Vu An Huong Cang

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

Vô ¸n H­¬ng C¶ng

Môc Lôc

Lêi giíi thiÖu I- Hæ ®ãi vå måi II.ViÖc lÐn lót bÞ l«i ra ¸nh s¸ng III.Tßa ¸n vµ luËt s­ IV. “Ch©u chÊu ®¸ voi” V.Tho¾t th¶ ra, l¹i b¾t vµo nh­ ch¬i! VI. Nh÷ng ®ãa sen n¬i viÔn xø VII. Cuéc v­ît biªn thÇn kú!

http://www.tienphongonline.com.vn

1

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

Lêi giíi thiÖu Mét nhµ sö häc t×nh cê ph¸t hiÖn ra 4 tËp s¸ch viÕt trªn giÊy häc sinh, dµi 125 trang, nhan ®Ò “Vô ¸n H­¬ng C¶ng” cña t¸c gi¶ Lª T­ Lµnh – mét trÝ thøc say mª nghiªn cøu LÞch sö §¶ng, nay ®· qua ®êi.

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh tiÕp gia ®×nh luËt s­ L«-d¬-by t¹i nhµ kh¸ch Trung ­¬ng §¶ng, Hµ Néi, ngµy 26/1/1960. (¶nh t­ liÖu B¶o tµng Hå ChÝ Minh, Ph¹m Yªn chôp l¹i)

Trong mét bøc th­ göi cè Chñ tÞch Quèc héi Tr­êng Chinh, t¸c gi¶ Lª T­ Lµnh cho biÕt, «ng ®· bá ra gÇn chôc n¨m s­u tÇm, nghiªn cøu tµi liÖu, gÆp gì pháng vÊn nhiÒu ng­êi cã liªn quan ®Ó ghi l¹i néi dung chi tiÕt vÒ vô ¸n næi tiÕng thÕ giíi, vô c¶nh s¸t H­¬ng C¶ng b¾t gi÷ Tèng V¨n S¬ - NguyÔn ¸i Quèc vµo gi÷a n¨m 1931. Vµ ®Õn n¨m 1977 th× t¸c gi¶ Lª T­ Lµnh hoµn thµnh 4 tËp nãi trªn. Qua 4 tËp cña t¸c gi¶ Lª T­ Lµnh, lÇn ®Çu tiªn, chóng ta thÊy vô ¸n ®­îc ghi l¹i mét c¸ch ®Çy ®ñ nhÊt víi nhiÒu t­ http://www.tienphongonline.com.vn

2

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

liÖu vµ t×nh tiÕt míi mÎ, hÊp dÉn, cã gi¸ trÞ cao vÒ mÆt lÞch sö. GÇn ®©y, nhµ n÷ sö häc næi tiÕng L. Bon-T¬n còng ®· trao tÆng nhµ sö häc ViÖt Nam nãi trªn mÊy ngµn trang t­ liÖu vÒ vô ¸n nµy vèn ®­îc l­u gi÷ t¹i “Tèi cao Ph¸p viÖn” Hoµng gia Anh mµ n÷ sö häc míi khai th¸c ®­îc. §èi chiÕu víi nh÷ng trang t­ liÖu ®ã, néi dung 4 tËp cña t¸c gi¶ Lª T­ Lµnh ®Òu chÝnh x¸c. NhËn ®­îc tin nhµ Sö häc nä ph¸t hiÖn ra 4 tËp viÕt tay cña t¸c gi¶ Lª T­ Lµnh, «ng P«l Toãc (Paul Tagg), ch¸u ngo¹i cña LuËt s­ L«-d¬-bi ©n nh©n sè mét ®· bµo ch÷a thµnh c«ng cho Tèng V¨n S¬ ®· ngá ý thiÕt tha xin ®­îc chuyÓn giao 4 tËp ®ã ®Ó sö dông cho mét cuèn s¸ch lín sÏ xuÊt b¶n vÒ vô ¸n nµy. Nhµ sö häc ®· vui vÎ chÊp thuËn, song, do míi gÆp tai n¹n giao th«ng, cho nªn «ng P«l Toãc ch­a sang ViÖt Nam nhËn ®­îc. §­îc sù ®ång ý cña nhµ sö häc vµ ng­êi th©n cña t¸c gi¶ Lª T­ Lµnh, chóng t«i xin tr©n träng giíi thiÖu cïng b¹n ®äc néi dung 4 tËp s¸ch trªn nh©n dÞp kû niÖm 115 ngµy sinh cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh. Do khu«n khæ b¸o cã h¹n, chóng t«i xin biªn tËp, rót gän tõ 11 ch­¬ng cßn 6 ch­¬ng vµ thay ®æi mét sè phô ®Ò cho hîp víi kh«ng khÝ hµnh v¨n hiÖn t¹i. Tr­íc khi ®¨ng, chóng t«i còng ®· tíi gÆp bµ NguyÔn ThÞ T×nh, Gi¸m ®èc B¶o tµng Hå ChÝ Minh, nhê kiÓm chøng toµn bé néi dung, t­ liÖu… xin tr©n träng c¶m ¬n bµ Gi¸m ®èc vµ B¶o tµng Hå ChÝ Minh.

http://www.tienphongonline.com.vn

3

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

I- Hæ ®ãi vå måi … Mïa thu n¨m 1929, ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc tõ Xiªm vÒ H­¬ng C¶ng ®Ó thµnh lËp §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. LÇn nµy, l·nh tô lÊy tªn lµ Tèng V¨n S¬. Sau ngµy thµnh lËp §¶ng, ®ång chÝ Tèng ®i c«ng t¸c mét sè n¬i råi l¹i trë vÒ H­¬ng C¶ng, trùc tiÕp chØ ®¹o phong trµo c¸ch m¹ng ViÖt Nam. BÊy giê tæ chøc c¸ch m¹ng cña ta ®ang ë nhµ sè 186 ®­êng Tam Lung, ®Êt Cöu Long thuéc H­¬ng C¶ng. §ång chÝ Tèng ë ®ã cïng víi c¸c ®ång chÝ Hå Tïng MËu, chÞ NguyÔn ThÞ Minh Khai vµ mét sè ®ång chÝ kh¸c cho tíi ®Çu th¸ng 6 n¨m 1931, mäi viÖc c¸ch m¹ng ®Òu ho¹t ®éng b×nh th­êng kh«ng cã dÊu hiÖu g× ®¸ng e ng¹i. Bçng vµo s¸ng sím ngµy 6/6/1931 ®ång chÝ Tèng cßn ®ang röa mÆt ®¸nh r¨ng vµ mét ®ång chÝ n÷a ®ang quÐt nhµ th× thÊy cöa bÞ ®Èy m¹nh vµ mét lò lè nhè kÐo vµo. §i ®Çu lµ mÊy c¶nh s¸t ng­êi Anh, theo sau lµ vµi ba tªn tay sai. Tªn chØ huy tay cÇm sóng, miÖng hÐt: - Gi¬ tay lªn! §øng nguyªn t¹i chç! Bän mËt th¸m lôc so¸t kh¾p mäi n¬i: Sµn, trÇn, t­êng. Chóng c¾t c¶ nh÷ng b¸nh xµ phßng xem cã giÊu lùu ®¹n hay chÊt næ trong ®ã kh«ng. Chóng thÊy cã nhiÒu g¹o, muèi, cñi, hái sao cã Ýt ng­êi mµ mua nhiÒu thÕ. §ång chÝ Tèng ®¸p r»ng: Tuy cã mÊy chó ch¸u nh­ng v× bËn lµm ¨n, Ýt cã th× giê, cho nªn ph¶i mua nhiÒu mét lóc. http://www.tienphongonline.com.vn

4

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

Chóng kh¸m rÊt kü vµ kh¸ l©u, kh«ng t×m ®­îc tµi liÖu g× bÝ mËt, liÒn dÉn “hai chó ch¸u” xuèng ®­êng. (Trong bøc ®iÖn sè 46 ngµy 2/8/1931 cña Tæng l·nh sù Ph¸p t¹i Hång K«ng G. Dufaure de la Parade göi Bé tr­ëng Bé Ngo¹i giao Ph¸p t¹i Paris, cho r»ng NguyÔn ¸i Quèc bÞ b¾t vµ ra Tßa cïng víi “ch¸u g¸i cña «ng ta lµ Li Sam tøc Li ThÞ Tam. Theo mét sè tµi liÖu, th× “ch¸u g¸i” chÝnh lµ Lý Ph­¬ng ThuËn lóc ®ã trªn d­íi 15 tuæi. Chó thÝch nµy lµ cña PV). Mét chiÕc xe bäc thÐp ®· chê s½n gÇn ®ã. Bän mËt th¸m ®Èy hai ng­êi lªn xe, mçi ng­êi mét chç cã mËt th¸m kÌm bªn. Xe ®ãng kÝn cöa, tèi om kh«ng biÕt ch¹y qua nh÷ng ®©u. Xe ®ç, lóc ®ã hai ng­êi míi biÕt n¬i Êy lµ Së C¶nh s¸t H­¬ng C¶ng. Chóng giam mçi ng­êi mét n¬i cho tíi ngµy chóng ®­a ra Tßa xÐt xö, bÊy giê hai chó ch¸u míi l¹i thÊy nhau trªn ghÕ bÞ c¸o. Tr­íc ®ã, ®ång chÝ Tèng rÊt c¶nh gi¸c, viÖc thuª nhµ còng rÊt cÈn thËn. Mçi khi cÇn t×m mét n¬i ®Ó ®Æt Trô së, ®ång chÝ Tèng ®­a ra mÊy ®iÒu kiÖn: Tr­íc hÕt ng«i nhµ ®Þnh thuª ®ã ph¶i ë gãc phè ®Ó quan s¸t c¸c mÆt cho tiÖn. §­îc ng«i nhµ ë gãc phè råi, ph¶i cè thuª cho ®­îc phßng ë tÇng g¸c thø nhÊt tr«ng ra mÆt phè, v× ë vÞ trÝ ®ã míi cã thÓ nh×n xa ra c¸c mÆt phè ®­îc vµ khi cã viÖc biÕn th× chØ xuèng cÇu thang lµ ®Õn tÇng d­íi cïng råi dïng cæng hËu mµ tho¸t. NÕu ë tÇng g¸c qu¸ cao, khi cã viÖc biÕn x¶y ra th× ch¹y kh«ng kÞp. §­îc nh÷ng ®iÒu kiÖn nh­ thÕ råi ®ång chÝ Tèng míi thuª. Khi dän ®Õn ë, ®ång chÝ b¶o c¨ng mét d©y http://www.tienphongonline.com.vn

5

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

ë mÆt tr­íc phßng tr«ng ra phè, trªn ®ã ph¬i mét c¸i kh¨n mÆt lµm ¸m hiÖu. NÕu thÊy kh¨n ph¬i ë thÕ ngay ng¾n, tøc lµ trong Trô së kh«ng cã chuyÖn g×; nÕu kh¨n ph¬i ë thÕ kh«ng ngay ng¾n, tøc lµ cã chuyÖn nguy hiÓm, c¸c ®ång chÝ ®Õn c«ng t¸c kh«ng nªn vµo. Vµ mçi khi mét ®ång chÝ cña ta muèn vµo Trô së, ng­êi Êy ph¶i gi¶ lµm kh¸ch qua ®­êng ®i ë hÌ phè bªn kia, khi qua Trô së th× liÕc m¾t nh×n sang xem ¸m hiÖu cã ë thÕ ngay ng¾n míi ®­îc vµo. MÆc dï ®· cã nh÷ng biÖn ph¸p gi÷ g×n bÝ mËt vµ ®Ò cao c¶nh gi¸c ®Õn nh­ vËy, ®ång chÝ Tèng ®· bÞ b¾t mét c¸ch hÕt søc bÊt ngê, kh«ng hiÓu v× ®©u bän c¶nh s¸t Anh ë H­¬ng C¶ng ®· biÕt ®­îc ®Þa chØ ®ã. Cho m·i ®Õn nh÷ng ngµy gÇn ®©y ®iÒu bÝ Èn nµy míi ®­îc ®­a c«ng khai trªn b¸o. Theo bøc ®iÖn ®¸nh b»ng mËt m· cña Toµn quyÒn §«ng D­¬ng RenÐ Robin ®Ò ngµy 6/5/1931, göi T« thuéc ®Þa Ph¸p, chÝnh quyÒn §«ng D­¬ng së dÜ biÕt ®­îc ®Þa chØ cña ®ång chÝ Tèng lµ do nh÷ng vô b¾t bí d©y chuyÒn ë trong n­íc vµ n­íc ngoµi, ®­îc Anh – Ph¸p chØ huy. Nguyªn ngµy 30/4/1931, mËt th¸m Ph¸p ë Sµi Gßn b¾t mét sè ng­êi trong ®ã cã NguyÔn Th¸i lµ th­ ký c«ng ®oµn Nam Kú vµ lµ xø ñy Nam Kú. Khi kh¸m xÐt, chóng thÊy ®ång chÝ Th¸i mang mét bøc th­ cña ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc viÕt t¹i H­¬ng C¶ng ngµy 24/4/1931 göi cho Ban chÊp hµnh TW §¶ng Céng s¶n §«ng D­¬ng, b¸o http://www.tienphongonline.com.vn

6

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

tin s¸u chiÕn sÜ c¸ch m¹ng ViÖt Nam míi ë Liªn X« vÒ H­¬ng C¶ng s¾p söa vÒ n­íc ®Ó ho¹t ®éng. ThÕ lµ nhê cã bøc th­ ®ã, thùc d©n Ph¸p ë §«ng D­¬ng ®· biÕt ®­îc n¬i ho¹t ®éng vµ c­ ngô cña NguyÔn ¸i Quèc lµ H­¬ng C¶ng nh­ng ch­a biÕt ®Ých x¸c ë khu phè nµo, sè nhµ bao nhiªu, chóng liÒn t¨ng c­êng sù dß xÐt vµ gi¨ng bÉy. Nguyªn vµo th¸ng 3/1931, mét ñy viªn Quèc tÕ Céng s¶n tªn lµ Gi« - dÐp Duy–c¬-ru (Joseph Ducroux), ng­êi Ph¸p, lÊy bÝ danh lµ XÐc-gi¬ L¬-ph¬-r¨ng (Serge Lefranc) lµm thanh tra §Ö tam Quèc tÕ ®i kiÓm tra phong trµo ë vïng §«ng Nam ¸. Lóc bÊy giê, ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc lµ mét ph¸i viªn cña Bé Ph­¬ng §«ng cña Quèc tÕ Céng s¶n, phô tr¸ch vô §«ng Nam ¸ cã trô së t¹i H­¬ng C¶ng. §ång chÝ L¬-ph¬r¨ng t×m gÆp ®ång chÝ NguyÔn, hai ng­êi lµm viÖc víi nhau, råi theo sù chØ dÉn cña «ng NguyÔn, L¬-ph¬-r¨ng ®Õn c«ng t¸c ë Nam Kú råi ra B¾c Kú vµ tiÕp tôc hµnh tr×nh trong vïng §«ng Nam ¸. Khi tíi T©n-Gia-Ba (Singapore) ngµy 1/6/1931 th× L¬-ph¬r¨ng bÞ c¶nh s¸t Anh ë ®ã b¾t gi÷. Bän MËt th¸m Anh kh¸m xÐt hµnh lý cña L¬-ph¬-r¨ng th× ph¸t hiÖn ra nh÷ng tµi liÖu tuyªn truyÒn cña §¶ng Céng s¶n M· Lai (Malaixia). Bän chóng liÒn ®­a «ng ra Tßa ¸n T©n-Gia-Ba xÐt xö vÒ téi “Ph¸ rèi an ninh quèc gia” céng víi téi gi¶ m¹o c¨n c­íc, Tßa ¸n T©n-Gia-Ba ®· xö ph¹t L¬-ph¬-r¨ng 8 th¸ng tï. http://www.tienphongonline.com.vn

7

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

Song, ®iÒu tai h¹i nhÊt trong vô nµy lµ mËt th¸m Anh ®· biÕt ®­îc ®Þa chØ cña NguyÔn ¸i Quèc do L¬-ph¬-r¨ng ghi trong ®èng giÊy tê cña m×nh. ChÝnh quyÒn T©n-Gia-Ba liÒn b¸o cho chÝnh quyÒn §«ng D­¬ng ®Þa chØ cña NguyÔn ¸i Quèc ë H­¬ng C¶ng. Ngay lËp tøc, toµn quyÒn §«ng D­¬ng RenÐ Robin ®· ®iÖn cho chÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng nhê b¾t hé l·nh tô NguyÔn ¸i Quèc, ®ång thêi, ph¸i ®Õn H­¬ng C¶ng mét tªn thanh tra mËt th¸m cña Së MËt th¸m §«ng D­¬ng ®Ó cïng víi l·nh sù Ph¸p t¹i H­¬ng C¶ng theo dâi vô nµy. §Þa chØ cña «ng NguyÔn ®· biÕt, viÖc bè trÝ ®· xong, c¶nh s¸t Anh ë H­¬ng C¶ng liÒn tiÕn hµnh b¾t «ng NguyÔn vµo s¸ng sím 6/6/1931 nh­ trªn ®· tr×nh bµy. Víi nh÷ng b»ng chøng cô thÓ ®ã, viÖc c©u kÕt gi÷a hai ®Õ quèc – thùc d©n Ph¸p – Anh trong viÖc truy b¾t l·nh tô NguyÔn ¸i Quèc lµ qu¸ râ rµng.

http://www.tienphongonline.com.vn

8

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

II.ViÖc lÐn lót bÞ l«i ra ¸nh s¸ng

Ng«i nhµ luËt s­ L«-d¬-bi, n¬i NguyÔn ¸i Quèc Èn n¸u n¨m 1933 ¶nh t­ liÖu B¶o tµng HCM

Nh­ ë kú 1 ®· viÕt, Vô b¾t Tèng V¨n S¬ ®Ých thÞ lµ do ®Õ quèc Anh b¾t. Hai thùc d©n c¸o giµ nµy ®· ®ång lâa m­u m« b¾t lÐn Tèng V¨n S¬n råi sÏ ®­a ngay xuèng chiÕc tµu thñy cña Ph¸p ®ang cËp bÕn H­¬ng C¶ng ®Ó ®­a vÒ §«ng D­¬ng giao cho chÝnh quyÒn §«ng D­¬ng. ChÝnh quyÒn n¬i ®ã sÏ thi hµnh ngay tøc th× b¶n ¸n tö h×nh mµ chóng ®· xÐt xö vµ kÕt ¸n v¾ng mÆt l·nh tô NguyÔn ¸i Quèc t¹i Tßa ¸n Vinh tõ th¸ng 10/1929. Nh­ng sù viÖc l¹i kh«ng chiÒu theo ý cña chóng. ¢m m­u ®en tèi vµ viÖc lµm lÐn lót cña chóng ®· bÞ l«i ra ¸nh s¸ng. Qu¸ tr×nh diÔn biÕn, x¶y ra nh­ thÕ nµo? Nguyªn s¸ng ngµy 6/6/1931, mËt th¸m Anh ë H­¬ng C¶ng ®Õn b¾t Tèng V¨n S¬ mµ kh«ng cã c«ng lÖnh tøc giÊy phÐp cña chÝnh quyÒn cho ®i b¾t. http://www.tienphongonline.com.vn

9

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

B¾t xong, chóng t¹m giam t¹i trô së c¶nh s¸t H­¬ng C¶ng ®Ó chê ®­a xuèng tµu thñy cña Ph¸p. Nh­ng chØ vµi h«m sau, c¸c ®ång chÝ cña ta ë H­¬ng C¶ng ®· nhanh chãng tíi nhê luËt s­ L«-d¬-bi bªnh vùc. Ng­êi trùc tiÕp l·nh nhiÖm lµ Hå Tïng MËu. Tr­íc ®ã, Hå Tïng MËu còng ®· bÞ chÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng b¾t giam, song v× kh«ng cã ®ñ chøng cø nªn bän chóng ph¶i th¶. VÒ phÇn luËt s­ L«-d¬-bi, khi biÕt ng­êi bÞ b¾t lµ Tèng V¨n S¬ - mét l·nh tô c¸ch m¹ng An Nam th× «ng luËt s­ bµy tá lßng kÝnh träng vµ nhËn lêi ngay. Tr­íc ®©y, «ng tõng bªnh vùc cho mét nhµ c¸ch m¹ng An Nam còng bÞ §Õ quèc Anh b¾t trong tr­êng hîp t­¬ng tù vµ ®· thµnh c«ng (Theo lêi kÓ cña luËt s­ L«-d¬-bi khi sang th¨m ViÖt Nam. Do ®ång chÝ TrÞnh Ngäc Th¸i phiªn dÞch vµ ghi l¹i). VÞ ®ã ®· kh«ng bÞ dÉn vÒ §«ng D­¬ng, «ng rÊt lÊy lµm tù hµo. LÇn nµy, «ng luËt s­ kh«ng nh÷ng nhËn lêi mµ cßn sèt s¾ng b¾t tay ngay vµo viÖc. ¤ng liÒn tíi Së C¶nh s¸t ®Ó gÆp «ng Tèng, nh­ng bän chóng kh«ng cho gÆp. MÊy b÷a sau «ng l¹i ®Õn nh­ng vÉn kh«ng ®­îc gÆp. LÇn thø 3, ngµy 25/6/1931, sau khi tËn dông mäi mèi quan hÖ c¸ nh©n vµ nghÒ nghiÖp, «ng luËt s­ ®· ®­îc gÆp mÆt Tèng V¨n S¬ vµ hái nh÷ng ®iÒu cÇn thiÕt tèi thiÓu ®Ó lËp hå s¬ ®­a vô nµy ra Tßa ¸n… §Õn lóc nµy, c¶ luËt s­ vµ «ng Tèng ®Òu h×nh dung ®­îc m­u ®å vµ tÝnh to¸n cña mËt th¸m Anh – Ph¸p. http://www.tienphongonline.com.vn

10

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

Së dÜ, chóng ®ét nhËp, b¾t khÈn cÊp Tèng V¨n S¬ kh«ng cã lÖnh v× theo nh­ chóng dù tÝnh th× kh«ng cÇn giÊy phÐp bëi nÕu ®Ó l¹i b»ng chøng trªn giÊy tê sÏ kh«ng cã lîi cho chóng sau nµy. Khi ®· ®­a ®­îc Tèng V¨n S¬ xuèng tµu dÉn vÒ §«ng D­¬ng th× mäi chuyÖn sÏ gi÷ ®­îc bÝ mËt, dï cho luËt s­ hay ai t×m c¸ch cøu còng ®· muén, kh«ng thÓ xoay chuyÓn ®­îc n÷a.

LuËt s­ L«-d¬-bi, ¶nh chôp n¨m 1957

ThÕ nh­ng trong suèt thêi gian kÓ tõ khi Tèng V¨n S¬ bÞ b¾t, viÖc luËt s­ L«-d¬-bi liªn tôc ®Õn Së C¶nh s¸t ®Ó t×m gÆp «ng Tèng, ®· lµm cho c¶nh s¸t Anh hoµn toµn bÊt ngê vµ lóng tóng. Hä kh«ng ngê ®­îc r»ng viÖc hä b¾t lÐn, nhanh, gän vµ ªm ¶ nh­ vËy l¹i sím lät ®Õn tai vÞ luËt s­ danh tiÕng nµy. B©y giê ph¶i xö trÝ sao ®©y? §Ó cho luËt s­ ®­îc tiÕp xóc víi kh¸ch hµng nh­ luËt ph¸p hiÖn hµnh cña n­íc Anh quy ®Þnh ch¨ng?

http://www.tienphongonline.com.vn

11

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

Kh«ng ®­îc! V× nh­ vËy, v« h×nh chung hä tù v¹ch ¸o cho ng­êi xem l­ng, cô thÓ lµ luËt s­ sÏ biÕt viÖc lµm bÊt hîp ph¸p cña hä lµ b¾t ng­êi kh«ng cã giÊy phÐp. Trong tr­êng hîp ®ã, luËt s­ sÏ can thiÖp vµ hä sÏ kh«ng thùc hiÖn ®­îc ©m m­u dÉn ®é «ng Tèng vÒ §«ng D­¬ng. ¢m m­u bÞ b¹i lé, uy tÝn cña chÝnh quyÒn Anh ë H­¬ng C¶ng sÏ bÞ tæn th­¬ng. ChÝnh bëi thÕ, chÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng mét mÆt cè ng¨n chÆn kh«ng cho luËt s­ L«-d¬-bi tiÕp cËn sím víi «ng Tèng, mÆt kh¸c, hä gÊp rót hîp ph¸p hãa viÖc b¾t «ng Tèng b»ng c¸ch ký lÖnh b¾t Tèng V¨n S¬ vµo ngµy 11/6 vµ ngµy 12/6 coi nh­ b¾t chÝnh thøc Tèng V¨n S¬. Sau khi ®· bÞt kÝn “kÏ hë”, céng víi nhiÒu t¸c ®éng kh¸c, c¶nh s¸t H­¬ng C¶ng buéc ph¶i ®Ó luËt s­ L«-d¬-bi tiÕp xóc víi Tèng V¨n S¬. ChÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng c¶m thÊy m×nh bÞ ®Èy tõ thÕ chñ ®éng sang thÕ bÞ ®éng, ®µnh ph¶i chuÈn bÞ hå s¬ ®Ó ®­a vô viÖc ra xÐt xö c«ng khai. DÉu biÕt thÕ, song, thùc d©n Ph¸p vµ nhµ cÇm quyÒn H­¬ng C¶ng ch­a tõ bá ©m m­u cña m×nh, chóng quyÕt t×m mäi c¸ch ®Ó trôc xuÊt b»ng ®­îc Tèng V¨n S¬ NguyÔn ¸i Quèc vÒ §«ng D­¬ng ®Ó bän thùc d©n t¹i ®©y h·m h¹i vÞ l·nh tô cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam.

http://www.tienphongonline.com.vn

12

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

III.Tßa ¸n vµ luËt s­ Tr­íc khi tr×nh bµy nh÷ng diÔn biÕn cña phiªn tßa, xin ®­îc giíi thiÖu s¬ qua c¸ch tæ chøc Tßa ¸n ë H­¬ng C¶ng vµ lßng nhiÖt thµnh cïng tµi n¨ng cña c¸c vÞ luËt s­ tham gia bµo ch÷a cho Tèng V¨n S¬.

§­êng phè H­¬ng C¶ng n¨m 1931

Tßa ¸n nµy lµ Tßa ¸n ®Þa ph­¬ng (Local court), tøc Tßa ¸n H­¬ng C¶ng cña Anh quèc. Trong phßng xö ¸n, trªn cao lµ bµn cña ch¸nh ¸n vµ phã ch¸nh ¸n. PhÝa tr­íc, mét bªn lµ bµn cña c¸c ñy viªn c«ng tè- ®¹i diÖn cho chÝnh quyÒn buéc téi bÞ c¸o; phÝa ®èi diÖn lµ bµn c¸c luËt s­ biÖn hé cho bÞ c¸o. Xa xa, tr­íc mÆt quan tßa lµ vµnh mãng ngùa cho bÞ c¸o. Vµnh mãng ngùa thÊp h¬n bµn cña ñy viªn c«ng tè, nh­ng cao h¬n bµn cña luËt s­. Hai bªn ph¶i tr¸i th× dµnh cho ®¹i diÖn c¸c b¸o xuÊt b¶n b»ng tiÕng Anh. (Nh÷ng b¸o viÕt b»ng tiÕng Trung Quèc kh«ng ®­îc phÐp dù). ë gi÷a phßng lµ chç dµnh cho quÇn chóng tíi tham dù phiªn tßa.

http://www.tienphongonline.com.vn

13

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

ViÖc b¶o vÖ rÊt cÈn mËt. Quanh phßng ®Òu cã chÊn song s¾t; c¸c cöa ra vµo ®Òu cã lÝnh ng­êi Anh canh g¸c, vßng ngoµi cã lÝnh ng­êi Ên §é bè phßng (v× Ên §é lóc ®ã vÉn cßn lµ thuéc ®Þa cña Anh nªn ng­êi Ên ph¶i ®i lÝnh cho chÝnh quyÒn ®« hé). Trong c¸c phiªn tßa, quan chøc, nh©n viªn cña Tßa ¸n l¹i nhiÒu h¬n quÇn chóng tíi dù. Cã thÓ nãi vÒ phÝa quÇn chóng th× thùc sù kh«ng cã ai tíi dù v× th©n nh©n cña bÞ c¸o (Tèng V¨n S¬) kh«ng cã ai, cßn b¹n bÌ, ®ång chÝ trong tæ chøc c¸ch m¹ng th× ch¼ng ai d¹i g× mµ ®Õn ngåi tr­íc Tßa cho bän mËt th¸m nhËn diÖn. Theo thñ tôc cña Tßa ¸n H­¬ng C¶ng bÊy giê, trong c¸c phiªn tßa nµy, chØ cã 4 ng­êi ®­îc quyÒn ph¸t biÓu ý kiÕn: Ch¸nh ¸n, phã ch¸nh ¸n, ñy viªn c«ng tè vµ luËt s­ biÖn hé.

LuËt s­ Po-rÝt, ng­êi ®· cïng luËt s­ L«-d¬-bi gióp ®ì ®/c NguyÔn ¸i Quèc trong vô ¸n H­¬ng C¶ng 1931-1933 (¶nh t­ liÖu B¶o tµng Hå ChÝ Minh)

Cßn bÞ c¸o chÝnh lµ ng­êi cÇn ®­îc ph¸t biÓu nhÊt còng kh«ng cã quyÒn nãi. NÕu muèn cã ý kiÕn, bÞ c¸o ph¶i ghi ý kiÕn cña m×nh vµo mét tê giÊy nhá ®­a cho luËt s­, vµ luËt s­ c¨n cø vµo giÊy ®ã mµ ph¸t biÓu thay cho bÞ c¸o. http://www.tienphongonline.com.vn

14

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

Ngay c¶ luËt s­ L«-d¬-bi lµ tr­ëng ®oµn luËt s­ biÖn hé trong vô nµy muèn chØ thÞ g× cho luËt s­ ñy nhiÖm th× còng ph¶i ghi ra giÊy ®­a cho luËt s­ ñy nhiÖm, chø kh«ng ®­îc nãi. VÒ luËt s­ L«-d¬-bi, «ng lµ mét ng­êi rÊt næi tiÕng t¹i H­¬ng C¶ng, lµm chñ nhiÖm c«ng ty luËt s­ “Russ” quy tô nhiÒu luËt s­ næi tiÕng gióp viÖc, nªn «ng cã thÕ lùc lín trong giíi luËt gia. H¬n n÷a, «ng ®· tham gia d¹y LuËt häc t¹i tr­êng §¹i häc H­¬ng C¶ng. NhiÒu ng­êi trong sè c¸c ch¸nh ¸n, phã ch¸nh ¸n, ñy viªn c«ng tè t¹i Tßa ¸n H­¬ng C¶ng lµ häc trß cò cña «ng. Bëi thÕ uy tÝn cña «ng cµng réng lín. Ngay tõ lÇn gÆp ®Çu tiªn vµo ngµy 25/6/1931, luËt s­ L«d¬-bi ®· tá ra rÊt cã thiÖn c¶m vµ nãi víi Tèng V¨n S¬ r»ng: “B¸c sÜ T«n DËt Tiªn ®­îc mét ng­êi Anh cøu tho¸t. Nay t«i còng ra søc cøu «ng, «ng h·y tin ë t«i. ¤ng h·y nãi cho t«i nghe nh÷ng ®iÒu g× cã thÓ gióp cho viÖc bªnh vùc «ng. T«i kh«ng hái «ng nhiÒu, v× mçi ng­êi c¸ch m¹ng ®Òu cã bÝ mËt riªng cña hä”. ¤ng Tèng nãi kh«ng cã tiÒn ®Ó tr¶ cho phÝ tæn biÖn hé. LuËt s­ L«-d¬-bi ®¸p r»ng: “T«i biÕt «ng lµ mét l·nh tô c¸ch m¹ng ViÖt Nam. T«i c·i hé «ng lµ v× danh dù chø kh«ng nhÊt thiÕt chØ v× tiÒn”. Tham gia tranh tông t¹i phiªn tßa cßn cã mét sè luËt s­ kh¸c, trong ®ã cã luËt s­ J.C Gien-kin lµ phã cña luËt s­ L«-d¬-bi. V× tr­íc Tßa, chØ cã mét luËt s­ ®­îc ph¸t biÓu ý http://www.tienphongonline.com.vn

15

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

kiÕn nªn luËt s­ L«-d¬-bi ®· chuÈn bÞ s½n bµi c·i råi ñy nhiÖm cho luËt s­ Gien-kin ph¸t biÓu.

LuËt s­ L«-d¬-bi, ng­êi bªnh vùc NguyÔn ¸i Quèc trong vô ¸n H­¬ng C¶ng 1931-1933 (¶nh t­ liÖu B¶o tµng Hå ChÝ Minh)

LuËt s­ Gien-kin lµ mét trÝ thøc rÊt th«ng minh vµ hïng biÖn, ®ång thêi hÕt lßng bµo ch÷a cho Tèng V¨n S¬. Ngay trong phiªn tßa thø nhÊt më ngµy 31/7/1931, chÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng ®· kh«ng ®­a «ng Tèng ra Tßa. LuËt s­ L«-d¬-bi chØ thÞ cho luËt s­ Gien-kin ph¶n ®èi vµ ®ßi hái Tßa ph¶i ®­a Tèng V¨n S¬ ra tr­íc Tßa. Qu¶ nhiªn ®Õn phiªn thø hai, chÝnh quyÒn buéc ph¶i ®­a «ng Tèng ra hiÖn diÖn t¹i Tßa nh­ng hai tay l¹i bÞ xÝch. Tho¹t nh×n thÊy bÞ c¸o vµo phßng xö ¸n trong t­ thÕ nh­ vËy, luËt s­ L«-d¬-bi rÊt tøc giËn nh­ng v× kh«ng ®­îc quyÒn nãi nªn «ng liÕc nh×n sang luËt s­ Gien-kin ra hiÖu. Vèn th«ng minh, nhanh nh¹y, luËt s­ Gien-kin liÒn ®øng ngay dËy chØ vµo ®«i tay cña «ng Tèng ®ang bÞ xÝch råi h­íng vÒ phÝa quan tßa, giäng rÊt g¾t gao r»ng: Khi bÞ c¸o ra tßa lµ ®øng tr­íc c«ng lý, th©n thÓ ph¶i hoµn toµn tù http://www.tienphongonline.com.vn

16

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

do. Nay ch­a biÕt bÞ c¸o can vµo téi g×, t¹i sao chÝnh quyÒn l¹i ®· dïng ®Õn nhôc h×nh xÝch tay trong phßng xö ¸n. ¤ng nãi rÊt m¹nh mÏ, ®anh thÐp, trong khi ®ã, Tèng V¨n S¬ ®øng tr­íc vµnh mãng ngùa gi¬ cao hai tay tr­íc mÆt quan tßa, l¾c m¹nh. TiÕng xÝch kªu lo¶ng xo¶ng hßa cïng lêi lÏ hïng biÖn cña luËt s­ t¹o nªn mét bÇu kh«ng khÝ n¸o ®éng trong phßng xö ¸n. Quan tßa ®uèi lý, s­îng sïng, bÌn vÉy tay b¶o lÝnh ®­a bÞ c¸o ra ngoµi ®Ó th¸o xÝch ra. Trong lóc ®ã, luËt s­ Gienkin vÉn tiÕp tôc hïng biÖn cho ®Õn khi «ng Tèng trë l¹i vµnh mãng ngùa, hai tay tù do, lóc ®ã luËt s­ míi ngåi xuèng. Cã mét lÇn, quan tßa tá th¸i ®é khiÕm nh· ®èi víi luËt s­ Gien-kin, «ng ®· t×m c¸ch tr¶ thï mét c¸ch “hîp ph¸p” vµ ®éc ®¸o. Nh©n trong lóc biÖn hé cho bÞ c¸o, «ng ®· hïng biÖn trong nhiÒu giê liªn tôc kh«ng ng­ng nghØ. Quan tßa ngåi nghe ®· rÊt mÖt mái nh­ng kh«ng cã lý do g× ®Ó ng¾t lêi «ng v× lý lÏ cña «ng ®­a ra lu«n míi mÎ kh«ng hÒ trïng lÆp víi nh÷ng ®iÒu ®· nãi. C¸c vÞ quan tßa ®µnh ph¶i ngåi nghe cho hÕt. Sau “vô” ®ã, kh«ng vÞ nµo cßn tá th¸i ®é bÊt nh· víi luËt s­ Gien-kin n÷a. ThÕ nh­ng, ®èi chäi víi c¸c vÞ luËt s­ danh tiÕng trªn l¹i lµ c¶ mét hÖ thèng ph¸p lý ®­îc sù hËu thuÉn cña c¶ chÝnh quyÒn Anh-Ph¸p víi ý ®å ®­a NguyÔn ¸i Quèc vÒ ViÖt Nam ®Ó hµnh h×nh! Cuéc chiÕn kh«ng c©n søc nµy sÏ ra sao? Tèng V¨n S¬ liÖu cã tho¸t khái bµn tay cña hai chÝnh quyÒn thùc d©n ®Çu sá? http://www.tienphongonline.com.vn

17

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

IV. “Ch©u chÊu ®¸ voi”

Nhµ giam cña Së C¶nh s¸t Hång K«ng, mét trong nh÷ng n¬i giam gi÷ vµ thÈm vÊn Tèng V¨n S¬ n¨m 1931

Qu¶ vËy, ngay trong phiªn xö thø 2 (ngµy 15/8/1931), viªn ch­ëng lý ®· tuyªn bè ngµy 12 th¸ng 8/1931, thèng ®èc H­¬ng C¶ng ®· ký lÖnh trôc xuÊt Tèng V¨n S¬ vÒ §«ng D­¬ng vµo ngµy 18/8/1931, tøc 3 ngµy sau ®ã. T×nh h×nh ®· trë nªn hÕt søc nguy hiÓm cho tÝnh m¹ng cña Tèng V¨n S¬ - NguyÔn ¸i Quèc. C¸c luËt s­ ®· ý thøc râ ®­îc ®iÒu ®ã nªn ®· ®Êu tranh mét c¸ch rÊt m¹nh mÏ, tiÕp ®ã, tïy diÔn biÕn t×nh h×nh, lóc th× c­¬ng quyÕt, lóc uyÓn chuyÓn sao cho cã thÓ v« hiÖu hãa ®­îc lÖnh trôc xuÊt kia. Tr­íc hÕt, luËt s­ ®· v¹ch trÇn ©m m­u vµ sù cÊu kÕt chÆt chÏ cña hai chÝnh quyÒn Ph¸p - Anh, b»ng c¸ch ®­a ra c¸c bøc ®iÖn mËt cña Toµn quyÒn §«ng D­¬ng víi chÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng. Sau ®ã, luËt s­ nhÊn m¹nh: ViÖc chÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng ký lÖnh trôc xuÊt «ng Tèng http://www.tienphongonline.com.vn

18

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

vµ c«ng bè lÖnh ®ã ngay trong khi tßa ¸n ®ang xÐt xö ch­a xong lµ mét vi ph¹m luËt ph¸p nghiªm träng. Trong tr­êng hîp nµy, tßa ¸n ®ang häp, ch­a cã kÕt luËn bÞ c¸o ph¹m téi g×, ®¸ng chÞu h×nh ph¹t g× mµ thèng ®èc ®· ra lÖnh trôc xuÊt lµ kh«ng ®óng ph¸p chÕ Anh quèc. Nh÷ng luËn ®iÓm cña luËt s­ tuy lµm phËt lßng ch­ëng lý, nh­ng «ng ta vÉn ph¶i høa r»ng: T«i cè g¾ng ®¶m b¶o r»ng, cho ®Õn khi phiªn tßa nµy (15/8) c«ng bè viÖc ph¸n xÐt, bÞ can vÉn sÏ cßn cã mÆt t¹i ®©y! T¹i ®©y, cã nghÜa lµ ch­a bÞ trôc xuÊt. §ã lµ th¾ng lîi b­íc ®Çu cña Tèng V¨n S¬ vµ c¸c luËt s­. Phiªn toµ h«m ®ã (15/8) häp tíi 6 giê chiÒu vÉn ch­a xong. §©y lµ ý ®Þnh cña c¸c luËt s­ cè t×nh kÐo dµi thêi gian cho qua ngµy 18/8. Cuèi cïng, toµ ph¶i häp phiªn thø 3 vµo ngµy 17/8, nghÜa lµ mét ngµy tr­íc khi lÖnh trôc xuÊt cña thèng ®èc Hång K«ng cã hiÖu lùc. B­íc vµo phiªn xö thø 3, c¸c luËt s­ ®­a ra nhiÒu lý lÏ nh»m kÐo dµi phiªn xö cho hÕt buæi chiÒu ngµy 17/8 ®Ó tßa kh«ng kÕt thóc ®­îc, còng cã nghÜa lµ s¸ng h«m sau, kh«ng thÓ trôc xuÊt ®­îc Tèng V¨n S¬. C¸c luËt s­ ®· thµnh c«ng trong viÖc dån viªn ch­ëng lý ph¶i høa tr­íc tßa r»ng: - NÕu tßa ch­a gi¶i quyÕt xong trong ngµy h«m nay (17/8) th× sÏ cã biÖn ph¸p thay b»ng mét chiÕc tµu kh¸c ch¹y cïng ®­êng sang §«ng D­¬ng lµ tµu T­íng MÐt - dinh - g¬ (Metjinger), nã sÏ rêi H­¬ng C¶ng ngµy 1/9/1931. §· lµ mét b­íc th¾ng lîi lín. Kh«ng dõng ë ®ã, luËt s­ ®Êu tranh ph¶i ghi râ viÖc ®ã nh­ sau: http://www.tienphongonline.com.vn

19

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

“NÕu viÖc xÐt xö kh«ng xong trong ngµy h«m nay (thø 2 ngµy 17/8), dï kÕt qu¶ thÕ nµo ch¨ng n÷a, Tèng V¨n S¬ sÏ kh«ng bÞ trôc xuÊt tr­íc khi tµu nhæ neo ngµy 1/9 hay vµo kho¶ng thêi gian ®ã”. Tuy nhiªn, nh­ ®· biÕt, chÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng ®· quyÕt chÝ b»ng mäi c¸ch ph¶i trôc xuÊt ®­îc Tèng V¨n S¬ vÒ §«ng D­¬ng giao cho Ph¸p, cho nªn, ngay trong buæi chiÒu 17/8, khi phiªn tßa ®ang xÐt xö, thèng ®èc H­¬ng C¶ng biÕt r»ng lÖnh trôc xuÊt thø nhÊt do «ng Êy ký sÏ kh«ng thÓ thùc hiÖn kÞp nªn «ng thèng ®èc ®· cho ban hµnh ngay chiÒu h«m ®ã lÖnh trôc xuÊt thø 2 buéc Tèng V¨n S¬ ph¶i xuèng tµu MÐt - dinh - g¬ vµo ngµy 1/9/1931 vÒ §«ng D­¬ng. Víi sù nhanh trÝ, th«ng minh tuyÖt vêi, c¸c luËt s­ ®· v¹ch râ tÝnh bÊt hîp ph¸p vµ phi lý cña lÖnh trôc xuÊt sè 2 nµy. Thø nhÊt, c¸c luËt s­ ph©n tÝch r»ng, vÒ mÆt ph¸p lý, kh«ng thÓ cã hai lÖnh trong cïng mét thêi gian ®èi víi cïng mét con ng­êi, vÒ cïng mét viÖc. LÖnh trôc xuÊt thø hai chØ ®­îc ban hµnh khi tßa ¸n tuyªn bè hñy lÖnh thø nhÊt. Sau ®ã LuËt s­ tiÕp lêi: T«i xin kh¼ng ®Þnh lu«n r»ng kÓ c¶ lÖnh thø 2 nµy cña thèng ®èc H­¬ng C¶ng còng kh«ng thÓ ban hµnh. V× sao ­? V× theo nh­ «ng ch­ëng lý tuyªn bè, lÖnh thø 2 nµy ®­îc thèng ®èc ký vµo chiÒu ngµy 15/8 vµ ban hµnh vµo chiÒu 17/8. C¸c vÞ ë ®©y ai còng biÕt chiÒu 15/8 lµ chiÒu thø B¶y. Theo quy ®Þnh t¹i Anh quèc vµ thuéc ®Þa th× chÕ ®é lµm viÖc cña c¸c c¬ quan c«ng quyÒn ®­îc nghØ vµo chiÕu thø B¶y vµ Chñ nhËt liÒn kÒ. http://www.tienphongonline.com.vn

20

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

T«i xin ®¶m b¶o víi c¸c vÞ lµ ng­êi ta sÏ hoµn toµn mÊt c«ng mµ kh«ng t×m ®­îc dÊu vÕt g× chøng tá Héi ®ång hµnh chÝnh häp chiÒu thø B¶y ngµy 15/8, vµ nÕu cã ®Þnh häp vÒ khuya ®i n÷a th× ch¾c ch¾n kh«ng ®ñ quorum (nguyªn gèc tiÕng Latin, thuËt ng÷ chØ sè thµnh viªn cÇn thiÕt tham gia häp, biÓu quyÕt). MÆc dï biÕt râ sù thËt ®óng nh­ ph©n tÝch cña luËt s­, nh­ng viªn ch­ëng lý vÉn ngoan cè kh¨ng kh¨ng r»ng Héi ®ång hµnh chÝnh cã häp vµo chiÒu 15/8 vµ quyÕt ®Þnh, cßn «ng thèng ®èc chØ viÖc ký vµo lÖnh trôc xuÊt thø 2 th«i. §Õn lóc nµy, luËt s­ thÊy cÇn ph¶i lét mÆt n¹ nh÷ng kÎ gian dèi: VËy th× yªu cÇu tßa cho mêi «ng thèng ®èc vµ c¸c thµnh viªn Héi ®ång hµnh chÝnh ra tr­íc tßa ®Ó ®èi chÊt víi luËt s­, ®ång thêi ph¶i c«ng khai lu«n biªn b¶n cuéc häp h«m ®ã ghi ý kiÕn cña tõng ng­êi vÒ viÖc trôc xuÊt Tèng V¨n S¬. “Ngãn ®ßn” nµy cña luËt s­ L« - d¬ - bi vµ ®ång nghiÖp tá ra hiÖu qu¶ v« cïng v× ®· dån toµ ¸n vµ chÝnh quyÒn vµo nguy c¬ bÞ lÊm l­ng, bëi lÏ thø nhÊt, thùc tÕ, kh«ng cã cuéc häp nµo cña Héi ®ång hµnh chÝnh vµo chiÒu thø B¶y ngµy 15/8 c¶ nªn lÊy ®©u ra “biªn b¶n” tr×nh toµ. H¬n n÷a, thèng ®èc vµ c¸c thµnh viªn H§HC mµ ph¶i ra toµ “hÇu kiÖn” th× bÏ bµng l¾m l¾m. Lóc nµy, vÞ ch¸nh ¸n nh­ gµ m¾c tãc. Râ rµng tßa kh«ng thÓ b¸c bá yªu cÇu hîp ph¸p cña luËt s­, song còng kh«ng cã lý g× b¸c bá yªu cÇu ®ã. Cuèi cïng th× vÞ ch¸nh ¸n còng nghÜ ra ®­îc mét “diÖu kÕ” lµm cho luËt s­ còng võa lßng, mµ chÝnh quyÒn th× ®ì bÏ mÆt, «ng ta tuyªn bè toµ “t¹m http://www.tienphongonline.com.vn

21

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

nghØ”, sau ®ã, mêi luËt s­ vµ ch­ëng lý vµo phßng trong ®Ó th­¬ng l­îng. Sau mét håi “®µm ph¸n”, tßa ¸n vµ viªn ch­ëng lý ®ång ý ®¶m b¶o Tèng V¨n S¬ sÏ kh«ng bÞ trôc xuÊt vÒ §«ng D­¬ng vµo ngµy 1/9. §©y lµ mét th¾ng lîi rùc rì v× c¸c luËt s­ vµ Tèng V¨n S¬ tr­íc m¾t ch¾c ch¾n sÏ cã mét kho¶ng thêi gian trªn d­íi 10 ngµy ®Ó chuÈn bÞ cho c¸c b­íc tiÕp theo. Sau khi ®· h¹ “knock - out” ®èi thñ, trë l¹i phiªn tßa, luËt s­ “khiªm nh­êng” nãi r»ng xin rót yªu cÇu ®ßi thèng ®èc vµ c¸c thµnh viªn H§HC. Nh÷ng ©m m­u th©m ®éc cña thùc d©n Ph¸p - Anh b­íc ®Çu ®· bÞ c¸c luËt s­ v¹ch trÇn, song chÝnh quyÒn Ph¸p vµ H­¬ng C¶ng vÉn gi÷ chÆt hai lý do ®Ó trôc xuÊt Tèng V¨n S¬. ThËt vËy, trong c¸c phiªn tßa tiÕp theo, viªn ch­ëng lý cho r»ng cã hai lý do ®Ó trôc xuÊt Tèng V¨n S¬: 1. Tèng V¨n S¬ chÝnh lµ Lý Thuþ, NguyÔn ¸i Quèc, mét ng­êi céng s¶n, tay sai cña Liªn X«, ph¸i viªn cña quèc tÕ céng s¶n, sang ho¹t ®éng tuyªn truyÒn cho chñ nghÜa céng s¶n, lµm nguy h¹i cho nÒn an ninh H­¬ng C¶ng. 2. NguyÔn ¸i Quèc bÞ nhµ cÇm quyÒn ë §«ng D­¬ng kÕt ¸n tö h×nh v¾ng mÆt n¨m 1929 hiÖn ®ang bÞ chÝnh quyÒn §«ng D­¬ng truy n·, chÝnh quyÒn §«ng D­¬ng nhê chÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng b¾t hé ®Ó ®­a vÒ §«ng D­¬ng.

http://www.tienphongonline.com.vn

22

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

LuËt s­ biÖn hé r»ng: Ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng kh«ng cã mét tµi liÖu, c¬ së v÷ng ch¾c nµo ®Ó kÕt luËn Tèng V¨n S¬ lµ NguyÔn ¸i Quèc, mét ng­êi céng s¶n. Còng kh«ng cã b»ng chøng nµo chøng minh Tèng V¨n S¬ lµ tay sai cña Liªn X« còng nh­ ph¸i viªn cña quèc tÕ céng s¶n. Thêi gian c­ ngô t¹i H­¬ng C¶ng, Tèng V¨n S¬ kh«ng hÒ vi ph¹m bÊt kú ®iÒu g× ®èi víi quy ®Þnh cña ph¸p luËt Anh quèc. Ngay khi kh¸m xÐt, lôc so¸t t¹i sè nhµ 186 ®­êng Tam Lung n¬i Tèng V¨n S¬ bÞ b¾t gi÷, c¶nh s¸t còng kh«ng hÒ thu ®­îc bÊt kú mét tµi liÖu cã liªn quan ®Õn céng s¶n hay ph¶n lo¹n g©y nguy h¹i cho anh ninh H­¬ng C¶ng. VÒ lý do thø hai, sau khi nªu lªn tÊt c¶ nh÷ng ®¹o luËt cña Anh quèc vÒ quyÒn trôc xuÊt ban hµnh tõ thÕ kû XIX cho tíi thêi gian ®ã, luËt s­ kh¼ng ®Þnh r»ng Tèng V¨n S¬ kh«ng thuéc bÊt kú ®èi t­îng nµo thuéc diÖn ph¶i bÞ trôc xuÊt. §Ó minh chøng, luËt s­ ph©n tÝch tiÕp: Trªn thùc tÕ, cho tíi ®Çu thÕ kû XX nµy, kh«ng hÒ cã mét vô trôc xuÊt nµo c¶, kÓ c¶ vô ¸n lín x¶y ra n¨m 1858 khi vua n­íc Ph¸p sang th¨m n­íc Anh bÞ m­u s¸t. ChÝnh quyÒn Ph¸p lóc ®ã còng ®· yªu cÇu chÝnh quyÒn Anh trao cho hä mét trong nh÷ng can ph¹m vµo vô m­u s¸t nµy. Song, Ngo¹i tr­ëng Anh lóc bÊy giê lµ Cla - ran - ®¬n (Clarandon) ®· tõ chèi vµ nãi r»ng “hoµn toµn kh«ng cã mét lý do nµo buéc NghÞ viÖn Anh th«ng qua LuËt trao tr¶ ph¹m nh©n cho n­íc ngoµi vÒ mét vô ¸n chÝnh trÞ”.

http://www.tienphongonline.com.vn

23

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

§Õn n¨m 1905, NghÞ viÖn Anh ®Æt l¹i vÊn ®Ò trôc xuÊt ngo¹i kiÒu, nh­ng cÊm kh«ng ®­îc trôc xuÊt ngo¹i kiÒu nµo vÒ téi chÝnh trÞ. §Çu n¨m 1914, ngay h«m sau khi tuyªn bè tham gia chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, NghÞ viÖn Anh ®· th«ng qua ®¹o luËt cho phÐp chÝnh quyÒn cã thÓ giao chÝnh trÞ ph¹m ®ang l¸nh n¹n ë n­íc Anh hay thuéc ®Þa cho n­íc kh¸c. Nh­ng ®¹o luËt nµy chØ cã gi¸ trÞ thi hµnh trong thêi gian n­íc Anh cã chiÕn tranh. Khi hÕt chiÕn tranh, ®­¬ng nhiªn ®¹o luËt Êy tù nã kh«ng cßn hiÖu lùc. KÓ tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø I, n­íc Anh l¹i vÉn thi hµnh nh÷ng ®¹o luËt nh­ tr­íc cho ®Õn b©y giê. ChÝnh bëi thÕ, kh«ng tån t¹i bÊt cø lý do nµo ®Ó trôc xuÊt Tèng V¨n S¬. Nh÷ng viÖn dÉn vµ lËp luËn cña luËt s­ lµ hÕt søc chÆt chÏ, ®óng luËt ph¸p Anh quèc, tuy nhiªn, t¹i phiªn tßa cuèi cïng, phiªn thø 9 häp vµo ngµy 12/9/1931, vÞ ch¸nh ¸n ®· tuyªn bè thõa nhËn 4 ®iÓm: 1. ViÖc b¾t lµ tr¸i phÐp 2. ViÖc giam lµ tr¸i phÐp. 3. ViÖc hái cung kh«ng ®óng thñ tôc. 4. ChÝnh quyÒn ®· lµm gi¶ m¹o tê cung. Song ®iÒu quan träng nhÊt lµ viÖc trôc xuÊt th× vÞ ch¸nh tßa tuyªn bè: ViÖc chÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng trôc xuÊt Tèng V¨n S¬ lµ hîp ph¸p! §©y râ rµng lµ kiÓu “c¶ vó lÊp miÖng em”! http://www.tienphongonline.com.vn

24

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

Sinh m¹ng cña Tèng V¨n S¬ cßn ®ang treo l¬ löng, ch­a biÕt sÏ ra sao.

http://www.tienphongonline.com.vn

25

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

V.Tho¾t th¶ ra, l¹i b¾t vµo nh­ ch¬i! Tr­íc t×nh thÕ v« cïng nguy hiÓm do sù cè chÊp cña chÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng, luËt s­ L«-d¬-bi cïng víi «ng Tèng bµn b¹c víi nhau kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c lµ ph¶i ®Êu tranh sao cho Tèng V¨n S¬ ®­îc quyÒn chèng ¸n lªn C¬ mËt viÖn (cßn gäi lµ Tèi cao Ph¸p viÖn) t¹i Lu©n §«n.

Ngôc VÝchtoria t¹i Hång K«ng n¬i giam gi÷ Tèng V¨n S¬ (¶nh l­u t¹i B¶o tµng Hå ChÝ Minh)

ý ®Þnh ®ã ®· vÊp ngay ph¶i khã kh¨n khi viªn ch­ëng lý ®Æt ra hai ®iÒu kiÖn: Mét lµ, vô ¸n ph¶i ®­îc minh chøng nh­ mét vô cã tÇm quan träng ®Æc biÖt ®¸ng ®Ö ®¬n lªn C¬ mËt viÖn. Theo viªn ch­ëng lý, vô ¸n nµy ch­a ®ñ tÇm quan träng ®Æc biÖt. Hai lµ, ®­¬ng sù ph¶i tù chøng minh lµ ®· bÞ tæn thÊt vÒ mét quyÒn c«ng d©n nµo ®ã (some civil right) trÞ gi¸ 5.000 ®«-la trong vô nµy. §Æt ra 2 ®iÒu kiÖn nµy, viªn ch­ëng lý tin ch¾c r»ng Tèng V¨n S¬ sÏ kh«ng thÓ ®¸p øng, nhÊt lµ ®iÒu kiÖn thø 2, bëi v×, Tèng V¨n S¬ kh«ng ph¶i lµ mét c«ng chøc, l¹i cµng http://www.tienphongonline.com.vn

26

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

kh«ng ph¶i lµ mét th­¬ng gia th× lµm sao mµ cã tæn thÊt ®Õn 5000 ®«-la? Song viªn ch­ëng lý ®· kh«ng thÓ ngê ®­îc r»ng, Tèng V¨n S¬ cïng luËt s­ L«-d¬-bi ®· bÎ g·y m­u ®å vµ sù cè chÊp cña chÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng. LuËt s­ L«-d¬-bi ph¶n biÖn: - QuyÒn chèng ¸n lµ mét quyÒn thiªng liªng bÊt kh¶ x©m ph¹m. §©y lµ mét vô ¸n cã tÇm quan träng lín lao vµ réng kh¾p trong quÇn chóng. VÒ phÇn Tèng V¨n S¬, ®­¬ng sù ®· ®Ö ®¬n lªn tßa nªu râ rµng d©n quyÒn (right civil) mµ «ng ta cã quyÒn ®­îc h­ëng lµ Tù do cña «ng ta bÞ x©m ph¹m b»ng chøng lµ vÞ ch¸nh tßa ®· tuyªn «ng ta bÞ b¾t sai, giam gi÷ sai, nh­ thÕ «ng Êy ®· bÞ t­íc ®o¹t Tù do h¬n 100 ngµy. Ch¶ lÏ sù mÊt Tù do h¬n 100 ngµy ®ã kh«ng trÞ gi¸ h¬n 5000 ®«-la? Sau lËp luËn ®Çy bÊt ngê vµ x¸c ®¸ng Êy, vÞ ch¸nh ¸n ®µnh ph¶i thõa nhËn r»ng vô ¸n nµy ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó ®­a lªn C¬ mËt viÖn. Nh­ng «ng ta vÉn ®Æt ra thªm 3 ®iÒu kiÖn kh¸c: 1.Ph¶i nép ®¬n chèng ¸n trong vßng 14 ngµy; 2.Ph¶i nép ®ñ hå s¬ lªn C¬ mËt viÖn trong vßng 3 th¸ng; 3.Ph¶i nép sè tiÒn 500 ®«-la ¸n phÝ trong vßng 1 th¸ng. LuËt s­ L«-d¬-bi “vui vΔ nhËn lêi. §iÒu kiÖn thø nhÊt th× qu¸ ®¬n gi¶n. §iÒu kiÖn thø ba th× luËt s­ L«-d¬-bi giÊu kh«ng cho Tèng V¨n S¬ biÕt v× luËt s­ hiÓu Tèng V¨n S¬ ch¼ng ®µo ®©u ra sè tiÒn ®ã vµ luËt s­ ®· tù bá tiÒn tói ra ®Ó nép ¸n phÝ.

http://www.tienphongonline.com.vn

27

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

Riªng ®iÒu kiÖn thø hai, v× tµi liÖu ph¶i in ty-p« vµ rÊt nhiÒu, nªn luËt s­ L«-d¬-bi ph¶i m·i tíi ngµy 12/12 n¨m ®ã míi tËp hîp xong vµ chuyÓn ngay lªn C¬ mËt viÖn. C¬ mËt viÖn lµ tßa ¸n cao nhÊt ë n­íc Anh, cã quyÒn chung thÈm. ViÖn nµy chØ xÐt xö qua hå s¬ do c¸c tßa ¸n ®Þa ph­¬ng göi lªn. Hai bªn nguyªn vµ bÞ kh«ng cÇn hiÖn diÖn. Cã hai vÞ luËt s­ ®¹i diÖn cho hai bªn: LuËt s­ §ªnis N©u-oen Pritt (Dennis Nowell Pritt) bªnh vùc cho Tèng V¨n S¬, cßn ngµi Xta-pho-®¬ Crips (Sir Stufford Cripps) th× bªnh vùc cho chÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng. LuËt s­ §.N.Prit nguyªn lµ nghÞ viªn thuéc ph¸i t¶ trong NghÞ viÖn Anh, lµ mét ng­êi cã ®Çu ãc tiÕn bé, cßn luËt s­ C.Crip lµ con trai Hu©n t­íc Pan-m¬ (Lord Palmer). Khi C«ng ®¶ng lªn cÇm quyÒn ë Anh quèc th× Hu©n t­íc Panm¬ ®­îc lµm Bé tr­ëng Bé thuéc ®Þa.

Toµ ¸n Hång K«ng n¬i diÔn ra chÝn phiªn toµ xÐt xö Tèng V¨n S¬ (NguyÔn ¸i Quèc) tõ ngµy 31/7/1931 ®Õn ngµy 12/9/1931

C¶ hai luËt s­ Prit vµ Crips ®Òu lµ b¹n cña luËt s­ L«-d¬bi, nh­ng Prit th©n h¬n nªn luËt s­ L«-d¬-bi ®· göi cho «ng nµy mét bøc th­ riªng giíi thiÖu vÒ b¶n th©n Tèng V¨n S¬ vµ tÝnh chÊt quan träng cña vô ¸n nµy, cuèi cïng, ®éng viªn b¹n cè g¾ng b¶o vÖ sao cho ®­îc th¾ng lîi.KÌm theo, luËt s­ L«-d¬-bi còng göi mét tËp hå s¬ cho Prit. http://www.tienphongonline.com.vn

28

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

Sau khi nghiªn cøu hå s¬, thÊy ®óng nh­ trong th­ giíi thiÖu, Prit ®· høa sÏ lµm hÕt søc m×nh vµ b¾t tay vµo kÕ ho¹ch chuÈn bÞ cho cuéc chiÕn vÎ vang nµy. Trong th©m t©m, luËt s­ Prit thÊy r»ng vô nµy chØ cã thÓ giµnh ®­îc th¾ng lîi nÕu cã sù trî gióp cña vÞ luËt s­ ®¹i diÖn cho chÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng. ¤ng Prit liÒn kh«ng ng¹i ngÇn, t×m ®Õn ch¬i nhµ ngµi Crips vµ dïng nh÷ng lêi lÏ t©m t×nh, nªu râ vÒ con ng­êi Tèng V¨n S¬, ®ång thêi còng ph©n tÝch r»ng, nÕu ngµi Crips mét mùc bªnh vùc cho sù cè chÊp cña chÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng th× uy tÝn cña ngµi sÏ bÞ tæn th­¬ng nghiªm träng. V× lóc ®ã ch­a nghiªn cøu hå s¬ nªn ngµi Crips còng chØ Ëm õ cho qua chuyÖn. ThÕ nh­ng khi ®äc hå s¬ xong th× ngµi Crip ®· tá th¸i ®é râ rµng lµ ñng hé Tèng V¨n S¬. Hai vÞ luËt s­ ®· gÆp l¹i nhau cïng bµn b¹c thèng nhÊt sÏ biÖn hé ®Ó Vua Anh phãng thÝch Tèng V¨n S¬. Ngµy 21/7/1932, t¹i tßa ¸n trong cung ®iÖn Bíc-king-ham, cã mÆt §øc vua Anh, hÇu t­íc ch¸nh ¸n ®· ph¸n quyÕt: 1. Bá viÖc chØ ®Þnh “tµu biÓn” trong lÖnh trôc xuÊt; 2. Trong bÊt cø tr­êng hîp nµo còng kh«ng giao ng­êi kh¸ng ¸n cho Ph¸p hoÆc ®Õn mét l·nh thæ do Ph¸p b¶o hé hoÆc xuèng mét tµu biÓn cña Ph¸p; 3. ChÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng sÏ hÕt søc cè g¾ng ®Ó b¶o ®¶m r»ng ng­êi kh¸ng ¸n (tøc Tèng V¨n S¬-PV) sÏ ®Õn ®­îc n¬i muèn ®Õn; 4. Chi 250 b¶ng Anh cho phÝ tæn cña ng­êi kh¸ng ¸n. LuËt s­ Crips cßn thay mÆt chÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng høa gióp ph­¬ng tiÖn cho nhµ c¸ch m¹ng An Nam! Ngoµi ra, http://www.tienphongonline.com.vn

29

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

chÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng cßn ®­a cho Tèng V¨n S¬ 400 ®« la tiÒn lé phÝ. VËy lµ, cuéc chiÕn “ch©u chÊu ®¸ voi” ®· giµnh ®­îc “®¹i th¾ng lîi”. ¢m m­u h·m h¹i cña chÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng bÞ sôp ®æ, chÝnh nghÜa ®· th¾ng! §ã lµ nhê vµo c«ng lao cña vÞ luËt s­ ®Çy nhiÖt huyÕt víi Tèng V¨n S¬, cïng víi sù gióp ®ì ®¾c lùc cña c¸c vÞ luËt s­ Giªn-kin, Prit vµ Crips… B¸o chÝ Anh quèc lóc ®ã ®· coi: “ViÖc nhµ c¸ch m¹ng An Nam ®­îc tr¾ng ¸n lµ mét danh dù lín cho luËt s­ L«-d¬-bi vµ cña c«ng lý n­íc Anh”. Tin vui bay vÒ H­¬ng C¶ng lµm cho luËt s­ L«-d¬-bi vµ gia ®×nh «ng v« cïng phÊn khëi vµ «ng ®· b¸o tin ngay cho Tèng V¨n S¬ lóc ®ã ®ang n»m ®iÒu trÞ trong bÖnh viÖn. Ch¶ lµ, sau khi bÞ giam mÊy th¸ng liÒn trong nhµ tï thiÕu thèn mäi ®iÒu kiÖn, «ng Tèng bÞ èm nÆng. LuËt s­ L«-d¬-bi ®· hÕt lßng tranh ®Êu cho “ng­êi kh¸ch hµng ®Æc biÖt” buéc nhµ chøc tr¸ch ph¶i cho «ng Tèng vµo viÖn ®iÒu trÞ. Tíi ®Çu n¨m 1932 th× søc kháe «ng Tèng dÇn b×nh phôc. Vµ khi nhËn ®­îc tin “®¹i th¾ng lîi”, «ng Tèng hÕt søc vui mõng vµ c¶m thÊy kháe kho¾n l¹ th­êng. BÊy nhiªu l©u xa c¸ch ®ång chÝ, b¹n bÌ, nhiÒu ®ªm, «ng Tèng c¶m thÊy v« cïng c« ®¬n, kh¾c kho¶i n¬i ®Êt kh¸ch; cã lóc, «ng h»ng mong cã ®«i c¸nh ®Ó bay vÒ ngay víi ®¹i gia ®×nh v« s¶n. Bëi thÕ, khi nhËn ®­îc tin vui ®¹i th¾ng, Tèng V¨n S¬ ®· hÕt lßng c¶m t¹ luËt s­ L«-d¬-bi vµ gia ®×nh, cïng c¸c vÞ luËt s­ kh¸c råi xin ®­îc rêi ngay H­¬ng C¶ng dï gia ®×nh luËt s­ L«-d¬-bi hÕt lêi khuyªn nhñ nªn ë l¹i chê cho http://www.tienphongonline.com.vn

30

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

søc kháe æn ®Þnh toµn phÇn vµ còng ®Ó nhËn ®­îc ®Çy ®ñ giÊy tê tïy th©n tõ C¬ mËt viÖn göi tíi. Nh©n cã mét chiÕc tµu thñy ®i ch©u ¢u cËp bÕn H­¬ng C¶ng, Tèng V¨n S¬ bÞn rÞn chia tay ©n nh©n råi xuèng tµu, rêi “c¶ng th¬m”, v­ît trïng d­¬ng. Con tµu rÏ sãng ch¹y vÒ h­íng ®Êt T©n-gia-ba (Singapore). Tèng V¨n S¬ ®©u cã ngê r»ng, mËt th¸m ®· dâi theo tõng b­íc ®i cña «ng vµ ®iÖn lu«n cho c¶nh s¸t T©n-gia-ba r»ng, hÔ thÊy mét ng­êi h×nh d¹ng nh­ thÕ th× b¾t l¹i. Tµu võa cËp bÕn T©n-gia-ba, mét ®¸m c¶nh s¸t ®ãn b¾t vµ ¸p gi¶i Tèng V¨n S¬ xuèng tµu Hå San. Hä tuyªn bè r»ng, chÝnh quyÒn T©n-gia-ba kh«ng phô thuéc vµo bÊt cø lÖnh nµo cña c¸c chÝnh quyÒn kh¸c, bëi thÕ, còng kh«ng b¾t buéc ph¶i thi hµnh viÖc ®¶m b¶o cña chÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng. Vµ, c¶nh s¸t T©n-gia-ba ®· buéc «ng Tèng ph¶i lªn ngay tµu Hå San, ®­a tr¶ l¹i cho chÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng. Trë l¹i n¬i ®· g©y cho m×nh bao nhiªu oan tr¸i, ®¾ng cay, Tèng V¨n S¬ võa míi ®Æt ch©n lªn bê liÒn bÞ c¶nh s¸t H­¬ng C¶ng b¾t. Hä tuyªn bè lý do lµ «ng Tèng vµo H­¬ng C¶ng kh«ng cã giÊy phÐp nhËp c¶nh vµ hä ®­a «ng trë l¹i n¬i nhµ tï võa míi giam «ng tr­íc ®©y kh«ng l©u! L¹i mét lÇn n÷a, tÝnh m¹ng cña l·nh tô NguyÔn ¸i Quèc bÞ ®e däa nghiªm träng. Lµm thÕ nµo ®Ó tù cøu m×nh ®©y? http://www.tienphongonline.com.vn

31

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

VI. Nh÷ng ®ãa sen n¬i viÔn xø

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh tÆng gia ®×nh luËt s­ L«-d¬-bi tËp ¶nh ghi l¹i nh÷ng h×nh ¶nh kû niÖm vÒ chuyÕn th¨m ViÖt Nam. Ngµy 2/2/1960 (¶nh l­u t¹i B¶o tµng Hå ChÝ Minh)

Cßn nhí, khi ®ång ý nhËn lêi bµo ch÷a cho Tèng V¨n S¬, luËt s­ L«-d¬-bi ®· ph¶i qu¸ tam ba bËn tíi nhµ tï th× nhµ chøc tr¸ch míi cho «ng gÆp mÆt kh¸ch hµng cña m×nh. ChØ sau lÇn gÆp mÆt vµ trß chuyÖn Êy, luËt s­ hÕt søc c¶m phôc tinh thÇn, tµi n¨ng, ®¹o ®øc vµ sù lÞch duyÖt cña Tèng V¨n S¬. VÒ mÆt tuæi t¸c, luËt s­ L«-d¬-bi h¬n Tèng V¨n S¬ chõng gÇn chôc tuæi. Tuy nhiªn, tÊt c¶ nh÷ng g× to¸t ra tõ Tèng V¨n S¬ khiÕn cho luËt s­ võa quý träng, võa gÇn gòi, th©n thiÕt rÊt ®¸ng tin cËy. Sau buæi tiÕp xóc Êy, vÒ tíi nhµ, luËt s­ vÉn cßn b©ng khu©ng ngÉm nghÜ vÒ nhµ c¸ch m¹ng Tèng V¨n S¬ tíi møc «ng quªn c¶ viÖc chµo vî nh­ mäi khi, miÖng cø lÈm bÈm th¸n phôc «ng Tèng. http://www.tienphongonline.com.vn

32

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

ThÊy l¹, bµ vî sinh nghi liÒn th¾c m¾c th× «ng thuËt l¹i viÖc «ng võa vµo tr¹i giam gÆp mÆt mét kh¸ch hµng míi. ¤ng kh«ng ngít lêi ngîi ca Tèng V¨n S¬. ThÊy vËy, bµ vî ngá ý còng rÊt muèn ®­îc tiÕp xóc, lµm quen víi nh©n vËt ®· chiÕm ®­îc c¶m t×nh ®Æc biÖt cña «ng chång luËt s­ danh tiÕng. LÇn gÆp tiÕp sau, «ng luËt s­ ®­a vî ®i theo vµ ®Ó cho bµ chuyÖn trß cïng «ng Tèng chõng gÇn hai chôc phót. ChØ víi ngÇn Êy thêi gian, bµ vî cßn c¶m thÊy quý träng vµ c¶m phôc «ng Tèng h¬n c¶ chång m×nh. VÒ tíi nhµ, bµ thóc giôc chång biÖn hé thÕ nµo ®Ó chÝnh quyÒn ph¶i phãng thÝch «ng Tèng sím chõng nµo hay chõng Êy. Cho tíi phiªn toµ thø 9 (12/9/1931) «ng Tèng bÞ èm nÆng. Vî chång luËt s­ L«-d¬-bi ®· t×m mäi c¸ch ®Ó «ng Tèng ®­îc vµo ®iÒu trÞ trong bÖnh viÖn. Tõ khi «ng Tèng n»m viÖn, vî chång luËt s­ L«-d¬-bi cµng tËn t×nh ch¨m sãc ©n cÇn, chu ®¸o h¬n ®èi víi «ng Tèng nh­ ng­êi th©n ruét thÞt cña m×nh.

http://www.tienphongonline.com.vn

33

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

Trang phôc do gia ®×nh luËt s­ L«-d¬-bi chuÈn bÞ cho NguyÔn ¸i Quèc c¶i trang ®Ó ra khái H­¬ng C¶ng (¶nh t­ liÖu t¹i B¶o tµng Hå ChÝ Minh)

§Æc biÖt, bµ vî v× cã nhiÒu thêi gian r¶nh rçi h¬n chång, nªn ®· th­êng xuyªn vµo th¨m, ch¨m lo vµ chuyÖn trß cïng «ng Tèng. Mçi lÇn vµo th¨m, bµ th­êng mua hoa qu¶, b¸nh kÑo, s¸ch b¸o, vµ ®iÒu lµm cho «ng Tèng v« cïng c¶m ®éng lµ bao giê bµ vî luËt s­ còng kh«ng quªn mang ®Õn mÊy b«ng sen-lo¹i hoa mµ «ng Tèng rÊt ­a thÝch. H­¬ng C¶ng lµ mét ®¶o thiÕu v¾ng ®Çm, hå, ao cho nªn kh«ng thÓ cã hoa sen. Tuy nhiªn, ng­êi ta vÉn cã thÓ ®­a hoa sen tõ néi ®Þa Qu¶ng §«ng tíi, bëi vËy, trªn ®Êt H­¬ng C¶ng, hoa sen rÊt khan hiÕm vµ ®¾t ®á… Trë l¹i viÖc Tèng V¨n S¬ bÞ c¶nh s¸t H­¬ng C¶ng th«ng ®ång víi c¶nh s¸t T©n-gia-ba b¾t ®­a vÒ nhµ tï cò. Trªn ®­êng vµo nhµ tï, Tèng V¨n S¬ ®· suy nghÜ rÊt nhiÒu. ¤ng hiÓu ®­îc r»ng, tôi mËt th¸m H­¬ng C¶ng cè gi÷ kÝn chuyÖn b¾t l¹i nµy chØ chê dÞp cã tµu lµ ¸p gi¶i m×nh lªn tµu vÒ §«ng D­¬ng giao cho Ph¸p. ChÝnh bëi thÕ, ph¶i http://www.tienphongonline.com.vn

34

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

b»ng mäi c¸ch liªn l¹c ®­îc víi luËt s­ L«-d¬-bi cµng sím cµng tèt. Trong sè lÝnh g¸c t¹i nhµ tï hÇu nh­ ai còng cã c¶m t×nh víi «ng Tèng, nh­ng cã mét ng­êi ®· ®­îc «ng Tèng c¶m ho¸, rÊt ®¸ng tin cËy. ¤ng Tèng liÒn viÕt mÊy dßng ng¾n ngñi vµ nhê ng­êi lÝnh g¸c nµy trao tËn tay cho luËt s­ L«-d¬-bi. Ng­êi lÝnh g¸c ®ã ngay tøc kh¾c chuyÓn th­ tíi ®Þa chØ cÇn t×m. Võa nhËn ®­îc tin «ng Tèng bÞ b¾t l¹i, luËt s­ L«-d¬-bi rÊt bµng hoµng võa giËn, võa lo: giËn v× chÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng kh«ng gi÷ ®óng lêi høa ®Ó «ng Tèng tù do muèn ®i ®©u th× ®i; lo v× tÝnh m¹ng «ng Tèng lÇn nµy khã mµ b¶o toµn. Ph¶i b»ng mäi c¸ch cøu «ng Tèng ra khái nhµ tï råi sÏ liÖu tÝnh sau. Trong vai trß luËt s­, «ng L«-d¬-bi ®· chÝnh thøc gÆp nhµ chøc tr¸ch, phª ph¸n hä kÞch liÖt khi chèng l¹i lÖnh tuyªn ¸n cña C¬ mËt viÖn, ®Ó cho c¶nh s¸t b¾t l¹i Tèng V¨n S¬ mét c¸ch tr¸i phÐp. ChÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng lóc ®ã biÕt kh«ng thÓ giam gi÷ Tèng V¨n S¬, nªn ®· ph¶i can thiÖp ®Ó Së c¶nh s¸t H­¬ng C¶ng th¶ Tèng V¨n S¬ sau mÊy ngµy giam gi÷. ViÖc ®ßi tù do cho «ng Tèng ®· thµnh c«ng, song tÝnh m¹ng cña «ng th× vÉn ch­a cã c¸ch g× ®¶m b¶o, bëi bän mËt th¸m ë vïng nµy ®a sè ®· biÕt mÆt Tèng V¨n S¬, chóng ®Òu ®· ®­îc ph¸t ¶nh «ng Tèng ®Ó theo dâi, nay nÕu ®Ó «ng Tèng ®i l¹i ngoµi phè, ch¾c ch¾n, bän mËt th¸m sÏ kh«ng tha vµ khi cÇn, bän chóng s½n sµng thñ http://www.tienphongonline.com.vn

35

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

tiªu «ng Tèng ®Ó lÜnh mãn phÇn th­ëng 15 ngµn ®«-la mµ Toµn quyÒn §«ng D­¬ng ®· treo th­ëng. Sau mét thêi gian bµn tÝnh, «ng bµ L«-d¬-bi quyÕt ®Þnh giÊu «ng Tèng vµo ký tóc x¸ Thanh niªn Thiªn chóa gi¸o Trung Hoa (Chinese Young Men Christian Association, viÕt t¾t lµ CYMCA) t¹i H­¬ng C¶ng. Ký tóc x¸ nµy dµnh riªng cho nh÷ng ng­êi Trung Quèc theo ®¹o Thiªn chóa gi¸o, lµ gi¸o s­, sinh viªn, c«ng chøc. Khu vùc nµy lµ cña Nhµ Chung, c¶nh s¸t H­¬ng C¶ng kh«ng ®­îc quyÒn vµo. Nhê mèi quan hÖ cña m×nh, «ng bµ L«-d¬-bi ®· thu xÕp cho «ng Tèng ®­îc ë riªng mét phßng kÝn ®¸o; hµng ngµy kh«ng ®­îc ra ngoµi ®Ó tr¸nh con m¾t r×nh mß cña mËt th¸m. ViÖc c¬m n­íc, sinh ho¹t hoµn toµn do bµ L«-d¬-bi lo chu tÊt. §­îc mét thêi gian, tuy ch­a bÞ lé, nh­ng «ng bµ L«d¬-bi vÉn ch­a yªn t©m v× linh tÝnh m¸ch b¶o nÕu ®Ó «ng Tèng ë trong ký tóc x¸ kia l©u, ch¾c ch¾n kh«ng chãng th× chÇy, bän mËt th¸m sÏ ®¸nh h¬i thÊy. Bëi vËy, c¶ hai «ng bµ cïng suy tÝnh rÊt nhiÒu ph­¬ng ¸n, vµ cuèi cïng ®· chän ph­¬ng ¸n bÊt ngê nhÊt: “N¬i ch©n ®Ìn lµ n¬i tèi nhÊt”. Theo h­íng dÉn cña bµ L«-d¬-bi, «ng Tèng tù lÊy d©y ®o kÝch th­íc chiÒu cao, vßng bông vßng ngùc. Sau ®ã, giao cho «ng Long, mét ng­êi Trung Quèc rÊt ®¸ng tin cËy, ®ang lµm chñ sù (ch¸nh v¨n phßng) v¨n phßng cña luËt s­ L«-d¬-bi, ®i chän mua mét bé quÇn ¸o gåm mét ¸o dµi, tay réng, cæ ®øng, cµi n¸ch vµ mét chiÕc quÇn. http://www.tienphongonline.com.vn

36

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

Bµ L«-d¬-bi gãi vu«ng v¾n ph¼ng phiu vµo mét tê b¸o råi trao cho mét em bÐ b¸n b¸o bÝ mËt ®­a vµo cho «ng Tèng, kÌm theo lµ mÈu giÊy viÕt mÊy dßng dÆn ®Õn 5 giê r­ìi chiÒu h«m ®ã, mÆc bé quÇn ¸o nµy ra cæng ®i ®Õn chç b·i ®Êt cã mét chiÕc « t« ®îi s½n, lªn xe. §óng giê hÑn, «ng Tèng trÞnh träng trong y phôc “gi¸o s­” víi bé ria míi ®Ó lµm t¨ng vÎ ®¹o m¹o cña nhµ trÝ thøc. Trªn s©n lóc nµy c¸c gi¸o s­, sinh viªn ®ang ®øng ch¬i ®«ng ®¶o. ¤ng Tèng ®iÒm tÜnh, lÞch sù chµo hái c¸c gi¸o s­ cò. C¸c vÞ nµy t­ëng lµ “gi¸o s­ míi” nªn còng chµo l¹i «ng Tèng mét c¸ch lÔ ®é. C¸c sinh viªn thÊy vËy còng cung kÝnh chµo “gi¸o s­” Tèng. ¤ng Tèng khoan thai b­íc ra cæng vµ ®i tíi ®óng ®iÓm hÑn th× qu¶ nhiªn ®· cã mét chiÕc xe « t« sang träng ®ç ë ®ã. Bªn c¹nh xe « t« cã mét ng­êi ch©u ¢u, ®øng tuæi, ®ang cÇm mét quyÓn sæ vµ c©y bót tÝnh to¸n g× ®ã. Khi thÊy «ng Tèng l¹i gÇn, ng­êi ®ã bÌn gäi to: - Nµy «ng thÇu kho¸n, «ng l¹i ®©y t«i bµn viÖc x©y ng«i nhµ trªn m¶nh ®Êt nµy. ¤ng Tèng nhËp vai rÊt nhanh, l¹i gÇn vµ s¸nh vai cïng «ng kiÕn tróc s­ võa ®i võa bµn b¹c c«ng viÖc x©y dùng. Sau khi quan s¸t kh«ng cã dÊu hiÖu g× kh¶ nghi, “kiÕn tróc s­” míi ra hiÖu cho «ng “thÇu kho¸n” lªn xe. ChiÕc xe ch¹y vßng vÌo hÕt phè nä sang phè kia, khi ®· ch¾c ch¾n kh«ng cã “c¸i ®u«i” nµo, “kiÕn tróc s­” liÒn cho http://www.tienphongonline.com.vn

37

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

xe ch¹y th¼ng vÒ nhµ m×nh. VÞ kiÕn tróc s­ ®ã chÝnh lµ luËt s­ L«-d¬-bi. Bän mËt th¸m ®· kh«ng thÓ ngê ®­îc r»ng, ng­êi mµ chóng ngµy ®ªm theo dâi, ®ang hiÖn diÖn gi÷a trung t©m H­¬ng C¶ng, sê sê ngay tr­íc m¾t mµ chóng kh«ng m¶y may hay biÕt. ¤ng bµ L«-d¬-bi cho gäi båi bÕp vµ nh÷ng ng­êi gióp viÖc trong gia ®×nh lªn vµ dÆn dß kü l­ìng lµ gia ®×nh mêi mét quý kh¸ch lµ ng­êi Trung Quèc tíi ch¬i vµ ë l¹i nhµ mét thêi gian, ai nÊy ®Òu ph¶i phôc vô chu tÊt, tuyÖt ®èi kh«ng ®­îc ®Ó lé cho ng­êi ngoµi hay. Mäi ng­êi ®Òu r¨m r¾p tu©n theo. Tõ ®ã, «ng Tèng ë h¼n t¹i nhµ «ng bµ L«-d¬-bi. Hµng ngµy, «ng dËy sím tËp thÓ thao, ®äc s¸ch b¸o, d¹y häc cho con g¸i «ng bµ L«-d¬-bi tªn lµ Pa-t¬-ri-xi-a, lóc ®ã kho¶ng 5-6 tuæi. D¹y häc xong, «ng Tèng th­êng kÓ chuyÖn cæ tÝch cho Pat¬-ri-xi-a nghe. C« bÐ ®Æc biÖt yªu quý chó Tèng, suèt ngµy quanh quÈn, quÊn quÝt bªn chó... Bän mËt th¸m vÉn lïng sôc g¾t gao. §Ó b¶o toµn cho tÝnh m¹ng «ng Tèng, «ng bµ L«-d¬-bi ®· ph¶i di chuyÓn chç ë cho «ng Tèng tíi 3-4 lÇn mµ vÉn ch­a an t©m. Cuèi cïng, ®Ó tr¸nh tai häa cã thÓ x¶y ra bÊt cø lóc nµo, vî chång «ng bµ L«-d¬-bi cïng bµn tÝnh víi «ng Tèng mét kÕ ho¹ch rêi khái H­¬ng C¶ng mét c¸ch “bÊt ngê” nhÊt vµ “an toµn” nhÊt. http://www.tienphongonline.com.vn

38

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

Muèn vËy, chØ cßn mét c¸ch duy nhÊt lµ «ng Tèng rêi H­¬ng C¶ng víi t­ c¸ch lµ “vÞ kh¸ch quý” cña thèng ®èc H­¬ng C¶ng vµ ph¶i ®­îc ®¶m b¶o bëi chÝnh «ng thèng ®èc mµ tr­íc ®ã kh«ng l©u h¹ bót ký lÖnh trôc xuÊt «ng Tèng, giao cho chÝnh quyÒn §«ng D­¬ng! LiÖu “kÕ ho¹ch kh«ng t­ëng” nµy cã thÓ thùc hiÖn?

http://www.tienphongonline.com.vn

39

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

VII. Cuéc v­ît biªn thÇn kú!

Cè vÊn Ban chÊp hµnh Trung ­¬ng §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam Ph¹m V¨n §ång tiÕp c« Pa - t¬ - ri - xia L« - d¬ - bi chiÒu 8/6/1992 t¹i Hµ Néi. (¶nh l­u t¶i B¶o tµng Hå ChÝ Minh.)

Ai còng biÕt, H­¬ng C¶ng lµ mét hßn ®¶o bèn bÒ lµ biÓn c¶. Lóc ®ã, ai ai ®i khái ®¶o nµy ®Òu ph¶i dïng tµu thñy hay thuyÒn, xuång, ngoµi ra kh«ng cßn ®­êng nµo kh¸c. H¬n n÷a, tµu, thuyÒn dï cËp bÕn hay rêi bÕn, ®Òu ph¶i chÞu sù quy ®Þnh, gi¸m s¸t cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng. T¹i c¸c bÕn Êy, c¶nh s¸t, mËt th¸m ch×m næi suèt ngµy trµ trén theo dâi ®Ó ph¸t hiÖn, b¾t gi÷ nh÷ng “phÇn tö” cã tªn trong “sæ ®en”. Bëi thÕ, kh«ng thÓ nµo ®¶m b¶o ®­îc tÝnh m¹ng, nÕu «ng Tèng lªn tµu t¹i bÕn chÝnh quy. ¤ng bµ luËt s­ L«-d¬-bi vµ «ng Tèng ®Òu biÕt rÊt râ ®iÒu ®ã. ChÝnh v× vËy, ba ng­êi ®· v¾t ãc vµ cuèi cïng «ng Tèng ®· ®Ò ra mét kÕ ho¹ch mµ «ng bµ luËt s­ rÊt t¸n ®ång, cho lµ mét kÕ ho¹ch t¸o b¹o vµ thÇn kú, trong ®ã, “diÔn viªn http://www.tienphongonline.com.vn

40

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

chÝnh” lµ «ng Thèng ®èc H­¬ng C¶ng Uy - li - am Pin (William Peel). D¹o «ng Tèng cßn n»m trong bÖnh viÖn, vµo mét buæi chiÒu thu khi mïa sen ®· gÇn hÕt, bµ L«-d¬-bi, tr­íc khi vµo th¨m «ng Tèng, ®· ra chî, ®i hÕt hµng nµy, hµng kh¸c cè t×nh mua cho ®­îc mÊy b«ng hoa sen. Bµ ®ang t×m hái nh÷ng ng­êi b¸n hoa th× gÆp mét bµ b¹n. ThÊy bµ L«-d¬-bi lËt ®Ët lïng mua hoa sen th× lÊy lµm l¹, liÒn r¶o b­íc tíi gÇn gÆng hái bµ mua hoa sen ®Ó lµm g×. Kh«ng tr¶ lêi b¹n, bµ L«-d¬-bi hái l¹i xem bµ Êy cã biÕt ë ®©u cßn hoa sen. Bµ kia cµng thÊy l¹ cµng gÆng hái v× ng­êi ¢u ch©u nãi chung kh«ng thÝch hoa sen l¾m. Bµ L«-d¬-bi ®µnh ph¶i v¾n t¾t r»ng mua sen ®Ó tÆng mét ng­êi b¹n An Nam tuyÖt vêi, th«ng minh tµi giái vµ lÞch l·m, hiÖn ®ang n»m ®iÒu trÞ trong bÖnh viÖn. Ng­êi b¹n g¸i kia tªn thËt lµ Xten-la Ben-x¬n (Stella Benson), phu nh©n cña quan Phã thèng ®èc H­¬ng C¶ng, ngµi T«-ma Xac-th¬n (Sir Thomas Sactherns); ®ång thêi lµ mét v¨n sÜ næi tiÕng Anh quèc lóc ®ã víi bót danh lµ Vícgi-ni-a U-«n-ph¬ (Virginia Woolf). “Linh c¶m” nghÒ nghiÖp m¸ch b¶o bµ Ben-x¬n vÒ mét nh©n vËt cho mét ®Ò tµi hÊp dÉn, vËy nªn, n÷ v¨n sÜ n»ng nÆc ®ßi bµ L«-d¬-bi t¹o ®iÒu kiÖn cho tiÕp xóc víi «ng Tèng. ThÊy ®©y còng lµ dÞp t¹o thªm tiÕng nãi ñng hé «ng Tèng, bµ L«-d¬-bi ®· dÉn n÷ sÜ U-«n-ph¬ tíi th¨m «ng Tèng t¹i http://www.tienphongonline.com.vn

41

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

bÖnh viÖn. Buæi gÆp mÆt tuy ng¾n ngñi nh­ng ®· ®Ó l¹i nh÷ng c¶m xóc m¹nh mÏ trong t©m hån n÷ v¨n sÜ nµy. Ngay tèi h«m ®ã, trë vÒ nhµ riªng, n÷ v¨n sÜ ®· thùc sù næi giËn víi chång - «ng Phã thèng ®èc Xac-th¬n. Tho¹t ®Çu, «ng Phã thèng ®èc hÕt søc ng¹c nhiªn tr­íc sù c¨m giËn cña vî ®èi víi chÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng trong viÖc h·m h¹i mét con ng­êi tuyÖt vêi khiÕn cho «ng ta èm yÕu ®Õn thÕ. Sau ®ã, bµ vî ®· kÓ cho «ng phã thèng ®èc nghe r»ng bµ võa ®i th¨m vµ chuyÖn trß víi «ng Tèng vµ hÕt lêi ngîi ca ng­êi c¸ch m¹ng An Nam nµy. MÊy h«m sau, «ng Phã thèng ®èc b¶o vî dÉn m×nh ®i th¨m «ng Tèng. Vµ b©y giê, ®Õn l­ît «ng Phã thèng ®èc ®i hÕt tõ ng¹c nhiªn nµy tíi ng¹c nhiªn kh¸c: tr­íc m¾t «ng lµ mét ng­êi ¸ ch©u m¶nh dÎ, xanh xao, nh­ng ë «ng ta to¸t lªn mét ®iÒu g× ®ã khiÕn cho «ng Phã thèng ®èc v« cïng kh©m phôc, tõ giäng nãi tiÕng Anh rÊt chuÈn, tíi phong th¸i b×nh dÞ mµ kh«ng yÕu hÌn. KÓ tõ buæi ®ã, hai «ng bµ Phã thèng ®èc vµ luËt s­ L«-d¬bi cïng vî th­êng xuyªn tíi th¨m «ng Tèng. Cµng ngµy, c¶ bèn ng­êi ®Òu quý träng vµ coi «ng Tèng nh­ ng­êi th©n trong gia ®×nh… Trë l¹i “kÕ ho¹ch kh«ng t­ëng” mµ Tèng V¨n S¬ vµ vî chång luËt s­ L«-d¬-bi ®Æt ra. Sau khi ®· thèng nhÊt víi Tèng V¨n S¬, luËt s­ L«-d¬-bi liÒn t×m ®Õn nhµ «ng Phã thèng ®èc Xac-th¬n vµ tr×nh bµy toµn bé kÕ ho¹ch ®ã víi vî chång «ng Xac-th¬n. http://www.tienphongonline.com.vn

42

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

N÷ v¨n sÜ U-«n-ph¬ vç tay t¸n th­ëng cßn «ng Phã thèng ®èc th× cho ®©y lµ “®¹i diÖu kÕ” vµ b¶n th©n «ng høa sÏ l·nh nhiÖm thuyÕt phôc «ng thèng ®èc tham gia vµo “®¹i diÖu kÕ” nµy. Kh«ng ®Ó phÝ thêi gian, «ng Xac-th¬n ®· tíi gÆp Thèng ®èc Pin vµ dïng hÕt lêi lÏ ph¸c häa ch©n dung ch©n chÝnh cña «ng Tèng V¨n S¬, ®ång thêi, ®em danh dù vµ uy tÝn cña mét Phã thèng ®èc ®Ó ®¶m b¶o cho «ng Tèng tr­íc «ng Thèng ®èc Pin. KÕt qu¶, «ng Thèng ®èc Pin ®· vui lßng cho m­în chiÕc ca-n« cña riªng m×nh chuyªn dïng vµo c«ng vô cña thèng ®èc. Cuèi th¸ng 1/1933, cã mét chiÕc tµu thñy cËp bÕn H­¬ng C¶ng sau ®ã sÏ ®i ¸o M«n- Th­îng H¶i råi sang NhËt B¶n. LuËt s­ L«-d¬-bi ®· mua 2 vÐ h¹ng nhÊt. Vµo ®ªm 30 TÕt n¨m Nh©m Th©n, tøc h¹ tuÇn th¸ng 1/1933, chiÕc tµu thuû ®ã nhæ neo rêi H­¬ng C¶ng. ¤ng Tèng kh«ng lªn tµu ë bÕn chÝnh quy ®Ó c¾t ®øt tÊt c¶ nh÷ng “c¸i ®u«i” mËt th¸m t¹i bÕn. Tr­íc ®ã, Thèng ®èc H­¬ng C¶ng ®· lÖnh cho ®éi cËn vÖ l¸i chiÕc ca-n« cña riªng m×nh ®Õn bÕn T©y Hoµng ®ãn mét “vÞ kh¸ch quý” cña thèng ®èc vµ ph¶i hé tèng vÞ ®ã lªn con tµu thñy ®ang ch¹y, mét c¸ch tuyÖt ®èi an toµn.

http://www.tienphongonline.com.vn

43

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh tiÕp gia ®×nh LuËt s­ L« - d¬ - bi tr­íc nhµ sµn trong phñ Chñ tÞch, th¸ng 1/1960

§ªm ®ã, t¹i nhµ «ng bµ L«-d¬-bi mäi ng­êi hÇu nh­ kh«ng ngñ ngoµi ch¸u bÐ Pa-t¬-ri-xia. “Chó Tèng” ®Õn bªn c¹nh gi­êng ch¸u bÐ, ®øng lÆng håi l©u råi h«n lªn tr¸n ch¸u vµ nhÑ nhµng quay ra phßng kh¸ch. ¤ng Tèng xiÕt chÆt tay «ng bµ L«-d¬-bi hai ©n nh©n ®· hÕt lßng, hÕt søc v× «ng trong lóc l©m nguy; «ng bµ còng quyÕn luyÕn kh«ng muèn rêi xa “ng­êi em trai” cña gia ®×nh. Cuèi cïng, «ng Tèng trao l¹i cho «ng bµ mét cuèn nhËt ký ghi l¹i ®Çu ®u«i vô viÖc nµy, vµ hÑn khi nµo trë l¹i th× sÏ xin ®­îc lÊy l¹i. ¤ng bµ nhËn cuèn s¸ch vµ cÈn thËn cho vµo kÐt s¾t. Råi mäi ng­êi cïng ra bÕn T©y Hoµng, ë ®ã, chiÕc ca-n« cña «ng thèng ®èc ®ang chê s½n. Ng­êi ta thÊy ®i ®Çu lµ mét ng­êi Trung Quèc trang phôc hÕt søc sang träng, t­ thÕ ®Ünh ®¹c. §ã chÝnh lµ «ng Tèng. Bªn c¹nh lµ «ng bµ L«-d¬-bi, tiÕp theo lµ Long, còng lµ mét ng­êi Trung Quèc, trong vai th­ ký riªng cña vÞ “th­¬ng gia” giµu cã. Sau cïng lµ mét ®oµn gia nh©n tay x¸ch va ly, ®å ®¹c.

http://www.tienphongonline.com.vn

44

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

MÊy b÷a qua, bµ L«-d¬-bi ®· cho s¾m söa ®ñ quÇn ¸o lÔ phôc, th­êng phôc, y phôc thÓ thao, mïa ®«ng, mïa hÌ cho Tèng V¨n S¬. Tr­íc khi xuèng ca-n«, vÞ kh¸ch dõng l¹i chµo tõ biÖt «ng bµ L«-d¬-bi vµ kh«ng quªn nhê «ng bµ chuyÓn lêi c¶m ¬n tíi quan thèng ®èc H­¬ng C¶ng. Nh÷ng hoa tiªu vµ ®éi cËn vÖ d­íi ca-n« nghe qua nh÷ng lêi ®ã thÇm ®o¸n vÞ kh¸ch nµy ph¶i tÇm cì thÕ nµo míi ®­îc quan thèng ®èc träng väng ®Õn nh­ vËy. Xuèng ca-n«, vÞ kh¸ch l¹i chµo tõ biÖt mét lÇn n÷a. ChiÕc ca-n« c¾m cê lÖnh cña thèng ®èc quay mòi nh¾m h­íng con tµu thñy míi rêi bÕn tr­íc ®ã. Võa ch¹y, chiÕc ca-n« võa ®¸nh tÝn hiÖu cho chiÕc tµu thñy cßn ®ang trªn h¶i phËn H­¬ng C¶ng kia. ThuyÒn tr­ëng trªn tµu thñy nhËn ®­îc tÝn hiÖu th× rÊt ng¹c nhiªn vµ quan s¸t qua èng nhßm thÊy ca-n« treo cê cña quan thèng ®èc nªn ®· cho tµu dõng l¹i. ChiÕc ca-n« ¸p s¸t m¹n tµu. §éi tr­ëng cËn vÖ truyÒn lÖnh cña thèng ®èc, viªn thuyÒn tr­ëng ®øng nghiªm chµo vµ mêi “vÞ kh¸ch quý” cïng viªn th­ ký lªn tµu. VÞ kh¸ch chµo tõ biÖt hoa tiªu vµ ®éi cËn vÖ vµ nhê hä göi lêi c¸m ¬n tíi quan thèng ®èc råi sau ®ã, theo sù h­íng dÉn cña viªn thuyÒn tr­ëng, vÞ kh¸ch vµ th­ ký ung dung ngåi vµo hai ghÕ h¹ng nhÊt, rót thuèc l¸ ra hót vµ ®äc b¸o.

http://www.tienphongonline.com.vn

45

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

VËy lµ, sau gÇn 20 th¸ng bÞ giam gi÷, lïng sôc g¾t gao, tr¶i qua bao gian nan hiÓm nguy, Tèng V¨n S¬ ®· tho¸t khái ©m m­u nham hiÓm cña kÎ thï b»ng mét cuéc v­ît biÓn thÇn kú. VÜ Thanh Sau khi Tèng V¨n S¬ tho¸t khái H­¬ng C¶ng, luËt s­ L«d¬-bi vÉn ch­a c¶m thÊy yªn t©m, «ng liÒn nghÜ ra mét “diÖu kÕ” lµ tung tin Tèng V¨n S¬ tøc l·nh tô An Nam NguyÔn ¸i Quèc ®· chÕt trong bÖnh viÖn ë H­¬ng C¶ng. B¸o chÝ b¾t ®­îc tin ®ã ®· nhanh chãng cho ®¨ng t¶i ngay. ChØ mÊy h«m sau tê b¸o cña §¶ng Céng s¶n Liªn X« Pravda còng ®· ®¨ng tin buån vµ Trung ­¬ng §¶ng Céng s¶n Liªn X« ®· tæ chøc lÔ truy ®iÖu ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc t¹i tr­êng §¹i häc Xta-lin. Trong buæi lÔ nµy, cã mét sè chiÕn sÜ c¸ch m¹ng cña ta ®ang cã mÆt t¹i M¹c-t­-khoa còng tíi dù vµ khãc th­¬ng. MÊy h«m sau n÷a, tê Nh©n ®¹o, c¬ quan Trung ­¬ng cña §¶ng Céng s¶n Ph¸p còng ®¨ng tin ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc ®· mÊt t¹i H­¬ng C¶ng vµ TW §CS Ph¸p còng lµm lÔ truy ®iÖu träng thÓ ng­êi ®ång chÝ ®· tham gia s¸ng lËp §¶ng Céng s¶n Ph¸p. Trong tËp hå s¬ cña së mËt th¸m §«ng D­¬ng lËp vÒ NguyÔn ¸i Quèc, ë trang cuèi cïng hä ®· ghi: “NguyÔn ¸i Quèc ®· chÕt trong nhµ tï t¹i H­¬ng C¶ng”.

http://www.tienphongonline.com.vn

46

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

“DiÖu kÕ” cña luËt s­ L«-d¬-bi thËt h÷u hiÖu, ngay ®Õn c¶ tôi mËt th¸m Ph¸p ®· tin vµo c¸i chÕt cña NguyÔn ¸i Quèc vµ th«i truy lïng. Cho tíi h¬n chôc n¨m sau, vµo ®Çu n¨m 1945, mét th¸m tö cña thùc d©n Ph¸p ho¹t ®éng ë Cao B»ng ®· dß la ®­îc mét tin tèi quan träng liÒn ®iÖn ngay vÒ “mÉu quèc” r»ng ®é nµy cã mét ng­êi tªn lµ Hå ChÝ Minh vÒ ®©y ho¹t ®éng vµ theo mét sè tin tøc thu thËp ®­îc cho r»ng «ng Hå ChÝ Minh chÝnh lµ NguyÔn ¸i Quèc ngµy tr­íc. Th¸m tö ®ã yªu cÇu Pa-ri cho chØ thÞ. NhËn ®­îc tin ®ã, t×nh b¸o Ph¸p t¹i Pa-ri ®· ®iÖn tr¶ lêi r»ng NguyÔn ¸i Quèc ®· chÕt t¹i H­¬ng C¶ng kho¶ng 1931- 1933 råi, vµ coi tin kia lµ v« c¨n cø. Ngµy 2/9/1945, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®äc Tuyªn ng«n §éc lËp, trÞnh träng khai sinh n­íc ViÖt Nam – D©n chñ Céng hßa. Mét sè “c¸o giµ” thùc d©n ë Ph¸p, khi nh×n ¶nh Hå ChÝ Minh vÉn b¸n tÝn b¸n nghi. Hä liÒn ®em ¶nh cho tªn trïm mËt th¸m §«ng D­¬ng lµ Ac-nu (Arnoux) xem. Ac-nu chÝnh lµ kÎ lËp hå s¬ vÒ NguyÔn ¸i Quèc, thuéc lßng vÒ lai lÞch vµ h×nh d¹ng NguyÔn ¸i Quèc. Võa tho¸ng nh×n ¶nh Hå ChÝ Minh, viªn trïm mËt th¸m ®ã ®· thèt lªn: - §©y chÝnh lµ NguyÔn ¸i Quèc! Sau khi tho¸t khái H­¬ng C¶ng, phÇn v× bËn ho¹t ®éng c¸ch m¹ng, phÇn v× tr¸nh cho nh÷ng ©n nh©n cña m×nh bÞ chÝnh phñ së t¹i lµm rÇy rµ, m·i tíi n¨m 1956, Hå Chñ tÞch míi cã dÞp nèi l¹i mèi quan hÖ víi “cè nh©n”. http://www.tienphongonline.com.vn

47

Vô ¸n H­¬ng c¶ng

Lª T­ Lµnh

D¹o ®ã cã mét ®oµn nhµ b¸o Anh trong ®ã cã mét ®¶ng viªn ®¶ng Céng s¶n Anh sang th¨m n­íc ta vµ ®­îc B¸c Hå tiÕp kiÕn. Nh©n dÞp nµy, B¸c ®· nhê ng­êi ®¶ng viªn ®ã göi tËn tay «ng bµ L«-d¬-bi mét bøc th­ mêi «ng bµ vµ con g¸i sang th¨m ViÖt Nam. Ng­êi ®¶ng viªn ®ã trªn ®­êng vÒ ®· dõng l¹i H­¬ng C¶ng vµ trao cho «ng bµ L«-d¬-bi bøc th­ Êy. KÌm theo bøc th­, B¸c ®· göi tÆng «ng bµ L«-d¬-bi mét bøc s¬n mµi chïa Mét Cét vµ bøc ¶nh ch©n dung. ¤ng bµ ®· treo bøc ch©n dung Hå Chñ tÞch ngay trong phßng ngñ cña m×nh. Bèn n¨m sau, dÞp TÕt Nguyªn ®¸n 1960, «ng bµ L«-d¬-bi vµ con g¸i míi cã ®iÒu kiÖn sang th¨m ViÖt Nam vµ “vÞ kh¸ch hµng ®Æc biÖt khi x­a”. Gia ®×nh LuËt s­ L«-d¬-bi kh«ng chØ lµ ©n nh©n, kh¸ch quý cña Tèng V¨n S¬ - Hå ChÝ Minh mµ cña toµn thÓ d©n téc ViÖt Nam. Lª T­ Lµnh Biªn tËp vµ giíi thiÖu: M¹nh ViÖt

http://www.tienphongonline.com.vn

48