Tema02

ÒÅÌÀ ¹ 2 ÈÍÑÒÐÓÌÅÍÒÈ ÍÀ ÈÊÎÍÎÌÈ×ÅÑÊÈß ÀÍÀËÈÇ Ñúäúðæàíèå íà òåìàòà: I. ÎÑÍÎÂÍÈ ÏÎÍßÒÈß 1. Àëòåðíàòèâíè ðàçõîäè 2.Ãðàíèöà íà ïðîèçâîäñòâåíèòå âúçìîæíîñòè 3. Ðàçäåëåíèå íà òðóäà 4. Çàêîí çà ñðàâíèòåëíèòå ïðåäèìñòâà 5. Ïðîèçâîäèòåëíîñò 6. Åôåêòèâíîñò 7. Ðåíòàáèëíîñò 8. Çàêîí çà íàìàëÿâàùàòà ñå âúçâðàùàåìîñò II. ÄÎÏÚËÍÈÒÅËÍÈ ÏÎÍßÒÈß ÇÀ ÑÀÌÎÏÎÄÃÎÒÎÂÊÀ III. ÏÐÈÌÅÐÈ, ÒÅÑÒÎÂÅ, ÇÀÄÀ×È, ÂÚÏÐÎÑÈ IV. ÎÒÃÎÂÎÐÈ

16

I. ÎÑÍÎÂÍÈ ÏÎÍßÒÈß 1. ÀËÒÅÐÍÀÒÈÂÍÈ ÐÀÇÕÎÄÈ ( OPPORTUNITY COST ) 2. ÃÐÀÍÈÖÀ ÍÀ ÏÐÎÈÇÂÎÄÑÒÂÅÍÈÒÅ ÂÚÇÌÎÆÍÎÑÒÈ

Íàé-âèñîêî îöåíåíîòî áëàãî, îò êîåòî ñå ëèøàâàìå, çà äà ïðèäîáèåì íÿêîå äðóãî áëàãî. Êðèâà, êîÿòî î÷åðòàâà âñè÷êè âúçìîæíè êîìáèíàöèè íà îáùèÿ ðåçóëòàò, êîéòî ìîæå äà ñå ïîëó÷è, äîïóñêàéêè, ÷å: à) èçïîëçâàìå âñè÷êè íàëè÷íè ïðîèçâîäñòâåíè ðåñóðñè; á) èçïîëçâàìå åôåêòèâíî ñúùèòå ðåñóðñè; â) òåõíîëîãè÷íîòî ðàâíèùå å äàäåíî.

Ãðàôèêà ¹ 2.1

3. ÐÀÇÄÅËÅÍÈÅ ÍÀ ÒÐÓÄÀ ( DIVISION OF LABOUR )

Ðàçïðåäåëÿíå íà òðóäà ïî òàêúâ íà÷èí, ÷å âñåêè ðàáîòíèê ñå ñïåöèàëèçèðà â åäíà èëè íÿêîëêî ôóíêöèè â ïðîèçâîäñòâåíèÿ ïðîöåñ. Ðàçäåëåíèåòî íà òðóäà ïîâèøàâà ïðîèçâîäèòåëíîñòòà íà òðóäà è ÷ðåç íåãî ìîãàò äà ñå ïîñòèãíàò èêîíîìèè îò ìàùàáà íà ïðîèçâîäñòâîòî.

4. ÇÀÊÎÍ ÇÀ ÑÐÀÂÍÈÒÅËÍÈÒÅ ÏÐÅÄÈÌÑÒÂÀ ( LAW OF COMPARATIVE ADVANTAGE )

Ñïîðåä íåãî, âñåêè ñòîïàíñêè àãåíò ñå ñïåöèàëèçèðà â òàêàâà íàñîêà, â êîÿòî ìîæå äà ïðèäîáèå ïðåäèìñòâî â ñðàâíåíèå ñ äðóãèòå. Èíäèâèäóàëíèòå ïðîèçâîäèòåëè, ôèðìèòå, ðåãèîíèòå è äúðæàâèòå ìîãàò äà ñïå÷åëÿò àêî ñå ñïåöèàëèçèðàò â ïðîèçâîäñòâîòî íà ñòîêè è óñëóãè, çà êîèòî èìàò íàé-ìàëêè àëòåðíàòèâíè ðàçõîäè è ãè çàìåíÿò çà ñòîêè è óñëóãè, çà êîèòî èìàò ïî-âèñîêè àëòåðíàòèâíè ðàçõîäè.

2. Òåîðèÿ íà ïàçàðíîòî ñòîïàíñòâî

17

ÏÐÈÌÅÐ: 5 ÷àñà ñòîêà X Ïðîèçâîäèòåë À Ïðîèçâîäèòåë Á Kðàåí ðåçóëòàò

-

10 ÷àñà òðóä 10 ÷àñà òðóä

-

-

5 ÷àñà ñòîêà Y

5.X 2,5.X

2,5.Y 5.Y

îáùî

15 ñòîêè

10 ÷àñà êðàåí ðåçóëòàò 10. X 10.Y 20 ñòîêè

ÈÇÌÅÐÈÒÅËÈ ÍÀ ÈÊÎÍÎÌÈ×ÅÑÊÀÒÀ ÅÔÅÊÒÈÂÍÎÑÒ Çàâèñèìîñòòà ìåæäó ïðîèçâîäñòâîòî íà ñòîêè è óñëóãè è âëîæåíèòå ðåñóðñè ( ïðîèçâîäñòâåíè ôàêòîðè ) çà ïðîèçâåæäàíåòî èì. Îáèêíîâåíî ñå èçìåðâà ÷ðåç ñúîòíîøåíèå íà èçìåíåíèÿòà âúâ âõîäíèòå åëåìåíòè êúì èçìåíåíèÿòà â êðàéíàòà ïðîäóêöèÿ, êàòî ñå èçïîëçâàò èíäåêñè.

5. ÏÐÎÈÇÂÎÄÈÒÅËÍÎÑÒ ( PRODUCTIVITY )

ÏÐÎÈÇÂÎÄÈÒÅËÍÎÑÒ

=

ïðîèçâåäåí ïðîäóêò ðàçõîä íà ïðîèçâîäñòâåíèòå ôàêòîðè

ÈËÈ

( output - èçõîä ) ( input - âõîä ) âëîæåíî çà ïåðèîäà

Àíàëîãè÷íî íà îáè÷àéíîòî ðàçäåëÿíå íà ïðîèçâîäñòâåíèòå ôàêòîðè íà "çåìÿ", "òðóä" è "êàïèòàë", ãîâîðèì è çà ðàçëè÷íè âèäîâå ïðîèçâîäèòåëíîñò. à) ÏÐÎÈÇÂÎÄÈÒÅËÍÎÑÒ ÍÀ ÇÅÌßÒÀ

=

á) ÏÐÎÈÇÂÎÄÈÒÅËÍÎÑÒ ÍÀ ÒÐÓÄÀ

=

â)

ÏÐÎÈÇÂÎÄÈÒÅËÍÎÑÒ ÍÀ ÊÀÏÈÒÀËÀ

18

=

Ðåêîëòà çà ïåðèîäà ( íàïð. 1 ã. ) Çàñÿòà ïëîù ( íàïð. â õåêòàðè ) Ïðîäóêöèÿ çà ñúîòâåòíèÿ ïåèðîä Âëîæåí òðóä Ïðîäóêöèÿ çà ñúîòâåòíèÿ ïåðèîä Èçðàçõîäâàí âåùåñòâåí ìàòåðèàë

6. ÅÔÅÊÒÈÂÍÎÑÒ ( EFFICIENCY; EFFECTIVENESS ) ÅÔÅÊÒÈÂÍÎÑÒ

Ïîä åôåêòèâíîñò ñå ðàçáèðà ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó ðåçóëòàòà è ðàçõîäèòå.

=

7. ÐÅÍÒÀÁÈËÍÎÑÒ ( ECONOMIC EFFICIENCY ) ÐÅÍÒÀÁÈËÍÎÑÒ

Ïðîèçâîäñòâåí ðåçóëòàò Ðàçõîäè Òîâà å ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó ïå÷àëáàòà è èçðàçõîäâàíèÿ êàïèòàë, èçðàçåíî â ïðîöåíòè.

=

Ïå÷àëáà . 100 Èçðàçõîäâàí êàïèòàë

Åôåêòèâíîñòòà ñå ðàçëè÷àâà îò ïðîèçâîäèòåëíîñòòà. Äîêàòî ïðîèçâîäèòåëíîñòòà ïðåäñòàâëÿâà ÷èñòîòî êîëè÷åñòâåíî ñúîòíîøåíèå ( íàïð. êóá. ì. ïîñòðîåíè ñãðàäè çà ðàáîòåí ÷àñ ) è ñå èç÷èñëÿâà â ïîñòîÿííè ñúïîñòàâèìè öåíè íà âëîæåíîòî è ïðîèçâåäåíîòî, òî ïðè èç÷èñëÿâàíåòî íà åôåêòèâíîñòòà ñå áîðàâè ñ äåéñòâèòåëíè öåíè. Ðåíòàáèëíîñòòà è ïðîèçâîäèòåëíîñòòà ñúùî ñå ðàçëè÷àâàò ïî òîâà, ÷å äîêàòî ïðîèçâîäèòåëíîñòòà îòðàçÿâà ÷èñòîòî êîëè÷åñòâåíî ñúîòíîøåíèå, ðåíòàáèëíîñòòà ïðåäñòàâëÿâà ñúîòíîøåíèå íà ñòîéíîñòè. Ðàçëèêàòà ìåæäó ðåíòàáèëíîñò è åôåêòèâíîñò ñå ñúñòîè â òîâà, ÷å ðåíòàáèëíîñòòà ïîêàçâà îëèõâÿâàíåòî íà âëîæåíèÿ êàïèòàë, à åôåêòèâíîñòòà äàâà ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó ðåçóëòàòèòå è ðàçõîäèòå. 8. ÇÀÊÎÍ ÇÀ ÍÀÌÀËßÂÀÙÀÒÀ ÑÅ ÂÚÇÂÐÀÙÀÅÌÎÑÒ ( LAW OF DIMINISHING RETURNS ) Ãëàñè, ÷å ïðè àíãàæèðàíå íà äîïúëíèòåëåí áðîé åäèíèöè îò åäèí îò ôàêòîðèòå íà ïðîèçâîäñòâîòî, ïðè íåèçìåíåí áðîé íà îñòàíàëèòå ôàêòîðè, ïðîèçâîäñòâîòî ïîðîäåíî îò âñÿêà äîïúëíèòåëíà åäèíèöà, â êðàéíà ñìåòêà ùå ñïàäíå, âúïðåêè ÷å îáùèÿ ðåçóëòàò ùå ðàñòå. Ò.å. ïðåäåëíèÿò ïðîäóêò íà ôàêòîðèòå íàìàëÿâà, äîêàòî òå ó÷àñòâàò ñ íàðàñòâàùè êîëè÷åñòâà. II. ÄÎÏÚËÍÈÒÅËÍÈ ÏÎÍßÒÈß ÇÀ ÑÀÌÎÏÎÄÃÎÒÎÂÊÀ 1. Çàòâîðåíà èêîíîìèêà 2. Êîìàíäíî-àäìèíèñòðàòèâíà èêîíîìèêà 3. Ñìåñåíà èêîíîìèêà 19

4. Ñïåöèàëèçàöèÿ 5. Êàïèòàëîîáðàçóâàíå 6. Íåèçìåííà âúçâðàùàåìîñò ( åôåêò îò ìàùàáà ) 7. Íàðàñòâàùà âúçâðàùàåìîñò III. ÏÐÈÌÅÐÈ, ÒÅÑÒÎÂÅ, ÇÀÄÀ×È, ÂÚÏÐÎÑÈ III.1. ÎÒÁÅËÅÆÅÒÅ Ñ ÊÐÚÃ×Å ÏÐÅÄÈÌÑÒÂÀÒÀ, À Ñ ÒÐÈÚÃÚËÍÈÊ ÍÅÄÎÑÒÀÒÚÖÈÒÅ ÍÀ ÐÀÇÄÅËÅÍÈÅÒÎ ÍÀ ÒÐÓÄÀ: 1. Ïîâèøàâàíå íà ïðîèçâîäèòåëíîñòòà ( íàïð. ïî-ãîëÿìà áúðçèíà ïîðàäè ïðèäîáèâàíå íà ðóòèííè íàâèöè ); â ðåçóëòàò íà òîâà: - ïîäîáðÿâàíå íà äîõîäèòå; - âúçìîæíîñò çà ðàçãðúùàíå íà ñïåöèôè÷íè äàðáè â ïîëçà íà èíäèâèäà è îáùåñòâîòî; - îáó÷åíèåòî ïî ñïåöèàëíîñòè å ïî-êðàòêî îò îáùîîáðàçîâàòåëíîòî îáó÷åíèå; ñúçäàâàò ñå ìåñòà çà êâàëèôèöèðàíè è íåêâàëèôèöèðàíè ðàáîòíèöè; - âúçìîæíîñò çà âíåäðÿâàíå íà ìàøèíè; îáëåê÷àâàíå òðóäà íà ðàáîòíèöèòå; 2. Óâðåæäàíå íà çäðàâåòî ïîðàäè åäíîñòðàííî ôèçè÷åñêî èëè óìñòâåíî íàòîâàðâàíå íà îðãàíèçìà; 3. Òðóäíîñòè â ïðèñïîñîáÿâàíåòî êúì íîâî ðàáîòíî ìÿñòî; 4. Çàâèñèìîñò íà ðàáîòåùèòå åäèí îò äðóã ( çàãóáà íà ñàìîñòîÿòåëíîñòòà ); 5. Ðàáîòíèêúò çàãóáâà ïîãëåä âúðõó îáùèÿ õàðàêòåð è ðåçóëòàò îò äåéíîñòòà ñè. Ðàáîòàòà ÷åñòî èçãëåæäà áåçñìèñëåíà çà îòäåëíèÿ ÷îâåê; 6. Ìîíîòîííîñòòà íà òðóäà âîäè äî çàãóáà íà ðàäîñòòà îò íåãî. Ïðîôåñèÿòà ñå ïðåâðúùà â "çàíÿòèå", òâîð÷åñòâî ïî÷òè íå å âúçìîæíî; III.2. ÏÎÑÎ×ÅÒÅ ÊÎÈ ÎÒ ÈÇÁÐÎÅÍÈÒÅ ÒÂÚÐÄÅÍÈß ÑÀ ÂÅÐÍÈ È ÊÎÈ ÍÅ: 1. Ïðè ïëàíîâàòà èêîíîìèêà ïàçàðíèÿò ìåõàíèçúì, à íå äúðæàâàòà îïðåäåëÿò öåíèòå íà ïðîèçâîäñòâîòî. 2. Çàòâîðåíà èêîíîìèêà å èêîíîìè÷åñêà ñèñòåìà, ïðè êîÿòî íÿìà èëè èìà ñúâñåì ñëàáî ðàçâèòà âúíøíà òúðãîâèÿ. 3. Ïðîïîðöèîíàëíîòî óâåëè÷åíèå íà ïðîèçâîäñòâîòî, êîåòî å ðåçóëòàò îò ïðîïîðöèîíàëíîòî óâåëè÷åíèå íà âñè÷êè âõîäíè ôàêòîðè ñå íàðè÷à âúçâðàùàåìîñò îò ìàùàáà. 4. Èäåÿòà, ÷å èêîíîìè÷åñêèòå àãåíòè ñà íàé-ïúëíî çàåòè â äåéíîñòè, â 20

êîèòî ñå ñïðàâÿò ñðàâíèòåëíî ïî-äîáðå, îòêîëêîòî â äðóãè äåéíîñòè å èäåÿòà çà ñðàâíèòåëíîòî ïðåäèìñòâî. 5. Çàêîíúò çà ñðàâíèòåëíèòå ïðåäèìñòâà è ðàçäåëåíèåòî íà òðóäà íÿìàò íèùî îáùî ïî ìåæäó ñè. 6. Ïúëíàòà çàåòîñò è òåõíîëîãè÷íàòà åôåêòèâíîñò íå ñà öåëè íà îáùåñòâîòî. 7. Öåíàòà íà ïðîïóñíàòèòå âúçìîæíîñòè, òîâà å öåíàòà íà ñïåöèôè÷íèÿ èçáîð, èçìåðåí ñ èçáîðà íà íàé-äîáðàòà ñëåäâàùà àëòåðíàòèâà. 8. Àëòåðíàòèâíèòå ðàçõîäè íà áåçïëàòíàòà ñòîêà ñà ðàâíè íà íóëà. 9. Êîãàòî ðàáîòíàòà çàïëàòà ðàñòå, àëòåðíàòèâíèòå ðàçõîäè íà ñâîáîäíîòî âðåìå ñúùî ðàñòàò. 10. Ðåñóðñèòå ñà òî÷íî ïðèñïîñîáèìè êúì àëòåðíàòèâíàòà èì óïîòðåáà. 11. Èêîíîìè÷åñêàòà åôåêòèâíîñò å òàêîâà ñúñòîÿíèå íà èêîíîìèêàòà, ïðè êîåòî íèêîé íå ìîæå äà ñòàíå ïî-äîáðå, áåç òîâà äà íàâðåäè íà íÿêîé äðóã. 12. Êðèâàòà íà ïðîèçâîäñòâåíèòå âúçìîæíîñòè ïðåäñòàâëÿâà ãðàôè÷íî ìàêñèìàëíîòî êîëè÷åñòâî îò åäíà ñòîêà èëè óñëóãà, êîÿòî èêîíîìèêàòà ìîæå äà ïðîèçâåäå, íàìàëÿâàéêè ïðîèçâîäñòâîòî íà âòîðà ñòîêà èëè óñëóãà, êàòî ïî òîçè íà÷èí ïðåõâúðëè ñïåñòåíèòå ðåñóðñè êúì ïðîèçâîäñòâîòî íà ïúðâàòà ñòîêà. 13. Çàâèñèìîñòòà ìåæäó ïðîèçâîäñòâîòî íà ñòîêè è óñëóãè è âëîæåíèòå ðåñóðñè (ïðîèçâîäñòâåíè ôàêòîðè) çà ïðîèçâåæäàíåòî èì ñå îïðåäåëÿ êàòî ïðîèçâîäèòåëíîñò. 14. Òåõíè÷åñêàòà åôåêòèâíîñò èçèñêâà èçïîëçâàíåòî íà íàé-åâòèíèÿ ìåòîä íà ïðîèçâîäñòâî. 15. Ðàçäåëåíèåòî íà òðóäà èñòîðè÷åñêè ñëåäâà ñïåöèàëèçàöèÿòà, êîÿòî å åäèí îò îñíîâíèòå ëîñòîâå íà ñòîïàíñêîòî ðàçâèòèå. 16. Çàêîíúò çà ñðàâíèòåëíèòå ïðåäèìñòâà å âàëèäåí ñàìî â óñëîâèÿòà íà ïàçàðíàòà èêîíîìèêà. III.3. ÏÎÑÎ×ÅÒÅ ÂÅÐÍÈß ÎÒÃÎÂÎÐ: 1. Êîå å îáåäèíÿâàùîòî ïðè òðèòå èêîíîìè÷åñêè ñèñòåìè ( öåíòðàëíîóïðàâëÿâàíàòà èêîíîìèêà, ïàçàðíàòà èêîíîìèêà è òðàäèöèîííàòà ) ïî îòíîøåíèå íà îñêúäíîñòòà: à) âúçìîæíîñòòà äà ñå êóïÿò ñòîêè íà âèñîêè öåíè; á) áåäíèòå íàöèè ñå îãðàíè÷àâàò, à áîãàòèòå ñà ñè ðåøèëè ïðîáëåìà; â) ðåñóðñèòå íèêîãà íå äîñòèãàò çà çàäîâîëÿâàíå íà æåëàíèÿòà; ã) âñè÷êè èìàò ïðîáëåìè, ïðîèçòè÷àùè îò íåäîñòèãà íà ðåñóðñè. 2.  êàêâî ðåçóëòèðà ñïåöèàëèçàöèÿòà íà òðóäà: à) â íàìàëÿâàíå íà èíôëàöèîííèòå öåíè; á) â ïðîäóêòèâíîñòòà íà Âàøàòà ðàáîòà; 21

â) â ãîëÿìàòà èêîíîìè÷åñêà íåçàâèñèìîñò; ã) â ïî-ãîëÿìîòî ðàâåíñòâî â ðàçïðåäåëåíèåòî. 3. Àëòåðíàòèâíèòå ðàçõîäè çà ïîñòðîÿâàíå íà íîâî æèëèùå ïðåäñòàâëÿâàò: à) öåíàòà íà æèëèùåòî; á) íàé-åôåêòèâíèÿ íà÷èí çà ïîñòðîÿâàíåòî ìó; â) âñè÷êî, îò êîåòî òðÿáâà äà ñå îòêàæåì, çà äà ïîñòðîèì æèëèùåòî; ã) ñòîêèòå, êîèòî áèõìå ïðîèçâåëè ñúñ ñúùèòå ðåñóðñè. 4. Öåíàòà íà ïðîïóñíàòèòå âúçìîæíîñòè å: à) àëòåðíàòèâíàòà öåíà; ã) ïðîèçâîäñòâåíà öåíà; á) îòíîñèòåëíà öåíà; ä) ïðîäàæíà öåíà. â) àáñîëþòíà öåíà; 5. Öåíàòà íà ïðîïóñíàòèòå âúçìîæíîñòè íà òîâà - äà ñïå÷åëèì 50 ëâ. îò ïî÷àñîâà ðàáîòà, â çàìÿíà íà ïîñåùåíèå ó ïðèÿòåëè å: à) 50 ëâ.; á) çàãóáà íà ïîñåùåíèåòî ó ïðèÿòåëè; â) 50 ëâ. + âðåìåòî, çàãóáåíî ó ïðèÿòåëèòå; ã) íåñïå÷åëâàíåòî íà 50 ëâ. 6. Àêî ÷îâåê âçåìà ðåøåíèå êàòî ñðàâíÿâà ïðåäåëíàòà ïîëçà îò èçáîðà, ñ ïðåäåëíèÿ ðàçõîä, ñâúðçàí ñ òîçè èçáîð, òîé áè òðÿáâàëî äà: à) äà âçåìå ðåøåíèå, ïðè êîåòî ïðåäåëíàòà ïîëçà å ïî-ãîëÿìà îò ïðåäåëíèÿ ðàçõîä; á) äà âçåìå ðåøåíèå, ïðè êîåòî ïðåäåëíàòà ïîëçà å ðàâíà íà ïðåäåëíèÿ ðàçõîä; â) äà âçåìå ðåøåíèå, ïðè êîåòî ïðåäåëíàòà ïîëçà å ïî-ìàëêà îò ïðåäåëíèÿ ðàçõîä; ã) äà èçáÿãâà äà ïðàâè èçáîð. 7. Çàêîíúò çà íàìàëÿâàùàòà âúçâðàùàåìîñò äåéñòâà: à) ïðè äàäåíî ðàâíèùå íà òåõíè÷åñêèÿ ïðîãðåñ; á) ïðè ðàñòåæ íà öåíèòå; â) ïðè îñêúäíîñò íà áëàãàòà; ã) íèòî åäíî îò ïîñî÷åíèòå íå å âÿðíî. 8. Êðèâàòà íà ïðîèçâîäñòâåíèòå âúçìîæíîñòè èëþñòðèðà: à) îãðàíè÷åíîñòòà íà ðåñóðñèòå â äàäåí ïåðèîä îò âðåìå; á) íàðàñòâàíåòî íà àëòåðíàòèâíèòå ðàçõîäè; â) íåîáõîäèìîñòòà îò èçáîð ïðè èçïîëçâàíåòî íà ðåñóðñèòå; ã) âñè÷êè ïîñî÷åíè ñà âåðíè; 9. Ïîâèøàâàíåòî íà îáðàçîâàòåëíîòî ðàâíèùå è íà êâàëèôèêàöèÿòà, ñ öåë äà ñå óñúâúðøåíñòâà ðàáîòíàòà ñèëà ùå ñå èçðàçè ÷ðåç åäíà îò ñëåäíèòå èçìåíåíèÿ â ãðàíèöàòà íà ïðîèçâîäñòâåíèòå âúçìîæíîñòè: à) äâèæåíèå ïî êðèâàòà êúì ïî-âèñîêà òî÷êà; á) äâèæåíèå ïî êðèâàòà êúì ïî-íèñêà òî÷êà;

22

â) öÿëîñòíî èçìåñòâàíå íà êðèâàòà; ã) äâèæåíèå îò âúíøíà òî÷êà êúì êðèâàòà. Èçïîëçâàéêè ãðàôèêàòà, îòãîâîðåòå íà âúïðîñè îò 10 äî 14. 10. Êîÿ òî÷êà îò êðèâàòà íà ïðîèçâîäñòâåíèòå âúçìîæíîñòè ïîêàçâà íåäîèçïîëçâàíåòî íà ðåñóðñè: À; Â; Ñ; Ä; Å. 11. Êîÿ òî÷êà ïîêàçâà ïî-áúðçîòî íàðàñòâàíå íà êàïèòàëîâèÿ çàïàñ: À; Â; Ñ; Ä; Å. 12. Òåîðåòè÷íî íåäîñòèæèìà òî÷êà å: À; Â; Ñ; Ä; Å. 13. Èêîíîìè÷åñêèÿò ðàñòåæ ñå èëþñòðèðà ÷ðåç êðèâàòà íà ïðîèçâîäñòâåíèòå âúçìîæíîñòè, êîãàòî òÿ ñå èçìåñòâà: à) íàëÿâî; á) íàâúòðå; Ãðàôèêà ¹ 2.2 â) íàäÿñíî; ã) îñòàâà ïîñòîÿííà. 14. Êîÿ òî÷êà íàé-äîáðå ïîêàçâà áàëàíñèðàíèÿò èêîíîìè÷åñêè ðàñòåæ: À; Â; Ñ; Ä; Å. 15.  êîÿ òî÷êà ïîòðåáèòåëèòå ùå èìàò ïî-ãîëÿìà âúçìîæíîñò çà èçáîð îò íàëè÷íèòå ñòîêè: À; Â; Ñ; Ä; Å. III.4. ÇÀÄÀ×È À Â Ñ Ä

-

Å -

Òàáëèöà ¹ 1

ïîòðåáèòåëñêè ñòîêè 0 5 10 15 20

èíâåñòèöèîííè ñòîêè 30 26 20 11 0

1. Äàííèòå îò òàáëèöà 1 ïîêàçâàò õèïîòåòè÷íîòî ïðîèçâîäñòâî â äàäåíà äúðæàâà. Êàòî èçïîëçâàòå òåçè äàííè: à) íà÷åðòàéòå ãðàíèöàòà íà ïðîèçâîäñòâåíèòå âúçìîæíîñòè; á) îòãîâîðåòå êîëêî åäèíèöè îò ïîòðåáèòåëñêè ñòîêè ïå÷åëèì, â çàìÿíà íà åäèíèöèòå îò èíâåñòèöèîííèòå ñòîêè, îò êîèòî ñìå ñå îòêàçàëè, êîãàòî ñìå ñå ïðèäâèæâàëè îò òî÷êà: À êúì Â;  êúì Ñ; Ñ êúì Ä; Ä êúì Å. 23

2. Àêî ðàçïîëàãàòå ñ 1000 ëâ. ñåäìè÷íî, ìîæåòå äà îòèäåòå íà ðåñòîðàíò è çà äâå âå÷åðè äà ãè èçõàð÷èòå, èëè äà ñè êóïèòå ÷åòèðè ó÷åáíèêà ïî èêîíîìèêñ. Êàêâè ñà àëòåðíàòèâíèòå Âè ðàçõîäè íà åäíà âå÷åðÿ? 3.  ìàëêà ÷àñòíà ôåðìà åäèí ðàáîòíèê å ðàçïðåäåëåí äà îáðàáîòâà 1 äê. ôúñòúöè, ïðè êîåòî ñå ïîëó÷àâàò 100 êã äîáèâ. Ïðè íàåìàíåòî íà îùå åäèí ðàáîòíèê äîáèâúò ùå íàðàñòíå íà 150 êã. Ïðè íàåìàíåòî íà òðåòè ðàáîòíèê, äîáèâúò ùå íàðàñòíå íà 180 êã, ïðè ÷åòâúðòèÿ ðàáîòíèê - íà 200 êã, à ïðè íàåìàíåòî íà ïåòèÿ ðàáîòíèê - îòíîâî 200 êã. Êîé çàêîí èëþñòðèðà äàäåíèÿò ïðèìåð? Êàêâè èçâîäè òðÿáâà äà ñè íàïðàâè ñîáñòâåíèêúò íà ôåðìàòà? 4. ÏÐÈÌÅÐ - Àêî îáîðîòúò íà åäíà òúðãîâñêà ôèðìà çà åäíà ãîäèíà âúçëèçà íà åäèí ìèëèîí ëåâà, à ÷èñòàòà é ïå÷àëáà - íà 100 000 ëâ., ðåíòàáèëíîñòòà íà îáîðîòà, èëè íà ïðîäàæáèòå ñå èç÷èñëÿâà ïî ñëåäíèÿ íà÷èí: 1 000 000 ëâ. = 100% 100.1 00 000 X= = 10% 1 000 000 100 000 ëâ. = X% 5. Åäèí äúðâîäåëåö ñ òðèìàòà ñè ïîìîùíèöè ïðîèçâåæäà ñàìî ãàðäåðîáè ñ åäíàêúâ ðàçìåð, ìîäåë è êà÷åñòâî. Ïðîäàæíàòà öåíà íà âñåêè ãàðäåðîá å 15 000 ëâ. Ïðåç ìåñåö þëè ñîáñòâåíèêúò è ïîìîùíèöèòå ìó ñà ðàáîòèëè îáùî 720 ÷àñà è ñà ïðîèçâåëè 100 ãàðäåðîáà, êîèòî ñà ïðîäàëè. Çà ñúùèÿ ìåñåö ñúâêóïíèòå ðàçõîäè íà äúðâîäåëñêàòà ôèðìà ñà âúçëèçàëè íà 1 150 000 ëâ. Ñîáñòâåíèÿò êàïèòàë å áèë 28 ìëí. ëâ. Èç÷èñëåòå ïðîèçâîäèòåëíîñòòà, åôåêòèâíîñòòà è ðåíòàáèëíîñòòà! ÈÍÑÒÐÓÌÅÍÒÈ ÍÀ ÈÊÎÍÎÌÈ×ÅÑÊÈß ÀÍÀËÈÇ - ÎÒÃÎÂÎÐÈ III.1. III.2. III.3.

- 2, 3, 4, 5, 6; - 1. ÂÅÐÍÈ - 2, 3, 4, 7, 8, 9, 11, 12, 13; ÃÐÅØÍÈ - 1, 5, 6, 10, 14, 15, 16. ÏÎÑÎ×ÅÒÅ ÂÅÐÍÈß ÎÒÃÎÂÎÐ: 1. â);ã); 2. á); 3. â); 4. à); 5. á); 6. á); 7. à); 8. à);â); 9. â); 10. À; 11. À; 12. Å; 13. Â; 14. Ñ; 15. Ñ.

24

III.4. ÇÀÄÀ×È: Çàäà÷à 1: À Â

 - 5/4 Ñ - 5/6

Ñ Ä

Ä - 5/9 Å - 5/11

Çàäà÷à 2: Àëòåðíàòèâíèòå ðàçõîäè íà åäíà âå÷åðÿ ñà ðàâíè íà äâà ó÷åáíèêà ïî Èêîíîìèêñ. Çàäà÷à 3: Ïðèìåðúò èëþñòðèðà çàêîíà çà ìàíàëÿâàùàòà ñå âúçâðàùàåìîñò. Èçâîäúò, êîéòî áè ñëåäâàëî äà ñè íàïðàâè ñîáñòâåíèêúò íà ôåðìàòà å, ÷å áè ìîãúë äà ñå ëèøè îò íàåìàíåòî íà òðåòèÿ è âñè÷êè ñëåäâàùè ðàáîòíèöè. Çàäà÷à 5: 100 ãàðäåðîáà ïî 15 000 ëâ. = 1 500 000 ëâ. îáîðîò (ðåçóëòàò) ñúâêóïíè ðàçõîäè 1 150 000 ëâ. çà ìåñåöà 350 000 ëâ. 1. Ïðîèçâîäèòåëíîñò çà åäèí ðàáîòåí ÷àñ - 100/720 = 0,139, êîåòî îçíà÷àâà, ÷å çà 1 ÷àñ ñå ïðîèçâåæäàò ïî 0,139 ãàðäåðîáà, èëè: Ïðîèçâîäèòåëíîñòòà íà åäèíèöà ïðîèçâîäèòåëíà ñèëà 100/4 = = 25 ãàðäåðîáà. 2. Åôåêòèâíîñò = 1 500 000 ëâ.: 1 500 000 ëâ. = 1,3, êîåòî îçíà÷àâà, ÷å îáîðîòúò ( ðåçóëòàòúò ) íàäõâúðëÿ ðàçõîäèòå ñ 30%. 3. Ðåíòàáèëíîñò íà ñîáñòâåíèÿ êàïèòàë = (350 000.100) : 28 000 000 = = 1,25% ìåñå÷íî

25