Vita Mines

VITAMINES MUÏC TIEÂU YEÂU CAÀU: °Ñoïc vaø tham khaûo theâm chöông Vitamines cuûa boä moân sinh lyù vaø sinh hoùa. °Naém ñöôïc cô cheá töøng loaïi Vitamine vaø bieát chæ ñònh treân laâm saøng. °Tai bieán vaø xöû lyù tai bieán cuûa caùc loaïi Vitamines.

PHAÀN MÔÛ ÑAÀU: Danh töø Vitamine ñöôïc FUNK ñaët ra naêm 1911. Ñoù laø nhöõng “amin soáng”(Vitalamines). Tuy khoâng phaûi laø chaát lieäu tham gia caáu truùc cô theå, cuõng nhö khoâng cho naêng löôïng, nhöng heã thieáu vitamine cô theå seõ laâm vaøo traïng thaùi roái loaïn traàm troïng . Cô theå ñoäng vaät khoâng töï toång hôïp ñöôïc vitamine. Qua thöùc aên, vitamine ñöôïc ñöa vaøo cô theå, ñoùng vai troø co-enzyme, hôïp löïc cuøng enzyme thuùc ñaåy nhöõng phaûn öùng cuûa söï soáng. Vitamine ñöôïc chia laøm 2 nhoùm: - Nhoùm tan trong nöôùc . - Nhoùm tan trong daàu. 1. NHOÙM VITAMINES TAN TRONG NÖÔÙC 1.1 CAÙC VITAMINES THUOÄC NHOÙM B Trong töï nhieân, caùc vitamines cuûa nhoùm B thöôøng cuøng tích tuï ôû caùc lôùp ngoaøi cuûa nguõ coác, men bia Khaùc vôùi vitamine khaùc, caùc vitamines cuûa nhoùm B coù nguyeân toá Nitrogene trong phaân töû. Chuùng ñoùng vai troø coenzyme trong nhöõng heä thoáng enzyme trong cô theå nhö vitamines : B1, B2, PP, B5, B6. Chuùng tham gia vaøo quaù trình oxide hoùa :glucose, acid beùo, amino acid töø thöïc phaåm, ñeå phoùng thích naêng löôïng hoùa hoïc cho cô theå. TEÂN HIEÄU

KYÙ

TEÂN HOÙA HOÏC CHUAÅN DÖÔÏC

B1

Thiamine

B2

Riboflavine

B3 hay PP

Nicotinamic aminde

B

B

B

TEÂN KHAÙC Aneurie yeáu toá choáng Beriberi,yeáu toá choáng vieâm thaàn kinh Lactoflavine

Ncotinc acid

Niacin, Niacinamide yeáu toá choáng pellagra

B4*

Adenine

Yeáu toá choáng baïch caàu haït

B5

Pantothenic acid

Yeáu toá choáng baïc toùc

B6 hay G

Pyridoxine Pyridoxamine

Yeáu toá choáng vieâm da hay choáng

B

B

B

-1-

Pyridoxal phosphate B7 *hay J

Choline

B8 hay H,

Biotine

B9 hay Bc

Folic acid

B

B

H1

B

ñau ñaàu chì (antiacrodynic) Coenzyme R, Bios lib

(Pteroylglutamic acid) B10* hay H1H2 B11*hay O, T B12 hay L2 B

B

B

Para amino benzoic acid Carnitine Cyanocobalamine

Yeáu toá choáng thieáu maùu

Hydroxocobalamine B13*

Orotic acid

B14*

Xanthopeterine

B15*

Pangamic acid

B

B

B

(*) : Nhöõng chaát khoâng thöôøng ñöôïc coâng nhaän laø 1 vitamine. 1.1.1 THIAMINE(Vitamine B1) 1.1.1.1 NGUOÀN GOÁC HOÙA TÍNH - Thiamine coù ôû men, haït toaøn phaàn (maàm vaø caùc lôùp ngoaøi cuûa nguõ coác, ñaäu), thòt heo, gan, thòt, tröùng. - Thiamine laø daãn xuaát cuûa Pyrimidine thiazole deã tan trong nöôùc (1g/ml) töông ñoái beàn vôùi nhieät ñoä.

1.1.1.2 TAÙC DUÏNG SINH LYÙ Khi carbohydrate bò phaân hoùa, trong ñieàu kieän khoâng coù O2 , seõ cho pyruvic acid, roài bò khöû thaønh lactic acid, trong luùc cô hoaït ñoäng. Sau khi tích tuï ôû cô, lactic acid vaøo theå dòch, vaø ñöôïc -2-

oxid hoùa bôûi O2 , trôû thaønh pyruvic acid. Pyruvic acid tích luõy trong cô theå, ñöôïc khöû carboxyl kieåu oxid hoùa, ñeå thaønh Acetylcoenzyme A. quaù trình naøy caàn Thiamine pyrophosphate, coenzym A, NAD Nicotinamide adenine dinucleotide vaø lipoic acid. Trong ñoù, thiamine pyrophosphate laø Cocarboxylase pyruvate carboxylase. Thiamine + pyrophosphate (T.P.P) Cocarboxylase + Mg + carboxylase (Coenzyme) (enzyme) Pyruvic acid

acetat

Thiamine pyrophosphate cuõng laø Coenzyme cuûa men : ;- Ketoglutarate dehydrogenase vaø Trans Ketolase, caàn cho xuùc taùc quaù trình khöû carboxyl kieåu oxid cuûa ;- Ketoglutaric acid vaø phaûn öùng chuyeån Pentose trong thoaùi bieán glucide qua ngaõ 5C, ñeå taïo pentose (ribose, desoxyribose), caàn cho söï toång hôïp nucleotide vaø nucleic acid, ñoàng thôøi cung caáp NADP, cho quaù trình toång hôïp acid beùo vaø sterol. 1.1.1.3 TAÙC DUÏNG DÖÔÏC LYÙ 1.Thiamine laø 1 yeáu toá chuû yeáu cuûa söï daãn truyeàn luoàng thaàn kinh. Thiamine laøm taêng hieäu öùng cuûa acetylcholine baèng caùch öùc cheá men Acetylcholine esterase. Thiamine cao, coù taùc ñoäng lieät haïch, öùc cheá daãn truyeàn thaàn kinh ôû taám ñoäng TK-Cô. Lieàu thaät cao (10 – 30g, I.V) Vit B1 , cho hieäu öùng nhöcurare vaø moät hieäu quaû giaõm ñau – chöa ñöôïc xaùc nhaän ôû laâm saøng. 2. Maëc duø thiamine tham gia tröïc tieáp vaøo söï chuyeån hoùa trung gian cuûa carbohydrate, nhöng khoâng thaáy aûnh höôûng cuûa thiamine treân ñöôøng huyeát. 3. treân hormones. Thiamine laøm giaûm khaû naêng voâ hoaït hoùa caùc estrogene cuûa gan. Thiamine coù hieäu öùng khaùng tuyeán giaùp nheï. 1.1.1.4 DÖÔÏC ÑOÄNG HOÏC VAØ ÑOÄC TÍNH Thiamine ñöôïc haáp thuï toát baèng moïi ñöôøng. Thiamine ñöôïc phaân phoái roäng vaø baøi tieát nhanh bôûi thaän. Thiamine khoâng coù ñoäc tính, ñoâi khi coù xaûy ra caùc phaûn öùng dò öùng : meà ñay, khoù thôû, (uoáng, chích döôùi da). Soác phaûn veä (chích IV, ñoâi khi IM). Daïng Cocarboxylase (T.P.P) chích, khoâng bao giôø gaây soác – ñeå trò hoân meâ do acid-huyeát, bôûi nhieãm ñoäc thai ngheùn, nhieãm ñoäc acetone huyeát ôû treû con trong tình traïng khaån, chích IM hay IV 2 – 4 oáng Cocarboxylase/ngaøy. 1.1.1.5 BEÄNH DO THIEÁU VITAMINE Thieáu Vitamine B1 , gay ra beänh beriberi khoâ, (moät hình thöùc beänh da thaàn kinh) Beriberi öôùt (vôùi suy tim, tim daõn, ñaäp nhanh, khoù thôû, ñau ngöïc vuøng tim) – ôû treû sô sinh. Beânh beriberi thöôøng tieán trieån nhanh : beù chaùn aên, ñau buïng quaën, tieåu ít, phuø. Nhaát laø tim ñaäp nhanh, khoù thôû, xanh tím – beänh naõo Gayet – Wernicke (lieät maét, bieán ñoåi taâm thaàn). Beänh roái loaïn taâm thaàn Korsa Koff, thöôøng xaûy ra ôû ngöôøi nghieän röôïu, keùm haáp thu Vitamine B1. 1.1.1.6 THIEÁU VITAMINE B1 ÔÛ THUÙ Bieán ñoåi maøng nhaøy löôõi cuûa choù. -3-

Bieán ñoåi maøng nhaày mieäng cuûa hoï Hamster. Nhaïy caûm vôùi caùc chaát sinh ung thö. Bieán ñoåi thaàn kinh vaø cô löôõi cuûa chuoät. 1.1.1.7 COÂNG DUÏNG a. Nhu caàu haøng ngaøy : Ngöôøi lôùn bình thöôøng : 1/2 mg/ngaøy (0.5 mg/1000 Kcal do thöïc phaåm). Phuï nöõ coù thai, cho con buù : 3 mg/ngaøy. Treû em : 0.5 mg/ngaøy. b.Trong khoa thaàn kinh : - Trò vieâm da, vieâm da thaàn kinh, nhaát laø do nguyeän ruôïu, thieáu dinh döôõng, tieåu ñöôøng, coù thai, roái loaïn daï daøy, ruoät. - Trò vieâm thaàn kinh do chaán thöông, ñeø eùp, nhieãm truøng trong chöùng baïch haàu, soát baïi lieät, lao, herpes. - Trò ñau daây thaàn kinh toaï, vieâm ñaùm roái coå – caùnh tay, löng – cuøng. - Trò nhöõng hoäi chöùng ñau: Ñau do daây thaàn kinh chi phoái raêng. Côn nhöùc ñaøu migraine Ñau thaáp khôùp. Ñau do ung thö, vieâm ñoäng maïch, zona, caét cuït. c. Duøng trò caùc beänh tim do : Thieáu dinh döôõng. Tình traïng coù thai, nghieän röôïu, cöôøng giaùp. Daõn tim ôû treû sô sinh, treõ em beänh beriberi. d. Trong caùc beänh taâm thaàn : Beänh Wernicke, Korsa Koff, nghieän röôïu caáp hay maõn. LIEÀU TRÒ BEÄNH - Vitamine B1 : 250-1000 mg/ngaøy hay gaáp maáy laàn hôn nöõa, maø khoâng sôï ñoäc haïi, vì soá dö ñöôïc thaûi tröø bôûi thaän. - Thiamine hydrochloride (Bevitine) : Uoáng :250 mg x 2 – 4 laàn/ngaøy. Tieâm baép : 50 – 100 mg. - Benzothiamine (S-Benzoyl thiamine-O-monophosphat) taùc duïng maïnh vaø daøi hôn thiamine. Duøng döôùi teân thöông maïi : Biotamine : vieân 25, 50mg. Uoáng 25 – 50mg/ngaøy. - Beùcozyme : loaïi vieâm drageùes (uoáng), loaïi oáng chích baép thòt, vaø loïai tieâm tónh maïch 2 ml/oáng. - Oxythiamine : chaát khaùng laïi vitamine B1. TAI BIEÁN Duøng quaù lieàu, coù nhöõng trieäu chöùng ngoä ñoäc khaùc nhau : yeáu cô, run gaät baép thòt, roái loaïn hoâ haáp, coù khi ngöng thô,û nhaát laø ôû nhöõng ngöôøi coù cô ñòa dò öùng, deã nguy hieåm ñeán tính maïng neáu tieâm vitamine B1.

-4-

-5-

1.1.2 RIBOFLAVINE (Vitamine B2) Naêm 1879, Blyth phaân laäp ñöôïc Riboflavine moät chaát xaãm maøu vaøng cuûa söõa, luùc ñoù ñöôïc goïi laø Lactochrome. Riboflavine coù trong söõa, tröùng, thòt vaø men…..Moãi ngaøy ngöôøi tacaân thu naïp khoaûng 1 – 7 mg vaø coá gaéng giöõ haøm löôïng Riboflavine bình thöôøng trong huyeát töông 3,16mcg% (FAD : 2,32mcg% vaø Riboflavine töï do 0,84mcg%). 1.1.2.1 HOAÙ HOÏC Laø moät Flavine riboside :

1.1.2.2 TAÙC ÑOÄNG • Riboflavine taùc ñoäng nhö Coenzyme trong heä thoáng Enzyme chuyeån vaän Hydrogene cho FMN vaø FAD. -6-

- Riboflavine + ATP FMN + ADP - FMN + ATP FAD + P.P FMN : Flavine Mono-nucleotide FAD : Flavine adenine Dinucleotides Söï chuyeån vaän hydrogene ñoù thöïc hieän ôû chu trình Krebs, quaù trình phaân hoùa acid beùo, Oxy hoùa acid pyruvic ôû heä thaàn kinh vaø nôi khaùc. Riboflavine coøn taùc ñoäng nhö nhöõng diaphorase, Cytochrome C redutase vaø Xanthine Oxydase. • Thieáu Riboflavine seõ gaây ra moät soá trieäu chöùng ñaëc bieät : Vieâm khoùe mieäng. Vieâm da do tieát nhôøn. Maïch maùu xaâm laán giaùc maïc. Mieäng moâi ñoû boùng, nöùt neû, löôõi bò vieâm tím baàm, caùnh muõi coù nhieàu chaát nhôøn, maét hôi xoán, ngöùa vaø sôï aùnh saùng. Giaùc maïc coù nhieàu maïch maùu xaâm laán vaø ñan thaønh löôùi maïch maùu (Ariboflavinosis). • Thöøa Riboflavine : Thöïc nghieäm treân choù vaø chuoät baèng caùch cho uoáng gaáp 5000 laàn so vôùi lieàu Riboflavine caàn thieát moãi ngaøy. Khoâng thaáy coù trieäu chöùng ngoä ñoäc, nhöng neáu tieâm vaøo oå buïng, con vaät seõ bò cheát do Riboflavine tích tuï ôû thaän. 1.1.2.3 DÖÔÏC ÑOÄNG Riboflavine (FMN) haáp thu toát qua ruoät non, phaân phoái khoâng nhieàu laém cho caùc moâ. ÔÛ gan con vaät cheát vì söû duïng quaù nhieàu riboflavine thì löôïng riboflavine ôû ñoù cuõng chæ hôi taêng moät ít so vôùi caùc moâ khaùc. Ngöôïc laïi ôû nhöõng con vaät cheát vì thieáu riboflavine löôïng döï tröõ riboflavine ôû gan, thaän vaø tim, cuõng coøn khoaûng 1/3 so vôùi soá löôïng bình thöôøng, 9% riboflavine baøi tieát qua nuôùc tieåu döôùi daïng Uroflavine. 1.1.2.4 COÂNG DUÏNG Riboflavine duøng ñeà phoøng vaø chöõa beänh thieáu Vitamine B2 (Ariboflavinosis). Moãi ngaøy uoáng 2 – 3mg, lieân tuïc duøng töø 5 – 10 ngaøy. Riboflavine (B2 ) : thuoác vieân 5 – 50mg. 1.1.3 NIACINE, VITAMINE P.P, VITAMINE B3 Naêm 1925, Golbergen moâ taû beänh löôõi ñen cuûa choù, vaø beänh Pellagra cuûa ngöôøi ta do thieáu yeáu toá F.P.P (Factor Pellagra Preventive). 10 naêm sau, Spies duøng FPP ñeå chöõa khoûi beänh treân. Ñeán naêm 1973 Elvehjem xaùc ñònh FPP laø moät amide cuûa a.nicotinic. Niacine coù trong men, maïch nha, rau caûi, gan, thaän, thòt, caù, söõa…… 1.1.3.1 HOÙA HOÏC Daïng hoaït ñoäng cuûa a.nicotinic trong cô theå laø amide cuûa noù.

1.1.3.2 TAÙC ÑOÄNG Tham gia caáu taïo Coenzyme NAD vaø NADP(Nicotinamido adenine dinucleotide). -7-

Taùc ñoäng cuûa Coenzyme NAD vaø NADP, tham gia vaøo phaûn öùng Oxy hoùa khöû trong chu trình a.citric vaø trong chuyeån hoùa chaát ñöôøng, môõ, vaø ñaïm. NAD vaø NADP giöõ vai troø quan troïng trong chuyeån hoùa, ñoù laø nhöõng coenzyme coù lieân quan ñeán söï hoâ haáp teá baøo ôû caùc moâ. Coenzyme gaén vaøo proteine töông öùng, nhaän hydrogene töø cô chaát (Substrates) vaø sau ñoù bò khöû bôûi dehydrogenase. Nhöõng Pyrimidine Nucleotide bò khöû, laïi ñöôïc oxy hoùa bôûi Flavo proteine. • Niacine coù taùc duïng daõn maïch : Taùc ñoäng noåi baät cuûa acid nicotinic laø tröïc tieáp taùc ñoäng leân maïch maùu, vôùi lieàu ñieàu trò, a.nicotinic gaây daõn maïch, gaây ñoû öûng ôû moät vuøng da keùo daøi trong thôøi gian 2 giôø, coù theå keøm theo hieän töôïng noùng boûng vaø ngöùa ngaùy ôû vuøng ñoù. Hieäu öùng daõn maïch ñoù cuûa a.nicotinic khoâng laøm taêng löu löôïng maùu naõo (Scheinberg 1956). Ñoái vôùi Nicotinamide thì khoâng coù ñöôïc taùc duïng daõn maïch noùi treân, neân söû duïng nhö moät vitamine. Vôùi lieàu lôùn, a.nicotinic coù khaû naêng laøm giaûm noàng ñoä cholesterol, triglyceride vaø acid beùo töï do trong huyeát töông. Taùc duïng ñoù cuûa acid nicotinic coù lieân quan tôùi khaû naêng öùc cheá söï tan môõ (Antilypolytic) qua cô cheá giaõm noàng ñoä AMP voøng (Butcher – 1968). • Thieáu a.nicotinic. Lieàu thu naïp caàn thieát cho cô theå moãi ngaøy : 12 – 23mg a.nicotinic. Neáu thieáu, seõ daãn ñeán beänh “Pellagra” vôùi nhöõng trieäu chöùng sau : Da : ñoû öûng gioáng nhö raùm naéng (Erythematus cutaneous eruption) ñaàu tieân xuaát hieän ôû mu baøn tay, sau ñoù ôû nhöõng nôi thöôøng tieáp xuùc vôùi aùnh saùng (traùn coå, chaân) moät caùch ñoái xöùngvaø lan roäng ra. Vuøng toån thöông trôû leân ñen xaãm, troùc vaåy vaø thaønh seïo. Tieâu hoùa : Trieäu chöùng noåi baät laø vieâm mieäng (stomatitis), vieâm ruoät (Enteritis) vaø tieâu chaûy : Löôõi ñoû, söng, coù theå bò loeùt. Nöôùc boït taêng tieát, tuyeán nöôùc boït söng to. Æa chaûy dai daúng, phaân nhieàu nöôùc, coù khi coù maùu. Buoàn noân vaø noân möûa. Thaàn kinh : Nhöùc ñaàu, choaùng vaùng, maát nguû, traàm caûm, coù theå bò aûo töôûng (delusion) aûo giaùc (hallucination) vaø loaïn trí (demention). ÔÛ ngoaïi bieân, roái loaïn caûm giaùc vaø vaän ñoäng. Maùu : Thieáu maùu hoàng caàu to (Macrocytic anemia). • Thöøa a.nicotinic : Moãi ngaøy cho con choù uoáng 2g, 20 ngaøy sau seõ cheát. ÔÛ ngöôøi neáu duøng quaù lieàucoù theå bò daõn maïch, noùng boûng, ngöùa ngaùy. 1.1.3.3 HAÁP THU THAÛI TRÖØ : A.nicotinic haáp thu toát qua ñöôøng tieâu hoùa, phaân phoái ôû caùc moâ, vaø coù raát ít trong teá baøo. Daïng toàn taïi cuûa a.nicotinic trong cô theå laø amide cuûa noù gaén vôùi proteine ñeå taïo coenzyme A.nicotinic baøi tieát qua nöôùc tieåu, döôùi daïng töï do vaø daïng chuyeån hoùa nicotinuric acid. 1.1.3.4 COÂNG DUÏNG Duøng ñeå chöõa beänh Pellagra, ngöøa phaûn öùng Sulfamide giuùp ngaên ngöøa bieán chöùng tieâu hoùa do uoáng khaùng sinh. Uoáng 50mg x 10 laàn/ngaøy. Ñaëc cheá : Niacine vieân table : 25, 50, 100mg. Niacine (Nicotinamide) vieân tablet : 25, 50, 100mg. Nicobion vieân 50mg, loaïi tieâm baép (IM) 100mg/2ml. Nicobion 500 : vieân 500mg. 1.1.3.5 KEÁT HÔÏP VÔÙI VITAMINE C. Nicomide C : Vieân Drageùes 500mg. Nicoscorbine : Vieân Drageùes 500mg, loaïi tieâm baép 250mg/5ml. -8-

Nicoscorbine forte : Vieân drageùes 500mg. 1.1.4 ACID PANTOTHENIC (Vitamine B5) Naêm 1939 ,Wooley,Jukes nhaän thaáy acid pantothenic coù theå chöõa beänh vieâm da cuûa gaø con.Cuøng naêm, Wiliam xaùc ñònh ñöôïc caáu truùc vaø naêm 1949, Stiiler toång hôïp ñöôïc acid pantothenic. Acid pantothenic coù trong men, caùm gaïo, maïch nha, ñöôøng mía, gan, loøng ñoû tröùng. 1.1.4.1 HOAÙ HOÏC Acid pantothenic laø chaát lieäu ñeå taïo thaønh Coenzyme A

1.1.4.2 TAÙC ÑOÄNG : A.Pantothenic taïo neân Coenzyme A, maø Coenzyme A laø chaát xuùc taùc quan troïng, thuùcñaåy haàu heát quaù trình chuyeån hoùa trong cô theå, nhaát laø khi toång hôïp acetylcholine vaø acid hoùa, chaëng ñaàu tieân cuûa chu trình Kerbs trong chuyeån hoùa acid beùo vaø trong toång hôïp acid amine. Thieáu Acid Pantothenic : Gaø con, neáu trong thöùc aên cuûa noù thieáu acid pantothenic seõ gaây ra vieâm da : maét, moû, keû chaân gôø leân, lôùp da bò söøng hoùa, loâng moïc chaäm vaø thaàn kinh trung öông bi thoaùi hoùa. Thieáu a.pantothenic coøn gaây hoaïi töû thaän chuoät baïch, thoaùi môõ gan choù, vaø roái loaïn thaàn kinh trung öông ôû ngöôøi. 1.1.4.3 DÖÔÏC ÑOÄNG A.pantothenic nhanh choáng ñöôïc haáp thuï qua ñöôøng tieâu hoùa, vaø phaân phoái ôû haàu heát caùc moâ vôùi noàng ñoä töø 2 - 4mcg/g, nhieàu nhaát ôû gan, thöôïng thaän, tim vaø thaän. A. Pantothenic khoâng bò phaù huûy trong cô theå, khoaûng 70% baøi tieát qua ñöôøng nöôùc tieåu vaø 30% qua ñöôøng phaân (Oldham 1946) döôùi daïng khoâng ñoåi. 1.1.4.4 COÂNG DUÏNG: Trò beänh ngoaøi da, ruïng toùc, beänh gan, giaûm vieâm nieâm maïc mieäng, cuoáng phoåi vaø giaûm aûnh höôûng gaây ñoäc cuûa streptomycine. Chích : Tieâm baép, döôùi da vaø tónh maïch, 50 - 200mg x 2laàn/ngaøy. Ngaäm : 4 - 8 laàn/ngaøy. Thoa da ñaàu : dung dòch 2 - 5% Ñaëc cheá : Bepanthene. Panvitex (loaïi tieâm baép, döôùi da, tónh maïch vaø vieân ngaäm). 1.1.5 PYRIDOXINE Naêm 1936 Pyridoxin ñöôïc Birch vaø Gyorgy ñaët teân laø Vitamine B6, ñoù laø daãn chaát töø nhaân Pyridine : Pyridoxine coù trong men, caùm, maïch nha, ñöôøng mía, gan.

-9-

1.1.5.1 TAÙC ÑOÄNG Daïng hoaït ñoäng cuûa pyridoxine laø daïng phosphoryl hoùa. Pyridoxal phosphate vaø Pyridoxamine phosphate chuùng taùc duïng nhö Coenzyme trong heä thoáng men khöû Carboxyl (Decarboxylation), chuyeån amine (transamination)vaø racemic hoaù (Racemization) caùc acid amine. Vaän chuyeån acid amine baêng qua maøng teá baøo. Toång hôïp acid beùo khoâng baõo hoøa . Chuyeån tryptophan thaønh acid nicotinic Thieáu Pyridoxine : Ngöôøi ta coù theå gaây thieáu Pyridoxine thöïc nghieäm baèng Carbazide Isoniazide vaø EDTA (Ethylene diamine tetra acetic acid). ÔÛ chuoät, neáu thieáu pyridoxine seõ sinh ra moät beänh ñau chi (Acrodynia) ñoái xöùng, nhaát laø ôû gan chaân. Coù hieän töôïng phuø neà vaø leân vaåy ôû mieäng, ñuoâi, tai vaø muõi. Neáu beänh phaùt trieån, cô theå con chuoät seõ khoâng lôùn leân ñöôïc . ÔÛ choù vaø heo, neáu thieáu pyridoxine, ngoaøi trieäu chöùng noùi treân, coù theå coù theâm trieäu tröùng co giaät, thoaùi hoùa cô vaân vaø cô tim, coù toån thöông vuøng thaàn kinh tuûy soáng, thieáu maùu vaø suy thoaùi sinh duïc. ÔÛ ngöôøi khoâng thaáy söï thieáu pyridoxine moät caùch noåi baät. Neáu thieáu, coù theå gaây vieâm da, coù giaät vaø thieáu maùu. Thöøa pyridoxine : Ñoäc tính cuûa pyridoxine raát thaáp. Ngöôøi ta nuoâi con vaät thöïc nghieäm (chuoät, choù, khæ ) baèng pyridoxine vôùi lieàu 10mg/kg lieân tieáp 3 thaùng, khoâng thaáy coù hieän töôïng suït caân vaø giaûm thieáu hoàng caàu, baïch caàu.Tieâm vaøo tónh maïch meøo pyridoxine vôùi lieàu 20mg/kg, cuõng khoâng can heä maáy. Nhöng neáu söû duïng lieàu löôïng treân 1g/kg seõ gaây côn co giaät, vaø 4g/kg seõ cheát. Ñoái vôùi con ngöôøi, pyridoxine coù theå coù taùc duïng an thaàn. 1.1.5.2 DÖÔÏC ÑOÄNG Pyridoxine pyridoxal vaø pyridoxamine haáp thuï nhanh choùng qua ruoät vaø baøi tieát ra ngoaøi döôùi daïng 4 - pyridoxine acid. 1.1.5.3 COÄNG DUÏNG Pyridoxine ñöôïc duøng trong nhöõng tröôøng hôïp to baép thòt giaû taïo do thieáu dinh döôõng (pseuudohypertrophic muscular dytrophy), meàm cô, thieáu maùu, Parkinson vaø noân möûa khi coù thai. Uoáng 10mg/ngaøy : Pyridoxine hydrocholoride loaïi vieân tablet :5, 10, 25, 50 mg. Ñaët cheá : Beùcilan vieân 250mg Beùsivite. Besix vieân 250mg, loaïi tieâm baép 50mg/ml. Hesermine loaïi tieâm baép 50mg/ml. Myostene (vieân drageùes 250mg - 25mg acide Adenosine triphosphorique disodique). Myoviton loaïi tieâm baép (250 mg B6 40 mg ATP) - 10 -

Loaïi keát hôïp B1, B6, B12 Terneurine H.5000 (50mg B1 - 250mg B6 - 5000mcg B12) tieâm baép. Tridocelan tieâm baép (100mg B1, 25mg B6 vaø 1000mcg B12). Tridocemine tieâm baép (100 mg). Duøng ñieàu trò caùc côn ñau nhöùc caùc daây thaàn kinh. 1.1.6 BIOTINE (Vitamin H, Coenzym R) Naêm 1936 Kogl, Tonnis tìm thaáy Biotin trong troøng ñoû tröùng, coù caáu truùc hoùa hoïc sau:

Biotin coù trong men, maïch nha, traùi caây, gan, thaän, loøng ñoû caùc tröùng vaø vi truøng ñöôøng ruoät coù theå toång hôïp ñöôïc Biotin. 1.1.6.1 TAÙC DUÏNG Khöû Carboxyl vaø toång hôïp a.aspartic, a.lactic vaø pyruvic. Coenzyme trong heä enzyme gaén keát CO2. Thieáu BiotinE : Da vaø nieâm maïc khoâ, traéng, coù vaåy, toùc ruïng, meät moûi, ñau cô vaø thieáu oxy huyeát . 1.1.6.2 COÂNG DUÏNG: Biotin duøng ñeå chöõa beänh vieâm da tieát nhaày (seborrheic like dermatitis), muõi ñoû ung nhoït. Tieâm döôùi da : 0,5 mg/1laàn ngaøy. 1mg. 1.1.7 CHOLINE Choline laø moät trimethyl ethanolamine coù caáu truùc hoùa hoïc :

CH3

H 3C

N

CH3

1.1.7.1 TAÙC ÑOÄNG Chöùc naêng sinh lyù quan troïng cuûa choline laø : - 11 -

CH2CH2OH

-Taùc ñoäng höôùng môõ (Lipotropic action). -Tieàn chaát (Precursor) cuûa Aceùtylcholine. -Chuyeån methyl (transmeùthylation) trong chuyeån hoùa trung gian. 1.1.7.2 COÂNG DUÏNG Goùp phaàn ñieàu trò vieâm gan, xô gan, nhöng ít coù giaù trò laâm saøng. -Choline chloride : uoáng 3g/ngaøy. -Choline dihydrogene citrate : uoáng 3g/ngaøy. 1.1.8 P.A.B.A (Para-amine-benzoic-acid) P.A.B.A ñöôïc toång hôïp naêm 1863 TAÙC ÑOÄNG Moät trong nhöõng chaát lieäu taïo neân axit folic. COÂNG DUÏNG Coù moät daïo ngöôøi ta duøng PABA ñeå chöõa beänh nhieãm truøng do Rickettsia. Typhus, RockyMoutain vaø Tsutsugamushi. PABA ñöôïc trình baøy döôùi daïng vieân tablet hoaëc dung dòch. Nay ít duøng. 1.1.9 INOSITOL Laø moät Hexahydroxycyclohexane, Isomer vôùi glucose, coù trong thöïc vaät, gan, cô, naõo. Inositol laø chaát höôùng môõ (Lipotropic agent) ñöôïc duøng trong tröôøng hôïp beänh keøm theo roái loaïn söï chuyeån vaän (transport) vaø chuyeån hoùa môõ. 1.1.10 VITAMINE B12 (Cyanocobalamine) Naêm 1917, Shorb phaân laäp ñöôïc moät chaát giuùp cho cô theå phaùt trieån töø Lactobacillus lactic. Naêm 1948, Rickes phaân laäp ñöôïc yeáu toá choáng thieáu maùu, cuøng naêm Smith duøng phöông phaùp chromatography phaân laäp ñöôïc moät chaát töông töï vaø ñaët teân laø Vitamine B12 1.1.10.1 HOAÙ HOÏC Caáu truùc hoùa hoïc cuûa Vitamine B12 khaù phöùc taïp, noù chöùa moät nguyeân töû Cobalt vaø nhoùm Cyanid (D.Hodgkin : giaûi thöôûng Nobel 1964). Nguyeân töû Co ôû giöûa noái vôùi R, neáu thay theá R baèng caùc goác hoùa hoïc khaùc nhau seõ taïo nhieàu loaïi Loaïi Vitamine B12 R = -CN (Cyanocobalamine) B12 -OH (Hydroxocobalamine) -5, deoxyadenosylcobalamine -CH3 Meùthylcobalamine Ngöôøi ta coù theå saûn xuaát vitamine B12 töø Streptomyces vaø Propionipacteria.

- 12 -

1.1.10.2 TAÙC ÑOÄNG Vitamine B12 caàn thieát cho söï phaùt trieån cô theå vaø söï taïo maùu, nuoâi döôõng eùpithelium vaø coù leõ caû myùeline. Chöùc naêng ñaëc bieät cuûa Vitamine B12 laø tham gia toång hôïp proteine bao goàm taùc ñoäng chuyeån glutamic thaønh a.meùthyl aspartic. Trôï giuùp toång hôïp acid nucleic, duy trì nhoùm SH ôû traïng thaùi khöû, (khoâng coù ôû ñoäng vaät coù vuù) lieân quan ñeán söï chuyeån meùthyl (transmeùthylation) vaø toång hôïp nhoùm meùthyl. 1.1.10.3 DÖÔÏC ÑOÄNG Vitamine B12 khoâng haáp thu qua thöùc aên, neáu cô theå thieáu yeáu toá noäi taïi (intrinsic factor) ñoù laø moät glycoproteine ôû vaùch daï daøy, coù troïng löôïng phaân töû 50.000. Loaïi thuoác tieâm, (döôùi da, baép thòt) haáp thuï moät caùch nhanh choùng. Taïi daï daøy, ruoät : Coù 2 cô cheá haáp thu khaùc nhau. Cô cheá quan troïng laø Vitamine B12 haáp thuï qua trung gian cuûa yeáu toá Castle, moät yeáu toá noäi taïi ôû daï daøy vaø seõ bò baõo hoøa, neáu lieàu löôïng Vitamine B12 ñaït ñeán möùc 1,5 – 3 mcg. Moät cô cheá khaùc laø Vitamine B12 haáp thuï ñoäc laäp vôùi yeáu toá noäi taïi, ñieàu ñoù xaûy ra khi Vitamine B12 ñöôïc ñöa vaøo cô theå vôùi moät soá löôïng lôùn. Vitamine B12 haáp thuï vaän chuyeån trong maùu ñeán gan, caùc moâ vaø baêng qua nhau thai. Löôïng Vitamine B12 ôû gan, khoaûng töø 50 – 90% so vôùi toång soá Vitamine döï tröõ trong cô theå ngöôøi lôùn khoûe maïnh. Khoaûng ñoä 3 – 7 mcg vitamine baøi tieát qua ñöôøng tieâu hoùa, chuû yeáu laø qua maät. Moãi ngaøy chæ coù 0,25 mcg Vitamine B12 baøi tieát qua ñöôøng nieäu. 1.1.10.4 COÂNG DUÏNG Ñieàu trò beänh thieáu maùu aùc tính (Peùrnicious anemia) thieáu maùu Biermer (öu saéc) vaø nhöõng beänh traïng thieáu Vitamine B12 . - Laø moät yeáu toá giöõ ñaïm, giuùp boài döôõng vaø phaùt trieån cô theå. - Duøng lieàu maïnh coù theå giaõm ñau nhöùc. - 13 -

Thieáu maùu : Chích thòt (IM) 100 mcg moãi tuaàn 2 laàn (nheï) hoaëc moãi ngaøy 1 laàn (Biermer). Uoáng : 100 mcg x 2 laàn /ngaøy (phaûi coù ñuû yeáu toá noäi taïi). Ñau nhöùc daây thaànkinh : Chích thòt 1000 mcg x 1 laàn/ngaøy. Doceùmine (Roussel) : 1 ml 1000 mcg. Vitamine B1- B12 : Loïai thuoác vieân : phoái hôïp 125 mg cho moãi thöù. Uoáng 4 vieân/ngaøy. Loïai phoái hôïp 100 mg B1, 25 mg B6, 1000 mcg B12. moãi ngaøy chích thòt 1 oáng. Ñaëc cheá : RUBRAMINE (Cyanocobalamine Injection) 1 ml, 30, 50, 60, 100, 120, 1000 mcg (tieâm baép) Vitamine B12 + yeáu toá noäi taïi (Vit. B12 + Intrinsic – Factor concentrate). Loaïi thuoác vieân (capsules, tablets) duøng ñeå uoáng. CYTACON : chai 170 ml sirop 35 mcg/5ml, goàm Intrinsic factor concentrate : Mucopolysacharid ôû moân vò, moät yeáu toá noäi taïi caàn thieát ñeå giuùp Vitamine B12 xuyeân qua ruoät vaøo maùu. Bình thöôøng cô theå ñuû haáp thu moät löôïng nhoû Vitamine B12 do vi truøng ñöôøng ruoät taïo ra. Neáu uoáng vôùi lieàu maïnh Vitamine B12 ñeå chöõa beänh, phaûi duøng keøm vôùi yeáu toá noäi taïi – Uoáng 100 mg keøm theo moãi 100 mcg Vitamine B12. Intrinsic factor B12 (200 mcg B12 + 200 mg yeáu toá noäi taïi). HYDROXOCOBALAMINE : Loaïi Vitamine B12 coù taùc duïng laâu beàn tieâm baép 500 – 5000 mcg, caùch 3 ngaøy 1 laàn, chöõa thieáu maùu Biermer (docelan, Durubine Cobalox). Chuù yù : Sau vaøi tuaàn duøng Vitamine B12, söï saûn xuaát hoàng caàu cuûa cô theå coù theå bò chaäm laïi vì cô theå bôùt chaát saét döï tröõ, khi aáy neân duøng theâm thuoác coù chaát saét. 1.2 VITAMINE C (ASCORBIC ACID) 1.2.1 NGUOÀN GOÁC : Ascorbic acid laø moät vitamine. ÔÛ moät soá thuù, loaïi dôi aên traùi caây, chim…. Töï toång hôïp ñöôïc Vit. C töø glucose, qua ñöôøng glucuronic acid vaø L-gulono-γ-lactone. ÔÛ ngöôøi, vì khoâng coù 1 enzyme ñeå bieán L-gulono-γ-lactone thaønh ascorbic acid neân phaûi tuøy thuoäc vaøo nguoàn Vit. C ngoaïi sinh. Ascorbic acid laø moät ñöôøng ñôn giaõn, laø moät chaát khöû hoaït ñoäng nhaát trong moâ soáng, noù deã bò oxid hoùa thaønh dehydroascorbic acid taïo thaønh moät heä thoáng oxid khöû caân baèng. B

Vitamine C coù trong traùi caây, rau caûi, söõa, gan, tröùng gaø. Ñaäu khoâ, nguõ coác khoâng chöùa Vitamine C, nhöng khi chuùng naåy maàm, seõ taïo ñöôïc Vitamine C. 1.2.2 HAÁP THU Vitamine C ñöôïc haáp thu ôû ñoaïn treân ruoät non. - 14 -

Söï haáp thuï giaõm trong nhöõng tình traïng ñi tieâu ra môõ, tieâu chaûy, thieáu acid dòch vò hay loeùt daï daøy, bieán chöùng sau khi caét daï daøy. 1.2.3 PHAÂN PHOÁI Sau khi ñöôïc haáp thu, Vitamine C trong huyeát töông taêng leân nhanh, sau ñoù phaân phoái nhieàu nhaát laø baïch caàu, tieåu caàu, hoàng caàu vaø huyeát töông, ôû nhöõng moâ khaùc, Vitamine C phaân phoái theo nhöõng tyû leä khaùc nhau : gan, thöôïng thaän, tuyeán yeân : nhieàu ôû cô vaø môõ : ít. Caàn löu yù hai ñieåm : - Nhöõng toån thöông moâ nhö boûng, moå xeû, seû laøm giaûm maát vitamine C . - Chính A.C.T.H laøm taêng toång hôïp caùc hormone cuûa voû thöôïng thaän – töø vitamine C vaø cholesterol – laïi cuûng laøm giaûm maát moät soá löôïng vitamine C cuûa voû thöôïng thaän. 1.2.4 THAÛI TRÖØ Vitamine C ñöôïc baøi tieát nhieàu nhaát trong nöôùc tieåu, vaø chæ coù 1% trong phaân, moà hoâi. Caùch thaûi chính yeáu laø qua loïc cuûa caàu thaän, sau ñoù 97% ñöôïc taùi haáp thuï ôû oáng thaän, 99,5% soá Vit. C ñöôïc ñaõ loïc ôû caàu thaän. Chæ khi naøo Vit. C trong huyeát töông vöôït qua ngöôõng cuûa thaän (1,4mg/100ml) thì thaän môùi thaûi tröø ñaùng keå ra ngoaøi. Trong nöôùc tieåu, Vitamine C ôû daïng khoâng thay ñoåi, vaø caùc daïng dihydro-ascorbic acid (25%) daïng 2, 3 dicetogulonic acid (2%) vaø daïng oxalic acid (55%), laø nhöõng chaát chuyeån hoùa cuûa ascorbic acid (cô cheá chöa roû). 1.2.5 CHÖÙC NAÊNG SINH LYÙ VAØ DÖÔÏC LYÙ Vitamine C giöõ moät vai troø chuû yeáu trong söï ñieàu hoøa tieàm theá oxid hoùa khöû cuûa haàu heát caùc teá baøo bôûi 2 daïng oxid hoùa (ascorbic acid) vaø khöû – (dehydroascorbic acid). Ñieàu ñoù giaûi thích ñöôïc moät soá hoaït ñoäng sinh lyù cuûa Vitamine C. 1.2.5.1 Treân chuyeån hoùa collageøne Chaát neàn collageøne laø 1 chaát cement giöõa caùc teá baøo nhu moâ, nhaát laø caùc mao maïch, moâ lieân keát, xöông. Collageøne chöùa moät haøm löôïng cao hydroxyproline. Sau khi proline ñöôïc noái keát vaøo ñôn vò proteine qua ribosomes cuûa teá baøo, Vitamine C vaø oxygen laø nhöõng chaát cung caáp nhoùm hydroxyl vaø carbone – 4 cuûa proline ñeå toång hôïp ra collageøne moät chaát raát caàn thieát, trong quaù trình laønh seïo, vaø lieàn xöông. 1.2.5.2 Treân söï toång hôïp khaùng theå choáng nhieãm truøng Döôùi hai daïng oxid hoùa vaø khöû, Vitamine C goùp phaàn tröïc tieáp vaøo söï toång hôïp khaùng theå cuûa sinh vaät. Khaùng theå laø nhöõmg γ-globuline goàm 2 chuoåi polypeptide naëng vaø nheï, ñöôïc noái nhau baèng caàu disulfide do 1 amino acid coù nhoùm sulfidryl (–SH) laø cysteine cung caáp töø thöïc phaåm. Luùc ñaàu Vitamine C taïo ra cysteine daïng khöû, ñeå gaéng vaøo chuoåi polypeptide sau ñoù, daïng oxid hoùa cuûa Vitamine C laø dehydroascorbic acid, oxy hoùa – SH, taïo caàu disulfide. 1.2.5.3 Treân söùc ñeà khaùng cuûa cô theå choáng sieâu vi truøng : Vitamine C taêng söùc ñeà khaùng cuûa cô theå ñoái vôùi sieâu vi. Sieâu vi ñöïôc taïo bôûi 1 phaân töû nucleic acid bao quanh laø caùc nucleoproteine vaø ngoaøi cuøng laø lôùp lipide. Nhôø söùc caêng beà maët caân baèng giöõa 3 chaát laøm cho 3 thaønh phaàn ñoù tuï hôïp vôùi nhau. Khi moâ kyù chuû baõo hoøa Vitamine C, laøm bieán ñoåi söï caân baèng cuûa caùc tröông löïc, neân caùc thaønh phaàn khaùc nhau ñoù bò taùch ra, boïc loä phaân töû nucleic axid deã tieáp xuùc vôùi men hôn vaø bò phaân hoùa bôûi men nuclease cuûa kyù chuû. 1.2.5.4 Taêng cöôøng khaû naêng laøm vieäc : Vôùi lieàu Vitamine C = 1g cho 1 nhoùm ngöôøi, coøn nhoùm ñoái chöùng thì khoâng ñöôïc cho Vitamine C. Caû hai nhoùm ñeàu laøm vieäc naëng nhoïc nhö nhau. Nhaän thaáy nhoùm ñöôïc cho Vitamine C coù noàng ñoä[acid beùo töï do] vaø [glucose] trong maùu ñeàu cao hôn ôû nhoùm khoâng duøng - 15 -

Vitamine C. Ñieàu naøy truøng hôïp vôùi moät söï ñieàu ñoäng catecholamine vì vanylmandelic acid moät chuyeån hoùa chaát cuûa catecholamine trong nöôùc tieåu taêng. Vanylmancelic acid laø moät acid beùo maø 1 phaân töû acid beùo (nhaát laø palmitic acid), khi thoaùi bieán oxid hoùa, seõ cho 131 ATP, coøn 1 phaân töû glucose chæ coù 38 ATP. 1.2.5.5 Treân chuyeån hoùa saét : Vitamine C caàn cho söï haáp thu Fe++ ôû teá baøo maøng nhaày daï daøy, ruoät. Vitamine C cuøng O2 vaø ATP laø nhöõng chaát caàn bieán F3+ - Siderophiline hay F3+ transferrine thaønh Fe++ - Ferritine ñeå döï tröõ trong gan, vì vaäy neáu thieáu Vit. C, seõ gaây thieáu Fe++ ñöa ñeán thieáu maùu giaûm saéc do giaõm siderine huyeát. 1.2.5.6 Treân chuyeån hoùa Tyrosine : Thieáu Vitamine C : söï chuyeån hoùa Tyrosine seõ ngöng ôû chaát chuyeån hoùa trung gian laø parahydroxyphenylpyruvic acid, roài baøi tieát qua nöôùc tieåu, chöù khoâng ñöôïc men phydroxyphenyl pyruvic oxidase vaø Vit. C oxid hoùa, ñeå trôû thaønh homogentisic acid. Vitamine C giöõ vai troø oxid hoùa – khöû trong caùc phaûn öùng hydroxyl hoùa vaø O-methyl hoùa quaù trình toång hôïp, thoaùi bieán vaø baøi tieát caùc catecholamines. 1.2.5.7 Taêng cöôøng caùc hieäu öùng cuûa AMP voøng vaø GMP voøng. Lieàu cao Vitamine C coù theå laøm taêng hoaït ñoäng cuûa AMP voøng vaø GMP voøng, nhöõng chaát kieåm soaùt phaàn lôùn coâng vieäc baøi tieát caùc hormone theo cô cheá sau: - Vitamine C tröïc tieáp taùc ñoäng leân adenylate cyclase chuyeån ATP thaønh AMP voøng hoaëc giaùn tieáp taêng AMP voøng qua taùc ñoäng cuûa Epinephrine. - Vitamine C öùc cheá söï thuûy phaân AMP voøng, GMP voøng qua phospho diesterase. 1.2.5.8 Treân chuyeån hoùa chaát ngoaïi sinh. Khi thieáu Vitamine C noàng ñoä cytochrome P-450 seõ bò giaûm, Vitamine C cho thaáy noàng ñoä cytochrome P-450 taêng leân. Nhôø ñoù Vitamine C qua trung gian cytochrome P-450 coù taùc duïng khöû ñoäc nhöõng chaát ngoaïi sing (exogene) vaø tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng cuûa caùc enzymes chuyeån hoùa thuoác men vaø caùc chaát noäi sinh nhö bilirubine, hormone. Cytochrome P-450 laø moät proteine ôû daïng khöû bôûi carbone oxide noù cho moät ñænh haáp thu ôû ñoä soùng daøi 450 nm, cytochrome P-450 coù trong microsomes cuûa teá baøo gan, thaän, thöôïng thaän giöõ nhieäm vuï cô baûn trong quaù trình phaân huûy nhöõng cô chaát laø ngoaïi sinh trong cô theå, qua quaù trình hydroxyl hoùa, O-methyl hoùa. 1.2.6 HAÄU QUAÛ CUÛA SÖÏ THIEÁU VITAMINE C ÔÛ NGÖÔØI Thieáu Vitamine C ôû ngöôøi, seõ daãn ñeán beänh Scorbus vôùi nhöõng daáu hieäu laâm saøng: 1.2.6.1 Toång traïng : Beänh nhaân suy nhöôïc, gaày suùt, nhöùc ñaàu, ñau xöông, giaõm söùc ñeà khaùng ñoái vôùi beänh nhaân nhieãm truøng, phuø ôû maét caù, xuaát huyeát noäi taïng, noát xuaát huyeát, chaûy maùu cam, chaûy maùu nöôùu raêng, vieâm da vaø xuaát hieän boïc maùu döôùi maøng xöông (phim tia X) ñaàu xöông söôøn doâ ra phía tröôùc nhö haøng nuùt chai, ôû treû em 6 – 18 thaùng. 1.2.6.2 ÔÛ raêng vaø mieäng : Tình traïng Scorbus nheï, maõn : teo oå raêng lan roäng. Tình traïng naëng vaø sau moät thôøi gian laâu : - Nöôùu cöông maùu, aán nheï cuõng bò chaûy maùu. - Bieán daïng nöôùu, söng nöôùu, ñau khôùp raêng vaø mao maïch xuaát huyeát lung lay raêng. Do thieáu Vit. C, neân khoâng toång hôïp ñöôïc chaát neàn collagene cho moâ lieân keát, mao maïch, xöông …. Tuy nhieân, daáu hieäu chaûy maùu nöôùu raêng coøn laø 1 theå hieän thoâng thöôøng nhaát cuûa tình traïng thieáu Vitamine K. 1.2.7 CHÆ ÑÒNH - 16 -

1.2.7.1 Nhu caàu haøng ngaøy

Ñaøn oâng Phuï nöõ Phuï nöõ coù thai Phuï nöõ cho con buù Treû sô sinh Treû em 1-3 tuoåi Treû em 4-6 tuoåi Treû em 7-9 tuoåi Treû em 10-12 tuoåi Em trai 13 -15 tuoåi Em trai 16 -19 tuoåi Em gaùi 13 -19 tuoåi

NHU (mg/ngaøy) PHAÙP 75 70 100 150 30 35 50 60 75 90 100 80

CAÀU

VITAMINE MYÕ 45 45 60 80 35 40 40 40 45 45 45 45

C

Ù

Moãi ngöôøi haèng ngaøy caàn haáp thuï ñaày ñuû Vitamine C ñeå choáng meät moûi, öùng ñoäng (stress) vaø vôùi beänh nhieãm truøng. Trong tình traïng laøm vieäc naëng nhoïc, thôøi kyø sau moå, soát, tieåu ñöôøng hay cöôøng giaùp traïng nhu caàu Vitamine C caàn ñöôïc taêng leân. Ngöôøi lôùn coù theå tích tröõ khoaûng 20 – 25mg/kg theå troïng, trong ñoù 3% (1mg – 1,7 mg/kg theå troïng) ñöôïc dò hoùa moãi ngaøy trong thôøi gian khoâng coù öùng ñoäng. ÔÛ treû em vaø thanh nieân ñang taêng tröôûng coù theå dò hoùa 6 – 7 mg/kg theå troïng moãi ngaøy. ÔÛ ngöôøi khoâng bò thöøa Vitamine C, vì sau khi caøc moâ ñaõ baûo hoaø Vitamine C, thì soá dö seõ ñöïôc thaûi tröø tröôùc baèng ñöôøng tieåu. 1.2.7.2 Trò beänh scorbus vaø nhöõng beänh veà collagene khaùc Vitamine C lieàu cao trò tình traïng raêng lung lay do moâ nha chu bò suy yeáu coù hieäu quaû. Vitamine C giuùp tu boå veát thöông, chaán thöông hay choå moå xeû, laøm mau lieàn choå xöông gaõy. Duøng Vitamine C trong beänh vieâm khôùp maõn vaø tieán trieãn. 1.2.7.3 Trong caùc beänh nhieãm vi truøng vaø sieâu vi Ñaëc bieät cho caùc beänh nhieãm truøng hoâ haáp caáp hay maõn. Coù theå “ngöøa” caûm cuùm (L. Pauling) . 1.2.7.4 Giaûi ñoäc cho cô theå. Vitamine C ñaëc bieät thoâng duïng ñeå trò nhöõng hieäu öùng phu methemoglobine huyeát do duøng moät soá thuoác : Acetanilide, antipyrine, phenacetine hay do baåm sinh, nhôø tính chaát khöû cuûa Vitamine C . Lieàu cao Vitamine C taêng thaûi Na+, K+, Ca++, NH+, Mg++, vaø moät soá ít hôn Fe, Cu, Zn, neân ñöôïc duøng ñeå giaûi ñoäc nhöõng kim loaïi naëng nhö Au, Bi, Pb, Hg, Cd, Sr, phoùng xaï. 1.2.7.5 Trong huyeát hoïc

- 17 -

Vitamine C tham gia trong quaù trình chuyeån hoùa Fe, tröôûng thaønh hoàng caàu, vì vaäy Vitamine C ñöôïc duøng trong nhöõng beänh thieáu maùu, nhöõng hoäi chöùng giaûm baïch caàu vaø xuaát huyeát. 1.2.7.6 Giuùp cô theå thích öùng. Vitamine C giuùp thöôïng thaän taêng toång hôïp nhanh caùc hormone corticosteroides ngay sau caùc öùng ñoäng nhö phoûng, soác do xuaát huyeát hay nhöõng can thieäp moå xeû. Trong nhöõng tình traïng kieät söùc, suy nhöôïc, hieäu öùng ñoäc haïi do nghieän thuoác laù (tabagism). 1.2.7.7 Trong khoa da Vitamine C giuùp mau laønh seïo trong nhöõng chöùng loeùt da, nhoït, herpes. 1.2.7.8 Trong tình traïng dò öùng Vitamine C phoái hôïp vôùi corticoides hay nhöõng thuoác antihistamines vaø thuoác khaùng sinh. Lieàu löôïng : Trong nhöõng beänh nhieãm truøng, thaáp khôùp, ngöøa hay trò ca öùng ñoäng, 1 soá beänh ôû da, herpes, nhoït. Uoáng hay chích : - Ngöôøi lôùn : 1 – 2 g/ngaøy. - Treû em : 0.5 – 1g/ngaøy. Trong chöùng loeùt daï daøy – taù traøng, chích (IV) : 2 – 3 g Vitamine C/ngaøy. 2. NHOÙM VITAMINE TAN TRONG DAÀU 2.1 VITAMINE A (Vit. A) 2.1.1 NGUOÀN GOÁC - HAÁP THU - CHUYEÅN HOÙA 2.1.1.1 NGUOÀN GOÁC :

Vitamine A1 = retinol = axerophtol. Vitamine A2 = 3-dehydroretinol. Retinollaø moät chaát maøu vaøng nhaït, tan trong lipid. Vitamine coù nhieàu trong : gan gaáu traéng, daàu gan caù thu, caù bôn….söõa toaøn phaàn, tröùng, thòt. Tieàn chaát cuûa Vitamine A : β-carotene, Crypioxanthine coù nhieàu trong rau cuû maøu ñoû, vaøng, rau xanh. Trong cô theå, teá baøo maøng nhaày cuûa ruoät, ñöôïc phaân hoùa thaønh Vit. A – khoâng coù ôû nhöõng moâ khaùc – moät ñôn vò quoác teá (IU) – hoaït tính cuûa 0,344 mg transvitamine A acetat tinh khieát = hoaït tính cuûa 0,60 mg trans-β-carotene. 2.1.1.2 HAÁP THU -Ï CHUYEÅN HOÙA : Vitamine A töï noù – daïng Retinyl ester – ñöôïc thuûy giaûi trong loøng ruoät thaønh retinol töï do, qua maøng ruoät, teá baøo maøng nhaày ruoät ester hoùa thaønh retinyl palmitate vaøo vi theå döôõng chaáp (chylomicrons) theo oáng ngöïc vaøo doøng maùu ôû daïng lipoproteine ñeán gan ñöôïc döï tröõ ôû ñoù, moät ít ôû trong moâ môõ, da, khi caàn ñeán seõ phoùng thích daàn daàn. - 18 -

Vitamine A ñöôïc haáp thuï song song vôùi chaát beùo nhö nhöõng Vitamine K, D, E, vì vaäy möùc haáp thu leä thuoäc vaøo löôïng chaát beùo vaø tình traïng gan, maät, ruoät….. 2.1.2 CHÖÙC NAÊNG 2.1.2.1 TAÙC DUÏNG TREÂN MAØNG NHAÀY VAØ DA Vitamine A chuû yeáu ñeå duy trì söï toaøn veïn cuûa bieåu moâ, giuùp söï toång hôïp mucopolysaccharides vaø cho baøi tieát chaát nhaày. Vitamine A laø moät chaát oån ñònh maøng lysosome vaø ty theå trong teá baøo. Trong chöùng thieáu Vit. A: Teá baøo bieåu moâ bò teo, teá baøo ñaùy taêng sinh buø tröø vaø quaù trình quaù söøng (hyper keratinzation), ñöa ñeán nhöõng baát thöôøng ôû da, maøng nhaày, ñöôøng hoâ haáp, tieâu hoùa, sinh duïc, maét, vaø xöông….taát caû, coù theå laø do giaûm toång hôïp mucoproteine. 2.1.2.2 TAÙC DUÏNG TREÂN THÒ LÖÏC Trong voõng maïc (retina) coù teá baøo que chuyeân bieät, coù saéc toá tím rhodopsin nhaïy caûm aùnh saùng vôùi cöôøng ñoä thaáp vaø teá baøo noùn, vôùi ba saéc toá caûm öùng vôùi aùnh saùng ñoû, luïc, xanh. Saéc toá quang caûm laø nhöõng lipoproteine (opsine, rhodosine) coù nhoùm amino noái nhoùm aldehyde cuûa retinal coù trong teá baøo que vaø noùn, moät soá saéc toá lieân heä tôùi söùc nhìn luùc ban ngaøy, coøn rhodopsine nhaïy caûm vôùi aùnh saùng yeáu. Aùnh saùng chieáu vaøo teá baøo que vaø noùn sinh ra söï trao ñoåi naêng löôïng. Söï thay ñoåi naêng löôïng ñoù, gaây bieán ñoäng trong saéc toá ñöa ñeán moät hieäu theá ñieän, taïo ñöôïc nhöõng xung ñoäng thaàn kinh cho ta nhöõng caûm xuùc thò giaùc. Chöùng quaùng gaø (night-blindness), laø moät trieäu chöùng sôùm cuûa beänh thieáu Vitamine A ôû maét, vì khoâng taùi sinh ñöôïc chaát tím rhodopsine. 2.1.2.3 THIEÁU VITAMINE A Söï thieáu Vitamine A ñöa ñeán nhöõng trieäu chöùng thay ñoåi theo tuoåi, phaùi, gioáng ñoäng vaät. ÔÛ ngöôøi bò thieáu Vitamine A coù theå do thieáu dinh döôõng, suy keùm haáp thuï bôûi ñöôøng tieâu hoùa bò roái loaïn : beänh nhaày nhôùt (mucoviscedose), beänh tieâu ra môõ, taéc maät, xô gan, di chöùng haäu phaåu (nhö caét tuïy, caét ruoät). Trieäu chöùng thieáu Vitamine A ôû ngöôøi. ÔÛ raêng mieäng : Raêng bò thieáu saûn men. Theo Glickman vôùi 2 nghieân cöùu treân cô theå ngöôøi, thaáy coù theå coù lieân heä giöõa vieäc thieáu Vit. A vaø beänh nha chu. Rusell cuõng thaáy nhöõng taäp theå coù beänh nhaân nha chu cao, coù khuynh höôùng thieáu Vitamine A. ÔÛ chuoät lang thieáu Vitamine A : Teo, hay dò saûn toå chöùc taïo men ngaø, neân laøm giaûm hay thieáu men ngaø, ôû boï Hamster thieáu Vit. A : saâu raêng taêng leân 3 laàn, coù leõ do giaõm löu löôïng nöôùc mieáng; Khi maøng nhaày ñöôøng tieâu hoùa cuûa thuù bò thieáu Vit. A : maøng nhaày mieäng vaø thöïc quaûn bò quaù hoùa söøng, taêng nhaïy caûm ñoái vôùi beänh nhieãm truøng vaø kyù sinh truøng. ÔÛ maét : Beänh nhaân bò quaùng gaø cuøng luùc vôùi (retinol) trong huyeát töông bò giaûm, vì theá caàn trò ngay baèng Vitamine A ; neáu ñeå thieáu Vitamine A laâu, seõ tieán tôùi khoâ maét (xerophthalmia), laøm teo keát maïc, nhaõn caàu vaø laøm ñuïc giaùc maïc (ñoám Bitot). Neáu khoâng trò, se tieán ñeán chöùng nhuyeãn giaùc maïc (Keratomalacia) : Giaùc maïc hoùa meàm vaø hoùa meàm gaây loeùt, luûng vôùi sang thöông ôû moáng maét vaø thuûy tinh theå do nhieãm truøng thöù phaùt. ÔÛ da : Thieáu Vitamine A theå hieän ôû da : khoâ da, teo caùc tuyeán baõ nhôøn va tuyeán moàø hoâi, söøng hoùa da – sôø thaáy khoâ nhaùm – nhöng khoâng bao giôø coù ôû maët – thöôøng theå hieän ôû maët sau cuûa coå vaø vai, maët sau vaø tröôùc tay, moâng, maët ngoaøi ñuøi, chaân, da ñaàu. ÔÛ maøng nhaày : - 19 -

Thieáu Vitamine A ñöa ñeán giaûm tieát chaát nhaày, sau ñoù tieán ñeán teo bieåu moâ vaø söøng hoùa, laøm cho maøng nhaày ñöôøng hoâ haáp treân dò saûn coù vaåy (squamous metaplasia), loaïi söøng hoùa (keratose). ÔÛ thuù : Lôùp bieåu moâ bò dò saûn, hoùa söøng ôû ñöôøng tieâu hoùa. Ñöôøng hoâ haáp (maát bieåu moâ coù loâng mao, deã nhieãm truøng), ñöôøng tieát nieäu (dò saûn bieåu moâ, taêng nguy cô saïn thaän), ñuôøng sinh duïc (con ñöïc thoaùi bieán bieåu moâ sinh duïc, con caùi hoùa söøng dò saûn maøng nhaày, teo buoàng tröùng, giaûm tyû leä ruïng tröùng vaø thuï thai). Toång traïng : AÊn maát ngon, thieáu maùu, taêng nhaïy caûm vôùi beänh nhieãm truøng, giaûm söùc choáng choïi vôùi caùc öùng ñoäng (stress) khaùc nhau. 2.1.3.4 THÖØA VITAMINE A Do aên nhieàu gan gaáu traéng (moät soá daân Esquimaux), ngöôøi thaùm hieåm caùc cöïc traùi ñaát duøng ñeán 40 000 UI/g gan : meät, ñôø ñaãn, oùi, nhöùc ñaàu do taêng aùp löïc noäi soï. Ngoä ñoäc tröôøng dieãn haàu nhö caùc baø meï cho treû con duøng quaù lieàu haèng ngaøy nhöng laïi cho laø boå ích. Trieäu chöùng ngoä ñoäc maõn: chaùn aên, kích öùng, toùc löa thöa, daøy xöông, loài xöông haøm döôùi (bony exostores), coù theå gan to, phuø gai thò daãn ñeán nhìn ñoâi, ñoâi khi hoaù xöông sôùm ôû suïn tieáp hôïp gaây ngöøng taêng tröôûng, ñau khôùp. Nhöõng roái loaïn naøy coù theå bieán maát sau khi ngöøng thuoác.

- 20 -