Thuy Dau Y5-2008 Nxpowerlite

BEÄNH THUÛY ÑAÄU

BS LEÂ BÖÛU CHAÂU Boä moân Nhieãm -ÑHYD TP HCM 1

ÑAÏI CÖÔNG - Laø beänh truyeàn nhieãm do Herpes varicellae hay varicella-zoster virus (VZV) - Hay laây, coù theå thaønh dòch. - LS: Soát, phaùt ban kieåu boùng nöôùc /da vaø nieâm maïc

• LS gaây 2 beänh caûnh: Thuûy ñaäu vaø Zona - Mieãn dòch vôùi thuûy ñaäu cuõng coù khaû naêng mieãn dòch vôùi Zona

- Ña soá dieãn tieán laønh tính 2

2. VAØI DOØNG LÒCH SÖÛ • Bieát töø thôøi tieàn söû, hay laàm vôùi beänh ñaäu muøa (smallpox) cho ñeán cuoái TK XIX. • 1875: Steiner gaây ñöôïc beänh thuûy ñaäu thöïc nghieäm •

1888: Von Bokay moâ taû lieân quan LS cuûa thuûy ñaäu vaø Herpes zoster

• 1958: Thomas Weller PL VZV/ boùng nöôùc cuûa thuûy ñaäu • Vaccin ñöôïc phaùt trieån ôû Nhaät 1970s • Vaccin ñöôïc söû duïng ôû Nhaät vaø Haøn Quoác töø naêm 1988 - Thaùng 3/1995 vaccin söû duïng ôû Myõ/ ngöôøi lôùn vaø treû em. 3

BEÄNH THUÛY ÑAÄU ÔÛ VN 18000 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0

Mieàn Baéc Mieàn Trung Mieàn Nam Caû nöôùc

Naêm

4

5

3. TAÙC NHAÂN GAÂY BEÄNH VZV laø DNA virus thuoäc gia ñình Herpeviridae - Laø nhöõng teá baøo hình troøn, ñöôøng kính 150200 nm, nhaân mang DNA, coù voû boïc. -Deå nuoâi caáy treân moâi tröôøng canh caáy teá baøo. 6

4. DÒCH TEÃ HOÏC Deå laây: # 90% caùc tieáp xuùc vôùi ngöôøi beänh * Sôûi > Thuûy ñaäu > quai bò vaø Rubella* TC ñaàu tieân

2 ngaøy

5 ngaøy

THÔØI GIAN LAÂY 7

4. DÒCH TEÃ HOÏC (tt) - Ñöôøng laây: hoâ haáp hay tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi boùng nöôùc

+ Trong BV: laây Bn-Bn, Bn-nhaân vieân + Laây trong BV treû em deã bò hôn ngöôøi lôùn  caùch ly TE vaø NL giaûm mieãn dòch bò thuûy ñaäu. - Tuoåi: Moïi tuoåi, keå caû treû sô sinh, 90%<13 tuoåi. - Giôùi: nam = nöõ.

- Muøa: töø thaùng 1-thaùng 5, cuoái ñoâng- ñaàu xuaân 8

5. SINH BEÄNH HOÏC Xaâm nhaäp nieâm maïc hh

TB thöôïng bì hh

Maùu NT monocyte

da, nieâm maïc Toån thöông lôùp TB ñaùy vaø TB gai.

9

6. GIAÛI PHAÃU BEÄNH -TB ñaùy vaø TB gai noäi maïch vi quaûn phình to chöùa nhieàu dòch tieát, ñoàng thôøi coù nhieàu teá baøo ña nhaân khoång loà chöùa nhieàu aån theå. - Coù theå toån thöông maïch maùu/ boùng nöôùc xuaát huyeát vaø hoaïi töû. - Dòch boùng nöôùc chöùa nhieàu BC ña nhaân, teá baøo thoaùi hoùa, fibrin vaø raát nhieàu virus. 10

7. LAÂM SAØNG 1/ Thôøi kyø uû beänh 10-21 ngaøy, TB 13-17 ngaøy. 2/ Thôøi kyø khôûi phaùt keùo daøi 24-48h - Soát: thöôøng soát nheï, keøm ôùn laïnh. - Meät moûi, chaùn aên, nhöùc ñaàu, ñoâi khi coù ñau buïng nheï. - Coù theå coù phaùt ban taïm thôøi. - Ñoái vôùi Bn suy giaûm mieãn dòch thöôøng soát cao hôn, thôøi kyø naøy coù theå daøi hôn. 11

7. LAÂM SAØNG (tt) 3/ Thôøi kyø toaøn phaùt: ñaäu moïc (Boùng nöôùc) Hình daïng: hình troøn hay hình gioït nöôùc treân vieàn da maøu hoàng Kích thöôùc: Ñöôøng kính töø 3-10 mm Soá löôïng: Caøng nhieàu beänh caøng naëng Vò trí: ÔÛ da, nieâm maïc: Höôùng lan: ñaàu tieân ôû thaân mình, maët lan töù chi Ñaëc ñieåm: luùc ñaàu trong, sau 24 giôø hoùa ñuïc, ñoùng maøy Caùc daïng sang thöông: Phaùt ban, boùng nöôùc trong, boùng nöôùc ñuïc, ñoùng maøy do moïc nhieàu ñôït khaùc nhau treân moät vuøng da 12

Sang thöông da ôû BN HIV bò Thuûy Ñaäu 13

THUÛY ÑAÄU ÔÛ NGÖÔØI LÔÙN

14

THUÛY ÑAÄU ÔÛ HOÏNG

15

THUÛY ÑAÄU COÙ XUAÁT HUYEÁT

16

THUÛY ÑAÄU COÙ XUAÁT HUYEÁT

17

7. LAÂM SAØNG (tt) Trieäu chöùng khaùc - Soát: soát nheï hoaëc khoâng soát, theå naëng coù theå soát cao do nhieãm ñoäc - Coù theå ngöùa 4. Thôøi kyø hoài phuïc Sau 1 tuaàn: boùng nöôùc ñoùng maøy, giaûm saéc toá da keùo daøi, phaàn lôùùn khoâng ñeå laïi seïo. Mieãn dòch beàn vöõng 18

Moät soá tröôøng hôïp ñaëc bieät: a/ Nhieãm VZV chu sinh SANH

Nheï

5 ngaøy

2 ngaøy

Khoâng taêng bieán chöùng

Nhieãm VZV naëng/ SS TV coù theå 30% 19

b/ Nhieãm VZV ôû BN coù thai: MEÏ: Coù nguy cô cao bò vieâm phoåi thuûy ñaäu Con: Neáu meï bò thuûy ñaäu ôû 3 thaùng cuoái thai kyø (con bò TÑBS# 2%): Atrophy: nheï caân, giaûm taêng tröôûng ôû chi, seïo da, teo cô khu truù. Baát thöôøng TK: co giaät, chaäm phaùt trieån trí tueä Maét: vieâm maøng maïch voõng maïc. 20

c/ Nhieãm VZV ôû ngöôøi giaûm mieãn dòch (ung thö, AIDS, ngöôøi nhaän gheùp tuûy…) Beänh thöôøng naëng: -Toån thöông nhieàu cô quan noäi taïng (phoåi, gan, heä TKTÖ). -Deã coù bieán chöùng (30-50%). - Thôøi gian hoài phuïc gaáp 3 laàn so vôùi BT. - Töû vong 15-18%. 21

8. CAÄN LAÂM SAØNG XN khaùc CTM Pheát Tzank

XN vi sinh KT (HTCÑ)

Test keát hôïp boå theå Test nhanh Test ELISA Test FAMA

XN KN -Phaân laäp vi ruùt -PCR tìm DNA / VZV

22

LAÂM SAØNG

DTH Tieàn caên

CLS 23

9. BIEÁN CHÖÙNG - Thöôøng gaëp < 1 tuoåi vaø >15 tuoåi. Ngöôøi lôùn chieám # 5% soá ngöôøi beänh nhöng chieám #35% töû vong - Ngöôøi SGMD,  nguy cô beänh naëng vaø keùo daøi Hai bieán chöùng thöôøng gaëp ôû ngöôøi SGMD laø vieâm phoåi vaø vieâm naõo 24

1. Boäi nhieãm: NT da hay gaëp nhaát, VT Staphylococcus aureus vaø Streptococcus pyogenes 2. Vieâm phoåi thuûy ñaäu:

Coù theå do vi ruùt thuûy ñaäu hay thöù phaùt do VT. - Laø BC naëng neà nhaát - Hieám gaëp ôû TE, NL vaø ngöôøi SGMD chieám 20-30% - LS: Soát cao, ho, thôû nhanh, khoù thôû, tím taùi, ñau ngöïc vaø ho ra maùu - Xq phoåi: Taåm nhuaän daïng noát hoaëc VP moâ keõ 25

VP do varicella. Nhieàu noát bôø khoâng roõ vaø nhöõng sang thöông ñöôïc phaân boá ôû hai beân ñoái xöùng, ñoàng daïng. 26

3. HC Reye: Trong gñ ñaäu moïc, neáu uoáng ASPIRIN coù theå  HC Reye. Cô cheá chöa roõ. LS: boàn choàn lo aâu, kích thích, naëng: hoân meâ, co giaät do phuø naõo. Ngoaøi ra: XH noäi taïng,  NH3 maùu, ñöôøng maùu, transaminase maùu. 4. Dò taät baåm sinh Meï/thai bò thuûy ñaäu ôû 3 thaùng cuoái Dò taät: Seïo da, teo cô, baát thöôøng ôû maét, co giaät, chaäm phaùt trieån taâm thaàn… 27

5.Vieâm naõo thuûy ñaäu: Chieám 0,1-0,2% -Laø BC thaàn kinh thöôøng gaëp nhaát

-Tr/ chöùng thöôøng xaûy ra sau noåi boùng nöôùc 26 ngaøy, hoaëc trong TK uû beänh, trong gñ hoài phuïc. LS: Rung giaät nhaõn caàu, muùa vôøn, co giaät, hoân meâ.

-Töû vong: 5-25%, neáu soáng di chöùng 15% 28

10. ÑIEÀU TRÒ ÑT trieäu chöùng vaø bieán chöùng

Chaêm soùc ÑD

ÑT ñaëc hieäu

29

Ñieàu trò trieäu chöùng vaø bieán chöùng A/ Choáng ngöùa: Thuoác (taïi choã, toaøn thaân), bieän phaùp khaùc: caét moùng tay, maëc quaàn aùo kín… B/ Giaûm ñau, haï soát: acetaminophen C/ Ngöøa vaø  boäi nhieãm: veä sinh, KS khi coù daáu hieäu boäi nhieãm D/  caùc bieán chöùng VP, VN, HC Reye:  naâng ñôõ E/  vieâm TK vaø/ hoaëc ñau sau nhieãm Herpes: thuoác giaûm ñau khoâng gaây nghieän  gaây nghieän vd: gapabetin, amitryptylline, fluphenazine… 30

Ñieàu trò ñaëc hieäu -Loaïi thuoác: : acyclovir, valacyclovir, famciclovir, foscarnet. Valacyclovir, famciclovir chæ söû duïng cho ngöôøi lôùn Taùc duïng: + Hieäu quaû nhaát 24 giôø tröôùc khi xuaát hieän boùng nöôùc + Giaûm toån thöông da môùi # 25%, giaûm thôøi gian taïo boùng nöôùc # 1 ngaøy, giaûm TC cô naêng vaø thöïc theå (#1/3 BN). 31

Lieàu duøng Acyclovir: Lieàu uoáng TE < 1 tuoåi: 10 mg/kg/ngaøy x 3 laàn Treûø 2-12 tuoåi: 20mg/kg/laàn x4 laàn/ng, toái ña 800mg/ laàn Ngöôøi > 12 tuoåi: 800 mg/laàn x 5 laàn/ngaøy Lieàu TTM laø 5-10mg/kg TTM/ 8 giôø x 7 ngaøy Thôøi gian 5-7 ngaøy hoaëc ñeán khi khoâng coøn sang thöông môùi xuaát hieän Famciclovir: 500 mg x 3 laàn/ngaøy uoáng x 7 ngaøy Valacyclovir: 1 g x3 laàn/ ngaøy uoáng x7 -10 ngaøy Vidarabine , Foscarnet 32

PHOØNG NGÖØA

33

PHOØNG NGÖØA CHUNG - Khoù ñaït hieäu quaû cao - Caùch ly BN - Traùnh tieáp xuùc vôùi ngöôøi beänh cho ñeán khi caùc noát ñaäu ñoùng maøy TC ñaàu tieân

2 ngaøy

5 ngaøy

THÔØI GIAN LAÂY 34

Taïo MD thuï ñoäng (chích VZIG: varicella zoster immune globulin) Chæ ñònh cho ngöôøi chöa coù MD tx VZV

-Treû bò SGMD maéc phaûi: SGMD, beänh aùc tính, duøng thuoác öùc cheá mieãn dòch -Treû môùi sanh coù meï bò thuûy ñaäu. - Phuï nöõ coù thai Duøng toát nhaát trong voøng 48 giôø sau khi tieáp xuùc. Neân cho caøng sôùm caøng toát, khoâng neân quaù 96 giôø sau tieáp xuùc VZV. 35

Taïo MD chuû ñoäng - Laø VZV soáng giaûm ñoäc löïc doøng Oka-Merck - Hieäu quûa 85-95% - Thôøi gian MD keùo daøi 1-6 naêm. Moät soá NC ôû Nhaät: 97% treû sau chuûng ngöøa coù khaùng theå 7-10 naêm -ÔÛ treû lôùn ( 13 tuoåi) vaø NL 78% coù MD sau muõi 1, vaø 99% sau muõi 2, caùch muõi ñaàu 4-8 tuaàn. -Coù theå söû duïng cuøng luùc vôùi caùc vaccin khaùc nhö MMR (chích ôû 2 vò trí khaùc nhau) 36

Taïo MD chuû ñoäng (tt) Khoâng duøng vaccin phoøng thuûy ñaäu khi: + Dò öùng naëng vôùi thuoác, hoaëc sau lieàu ñaàu tieân + Vöøa môùi chích vaccin virus khaùc soáng tröôùc ñoù nhö MMR trong voøng moät thaùng tröôùc ñoù. + Ngöôøi SGMD nhö: leukemia, lymphoma, AIDS… + Ngöôøi nhieãm HIV gñ TB hay naëng. + Phuï nöõ coù thai + Ngöôøi ñang maéc beänh caáp tính trung bình ñeán naëng, ngöôøi bò lao chöa ñieàu trò. Traùnh duøng ASPIRIN 6 tuaàn sau chích vaccin 37

NGÖØA BAÈNG THUOÁC CHOÁNG VIRUS •Coù theå duøng cho ñoái töôïng nguy cô cao sau tieáp xuùc nguoàn laây beänh. •Duøng trong thôøi kyø uû beänh •Thuoác: acyclovir, valacyclovir, famciclovir •Coù theå phoøng ngöøa ñöôïc •Neáu maéc, beänh thöôøng nheï (Harrison’s 16th ) 38

Caùm ôn

39