Tieu Luan Triet

Lêi më ®Çu

Nh÷ng thµnh tùu trong c«ng cuéc ®æi míi cña níc ta trong thêi gian qua ®· t¹o ra thÕ vµ lùc míi, c¶ bªn trong vµ bªn ngoµi ®Ó chóng ta bíc vµo mét thêi kú ph¸t triÓn míi. NhiÒu tiÒn ®Ò cÇn thiÕt cho c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®· ®îc t¹o ra. Quan hÖ cña níc ta víi c¸c níc trªn thÕ giíi më réng h¬n bao giê hÕt. Kh¶ n¨ng gi÷ v÷ng ®éc lËp tù chñ vµ héi nhËp víi céng ®ång thÕ giíi t¨ng thªm. C¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ ph¸t triÓn nhanh víi tr×nh ®é ngµy cµng cao, thóc ®Èy qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ ®êi sèng x· héi. C¸c níc ®Òu cã c¬ héi ph¸t triÓn. Tuy nhiªn u thÕ vÒ vèn, c«ng nghÖ, thÞ trêng thuéc c¸c níc ph¸t triÓn, khiÕn cho nh÷ng níc chËm ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn ®øng tríc nh÷ng thö th¸ch to lín. Nguy c¬ tôt hËu xa h¬n vÒ kinh tÕ so víi nhiÒu níc trong khu vùc vÉn lµ thö th¸ch to lín vµ gay g¾t do ®iÓm xuÊt ph¸t cña chóng ta qu¸ thÊp, l¹i ®i trong m«i trêng c¹nh tranh quyÕt liÖt. Tríc tÝnh h×nh ®ã, cïng víi xu thÕ ph¸t triÓn cña thêi ®¹i. §¶ng vµ nhµ níc ta cÇn liªn tôc tiÕn hµnh vµ ®Èy m¹nh c«ng cuéc ®æi míi toµn diÖn ®Êt níc, trong ®ã ®æi míi kinh tÕ ®ãng vai trß then chèt vµ chñ ®¹o. §ång thêi ®æi míi vÒ chÝnh trÞ còng mang tÝnh cÊp b¸ch bëi gi÷a ®æi míi kinh tÕ vµ ®æi míi chÝnh trÞ cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau kh«ng thÓ t¸ch rêi. ChÝnh v× vËy, t×m hiÓu mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc sÏ cho phÐp ta vËn dông nã vµo mèi quan hÖ gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña ®Êt níc, gióp cho c«ng cuéc x©y dùng nÒn kinh tÕ níc ta ngµy cµng giµu m¹nh. Víi ý nghÜa ®ã sau mét thêi gian nghiªn cøu vµ häc tËp víi sù híng dÉn nhiÖt t×nh cña c¸c thÇy c« gi¸o, em ®· quyÕt ®Þnh 1

chän ®Ò tµi : "Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc vµ sù vËn dông cña §¶ng trong thùc tiÔn c¸ch m¹ng ViÖt Nam". Do thêi gian cã h¹n vµ kiÕn thøc cña ban th©n em cßn nhiÒu h¹n chÕ do ®ã bµi viÕt sÏ kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt, vËy em kÝnh mong sù ch©n thµnh gãp ý cña thÇy c« gi¸o vµ c¸c b¹n ®äc. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n

2

PhÇn I: Lý luËn chung vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc. 1. VËt chÊt 1.1. §Þnh nghÜa vËt chÊt VËt chÊt lµ ph¹m trï rÊt phøc t¹p vµ cã rÊt nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau vÌ vËt chÊt ®øng trªn c¸c gÝac ®é kh¸c nhau. Nhng theo Lªnin ®Þnh nghÜa:"vËt chÊt lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ thùc t¹i kh¸ch quan ®îc ®em l¹i cho con ngêi trong c¶m gi¸c, ®îc c¶m gi¸c cña chóng ghÐp l¹i, chóp l¹i, ph¶n ¸nh, vµ tån t¹i kh«ng lÖ thuéc vµo gi¶m gi¸c". Lªnin chØ râ r»ng, ®Ó ®Þnh nghÜa vËt chÊt, kh«ng thÓ lµm theo c¸ch th«ng thêng lµ quy mét kh¸i niÖm cÇn ®Þnh nghÜa sang mét kh¸i niÖm kh¸c réng h¬n v× kh¸i niÖm vËt chÊt lµ mét kh¸i niÖm réng nhÊt. §Ó ®Þnh nghÜa vËt chÊt. Lªnin ®· ®èi lËp vËt chÊt víi ý thøc, hiÓu vËt chÊt lµ thùc t¹i kh¸ch quan ®îc ®em l¹i cho con ngêi trong c¶m gi¸c, vËt chÊt tån t¹i ®éc lËp ®èi víi c¶m gi¸c, víi ý thøc,cßn c¶m gi¸c, ý thøc phô thuéc vµo vËt chÊt, ph¶n ¸nh vËt chÊt. Khi ®Þnh nghÜa "vËt chÊt lµ mét ph¹m trï triÕt häc". Lªnin mét n¨m muèn chØ râ vËt chÊt lµ mét kh¸i niÖm réng nhÊt, réng v« h¹n vµ muèn ph©n biÖt vËt chÊt víi t c¸ch lµ mét ph¹m trï triÕt häc, lµ kÕt qu¶ cña sù kh¸i qu¸t vµ trõu tîng, víi nh÷ng d¹ng vËt chÊt cô thÓ, víi nh÷ng "h¹t nhá" c¶m tÝnh. VËt chÊt víi t c¸ch lµ mét ph¹m trï triÕt häc kh«ng cã nh÷ng ®Æc trng cô thÓ cã thÓ c¶m thô ®îc. §Þnh nghÜa vËt chÊt nh vËy kh¾c phôc ®îc nh÷ng quan niÖm siªu h×nh cña chñ nghÜa duy vËt cò ®ång nhÊt vËt chÊt víi nh÷ng tri thøc biÓu hiÖn cña nã. Lªnin cho r»ng vËt chÊt vèn tù nã kh«ng do ai sinh ra kh«ng thÓ tiªu diÖt ®îc, nã tån t¹i bªn ngoµi vµ kh«ng lÖ thuéc vµo c¶m 3

gi¸c ý thøc con ngêi, vËt chÊt lµ mét thùc t¹i kh¸ch quan. Kh¸c víi quan niÖm "ý niÖm tuyÖt ®èi" cña chñ nghÜa duy t©m kh¸ch quan. Tr¸i l¹i, ph¹m trï vËt chÊt kh«ng ph¶i lµ kÕt qu¶ cña sù kh¸i qu¸t cña c¸i sù vËt hiÖn tîng cã thµnh hiÖn thùc vµ do ®ã c¸c ®èi tîng cña sù kh¸i qu¸t c¸c sù vËt, hiÖn tîng cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng vµo gi¸c man ®Ó g©y ra c¶m gi¸c, vµ nhê ®ã mµ ta cã thÓ biÕt ®îc, hiÓu ®îc, n¾m b¾t ®îc ®èi tîng nµy. §Þnh nghÜa vËt chÊt cña Lªnin ®· kh¼ng ®Þnh ®îc c©u tr¶ lêi chñ nghÜa duy vËt c¶ hai mÆt cña vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc, ph©n biÖt vÒ nguyªn t¾c cña chñ nghÜa duy t©m chñ quan vµ chñ nghÜa duy t©m kh¸ch quan còng nh kh«ng thÓ biÕt. H¬n thÕ n÷a, Lªnin cßn kh¼ng ®Þnh, c¶m gi¸c l¹i, chôp l¹i ph¶n ¸nh vËt chÊt, nh÷ng vËt chÊt tån t¹i kh«ng lÖ thuéc vµo c¶m gi¸c. Kh¼ng ®Þnh nh vËy, mét mÆt Lªnin muèn nhÊn m¹nh tÝnh thø nhÊt cña vËt chÊt, vai trß quyÕt ®Þnh cña nã ®èi víi ý thøc, vµ mÆt kh¸c kh¼ng ®Þnh ph¬ng ph¸p vµ kh¶ n¨ng nhËn thøc kh¸ch quan cña con ngêi. §iÒu nµy kh«ng chØ ph©n biÖt chñ nghÜa duy vËt vãi chñ nghÜa duy t©m, víi thuyÕt kh«ng thÓ biÕt mµ cßn ph©n biÖt chñ nghÜa duy vËt víi nhÞ ng«n luËn. Nh vËy, chóng ta thÊy r»ng, ®Þnh nghÜa vËt chÊt cña Lªnin mét ®Þnh nghÜa toµn diÖn vµ triÖt ®Ó, nã gi¶i ®¸p ®îc c¶ hai mÆt vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ triÕt häc trªn lËp trêng cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, ®ång thêi nã cßn kh¾c phôc lý thuyÕt siªu h×nh, hÑp hßi trong quan niÖm vÒ vËt chÊt cña chñ nghÜa duy vËt cò. §Þnh nghÜa vËt chÊt cña Lªnin cßn gióp chóng ta x¸c ®Þnh râ vËt chÊt trong ®êi sèng x· héi, vµ nã cã ý thøc trùc tiÕp ®Þnh híng khoa häc tù nhiªn, gióp khoa häc tù nhiªn ngµy cµng ®i s©u vµo nghiªn cøu ®a d¹ng cô thÓ cña vËt chÊt trong giíi vi m«. Nã 4

cßn gióp chóng ta cã th¸i ®é kh¸ch quan vµ ®ßi hái chóng ta ph¶i xuÊt ph¸t tõ thùc tÐ kh¸ch quan trong suy nghÜa c¶m ®éng. 1.2. C¸c ®Æc tÝnh cña vËt chÊt * VËn ®éng lµ ph¬ng thøc tån t¹i cña vËt chÊt vµ lµ thuéc tÝnh cè h÷u cña vËt thÓ. Theo quan ®iÓm cña chñ nghia duy vËt biÖn chøng, van¹ ®éng cña mäi sù biÕn ®æi nãi chung chø kh«ng ph¶i chØ lµ sù dÞch chuyÓn vÞ trÝ trong kh«ng gian, ¡ng ghen cho r»ng vËn ®éng lµ mét ph¬ng thøc tån t¹i cña vËt chÊt lµ mét thuéc tÝnh cè h÷u cña vËt chÊt nã bao gåm tÊt c¶ mäi sù thay ®æi mäi qu¸ tr×nh diÔn ra trong vò trô, kÓ tõ sù thay ®æi vÞ trÝ ®¬n gi¶n cho ®Õn t duy. VËn ®éng cã nhiÒu h×nh thøc trong ®ã cã n¨m h×nh thøc c¬ b¶n: Thø nhÊt vËn ®éng c¬ häc (sù di chuyÓn vÞ trÝ c¸c vËt thÓ trong kh«ng gian): Thø hai sù vËn ®éng vËt lý (vËn ®éng cña c¸c ph©n tö, c¸c h¹t c¬ b¶n vËn ®éng ®iÖn tö, c¸c qu¸ tr×nh nhiÖt ®iÖn) : thø ba vËn ®éng ho¸ häc (vËn ®éng cña c¸c nguyªn tö, c¸c qu¸ tr×nh ho¸ hîp vµ ph©n gi¶i c¸c chÊt): Thø ht vËn ®éng sinh häc (trao ®æi c¸c chÊt gi÷a c¸c c¬ thÓ sèng vµ m«i trêng): thø n¨m, vËn ®éng x· héi (sù biÕn ®æi thay thÕ c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi). C¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nµy ®Òu cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. Mét h×nh thøc vËn ®éng nµo ®ã ®îc thùc hiÖn lµ ë sù t¸c ®éng qua l¹i víi c¸c h×nh thøc vËn ®éng kh¸c, trong ®ã h×nh thøc vËn ®éng cao bao giê còng bao hµm nh÷ng vËn ®éng thÊp h¬n, nhng còng kh«ng thÓ cã h×nh thøc vËn ®éng cao lµ tæng sè ®¬n gi¶n cña c¸c vËn ®éng thÊp. Mçi sù vËt hiÖn tîng cô thÓ g¾n víi nhiÒu h×nh thøc vËn ®éng nhng bao giê còng ®îc ®Æc trng b»ng mét h×nh thøc vËn ®éng c¬ b¶n.

5

ThÕ giíi vËt chÊt bao giê còng ê trong qu¸ tr×nh vËn ®éng kh«ng ngõng kh«ng thÓ cã vËt chÊt kh«ng vËn ®éng, tøc lµ vËt chÊt tån t¹i b»ng c¸ch vËn ®éng vµ th«ng qua vËn ®éng mµ biÓu hiÖn sù tån t¹i, hay nãi c¸ch kh¸c vËn ®éng lµ h×nh thøc tån t¹i cña vËt chÊt. ¡ng ghen nhËn ®Þnh r»ng c¸c h×nh thøc vµ c¸c h×nh thøc kh¸c nhau cña vËt chÊt chØ cã thÓ nhËn thøc ®îc th«ng qua vËn ®éng, chØ cã thÓ th«ng qua vËn ®éng míi cã thÓ thÊy ®îc thuéc tÝnh cña vËt thÓ. Trong thÕ giíi vËt chÊt tõ c¸c h¹t c¬ b¶n trong thÕ giíi vi m« ®Õn c¸c hÖ thèng c¸c hµnh tinh khæng lå trong thÕ giíi vÜ m«. BÊt cø mét d¹ng vËt chÊt nµo còng lµ mét thÓ thèng nhÊt cã kÕt cÊu x¸c ®Þnh, gåm nh÷ng nh©n tè, nh÷ng bé phËn, nhng xu híng kh¸c nhau, cïng tån t¹i, ¶nh hëng vµ t¸c ®éng lÉn nhau. VËn ®éng lµ thuéc tÝnh cè h÷u cña vËt chÊt, kh«ng thÓ cã vËn ®éng bªn ngoµi cña vËt chÊt, vËn ®éng kh«ng do ai s¸ng t¹o ra vµ kh«ng thÓ tiªu diÖt ®îc, do ®ã vËn ®éng ®îc b¶o toµn c¶ vÒ sè lîng lÉn chÊt lîng. Khoa häc ®· chøng minh ®îc r»ng nÕu mét h×nh thøc vËn ®éng nµo ®ã cña sù vËt nhÊt ®Þnh mÊt ®i th× tÊt yÕu n¶y sinh mét h×nh thøc vËn ®éng kh¸c thay thÕ nã. C¸c h×nh thøc vËn ®éng chuyÓn ho¸ lÉn nhau, cßn vËn ®éng cña vËt chÊt nãi chung th× vÜnh viÔn tån t¹i víi sù tån t¹i vÜnh viÔn cña vËt chÊt. MÆc dï vËt chÊt lu«n ë trong qu¸ tr×nh vËn ®éng kh«ng ngõng nhng ®iÒu ®ã kh«ng lo¹i trõ mµ cßn bao hµm hiÖn tîng ®øng im ®èi tîng. Kh«ng cã hiÖn tîng ®øng im t¬ng ®èi th× kh«ng cã sù ph©n ho¸ thÕ giíi vËt chÊt thµnh c¸c sù vËt hiÖn tîng phong phó vµ ®a d¹ng. ¡ng ghen kh¼ng ®Þnh r»ng kh¶ n¨ng ®øng im t¬ng ®èi cña c¸c vËt thÓ, kh¶ n¨ng c©n b»ng t¹m thêi lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn chñ yÕu cña sù ph©n ho¸ vËt chÊt. 6

* Kh«ng gian vµ thêi gian lµ nh÷ng h×nh thøc tån t¹i cña vËt chÊt Kh«ng gian ph¶n ¸nh thuéc tÝnh cña c¸c vËt chÊt cã vÞ trÝ, cã h×nh thøc kÕt cÊu cã ®é dµi, ng¾n cao thÊp. Kh«ng gian biÓu hiÖn sù cïng tån t¹i vµ t¸ch biÖt cña c¸c sù vËt lÉn nhau, biÓu hiÖn qu¸n tÝnh cña chóng, trËt t ph©n bè chóng. Cßn thêi gian ph¶n ¸nh thuéc tÝnh cña c¸c qu¸ tr×nh vËt chÊt diÔn ra nhanh hay chËm kÕ tiÕp nhau theo mét trËt tù nhÊt ®Þnh. Thêi gian biÓu hiÖn tèc ®é tr×nh tù diÔn biÕn cña c¸c qu¸ tr×nh vËt chÊt, tÝnh t¸ch biÖt c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau cña qu¸ tr×nh ®ã, tr×nh tù xuÊt hiÖn vµ mÊt ®i c¸c sù vËt, hiÖn tîng. Kh«ng gian vµ thêi gian lµ h×nh thøc c¬ b¶n cña vËt chÊt ®ang t¸c ®éng Lªnin ®· chØ ra kh«ng cã g× ngoµi vËt chÊt ®ang vËn ®éng vµ vËt chÊt ®ang vËn ®éng kh«ng thÓ vËn ®éng ë ®©u ngoµi kh«ng gian vµ thêi gian. Kh«ng gian vµ thêi gian lµ tån t¹i kh¸ch quan. Nã kh«ng ph¶i lµ h×nh thøc chñ quan sÕp ®Æt c¸c c¶m gi¸c mµ ta thu nhËn mét c¸ch lén xén nh chñ nghÜa duy t©m quan niÖm, còng nh nã kh«ng thÓ ®øng gnoµi vËt chÊt. Kh«ng cã kh«ng gian trèng rçng, kh«ng gian vµ thêi gian kh«ng ph¶i lµ bÊt biÕn, tuyÖt ®èi mµ tr¸i l¹i, kh«ng gian vµ thêi gian cã sù biÕn ®æi phô thuéc vµo vËt chÊt vËn ®éng. * TÝnh thèng nhÊt vËt chÊt cña thÕ giíi. Chñ nghÜa duy t©m coi ý thøc, tinh thÇn cã tríc, quyÕt ®Þnh vËt chÊt do ®ã còng cho r»ng thÕ giíi thèng nhÊt ë tinh thÇn. Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng l¹i kh¼ng ®Þnh r»ng tÝnh thèng nhÊt ch©n chÝnh cña thÕ giíi lµ ë tÝnh vËt chÊt cña nã. TriÕt häc M¸c lªnin kh¼ng ®Þnh chØ cã mét thÕ giíi duy nhÊt lµ thÕ giíi vËt chÊt kh«ng cã thÕ giãi tinh thÇn, ma quû tån t¹i ë ®©u, á bé phËn thÕ giíi ®Òu lµ nh÷ng d¹ng cô thÓ cña vËt chÊt, cã liªn hÖ 7

vËt chÊt víi nhau nh liªn hÖ vÒ c¬ cÊu tæ chøc, liªn hÖ vÒ lÞch sö ph¸t triÓn vµ ®Òu tu©n thñ theo nh÷ng quy luËt kh¸ch quan cña thÕ giíi vËt chÊt. Do ®ã, thÕ giíi vËt chÊt tån t¹i vÜnh viÔn, v« h¹n, vµ v« tËn, kh«ng do ai sinh ra vµ còng kh«ng mÊt ®i trong thÕ giíi ®ã, kh«ng cã c¸i g× kh¸c ngoµi c¸c qu¸ tr×nh vËt chÊt ®ang biÕn ®æi vµ chuyÓn ho¸ lÉn nhau lµ nguyªn nh©n lµ kÕt qu¶ cña nhau. 2. ý thøc 2.1. KÕt cÊu cña ý thøc Còng nh vËt chÊt, cã rÊt nhiÒu quan niÖm vÒ ý thøc theo c¸c trêng ph¸i kh¸c nhau. Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng kh¼ng ®Þnh r»ng ý thøc lµ ®Æc tÝnh lµ s¶n phÈm cña vËt chÊt, ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan vµo bé ãc cña con ngêi th«ng qua lao ®éng vµ ng«n ng÷. M¸c nhÊn m¹nh r»ng tinh thÇn, ý thøc ch¼ng qua chØ lµ vËt chÊt ®îc di chuyÓn vµo bé ãc cña con ngêi vµ ®îc c¶i biÕn ®i trong nã. ý thøc lµ mét t©m lý x· héi cã kÕt cÊu phøc t¹p bao gåm tù ý thøc tri thøc t×nh c¶m, ý thøc, trong ®ã tri thøc lµ quan träng nhÊt lµ ph¬ng thøc tån t¹i cña ý thøc. Tri thøc lµ ph¬ng thøc tån t¹i cña ý thøc v× sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña ý thøc cã liªn quan mËt thiÕt víi nhau qu¸ tr×nh con ngêi nhËn thøc vµ c¶i biÕn giíi tù nhiÖn. Tri thøc cµng ®îc tÝch luü, con ngêi ngµy cµng ®i s©u vµo b¶n chÊt sù vËt vµ c¶i t¹o sù vËt cã hiÖu qu¶ h¬n, tÝnh n¨ng ®éng cña ý thøc còng nhê ®ã mµ t¨ng h¬n. ViÖc nhÊn m¹nh tri thøc lµ yÕu tè c¬ b¶n quan träng nhÊt ý thøc cã ý nghÜa chèng quan ®iÓm gi¶n ®¬n coi ý thøc chØ lµ t×nh c¶m, lµ niÒm tin, ý trÝ. Quan niÖm ®ã chÝnh lµ biÓu hiÖn cña bÖnh chñ quan ý trÝ, cña niÒm tin mï qu¸ng, cña sù tëng tëng chñ quan. Tuy nhiªn viÖc nhÊn m¹nh yÕu tè tri thøc 8

còng kh«ng ®ång nghÜa víi viÖc phñ nhËn hoÆc coi nhÑ via trß cña c¸c nh©n tè t×nh c¶m ý trÝ. Tù ý thøc còng lµ mét yÕu tè quan träng cña ý thøc. Chñ nghÜa duy t©m coi tù ý thøc lµ mét thùc thÓ ®éc lËp tù nã cã s½n trong c¸c c¸ nh©n, ®iÒu kiÖn sù híng vÒ b¶n th©n m×nh tù kh¼ng ®Þnh "c¸i t«i" riªng biÖt t¸ch rêi nh÷ng quan hÖ x· héi. Tr¸i l¹i chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng cho r»ng tù ý thøc lµ ý thøc híng vÒ b¶n th©n m×nh th«ng qua quan hÖ víi thÕ giíi bªn ngoµi khi ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan con ngêi tù ph©n biÖt m×nh ®èi lËp m×nh víi thÕ giíi ®ã vµ tù nhËn thøc m×nh nh lµ mét thùc thÓ ho¹t ®éng cã c¶m gi¸c cã t duy, cã c¸c hµnh vi ®¹o ®øc vµ cã vÞ trÝ trong x· héi. MÆt kh¸c sù giao tiÕp trong x· häi vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn x· héi ®ßi hái con ngêi ph¶i nhËn râ b¶n th©n m×nh vµ tù ®iÒu chØnh b¶n th©n theo c¸c quy t¾c, c¸c tiªu chuÈn mµ x· héi ®Ò ra. Ngoµi ra v¨n ho¸ còng ®ãng vai trß lµ c¸i "g¬ng soi" gióp cho con ngêi tù ý thøc vÒ b¶n th©n. V« thøc lµ mét hiÖn tîng t©m lý cã liªn quan ®Õn nh÷ng ho¹t ®éng x¶y ra ë ngoµi ph¹m vi cña ó thøc. Cã hai lo¹i thø nhÊt liªn quan ®Õn c¸c hµnh vi cha ®îc con ngêi ý thøc lo¹i thø hai liªn quan ®Õn c¸c hµnh vi tríc kia ®· ®îc ý thøc nhng do lÆp l¹i ®· trë thµnh thãi quen, cã thÓ diÔn ra "tù ®éng" bªn ngoµi sù chØ ®¹o cña ý thøc. V« thøc ¶nh hëng ®Õn nhiÒu ph¹m vi ho¹t ®éng cña con ngêi. Trong nh÷ng hoµn c¶nh nµo ®ã gióp con ngêi gi¶m bëi sù c¨ng th¼ng trong ho¹t ®éng. §Ó biÕn nh÷ng hµnh vi tÝch cùc thµnh thãi quen cã vai trß rÊt quan träng trong ®êi sèng cña con ngêi. Trong con ngêi ý thøc vÉn lµ chñ ®¹o, c¸i quyÕt ®Þnh hµnh vi c¸ nh©n. 2.2. Nguån gèc cña ý thøc * Nguån gèc tù nhiªn: 9

ý thøc ra ®êi kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn l©u dµi cña giíi tù nhiªn cho tíi kú xuÊt hiÖn con ngêi vµ bé ãc ngêi. Khoa häc ®· chøng minh r»ng thÕ giíi vËt chÊt nãi chung vµ tr¸i ®Êt nãi riªng ®· tõ tån t¹i rÊt l©u tríc khi xuÊt hiÖn con ngêi, r»ng ho¹t ®éng ý thøc cña con ngêi diÔn ra trªn c¬ së ho¹t ®éng sinh lý thÇn kinh cña bé n·o con ngêi. Kh«ng thÓ t¸ch rêi ý thøc ra khái ho¹t ®éng cña bé n·o v× ý thøc lµ chøc n¨ng cña bé n·o, bé n·o lµ phÝ quan cña ý thøc. Sù phô thuéc cña ý thøc vµo sù ho¹t ®éng cña bé n·o thÓ hiÖn ë chç khi bé n·o bÞ tæn th¬ng th× ho¹t ®éng ý thøc sÏ bÞ rèi lo¹n. Tuy nhiªn kh«ng thÓ quy mét c¸ch ®¬n gi¶n ý thøc cña c¸c qu¸ tr×nh sin lý bëi v× ãc chØ lµ c¬ quan ph¶n ¸nh ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh kh¸ch quan vµo bé ãc con ngêi. Sù xuÊt hiÖn cña ý thøc g¾n liÒn sù ph¸t triÓn cña ®Æc tÝnh ph¶n ¸nh ®Æc tÝnh nµy ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña thÓ giíi tù nhiªn. Sù xuÊt hiÖn cña con ngêi vµ x· héi loµi ngêi ®a l¹i h×nh thøc cao nhÊt cña sù ph¶n ¸nh ®ã lµ sù ph¶n ¸nh ý thøc. Sù ph¶n ¸nh ý thøc lu«n g¾n liÒn víi lµm cho sù tù nhiªn thÝch nghi víi nhu cÇu ph¸t triÓn cña x· héi. * Nguån gèc x· héi: Sù ra ®êi cña ý thøc g¾n liÒn víi qóa tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña bé ãc ngêi díi sù ¶nh hëng cña lao ®éng, cña giao tiÕp vµ c¸c quan hÖ x· héi. Lao ®éng cña con ngêi lµ nguån gèc vËt chÊt cã tÝnh chÊt x· héi nh»m c¶i t¹o tù nhiªn, tho¶ m·n nhu cÇu vµ phôc vô môc ®Ých cña b¶n th©n con ngêi. ChÝnh nhê lao ®éng, con ngêi vµ x· héi loµi ngêi míi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Lao ®éng lµ ph¬ng thøc tån t¹i c¬ b¶n ®Çu tiªn cña con ngêi, lao ®éng ®ång thêi ngay tõ ®Çu ®· liªn kÕt nh÷ng con ngêi víi nhau trong mèi quan hÖ kh¸ch quan, tÊt yÕu mèi quan hÖ nµy ®Õn lît nã lµm n¶y sinh 10

nhu cÇu trao ®æi kinh nghiÖm vµ tæ chøc lao ®éng nhu cÇu" cÇn ph¶i nãi víi nhau mét c¸i g×". Vµ kÕt qu¶ lµ ng«n ng÷ ra ®êi. Ng«n ng÷ ®îc coi lµ c¸i vá vËt chÊt cña t duy. Víi sù xuÊt hiÖn cña ng«n ng÷, t tëng cña con ngêi cã kh¶ n¨ng biÓu hiÖn thµnh hiÖn thùc trùc tiÕp, trë thµnh tÝn hiÖu vËt chÊt t¸c ®éng tíi c¸c c¬ quan con ngêi vµ g©y c¶m gi¸c. Nhê cã ng«n ng÷, con ngêi cã thÓ giao tiÕp, trao ®æi t tëng, t×nh c¶m víi nhau, truyÒn ®¹t kinh nghiÖm cho nhau, th«ng qua ®ã mµ ý thøc c¸ nh©n trë thµnh ý thøc x· héi vµ ngîc l¹i, ý thøc x· héi th©m nhËp vµo ý thøc c¸ nh©n. Ng«n ng÷ ®· trë thµnh mét ph¬ng tiÖn vËt chÊt kh«ng thÓ thiÕu ®îc nhê sù trõu tîng ho¸ vµ khaÝ qu¸t ho¸ mµ con ngêi cã thÓ ®i s©u vµo b¶n chÊt cña sù vËt hiÖn tîng ®ång thêi tæng kÕt ho¹t ®éng cña m×nh trong toµn bé qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö. 2.3. B¶n chÊt cña ý thøc: Tõ viÖc xem xÐt nguån gèc cña ý thø cã thÓ thÊy râ ý thøc cã b¶n tÝnh ph¶n ¸nh, s¸ng t¹o vµ b¶n tÝnh x· héi. B¶n tÝnh ph¶n ¸nh thÓ hiÖn th«ng tin vÒ thÕ giíi bªn ngoµi, lµ biÓu thÞ néi dung nhËn ®îc tõ vËt g©y t¸c ®éng vµ ®îc truyÒn ®i trong qu¸ tr×nh ph¶n ¸nh. B¶n tÝnh ph¶n ¸nh quy ®Þnh mÆt kh¸ch quan cña ý thøc, tøc lµ ý thøc ph¶i lÊy c¸i kh¸ch quan lµm tiÒn ®Ò, bÞ kh¸ch quan quy ®Þnh vµ cã néi dung ph¶n ¸nh lµ thÕ giíi kh¸ch quan. ý thøc ngay tõ ®Çu ®· g¾n liÒn víi lao ®éng, víi ho¹t ®éng s¸ng t¹o c¶i biÕn vµ thèng trÞ tù nhiªn cña con ngêi vµ trë thµnh mÆt kh«ng thÓ thiÕu ®äc cña ho¹t ®éng ®ã. TÝnh s¸ng t¹o cña ý thøc thÓ hiÖn ë chç, nã kh«ng chóp l¹i mét c¸ch thô ®éng, nguyªn xi sù vËt mµ ph¶n ¸nh g¾n liÒn vãi c¶i biÕn, qu¸ tr×nh thu thËp th«ng tin g¾n liÒn vãi qu¸ tr×nh xö lý th«ng tin. TÝnh 11

s¸ng t¹o cña ý thøc cßn thÓ hiÖn ë kh¶ n¨ng gi¸n tiÕp kh¸i qu¸t thÕ giíi kh¸ch quan, ë qu¸ tr×nh chñ ®éng t¸c ®éng vµo thÕ giíi ®Ó ph¶n ¸nh thÕ giíi ®ã. Ph¶n ¸nh vµ s¸ng t¹o liªn quan chÆt chÏ víi nhau, kh«ng thÓ t¸ch rêi. Kh«ng cã sù ph¶n ¸nh th× kh«ng cã s¸ng t¹o v× ph¶n ¸nh lµ ®iÓm xuÊt ph¸t, lµ c¬ së cña s¸ng t¹o. Ngîc l¹i kh«ng cã sù s¸ng t¹o th× kh«ng ph¶i lµ sù ph¶n ¸nh ý thøc. §ã lµ mèi quan hÖ gi÷a hai qu¸ tr×nh thu nhËn xö lý th«ng tin, lµ sù thèng nhÊt gi÷a mÆt kh¸ch quan vµ chñ quan trong ý thøc. ý thøc chØ ®îc n¶y sinh trong lao ®éng, trong ho¹t ®éng c¶i t¹o thÕ giíi cña con ngêi. Ho¹t ®éng ®ã kh«ng thÓ lµ ho¹t ®éng ®¬n lö lµ ho¹t ®éng x· héi. Do ®ã ý thøc ngay tõ ®Çu ®· lµ s¶n phÈm cña x· héi. ý thøc tríc hÕt lµ tri thøc cña con ngêi vÒ x· héi vµ hoµn c¶nh, vÒ nh÷ng g× ®ang diÔn ra ë thÕ giíi kh¸ch quan, vÒ mèi liªn hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong x· héi. Do ®ã, ý thøc x· héi h×nh thµnh vµ bÞ chi phèi bëi tån t¹i x· héi cïng c¸c quy luËt cña sù tån t¹i x· héi ®ã... vµ ý thøc cña mçi c¸ nh©n mang trong lßng nã ý thøc x· héi. B¶n tÝnh x· héi cña ý thøc còng thèng nhÊt víi b¶n tÝnh ph¶n ¸nh vµ s¸ng t¹o. Sù thèng nhÊt ®ã thÓ hiÖn ë tÝnh n¨ng ®éng chñ quan cña ý thøc, quan hÖ gi÷a nh©n tè vËt chÊt vµ nh©n tè ý thøc trong ho¹t ®éng c¶i t¹o thÕ giíi cña con ngêi. 3. Mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt ý thøc: Lª-nin ®· chØ ra r»ng, sù ®èi lËp gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc cã ý nghÜa tuyÖt ®èi trong ph¹m vi hÕt søc h¹n chÕ, trong trêng hîp nµy, chØ giíi h¹n trong vÊn ®Ò nhËn thøc luËn c¬ b¶n lµ thõa nhËn c¸i g× lµ c¸i cã tríc c¸i g× lµ caÝ cã sau. Ngoµi giíi h¹n ®ã th× kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a r»ng sù ®èi lËp ®ã chØ lµ t¬ng ®èi. Nh vËy, ®Ó ph©n ranh giíi cña thÕ giíi, cÇn cã sù ®èi lËp tuyÖt ®èi gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc trong khi tr¶ lêi c©u hái c¸i nµo 12

cã tríc, c¸i nµo quyÕt ®Þnh. Kh«ng nh vËy sÏ lÉn lén hai ®êng lçi c¬ b¶n trong triÕt häc, lÉn lén vËt chÊt vµ ý thøc chØ lµ t¬ng ®èi nÕu nh chóng ta chØ xÐt chóng nh lµ nh÷ng nh©n tè nh÷ng mÆt kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong ho¹t ®éng cña con ngêi, ®Æc biÖt lµ ho¹t ®éng thùc tiÔn c¶i t¹o thÕ giíi cña con ngêi. Bëi v×, ý thøc nã kh«ng thÓ c¶i biÕn ®îc sù vËt kh«ng cã kh¶ n¨ng tù biÕn thµnh hiÖn thùc, nhng th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ngêi, ý thøc cã thÓ c¶i biÕn ®îc tù nhiªn, th©m nhËp vµo sù vËt, hiÖn thùc ho¸ nh÷ng môc ®Ých mµ nã ®Ò ra cho ho¹t ®éng cña m×nh. §iÒu nµy b¾t nguån tõ chÝnh ngay b¶n tÝnh ph¶n ¸nh, s¸ng t¹o vµ x· héi cña ý thøc vµ chÝnh nhê b¶n tÝnh ®ã mµ chØ cã con ngêi cã ý thøc míi cã kh¶ n¨ng c¶i biÕn vµ thèng trÞ tù nhiªn, biÕn tù nhiªn xa l¹, hoang r· thµnh tù nhiªn trï phó vµ sinh ®éng, tù nhiªn cña con ngêi. V× vËy tÝnh t¬ng ®èi trong sù ®èi lËp gi÷a vËt chÊt vµ ý thùc thÓ hiÖn tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi tÝnh n¨ng ®éng cña ý thøc. MÆt kh¸c ®êi sèng con ngêi lµ sù thèng nhÊt kh«ng thÓ t¸ch rêi gi÷a ®êi sèng vËt chÊt vËt chÊt vµ ®êi sèng tinh thÇn trong ®ã nh÷ng nhu cÇu tinh thÇn ngµy cµng phong phó vµ ®a d¹ng, nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt còng bÞ nhu cÇu tinh thÇn ho¸. Kh¼ng ®Þnh tÝnh t¬ng ®èi cña sù ®èi lËp gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc kh«ng cã nghÜa lµ kh¼ng ®Þnh r»ng c¶ hai nh©n tè cã vai trß nh nhau trong ®êi sèng vµ ho¹t ®éng cña con ngêi. Tr¸i l¹i triÕt häc M¸c- Lªnin kh¼ng ®Þnh r»ng trong ho¹t ®éng cña con ngêi nh÷ng nh©n tè vËt chÊt vµ ý thøc cã t¸c ®éng qua laÞ song sù t¸c ®éng diÔn ra trªn c¬ së tÝnh thø nhÊt cña nh©n tè vËt chÊt so víi tÝnh thø hai cña nh©n tè ý thøc. Trong ho¹t ®éng cña con ngêi nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt xÐt ®Õn còng bao giê còng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh chi phèi vµ quy ®Þnh môc ®Ých ho¹t ®éng cña con ngêi v× nh©n tè vËt chÊt quy ®Þnh kh¶ n¨ng c¸c nh©n tè tinh thÇn cã thÓ tham gia ho¹t 13

®éng cña con ngêi, t¹o ®iÒu kiÖn cho nh©n tè tinh thÇn hoÆc nh©n tè tinh thÇn kh¸c biÕn thµnh hiÖn thùc vµ qua ®ã quy ®Þnh môc ®Ých, chñ tr¬ng biÖn ph¸p mµ con ngêi ®Ò ra cho ho¹t ®éng cña m×nh b»ng c¸ch chän lùc söa ch÷a, bæ sung, cô thÓ ho¸ môc ®Ých chñ tr¬ng biÖn ph¸p ®ã. Ho¹t ®éng nhËn thøc cña con ngêi bao giê còng híng ®Õn môc tiªu c¶i biÕn tù nhiªn nh»m tho¶ m·n nhu cµau sèng, h¬n n÷a cuéc sèng tinh thÇn cña con ngêi xÐt ®Õn cïng bÞ chi phèi vµ phô thuéc vµo viÖc tho¶ manx nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt hiÖn cã. Kh¼ng ®Þnh vai trß c¬ së quyÕt ®Þnh trùc tiÕp cña nh©n tè vËt chÊt. H¬n n÷a trong ho¹t ®éng cña m×nh con ngêi kh«ng thÓ ®Ó cho thÕ giíi kh¸ch quan quy luËt kh¸ch quan chi phèi mµ chñ ®éng híng nã ®i theo con ®êng cã lîi cña m×nh. ý thøc con ngêi kh«ng thÓ t¹o ra c¸c ®èi tîng vËt chÊt, còng kh«ng thÓ thay ®æi ®îc quy luËt vËn ®éng cña nã. Do ®ã, trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña m×nh con ngêi ph¶i tu©n theo quy luËt kh¸ch quan vµ chØ cã thÓ tho¶ m·n môc ®Ých chñ tr¬ng trong ph¹m vi hoµn c¶nh cho phÐp.

14

PhÇn II. VËn dông mèi quan hÖ vËt chÊt vµ ý thøc trong viÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ ë níc ta hiÖn nay. 1. VËn dông mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc vµo mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. VËt chÊt vµ ý thøc cã quan hÖ biÖn chøng víi nhau. Nh©n tè vËt chÊt gi÷ vai trß c¬ së quyÕt ®Þnh, cßn ý thøc cã t¸c dông trë l¹i ®èi víi nh©n tè vËt chÊt. Trong nhiÒu trêng hîp ý thøc cã t¸c dông quyÕt ®Þnh ®Õn sù thµnh b¹i cña sù ho¹t ®éng c¶i t¹o con ngêi. §iÒu nµythÓ hiÖn râ trong t¸c ®éng cña ®êng lèi, chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch ®æi mãi kinh tÕ cña §¶ng. Nhng t¸c ®éng cña ý thøc chØ cã tÝnh t¬ng ®èi, cã ®iÒu kiÖn. Vai trß tÝch cùc hay tiªu cùc cña ý thøc chØ ®îc trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh vµ ®iÒu kiÖn cô thÓ, v× thÕ giíi vÉn tån t¹i kh¸ch quan vµ vËn ®éng theo quy luËt kh¸ch quan, ®ßi hái ý thøc ph¶i biÕn ®æi phï hîp víi nã. MÆt kh¸c ý thøc lµ c¸i cã sau, lµ c¸i ph¶n ¸nh cßn tuú thuéc vµo møc ®é chÝnh x¸c trong ph¶n ¸nh hiÖn thùc. Do vËy ý thøc vÉn lµ nh©n tè thø hai bÞ quyÕt ®Þnh, cÇn chó ý r»ng vai trß cña ý thøc chØ cã ®îc nÕu nã th©m nhËp vµo quÇn chóng vµ tæ chøc x· héi. NÕu nh chóng ta ®a nã vµo ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh cô thÓ th× chóng ta cã thÓ thÊy r»ng gi÷a kinh tÕ (biÓu hiÖn cña vËt chÊt) vµ chÝnh trÞ (biÓu hiÖn cña ý thøc) còng cã mèi quan hÖ dµng buéc lÉn nhau. Chóng ta thÊy t×nh h×nh kinh tÕ cña mét níc lµ c¬ b¶n quyÕt ®Þnh cßn chÝnh trÞ lµ c¬ b¶n. NÕu kinh tÕ cña mét níc mµ giµu m¹nh nhng chÝnh trÞ th× lu«n bÊt æn (®Êu tranh giai cÊp, t«n gi¸o, gi÷a c¸c ®¶ng ph¸i kh¸c nhau cña mét quèc gia) cuéc sèng cña nh©n d©n sung tóc, ®Çy ®ñ nhng lu«n ph¶i sèng trong lo ©u sî h·i v× chiÕn tranh vµ chÕt chãc th× còng kh«ng tån t¹i l©u dµi ®îc. Do ®ã chÝnh trÞ cña mét níc mµ æn ®Þnh, tuy nhiªn ®¶ng kh¸c nhau nhng vÉn quy 15

vÒ mét chÝnh ®¶ng thèng nhÊt ®Êt níc vµ ®¶ng nµy vÉn ®em l¹i sù yªn Êm cho nh©n d©n, ®Êt níc ®ã giµu m¹nh, cuéc sèng nh©n d©n Êm lo h¹nh phóc, ngîc l¹i nÕu nh ®Êt níc ®ã nghÌo, cho dï chÝnh trÞ æn ®Þnh ®Õn ®©u th× cuéc sèng cña nh©n d©n còng trë lªn khã kh¨n vµ ¾t sÏ dÉn ®Õn ®¶o chÝnh sôp ®æ chÝnh quyÒn ®Ó thay thÕ mét chÝnh quyÒn m¬Ý ®em l¹i nhiÒu lîi Ých cho nh©n d©n h¬n. Mèi quan hÖ gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ thay ®æi theo tõng h×nh th¸i kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi. Con ngêi tr¶i qua n¨m h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Thêi kú nguyªn thuû, n« lÖ, phong kiÕn, t b¶n chñ nghÜa, x· héi chñ nghÜa. Tr×nh ®é tæ chøc qu¶n lý vµ tÝnh chÊt hiÖn ®¹i cña nÒn s¶n xuÊt sÏ lµ nh©n tè quy ®Þnh tr×nh ®é hiÖn ®¹i vµ møc sèng x· héi. S¶n xuÊt vËt chÊt cßn lµ nÒn t¶ng h×nh thµnh tÊt c¶ c¸c quan hÖ x· héi vµ ®êi sèng tinh thÇn x· héi. HiÖn thùc lÞch sö ®· chØ ra r»ng mäi quan hÖ cña ®êi sèng x· héi bao gåm: quan hÖ chÝnh trÞ, nhµ níc ph¸p quyÒn, ®¹o ®øc, khoa häc, nghÖ thuËt t«n gi¸o.... ®Òu h×nh thµnh, biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn g¾n liÒn víi c¬ së kinh tÕ vµ s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. Trong x· héi ®ã theo M¸c quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt (quan hÖ kinh tÕ) lµ quan hÖ c¬ b¶n nhÊt quyÕt ®Þnh tÊt c¶ quan hÖ c¬ b¶n kh¸c. Mét khi s¶n xuÊt ph¸t triÓn, c¸ch thøc s¶n xuÊt cña con ngêi thay ®æi, n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng, møc sèng ®îc n©ng cao th× c¸c mèi quan hÖ vµ mäi mÆt cña ®êi sèng còng ®îc thay ®æi theo. S¶n xuÊt vËt chÊt hay kinh tÕ lµ c¬ së ®Çu tiªn quan träng nhÊt tham gia vµo qu¸ tr×nh ph©n ho¸ vµ hoµn thiÖn chøc n¨ng cña con ngêi, tho¶ m·n nhu cÇu cña con ngêi vµ x· héi. s¶n xuÊt vËt chÊt m«i trêng tù nhiªn, ®iÒu kiÖn x· héi... ®ßi hái thÓ lùc trÝ tuÖ vµ nh©n c¸ch cña con ngêi ph¶i ph¸t triÓn thÝch øng víi nã. Yªu cÇu kh¸ch quan cu¶ sù ph¸t triÓn kinh tÕ, ph¸t triÓn s¶n xuÊt lµm cho khoa häc 16

kü thuËt vµ ®iÒu kiÖn sinh ho¹t x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn hoµn thiÖn. §ã chÝnh lµ c¬ së quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn hoµn thiÖn c¸c kü n¨ng cña con ngêi, cña chÝnh trÞ cña x· héi lµ nh©n tè quan träng hµng ®Çu cña lùc lîng s¶n xuÊt x· héi. NÒn kinh tÕ cña mét níc lµ c¬ së ®Ó níc ®ã thùc hiÖn nh÷ng chñ tr¬ng, biÖn ph¸p trong viÖc qu¶n lý ®Ò ra nh÷ng chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ, chiÕn lîc ph¸t triÓn qu©n ®éi ®Ó ®¶m b¶o an ninh vµ chñ quyÒn quèc gia. C¨n cø vµo thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ, c¸c t tëng vµ chÝnh s¸ch ®æi míi ph¸t triÓn kinh tÕ ®îc ®a ra phï hîp vµ hiÖu qu¶ nh»m ®em l¹i lîi Ých kinh tÕ cao cho x· héi còng ®ång thêi cho nh©n d©n. Ngîc l¹i, thÓ chÕ chÝnh trÞ (ý thøc) cña mét níc rÊt quan träng trong viÖc x©y dùng ®Êt níc. ChÝnh trÞ æn ®Þnh lµ ®iÒu kiÖn tèt, t¹o kh«ng khÝ yªn Êm, tho¶ m¸i vµ tù do ®Ó mäi ngêi, nhµ nhµ, c¸c c«ng ty, c¸c tæ chøc, ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, x· héi cèng hiÕn vµ ph¸t triÓn hÕt kh¶ n¨ng cña m×nh ®Ó ®em l¹i lîi Ých cho b¶n th©n m×nh vµ lîi Ých cho x· héi. Nguyªn lý triÕt häc M¸c - lªnin lµ mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc ®ßi hái chóng ta ph¶i xem xÐt t×nh h×nh c¸c sù vËt (ë ®©y lµ nÒn kinh tÕ) tõ thùc tÕ kh¸ch quan, tr¸nh chñ nghÜa chñ quan, duy ý chÝ, ®ång thêi ph¸t huy vai trß n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña ý thøc, ph¸t huy nç lùc ho¹t ®éng chñ quan trong ho¹t ®éng cña con ngêi (nh trong ho¹t ®éng kinh tÕ cña níc ta, trong c«ng cuéc ®æi míi do §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam khëi xíng ®· rÊt chó träng trong viÖc ®Ò cao yÕu tè cña con ngêi, lµm cho ý thøc thay ®æi míi th©m nhËp vµo c¬ së kinh tÕ, vµ ®éng viªn quÇn chóng). Nh chóng ta ®· biÕt, sau khi gi¶i phãng MiÒn nam thèng nhÊt ®Êt níc, nÒn kinh tÕ miÒn B¾c cßn nhiÒu nhîc ®iÓm. C¬ së vËt 17

chÊt kü thuËt yÕu kÐm, c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu mÆt mÊt c©n ®èi, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, s¶n xuÊt cha ®¶m b¶o nhu cÇu ®êi sèng, s¶n xuÊt cha ®¶m b¶o nhu cÇu ®êi sèng, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cha cung cÊp ®ñ thùc phÈm cho nh©n d©n, nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp, hµng ho¸ cho xuÊt khÈu. MÆt kh¸c, nÒn kinh tÕ miÒn B¾c cßn bÞ chiÕn tranh ph¸ ho¹i b»ng kh«ng qu©n cña ®Õn quèc Mü tµn ph¸ nÆng nÒ. ë miÒn Nam, sau 20 n¨m chiÕn tranh, nÒn kinh tÕ bÞ ®¶o nén vµ suy sôp, n«ng nghiÖp nhiÒu vïng hoang ho¸, l¹m ph¸t trÇm träng... Tríc t×nh h×nh ®ã, §¹i héi §¶ng lÇn thø IV l¹i ®Ò ra nh÷ng chØ tiªu kÕ ho¹ch n¨m 1976 - 1980 qu¸ cao vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt qu¸ kh¶ n¨ng cña nÒn kinh tÕ, nh n¨m 1975, phÊn ®Êu ®¹t 21 triÖu tÊn l¬ng thùc, 1 triÖu tÊn c¸ biÓn, 1 triÖu hÐc ta khai hoang, 1 triÖu 200 hÐc ta rõng míi trång..., 10 triÖu tÊn than s¹ch, 2 triÖu tÊn xi m©ng.... §Æc biÖt lµ ®· ®Ò ra viÖc x©y dùng thªm nhiÒu c¬ së míi vÒ c«ng nghiÖp nÆng, ®Æc biÖt lµ c¬ khÝ vµ ®Æc nhiÖm vô hoµn thµnh vÒ c¬ b¶n c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa ë niÒm Nam. Nh÷ng chñ tr¬ng sai lÇm do cïng víi c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung quan liªu bao cÊp ®· t¸c ®éng xÊu ®Õn nÒn kinh tÕ, ¶nh hëng kh«ng tèt tíi ®êi sèng cña nh©n d©n... §Õn hÕt n¨m 1980, nhiÒu chØ tiªu kinh tÕ chØ ®¹t kho¶ng 5 -60% møc ®Ò ra, nÒn kinh tÕ t¨ng trëng rÊt chËm ch¹p: tæng s¶n phÈm x· héi t¨ng b×nh qu©n 1,5%, c«ng nghiÖp t¨ng 2,6% n«ng nghiÖp gi¶m 0,15%. §¹i héi §¶ng lÇn thø V còng cha t×m ra ®îc ®Çy ®ñ nh÷ng nguyªn nh©n ®Ých thùc sù tr× trÖ trong nÒn kinh tÕ cña níc ta vµ còng cha ®Ò ra c¸c chñ tr¬ng chÝnh s¸ch vµ toµn diÖn vÒ ®æi míi, nhÊt lµ vÒ kinh tÕ. Trong n¨m n¨m 1981 - 1985 chóng ta cha kiªn quyÕt kh¾c phôc chñ quan, tr× trÖ trong bè trÝ c¬ cÊu 18

kinh tÕ, c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa vµ qu¶n lý kinh tÕ, l¹i ph¹m nh÷ng sai lÇm míi nghiªm träng trong lÜnh vùc ph©n phèi lu th«ng. Nh×n chung, chóng ta cha thùc hiÖn ®îc môc tiªu tæng qu¸t do §¹i héi lÇn thø V ®Ò ra lµ c¬ b¶n æn ®Þnh t×nh h×nh kinh tÕ, æn ®Þnh ®êi sèng nh©n d©n. Trong c¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt níc trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ®· nhËn ®Þnh "trong c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa. §¶ng ta ®· cã nhiÒu cè g¾ng nghiªn cøu, t×m tßi, x©y dùng ®êng lèi, x¸c ®Þnh ®óng môc tiªu vµ ph¬ng híng x· héi chñ nghÜa. Nhng §¶ng ®· ph¹m sai lÇm chñ quan duy ý chÝ, vi ph¹m quy luËt kh¸ch quan: Nãng véi trong c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa, xo¸ bá ngay nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn: cã lóc ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh møc x©y dùng c«ng viÖc nÆng: duy tr× qu¸ l©u c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung quan liªu, bao cÊp, cã nhiÒu chñ tr¬ng sai trong viÖc c¶i c¸ch gi¸ c¶, tiÒn tÖ, tiÒn l¬ng. TÊt nhiªn, ngoµi nh÷ng khuyÕt ®iÓm chñ quan nªu trªn, cßn cã nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch quan nh hËu qu¶ cña nhiÒu n¨m chiÕn tranh, bè c¶nh quèc tÕ... song chñ yÕu lµ do chóng ta ph¹m sai lÇm chñ quan, nh÷ng ai lÇm cïng víi tr× trÖ c«ng t¸c tæ chøc, c¸n bé ®· k×m h·m lùc lîng s¶n xuÊt vµ triÖt tiªu nhiÒu ®éng lùc ph¸t triÓn. Nh¾c l¹i t×nh h×nh trªn ®Ó thÊy râ t¸c ®éng tiªu cùc cña ý thøc (ë ®©y lµ c¸c chñ tr¬ng chÝnh s¸ch vÒ qu¶n lý) ®èi víi vËt chÊt (lµ nÒn kinh tÕ) vµ thÊy t¸c ®éng qua l¹i gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ tríc khi cã cuéc ®æi míi. PhÐp biÖn chøng duy vËt kh¼ng ®Þnh r»ng nÕu ý thøc lµ tiªu cùc th× sím muén sÏ bÞ ®µo th¶i. Tríc t×nh h×nh ngµy cµng nghiªm träng trong khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi ë níc ta, §¶ng vµ Nhµ níc ®· ®i s©u nghiªn cøu, 19

ph©n tÝch t×nh h×nh, lÊy ý kiÕn réng r·i cña c¬ së, cña nh©n d©n, vµ ®Æc biÖt lµ ®æi míi t duy vÒ kinh tÕ. §¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng ®· rót ra bèn kinh nghiÖm lín, trong ®ã kinh nghiÖm: ph¶i lu«n xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ, t«n träng vµ hµnh ®éng theo quy luËt kh¸ch quan. §¶ng ®· ®Ò ra ®êng lèi ®æi míi, më ra bíc ngoÆt trong sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë níc ta. T¹i §¹i héi VI, §¶ng ®· tù phª b×nh mét c¸ch nghiªm kh¾c, ®· ph©n tÝch ®óng nguyªn nh©n cña t×nh h×nh khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi, ®Ò ra c¸c ®Þnh híng lín vµ x¸c ®Þnh chñ tr¬ng ®æi míi, ®Æc biÖt lµ ®æi míi vÒ kinh tÕ, ®· thùc hiÖn môc tiªu cña ba ch¬ng tr×nh kinh tÕ: l¬ng thùc - thùc phÈm, hµng tiªu dïng, hµng xuÊt khÈu: t×nh h×nh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnhphÇn, ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, sö dông ®óng ®¾n quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn NghÞ quyÕt §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII, ta ®· ®¸nh gi¸ t×nh h×nh chÝnh trÞ x· héi ViÖt Nam sau h¬n bèn n¨m thùc hiÖn ®êng lèi ®æi míi: c«ng cuéc ®æi míi bíc ®Çu h×nh thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc, nguån lùc s¶n xuÊt cña x· héi ®îc huy ®éng tèt h¬n, tèc ®é l¹m ph¸t ®îc h¹n chÕ bít: ®êi sèng vËt chÊt tinh thÇn cña mét bé phËn nh©n d©n cã phÇn ®îc c¶i thiÖn. So víi tríc ®©y th× møc khñng ho¶ng ®· gi¶m bít. Sinh ho¹t d©n chñ trong x· héi ngµy cµng ®îc ph¸t huy... Qua nh÷ng dÉn chøng trªn, ta thÊy râ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a ý thøc vµ vËt chÊt, gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, nhê cã ®êng lèi ®æi míi, s¶n xuÊt ph¸t triÓn, ®ßi sèng nh©n nãi chung ®îc c¶i thiÖn, møc khñng ho¶ng ®· gi¶m bít, do ®ã gãp phÇn æn ®Þnh t×nh h×nh chÝnh trÞ ®Êt níc, gãp phÇn vµo viÖc ph¸t huy d©n chñ trong x· héi. Kh«ng chñ quan víi nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®îc. §¹i héi VII chØ ra nh÷ng tån t¹i lín cÇn gi¶i quyÕt, ®Æc biÖt vÒ mÆt 20

kinh tÕ ®ã lµ: l¹m ph¹t cßn ë møc cao nhiÒu c¬ së s¶n xuÊt ®×nh ®èn kÐo dµi, lao ®éng thiÕu viÖc lµm t¨ng lªn, ®ång thêi còng tù phª b×nh vÒ viÖc chËm x¸c ®Þnh râ yªu cÇu vµ néi dung ®æi míi, cßn nhiÒu lóng tóng vµ nhiÒu s¬ hë trong ®iÒu hµnh, qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ thÞ trêng... ®Æc biÖt, ®¹i héi còng x¸c ®Þnh: "VÒ quan hÖ ®æi míi kinh tÕ vµ ®æi míi chÝnh trÞ ph¶i tËp chung søc ®æi míi kinh tÕ, ®¸p øng ®ßi hái cÊp b¸ch cña nh©n d©n vÒ ®êi sèng vµ lµm viÖc, c¸c nhu cÇu x· héi kh¸c, x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi, coi ®ã lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó tiÕn hµnh ®æi míi trong lÜnh vùc chÝnh trÞ". Nh vËy, râ rµng §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ngµy cµng vËn dông ®óng ®¾n ph¬ng ph¸p luËn duy vËt biÖn chøng vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc vµo c«ng cuéc ®æi míi, tiÕn hµnh ®æi míi kinh tÕ tríc ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn ®æi míi trong lÜnh vùc chÝnh trÞ, §¹i héi VII, sau khi ®· ph©n tÝch s©u s¾c ®Æc ®iÓm t×nh h×nh quèc tÕ vµ trong níc ®· ®Ò ra môc tiªu tæng qu¸t vµ c¸c môc tiªu cô thÓ, nh÷ng ph¬ng ch©m chØ ®¹o trong n¨m n¨m 1991 - 1995, ®Æc biÖt ®¸ng chó ý

lµ ph¬ng ch©m kÕt hîp

®éng lùc kinh tÕ vµ ®éng lùc chÝnh trÞ tinh thÇn, ph¬ng ch©m tiÕp tôc ®æi míi toµn diÖn vµ ®ång bé ®a c«ng t¸c ®æi míi vµo chiÒu s©u víi bíc ®i v÷ng ch¾c, lÊy ®æi míi kinh tÕ lµm träng t©m ®ång thêi thóc ®Èy m¹nh mÏ viÖc ®æi míi lÜnh vùc kh¸c. Nãi vÒ §¶ng trong c«ng cuéc ®æi míi, b¸o c¸o chÝnh trÞ tríc §¹i héi ®· nhËn xÐt:" NÐt næi bËt lµ trong §¶ng ®· cã sù ®æi míi t duy vÒ kinh tÕ víi tinh thÇn ®éc lËp s¸ng t¹o, §¶ng ®· cô thÓ ho¸ vµ ph¸t triÓn nghÞ quyÕt §¹i héi VIII bíc ®Çu h×nh thµnh hÖ thèng c¸c quan ®iÓm c¸c nguyªn t¾c chØ ®¹o sù nghiÖp ®æi míi ë níc ta". Sau §¹i héi lÇn thø VIII, Ban chÊp hµnh TW §¶ng 21

(Kho¸ VIII) ®· ®Ò ra c¸c nghÞ quyÕt héi nghÞ trung ¬ng 2, 3, 4 vµ 5 ®Ó cô thÓ ho¸ vµ ph¸t triÓn ®êng lèi §¹i héi VI, gi¶i quyÕt mét lo¹t vÊn ®Ò cô thÓ trªn nhiÒu lÜnh vùc ®èi néi vµ ®èi ngo¹i, héi nghÞ toµn quèc gi÷a nhiÖm kú ®· ®¸nh gi¸ nh÷ng thµnh tùu to lín cã ý nghÜa hµng ®Çu lµ ®· kh¸c phôc mét bíc rÊt quan träng t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi....kh¾c phôc ®îc nhiÒu mÆt ®×nh ®èn, suy tho¸i, tèc ®é t¨ng trëng kh¸ vµ liªn tôc trong ba n¨m qua. L¹m ph¸t ®îc ®Èy lïi tõ 67% n¨m 1991 xuèng 17,5% n¨m 1992 vµ cßn 5,2% n¨m 1993. Tæng s¶n l¬ng thùc n¨m n¨m qua ®· t¨ng 26 so víi n¨m n¨m tríc, t¹o ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó æn ®Þnh ®êi sèng nh©n d©n, ph¸t triÓn ngµnh nghÒ chuyÓn dÞch c¬ cÊu n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n, vÊn ®Ò l¬ng thùc ®îc gi¶i quyÕt tèt. S¶n xuÊt c«ng nghiÖp ®¹t nhÞp ®é t¨ng trëng b×nh qu©n hµng n¨m 13,3% (møc kÕ ho¹ch lµ 7,5 - 8,5%). Quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i më réng theo híng ®a d¹ng ho¸ vµ ®a ph¬ng ho¸, thÞ trêng xuÊt nhËp khÈu ®îc cñng cè vµ më réng nguån ®Çu t vèn tõ níc ngoµi t¨ng m¹nh... t¨ng trëng kim ng¹ch xuÊt khÈu trong 5 n¨m 1991 - 1995 ®¹t trªn 17 tû USD (kÕ ho¹ch 12 -15 tû USD), ®¶m b¶o nhËp c¸c lo¹i vËt t, thiÕt bÞ vµ hµng ho¸ ®¸p øng nhu cÇu cña s¶n xuÊt vµ ®êi sèng, gãp phÇn c¶i thiÖn c¸n c©n thanh to¸n th¬ng m¹i... Khoa häc c«ng nghÖ cã bíc ph¸t triÓn, ®· tËp chung nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn trong sù nghiÖp®æi míi vµ ph¸t triÓn cña níc ta, phôc vô cho viÖc x©y dùng ®êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc, lÜnh vùc v¨n ho¸ -x· héi cã nhiÒu chuyÓn biÕn tÝch cùc, ®êi sèng nh©n d©n ®îc c¶i thiÖn mét bíc. Quèc phßng an ninh ®îc gi÷ v÷ng. Héi nghÞ ®¹i biÓu toµn quèc còng nªu nªn thµnh tùu vÒ tiÕp tôc gi÷ v÷ng vµ cñng cè sù æn ®Þnh chÝnh trÞ, vÒ më réng 22

quan hÖ ®èi ngo¹i, t¹o m«i trêng thuËn lîi cho c«ng cuéc x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc. Nh vËy, ë ®©y l¹i cµng thÊy râ t¸c ®éng cña kinh tÕ ®èi víi chÝnh trÞ vµ x· héi, ®èi víi c«ng t¸c ®èi ngo¹i vµ c«ng t¸c quèc phßng an ninh... ®æi míi kinh tÕ quyÕt ®Þnh nhng c¸c nh©n tè chÝnh trÞ, x· héi, ®èi ngo¹i.... còng ¶nh hëng tÝch cùc trë l¹i mét c¸ch biÖn chøng ®èi víi kinh tÕ. VËn dông ®óng ®¾n quy luËt cña phÐp biÖn chøng. Héi nghÞ ®¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú còng v¹ch ra nh÷ng mÆt yÕu kÐm vÒ kinh tÕ "nÒn kinh tÕ vÉn cßn mang tÝnh chÊt n«ng nghiÖp l¹c hËu, c«ng nghiÖp nhá bÐ, kÕt cÊu h¹ tÇng kÐm ph¸t triÓn, kinh tÕ tuy t¨ng trëng kh¸ nhng n¨ng suÊt, chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ cßn thÊp..." vµ nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i lín trong thêi gian tíi, tõ ®ã ®Ò ra nh÷ng nhiÖm vô chñ yÕu: thóc ®Èy sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo híng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, thùc hiÖn chÝnh s¸ch nhÊt qu¸n ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, x©y dùng ®ång bé c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ch¨m lo c¸c vÊn ®Ò v¨n

ho¸ - x· héi, b¶o ®¶m quèc

phßng vµ an ninh, x©y dùng nhµ níc ph¸p quyÒn ViÖt Nam cña d©n, do d©n vµ v× d©n, ®æi míi chØnh ®èn ®¶ng cñng cè mèi quan hÖ gi÷a §¶ng vµ nh©n d©n. Sau héi nghÞ §¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú, TW §¶ng (Kho¸ VIII) ra nghÞ quyÕt vÒ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, c«ng nghÖ míi ®Õn n¨m 2000 theo híng c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, x©y dùng giai cÊp c«ng nh©n trong giai ®o¹n míi. C¶i c¸ch mét bíc nÒn hµnh chÝnh nhµ níc (Héi nghÞ lÇn thø VIII ban chÊp hµnh trung ¬ng ®¶ng tõ 16-23/1/1995). Víi néi dung cña Héi nghÞ trung ¬ng lÇn thø VIII, cã thÓ nã lµ ®· hoµn thµnh ch-

23

¬ng tr×nh cô thÓ ho¸ mét bíc c¬ng lÜnh vµ chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi mµ §¹i héi VII ®· th«ng qua. Víi sù thµnh c«ng cña c«ng cuéc ®æi míi h¬n mêi n¨m (1986 - 1995), chóng ta cµng cã c¬ së ®Ó kh¼ng ®Þnh r»ng, c«ng cuéc ®æi míi cña §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· hoµn thµnh ®óng ®¾n "phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn kh¸ch quan cña lÞch sö tøc lµ chóng ta ph¶i thõa nhËn giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng mµ tríc ®©y chóng ta ®· phñ nhËn. Trªn tinh thÇn ®ã, cïng víi nh÷ng kinh nghiÖm ®· thu ®îc nh÷ng n¨m ®æi míi, ë ®¹i héi VIII lÇn nµy còng ®· ®i thùc tÕ kh¸ch quan, ®¸nh gi¸ nh÷ng ®Æc ®Øem cña t×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ x· héi ViÖt Nam, nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n, thêi c¬ vµ nguy c¬, §¶ng ta còng ®· nhËn ®Þnh thuËn lîi vµ khã kh¨n, thêi c¬ vµ nguy c¬ ®an xen v× vËy chóng ta ph¶i chñ ®éng n¾m thêi c¬, v¬n lªn ph¸t triÓn nhanh vµ v÷ng ch¾, t¹o ra thÕ vµ lùc míi: ®ång thêi lu«n lu«n tØnh t¸o, kiªn quyÕt ®Èy lïi vµ kh¾c phôc c¸c nguy c¬, kÓ c¶ nh÷ng nguy c¬ míi n¶y sinh, b¶o ®¶m ph¸t triÓn ®óng híng. XuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh nãi trªn vµ c¨n cø vµo c¬ng lÜnh cña §¶ng, cÇn tiÕp tôc n¾m v÷ng hai nhiÖm vô chiÕn lîc x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ b¶o vÖ tæ quèc, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ x©y dùng níc ta thµnh mét níc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn n©ng cao, quèc phßng, an ninh v÷ng ch¾c, d©n giµu, níc m¹nh x· héi c«ng b»ng v¨n minh. Tõ nay ®Õn n¨m 2020, ra søc phÊn ®Êu ®a níc ta c¬ b¶n trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp. Vµ thùc tÕ trong nh÷ng n¨m qua víi nh÷ng chÝnh s¸ch ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi, chÝnh s¸ch ngo¹i giao 24

hîp lý, chóng ta ®· ®¹t ®îc nh÷ng bíc tiÕn rÊt quan träng, b×nh thêng ho¸ quan hÖ víi Mü, lµ thµnh viªn cña Khèi ASEAN (HiÖp héi c¸c níc ®«ng nam ¸), ®Æc biÖt n¨m 1998 ta ®· trë thµnh thµnh viªn cña khèi APEC (diÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ ch©u ¸ - th¸i b×nh d¬ng).... tõ chç bÞ bao v©y cÊm vËn nay ®· ®îc b×nh thêng ho¸ ®îc tÊt c¶ c¸c níc lín, cã quan hÖ ngo¹i giao víi 167 níc, quan hÖ th¬ng m¹i víi 120 níc ®ång thêi c©n b»ng quan hÖ víi c¸c níc lín, ph¸t triÓn quan hÖ tèt ®Ñp víi c¸c níc l¸ng giÒng khu vùc. §iÒu ®ã cã ý nghÜa to lín trong viÖc gi÷ v÷ng m«i trêng hoµ b×nh æn ®Þnh, lµ nÒn t¶ng x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc. T¨ng trëng GDP tiÕp tôc t¨ng cao, n¨m 1996 lµ 9,3% n¨m 1987 lµ 8,2% n¨m 1998 lµ 5,8% (do ¶nh hëng cña khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ trong khu vùc). L¹m ph¸t vÉn ®îc gi÷ ë møc díi 10%, tèc ®é t¨ng trëng cña c«ng nghiÖp vÉn ®¹t hai con sè.... ®êi sèng cña nh©n d©n ngµy cµng ®îc æn ®Þnh vµ n©ng cao. Nh vËy c«ng cuéc ®æi míi do §¶ng céng s¶n ViÖt Nam khëi xíng vµ l·nh ®¹o ngµy cµng ®îc cô thÓ ho¸ vµ ®i vµo chiÒu s©u ®îc nh©n d©n nhiÖt liÑt hëng øng vµ h¨ng h¸i thùc hiÖn, chÝnh v× §¶ng ngµy cµng n¾m v÷ng vµ vËn dông ®óng ®¾n s¸ng t¹o ph¬ng ph¸p luËn triÕt häc toµn diÖn M¸c - lªn nin vµ t tëng Hå ChÝ Minh. Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ trong c«ng cuéc ®æi míi nh»m t¨ng trëng nÒn kinh tÕ lµ rÊt râ rµng. ChØ xin ®¬n cö mét vÝ trÞ vÒ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ s¶n xuÊt l¬ng thùc trong t×nh tr¹ng triÒn miªn thiÕu l¬ng thùc. Mçi n¨m ph¶i nhËp khÈu h¬n hµng chôc v¹n tÊn l¬ng tùc cho nhu cÇu trong níc, n¨m cao nhÊt ph¶i nhËp khÈu h¬n mét triÖu tÊn. T×nh h×nh ®ã ®· lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quan träng dÉn ®Õn khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi ngµy cµng nghiªm träng. C¸c ®ång chÝ trung ¬ng §¶ng vµ mét sè ®Þa ph¬ng (vÜnh yªn, h¶i hng)...®· ®i s©u t×m hiÓu nguyªn nh©n vµ biÖn ph¸p gi¶i quyÕt. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ s¶n xuÊt l¬ng thùc chØ thùc sù tõng bíc khëi s¾c kÓ tõ khi thùc hiÖn chØ thÞ 100 cña ban BÝ thi trung ¬ng §¶ng vÒ kho¶n s¶n phÈm 25

®Õn nhãm vµ ngêi lao ®éng, ®Æc biÖt lµ khi thùc hiÖn nghÞ quyÕt 10 cña Bé chÝnh trÞ trung ¬ng §¶ng (5/4/1988) vÒ ®æi míi qu¶n lý n«ng nghiÖp. ChØ mét n¨m sau khi thùc hiÖn nghÞ quyÕt 10 cña Bé chÝnh trÞ, s¶n xuÊt l¬ng thùc ®¹t 21 triÖu 516 ngµn tÊn, b×nh qu©n l¬ng thùc ®Çu ngêi ®¹t 333kg, xuÊt khÈu 1 triÖu 405 tÊn g¹o. Nh÷ng n¨m tiÕp theo ®ã cho ®Õn nay, s¶n xuÊt l¬ng thùc, còng nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nãi chung vÉn tiÕp tôc ph¸t triÓn, n¨m sau cao h¬n n¨m tríc tõ 1,2 ®Õn 10%. N¨m 1994, mÆc dï thiªn t¹i gay g¾t ë c¶ 2 miÒn lµm thiÖt h¹i ®Õn h¬n 1 triÖu tÊn nhng s¶n l¬ng l¬ng thùc vÉn ®¹t 26 triÖu tÊn, møc cao nhÊt tõ tríc tíi nay, t¨ng 2,7% so víi n¨m tríc, lîng g¹o xuÊt khÈu vÉn ®¹t h¬n 2 triÖu tÊn. Tõ thiÕu ¨n triÓn miªn. ViÖt Nam trong 6 n¨m qua ®· vît lªn ®øng thø 3 trong nh÷ng níc xuÊt khÈu gaä trªn thÕ giíi. Do s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¸t triÓn, bé mÆt n«ng th«n ngµy cµng thay ®æi, ®êi sèng n«ng d©n ngµy cµng ®îc c¶i thiÖn, lßng tin vµo chÕ ®é ®îc cñng cè. Th¾ng lîi trªn mÆt trËn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ s¶n xuÊt l¬ng thùc lµ thµnh tÝch næi bËt trong qu¸ tr×nh ®æi míi nÒn kinh tÕ ®Êt níc, gãp phÇn ®a ®Êt níc ta tho¸t khái khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi, vµ lµ biÓu hiÖn rÊt râ nÐt cña mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ trong c«ng cuéc ®æi míi nh»m t¨ng trëng nÒn kinh tÕ ®Êt níc nh vÒ t¨ng trëng tæng s¶n phÈm quèc d©n, vÒ tèc ®é thu hót vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi, vÒ xuÊt khÈu... §æi míi lµ sù nghiÖp khã kh¨n cha cã tiÒn lÖ nhng thùc tiÔn nh÷ng n¨m qua ®· chøng tá ®êng lèi ®æi míi chñ tr¬ng chÝnh s¸ch lín vÒ ®æi míi, chñ tr¬ng chÝnh s¸ch lín vÒ ®æi míi lµ rÊt ®óng ®¾n, bíc ®i lµ thÝch hîp. X©y dùng chñ nghÜa x· héi cßn lµ sù nghiÖp rÊt míi mÎ, khã kh¨n, phøc t¹p, ®ßi hái ph¶i ph¸t huy cao ®é vai trß cña nh©n tè chñ quan, cña tÝnh n¨ng ®éng chñ quan, ®ßi hái nhiÒu c«ng phu nghiªn cøu ®Ó kh¸m ph¸, t×m tßi ra m« h×nh thÝch hîp víi thùc tiÔn ViÖt Nam. Nh÷ng diÔn biÕn phøc t¹p cña t×nh h×nh thÕ giíi, nh÷ng biÕn ®éng nhiÒu mÆt cña ®Êt níc ta trong qu¸ tr×nh ®æi míi toµn diÖn x· héi cµng ®ßi hái chóng ta ph¶i kiªn tr×, gi÷ lßng tù tin, quyÕt t©m kh¾c phôc khã kh¨n ®ång thêi ph¶i tØnh t¸o, th«ng minh, nhËy bÐn ®Ó thÝch hîp kÞp thêi víi t×nh h×nh thùc tÕ biÕn ®æi õng ngµy, 26

tõng giê. §Ó ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng chñ quan kÕp ph¶i kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a nhiÖt t×nh c¸ch m¹ng vµ tri thøc khoa häc. Râ rµng viÖc ®¶m b¶o sù thèng nhÊt gi÷a nhiÖt t×nh, ý thøc c¸ch m¹ng vµ tri thøc khoa häc lµ hÕt søc cÊp b¸ch vµ cÇn thiÕt. Bëi v×, tri thøc khoa häc cã ®îc hay kh«ng còng nhê lßng hiÓu biÕt, trÝ th«ng minh, ý trÝ quyÕt t©m häc tËp vµ nhËn thøc khoa häc: ngîc l¹i nÕu trÝ thøc khoa häc ph¸t huy ®îc t¸c dông trong thùc tÕ th× nã l¹i trë thµnh ®éng lùc t¨ng thªm ý trÝ vµ nhiÖt t×nh c¸ch m¹ng. Ngêi c¸n bé kinh tÕ ph¶i qu¸n triÖt s©u s¾c vµ vËn dông s¸ng t¹o chñ nghÜa M¸c- Lªnin vµ t tëng Hå ChÝ Minh, tríc hÕt lµ ph¬ng ph¸p luËn toµn diÖn vµ phÐp biÖn chøng duy vËt vµo viÖc nghiªn cøu, ®Ò xuÊt vµ ¸p dông c¸c chñ tr¬ng chÝnh sÊch vÒ kinh tÕ, c¸c ph¬ng ph¸p, c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tµi chÝnh theo tinh thÇn ®æi míi ®Ó thóc ®Èy nÒn kinh tÕ cña níc ta vît qua t×nh tr¹ng níc nghÌo vµ kÐm ph¸t triÓn, tr¸nh khái nguy c¬ tôt hËu xa h¬n vÒ kinh tÕ so víi nhiÒu níc trong khu vùc vµ nguy c¬ chÖch híng x· héi chñ nghÜa. Trong ®iÒu kiÖn xo¸ bá c¬ chÕ quan liªu, bao cÊp còng cã nghÜa lµ ®ßi hái ngêi lµm c«ng t¸c qu¶n lý kinh tÕ, tµi chÝnh ph¶i n¨ng ®éng s¸ng t¹o, nh¹y bÐn, n¾m b¾t ®îc thùc tÕ vµ quy luËt vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña nã. Kinh nghiÖm cho thÊy r»ng, ®«i khi chØ cÇn mét nhËn ®Þnh kh«ng ®óng, mét th«ng tin xuyªn t¹c, mét tõ ng÷ kh«ng ®îc chó ý ®Çy ®ñ trong b¶n hîp ®ång kinh tÕ.... hoÆc chØ cÇn hµnh ®éng chËm hoÆc hµnh ®éng qu¸ véi v· lµ ®· cã thÓ dÉn ®Õn thiÖt h¹i lín vÒ kinh tÕ: ngîc l¹i, khi chØ cÇn nhanh mét chót, chØ cÇn biÕt c¸ch qu¶ng c¸o kÞp thêi vµ ®óng ®¾n, chØ cÇn mét th«ng tin kÞp thêi, chÝnh x¸c còng cã thÓ ®¹t tíi th¾ng lîi kh«ng nhá. Sù kÐt hîp gi÷a xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ kh¸ch quan vµ ph¸t huy nç lùc chñ quan, kÕt hîp gi÷a t×nh c¶m, ý chÝ víi trÝ tuÖ ë ®©y ph¶i ®¹t ®Õn ®é thµnh thùc vµ nhuÇn nhuyÔn, ph¶i ®¹t ®Õn nghÖ thuËn. Muèn vËy, tríc hÕt cÇn xuÊt ph¸t tõ nh÷ng biÖn ph¸p hµnh ®éng ph©n tÝch c¸c sè liÖu, n¾m b¾t mäi t×nh h×nh, ®Ò xuÊt nh÷ng biÖn ph¸p hµnh ®éng cho l·nh ®¹o. Muèn vËy, tríc hÕt cÇn xuÊt phatõ tõ thùc tÕ kh¸ch quan, ®ång thêi ph¸t huy nç lùc chñ quan, ®¶m b¶o sù thèng nhÊt gi÷a nhiÖt t×nh, ý trÝ c¸ch m¹ng vµ tri thøc khoa häc trong c«ng t¸c nghiªn 27

cøu cô thÓ. CÇn ®Êu tranh chèng chñ nghÜa chñ quan, duy ý chÝ, t tëng nãng véi, phiªu lùc, m¹o hiÓm, bÊt chÊp quy luËt kh¸ch quan, cÇn rÌn luyÖn tÝnh kiªn nhÉn, ch¨m chØ, cÈn thËn, tinh thÇn thùc sù cÇu thÞ, tinh thÇn ham häc hái, tÝnh chñ ®éng, nh¹y bÐn, d¸m nghÜ, d¸m lµm, chñ ®éng s¸ng t¹o ra thêic¬, giµnh lÊy thêi c¬. RÌn luyÖn ®îc nh÷ng phÈm chÊt Êy, ngêi c¸n bé khoa häc kinh tÕ kh«ng nh÷ng sÏ ®øng v÷ng trªn vÞ trÝ cña m×nh vµ cßn cã thÓ vît xa lªn ®Ó cã thÓ trë thµnh nh÷ng nhµ kinh doanh, nh÷ng c¸n bé qu¶n lý giái.

28

KÕt luËn

X©y dùng chñ nghÜa x· héi á ViÖt Nam lµ sù nghiÖp rÊt khã kh¨n, phøc t¹p cã thÓ coi nã nh mét c«ng cuéc kh¸ng chiÕn trêng kú cña §¶ng, Nhµ níc vµ nh©n d©n ta. Nh÷ng diÔn biÕn phøc t¹p cña t×nh h×nh thÕ giíi, nh÷ng biÕn ®éng nhiÒu mÆt cña ®Êt níc ta trong qu¸ tr×nh ®æi míi toµn diÖn x· héi cµng ®ßi hái §¶ng vµ Nhµ níc ta ph¶i kiªn tr×, kiªn ®Þnh, gi÷ v÷ng lßng tin, quyÕt t©m kh¾c phôc khã kh¨n ®ång thêi ph¶i tØnh t¸o, th«ng minh, nh¹y bÐn ®Ó thÝch øng kÞp thêi víi t×nh h×nh thùc tÕ biÕn ®æi tõng ngµy, tõng giê. Qu¸n triÑt ph¬ng ph¸p luËn cña chñ nghÜa M¸c- Lªnin vµ t tëng Hå ChÝ Minh, vËn dông thµnh th¹o phÐp duy vËt biÖn chøng vµo viÖc nghiªn cøu vµ qu¶n lý kinh tÕ, ph¸t huy m¹nh mÏ h¬n n÷a quan hÖ biÖn chøng gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ trong c«ng cuéc ®æi míi nh»m t¨ng trëng nÒn kinh tÕ quèc d©n, nhÊt ®Þnh chóng ta sÏ trë thµnh nh÷ng c¸n bé qu¶n lý kinh tÕ tèt, gãp phÇn xøng ®¸ng vµo c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ ®Êt níc, t¹o ®iÒu kiÖn cho nÒn kinh tÕ ViÖt Nam cÊt c¸nh, ®Ó tõ ®ã n©ng cao h¬n n÷a vÞ trÝ cña ViÖt Nam trªn chÝnh trêng quèc tÕ, gãp phÇn cñng cè h¬n n÷a sù æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ ®Êt níc. §ã lµ l¬ng t©m, lµ tr¸ch nhiÖm cña nh÷ng c¸n bé qu¶n lý kinh tÕ, chÝnh trÞ cña chóng ta.

29

Tµi liÖu tham kh¶o

1. V.I. Lªnin toµn tËp 2. §¶ng céng s¶n ViÖt Nam - c¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt níc trong thêi kú qu¸ ®é lªn XHCN. NXB sù thËt/ 1991 3. ChiÕn lîc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®Õn n¨m 2000 NXB sù thËt 1991 4. Gi¸o tr×nh triÕt häc M¸c - Lªnin NXB ChÝnh trÞ Quèc gia 5. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI. 6. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII. 7. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII. 8. Kinh tÕ 98 - 99 ViÖt Nam vµ ThÕ giíi. 9. Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam. 10. T¹p chÝ nghiªn cøu thÕ giíi. 11. T¹p chÝ Céng s¶n.

30