Thanhcattuhan

Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ

Thaønh-caùt Tö-haõn vaø ñeá quoác Moâng-coå

Chinh phuïc Trung-Ñoâng vaø AÂu-chaâu (Trích trong boä Anh Huøng Ñoâng A Döïng Côø Bình Moâng, Q5)

Trong Anh-huøng Ñoâng-a döïng côø bình Moâng (AHÑA-DCBM) quyeån 2, hoài thöù 16 vaø 17, toâi ñaõ thuaät nguoàn goác moät boä toäc Ki-daùt, ôû vuøng Thaûo-nguyeân treân cöïc Baéc AÙ-chaâu. Boä toäc naøy vôùi chuû ñaïo tin raèng toå tieân laø con soùi xaùm, döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Thieát Moäc Chaân, daàn daàn trôû thaønh moät trong nhöõng nöôùc lôùn. Trong cô duyeân ñaëc bieät, phoø-maõ Traàn Thuû-Huy, cuøng coâng chuùa Ñoan-Nghi (con gaùi vua Lyù Anh-Toâng) ñaõ keát thaân vôùi Thieát Moäc Chaân vaø boán ñaïi töôùng cuûa Moâng-coå töï xöng laø Töù-lieäp lang vöông töùc boán con soùi-saên laø Baùc Nhó Truaät, Gia Luaät Meã, Toác Baát Ñaøi, Trieát Bieät. Cuoäc keát thaân naøy, ñöa ñeán Moângcoå göûi söù thaàn sang Ñaïi-Vieät. Sang quyeån 3, AHÑA-DCBM hoài 29, 30 vaø quyeån 4, hoài 32, 30 laïi thuaät chi tieát vieäc moät thaân vöông trieàu Lyù laø Lyù Long-Phi ñaõ töøng ñeán Moâng-coå tröôùc phoø maõ Thuû-Huy, vôùi coâng chuùa Ñoan-Nghi. Long-Phi giuùp Moâng-coå luyeän quaân, toå chöùc quaân ñoäi. Tieáp ñeán vieäc phoø maõ Thuû-Huy, coâng chuùa Ñoan-Nghi bò vua Lyù Cao-toâng ñem coáng cho Toáng. Hai vò baát maõn, boû leân Moâng-coå. Hai vò ñaõ sinh ra ngöôøi con, sau thaønh anh huøng Ñaïi-Vieät laø Traàn Thuû-Ñoä. Trong thôøi gian löu laïi Moâng-coå, hai vò giuùp Thieát Moäc Chaân luyeän quaân, toå chöùc quaân ñoäi, toå chöùc Khu-maät vieän, toå chöùc ñoäi maõ khoaùi Phi-tieãn. Moâng-coå trôû thaønh huøng maïnh, chinh phuïc haàu heát caùc boä laïc Thaûo-nguyeân, leân ngoâi vua, Thieát Moäc Chaân xöng laø Thaønh-caùt Tö-haõn. Hoài 40 quyeån 4 vaø hoài 41 quyeån 5, thuaät roõ tröôøng hôïp naøo Traàn Thuû-Ñoä trôû thaønh moät ñaïi töôùng chæ huy binh ñoaøn Phöông Ñoâng cuûa Moâng-coå. Thuû-Ñoä laø ngöôøi traøn ngaäp caùc cöûa Tröông-gia, Xích-thaønh, Haäuthaønh cuûa Vaïn-lyù tröôøng thaønh ; vaø trôû thaønh moät ñaïi töôùng ñaàu tieân vaây haõm kinh thaønh Yeân-kinh (Baéc-kinh ngaøy nay). Sau khi ñaùnh Trung-quoác, Thaønh-caùt Tö-haõn tieán ñaùnh Taây-haï, roài moät bieán coá ñaëc bieät xaåy ra, oâng ñem ñaïi quaân traøn veà phöông Taây phaù tan ñeá quoác Kwharesm (Hoa Thích Töû Moâ), sau ñoù con chaùu oâng tieáp tuïc chinh phuïc Iran, Irak, Syrie, Afganistan, Hung-gialôïi, Ba-lan, Tieäp-khaéc, Ñöùc, Nga v.v. ñaët neàn moùng cai trò ñeán maáy traêm naêm. Döôùi ñaây chuùng toâi toùm löôïc yù chính trong hai taäp taøi lieäu quaân söï, ñaõ giaûi maät, ñeå ñoäc giaû coù caùi nhìn ñaïi cöông veà söï huøng maïnh cuûa Moâng-coå naêm 1258, laø naêm hoï mang quaân ñaùnh Ñaïi-Vieät, vaø bò thaát baïi. - Nguyeân trieàu chinh tieãu An-Nam khaûo bò.(NTCTANKB) Sôû Nghieân-cöùu, Cuïc Taùc-chieán, Boä Toång-tö leänh quaân ñoäi nhaân daân Trung-quoác. - Thaønh-caùt Tö-haõn chinh Taây khaûo löôïc.(TCTHCTKL) Sôû Nghieân-cöùu, Cuïc Taùc-chieán, Boä Tö-leänh quaân khu mieàn Taây Moâng-coå 1960.

1

Döïng côø bình Moâng Xin nhaéc ñeå ñoäc giaû roõ : Caùi goïi laø Sôû nghieân cöùu ñeà treân bìa taäp taøi lieäu ñoù treân nguyeân taéc tröïc thuoäc Cuïc-taùc chieán. Sôï nhöõng vò töøng phuïc vuï trong quaân ñoäi Vieät-Nam coäng hoøa, hay quaân ñoäi Hoa-kyø hieåu laàm. Toâi xin coù ñoâi lôøi giaûi thích. Veà phía Vieät-Nam, khi soaïn thaûo Quaân-söû, thì do khoái Quaân-söû, tröïc thuoäc phoøng 3, boä Toång-tham möu ; nhöõng chuyeân vieân bieân soaïn haàu heát laø só quan, caên cöù vaøo nhöõng taøi lieäu toàn tröõ, roài vieát ra. Raát ít khi coù nhöõng lôøi bình luaän. Veà phía Hoa-kyø, thì do moät Trung-taâm Quaân-söû thuoäc boä Quoác-phoøng, thöôøng thì do caùc só quan, hoaëc chuyeân vieân bieân soaïn. Nhö khi môøi caùc töôùng Cao Vaên Vieân, Ñoàng Vaên Khuyeân, Ngoâ Quang Tröôûng, Traàn Ñình Thoï... vieát quaân söû Hoa-kyø trong thôøi gian tham chieán taïi Vieät-Nam, ñaõ do General Research Corporation... môøi kyù kheá öôùc. Ngöôïc laïi, taïi Moâng-coå thì vieäc nghieân cöùu naøy do chính vò Tö-leänh, Phoù Tö-leänh cuøng nhöõng só quan, chuyeân vieân bieân taäp. Vieân só quan chaùnh sôû Nghieân-cöùu chæ lónh nhieäm vuï nhö laø moät toång thö kyù. Coøn Cuïc Taùc-chieán cuûa Moâng-coå, thì bao goàm nhieäm vuï cuûa phoøng 3 (G3) vaø trung taâm Haønh-quaân (TOC). Taøi lieäu ñöôïc duøng ñeå giaûng daäy cho caùc só quan cao caáp, vaø laøm taøi lieäu nghieân cöùu cho caùc só quan thieát keá haønh quaân.

Chieán dòch Kwharesm (Hoa Thích Töû Moâ) Toáng-söû thuaät laïi chieán dòch Kwharezm vaén taét khoaûng 2 trang, cuõng khoâng noùi ñeán teân cuûa vua nöôùc naøy laø Moä Hôïp Meã hay Ma Kha Vò (Ala Ed Din Mohammed). Vì Moângcoå taøn phaù caùc nöôùc Trung-Ñoâng, chaâu AÂu nhö Afganistan, Iran, Irac, Syrie, Hung-gia-lôïi, Ba-lan, Tieäp-khaéc, Ñöùc, Lieân-soâ v.v. roài cai trò maáy traêm naêm. Söû saùch cuûa caùc daân toäc naøy ghi cheùp raát ñaày ñuû. Ñoäc giaû coù theå tìm ñoïc nhöõng saùch naøy baèng tieáng Anh, Phaùp, maø thuaät giaû ghi ôû phaàn thö muïc AHÑA-DCBM quyeån 1. Naêm 1217, quaân Moâng-coå ñaùnh chieám ñeá quoác Taây-Lieâu, gieát baïo chuùa Gut Sô Luùc, laøm cho caùc nöôùc vuøng Trung-aù heát söùc quan taâm. Caùc nöôùc naøy tieáp giaùp vôùi Taây-Lieâu baèng con soâng Irtysh. Söï kieän moät ñaïo quaân döõ nhö quyû söù, ñi ñeán ñaâu taøn saùt ñeán ñoù laøm cho vua chuùa vuøng naøy phaûi tìm hieåu. Hoï ñöôïc nhöõng thöông nhaân keå cho nghe raèng: Thaønh-caùt Tö-haõn laø moät oâng vua baùch chieán baùch thaéng. Ñoäi Kî-maõ cuûa oâng maïnh hôn nuùi lôû, baêng tan. OÂng laø ngöôøi öa traät töï, öu ñaõi thöông nhaân, thöôøng naâng ñôõ hoï ñaëc bieät. Hoï keå cho nhöõng oâng vua naøy nghe veà caùc traän ñaùnh kinh thieân ñoäng ñòa cuûa Moâng-coå vôùi Kim. Moâng-coå ñaõ chieám ñöôïc nöôùc Kim, Taây-Haï, Lieâu-Ñoâng, Cao-ly, Naõi-man, Khaéc-lieät, Thaùt-ñaùt. Baáy giôø theá giôùi Hoài-giaùo ñang ôû vaøo thònh thôøi cuûa Alla Ed Din Mohammed, ñaïi ñeá nöôùc Kwharezm. Toå tieân cuûa Mohammed nguyeân laø ngöôøi haàu caän goác Thoå, ñöôïc vua söù Seljuk phong töôùc phoù quaän vöông ôû vuøng löu vöïc soâng Amou Daria. Ñeán ñôøi cha cuûa Mohammed, bôø coõi cuûa quaän vöông môû roäng töø bôø bieån Caspienne tôùi Boukhara, vaø töø

2

Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ bieån Alrai tôí Ba-tö. Ngoâi vua truyeàn sang Mohammed, oâng ñem binh chinh phuïc, môû roäng bôø coõi ra boán phía: Vöôït soâng Syr Daria leân Baéc chieám moät nöûa vuøng thaûo nguyeân Kurghise. Phía Ñoâng chieám laõnh thoå Transoxiane bao goàm Samarkande, Ñaïi-uyeån (Fergana). Phía Nam, chieám A-phuù-haõn. Phía Taây tôùi Irak. Thôøi baáy giôø, oâng ñöôïc ngöôøi ta taëng cho danh hieäu Caùi boùng cuûa Allah treân maët ñaát, hay Alexandre ñaïi ñeá thöù nhì. Muoán laøm baù chuû theá giôùi Hoài-giaùo, oâng xin giaùo chuû ôû Bagdah nhaän laø Hoaøng-ñeá, döôùi söï che chôû cuûa giaùo chuû. Cuõng neân nhaéc laïi, giaùo chuû Hoài-giaùo, trong phaïm vi theá tuïc chæ coù aûnh höôûng ôû vuøng Meùsopotamie. Nhöng veà toân giaùo, oâng laø giaùo chuû cuûa taát caû tín ñoà Hoài-giaùo. OÂng coù aûnh höôûng ñeán taát caû giaùo chuùng Hoài-giaùo. Lôøi yeâu caàu cuûa Mohammed khoâng ñöôïc giaùo chuû Nasir chaáp nhaän. Ngöôïc laïi, giaùo chuû coøn ra leänh caám tín ñoà khoâng ñöôïc caàu nguyeän cho Mohammed. Giaùo-chuû coøn ñi xa hôn, laø xuùi duïc caùc tieåu vöông choáng Mohammed, ly khai vôùi ñeá quoác Kwharesm. Thö cuûa giaùo chuû Nasir ñeán vôùi Mohammed, giöõa luùc oâng ñang chinh phuïc A-phuù-haõn. Noåi giaän, Mohammed trieäu taäp moät hoäi nghò Hoài-giaùo truaát pheá Nasir, baàu moät giaùo chuû môùi, roài caát quaân ñi ñaùnh Nasir. Giöõa luùc Mohammed chænh bò binh maõ thì ñöôïc tin Taây Lieâu bò Moâng-coå chinh phaït. OÂng muø tòt veà theá giôùi Ñoâng-phöông. Tuy vaäy ñeå ñeà phoøng, oâng ngöng vieäc ñaùnh Badad, doàn quaân leân mieàn Baéc ñeà phoøng. Moät maët oâng göûi söù thaàn qua Moâng-coå. Ngöôïc laïi vôùi Mohammed, Thaønh-caùt Tö-haõn laïi bieát veà theá giôùi Hoài-giaùo. Nhöõng thöông nhaân ñem vaøo Moâng-coå khoâng bieát bao nhieâu saûn phaåm xöù Hoài: AÙo giaùp teân xuyeân khoâng thuûng, muõ chieán baèng ñoàng, moäc boïc theùp, maõ taáu saéc beùn, bình pha leâ, nöõ trang, thaûm. Sau khi tieáp söù ñoaøn Kwharezm, Thaønh-caùt Tö-haõn nhôø söù ñoaøn chuyeån veà hoaøng ñeá Mahomed ñeà nghò: "Ta bieát hoaøng ñeá caùc ngöôøi ñang cai trò moät ñeá quoác roäng lôùn, huøng maïnh. Ngaøi laø hoaøng ñeá phöông Taây. Ta laø hoaøng ñeá phöông Ñoâng. Hai beân phaûi giao haûo vôùi nhau. Ranh giôùi cuûa hai nöôùc ôû Khaâm-saùt. Ta ñeà nghò ngaøi cho thöông nhaân hai nöôùc qua laïi thoâng thöông vôí nhau". Thaønh-caùt Tö-haõn göûi moät söù ñoaøn sang Kwharesm. Söù ñoaøn mang theo taëng phaåm: Baïc thoi, ngoïc quí, vaûi deät baèng loâng laïc ñaø. Ñeå toû thieän chí, Thaønh-caùt Tö-haõn choïn vieân chaùnh söù Mahmound Ieldalch laø daân Kwharesm, nhaân vieân toaøn ngöôøi xöù Hoài. Söù ñoaøn Moâng-coå ñöôïc hoaøng ñeá tieáp ñoùn heát söùc noàng haäu, khieán trieàu ñình Kwharesm xöa nay voán kieâu caêng, ñeàu phaûi kinh ngaïc. Naêm 1218, giöõa luùc Mahomed ñang treân ñöôøng vieãn chinh hoài loan tôùi Samarkande thì coù tin göûi töø bieân thuøy phía Baéc veà: Thoáng-ñoác Inaltchik thaønh Ottar taâu raèng, môùi baét

3

Döïng côø bình Moâng ñöôïc moät thöông ñoaøn, coù nhieàu teân thaùm thính Moâng-coå traø troän trong ñaùm thöông nhaân Hoài giaùo. Quoác vöông ra leänh: Gieát chuùng ñi. Pheâ bình haønh ñoäng naøy, söû gia Ba-tö Fadl Allad Rasid ud-Din (1247-1318) vieát nhö sau: "Khi ban chæ treân, khoâng khaùc gì nhaø vua ñem tính meänh mình ra maø ñaùnh cuoäc. Moät gioït maùu Moâng-coå ñoå, thì thaàn daân cuûa oâng phaûi traû laïi moät soâng maùu. Moät caùi ñaàu cuûa Moâng-coå ruïng xuoáng thì baèng maáy chuïc vaïn caùi ñaàu khaùc. Moãi ñoàng tieàn tòch thu cuûa hoï phaûi traû baèng maáy taï vaøng". Vieân thoáng ñoác Inaltchik nhaän ñöôïc chieáu chæ, tòch thu taát caû vaøng baïc, haøng hoùa cuûa thöông ñoaøn, roài gieát heát 150 ngöôøi. Chæ coù moät teân noâ leä troán thoaùt, chaïy veà tieàn ñoàn Moâng-coå baùo caùo söï tình. Haén ñöôïc ñöa veà kinh ñoâ Hoa-laâm, taâu trình leân Thaønh-caùt Töhaõn. Thaønh-caùt Tö-haõn khoâng theå tin raèng, môùi hoâm naøo Mahommed cam keát cho thöông nhaân hai nöôùc thoâng thöông, maø baây giôø laïi laøm theá? OÂng cho raèng vieân thoáng ñoác ñaõ laïm quyeàn. OÂng göûi söù giaû sang yeát kieán Mahommed, yeâu caàu phaûi naïp keû saùt nhaân cho oâng. Hoaøng-ñeá Ala Ed Din Mohammed, danh hieäu boùng Allah treân maët traùi ñaát, khi nghe söù giaû Moâng-coå yeâu caàu nhö vaäy thì ngaøi ruøng mình, töôûng ñaâu naèm moäng. Hôõi ôi! Caùi boïn moïi rôï maø daùm tôùi choã toân nghieâm nhaát traàn gian, tröôùc ngaøi chuùa teå Hoài-quoác, tröôùc Alexandre ñeä nhò maø noùi lôøi hoãn xöôïc nhö vaäy sao? Mohamed traû lôøi: Ñem cheùm chaùnh söù, coøn tuøy tuøng thì caét raâu, roài traû veà. Khi boïn tuøy tuøng trôû veà taâu laïi, Thaønh-caùt Tö-haõn khoùc roáng leân: "...Trôøi ôi! Xin trôøi thaáu cho, toâi khoâng phaûi laø ngöôøi muoán gaây thaûm hoïa..." Laäp töùc oâng trieäu taäp boä Toång tham möu ban leänh. Roài boïn Maõ-khoaùi phi tieãn chaïy nhö maéc cöûi ban leänh ñeán taát caû caùc Ñaïi-haõn vuøng Thaûo-nguyeân, ñeán caùc chö haàu Thoåphoàn, Khieát-ñan, Taây-lieâu, Trung-quoác... truøng truøng, ñieäp ñieäp keùo nhau leân ñöôøng. Löïc löôïng Moâng-coå chinh Taây goàm 25 vaïn Loâi-kî. Chuùng ta haõy töôûng töôïng moät löïc löôïng 25 vaïn Kî-binh, moãi Kî-binh coù hai hoaëc ba ngöïa. Binh ñoäi ñöôïc trang bò baèng taát caû tinh hoa cuûa Moâng-coå, ruùt tæa tinh hoa cuûa Trung-quoác, Taây-haï. Chieán binh maëc ñoàng phuïc, ñoäi muõ loâng, mang daày da oáng cheõn, quaán xaø caïp. AÙo khoaùc laø aùo keùp baèng da, giöõa ñoän loâng thuù hoaëc boâng goïi laø Dacha. AÙo loùt beân trong baèng tô, phoøng khi bò truùng teân, ngaïnh muõi teân chæ laøm hoõm da, chöù khoâng xuyeân vaøo thòt. Quaân kî maëc aùo giaùp saét loùt nhieàu mieáng choàng leân nhau. Chieán só ñöôïc trang bò hai loaïi vuõ khí. Moät loaïi ñeå ñaùnh giaùp laù caø, vaø moät loaïi ñeå taán coâng muïc tieâu ôû xa. Moãi kî binh coù moät caây göôm, moät ñoaûn ñao, 4

Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ moät chuøy saét, moät caâu lieâm. Treân caùnh tay traùi, coøn coù moät caây truûy thuû caøi trong caùi voøng da. Ngöôøi naøo cuõng coù hai caây cung, hai tuùi teân ñöïng nhieàu thöù teân. Teân xuyeân thuûng, teân löûa, teân taåm ñoäc. Cung laø thöù cung coù ba ñoaïn uoán khuùc. Ngoaøi ra, moãi ngöôøi coù moät soá lao, lao ngaén, lao daøi, moät daây thoøng loïng. Moãi Kîbinh coù ba, hay boán ngöïa ñeå thay theá. Treân löng ngöïa coù tuùi ñöïng röôïu, thòt khoâ. Löïc löôïng trôï chieán coøn coù nhöõng xe chôû phaùo binh do traâu keùo, xe phoùng hoûa phaùo, ñaïi baùc ñeå phaù thaønh. Quaân Moâng-coå ñaõ bieát duøng chaát noå. Sau hoï 15 naêm Berthold Schwaiz phoûng theo, cheá ra chaát noå roài noùi raèng do mình...saùng cheá. Moät binh ñoaøn coâng binh do caùc chuyeân vieân Trung-quoác ñieàu khieån. Söû ghi raèng rieâng binh ñoaøn cuûa Saùt Hôïp Ñaøi khi vöôït qua soâng Syr Daria ñaõ baéc 48 caây caàu!

Ñoâng Taây thöû löûa : Traän Fergana. (Tieáng Trung-quoác laø Ñaïi-uyeån)

Chieán-thuaät, chieán löôïc vaøo thôøi gian ñaàu theá kyû thöù 13, giöaõ AÂu vaø AÙ hoaøn toaøn khaùc bieät nhau. AÙ thì chuû yeáu laø duøng hö hö, thöïc thöïc, kyø möu. Coøn AÂu thì duøng loái phoâ tröông söùc maïnh, daøn traän. Hoài ñaàu môùi leân ngoâi, Thaønh-caùt Tö-haõn cuõng duøng loái daøn quaân gioáng chaâu AÂu. Sau khi chinh phuïc caùc nöôùc AÙ chaâu nhö Trung-quoác, Taây-haï, Thoåphoàn, Cao-ly, Taây-Lieâu, Kim... OÂng ñaõ ñoåi hoaøn toaøn chieán löôïc, chieán thuaät. Traàn Ñaïiuyeån (Fergana) laø traän ñaàu tieân, thöû löûa giöõa chieán thuaät, chieán löôïc Ñoâng-Taây. Duø töùc giaän Mahommed, duø noùng traû thuø, nhöng Thaønh-caùt Tö-haõn vaø boä Toång-tham möu ( Iourt Dchi) cuõng nghieân cöùu raát caån thaän tröôùc khi ra quaân : - Tröôùc heát laø ñöôøng tieán binh. Ñoái vôùi Kim, bieân giôùi Kim vôùi Thaûo-nguyeân daøi hôn 5 nghìn caây soá. Loâi-kî Moâng-coå coù theå traøn ngaäp baát cöù khu naøo mình muoán. - Treân ñöôøng tieán quaân, choã naøo cuõng coù soâng, coù nöôùc, coù coû, coù daân. Coù daân thì coù löông thöïc. - Khí haäu Trung-quoác töông ñoái aám aùp hôn vuøng Thaûo-nguyeân. Coøn ñoái vôùi Kwharesm thì khaùc haún : - Bieân giôùi Kwharesm, Moâng-coå caùch nhau baèng nhöõng daõy nuùi cao 7.000 thöôùc, döïng ñöùng nhö nhöõng böùc thaønh. 5

Döïng côø bình Moâng - Neáu ñi voøng leân phía Baéc thì phaûi vöôït qua hôn 1 nghìn caây soá môùi tôùi nhöõng thaønh nhö Samarkande, Bourkhara. - Ñi theo ñöôøng naøy, phaûi qua cöûa Töû-thaàn (Dzoungari), bao goàm nhöõng vuøng sa maïc khoâng coù daân chuùng, khoâng coù moät gioït nöôùc, moät buïi coû. Trong khi Moâng-coå vôùi quaân soá 25 vaïn ngöôøi, gaàn moät trieäu ngöïa, laáy ñaâu ra löông thaûo ? Vieäc tieáp teá töø Moâng-coå, vöôït qua 2 nghìn caây soá, thì thöïc khoâng theå thöïc hieän noåi. Cuoái naêm 1218, sau khi chænh bò binh maõ xong, Thaønh-caùt Tö-haõn lieàn di chuyeån quaân tôùi bôø soâng Irtysch. Ñaïi quaân phaûi chôø tuyeát tan, roài môùi tìm caùch ñi qua caùnh cöûa Thaàn-cheát. Giöõa luùc aáy, thì töôùng Trieát Bieät töø Taây-lieâu baùo veà raèng : "Ñaõ tìm ra moät con ñöôøng maät cuûa caùc thöông gia. Con ñöôøng naøy tôùi thaúng mieàn Ñoâng Kwharesm thuoäc trung boä nöôùc naøy laø Ñaïi-uyeån, roài töø ñoù qua theå vöôït leân Baéc theo soâng Syr Daria". Sau khi baøn vôùi boä Toång-tham möu, Thaønh-caùt Tö-haõn sai vöông töû Truaät Xích mang moät binh ñoaøn tôùi Kashgar cuøng Trieát Bieät, ñaùnh uùp Ñaïi-uyeån. Ba möôi ngaøn quaân aâm thaàm leân ñöôøng, vöôït qua nhöõng ngoïn nuùi cao ngaát trôøi Thieân-sôn, Palmir, tuyeát phuû mòt môø. Sau 68 ngaøy gian nan, hoï tôùi thung luõng Ñaïi-uyeån (Fergana) vaøo muøa Xuaân. Ñaây laø moät vuøng truø phuù, nôi troàng nho, luùa maïch, saûn xuaát röôïu, luïa, thuûy tinh, vaø nhaát laø gioáng ngöïa danh tieáng. Qua maáy thaùng giaù laïnh, ñoùi khaùt, vöøa xuoáng ñoàng baèng, ñoaøn quaân Moâng-coå traøn vaøo laøng cöôùp suùc vaät löông thöïc. Ñöôïc tin baùo, Ñaïi-ñeá Mohammed phaûn öùng raát nhanh. OÂng thaân daãn moät ñoäi quaân tinh nhueä huøng haäu nhaát tôùi ngheânh chieán. Khi thaáy quaân Moâng-coå, ngöïa thì truïi loâng, kî maõ chæ coù cöông maø khoâng coù yeân. Binh töôùng thì da chaùy saïm, maët muõi hoác haùc . Vò Ñaïiñeá traïnh loøng thöông, ngaøi cho raèng ñaây laø boïn giaëc coû cöôùp giaät. Sau khi giao chieán ít phuùt, quaân Moâng-coå boû chaïy. Mohammed xua quaân ñuoåi theo. Nhöng qua traän giao chieán ngaén nguûi, Mohammed phaûi thaàm phuïc keû thuø can ñaûm, ngöïa phi nhanh, taøi baén cung taøi tình. Quaân Kwharesm ñuoåi ñeán chaân nuùi, thì gaëp ñoäi quaân Truaät Xích ñoâng gaáp boäi, trang bò ñaày ñuû, quaân töôùng khoûe maïnh. Quaân Kwharesm môû maøn cuoäc taán coâng baèng nhöõng hoài keøn vaø tieáng chuoâng. Quaân Moâng-coå traøn xuoáng phaûn coâng. Cöù moãi laàn chuùa töôùng phaát côø, laø ngöïa cuûa hoï, kî maõ cuûa hoï cuøng ruù leân nhöõng tieáng khuõng khieáp. Ñang kòch chieán, boãng quaân Moâng-coå boû chaïy, teû ra nhö reû quaït. Mahommed chöa öôùc tính ñöôïc chuû yù cuûa ñoái phöông, thì thình lình chuùng laïi xuaát hieän ñaùnh vaøo haäu quaân. Tuy quaân soá ñoâng gaáp ba (10 vaïn) maø suyùt nöõa Mohammed bò baét soáng. May maén thay, vieän quaân cuûa Thaùi-töû Djeùlal-Ed-Din vöøa tôùi tieáp vieän. Suyùt böõa baét ñöôïc vöông töû Truaät Xích. 6

Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ Hai beân ñaùnh nhau cho tôùi trôøi toái, roài cuøng thu quaân. Lôïi duïng trong ñeâm toái, quaân Moâng-coå ñoåi ngöïa, roài ruùt veà vuøng caùch ñoù raát xa. Mohammed cho raèng mình ñaõ thaéng. Nhöng trong loøng vò Ñaïi-ñeá khoâng coøn daùm khinh ñòch nöõa. OÂng phaûi coâng nhaän chöa bao giôø gaëp ñoäi quaân nhanh nheïn, can ñaûm, deûo dai nhö vaäy. TCTHTCKL bình luaän ñaïi löôïc nhö sau (löôïc dòch): " Chaéc chaén khi binh ñoaøn Trieát Bieät, Truaät Xích vöôït vuùi cao truøng ñieäp, thì tình baùo Kwharesm ñaõ bieát raát sôùm, raát chi tieát, vaø taâu leân hoaøng ñeá Mohammed. Baèng côù laø khi bieán coá gieát thöông gia Moâng-coå dieãn ra, thì oâng ñang ôû mieàn Nam. Ñöôïc tin Moâng-coå vöôït Thieân-sôn, oâng môùi baét ñaàu ñieàu quaân leân. Töø kinh ñoâ Samarkande, hay töø mieàn Nam leân Fergana ñöôøng caùch nhau 1600 caây soá, ít ra quaân phaûi ñi trong hôn 40 ngaøy. Cho neân luùc quaân Trieát Bieät vöøa xuoáng nuùi laø gaëp quaân Kwharesm ngay. Chuùng ta haõy ñaët caâu hoûi: Mohammed laø oâng vua kinh nghieäm duïng binh. OÂng phaûi bieát raèng phaøm ñaùnh giaëc phaûi lôïi duïng thieân thôøi, ñòa lôïi, nhaân hoøa. Thôøi ôû ñaây laø khí haäu muøa Ñoâng, ñòa lôïi laø nuùi cao, hieåm trôû. Taïi sao oâng chæ daøn quaân chôø ñòch? Neáu oâng ban leänh cho moät töôùng traán thuû Fergana: - Lôïi duïng thoâng thaïo ñòa theá, taïo ra nhöõng chöôùng ngaïi vaät, treân caùc ñænh nuùi cao ngaát trôøi. - Phuïc binh, laên ñaù, chaën ñöôøng tieán quaân. Phuïc binh caét ñöôøng tieáp teá löông thaûo. Nhö vaäy, chæ caàn 10 ngaøy, thì toaøn boä ñoäi quaân Trieát Bieät, Truaät Xích seõ cheát ñoùi, cheát laïnh heát. Xeùt cho kyõ caùc binh thö vuøng Trung-Ñoâng, Taây-AÙ, chaâu AÂu, cho ñeán thôøi aáy coøn quaù aáu tró, neân Mohammed môùi bò thaát baïi deà daøng". Taïi cöûa Töû-thaàn, Thaønh-caùt Tö-haõn ñöôïc tin baùo veà traän Ñaïi-uyeån. OÂng taêng cöôøng cho Trieát Bieät 5 nghìn quaân nöõa, roài ra leänh : « Ñeå Truaät Xích ôû laïi, eùm quaân treân nuùi. Coøn Trieát Bieät haõy vöôït nuùi, qua ñænh Altai tieán veà Nam, ñaùnh chieám mieàn chaâu thoå soâng Amou Daria ». Quaân Moâng-coå bieán maát, Mohammed cho raèng chieán tranh chaám döùt. Tuy vaäy oâng cuõng göûi haøng nghìn ngöôøi ñi theo thöông nhaân, doø xeùt tình hình Moâng-coå. OÂng bieát roõ nhö sau : « Thaønh-caùt Tö-haõn cho quaân vöôït cua cöûa Töû-thaàn. Saùt Hôïp Ñaøi thoáng lónh binh ñoaøn thöù nhaát. Oa Khoaùt Ñaøi thoáng lónh binh ñoaøn thöù nhì. Ñaïi-haõn vaø con uùt Ñaø Loâi thoáng lónh binh ñoaøn thöù ba cuøng boä Toång-tham möu. Quaân soá treân 400 nghìn ñang keùo ñi nhö kieán ». Mohammed töï tin : Vôùi quaân soá aáy ñi töø soâng Irtysh ñeán soâng Syr Daria traûi 1.500 caây soá, vôùi bieát bao nuùi cao, ñoàng khoâng moät gioït nöôùc. AÁy laø khoâng keå tôùi nôi, ngöôøi ngöïa meät moûi. Tuy vaäy oâng cuõng taäp trung ñöôïc 40 vaïn quaân, laáy khoûe chôø meät.

7

Döïng côø bình Moâng Giöõa luùc ñoù thì tin baùo : "...Binh ñoaøn cuûa Saùt Hôïp Ñaøi, Oa Khoaùt Ñaøi ñaõ tieán tôùi thöôïng löu soâng Syr-Daria, chieám moät loaït caùc thaønh phoá nhoû, bao vaây thaønh Ottar. Ottar laø nôi thoáng ñoác Inaltchik tuaân chæ Mohammed baét gieát thöông ñoaøn Moâng-coå. Vì vaäy beân coâng, quyeát haï baèng ñöôïc, ñeå traû thuø. Beân thuû bieát coù haøng, quaân thuø khoâng tha cho mình, nhaát ñònh töû chieán. Chieán traän dieãn ra cöïc kyø thaûm khoác...". Quaân Truaät Xích trôû laïi chieám Ñaïi-uyeån. Cho raèng ñaïo quaân Oa Khoaùt Ñaøi, Satù Hôïp Ñaøi, Truaät Xích chæ laø nhöõng ñaïo tieàn quaân nhoû, Mohammed vaãn aùn quaân chôø ñaïi quaân cuûa Thaønh-caùt Tö-haõn. Tin töùc töø mieàn Nam baùo veà : « Binh ñoaøn Trieát Bieät thình lình xuaát hieän, ñaùnh chieám vuøng thöôïng löu soâng Amou Daria ». Mohammed baét ñaàu caûm thaáy nguy : Maát Amou Daria, töùc laø ñeá quoác bò caét laøm hai, vuøng Nam goàm Afghanistan, Khoressan. Laäp töùc oâng phaùi maáy ñaïo quaân xuoáng Nam cöùu nguy. Ñaïo phaùi binh vöøa ñi, thì moät tin khuûng khieáp baùo veà : « Ñaïi quaân cuûa Thaønh-caùt Tö-haõn xuaát hieän ôû phía Taây ñang tieán veà Boukhara ». Pheâ bình vieäc naøy, toâi xin toùm löôïc yù chính cuûa boä TCTHTCKL: "Theá laø Ñaïi-ñeá bò bao vaây boán maët : Nam thì Trieát Bieät. Ñoâng thì Truaät Xích. Baéc thì Oa Khoaùt Ñaøi, Saùt Hôïp Ñaøi. Taây thì Thaønh-caùt Tö-haõn. Bieát theá nguy Mohammed chuyeån quaân veà cöùu vieän Samankande vaø Boukhara. Coøn oâng, oâng töùc toác cuøng quaàn thaàn chaïy veà Nam, tröôùc khi bò Trieát Bieät kheùp kín voøng vaây. Ñeán ñaây thì, binh phaùp Ñoâng, Taây ñaõ hieån hieän cho thaáy roõ : - Taây, laáy söùc maïnh, laáy vuõ khí toái taân, ñaùnh nhau theo loái daøn traän. - Ñoâng thì laáy kyø möu, duøng trí löøa chuùa töôùng beân ñòch. Neáu nhö Thaønh-caùt Tö-haõn ñem ñaïi quaân daøn ra cuøng Mohammed quyeát chieán, chöa deã gì oâng thaéng noåi. Nhöng oâng duøng loái xuaát kyø baát yù, coâng kyø voâ bò, laïi ñaùnh vaøo taâm lyù, neân Mahomed bò baïi. - Mohamed chæ yû vaøo söùc maïnh quaân ñoäi, maø khoâng bieát ñeán söùc maïnh cuûa daân chuùng. Thaønh ra quaân cuûa oâng vôùi quaân Moâng-coå giao chieán taïi Fergana, maø gioáng nhö giao chieán taïi Thaûo-nguyeân. OÂng maát ñòa lôïi, maát nhaân hoøa. OÂng thua laø leõ dó nhieân".

8

Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ

Traän Boukhara (NS cheùp laø Baïc-hoa thaønh) Boukhara laø moät ñoâ thò coå kính, trung taâm vaên hoùa cuûa Hoài-giaùo. Ñoâ-thò coù nhieàu tröôøng hoïc, hoa vieân, bieät thöï. Thôøi baáy giôø, caùc nhaø hieàn trieát Hoài-giaùo taäp trung ôû ñaây khaù nhieàu. Thaønh Boukhara töôøng cao, haøo saâu. Theá nhöng Ñaïi-ñeá phoái trí taïi ñaây raát ít quaân, vì khoâng bao giôø oâng nghó raèng chieán tranh coù theå xaåy ra. Cö daân haàu heát laø ngöôøi Ba-tö. Quaân truù phoøng ña soá goác Thoå (Turc). Nhö chieán thuaät coá höõu cuûa Kwharesm, caùc töôùng Thoå muoán daøn quaân beân bôø soâng Amou Daria, khi traän chieán dieãn ra, deã cho quaân tröø bò tieáp vieän. Coøn quaân Moâng-coå, khi bao vaây thaønh, hoï ñeå troáng moät cöûa cho ñòch ruùt lui, roài phuïc binh tieâu dieät. Khi thaáy Moâng-coå boû troáng moät cöûa thaønh, caùc töôùng Thoå aâm thaàm ñem quaân ra ngoaøi. Moâng-coå chæ chôø coù theá, khi trôøi vöøa saùng thì toaøn boä quaân Thoå truùng phuïc binh. Chæ moät traän, toaøn boä quaân só thaønh Boukhara bò tieâu dieät. Daân chuùng môû cöûa thaønh cho quaân Moâng-coå vaøo. Hoâm ñoù laø ngaøy 16 thaùng 2 naêm 1220. Thaønh-caùt Tö-haõn vaø Ñaø Loâi phi ngöïa ñeán toøa nhaø vó ñaïi, röïc rôõ nhaát thaønh phoá. OÂng töôûng ñaâu laø cung ñieän cuûa vua chuùa. Hoûi ra môùi bieát ñoù laø giaùo ñöôøng Hoài-giaùo. OÂng ra leänh cho caùc giaùo só taäp trung tín ñoà laïi trong giaùo ñöôøng roài ban leänh: "Ta laø con cuûa Allah. Allah trao caùc ngöôøi cho ta. Vì caùc ngöôøi ñaày toäi loãi. Hieän quaân ta ñang thieáu löông. Ngöïa ñang ñoùi. Caùc ngöôøi haõy môû kho vöïa ra. Nhöõng ñoà quyù giaù, haõy ñeå ñaáy cho quaân ta ñeán laáy. Cuûa choân döôùi ñaát phaûi ñaøo leân ñem noäp". Nhöng quaân Moâng-coå ñaõ phaù kho, aên uoáng oàn aøo. Chuùng baét ca nhi muùa haùt mua vui cho chuùng. Caùc nhaø quyeàn quyù, giaùo só ñeàu phaûi chaên ngöïa. Nhöõng röông ñöïng kinnh Coran chaïm troå tinh vi bò laáy laøm maùng coû. Kinh saùch bò vöùt ñaày ñöôøng. Trong khi ñoù taøn binh ngoaøi thaønh, cuõng nhö binh só ôû caùc cô sôû haäu tuyeán baát khuaát, baét ñaàu khaùng chieán. Binh Moâng-coå aùp duïng chính saùch khuûng boá: Khu naøo coù khaùng chieán, thì baét giaùo só, quyù toäc, trai traùng ñi tröôùc höùng teân. Sau khi chieám ñöôïc thì gieát tuyeät, baát keå daân chuùng hay quaân só. Thaønh-caùt Tö-haõn baét daân chuùng phaù huûy caùc töôøng thaønh, laáp caùc haøo. Moïi vieäc hoaøn taát, oâng ñeå laïi ba Baùch-phu, tieáp tuïc taûo thanh, ñoác thuùc caùc nhaø quyù toäc noäp löông thaûo. Bao nhieâu trai treû baét ñem theo, laøm bia tieán ñaùnh thuû ñoâ Samarkande, cuøng truy taàm Mahommed. Theo söû gia Ba-tö Fadl Allah Rasit ud-Din thì: " Taát caû cö daân thaønh Boukhara coøn soáng soùt ñeàu trôû thaønh ñieân khuøng, maát trí".

9

Döïng côø bình Moâng

Taøn phaù thuû ñoâ Samarkande Giöõa luùc ñoù thì binh ñoaøn Oa Khoaùt Ñaøi, Saùt Hôïp Ñaøi ñaõ haï ñöôïc thaønh Ottar. Thoáng ñoác Inaltchik ruùt vaøo thaønh noäi, thuû ñöôïc theâm moät thaùng nöõa. Luùc thaønh noäi bò haï, oâng leo leân thöôïng laâu, baén heát teân, thì caäy ngoùi neùm xuoáng. Quaân Moâng-coå ñöôïc leänh phaûi baét soáng oâng. Chuùng duøng chaát noå phaù saäp laàu. OÂng bò loâi ra khoûi ñaùm gaïch vuïn, giaûi ñeán baûn doanh Thaønh-caùt Tö-haõn. Neáu Thaùnh-caùt Tö-haõn thaâm nhieãm vaên hoùa cuûa toäc Hoa, aét oâng ñöôïc ñoái xöû töû teá, vì oâng chæ laø ngöôøi thöøa haønh chæ duï cuûa ñaáng Quaân-phuï. Ngöôùi ta naáu baïc chaûy ra, roài ñoå vaøo maét, vaøo tai oâng. OÂng vaãn khoâng cheát. Ngöôùi ta tieáp tuïc haønh haï oâng laøm troø vui cho quaân só, oâng cheát vì kieät löïc. Taïi mieàn Ñoâng, Trieát Bieät, Truaät Xích ñaõ ñaùnh tan caùc ñaïo quaân tieáp vieän, chieám caùc thaønh, roài tieán quaân veà Samarkande. Samarkande laø kinh ñoâ moät ñeá quoác lôùn, cö daân treân döôùi nöûa trieäu, thaønh cao, haøo saâu. Quaân phoøng thuû treân möôøi vaïn, raát thieän chieán. Thaønh-caùt Tö-haõn ñích thaân chæ huy coâng phaù. OÂng daønh ra ba ngaøy ñi quan saùt quanh thaønh: Thaønh kieân coá muoán hôn Yeânkinh, nôi maø oâng phaûi bao vaây maáy naêm môùi haï ñöôïc, cuõng laø nôi oâng bò thöông huùt maát maïng. Chöa bieát phaûi ñaùnh caùch naøo, thì tuø binh tieát loä: Mohammed khoâng coù maët ôû Samarkande. OÂng suy nghó: "Ñeá quoác Kwharesm quaù roäng, coù tôí 12 saéc daân soáng döôùi quyeàn 12 vò vua, laõnh thoå roäng meânh moâng. Daân soá, quaân lính ñoâng khoâng keå sieát. Neáu ñeå Mohammed kòp thôøi ban chæ cho caùc chö haàu daáy quaân caàn vöông, thì toaøn quaân Moâng-coå seõ bò nghieàn naùt. Vaäy phaûi taùch Mohamed ra khoûi daân chuùng. Laïi laøm cho Mahomed kinh hoaøng, khoâng coù thôøi cô ban chæ taäp hôïp quaân só". OÂng goïi ba vieân töôùng thaân tín. Moät laø Toác Baát Ñaøi, möu löôïc. Hai laø Trieát Bieät, gioûi haønh quaân thaàn toác. Ba laø phoø maõ Teâ Moâ Gu, ngöôøi thaân tín nhaát. Trao cho moãi ngöôøi moät vaïn phu Loâi-kî. Ban chæ: "...Ta trao cho caùc ngöôøi nhieäm vuï: Ñuoåi baét Mohamed. Khi chöa baét ñöôïc y thì khoâng ñöôïc trôû veà. Haõy ñuoåi y khaép laõnh thoå. Nôi naøo ñaàu haøng, thì khoâng ñöôïc ñuïng ñeán taøi saûn, nhaân maïng cuûa daân ». Laïi ban moät tôø ñaïi caùo vôùi daân chuùng: "Mohamed phaïm toäi vôùi ta, töùc laø phaïm toäi vôùi Allah. Nay ta trao cho töôùng Toác Baát Ñaøi baét y. Chö haàu, quan laïi, quyù toäc, giaùo só, daân chuùng voâ can. Toác Baát Ñaøi toaøn quyeàn haønh ñoäng treân giaûi ñaát töø nôi maët trôøi moïc, tôùi vuøng maët trôøi laën".

10

Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ Ba töôùng leân ñöôøng, theá nhö cheû tre. Coù moät thaønh, ñaõ ñaàu haøng Trieát Bieät, theá maø khi phoø maõ Teâ Moâ Gu keùo quaân qua coøn cöôùp phaù. Laäp töùc Thaønh-caùt Tö-haõn caùch chöùc xuoáng laøm moät Loâi-kî. Tin naøy ñoàn ra, quaân ñoäi raêm raép giöõ kyû luaät, daân chuùng tin töôûng. Baáy giôø Ñaïi-ñeá Maommed ñang ôû Balk, thuoäc laõnh thoå Afghanistan, tin töùc ñöa ñeán: « Ba Vaïn-phu qua soâng Amou Daria, xuoáng mieàn Nam. Hoï khoâng taøn saùt, cöôùp boùc, chæ baét daân chuùng cung öùng löông thaûo. Hoï tuyeân boá chæ muoán baét hoaøng ñeá ». Mohamed kinh hoaøng, boû chaïy veà thaønh phoá Khoressan ôû mieàn Taây. Vöøa tôí ñaây, nhaø vua ñöôïc tin Samarkande thaát thuû do daân chuùng noåi loaïn. " Ñaïo binh traán thuû môû moät ñöôøng maùu ra ngoaøi quyeát chieán. Nhöng bò ñaùnh chaën, cheát nhieàu quaù, laïi phaûi ruùt vaøo thaønh. Boïn quan laïi, quyù toäc, giaùo chuû muoán môû cöûa ñaàu haøng. Hoï noùi vôùi daân chuùng: Samarkande laø moät nöôùc ñoäc laäp. Baåy naêm tröôùc ñaây, vua cuûa chuùng ta laø Osman bò Mahommed ñuoåi ra khoûi thaønh, roài gieát cheát. Taïi Taây Lieâu chính Thaùnh-caùt Tö-haõn cho môû laïi caùc ñeàn thôø, che chôû cho giaùo chuùng Hoài giaùo. Cuoäc noäi loaïn noå ra. Ba möôi ngaøn quaân Thoå môû cöûa thaønh xin haøng. Soá quaân trung kieân ruùt vaøo thaønh noäi ñoù laø ngaøy 22-3-1220. Ngay hoâm ñoù, quaân Moâng-coå phaù huûy thaønh ngoaøi, laáp chieán haøo. Hôn 5 vaïn daân Hoài-giaùo ñöôïc ñaõi ngoä. Daân khaùc bò luøa ra ngoaøi caùnh ñoàng, loïc laáy 3 vaïn thôï, ngheä só. Coøn laïi, thanh nieân thì cho nhaäp nguõ, bò baét ñi laøm lao binh, laøm bia ñôõ teân ñaùnh caùc thaønh khaùc. Hoï xua daân taán coâng thaønh noäi. Ba ngaøy sau thaønh noäi thaát thuû. Taát caû daân chuùng, quaân ñoäi ñeàu bò gieát saïch. Thaønh noäi bò san baèng". Mohamed boû chaïy veà thaønh Mecv. Daân Hoài-giaùo thaønh Mecv ruïc ròch baét oâng trao cho Moâng-coå. Hoaûng kinh, oâng boû chaïy xuoáng Nichapour. Trong khi ñoù ñaïo quaân cuûa Toác Baát Ñaøi, Trieát Bieät vaãn theo saùt Mohamed. Caùc thaønh ñeàu môû roäng cöûa cho quaân Moâng-coå ñi qua, cung caáp löông thaûo ñaày ñuû. Hai thaønh Heùrat, Mecv ñeàu tieáp ñoùn giaëc linh ñình. Ñaïi-ñeá boû chaïy veà höôùng Taây, qua sa maïc, qua Irak Persan, Irak Adcheùni, tôí Meùsopotamie. Toác Baát Ñaøi, Trieát Bieät theo saùt Mohamed, hai ngöôøi baét ñöôïc Thaùi-haäu, Hoaøng-haäu, cung taàn, khaùm phaù ra kho vaøng cuûa Mohammed. Cuoái cuøng Mohammed chaïy ra bôø bieån Caspienne, xuoáng thuyeàn ra khôi. Ñeán ñaây quaân Moâng-coå laïc daáu Mohamed. Sau ñoù hôn hai naêm, vaøo ngaøy 13 thaùng 12 naêm 1922, Mohammed baêng haø treân moät hoøn ñaûo nhoû, naèm coâ laäp ôû giöõa bieån. Treân ngöôøi oâng chæ coøn moät boä y phuïc raùch taû tôi. Thaønh-caùt Tö-haõn cuøng boán vöông töû tieáp tuïc bình ñònh Kwharesm. OÂng duøng vua chö haàu cuõ, haäu ñaõi boïn giaùo só, thieát laäp moät heä thoáng cai trò. Trong khi ñoù, oâng sai Toác Baát Ñaøi, Trieát Bieät tieáp tuïc cuoäc thaùm thính veà phöông Taây cho ñeán taän chaân trôøi, nôi maët trôøi laën. Cuoäc thaùm thính naøy seõ môû ñaàu cho cuoäc chinh phuïc caùc nöôùc AÂu-chaâu cuûa con chaùu Thaønh-caùt Tö-haõn, thieát laäp heä thoáng Kim-tröôùng, cai trò ñeán maáy traêm naêm.

11

Döïng côø bình Moâng

Thaùm saùt AÂu chaâu, ñaùnh Nga Phía Taây Baéc cuûa Kwharesm laø ñeá quoác Geùorgie, do nöõ hoaøng Koussoudane cai trò. Geùorgie naèm giöõa ñoàng laày bieån Caspienne vaø raëng nuùi Caucase. Toác Baát Ñaøi, Trieát Bieät xua ba binh ñoaøn ñaùnh Azerbeijan, Kourdistan, taøn phaù hai xöù naøy roài vaøo Geùorgie. Ñaây laø ñeá quoác theo ñaïo Thieân-chuùa. Baáy giôø, chieán tranh giöõa Hoài-giaùo vaø Thieân-chuùa giaùo chöa chaám döùt. Quaân löïc Geùorgie raát huøng haäu, ñang chuaån bò thaùnh chieán Thaäp-töï quaân. Khi Moâng-coå nhaäp laõnh thoå, quaân Geùorgie phaûn öùng raát mau. Quaân só daøn ra chôø ñôïi. Quaân hai beân giao chieán moät traän khuûng khieáp, baát phaân thaéng baïi. Caùc töôùng Geùorgie thaáy kyø hieäu Moâng-coå coù hình chim öng bay, hoï laàm töôûng ñoù laø thaùnh giaù naèm ngang, beøn cho laø ñoäi quaân cuûa nöôùc theo ñaïo Chuùa. Sau khi ñaùnh moät traän, hai töôùng Moâng-coå khoâng coù thôøi gian taøn saùt daân chuùng, maø daãn quaân vöôït raëng Caucase vôùi bieát bao nhieâu khoù khaên nhö vöôït qua Pamir. Naøo tuyeát phuû, naøo nhöõng söôøn nuùi doác thaúng. Khi hoï vöøa ñoå ñoài, vaøo thung luõng Terke thì moät ñaïo huøng binh ñaøn saün ñang chôø ñôïi. Y heät hoài ñaùnh Ñaïi-uyeån. Phía beân kia raëng Caucase laø nôi taäp trung nhöõng daân sôn cöôùc, nhöõng daân soáng leàu traïi nhö Moâng-coå. Hoï töøng nghe Moâng-coå ñi ñeán ñaâu laø cöôùp phaù, taøn saùt ñeán ñoù. Baây giôø Moâng-coå nhaäp laõnh thoå hoï. Hoï taäp trung laïi, choáng xaâm laêng. Ñoù laø nhöõng boä toäc Tcherkesse, Lesghine, A lain, Komane. Kinh khuûng nhaát laø boïn Komane, laõnh thoå Komane naèm saùt vôùi vuøng Thaûo-nguyeân. Baûo hoï thuoäc gioáng da traéng, thuoäc AÂu cuõng phaûi. Baûo hoï thuoäc gioáng da vaøng Thaûo-nguyeân cuõng phaûi. Gioáng daân naøy soáng trong vuøn Caspienne tôùi soâng Danube, chuùng raát hung döõ, thích cheùm gieát. Toác Baát Ñaøi thaáy quaân mình kieät söùc, maø baây giôø phaûi ñoái phoù vôùi ñoäi quaân thieän chieán, ñoâng gaáp boäi, thì khoâng theå naøo ñöông noåi! OÂng ta cöû söù giaû mang chaâu baùu tôùi thuyeát phuïc Ñaïi-haõn cuõa Koman: " Chuùng ta ñeàu laø daân soáng leàu traïi treân vuøng tuyeát phuû. Chuùng ta voán ñoàng chuûng. Chuùng toâi maïnh, thì caùc baïn cuõng maïnh. Chuùng toâi baïi thì caùc baïn yeáu ñi. Taïi sao caùc baïn laïi ñi theo boïn maét xanh, toùc hung ñaùnh chuùng toâi? Ñaùnh chuùng toâi thì caùc baïn ñöôïc gì? Haõy lieân binh vôùi chuùng toâi, chuùng ta cuøng nhau chia seû nhöõng gì chuùng toâi coù". Khaû-haõn Komane nghe hôïp lyù, nhaän leã vaät, roài ruùt quaân veà ñoaøn traïi mình. Truùt ñöôïc gaùng naëng, Toác Baát Ñaøi taán coâng boïn binh sôn cöôùc. Sau khi gieát heát boïn laõnh chuùa, Toác Baát Ñaøi thu duïng boïn tuø binh laøm quaân mình, roài ñuoåi theo ñaùnh boïn Komane, ñoaït laïi leã vaät. Ñeå tröø haäu hoaïn, Toác Baát Ñaøi daãn quaân tieâu dieät heát caùc boä toäc Komane. Daân Komane kinh sôï voäi vaõ keùo nhau chaïy veà phöông Taây. Quaân Moâng-coå ñuoåi theo saùt nuùt, qua soâng Don, theo duyeân haûi bieån Azov. Ñaâu ñaâu Toác Baát Ñaøi cuõng thaáy ñaát ñai phì nhieâu, caây coû xanh töôi. Ñuoåi tôí baùn ñaûo Crimeùe, döøng laïi ôû thaønh Geùnois. Phaù thaønh 12

Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ Geùnois roài, hai töôùng Moâng-coå tieáp tuïc ñi veà phía Taây, vöôt soâng Dnieper, tôí soâng Dniester. Hai töôùng löôõng löï khoâng bieát coù neân ruoåi ngöïa nöõa khoâng? Phía Baéc cuûa hoï baáy giôø laø nöôùc Nga, phía Taây Baéc laø Ba-lan, Hungarie, phía Nam laø ñeá quoác Byzantin. Hôn moät vaïn gia ñình Komane xin vaøo tî naïn taïi Byzantin, hoï taâu leân hoaøng ñeá nöôùc naøy veà moät boïn quûy söù, hung tôïn saép ñeán taøn phaù. Nhaø vua töøng nghe noùi ñeán quaân Moângcoå. Baây giôø chuùng ñang ngaáp nghe taïi Baéc thuøy. Toaøn ñeá quoác baùo ñoäng. Nhöng Toác Baát Ñaøi, Trieát Bieät bieát quaân soá mình coù ba vaïn, hao huït trong caùc traän ñaùnh quaù nöûa, tuy boå xung, nhöng toaøn ngöôøi xöù khaùc, khoâng phaûi goác Moâng-coå. Hai vieân töôùng döøng quaân laïi, qua muøa Ñoâng taïi Haéc-haûi nghæ ngôi, vaø huaán luyeän boïn binh môùi tuyeån töø caùc ñoäi sôn cöôùc Tcherkesse, Lesghine, Alain, Komane. Sang Xuaân, ñoaøn quaân Moâng-coå höôùng leân Baéc taán coâng vaøo laõnh ñòa Nga. Tröôùc ñaây Thaùi-töû Nga laø Mistislav de Haliez , cöôùi con gaùi Khaû-haõn Komane, muïc ñích döïa vaøo boä toäc hung baïo naøy baûo veä bieân thuøy phía Ñoâng. OÂng thaønh coâng. Thình lình cuoái Ñoâng naêm tröôùc, Ñaïi-haõn Komane daãn boä toäc vaøo nöôùc Nga xin tî naïn. Khaû-haõn daâng moät soá baùu vaät leân Thaùi-töû, xin Thaùi-töû ra quaân, ñuoåi boïn xaâm laêng hung döõ nhö quyû söù, töø phuoâng Ñoâng laïi, baét Komane thaàn phuïc. Mistislav trieäu taäp caùc vua chö haàu Nga taïi Kiev, ñeå chuaån bò ra quaân. Caùc chö haàu Kiev, Koursk, Smolennk, Volhynie, Haliez tuaân chæ, keùo quaân tôùi vuøng Baéc-haûi. Hoï cuõng taäp trung thuûy quaân treân soâng Dnieper, Dniester. Theâm vaøo ñoù quaân cuûa boä toäc Komane. Traän chieán môû maøn. Lieân quaân Nga ñoâng gaáp 5 laàn quaân Moâng-coå. Neáu keå caû thuûy quaân, thì ñoâng gaáp 7. Suoát chín ngaøy giao chieán, quaân Moâng-coå chæ ñaùnh laáy leä, roài boû chaïy. Lieân quaân Nga-Komane, ñeå moät soá quaân ôû laïi traán haäu cöù. Chæ coù 8 vaïn quaân kî ñuoåi theo. Tôùi soâng Kalka, quaân Moâng-coå ngöøng laïi, roài thình lình taán coâng vaøo caùnh quaân Komane. Sau nöûa ngaøy aùc chieán, quaân Komane bò dieät. Baáy giôø quaân Moâng-coå môùi ñaùnh vaøo quaân Nga. Toaøn boä quaân Nga tan vôõ, Mistislav ñem taøn quaân coøn laïi khoâng quaù 1/10, xuoáng chieán thuyeàn boû chaïy. Toác Baát Ñaøi xua quaân chieám laõnh thoå Mistislav, hôn vaïn quaân tröø bò cuûa Mistislav bò gieát saïch. Nhöng Toác Baát Ñaøi, Trieát Bieät chæ coù nhieäm vuï thaùm saùt laõnh thoå phöông Taây Kwharesm, chöù khoâng coù nhieäm vuï chinh phuïc nöôùc Nga. Baèng khoâng, nhaân luùc ñaïi quaân Nga tan naùt, coù theå chieám nöôùc naøy deã daøng. Traän ñaùnh thöïc thaûm khoác. Trong traän naøy, coù 6 vua chö haàu, 70 vò quyù toäc bò gieát.

13

Döïng côø bình Moâng

Vaøi lôøi bình luaän Toác Baát Ñaøi, Trieát Bieät daãn quaân veà ñaïi baûn doanh Thaønh-caùt Tö-haõn. Ñaïi ñeá cuøng boä Toång-tham möu phaûi daønh ra 10 ngaøy ñeå nghe hai vieân töôùng phuùc trình veà chuyeán thaùm saùt phöông Taây cuûa mình. Thaønh-caùt Tö-haõn vaïch ra keá hoaïch chinh phuïc heát caùc nöôùc Trung-Ñoâng vaø chaâu AÂu, roài oâng ban chæ khaûi hoaøn. Boä Thaønh-caùt Tö-haõn chinh Taây khaûo löôïc thuaät raát chi tieát phuùc trình cuûa Toác Baát Ñaøi veà toå chöùc chính trò, quaân söï, taøi nguyeân cuûa caùc nöôùc maø oâng ta töøng ñi ñaùnh phaù. Keá hoaïch Thaønh-caùt Tö-haõn vaïch ra cho con chaùu trong 100 naêm sau ñeå chinh phuïc Trung-Ñoâng, chaâu AÂu. Phaàn naøy quaù chuyeân moân veà quaân söï, laïi daøi gioøng, neân toâi boû qua. Sau ñoù, Thaønh-caùt Tö-haõn ban chæ khaûi hoaøn. Treân ñöôøng veà, oâng haï leänh taán coâng Taây-haï, ñoù laø naêm 1227, roài oâng baêng haø giöõa luùc Taây-haï ñaàu haøng. Sau khi Thaønh-caùt Tö-haõn baêng haø, con chaùu oâng tieáp tuïc thi haønh di chæ, chinh phuïc chaâu AÂu, Baéc-phi, Trung Ñoâng, thieát laäp heä thoáng cai trò ñeán maáy traêm naêm. Seõ töôøng thuaät trong boä Anh-huøng Ñoâng-A, Göôm thieâng Haøm-töû. Quaân Moâng-coå huøng maïnh laø nhö vaäy. Caùc töôùng chæ huy ñaùnh sang Ñaïi-Vieät naêm 1258 goàm Ngoät-löông Hôïp-thai, Trieät Trieät Ñoâ, A Tan, A Truaät, phoø maõ Hoaøi Ñoâ. Ñaây laø nhöõng kieän töôùng töøng döï chieán dòch Kwharesm, thaùm thính chaâu AÂu, thaéng Nga. Quaân soá leân tôùi 5 vaïn Loâi-kî vaø 5 vaïn quaân Ñaïi-lyù. Vaäy maø bò quaân daân ñôøi Traàn ñaùnh baïi. Caùc anh huøng thôøi Ñoâng-a ñaõ duøng vuõ khí gì? Möu keá gì maø thaéng Moâng-coå oanh lieät nhö vaäy? Toâi chæ laø ngöôøi thuaät chuyeän toå tieân ta, maø khoâng coù taøi veà quaân söï, neân khoâng theå ñöa ra lôøi nhaän xeùt raèng taïi sao Ñaïi-Vieät thaéng, Moâng-coå baïi. Döôùi ñaây toâi xin toùm löôïc yù chính cuûa boä Nguyeân-trieàu chinh tieãu An-Nam khaûo bò, veà cuoäc xaâm laêng laàn ñaàu cuûa Moâng-coå 1258: "...- Caùc nöôùc khaùc, chæ caàn ñaùnh tan chuû löïc cuûa trieàu ñình thì coi nhö xong. An-Nam thì khoâng theá, daân chuùng soáng cheát vôùi trieàu ñình. Trieàu Traàn laø trieàu ñaïi ñöôïc loøng daân, laïi bieát laáy daân laøm goác trong vieäc giöõ nöôùc. Xeùt lôøi Höng-Ñaïo vöông "Coi daân nhö con ñeû" thì ñuû bieát.Moãi laøng, moãi aáp laø moät thaønh trì. Neân duø trieàu Traàn ruùt khoûi Thaêng-long, maø Moângcoå khoâng theå chieám heát caùc thoân aáp, neân söùc maïnh cuûa An-Nam coøn nguyeân. - Daân chuùng caùc nöôùc khaùc khoâng bieát roõ caùi hoïa Moâng-coå. Trieàu Traàn ñaõ laøm cho daân cuûa hoï thaáy roõ, bieát kyõ caùi hoïa dieät toäc khi haøng Moâng-coå. Toùm laïi hoï bieát khích ñoäng loøng yeâu nöôùc cuûa daân. Gioûi trong vieäc thoâng tin. - Quaân Moâng-coå ñaùnh Trung-Ñoâng, chaâu AÂu, hoï khoâng caàn löông. Ñaùnh ñeán ñaâu hoï duøng khuûng boá, baét daân phaûi cung öùng löông thaûo. Vì theá Ngoät-löông Hôïp-thai cuõng mang

14

Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ theo 20 ngaøy löông. Nhöng sau ñoù thì khoâng theå baét daân Vieät noäp löông. Chính vì vaäy maø Moâng-coå thaát baïi. - Toác Baát Ñaøi, Trieát Bieät chæ caàn 3 vaïn quaân maø ñuoåi Mohammed vôùi 40 vaïn huøng binh, khaép laõnh thoå Kwharesm. Trong cuoäc saên ñuoåi naøy coù caû Ngoät-löông Hôïp-thai. Theá maø Ngoät-löông Hôïp-thai khoâng ñuoåi theo ñöôïc vua Traàn. Chæ vì vua Traàn bieán caû nöôùc laø thaønh, toaøn daân laø quaân. - Veà ngöôøi chæ ñaïo chieán tranh. Hoï ñaët toaøn daân trong vieäc giöõ nöôùc. Hoaøng ñeá Mahommed cuõng nhö quaân vuøng Caucase, ñeàu bieát tröôùc quaân Moâng-coå tôùi, roài daøn traän duøng söùc maïnh ñaùnh nhau, vì vaäy maø bò baïi. Neáu Höng-Ñaïo vöông chæ ñaïo maët traän Fergana, Caucase, thì oâng khoâng ngaàn ngaïi gì maø traûi maáy nghìn quaân thaønh haèng maáy traêm toaùn nhoû, phuïc treân caùc trieàn nuùi, laên ñaù caûn trôû cuoäc chuyeån quaân cuûa Moâng-coå, thì lieäu Toác Baát Ñaøi, Trieát Bieát coù ñöa quaân qua nuùi ñöôïc khoâng? " Xin ñoäc giaû ñoïc kyõ Anh-huøng Ñoâng-a döïng côø bình Moâng, roài ñöa ra nhöõng nhaän xeùt. Chaéc coøn hay hôn nhaän xeùt treân.

Paris tieát Laäp-xuaân, ngaøy 24 thaùng Chaïp naêm Maäu Daàn, nhaèm ngaøy 9 thaùng 2 naêm 1999. Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ.

15

Döïng côø bình Moâng

Thaønh-caùt Tö-haõn trong chieán phuïc Toác Baát Ñaøi trong chieán phuïc

16

Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ

Cuoäc tieán quaân vaøo Kwharesm I. - 1. Muõi taán coâng töø thaønh Ottar, thuoäc mieàn Baéc cuûa Oa Khoaùt Ñaøi vaø Saùt Hôïp Ñaøi. - 2. Muõi taán coâng töø mieàn töø Fergana, thuoäc mieàn Ñoâng cuûa Truaät Xích.

17

Döïng côø bình Moâng

Cuoäc tieán quaân vaøo Kwharesm II. - 1. Muõi taán coâng töø thaønh Ottar thuoäc mieàn Baéc cuûa Oa Khoaùt Ñaøi vaø Saùt Hôïp Ñaøi. - 2. Muõi taán coâng töø Fergana, thuoäc mieàn Ñoâng cuûa Truaät Xích. - 3. Muõi taán coâng cuûa Trieát Bieät vaøo mieàn Nam. - 4. Muõi taán coâng cuûa Thaønh-caùt Tö-haõn vaøo mieàn Taây.

Cuoäc thaùm saùt Trung Ñoâng, chaâu AÂu cuûa Toác Baát Ñaøi vaø Trieát Bieät.

18

Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ

Töø AÙ sang Trung Ñoâng, chaâu AÂu. Hai con ñöôøng ñeàu phaûi baêng qua nhöõng ngoïn nuùi cao treân 7.000 meùt, haøng maáy nghìn caây soá. 1. Con ñöôøng cuûa caùc laùi buoân tô baêng qua Taây-taïng, roài vaøo Trung Ñoâng. 2. Con ñöôøng cuûa Moâng-coå baêng qua caùc sa maïc mieàn Baéc.

Baûn ñoà veà cuoäc bình Moâng laàn thöù nhaát, naêm 1258 cuûa Ñaïi-Vieät.

19