangan. 38
•
Tiada keluaran haid (amenorrhoea) selepas 1 tahun penggunaannya **klien yang mengambil suntikan NET-EN mempunyai corak pendarahan yang sedikit untuk tempoh 6 bulan pertama dan hanya sedikit yang mengalami amenorrhoea selepas 1 tahun berbanding penggunaan DMPA
• Pertambahan berat badan • Sakit kepala • Pening • Abdominal bloating dan tidak selesa • Perubahan mood • Kurang keinginan seks • Kehilangan kepadatan tulang (mungkin boleh berlak
FAEDAH KESIHATAN • Melindungi risiko kehamilan • DMPA : melindungi dari kanser endometrical, uterine fibroids,anemia kekurangan zat besi,symptomatic pelvic inflammatory disease,mengurangkan krisis anemia sickle cell dan simptom endometrosis (kesakitan pada pelvic,pendarahan tidak tetap) • NET-EN : membantu melindungi anemia kekurangan zat besi
WAKTU MEMULAKAN SUNTIKAN POIs • Diberi dalam masa 7 hari permulaan haid • DMPA diulangi 200mg setiap 3 bulan sekali • NET-EN diulangi 200mg setiap 2 bulan sekali • Suntikan pertama DMPA dan NET-EN boleh juga diberi pada bila-bila masa dengan syarat klien tidak hamil.Jika diberi melebihi dari 7 hari permulaan haid, klien perlu mengelak
39
hubungan seks atau menggunakan kaedah kontraseptif tambahan untuk tempoh 7 hari berikutnya
INDIKASI • Wanita yang sudah mempunyai 2 atau lebih orang anak,kerana mengambil masa untuk fertiliti kembali apabila wanita ingin hamil semula. • Kontraseptif jangka masa pendek untuk : i. Wanita selepas imunisasi rubella. ii. Pasangan yang suami telah menjalani vasectomy sehingga penghasilan sperma berhenti. • Wanita yang sering kali lupa mengambil pil • Kaedah dimana ada kontraindikasi estrogen : i. Wanita berusia ii. Ibu menyusu iii. Wanita dengan masalah haid yang memerlukan progesteron
KONTRAINDIKASI • Kehamilan • Wanita yang ingin hamil sejurus selepas henti kaedah ini 40
• ‘Porphyria’ • Penyakit hepar akut atau kronik • Trombosis arterial – strok,infarksi miokardium.
KELEBIHAN
KELEMAHAN
• Sangat ifektif , 97% berkesan mencegah kehamilan •
‘private’-orang lain tidak akan tahu tentang kegunaan kaedah ini.
• Tidak perlu motivasi berpanjangan kerana satu suntikan berkesan selama 3 bulan. • Suntikan diberi dengan mudah,tidak perlu mengambil pil setiap hari,dan ia tidak menganggu aktiviti seks. • Tiada kesan sampingan estrogen.tiada risiko komplikasi berkaitan dengan estrogen seperti serangan jantung. • Menambahkan keseronokan semasa persetubuhan kerana 41
• Kesan sampingan seperti:i.
‘light spotting’ atau pendarahan pada peringkat permulaan.
ii. Pendarahan banyak mungkin berlaku pada peringkat permulaan (jarang) iii. Amenorea – biasa berlaku selepas tahun pertama mengguna kaedah ini. iv. Berat badan
tidak perlu bimbang akan hamil. •
Menggalak laktasi kerana penghasilan prolaktin meningkat.boleh digunakan oleh ibu selepas bersalin.
• Boleh digunakan oleh wanita tidak mengira umur • Bantu mengelak/mengurang risiko:-
-kehamilan luar rahim. -kanser endometrium. -fibroid uterus. -kanser ovari. -simtom premenstrual dan menstrual. -anemia ‘iron dificiency’(kerana amenorea). -moniliasis dan penyakit inflamatori pelvik berkaitan dengan Infeksi gonococcus.
42
meningkat. ‘Irreversible’ – sekali suntikan diberi, kesan tidak dapat dihentikan serta merta. Perlu tunggu 3 bulan atau lebih. • Fertiliti lambat kembali selepas henti kegunaan. – mungkin mengambil masa 8 bulan. • Tiada perlindungan dari penyakit STD & HIV/AIDS. •
IMPLAN Kapsul / rod plastik kecil (saiz seperti kayu mancis), dipasang dibawah kulit (subdermal) bahagian lengan atas. Mengandungi progesteron yang dilepaskan perlahanlahan, secara berterusan dari kesemua kapsul. TEMPAT IMPLAN
43
• Satu hirisan kecil ½ inci dilakukan di lengan atas tangan non dominan dimasukkan ke lapisan subkutaneus bawah biusan setempat. • Kawasan ini dipilih kerana mudah dilakukan dan kurang lemak di sini. •
Ia dimasukkan secara bentuk kipas (‘fan-shaped manner’)
MEKANISMA FUNGSI • Menebalkan mukus serviks yang menghalang sperma daripada bertemu dengan ovum. • Menganggu kitaran haid, termasuklah menghalang pembebasan telur dari ovari. • Progesteron dilepaskan perlahan-lahan dari lubang-lubang di rod, ke dalam edaran darah. -Sebaik sahaja implan dimasukkan, progesteron mula dilepaskan tetapi kesan kontraseptif bermula selepas 24 jam. -Ovulasi kembali serta-merta apabila rod dikeluarkan. • Jenis-jenis implan: i. Jadelle : 2 rod berkesan untuk 5 tahun ii. Implanon : 1 rod berkesan untuk 3 tahun iii. Norplant : 6 kapsul berkesan untuk 5 tahun 44
iv.Sinoplant : 2 rod berkesan untuk 5 tahun
KESAN SAMPINGAN
Kesan sampingan progesteron seperti pil oral progesteron.
INDIKASI Wanita yang: i. Mudah lupa mengambil pil oral ii. Tiada alahan terhadap hormon iii. Menyusu bayi
KONTRAINDIKASI i. Trombofeblitis aktif ii. Pendarahan vagina yang tidak diketahui punca iii. Hamil iv.Tumor atau penyakit aktif hepar v. Kanser payudara
KELEBIHAN
KELEMAHAN
45
• Sangat efektif, mencegah
• Kesan
kehamilan
sampinga
• Kaedah kontraseptif
n
jangkamasa panjang yang
progester
boleh dihentikan(kapsul
on.
dikeluarkan) pada bila-bila masa dan fertiliti kembali
• Klien tidak
hampir serta merta.
boleh
• Menambahkan
mula atau
keseronokan semasa persetubuhan kerana tidak perlu ingat/lakukan apa-
hentikan kaedah sendiri. • Kapsul
apa dan tidak bimbang
mesti
akan hamil.
dimasukk
• Berkesan 24 jam selepas
an dan
dimasukkan.
dikeluark
• Tiada kesan ke atas susu
an oleh
ibu. Boleh mula digunakan
doktor.
oleh wanita 6 minggu •
selepas kelahiran.
Perlu menjalani
• Bantu mengelak:
pembeda 46
– anemia ‘iron
han kecil.
defeciency’
• Kehamila
– kanser endometrium
n luar rahim
– kehamilan luar rahim
(jarang berlaku). •
Tiada perlindun gan dari penyakit STD dan HIV/AIDS.
WAKTU MEMULAKAN IMPLAN • Dipasang dalam masa 5 hari permulaan haid.
47
• Boleh juga dipasang bila-bila masa dengan syarat klien tidak hamil. Sekiranya dipasang lebih dari 5 hari permulaan haid, perlu elak hubungan seks atau guna kontraseptif tambahan untuk tempoh 7 hari berikutnya.
PENJAGAAN SELEPAS PEMASANGAN IMPLAN • Tempat tusukan kemasukan implan mestilah kering dalam tempoh 4 hari. • Tanggalkan balutan elastic bandage/ gauze boleh selepas 2 hari dan adhesive bandage selepas 5 hari. • Klien akan merasa kesakitan pada tempat tusukan untuk beberapa hari selepas kesan local setempat hilang. Tempat tusukan juga mungkin bengkak dan lebam. Ianya akan hilang sendiri tanpa rawatan. • Berikan klien kad mengandungi: jenis implan, tarikh kemasukan, bulan dan tahunimplan perlu dikeluarkan atau diganti. • Nasihat klien jika menghadapi sebarang masalah/persoalan boleh datang ke klinik bila-bila masa.
48
SKIN PATCHES
Mengandungi oestrogen dan progestin. Hormon akan
meresap melalui kulit ke salur darah.
Patch dilekatkan secara langsung pada kulit kecuali pada
payudara (punggung,perut,lengan atas)
Perlu ditukar seminggu sekali dan dipakai serta merta
selepas ditukar selama 3 minggu pada hari yang sama. Pada minggu ke 4 tidak perlu pakai.
99% berkesan mencegah kehamilan.
Hormon bertindak menekan ovulasi dan menebalkan mukus
servik menyebabkan sperma sukar menembusi uterus.
Kurang berkesan untuk wanita yang obese.
Jika patch longgar dan tidak lekat perlu guna kaedah
kontraseptif lain sebagai back up contohnya : condom 49
KESAN SAMPINGAN ➢
Abdominal pain
➢
Application site reaction
➢
Breast tenderness
➢
Menstrual cramps
➢
Nausea
➢
Upper respiratory infection
➢
Blood clots, stroke, or heart attack .Peningkatan kesan
sampingan yang serius pada wanita yang merokok terutamanya berumur 35 ke atas.
VAGINAL RING
Mengandungi kombinasi oestrogen dan progesteron
dalam dos yang rendah.
Juga dikenali sebagai nuva ring.
Keberkesanannya bergantung kepada pengguna.
Jika lambat
50
memulakan gelang yang baru risiko kehamilan adalah tinggi.
Gelang/ring yang fleksibel dimasukkan ke dalam
vagina dan dibiarkan selama 3 minggu. Pada minggu ke 4 gelang dikeluarkan
(1 minggu tidak perlu pakai) untuk membenarkan
haid mengalir.
‘Rings’ jarang digunakan kerana tidak mudah untuk
didapati. KESAN SAMPINGAN • Perubahan pada corak keluaran haid: pendarahan yang tidak tetap, berpanjangan, tiada keluaran haid. • Sakit kepala. • Iritasi, kemerahan atau inflamasi pada vagina.
• White vaginal discharge.
51
KAEDAH HALANGAN 1.KONDOM 2.DIAFRAM 3.KAP SERVIK 4.SPAN / SPONGE 5.SPERMISID
52
KONDOM LELAKI Diperbuat daripada sarung getah yang lembut dan nipis disarung ke zakar yang ereksi/tegang sebelum persetubuhan untuk menghalang perlepasan sperma ke dalam vagina. Boleh diperolehi dalam pelbagai saiz, bentuk, warna, rasa dan tekstur.
TEKNIK MENGGUNAKAN KONDOM • Periksa sampul kondom dan tarikh luput. Elak menggunakan kondom yang telah luput tarikh, koyak atau rosak. • Buka sampul dengan teliti. Elak membuka sampul menggunakan kuku, gigi atau sebarang benda yang boleh merosakkan kondom. • Pasangkan kondom kepada zakar yang tegang sebelum hubungan seks (sebelum ia bersentuh dengan vulva wanita) Ini kerana droplet cecair seminal yang mengandungi sperma mungkin sudah berada dihujung zakar sebelum ejakulasi. • Letak hujung kondom pada kepala zakar sambil memicit hujung kondom untuk membuang gelembung udara bagi 53
memastikan ½ inci hujung adalah ruang yang kosong untuk pengumpulan semen. • Pasang kondom sehingga ke pangkal zakar. • Selepas persetubuhan, keluarkan zakar dari faraj ketika ia masih tegang sambil memegang bahagian dasar kondom untuk mengelakkan air mani tertumpah ke dalam vagina. • Bungkus kondom yang telah digunakan dan buang ditempatyang sesuai.
PERHATIAN • Jika kondom terkoyak semasa bersetubuh, hentikan segera hubungan seks dan tukar kondom yang baru. • Jika kondom bocor atau air mani tertumpah, gunakan kaedah ECPs serta merta. Jumpa doktor dalam tempoh 72 jam atau 3 hari untuk pemeriksaan. • Simpan kondom ditempat yang kering dan dingin, kerana haba boleh merosakkan kondom (termasuk haba dari badan) • Elak menggunakan pelican petroleum atau minyak pada permukaan kondom kerana ia boleh merosakkan atau mengoyakkan kondom, sebaliknya menggunakan pelican berasaskan air. • Kondom hanya boleh digunakan sekali sahaja, dan gunakan kondom yang baru setiap kali hubungan seks.
kelebihan
kelemahan
• Melindungi dari kehamilan,
• Boleh terkeluar atau koyak 54
• • •
• •
• •
STD dan HIV/AIDS jika digunakan dengan betul. Boleh diginakan sejurus selepas kelahiran. Selamat kerana tiada kesan sampingan dari hormon. Boleh digunakan dan dihentikan pada bila-bila masa. Boleh digunakan oleh lelaki tidak mengira umur. Boleh digunakan tanpa brjumpa dengan anggota kesihatan atau tidak perlu preskripsi. Murah dan mudah dibeli dibanyak tempat. Boleh bantu mengelak ejakulasi pramatang(premature ejakulasi)
KONDOM
•
•
•
•
•
dan kebocoran semen ke dalam vagina. Jika tidak berhati-hati semasa penggunaannya. Kondom latex mungkin menyebabkan kegatalan kepada mereka yang ada alahan. Kurang kepuasan seks, mengurangkan sensasi dan kurang keseronokan untuk lelaki. Mengganggu persetubuhan dan mengambil masa untuk memasang kondom semasa penis tegang. Mudah rosak jika terdedah kepada haba atau disimpan terlalu lama dan menyebabkan mudah koyak. Kadar kegagalan tinggi jika suami tidak bekerjasama.
WANITA
Sarung nipis, lembut dan transparent diperbuat daripada polyurethane/film plastik nipis yang dimasukkan ke dalam 55
vagina sebelum hubungan seks, mencegah sentuhan secara langsung penis dengan vagina dengan memerangkap sperma ke dalamnya. Terdapat pelicin berasaskan silicon pada permukaan dalam dan luar kondom. semasa persetubuhan penis lelaki di masukkan ke dalam kondom wanita yang sudah dimasukkan ke dalam vagina terlebih dahulu. Bila digunakan dengan 95% berkesan mencegah kehamilan.
TEKNIK MENGUNAKAN KONDOM Cuci tangan dengan sabun yang lembut dan air yang bersih sebelum memasukkan kondom. Masukkan kondom sebelum persetubuhan. Boleh juga dimasukkan 8 jam sebelum hubungan seks. Hujung tertutup(inner ring) dimasukkan kedalam vagina sehingga ke serviks. Pilih kaedah yang selesa dan sesuai untuk memasukkan:mencangkung, duduk, berbaring atau tinggikan sebelah kaki pada kerusi. Sebelum persetubuhan lelaki atau wanita hendaklah berhatihati memasukkan hujung penis supaya benar-benar masuk kedalam kondom. Kondom wanita tidak perlu di keluarkan segera selepas seks. Keluarkan kondom sebelum berdiri untuk mengelakkan semen dari tertumpah. Keluarkan kondom dengan memegang pada permukaan luar dan putarkannya supaya semen tidak terkeluar. 56
Kndom hanya boleh digunakan sekali sahaja dan gunakan kondom yang baru jika hubungan seks di ulang.
kelebihan
kelemahan
Dikawal oleh wanita. Mengelakkan kehamilan dan STD,HIV/AIDS. Tiada kesan sampingan. Tidak perlu dikeluarkan segera. Tidak menganggu hubungan seks kerana boleh dimasukkan seawal 8 jam sebelum hubungan seks. Tidak mengurangkan ransangan seks. Tidak memerlukan pemeriksaan kesihatan atau preskripsi.
57
Agak mahal pada masa kini. Perlu persetujuan dari pasangan. Wanita perlu masukkan jari kedalam vagina.
DIAFRAM .Berbentuk kubah (DOME) dan diperbuat daripada getah dengan spring rim di sekeliling yang mudah lentur Terdapat 3 saiz yang perlu dipilih oleh anggota kesihatan selepas asessmen dilakukan Diafragma bdi gunakan bersama spermisid lebih berkesan Pendidikan kesihatan i. Jumpa doktoruntuk dilakukan assessment bagi pemilihan saiz yang sesuai.
58
ii. Masukkan diafragsejurus sebelum atau tidak melebihi 6 jam sebelum persetubuhan iii. Sapukan spermisid di dalam kubah dan sekeliling rim diafragma iv. Posisi= mencangkung atau berdiri dengan satu kaki di atas kerusi semasa memasukkan dan keluarkan spermisid v. Lipat diafragma dan masukkan kedalam vagina kedalam serviks vi. Posisikan supaya serviks ke dalam kubah diafragma vii.Jangan lgakukan douching selama 6 jam selepas persetubuhan viii.Diafragma ditinggalkan dalam vagina selama 6 hingga 24 jam spermisid perlu di tambahkan jika persetubuhan di ulangi ix. Untuk keluarkan,masukkan jari kedalam vagina sehingga merasa ‘rim’ diafragma dan tarik keluar. x. Selepas digunakan,cuci dengan sabun lembut,keringkan dan simpan di tempat yang kering dan dingin.
KAP SERVIK/CERVICAL CAPS 59
• Hampir sama dengan diafragma kecuali ia lebih kecil dan menutupi serviks dengan ‘suction’. • Spermisid dimasukkan ke dalam ‘cup’. • Pendidikan kesihatan kepada klien : i. Cara memasukkan adalah sama seperti diafragma. ii. Ia boleh ditanggalkan dalam vagina tidak melebihi 48 jam dan persetubuhan boleh diulangi tanpa menambah spermisid. iii. Dikeluarkan sekurang-kurangnya 6 jam selepas ejakulasi terakhir. iv. Cara keluarkan dan jagaan cervical cap adalah sama seperti diafragma.
PERHATIAN!!!! # Jangan gunakan diafram dan kap serviks – Semasa haid. – Discaj/lelehan yang abnormal dari faraj. – 6 minggu selepas bersalin
60
KELEBIHAN DAN KELEMAHAN MENGGUNAKAN DIAFRAGMA & CERVICAL CAPS KELEBIHAN
KELEMAHAN
• Boleh digunakan dan dihentikan bila-bila dan di kawal oleh wanita.
• Perlu menjalani pemeriksaan pelvic oleh doctor sebelum mula untuk menentukan saiz yang sesuai.
• Tiada kesan sampingan dari hormone.
• Wanita perlu memasukkan jari ke dalam vagina.
• Tiada kesan ke atas susu ibu.
• Mungkin sukar untuk keluarkan dari vagina.
• Boleh di pasang terlebih dahulu sebelum persetubuhan supaya tidak mengganggu aktiviti seks.
• Wanita mungkin perlu saiz diafragma yang lain selepas kelahiran.
TEKNIK PENJAGAAN DIAFRAM DAN KAP SERVIKS 1) Perlu dibasuh dengan sabun dan air selepas digunakan. 2) Kemudian lap kering dengan tuala yang bersih dan lembut. 3) Simpan semula kedalam kotaknya.
61
4) Simpan di tempat yang kering,sejuk dan selamat serta jauh dari kanak-kanak. 5) Periksa untuk kekoyakan sebelum digunakan semula untuk memastikan keberkesanannya. 6) Gunakan spermisid dan pelincir berasaskan air dan kerana pelincir yang berasaskan minyak akan merapuhnya.
CONTRASEPTIVE SPONGE
Span kontraseptif diperbuat dari ‘ polyurethane’ yang lembut. Ia mengandungi spermisid. Terdapat satu saiz yang boleh digunakan oleh semua wanita. Terdapat lengkuk di sebelah permukaan yang boleh muat ke atas serviks. Dipermukaan sebelah terdapat loop untuk memudahkan ia ditanggal. Ia barkesan sehingga 24 jam selepas digunakan dan tidak perlu ditambah spermisid. 62
Span mamerangkap,menyerap dan membunuh sperma dan juga bertindak sebagai penghalang mekanikal. Ia adalah ‘disposable’.
PENDIDIKIAN KESIHATAN KEPADA KLIEN • Span perlu dimasukkan sebelum persetubuhan. • Span perlu di basuh dan di perah sebelum dimasukkan ke dalam vagina untuk mengaktifkan spermisid. • Posisi mencangkung atau berdiri dengan satu kaki di atas kerusi. • Masukkan span dengan permukaan yang melengkuk ke arah serviks, dan loop bergantung ke bawah. • Tepikan loop di forniks posterior • Tinggalkan span sekurang-kurangnya selama 6 jam selepas ejakulasi untuk tindakan spermisid yang berkesan. • Untuk keluarkan , tarik loop dengan jari. • Periksa span untuk memastikan ia tidak koyak. Jika koyak, bahagian yang tinggal dalam vagina perlu dikeluarkan. • Jangan gunakan span semasa haid.
Kelebihan
Kelem ahan
• Boleh digunakan bila-bila masa, kecuali semasa haid.
• Mungkin koyak dan sebahagian tertinggal dalam vagina. Dan 63
menyebabkan infeksi. • Tiada kesan ke atas susu ibu.
• Perlu masukkan jari ke dalam vagina.
• Tiada kesan sampingan dari hormone.
64
Alat dalam rahim(ADR) : ‘Intrauterine Contraceptive Device (IUCD)’ Sejenis alat yang ditempatkan di dalam uterus untuk mencegah kehamilan.Ia menganggu proses persenyawaan dengan mempercepatkan perjalanan ovum hingga tidak dapat bercantum dengan sperma.
Jenis-jenis IUCD. ➢ Lippes Loop 1) Diperbuat dari plastic khas(polyethylene) mengandungi barium sulphate.boleh digunakan selama 5 tahun. ➢ Copper-bearing intrauterine device(IUD) • Cooper 7 – Diperbuat dari plastic khas(polythene) yang fleksibel di salut dengan kuprum/cooper.ditukar tiap-tiap 2-3 tahun. • Copper T –Diperbuat dari plastic khas yang disalut sedikit kuprum. Ditukar setiap 2-3 tahun. • Multiload cu 250 –Diperbuat dari plastic khas yang disalut dengan sedikit kuprum ditukar setiap 2-3 tahun. ➢ Levanorgestrel intrauterine device (LNG-IUD) • Alat diperbuat dari plastic berbentuk T yang membebaskan levonorgestrel (hormone progestin) dalam jumlah yang kecil,ditukar setiap 5 tahun. 65
• Dikenali sebagai levenorgestrel-releasing intrauterine system,LNG-IUS atau hormonal IUD. • Dipasarkan dengan jenama Mirena. • Fungsinya menghalang perkembangan/ growth endometrium.
INDIKASI 1. Wanita ‘parous’ 2. Wanita selepas bersalin atau selepas keguguran yang tidak ingin atau tidak boleh mengambil pil hormon 3. Wanita yang midah lupa mengambil pil, masa subur atau ikut temujanji jika gunakan kaedah lain 4. Wanita yang mengadakan persetubuhan yang tidak tetap (irregular) 5. Monogamous – pasangan hubungan kelamin yang tunggal 6. Wanita berusia yang berhenti menggunakan pil hormone dan tidak ingin menggunakan cara lain 7. Wanita ‘multiparous’ yang tidak boleh atau tidak ingin menggunakan cara lain 8. Selepas persetubuhan yang tidak dilindungi bagi mengelak implantasi dan sterusnya mengelak kehamilan 9. Wanita yang mengalami keadaan medical seperti : • Kanser payudara • Hipertensi • Gangguuan pembekuan darah • Penyakit jantung • Sejarah stok • Diabetes mellitus 66
• Penyakit tiroid, epilepsy, malaria, hepar, pundi hempedu
KONTRAINDIKASI MUTLAK/ ABSOLUTE ➢ Kehamilan • Wanita yang disyaki atau di ketahui hamil tidak boleh menggunakan kaedah ini kerana ia boleh menyebabkan keguguran
➢ Penyakit inflamatori pelvik yang aktif Wanita yang mengalami penyakit inflamatori pelvic yang aktif perlu dirawat dulu kerana ADR boleh menyebabkan keadaan lebih teruk ➢ Wanita yang mengalami infeksi berulang juga tidak sesuai untuk ADR ➢ Pendarahan vagina yang belum di diagnosed 67
• Pendarahan dari vagina yang tidak normal mungkin akibat ‘malignancy’ atau fibroid • Perlu menjalani penyelidikan terlebih dahulu • Apabila pusingan haid kembali ke normal, barulah boleh guna ADR ➢ Disyaki ‘maglinancy’ trek genitalia • Wanita perlu menjalani penyelidikan segera dan rawatan awal untuk menyelamatkan nyawa. Selepas rawatan, boleh gunakan ADR ➢ Alahan kepada kuprum / ‘copper’ • Wanita yag ada alahan kepada kuprum tidak boleh menggunakan ADR kuprum
Kontraindikasi ‘relative’ ➢ Ini bermaksud kegunaan ADR boleh dipertimbangkan selepas doktor memeriksa dengan teliti . ➢ Selepas kemasukan ADR, klien di monitor dengan kerap 1. Sejarah kehamilan luar rahim • Mungkin mempradispos kehamilan luar rahim lagi . 1. Infeksi servik atau vagina • Dimulakan selepas dirawat 1. Fibroid uterus 2. Kaviti uterus yang tidak normal 68
3. 4. 5. 6. 7.
Sejarah infeksi pelvic yang terkini Parut di uterus atau pembedahan caesarean Penyakit jantung vulvular ‘nulliparity’-wanita yang tidak melahirkan anak lagi Wanita yang mempunyai bilangan pasangan
KOMPLIKASI ADR Komplikasi yang mungin berlaku adalah serius dan perlukan rawatan : 1. Infeksi pelvic • Wanita yang mengalami discaj dari vagina dan sakit di abdomen perlu dirujuk kepada doktor untuk pemeriksaan teliti 1. Menoragia yang berpanjangan • Klien yang mengalami menoragia dengan tiba-tiba di rujuk kepad doktor. Boleh menyebabkan anemia. 1. Kehamilan • Kehamilan dengan ADR insitu boleh menyebabkan kehamilan luar rahim (ectopic pregnancy) 1. Perforasi serviks dan uterus – jarang berlaku 2. Infeksi di tiub fallapio, uterus dan serviks
MASA MEMASUKKAN ADR Copper-bearing intrauterine device (IUD) • Boleh dipasang bila-bila masa dalam tempoh 12 hari pertama keluaran haid . CU-IUD boleh juga dipasang pada bila-bila masa sepanjang kitaran haid mengikut keselesaan 69
• •
• •
•
klien dengan syarat beliau tidak hamil. Perlindungan kontraseptif tambahan tidak di perlukan Klien amenorrhoea. Boleh dipasang bila-bila masa dengan syarat beliau tidak hamil Postpartum (LSCS, menyusu bayi atau tidak ) – Kurang 48jam . CU-IUD boleh dipasang – >4/52 dan amenorrhoea . CU-IUD boleh di pasang dengan syarat klien tidak hamil – >4/52 dan ada haid. Boleh dipasang seperti klien yang ada haid Selepas keguguran, boleh dipasang serta merta kecuali keguguran sepsis tidak boleh dipasang serta merta. Bertukar dari kaedah lain-boleh dipasang serta merta sekiranya tidak hamil tanpa perlu menunggu haid yang berikutnya CU-IUD boleh dipasang sebagai kontraseptif kecemasan dalam tempoh 5 hari jika hubungan seks dilakukan tanpa perlindungan kontraseptif
Levonorgestrel intrauterine devise (LNG-IUD) • Klien ada haid. Boleh dipasang dalam tempoh 7 hari pertama kedatangan haid. Boleh juga dipasang bila-bila masa dengan syarat klien tidak hamil. Jika dipasang selepas 7 hari kedatangan haid, perlu elak hubungan seks atau guna kaedah kontaseptif tambahan selama 7 hari pemasangan • Klien amenorrhoea, boleh dipasang bila-bila masa dengan syarat tidak hamil. Perlu kaedah kontraseptif tambahan untuk tempoh 7 hari pemasangan
70
• Boleh dipasang selepas 4/52 postpartum . jika masihketiadaan haid, boleh dipasang seperti klin amenorrhoea. Jika haid telah kembali boleh dipasang seperti klien yng ada haid • Selepas keguguran, boleh dipasang serta merta dalam tempoh 7 hari. Boleh juga dipasang bila-bila masa dengan syarat tidak hamil. Jika lebih dari 7 hari perlu guna kaedah kontasptif tambahan untuk 7 hari • Bertukar dari kaedah lain, boleh di pasang serta merta setelah disahkan klien tidak hamil. Jika dipasang dalam tempoh 7 hari kedatangan haid, tidak perlu kontraseptif tambahan. Jika lebih 7 hari perlu guna kontraseptif tambahn untuk tempoh 7 hari . • Sekiranya kaedah sebelumnya adalah suntikan, pemasangan perlu dilakukan semasa suntikan ulangan. Klien tidak memerlukan kaedah kontraseptif tambahan.
PEMASANGAN Sebelum: • Dapatkan consent untuk melakukan prosedur IUCD • Kaunseling klien untuk mendapatkan kerjasama dan memastikan tiada kontraindikasi. • Galakkan klien mengosongkan pundi kencing sebelum prosedur. • Sediakan troli IUCD. Semasa: • Baringkan klien baringan dorsal. • Bantu doctor semasa melakukan. 71
• • • • •
Vulva swabbing. VE Pap Smear Memasukkan IUCD. Pakaikan klien pad dan selesakan klien.
Selepas: • Kemas dan cuci peralatan yang digunakan. • Beri pendidikan kesihatan untuk membantu klien Berjaya dalam penggunaan IUCDnya. • Beri temujanji pemeriksaan pertama 6 minggu selepas pemasangan IUCD. • Rekodkan dan simpan maklumat klien dengan sistemetik.
PENDIDIKAN KESIHATAN • Ajar klien cara merasai tali IUCD di dalam salur vagina sebagai rutin pemeriksaan kendiri dengan cara memasukkan jari ke dalam vagina hingga serviks. Ini perlu di lakukan setiap kali selepas haid. • Terangkan kepentingan: – Menepati temujanji yang diberi untuk pemantauan. – Pemeriksaan rutin pap smear untuk mengesan kanser serviks. – Penjagaan kebersihan diri amat penting kerana mudah mendapat asending infection. • Beritahu kemungkinan mengalami: – Dysmenorrhoea pada 3 bulan pertama pemasangan kerana tempoh penyesuaian. 72
– Darah haid lebih banyak dari biasa disebabkan gangguan dinding uterus. – Keluar darah sedikit-sedikit selepas pemasangan kerana luka sedikit di serviks. – Sakit pinggang dan simfisis pubis semasa haid. – Sakit belakang dan perut.
JADUAL PEMERIKSAAN SELEPAS PEMASANGAN Pemeriksaan Pemeriksaan Pemeriksaan Pemeriksaan
1- selepas 1 minggu. ke 2- selepas 3 bulan. ke 3- selepas 6 bulan. lanjutan- sekali setahun.
MASALAH SEMASA PEMASANGAN Perforated. Alat terkeluar serta merta. Tidak dapat masuk langsung. Turun darah sebab serviks luka. Pakai pad 1-2 hari Renjatan.
MASALAH SELEPAS PEMASANGAN Perforated. Mengandung. 73
IUCD terkeluar- seperuh/sepenuh. Jangkitan Sakit pinggang. Benang IUCD tidak dapat dirasa. (miss place)
kelebihan
kelemahan
Sangat berkesan 9798%. Tahan 3-5 tahun. Sekali dimasukkan, boleh digunakan untuk jangkamasa yang panjang, sehingga masa untuk dikeluarkan (bergantung kepada ‘life span’ ADR). Senang kerana tidak perlu ingat banyak perkara. Tiada gangguan
Perlu dipasang dan dibuka oleh doktor. Beberapa kesan sampingan pada permulaan. Tiada perlindungan dari STD dan HIV/AIDS. Lebih berisiko mengalami penyakit inflamatori pelvik (PID)-infertiliti, ectopic pregnancy. Menyebabkan ascending infection. 74
semasa pertubuhan. Tiada kesan sampingan dari hormone. Boleh dikelurkan bilabila jika ingin hamil semula. Kesuburan pulih serta merta apabila IUCD di keluarkan. Tiada kesan keatas susu ibu. Boleh digunakan sehingga setahun selepas menopaus. Tidak perlu mengambil ubat oral atau suntikan
75
Sakit pinggang dan simfisis pubis semasa haid. Sakit belakang dan perut. Dysmenorrhoea pada 3 bulan pertama pemasangan. Perlu menjalani pemeriksaan pelvic sebelum kemasukan ADR. Darah haid lebih banyak dari biasa sebab gangguan dinding uterus. Boleh terkeluar tanpa pengetahuan klien terutama sekali jika selepas kelahiran.
HALANGAN KIMIA/CHEMICAL Spermisid / spermisides Chemical barrier atau spermisidal adalah bahan kimia yang dimasukkan ke dalam vagina wanita sebelum persetubuhan. Ia berkesan 70-80% , dan lebih berkesan jika digunakan bersama dengan ‘mechanical barrier’
Teknik penggunaan spermisid Spermisid adalah bahan kimia yang menyebabkan sperma menjadi lemah dan tidak aktif. Boleh didapati dalam bentuk buih faraj, jeli, krim, paseri, tablet dan aerosol.
Cara berfungsi Melemahkan aktiviti sperma. Memberikan perlindungan chemical.
Cara penggunaan Dimasukkan ke dalam faraj setiap kali sebelum persetubuhan atau digunakan bersama kondom atau diafram. kelebihan
kekurangan
Mudah dimasukkan ke dalam vagina. Tidak perlu di keluarkan
Perlu masukkan jari ke dalam vagina. Jangka masa efektif 76
kerana ia mencair dalam vagina. Bertindak dengan cepat; tidak perlu tunggu
adalah pendek = 2 jam.
STERILISASI 1.VASECTOMY 2.BILATERAL TUBUL LIGATION (BTL) 3.INTRAUTERINE CONTRACEPTIVE DEVICE (IUCD)
77
VASEKTOMI ➢ Satu kaedah sterilisasi yang kekal untuk lelaki dengan melakukan pembedahan kecil dimana vas deferens dipotong dan diikat bagi menghentikan laluan sperm dari testis ke luar. ➢ Lelaki masih boleh adakan ereksi dan ejakulasi semen tetapi tidak mengandungi sperma lagi. KESAN SAMPINGAN(JARANG BERLAKU) Semasa pembedahan – Pendarahan • Sebaik sahaja pembedahan – Hematoma •
78
•
– Infeksi Jangka masa panjang – Granuloma sperma – Epidymitis (not-infective) – Sakit kronik pada buah zakar
INDIKASI • Suami isteri yang ingin mempunyai keluarga yang dikehendaki
kelebihan • Sangat efektif • Kekal • Tidak mengganggu dalam aktiviti seksual • Tidak perlu
kelemahan ➢
Selepas pembedahan • Tidak selesa untuk beberapa hari • Sakit dan bengkak dibahagian skrotum • Lelaki tidak mandul terus kerana masih terdapat sperma yang disimpan di duktus ejakulatori 79
rawatan susulan • Tiada kesan ke atas kesihatan • Mengurangkan beban pada wanita
Elak melakukan hubungan seks atau gunakan kaedah kontraseptif tambahan selama 3 bulan Komplikasi yang jarang berlaku • Pendarahan atau infeksi di luka pembedahan • Beku darah di skrotum Perlu guna kaedah kontraseptif tambahan untuk 3 bulan pertama selepas pembedahan Pembedahan untuk menyambung balik vas deferens adalah susah Tiada perlindungan dari STD, HIV/AIDS •
➢
➢
➢ ➢
NASIHAT SELEPAS PEMBEDAHAN ➢ Nasihatkan klien pada 3 bulan pertama selepas pembedahan perlu menggunakan kondom atau kaedah kontraseptif yang lain jika melakukan hubungan seks untuk mengelakkan kehamilan
BILATERAL TUBAL LIGATION (BTL) 80
Sterilisasi wanita adalah kaedah kontraseptif iaitu menghalang laluan ovum dari ovari bagi menghalang percantuman sperma untuk persenyawaan:• Mini laparotomi : torehan kecil dilakukan pada abdomen. Kedua tiub fallopian dicapai melalui torehan dipotong serta diikat • Laparoskopi : kemasukan tiub yang kecil dan panjang “laparoscope” ke dalam abdomen melalui torehan kecil untuk membolehkan doktor memotong dan mengikat ke dua tiub fallopian
INDIKASI •
Untuk suami isteri telah mempunyai cukup anak yang diingini. – Ibu yang mengalami masalah kesihatan seperti sakit jantung, epilepsi, sakit jiwa, dan lain-lain yang boleh mengancam nyawa ibu
kelebihan
kelemahan
• Kekal • Sangat efektif • Tidak perlu rawatan susulan • Tidak mengganggu aktiviti seksual • Melindungi dari risiko kehamilan, pelvis
• Sakit untuk beberapa hari selepas pembedahan • Infeksi atau pendarahan di luka pembedahan dan internal • Kecederaan organ-organ internal • Tiada perlindungan dari 81
inflammatory disease (PID), kanser ovari • Tiada memberi kesan kepada penyusuan susu ibu dan kesihatan ibu • Pembedahan mini laparotomi boleh dilakukan sejurus selepas kelahiran
STD, HIV/AIDS • Kos lebih mahal
MASA STERILISASI DILAKUKAN • • • • •
Sebaik sahaja selepas bersalin atau 7 hari selepas bersalin 6 minggu atau lebih selepas bersalin Semasa pembedahan Caesarian Bila-bila masa dengan syarat klien tidak hamil 48 jam selepas keguguran
PENJAGAAN SELEPAS PEMBEDAHAN • Rehat secukupnya 2 hari dan elak dari melakukan aktiviti lasak dan mengangkat benda berat dalam masa seminggu • Elak dari menggaru/menggosok kawasan pembedahan selama 1 minggu • Klien akan mengalami kesakitan dan bengkak pada abdomen selepas prosedur tetapi akan hilang dalam masa beberapa hari • Elak hubungan seks sekurang-kurangnya 1 minggu
82
• Lawatan susulan 7 hari atau sekurang-kurangnya dalam masa 2 minggu supaya lebih berkesan • Ia boleh ditinggalkan dalam vagina tidak melebihi 24 jam • Pendidikan kesihatan
83