Te Rinjte Pyesin Dj.pdf

¨ ¨ MARREDHENIET ¨ ME FAMILJARET

IDENTITETI YT

¨ BRENDA ¨ DHE JASHT E SHKOLLES

VESE¨ ¨ VETESHKAT ERRUESE

¨ KOHA E LIRE

¨ ¨ ADHURIMI I PERENDISE

1

SEKSI, MORALI DHE DASHURIA

¨ Vajza e djem qe po ¨ ¨ sterviteni drejt pjekurise! ¨ ¨ ¨ Si mund te fitoni aftesi qe do ¨ ¨ ¨ ¨ t’ju nevojiten per t’u bere te ¨ ¨ ¨ rritur te pergjegjshem? Libri ¨ ¨ ¨ Te rinjte pyesin . . . Pergjigje ¨ praktike, vellimi 1, mund t’ju ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndihmoje per kete. Keshillat ¨ e tij bazohen ne parimet ¨ ¨ praktike qe gjenden ne ¨ ¨ ¨ Bibel. Fjala e Perendise ¨ ka ndihmuar miliona njerez ¨ ¨ ¨ qe t’i perballojne me sukses ¨ sfidat e jetes. Zbulo se si ¨ mund t’ju ndihmoje edhe ju.

¨ ¨ Te rinjte pyesin

¨ ¨ Pjeset e ketij libri titullohen:

¨ ¨ SHTOJCA PER PRINDERIT

—Proverbat 2:11.

yp1-AL

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Aftesia ¨ per te menduar¨ do¨ te te ruaj ¨ e, aftesia dalluese do te te mbroje.»

¨ ¨ Te rinjt e pyesin . . . ¨ Pergjigje praktike ¨ VELLIMI 1

¨ ¨ MARREDHENIET ¨ ME FAMILJARET

IDENTITETI YT

¨ BRENDA ¨ DHE JASHT E SHKOLLES

VESE¨ ¨ VETESHKAT ERRUESE

¨ KOHA E LIRE

¨ ¨ ADHURIMI I PERENDISE

1

SEKSI, MORALI DHE DASHURIA

¨ Vajza e djem qe po ¨ ¨ sterviteni drejt pjekurise! ¨ ¨ ¨ Si mund te fitoni aftesi qe do ¨ ¨ ¨ ¨ t’ju nevojiten per t’u bere te ¨ ¨ ¨ rritur te pergjegjshem? Libri ¨ ¨ ¨ Te rinjte pyesin . . . Pergjigje ¨ praktike, vellimi 1, mund t’ju ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndihmoje per kete. Keshillat ¨ e tij bazohen ne parimet ¨ ¨ praktike qe gjenden ne ¨ ¨ ¨ Bibel. Fjala e Perendise ¨ ka ndihmuar miliona njerez ¨ ¨ ¨ qe t’i perballojne me sukses ¨ sfidat e jetes. Zbulo se si ¨ mund t’ju ndihmoje edhe ju.

¨ ¨ Te rinjte pyesin

¨ ¨ Pjeset e ketij libri titullohen:

¨ ¨ SHTOJCA PER PRINDERIT

—Proverbat 2:11.

yp1-AL

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Aftesia ¨ per te menduar¨ do¨ te te ruaj ¨ e, aftesia dalluese do te te mbroje.»

¨ ¨ Te rinjt e pyesin . . . ¨ Pergjigje praktike ¨ VELLIMI 1

¨ ¨ Te dashur te rinj!

treguesi i ¨ «ja nje model» Jakobi 48

¨ ¨ Ati juaj qiellor, Perendia Jehova, ju do shume. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ai deshiron qe te jeni te lumtur. «Por a mund te ¨ ¨ ¨ ¨ jemi te lumtur ne ditet e sotme?»—mund te pyesni ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ju. Kjo eshte nje pyetje me vend. Ne fund te fundit, ¨ ¨ ¨ ¨ jeta jone eshte plot probleme. Duket sikur cdo ¸ dite ¨ ¨ ¨ dalin probleme qe mund te na e heqin gezimin. ¨ ¨ ¨ ¨ Por, Ati yne qiellor nuk na le ne balte. Fjala e tij na ¨ ¨ ¨ jep drejtimin e duhur qe te cajm e detet e trazuara ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te jetes. Megjithese Bibla u shkrua shume kohe ¨ ¨ ¨ ¨ me pare, keshillat e saj sot jane po aq praktike sa edhe kur u shkrua.—Psalmi 119:98, 99; 2 Timoteut 3:16, 17. ¨ ¨ ¨ Ky botim eshte pergatitur, sepse ju duam. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Duam qe te jeni te lumtur dhe ta gezoni jeten. Per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kete, ju inkurajojme qe jo vetem ta lexoni kete liber ¨ ¨ nga fillimi ne fund, por edhe ta shfletoni sa here ju ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dalin probleme. Nje nga qellimet e ketij libri eshte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe t’ju ndihmoje te keni nje komunikim me te mire ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me prinderit. Shpresojme qe te lexoni e madje te ¨ ¨ ¨ studioni se bashku pjese prej tij. Perfitoni nga ¨ ¨ mencuria dhe pervoja e prinderve! ¸ ¨ ¨ ¨ Ju urojme gjithe te mirat!

¨ es¨ Trupi Udheheq ¨ ¨ te¨ Jehovait i Deshmitareve

Jobi 97

Moisiu 149

Rutha 215

A do te¨ thuash ¨ dicka ¸ se si te ka ndihmuar ky ¨ Shkruaju liber? ¨ botuesve ne nje¨ nga ¨ adresat e pershtatshme.

Timoteu 287

¨ ¨ Te dashur te rinj!

treguesi i ¨ «ja nje model» Jakobi 48

¨ ¨ Ati juaj qiellor, Perendia Jehova, ju do shume. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ai deshiron qe te jeni te lumtur. «Por a mund te ¨ ¨ ¨ ¨ jemi te lumtur ne ditet e sotme?»—mund te pyesni ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ju. Kjo eshte nje pyetje me vend. Ne fund te fundit, ¨ ¨ ¨ ¨ jeta jone eshte plot probleme. Duket sikur cdo ¸ dite ¨ ¨ ¨ dalin probleme qe mund te na e heqin gezimin. ¨ ¨ ¨ ¨ Por, Ati yne qiellor nuk na le ne balte. Fjala e tij na ¨ ¨ ¨ jep drejtimin e duhur qe te cajm e detet e trazuara ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te jetes. Megjithese Bibla u shkrua shume kohe ¨ ¨ ¨ ¨ me pare, keshillat e saj sot jane po aq praktike sa edhe kur u shkrua.—Psalmi 119:98, 99; 2 Timoteut 3:16, 17. ¨ ¨ ¨ Ky botim eshte pergatitur, sepse ju duam. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Duam qe te jeni te lumtur dhe ta gezoni jeten. Per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kete, ju inkurajojme qe jo vetem ta lexoni kete liber ¨ ¨ nga fillimi ne fund, por edhe ta shfletoni sa here ju ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dalin probleme. Nje nga qellimet e ketij libri eshte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe t’ju ndihmoje te keni nje komunikim me te mire ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me prinderit. Shpresojme qe te lexoni e madje te ¨ ¨ ¨ studioni se bashku pjese prej tij. Perfitoni nga ¨ ¨ mencuria dhe pervoja e prinderve! ¸ ¨ ¨ ¨ Ju urojme gjithe te mirat!

¨ es¨ Trupi Udheheq ¨ ¨ te¨ Jehovait i Deshmitareve

Jobi 97

Moisiu 149

Rutha 215

A do te¨ thuash ¨ dicka ¸ se si te ka ndihmuar ky ¨ Shkruaju liber? ¨ botuesve ne nje¨ nga ¨ adresat e pershtatshme.

Timoteu 287

¨ ¨ Te rinjt e pyesin . . . ¨ Pergjigje praktike ¨ VELLIMI 1

emri

5 1996, 2011 WATCH TOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY OF PENNSYLVANIA ¨ ¨ ¨ ¨ Te rinjte pyesin ¨ ¨ . . . Pergjigje praktike, Vellimi 1 Shtypur ne nentor 2015 5 Druck und Verlag: Wachtturm Bibel- und Traktat-Gesellschaft, Selters/Ts. ¨ ¨ ¨ ¨ Ky¨ botim nuk shitet. Ai botohet si pjese e nje vepre boterore te arsimimit biblik, ¨ qe perkrahet me kontribute vullnetare. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese nuk tregohet ndryshe, citimet e Shkrimeve jane marre nga versioni ne gjuhen e sotme ¨ Shkrimet e Shenjta—Perkthimi Bota e Re. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ne kete liber emrat e disa te rinjve jane ndryshuar. ¨ Burimi ¨ i fotografive: Faqja 241: 5 Gusto Productions/Photo Researchers, Inc.; faqja 244: kanceri ne¨ goje: 5¨ Mediscan/Visuals Unlimited, Inc.; arterie e bllokuar: 5 Index Stock/Photolibrary; kanceri ne mushkeri: 5 Arthur Glauberman/Photo Researchers, ¨ ¨ Inc.; faqja 245: rezonanca e trurit: 5 Mediscan/Visuals Unlimited, Inc.; kanceri ne veshke: 5 Dr. E. Walker/Photo Researchers, Inc.

Questions Young People Ask—Answers That Work, Volume 1 Made in Germany ¨ Shtypur ne Gjermani

Albanian (yp1-AL)

¨ PARATHENIE

¨ Pergjigje praktike

¨ ¨ ¨ ¨ «Si te flas me prinderit?», «Si te gjej shoke?», ¨ ¨ ¨ ¨ «C’t ¸ e keqe ka te shkoj me dike thjesht per seks?» «Pse jam kaq i trishtuar?» ¨ ¨ ¨ ¨ Nese te kane lindur pyetje te tilla, nuk je i vetmi. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Burimet ku je drejtuar, mund te te kene dhene pergjigje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kontradiktore. Per t’u dhene te rinjve keshilla me vlere ku ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te gjejne mbeshtetje, ne janar te vitit 1982, revista Zgjohu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ni! filloi te botoje rubriken e bazuar ne Bibel me titull «Te ¨ ¨ ¨ rinjte pyesin». Edhe pse kane kaluar dekada, kjo rubrike ¨ akoma pritet mjaft mire nga lexuesi. Secili prej artikujve ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ eshte fryt i kerkimeve te thella. Ne fakt, per te kuptuar se si ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mendojne dhe ndihen te rinjte, shkrimtaret e revistes Zgjo¨ ¨ ¨ ¨ huni! kane folur me qindra te rinj anembane botes. Por, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ c’¸ eshte me e rendesishmja, keshillat qe jepen te «Te rinjte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pyesin» si baze kane Fjalen e Perendise, Biblen. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Libri qe ke ne dore tani, u botua per here te pare ne vi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tin 1989. Megjithate, kapitujt jane rishikuar teresisht qe te ¨ ¨ ¨ prekin problemet e sotme. Me shume se 30 kapituj jane ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ marre dhe jane pershtatur nga artikujt e rubrikes «Te rinj¨ ¨ ¨ ¨ te pyesin» qe jane botuar nga viti 2004 deri ne vitin 2011. ¨ ¨ ¨ ¨ Libri Te rinjte pyesin . . . Pergjigje praktike, vellimi 1, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ do te te jape ndihmen e duhur per t’u bere nje i rritur i per¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gjegjshem. Shpresojme qe, ndersa zbaton keshillat e tij, te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ bashkohesh ne radhet e miliona njerezve, te rinj apo te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rritur, qe «nepermjet perdorimit i kane aftesite perceptue¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ se te stervitura per te shquar si te drejten, ashtu edhe te ¨ gabuaren».—Hebrenjve 5:14. Botuesit ¨ ¨ 2 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne kete liber, do te gjesh . . .



¨ ¨ KESHILLE

=

sugjerime praktike ¨ ¨ ¨ qe te ndihmojne ¨ ¨ te kapercesh pengesat

¨ shkrime kyc¸ qe ¨ theksojne pika kryesore

A E DIJE . . .

¨ ¨ ¨ ¨ fakte qe te bejne ¨ te mendosh

?

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ı mundesi per t’u shprehur si do ¨ ¨ ¨ ta vesh ne praktike materialin ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ˘ pyetje qe te ndihmojne ¨ ¨ ¨ ¨ te meditosh per ate qe lexove

gjithashtu . . . ¨ ¨ ne fund te cdo ¸ pjese ¨ ka nje faqe ku mund ¨ ¨ ¨ te besh shenime, dhe ¨ ¨ ¨ kjo te krijon mundesine ¨ ¨ te shprehesh mendimet e tua

ditari im ¨ JA NJE MODEL

¨ personazhe te zgjedhura ¨ ¨ ¨ biblike jane nxjerre ne pah ¨ si modele per t’u imituar

¨ Permbajtja ¨ ¨ ¨ MARREDHENIET ME FAMILJARET

1

2

¨ ¨ 1 Si te flas me prinderit? 7 ¨ 2 Pse grindemi gjithnje? 14 ¨ ¨ ¨ 3 Si te kem me shume liri? 21 ¨ 4 Pse u ndane babi dhe mami? 28 ¨ ¨ ¨ ¨ 5 Si ¨ te p¨ ershtatem kur njeri nga prinderit martohet perseri? 34 ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 6 Si te shkoj mire me motren ose vellane? 40 ¨ ¨ 7 A jam gati te largohem nga shtepia? 49

IDENTITETI YT

¨ ¨ ¨ ¨ 8 Si te gjej shoke te mire? 57 ¨ ¨ 9 Si t’i bej balle tundimit? 64 ¨ ¨ ¨ 10 Pse te kujdesem per shendetin? 71 ¨ ¨ 11 Cfar e te vesh? 77 ¸ ¨ ¨ ¨ 12 Si te kem me shume besim te vetja? 85 13 Si ta largoj trishtimin? 91 ¨ 14 Pse te mos i jap fund? 98 ¨ ¨ ¨ ¨ 15 A eshte e gabuar te kerkosh pak privacitet? 105 ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 16 A eshte normale te hidherohem kaq shume? 111

3

¨ ¨ BRENDA DHE JASHTE SHKOLLES

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 17 Pse kam frike te flas per besimin tim ne shkolle? 121 ¨ ¨ ¨ 18 Si ta perballoj stresin ne shkolle? 128 ¨ ¨ 19 A ta le shkollen? 134 ¨ ¨ ¨ 20 Si te shkoj mire me mesuesin? 142 ¨ 21 Si ta organizoj kohen? 150 ¨ ¨ ¨ 22 I ndare mes dy kulturash— C’t ¸ e bej? 156

4

SEKSI, MORALI DHE DASHURIA

¨ ¨ 23 Si ¨ ta shpjegoj pikepamjen e Bibles per homoseksualizmin? 165 ¨ ¨ ¨ ¨ 24 A do ta forcojne lidhjen tone marredheniet seksuale? 172 25 Si ta mposht vesin e masturbimit? 178 ¨ ¨ ¨ ¨ 26 C’t ¸ e keqe ka te shkoj me dike thjesht per seks? 183 ¨ 27 Pse nuk u pelqej djemve? 188 ¨ 28 Pse nuk u pelqej vajzave? 195 ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 29 Si ta kuptoj nese eshte dashuri e vertete? 203 ¨ ¨ 30 A jemi vertet gati per t’u martuar? 212 ¨ 31 Si ta perballoj ndarjen? 221 ¨ ¨ ¨ 32 Si te mbrohem nga grabitqaret seksuale? 228

5 6 7

¨ ¨ VESE VETESHKATERRUESE

¨ ¨ 33 C’duhet te di per duhanin? 237 ¸ ¨ ¨ 34 C’t ¸ e keqe ka te pish me tepri? 246 ¨ ¨ 35 Si ta le drogen? 252 ¨ KOHA E LIRE

36 A jam i varur ndaj medias elektronike? 259 ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 37 Pse prinderit s’me lene te dal per qejf? 265 ¨ ¨ ADHURIMI I PERENDISE

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 38 Si te gjej kenaqesi ne adhurimin e Perendise? 273 39 Si t’i arrij synimet? 282 ¨ Shtojca: Prinderit pyesin . . . 289

¨ ¨ ¨ MARREDHENIET ME FAMILJARET

1

7 14 21 28 34 40 49

Komunikimi ¨ Mosmarreveshjet Liria Divorci Rimartesa ¨ ¨ Motrat dhe vellezerit ¨ Largimi nga shtepia

¨1 Si te flas¨ me prinderit? ¨ ¨ «U perpoqa aq shume¨ t’u¨ tregoja prinderve si ¨ shkurt. ndihesha, por ishte e ¨kote—ata ma pren e ¨ Mezi mora guximin te¨ flitja dhe ja si perfundoi, ¨ ¨ nuk nxora gje ne drite.»—Roza.

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ KUR ishe me i vogel, me siguri te paret ku vrapoje per ndo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje keshille ishin prinderit. U tregoje cdo ¸ te re, e rendesi¨ shme ose jo. I shprehje lirshem mendimet e ndjenjat dhe ki¨ she besim te keshilla e tyre. ¨ ¨ ¨ Ndersa tani, ndoshta mendon se prinderit nuk te kup¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tojne me. «Nje mbremje, kur po hanim darke, fillova te qaja ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhe ua zbraza te gjitha,—thote Eda.—Prinderit me degju¨ ¨ an, por m’u duk se nuk me kuptuan.» Perfundimi? «Shko¨ ¨ ¨ va ne dhomen time dhe vazhdova te qaja.» ¨ ¨ Si te flas me prinderit? 7

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nga ana tjeter, mbase nganjehere nuk deshiron te ha¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pesh me prinderit. «Flas me prinderit per shume gjera, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ —thote nje djale me emrin Kristofer.—Por me pelqen qe ¨ ¨ ¨ ¨ ndonjehere ata nuk dine gjithcka ¸ qe mendoj.» ¨ ¨ ¨ A eshte e gabuar t’i mbash disa mendime per vete? Jo ¨ ¨ ¨ medoemos: per sa kohe qe nuk mashtron. (Proverbat 3:32) ¨ ¨ ¨ ¨ Megjithate, edhe kur prinderit duket se nuk te kuptojne ose ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kur ti ngurron te shprehesh, nje gje eshte e sigurt: ke nevo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ je te flasesh me prinderit dhe ata kane nevoje te te de¨ gjojne. ¨ Mos u dorezo! ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Te komunikosh me prinderit eshte pak a shume si te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ngasesh makinen. Kur has nje pengese, nuk dorezohesh, ¨ ¨ ¨ ¨ thjesht gjen nje rruge tjeter. Le te marrim dy shembuj. ¨ ¨ ¨ PENGESA NR. 1 Ke nevoje te flas se pri¨ esh, ¨ por ¨ duket ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nderit nuk te degjojne. «E kam te veshtire te komunikoj ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me babin,—thote Lea.—Nganjehere me ndodh qe, pasi ¨ ¨ ¨ kam folur ca me babin, ai me thote: ‘Me fal, me mua po flisje?’ » ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ PYETJE: C’t ¸ e beje Lea nese ka nevoje te bisedoje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ patjeter per nje problem? Ka te pakten tri mundesi. ¨ ¨ ¨ ¨ Le t’i shqyrtojme keto mundesi dhe te shohim se ku ka ¨ ¨ te ngjare ta conte secila prej tyre. ¸

¨ ¨ ¨ ¨ Nje pengese ne rrugen e ¨ komunikimit nuk ka pse ¨ ¨ te jete fundi i udh etimit. ¨ ¨ Mund ¨ t’ia dal¨ esh¨ mban ¨ e¨ e ¨ te gjesh nje menyr ¨ e per te folur me prinderit ¨ ¨ 8 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ T’i b¨ ertas Lea ¨ ¨ e babait. ¨ b¨ ertet: ¨ «Me degjo, pra! Eshte e rendesishme!»

¨ Mundesia

¨ ¨ ¨ Te mos hapet ¨ me me baban¨ e. Lea thjesht dhe nuk perpiqet ¨ ¨ dor¨ ezohet ¨ me te flase per problemet e saj.

¨ Mundesia

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Te¨ prese nje¨ moment me te¨ ¨ pershtatsh em dhe ¨ta hap ¨ ¨ e serish ¨ bised ¨ en. ¨ Lea ¨ flet me vone me baban ¨ e ¨ ball ¨ e per balle ose ¨ i shkruan atij nje leter per problemin qe ka.

¨ Mundesia

A B C

¨ ¨ ¨ ¨ Cilen mundesi mendon ti se duhet te zgjedhe Lea? ı .........

¨ ¨ ¨ Babai i Leas eshte i shperqendruar, prandaj nuk e di se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ajo eshte e merzitur. Pra, nese Lea zgjedh mundesine A, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ babai nuk do te kuptoje pse po i bertet. Keshtu, veshti¨ ¨ ¨ ¨ ¨ re qe babai do t’ia vere veshin Leas dhe fjalet e saj nuk ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ do te tregojne respekt dhe nderim per te. (Efesianeve 6:2) ¨ ¨ Pra, kjo mundesi nuk con ¸ gje¨ ¨ KESHILLE kundi. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ndon ese mund esia B N¨ese e ke te¨ veshtir ¨ ¨ ¨ ¨ e mund te jete rruga me e shkurte ulesh e¨ te flas ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ esh¨ ter, nuk eshte me e mencume prinderit per nje ¨ ¸ problem, ra. Pse? Sepse «planet prishen ¨ ¨ bisedoni per ¨ ¨ te kur aty ku nuk flitet ne mirebe¨ te jeni ¨ duke ¨ ¨ shetitur, ne¨ makin e ¨ sim». (Proverbat 15:22) Per t’i ose duke bere pazarin ¨ ¨ perballuar me sukses problebashke. ¨ ¨ met, Lea duhet te bisedoje me ¨ ¨ ¨ babane dhe, qe ta ndihmoje, ai



¨ ¨ Si te flas me prinderit? 9

«

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nuk eshte gjithnje e lehte te komunikosh ¨ me prinderit, por, kur hapesh me ta, ¨ ¨ ¨ te duket sikur ke hequr nje peshe ¨ te madhe. —Devina

»

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ka nevoje te dije c’po ndodh ne jeten e saj. Nderprerja e ko¸ ¨ ¨ munikimit nuk arrin asnje nga keto synime. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Kurse me mundesine C, Lea nuk lejon qe nje pengese ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne rruge t’i jape fund udhetimit. Perkundrazi, perpiqet ta ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ diskutoje c¸ eshtjen nje here tjeter. Po t’i shkruaje nje leter ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ babait, Lea mbase do te ndihet menjehere mire. Kjo leter ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund ta ndihmoje edhe per te formuluar sakte ate qe de¨ ¨ ¨ ¨ shiron te thote. Kur te lexoje ¨ ¨ A E DIJE . . . letren, babai i Leas do te kup¨ ¨ ¨ toj e se cfar ¸ e po perpiqej t’i thoAshtu ta¨ kesh ¨ ¨ si ti¨ mund ¨ shte, dhe kjo mund ta ndihte veshtire¨ te flas ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ esh ¨ moje te kuptoje me mire cfar me prinderit per gjera ¸ e ¨ serioze, edhe problemi ka. Pra, nga munde¨ ¨ ata mund ¨ ¨ te¨ ndihen te paaft sia C perfiton edhe Lea, edhe ¨ e ose ne¨ siklet kur perpiqen ¨ babai. te¨ flasin ¨ ¨ ¨ ¨ me ¨ty per Cfar te njejtat gjera. ¸ e mundesish te tjera ¨ ¨ kishte Lea? P erpiqu te gjesh ¨ ¨ ndonje dhe shkruaje me po¨ ¨ ¨ shte. Pastaj shkruaj ku ka te ngjare ta conte kjo mu¸ ¨ ndesi.

?

ı .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Prinderit duan t¨ e flasin me ty, ¨ kurse ti jo. «S’ka gje me te keqe sesa kur te bombardojne me pye¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tje sapo shkel ne shtepi pas nje dite te veshtire ne shkolle, ¨ ¨ —thote Sara.—Une dua ta heq mendjen nga shkolla, kur¨ ¨ ¨ ¨ se prinderit ia fillojne menjehere nga pyetjet: ‘Si ia kalove? PENGESA NR. 2

¨ ¨ 10 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ Pate ndonje problem?’» Pa dyshim, prinderit e Sares nisen ¨ ¨ ¨ nga e mira qe e pyesin. Megjithate ajo ankohet: «E kam te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ veshtire te flas per shkollen kur jam e lodhur dhe e stresuar.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ PYETJE: C’mund te beje Sara ne kete situate? ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ashtu si ne shembullin e meparshem, ka te pakten tri mu¨ ndesi. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Te mos pranoje te flase. Sara thote: ¨ «M ¨ e lini rehat, ju lutem. Nuk dua te flas tani!»

¨ Mundesia

¨ ¨ ¨ Te flase. Megjithese ndihet¨ e stresuar, Sara mund t’u ¨pergjigjet ¨ nga zori pyetjeve te prinderve.

¨ Mundesia

A B C

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ta lere per Mundesia ¨ me vone muhabetin ¨ ¨ e shkoll e biseden ¨ es, por ta vazhdoj ¨ me ¨ nje argument tjet ¨ ¨ er. ¨ Sara ¨ ¨ u kerkon ¨ ¨ prinderve ¨ qe te flasin nje¨ here¨ tjet¨ er per ¨ shkollen kur e di se do te jete me e qete. Pastaj i pyet sinqerisht: «Po ju, si ia kaluat sot?» ¨ ¨ ¨ ¨ Cilen mundesi mendon ti se duhet te zgjedhe Sara? ı .......

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Perseri, le t’i shqyrtojme keto mundesi per te pare se ku ¨ ¨ ka te ngjare ta conte secila prej tyre. ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Sara ndihet e stresuar dhe e ka te veshtire te flase. Po te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ zgjedhe mundesine A, do te ndihet prape e stresuar, por edhe ¨ ¨ ¨ fajtore, ngaqe shpertheu me prinderit.—Proverbat 29:11. ¨ ¨ Si te flas me prinderit? 11

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nga ana tjeter, prinderit e Sares nuk do ta pelqejne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shperthimin e saj ose heshtjen qe do te pasoje. Mbase do te ¨ ¨ ¨ ¨ dyshojne se Sara po u fsheh dicka. Madje mund te kembe¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ngulin me shume qe te flase, dhe kjo patjeter do ta merzi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ste me shume Saren. Si perfundim, kjo mundesi nuk con ¸ ¨ gjekundi. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mundesia B sigurisht eshte nje zgjedhje me e mire se ¨ ¨ ¨ ¨ mundesia A. Te pakten Sara dhe prinderit po flasin. Por, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ meqe biseda behet sa per te thene, si Sara, edhe prinderit, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nuk do te arrijne ate qe duan: nje bisede te hapur e te clir ¸ et. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ndersa me mundesine C, Sara do te ndihet me mire, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pasi muhabeti i shkolles eshte lene per me vone. Prinderit ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ do ta vleresojne perpjekjen e saj per te bashkebiseduar, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pra, edhe ata do te kenaqen. Kjo mundesi ka shume te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ngjare te jete me e mira, sepse te dyja palet po zbatojne pa¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rimin qe gjendet te Filipianeve 2:4, ku thuhet qe te shohesh ¨ ¨ ¨ ¨ «me interes jo vetem c¸ eshtjet» e tua, «por edhe ato te te tje¨ reve».

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Heren ¨ tjeter, nese nuk me vjen t’u hapem prinderve, do te ı .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese prindi ngul¨ kembe qe te flas per dicka ¸ qe s’para e kam qejf, do te them .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

=

¨ ¨ ¨ «Fjalet e¨ mia burojn¨ e nga drejtesia ¨ e zemr¨ es, dhe¨ buzet e mia thone me cilt —Jobi 33:3. ¸ ersi fjale mencurie.» ¸ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ Shprehu qarte ¨ ¨ ¨ ¨ Ki parasysh se ti mund te thuash nje gje, por prinde¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rit mund te kuptojne nje gje tjeter. Per shembull, prinderit ¨ ¨ mund te te pyesin pse dukesh i ngrysur. Ti thua: «Nuk dua ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te flas per kete gje.» Por prinderit e marrin: «Nuk ju hapem, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ se s’kam shume besim te ju. Do te flas me shoket per kete ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ problem, por jo me ju.» Provo kete ushtrim duke vene per¨ ¨ gjigjet e tua. Imagjino sikur ke nje problem dhe prinderit ¨ ¨ ¨ ¨ jane gati te te ndihmojne. ¨ ¨ ¨ Nese thua: «Mos u merzitni. E zgjidh vete.» ¨ Prinderit mund ta marrin: ı ......................................... ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nje pergjigje me e mire mund te jete: ......................... ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ Pra, cili eshte thelbi? Zgjidhi me kujdes fjalet. Fol me nje ¨ ¨ ¨ ton zeri plot respekt. (Kolosianeve 4:6) Shihi prinderit si ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ aleate e jo si armiq. Dhe ti e di mire: per te kapercyer pro¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ blemet qe ke, sa me shume aleate te gjesh, aq me mire ¨ ¨ eshte. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER: Po nese nuk e ke problem te flasesh ¨ ¨ ¨ me prinderit, por sa here qe flitni, ziheni? ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pse eshte¨ e rend ¨ esishme te zgjedh ¨ ¨ esh momentin e duhur per nje komunikim te mire?—Proverbat 25:11. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pse ia vlen te perpiqesh te flasesh me prinderit? —Jobi 12:12. ¨ ¨ Si te flas me prinderit? 13

2

Pse grindemi ¨ gjithnje?

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ne skenen hyrese te ketij kapitulli, Rakela e ndez grindjen ne tri menyra. ¨ ¨ ¨ A mund t’i dallosh ato? Shkruaji pergjigjet me poshte dhe pastaj kraha¨ ¨ ¨ soji me kutine «pergjigjet» ne faqen 20.

ı .................................................................................................. .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ 14 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ Eshte¨ e merkur e¨ ¨ ne¨ dark e.¨ ¨Rakela 17-vjecare i ka ¸ ¨ ¨ mbaruar punet qe i kane dhene¨ dhe me¨ ne¨ fund e ka¨ hak pak pushim. Ndez televizorin dhe rehatohet ne kolltukun e saj te¨ preferuar. ¨ ¨ Pikerisht te dera shfaqet mamaja dhe nuk ¸ ¨ ate cast, duket e kenaqur. —Rakela!¨ Pse¨ rri kot para televizorit dhe¨ nuk ndih¨ e? ¨ Kurr ¨ mon¨ motren p¨er detyrat e shtepis e s’ta degjon fjalen!—thote ajo. ¨ ¨ —Filloi prape,—murmurit Rakela aq sa te¨ degjohet. ¨ ¨ —Cfar ¸ e the?—ia kthen mamaja me duart ne mes. ¨ ¨ ¨ —Hic¸ mami,—thot e Rakela duke psheretire dhe ¨ duke shtremberuar turinjte¨ e bezdisur. Tani po qe¨ mamaja inatoset. —Mos me¨ fol mua me ate¨ ton!—i thote.¨ ¨ ¨ —Po ti cfar ¸ ¨ e toni¨ po perdor me mua?—ia kthen Ra¨ kela flake per flake. Kaq e pati dhe pushimi . . . filloi prape¨ lufta. ¨ ¨ ¨ A TE duket e njohur skena e mesiperme? A zihesh vazhdi¨ ¨ ¨ misht me prinderit? Nese po, ndalu pak dhe mendo per si¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tuaten. Cilat c¸ eshtje shkaktojne me shpesh grindje? Ver nje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shenje  te kutite qe vlejne ne rastin tend ose shkruaj di¨ ¨ ¨ ¨ cka ¸ tjeter perbri kutise «Tjeter». ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne shtepi O Punet e shtepise O Qendrimet ı O Orari i kthimit ¨ ¨ O Seksi tjeter O Zbavitja

O Shoq¨ eria O Veshja O Tjeter...........................................

¨ ¨ Cilado qofte c¸ eshtja, nga grindjet ndihesh keq edhe ti, ¨ ¨ edhe prinderit e tu. Sigurisht, edhe mund te kafshosh gju¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ hen e te besh gjoja sikur je dakord per gjithcka e pri¸ qe thon ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nderit. Por, a pret kete Perendia prej teje? Jo. Vertet Bibla ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ thote ‘te nderosh atin dhe nenen tende’. (Efesianeve 6:2, 3) ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Por, te nxit edhe te zhvillosh ‘aftesine per te menduar’ e te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ perdoresh ‘fuqine tende per te arsyetuar’. (Proverbat 1:1-4; ¨ Pse grindemi gjithnje? 15

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Romakeve 12:1) Kur e ben kete, do te kesh se s’ben pike¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pamje te forta, e keto nganjehere ndryshojne nga pikepa¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mjet e prinderve. Sidoqofte, ne familjet qe zbatojne pari¨ ¨ ¨ ¨ ¨ met biblike, prinderit dhe femijet mund te komunikojne me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qetesi, edhe kur nuk jane te nje mendjeje.—Kolosianeve 3:13. ¨ ¨ ¨ ¨ Si te shprehesh pa e kthyer nje bisede normale ne lu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ fte te hapur? Eshte kollaj te thuash: «Prinderit e kane fa¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ jin. Ne fund te fundit, ata me rrine gjithnje mbi koke!» Por ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mendo: a mund t’i ndryshosh vertet te tjeret, perfshire edhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ prinderit? Ne fakt, i vetmi person te cilin e ke ne dore ta ¨ ¨ ¨ ¨ ndryshosh, eshte vetja jote. Por ji i sigurt se, po te besh pje¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sen tende per te qetesuar situaten, ka me shume te ngjare ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe prinderit te jene te qete dhe te te degjojne kur do te thuash dicka. ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Pra, le te shohim c’mund te besh ti per te shuar zjarrin. ¸ ¨ ¨ Zbato sugjerimet e meposhtme dhe prinderit madje edhe ti ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vete, mund te habiteni sa i afte je bere per te komunikuar. ¨ ¨ ˘ Mendohu para se te pergjigjesh. Mos nxirr nga goja ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te paren gje qe te vjen kur ndihesh i sulmuar. Per she¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mbull, ta zeme se mamaja te thote: «Pse nuk i lave enet? ¨ ¨ ¨ ¨ Kurre s’ta degjon fjalen!» Nje ¨ ¨ A E DIJE . . . pergjigje rrufe mund te ishte: ¨ ¨ ¨ «Pse s’me le rehat?» Por per¨ Kur perpiqesh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dor aftesine per te menduar. ta zgjidhesh ose ¨ ¨ ¨ Perpiqu te kuptosh ndjenjat qe ta parandalosh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mosmarr¨ eveshjen, qendrojne pas fjaleve te ma¨ ¨ ¨ jeta do¨ te¨ behet me mase. Zakonisht, shprehjet ¨ ¨ ¨ ¨ e leht¨ e per ty. Bibla qe kane fjale te tilla, si «gjith¨ thote se njeriu «qe ¨ ¨ ¨ mone» dhe «kurre» nuk duhen sillet¨ me dashamiresi, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ marre fjale per fjale. Prapeshperblen shpirtin ¨ ¨ e vet».—Proverbat 11:17. seprape, tregojne se pas tyre ¨ ¨ ¨ fshihet nje ndjenje. Cfar ¸ e?

?

¨ ¨ 16 Te rinjte pyesin . . .

=

¨ «Zemra ¨ e¨ te drejtit mediton para se te pergjigjet.»—Proverbat 15:28. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ Mbase mamaja eshte e merzitur, pasi mendon se po ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mban me teper se c’i ¸ takon nga punet e shtepise. Mbase ajo ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ thjesht deshiron ta sigurosh qe ti e mbeshtet. Nese eshte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ keshtu, shprehja «pse s’me le rehat» nuk te con gjekundi, ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vecse n e grindje. N e vend t e k esaj, pse t e mos e qetesosh ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ mamane? Per shembull, mund te thuash: «E shoh qe je e ¨ ¨ ¨ merzitur, mami. Ja, tani do t’i laj enet.» Vetem kujdes: mos ¨ ¨ ¨ fol me sarkazem. Duke treguar mirekuptim me pergjigjen ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tende, ka shume mundesi qe mamaja te zbutet dhe te te tre¨ ¨ goje ku qendron problemi.1 ¨ ¨ ¨ ¨ Me poshte shkruaj cilat shprehje te babait ose te mama¨ ¨ ¨ se mund te te nxehin, po ta lejosh veten.

ı .................................................................................................. ¨ ¨ ¨ ¨ Tani mendo nje pergjigje qe tregon mirekuptim dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ merr parasysh ndjenjat qe qendrojne pas fjaleve te pri¨ nderve. ..................................................................................................

¨ ¨ ˘ Fol me respekt. Mikela ka mesuar nga pervoja sa e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rendesishme eshte menyra si flet me te emen. «Pavaresisht ¨ nga problemi qe po diskutoj¨ ¨ ¨ ¨ me,—thote ajo,—mami kapet KESHILLE ¨ ¨ gjithnje me tonin e zerit tim.» ¨ ¨ Kur te flasin prinderit, ¨ ¨ ¨ Nese edhe ty te ndodh shpesh fike aparatin me t¨ e cilin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kjo, meso te flasesh qete e po¨ degjon muzik e, lere ¨ ¨ ¨ menjan ose ngadale dhe mos shtrembero ¨ e librin ¨ ¨ ¨



¨ ¨ ¨ ¨ 1 P er me shume informacion, shih vellimin 2, kapitulli 21.

revisten ¨ qe ke n¨ e dore dhe veshtroji ne sy.

¨ Pse grindemi gjithnje? 17

«

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ndonjehere mami thote ‘me fal’ duke me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ perqafuar dhe sa gje e bukur eshte kjo. Keshtu ¨ ¨ ¨ ¨ mund te harrojme c’ndodhi. Edhe une perpiqem ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te bej po njesoj. Ia vlen ta le pas krenarine dhe ¨ ¨ ¨ ¨ te them me sinqeritet ‘me fal’, megjithese te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ them te drejten nuk eshte e lehte. —Lorena

»

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ turinjte ose mos bej ndonje gjest tjeter qe tregon bezdisje. ¨ ¨ ¨ (Proverbat 30:17) Nese e ndien se po acarohesh, bej ne ¨ ¨ ¨ ¨ heshtje nje lutje te shkurter. (Nehemia 2:4) Natyrisht, qelli¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mi i lutjes nuk eshte te te vije ndihme nga qielli qe «prinde¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rit te te lene rehat», por te ruash vetekontrollin, e keshtu te ¨ mos i hedhesh dru zjarrit.—Jakovi 1:26. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ne hapesiren me poshte, shkruaj disa reagime me fjale ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ose pa fjale qe ti i ke si prirje, por qe ben mire t’i shma¨ ngesh. ¨ ¨ Reagime me fjale (ajo qe thua):

ı .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ Reagime pa fjale (shprehjet e fytyres dhe gjestet): .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Degjo. Bibla thote: «Ne fjalet e shumta nuk mungon ¨ ¨ shkelja.» (Proverbat 10:19) Pra trego kujdes qe t’i japesh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ babait ose mamase mundesi te flase dhe qe te jesh shume ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ i vemendshem. Mos i nderprit per te justifikuar veprimet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e tua. Vetem degjo. Pastaj, kur te kene mbaruar, do te ¨ ¨ ¨ ¨ kesh boll mundesi te besh pyetje dhe te thuash mendimin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tend. Nga ana tjeter, po te ngulesh kembe dhe te perpiqesh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me kokefortesi ta thuash ne cast mendimin tend, vetem sa ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund t’i keqesosh gjerat. Edhe sikur te kesh me shume per ¨ ¨ 18 Te rinjte pyesin . . .

¨ Te grindesh ¨ me ¨ prindin eshte¨ si ¨ te vraposh ne vend: ¨ do te harxhosh mjaft energji, por ¨ nuk do ¨ te arrish gjekundi

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te thene, mbase kjo eshte pikerisht ‘koha per te heshtur’. —Eklisiastiu 3:7. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Ji gati te kerkosh falje. Eshte gjithnje mire te thuash ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «me fal» per ndonje gje qe ke bere, e cila ka shkaktuar mos¨ ¨ ¨ marreveshje. (Romakeve 14:19) Madje mund te thuash se ¨ ¨ ¨ ¨ te vjen keq qe ka nje mosmarreveshje midis jush. Po ta

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nje nd¨ er¨ sugjerimet ¨ e ¨ ketij kapitulli ku kam me shume nevoje te punoj, eshte ı ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ Vendos qe te nis ta¨ zbatoj ¨ kete sugjerim duke filluar nga (ver daten) ............................................................................... ¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ pergjigjet 1. Sarkazma («Filloi prape») vetem sa ia shtoi merzitjen ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mamase. 2. Me ane te shprehjes se fytyres (shtremberimi i turinjve) ¨ ¨ ¨ ¨ Rakela vetem sa nxiti grindjen. 3. Po t’ua kthesh flake per flake ¨ ¨ ¨ ¨ («Po ti cfar e toni po perdor me mua?») thuajse gjithnje e keqeson ¨¸ situaten. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kesh te veshtire ta thuash balle per balle, provo t’i shpre¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ hesh ndjenjat me shkrim. Me tej, bej me shume nga c’t ¸ ¨e ¨ ¨ ¨ kerkohet duke ndryshuar ato aspekte te sjelljes qe ndezen ¨ ¨ ¨ ¨ grindjen. (Mateu 5:41) Per shembull, nese ke lene pas dore ¨ ¨ ¨ ¨ ndonje pune shtepie dhe kjo ishte shkendija e grindjes, pse ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te mos i befasosh prinderit duke e bere ate? Edhe sikur te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mos e pelqesh ate pune, a nuk eshte me mire ta besh, sesa ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te perballesh me pasojat qe do te kesh kur prinderit te sho¨ ¨ hin se e ke lene pas dore? (Mateu 21:28-31) Mendo c’dobi ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ do te kesh po te besh pjesen tende qe te ulesh tensionin ¨ mes teje dhe prinderve. ¨ ¨ ¨ Familjet e suksesshme kane mosmarreveshje, por dine ¨ ¨ ¨ ¨ t’i zgjidhin me qetesi. Veri ne praktike sugjerimet e trajtu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ara ne kete kapitull dhe mbase do te arrish te diskutosh ¨ ¨ ¨ ¨ edhe tema me te veshtira me prinderit, pa u grindur. ¨ ¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER: A mendon se prinderit duhet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te te japin me shume liri? Nese po, c’mund te besh? ¸ ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ˘ Pse¨ disa ¨ nga moshatar ¨ et e tu mendojn ¨ ¨ e se je i afte vetem nese thua fjalen e fundit ne nje grindje? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pse per Perendin e Jehova eshte i marre ai qe ¨ e ka zakon te grindet?—Proverbat 20:3. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ C’dobi ¸ ¨ ¨ do ¨ te kesh ti po te besh pjesen tende ¨ qe te ulesh tensionin mes teje dhe prinderve?

¨ ¨ 20 Te rinjte pyesin . . .

¨3 Si ¨ te kem ¨ me shume liri? ¨ te¨ me¨ len ¨ e¨ te¨ dal pak vetem.» ¨ «Dua qe¨ prinderit —Sara, 18 vjece. ¸

¨ pse nuk kane¨ besim «Ngela¨ duke i pyetur prinderit ¨ ¨ e.¨ Shpesh me¨ tek un¨ e kur dua te dal me shoq¨ erin thone: ‘Te kemi besim. Vetem se s’kemi besim ¨ etitu.’» te shoket —Kristina, 18 vjece. ¸

¨ ¨ ¨ A DESHIRON me shume liri, ashtu si Sara dhe Kristina? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Qe te kesh me shume liri, duhet te fitosh besimin e prinder¨ ¨ ¨ ve. Por besimi eshte si puna e parase. E fiton me zor, e hu¨ ¨ ¨ ¨ mbet kollaj dhe sado te te japin, s’te mjafton kurre. Iliana ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 16-vjecare thote: «Sa here dua te dal, prinderit me mbysin ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me pyetje se ku do te shkoj, me ke do te jem, cfar ¸ e do te bej ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhe kur do te kthehem. E di qe jane prinderit e mi, por me ¨ ¨ ngrihen nervat kur me pyesin keshtu!» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e mund te besh qe prinderit te kene me shume be¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sim te ti dhe te te japin me shume liri? Para se t’i pergjigje¨ ¨ ¨ ¨ mi kesaj pyetjeje, ne fillim le te shohim pse besimi i prinder¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ve te femijet eshte nje teme delikate. ¨ ¨ ¨ Veshtiresite e rritjes ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Bibla pohon se «burri do te lere babane dhe nenen». (Za¨ ¨ ¨ ¨ nafilla 2:24) Sigurisht e njejta gje mund te thuhet edhe per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje grua. Pavaresisht nese je djale ose vajze, nje nga syni¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ met kryesore gjate adoleshences eshte te pergatitesh per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ moshen e rritur—koha kur do te jesh i afte te jetosh me ¨ ¨ vete e ndoshta te krijosh familjen tende.1 ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Gjithsesi, kalimi ne moshen e rritur nuk eshte si nje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dere qe mund ta kalosh kollaj kur arrin nje moshe te caktu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ar. Me shume u ngjason shkalleve qe i ngjit nje nga nje gja¨ ¨ ¨ ¨ te gjithe adoleshences. Kuptohet, ti dhe prinderit e tu mund ¨ ¨ ¨ ¨ te keni mendime te ndryshme se deri ne c’pik e je ngjitur. ¸ ¨ ¨ ¨ Maria, qe mendon se prinderit nuk kane besim tek ajo kur ¨ vjen puna per zgjedhjen e sho¨ ¨ ¨ ¨ A E DIJE . . . qerise, thote: «U bera 20 vjece ¸ ¨ ¨ ¨ dhe prape i njejti avaz. Prinde¨ ¨ Liria pa kufi nuk esht e ¨ ¨ rit mendojne se nuk kam forshenje dashurie ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ cen te dal nga nje situate e rrenga prinderit,

?

por neglizhence. ¨ ¨ 22 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ 1 P er me shume informacion, shih kapi¨ ¨ tullin 7 te ketij libri.

MOSHA E RRITUR

¨ ¨ FEMIJERIA

ADOLESHENCA

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Periudha q¨ e duhet per t’u bere nj ¨ e i rritur ¨ i besuesh em, u ngjason shkall eve qe¨ i ngjit ¨ ¨ ¨ ¨ nje nga nje gjate gjithe adoleshences

¨ ¨ zikshme. Jam munduar t’u them se tashme jam gjendur ne ¨ ¨ situata te rrezikshme dhe kam dale, por s’u mbushet mendja.» ¨ ¨ ¨ ¨ Sic¸ kuptohet nga fjalet e Marise, c¸ eshtja e besimit te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ prinderve te femijet mund te kthehet ne molle sherri mes ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tyre. A ndodh keshtu ne shtepine tende? Nese po, si te fi¨ ¨ ¨ tosh me shume besim nga prinderit? Po sikur ta kesh hu¨ ¨ mbur besimin e tyre nga disa veprime te pamatura, c’t ¸ e ¨ ¨ ¨ ¨ besh qe ta ndreqesh situaten? ¨ ¨ ¨ Jep prova se je i besueshem KESHILLE ¨ ¨ Apostulli Pavel u shkroi te ¨ ¨ ¨ ¨ Ne vend qe t’i kra- ¨ krishtereve ne shekullin e pahasosh kufizimet ¨ ¨ ¨ q¨ e re: «Vazhdoni te provoni se ke tani me lirine qe ¨ ¨ ¨ cfar ¸ e jeni ju vete.» (2 Korintaska vellai ¨ ose motra ¨ ¨ jote me e madhe, ve 13:5) Vertet qe ai nuk po u krahaso kufizimet drejtohej kryesisht adoleshen¨ ¨ ¨ q e kishe teve. Sidoqofte parimi vlen ¨ ¨kur ishe me i ¨ vog¨ el me ¨ ¨ edhe per ta. Se sa liri do te lirine qe ke tani. ¨ te japin, shpesh varet nga sa i ¨ besueshem provon ose tregon



¨ ¨ ¨ Si te kem me shume liri? 23

«

¨ ¨ Kur flas me prinderit, shprehem hapur per ¨ problemet dhe shqetesimet e mia. Mendoj ¨ me¨ te¨ lehte¨ te¨ kene¨ besim se kjo ua ben ¨ tek une. —Diana

»

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ se je. Kjo nuk do te thote se duhet te jesh i persosur. Ne ¨ ¨ fund te fundit, s’ka njeri qe nuk gabon. (Eklisiastiu 7:20) ¨ ¨ ¨ ¨ Gjithsesi, a u jep shkas prinderve sjellja jote ne pergjithesi ¨ ¨ ¨ qe te mos kene besim te ti? ¨ ¨ Per shembull, Pavli shkroi: «Duam te sillemi me nder¨ ¨ ¨ shmeri ne cdo gje.» (Hebrenjve 13:18) Pyet veten: «Sa i ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ndershem jam treguar me prinderit kur u kam thene se ku ¨ ¨ ¨ ¨ po shkoj dhe cfar ¸ e do te bej?» Ver re komentet e dy vajzave ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe u eshte dashur ta analizojne mire veten ne kete pike. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Pasi te lexosh c’kan e thene ato, pergjigjju pyetjeve te rendi¸ ¨ ¨ tura me poshte. ¨ ¨ ¨ ¨ Lori: «Shkembeja fshehurazi e-mail-e me nje djale qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me pelqente. Prinderit e moren vesh dhe me thane te mos ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e beja me. U dhashe fjalen, por nuk e mbajta. Kjo pune ¨ ¨ ¨ ¨ vazhdoi nje vit. Une i shkruaja, prinderit e zbulonin, une ¨ ¨ ¨ kerkoja falje dhe premtoja se nuk do ta beja me, por va¨ ¨ ¨ ¨ zhdoja. Arriti deri aty sa prinderit nuk me zinin bese per as¨ gje.» ¨ ¨ Sipas teje, pse prinderit nuk kishin me besim te Lori? ı ........................................................................................ ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Po te ishe ne vend te prinderve te Lorit, cfar ¸ e do te ki¨ ¨ she bere dhe pse? .................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ Si mund te ishte treguar me e pergjegjshme Lori pasi ¨ ¨ ¨ ¨ prinderit i folen heren e pare? ..................................................................................................

¨ ¨ 24 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ LEXO M ¨ E ¨ SHUME PER KETE TEME NE VELLIMIN 2, KAPITULLI 22

=

¨ ¨ ¨ «Mos e¨ perdorni ¨ ¨ ¨ lirin ¨ e tuaj si nje pretekst per te bere te keqen»—1 Pjetrit 2:16, Contemporary English Version. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ Beverli: «Prinderit nuk kishin besim tek une kur vinte ¨ ¨ puna te djemte, por tani e kuptoj pse. Flirtoja me dy djem qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ishin dy vjet me te medhenj se une. Kaloja ore te tera ne tele¨ ¨ fon me ta dhe, kur mblidheshim me te tjere, flisja pothuajse ve¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tem me ta. Prinderit ma moren telefonin per nje muaj dhe nuk ¨ ¨ ¨ ¨ me linin te shkoja ne vendet ku do te ishin edhe ata djem.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Po te ishe ne vend te prinderve te Beverlit, cfar ¸ e do te ki¨ ¨ she bere dhe pse? ı ................................................................ ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ A mendon se kufizimet qe i vune prinderit Beverlit ishin ¨ ¨ te paarsyeshme? Nese po, pse? ........................................... ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ ¨ e mund te kishte bere Beverli per te rifituar besimin e prinderve? ............................................................................ ..................................................................................................

¨ Si ta fitosh serish besimin? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Po sikur, ashtu si te rinjte e permendur me siper, prinde¨ ¨ ¨ ¨ rit ta kene humbur besimin te ti per shkak te veprimeve te ¨ ¨ ¨ ¨ tua? Edhe ne kete rast, te jesh i sigurt se mund t’ua fitosh be¨ simin serish. Si? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ka shume te ngjare qe prinderit te kene me shume besim ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te ti dhe te te japin me shume liri, po te vazhdosh t’u tregosh ¨ ¨ ¨ ¨ me sjelljen tende se je i pergjegjshem. Anetes iu desh ca ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kohe, por e kuptoi kete. «Kur je shume e re,—thote ajo,— ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ s’e kupton dot tamam sa e rendesishme eshte qe te tjeret te ¨ ¨ ¨ kene besim te ti. Tani ndihem me e pergjegjshme dhe ndiej ¨ ¨ ¨ Si te kem me shume liri? 25

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ detyrimin te sillem ne ate menyre qe prinderit te mos e hu¨ ¨ ¨ mbasin besimin tek une.» C’m ¸ esim nxjerr nga kjo? Ne vend ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe te ankohesh se prinderit nuk kane besim te ti, perqendro¨ ¨ ¨ ¨ ¨ hu tek ajo qe mund te besh per t’u treguar i besueshem. Ka ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mundesi qe keshtu do te kesh me shume liri. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Per shembull, a je i besueshem ne gjerat e renditura me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ poshte? Ver nje shenje  te kutia perbri cdo ¸ pike ku ke ne¨ ¨ voje te punosh.

ı O Te¨ respektoj¨ orarin ¨

¨ nga shtrati O Te ngrihem ¨ ¨ e kthimit ne shtepi pa bere naze ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¸ O Te jem i perpikte O T’i perdor parate me mencuri ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ O Te bej punet e shtepise O Te mbaj fjalen ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ O Ta mbaj dhomen paster O Te them te verteten ¨ ¨ ¨ gabimet dhe O Ta perdor me ekuiliber O Te¨ pranoj ¨ telefonin ose kompjuterin te kerkoj falje ¨ O Tjeter ...............................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Pse te mos vendosesh te japesh prova se je i besueshem ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gjerat qe shenove? Ndiq keto keshilla te Bibles: «Flakni tej per-

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Do te jem me i besueshem ne keto gjera: ı .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ Nese¨ humbas besimin e prinderve, do te .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sonalitetin e vjeter, qe ishte ne perputhje me menyren e me¨ ¨ ¨ ¨ parshme te sjelljes suaj.» (Efesianeve 4:22) «Po-ja juaj le te jete ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Po.» (Jakovi 5:12) «Secili t’i thote te verteten te afermit te tij.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ (Efesianeve 4:25) «Jini te bindur ndaj prinderve ne cdo ¸ gje.» ¨ ¨ ¨ ¨ (Kolosianeve 3:20) Me kalimin e kohes, perparimi yt do te du¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ket qarte per te tjeret, perfshire prinderit.—1 Timoteut 4:15. ¨ ¨ ¨ ¨ Po sikur te te duket se prinderit nuk te japin aq liri sa me¨ ¨ ¨ ¨ riton, pavaresisht nga perpjekjet e tua? Pse te mos flasesh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me ta? Ne vend qe te ankohesh se ata duhet te kene me shu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me besim te ti, me respekt pyeti se cfar ¸ e duhet te besh ti qe ¨ ¨ ¨ ¨ te fitosh besimin e tyre. Shpjegoju qarte se cfar ¸ e ke nder ¨ ¨ ¨ ¨ mend te besh per te fituar besimin e tyre. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mos prit qe prinderit te te bejne leshime menjehere. S’di¨ ¨ ¨ skutohet se me pare ata duan te sigurohen se ti do ta mbash ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ fjalen. Perdore kete rast per te provuar se je i besueshem. Me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kalimin e kohes, ka mjaft te ngjare qe prinderit te kene me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shume besim te ti dhe te te japin me teper liri. K¨ eshtu ndodhi ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ edhe me Beverlin qe permendem me siper. «Eshte ku e ku ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me e veshtire ta fitosh besimin, sesa ta humbasesh»,—thote ¨ ¨ ajo. Me tej shton: «Tani po fitoj besimin e prinderve dhe ndi¨ hem mjaft mire.» ¨ ¨ ¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER: A jane divorcuar prinderit e tu? Si mund ¨ ¨ ta ruash ekuilibrin kur duket sikur cdo ¸ gje po te shkon ters? ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pse prind e te t¨e japin m ¨ erit mund te ngurrojn ¨ ¨ ¨ e¨ shume liri, edhe pse po per te dhene ¸ ¨ ben cmos prova se je i besueshem? ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pse aftesia jote per¨ te komunikuar ¨ ¨ me ¨ prind ¨ ¨ erit¨ ndikon¨ te gatishmeria e tyre per te te dhene me shume liri?

¨ ¨ ¨ Si te kem me shume liri? 27

¨ Pse u ndane babi dhe mami? 4

¨ me mamin diten ¨ kur babi iku nga shte-¨ «Isha ne¨ sht¨ epi ¨ vjece, prandaj pia. Isha vetem gjasht e nuk e kuptoja se ¸ ¨ ¨ dysheme, c’po shihja televizor ulur n e ¸ ¨ ndodhte. Ndersa ¨ ¨ ero¨ degjova mamin qe¨ qante me ngasherim dhe i pergj ¨ ¨ ¨ hej babit qe te mos ikte. Ai zbriti shkallet me valixhe ne¨ ¨ dor e,¨ u¨ ul ne¨ gjunj¨ e,¨ me¨ puthi dhe me¨ tha: do ¨ ¨ ‘Babi te te kete gjithmon e xhan.’ Pastaj hapi der en e iku. ¨ nje¨ kohe¨ te¨ gjate.¨ Qe¨ ateher ¨ Nuk e pashe¨ me¨ per e¨ kam pasur frike¨ se mos ikte edhe mami.»—Elina, 19 vjece. ¸

¨ ¨ ¨ ¨ DIVORCI i prinderve mund te te duket si fundi i botes, si ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje katastrofe qe do te te shkaktoje vuajtje per gjithe je¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ten. Shpesh, te pushtojne nje sere ndjenjash: turp, zemerim, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ankth, frike se mos te braktisin, faj, deshperim dhe nje ndje¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje e thelle boshlleku—madje edhe nje deshire per t’u hak¨ marre. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese prinderit e tu kane pak kohe qe jane ndare, mbase ¨ ¨ ¨ ¨ edhe ti po perjeton ndjenja te tilla. Kjo eshte normale, pasi Kri¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ juesi yne kishte si qellim qe femijet te rriteshin nga te dy pri¨ ¨ ¨ nderit, nga babai dhe mamaja. (Efesianeve 6:1-3) Megjithate, ¨ ¨ ¨ ¨ tani nuk e sheh cdo ¸ dite njerin prej prinderve, qe ndoshta e ke ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dashur shume. «E admiroja me te vertete babin dhe doja te rri¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ja me te,—thote Danieli, prinderit e te cilit u ndane kur ishte ¨ ¨ shtate vjec.—Por na mori mami nen kujdestari.» ¸

Pse ndahen? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Shpeshhere, ndarja eshte dicka ¸ e papritur per femijet, ¨ ¨ ¨ sepse prinderit i kane fshehur mire problemet e tyre. «U tro¨ ¨ ndita,—thote Rakela, e cila ishte 15 vjece ¸ kur prinderit e ¨ ¨ saj u divorcuan.—Gjithnje mendoja se ishin te dashuruar.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Edhe nese prinderit hahen e grihen, prapeseprape mund te ¨ ¨ ¨ te bjere si bombe kur ata ndahen. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ne te shumten e rasteve, ndarja ndodh ngaqe njeri nga ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ prinderit eshte fajtor per sjellje te gabuar seksuale. Ne keto ¨ ¨ ¨ ¨ rrethana, Perendia e lejon bashkeshortin e pafajshem te di¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vorcohet dhe te martohet perseri. (Mateu 19:9) Ne raste te ¨ ¨ ¨ ¨ tjera, ‘furia, e bertitura dhe sharjet’ kane cuar ne dhune, duke ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ i ngjallur njerit prind frike per mireqenien e vet fizike, si edhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per ate te femijeve.—Efesianeve 4:31. ¨ ¨ ¨ Duhet pranuar se disa cifte ndahen per arsye me pak te ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ vlefshme. Ne vend qe te perpiqen t’i zgjidhin problemet, disa ¨ ¨ ¨ me egoizem divorcohen duke pohuar se ‘nuk jane te lumtur’ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ose ‘nuk jane me te dashuruar’. Kjo gje nuk i pelqen Pere¨ ¨ ndise, i cili «e urren divorcin» e ketij lloji. (Malakia 2:16) ¨ Pse u ndane babi dhe mami? 29

¨ ¨ Gjithashtu, Jezui la te kuptohej se disa familje mund te pri¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shen kur njeri nga bashkeshortet behet i krishtere.—Mateu 10:34-36. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Sidoqofte, fakti qe prinderit mund te kene vendosur te mos ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te tregojne gje ose t’u japin pergjigje te turbullta pyetjeve te tua ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne lidhje me divorcin, nuk do te thote se nuk te duan. Te zhy¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tur ne dhembjen e tyre, prinderit thjesht mund ta kene te ve¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shtire te flasin per divorcin. (Proverbat 24:10) Per ta mund te ¨ ¨ ¨ jete edhe e sikletshme te pranojne gabimet e tyre. ¨ ¨ ¨ Cfar e mund te besh? ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Kupto se cfar ¸ e te frikeson. Ngaqe divorci mund te ta ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ktheje boten permbys, ndoshta shqetesohesh per gjera qe ¨ dikur i konsideroje normale t’i kishe. Pavaresisht nga kjo, ¨ ¨ ¨ ¨ mund te arrish ta perballosh friken duke kuptuar se pari se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ cfar ¸ e te frikeson. Me poshte ver nje shenje  te kutia perbri ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ cdo ¸ pike qe te frikeson me shume ose shkruaj cfar ¸ e te frike¨ ¨ ¨ son ty perbri kutise «Tjeter». ¨ ¨ ¨ ¨ tjeter do te me braktise. ı O Edhe prindi ¨ ¨ ¨ do te kemi mjaft para per te jetuar. O Nuk ¨ ¨ ¨ ¨ e deri diku faji im qe prinderit u divorcuan. O Esht ¨ ¨ ¨ ¨ N ese martohem, edhe martesa ime do te deshtoje. O ¨ Tjet er ................................................................................ O

¨ ¨ Fol per shqetesimet e tua. Mbreti Solomon tha se ka ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «nje kohe per te folur». (Eklisiastiu 3:7) Prandaj, perpiqu te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kuptosh se kur eshte koha e duhur per te folur me prinde¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rit per gjerat e mesiperme qe te frikesojne. Bejua te ditur ¨ ¨ se sa i trishtuar ose i peshtjelluar je. Ndoshta do te arrij¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne te te shpjegojne se c’po ndodh e keshtu do te ndihesh ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ me pak ne ankth. Nese prinde¨ ¨ A E DIJE . . . rit nuk duan ose nuk jane ne ¨ ¨ ¨ ¨ gjendje te te japin ndihmen qe Problemet martesore ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te prind te duhet ne ate moment, mba¨ ¨ erve te ¨ tu nuk ¨ ¨ jane te trashegueshme. se mund t’i hapesh nje miku te

?

¨ ¨ 30 T e rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ LEXO M ¨ E ¨ SHUME PER KETE TEME NE VELLIMIN 2, KAPITULLI 25

=

¨ ¨ ¨ ¨ ‘Ka nje kohe per t’u sheruar.’ —Eklisiastiu 3:1, 3. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pjekur. Merr iniciativen te shkosh te nje mik i tille. Vetem ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ fakti qe ke dike qe te degjon, mund te te lehtesoje jashtezakonisht.—Proverbat 17:17. ¨ ¨ ¨ KESHILLE Mbi te gjitha, Ati yt qiellor, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ‘Degjuesi i lutjes’ eshte i gatNe qoft ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e se prinderit ¨ e tu sh em t e t e d egjoj e. (Psalmi jan e divorcuar, nj eri ¨ ¨ ¨ ¨ ose ¨ 65:2) Zbrazja zemren atij, ‘sepse ka¨ shume¨ te ¨ngjar ¨ e qe ¨ t e dy kan e b er e gabime. ai interesohet per ty’.—1 Pjetrit ¨ ¨ Perpiqu te kuptosh cilat 5:7. ¨ jan ¨ e gabimet ¨ ¨ ¨ e ¨tyre, ¨ ¨ ¨ ne ¨menyr e Cfar e nuk duhet te besh? ¸ ¨ ¨ qe te¨ mos i perseritesh nese ¨ ¨ ¨ Mos mbaj meri. «Prinderit vendos te martohesh ¨ ¨ ¨ ¨ e mi ishin egoiste,—thote Dane te ardhmen. ¨ ¨ ¨ ¨ —Proverbat 27:12. nieli q e permend em m e si¨ ¨ per.—Ata s’e vrisnin shume ¨ ¨ mendjen per ne dhe per ndiki¨ ¨ ¨ min e veprimeve te tyre te ne.» Ndjenjat e Danielit jane me se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ normale dhe mund te kete te drejte te ndihet keshtu. Por, si ¨ ¨ ¨ do t’u pergjigjeshe pyetjeve vijuese? Shkruaji pergjigjet me ¨ poshte. ¨ ¨ C’pasoja do te kishte Danieli nese nuk do ta frenonte ze¨ ¸ ¨ ¨ merimin dhe do te mbante meri? (Lexo Proverbat 29:22.)



ı .................................................................................................. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ndonese e veshtire, pse mund te jete mire per Danielin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe te perpiqet t’i fale prinderit per lendimin qe i kane shkak¨ tuar? (Lexo Efesianeve 4:31, 32.) ..................................................................................................

¨ ¨ Si mund ta ndihmoje Danielin e verteta themelore te Ro¨ ¨ ¨ ¨ ¨ makeve 3:23 qe t’i shohe prinderit me nje sy realist? ..................................................................................................

¨ Pse u ndane babi dhe mami? 31

«

¨ ¨ Pasi mami na braktisi, isha e deshperuar ¨ ¨ ¨ dhe qaja perdite. Megjithate, lutesha shpesh, ¨ ¨ ¨ ¨ angazhohesha per te ndihmuar te tjeret dhe ¨ ¨ ¨ rrija me miq te pjekur. Mendoj se nepermjet ¨ ¨ ¨ ¨ ketyre menyrave, Perendia Jehova me ndihmoi ¨ t’ia dilja mbane. —Natalia

»

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mos u sill ne nje menyre qe i shkakton probleme ve¨ ¨ ¨ ¨ tes. «Isha i merzitur dhe i deshperuar pas divorcit te pri¨ ¨ ¨ nderve,—kujton Deni.—Fillova te kisha probleme ne shko¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ lle dhe ngela ne klase nje vit. Pas kesaj . . . u bera si klouni i ¨ ¨ ¨ ¨ klases dhe ngaterrohesha ne shume sherre.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Sipas teje, cfar ¸ e po perpiqej te arrinte Deni duke u bere ¨ klouni i klases? ı .................................................................... ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e e shtynte te ngaterrohej ne shume sherre?

..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ Nese ke dashur t’i ndeshkosh prinderit duke u sjelle keq, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ si mund te te ndihmoje parimi te Galatasve 6:7 qe te kesh

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ Mund t’i tregoj se cfar emrin e nje ¸ e¨ me frikeson ¨ ¨ (shkruaj ¨ personi te pjekur me te cilin do te doje te flisje) ı .......................................................................................................................... ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ne rast¨ se me vjen deshira t’i¨ ndeshkoj prind ¨ erit duke u sjell¨ e keq, mund ta mbaj nen kontroll nese veproj ¨ si me poshte: .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Te marr ¨ esh¨ veten ¨ pas¨ divorcit t¨ e prind erve esht e si sh erimi i nj e krahu ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te thyer: i dhembshem, ¨ eshte nj¨ e proces ¨ por ne fund do te sherohesh

¨ pikepamjen e duhur? ı ...................... ..............................................................

¨ ¨ ¨ Cfar e mund te presesh ¸ ¨ ¨ ne te ardhmen? ¨ ¨ ¨ ¨ Qe nje demtim fizik, per shembull ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje kocke e thyer, te sherohet plote¨ ¨ sisht, mund te duhen jave ose madje ¨ ¨ muaj. Po keshtu, demtimet emocionale ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kerkojne kohe qe te sherohen. Disa ek¨ ¨ ¨ ¨ sperte mendojne se me e keqja e nje divorci kalon brenda tre ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vjetesh. Mund te te duket nje kohe e gjate, por ki parasysh se ¨ ¨ ¨ ¨ duhet te ndodhin shume gjera para se jeta jote te stabilizohet. ¨ ¨ ¨ ¨ Se pari, duhet riorganizuar rutina familjare qe eshte pri¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shur per shkak te divorcit. Gjithashtu, do te kaloje kohe para ¨ ¨ ¨ ¨ se prinderit ta marrin veten emocionalisht. Vetem atehere ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund te jene ne gjendje te te japin ndihmen e duhur. Dhe, ¨ ¨ ¨ ¨ ndersa jeta jote fillon te rikthehet ne normalitet, edhe ti do te ¨ ¨ ¨ ¨ fillosh te ndihesh serish si me pare. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER: A je ne ankth ngaqe prindi yt eshte ¨ ¨ ¨ martuar perseri? Si mund ta perballosh? ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pse prinderit mund te ngurrojne te flasin me ty per divorcin? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pse se ¨divorci esht e ¨ eshte e rend ¨ esishme ¨ te kujtosh ¨ ¨ nje mosmarreveshje qe prinderit e kane me njeri-tjetrin e jo me ty? ¨ Pse u ndane babi dhe mami? 33

5

¨ ¨ Si te pershtatem ¨ kur njeri¨ nga prinderit martohet ¨ ¨ perseri? MAMAJA1 jote ndoshta ndihet ¨ ¨ shume e lumtur diten kur mar¨ ¨ ¨ tohet perseri. Kurse ti vetem e ¨ ¨ ¨ ¨ (i) lumtur qe s’mund te jesh. Pse? Martesa e dyte e nje pri¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndi te heq cdo erit e tu te vertete do te ba¸ ¨ shprese se prind ¨ ¨ ¨ shkohen prape. Kjo martese mund te jete e dhembshme si¨ ¨ ¨ ¨ ¨ domos, nese behet pak pas vdekjes se nje prindi te dashur. ¨ ¨ ¨ ¨ Si u ndjeve kur njeri nga prinderit e tu u martua perse¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ri? Ver nje shenje  perbri seciles prej ndjenjave qe provove ti. U ndjeva . . .ı O i lumtur O i pasigurt O i tradhtuar O xheloz ndaj njerkut ¨ ngaqe ka filluar O tradhtar, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨

te me hyje ne zemer njerku

¨ ¨ ¨ ¨ Kjo e fundit mund te vije nga ndjenja e besnikerise ndaj ¨ ¨ ¨ prindit qe nuk ke. Cilado qofte arsyeja, ndjenjat negative te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ese i¨ referohemi martes ¨ 1 Megjith ¨ ¨ ¨ es se mamase, parimi vlen edhe ne rastet kur eshte babai ai qe martohet per se dyti.

¨ ¨ 34 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ permendura me siper, mund te te shtyjne ta shfrysh ¨ ¨ ¨ ¨ dhembjen emocionale ne menyra te demshme. ¨ ¨ Per shembull, ndoshta vazhdimisht perpiqesh t’ia ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nxish jeten njerkut. Madje mund te perpiqesh te futesh ¨ ¨ ¨ ¨ ne sherr mamane me njerkun, duke shpresuar qe te nda¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ hen. Megjithate, nje fjale e urte paralajmeron: «Ai qe ben ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rremuje ne shtepine e vet do te trashegoje eren», dome¨ ¨ ¨ ¨ thene do te mbetet pa gje. (Proverbat 11:29, Diodati i Ri) ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nuk ka pse te biesh ne kete gracke. Mund ta perballosh ¨ ¨ ¨ ¨ gjendjen e trazuar emocionale ne menyra me dobiprure¨ ¨ se. Le te shqyrtojme disa shembuj. ¨ ¨ ¨ Veshtiresia I: Te pranosh autoritetin e njerkut ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nuk eshte e lehte t’i nenshtrohesh autoritetit te njerkut. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Kur te kerkon te besh dicka, mund te tundohesh t’ia pre¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sesh: «Ti s’je babi (mami) im i vertete!» Nje pergjigje e tille ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndoshta te jep njefare kenaqesie per momentin, por kjo nuk tregon pjekuri. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nga ana tjeter, pranimi i autoritetit te njerkut eshte nje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ menyre per te treguar se i ke vene veshin keshilles bibli¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ke qe «te rritesh ne aftesite per te menduar». (1 Kor. 14: 20, The Holy Bible in the Language of Today, nga Uilliam ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Beku) Ne fakt, njerku permbush te njejtat pergjegjesi qe do ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te permbushte edhe prindi i vertete, dhe per kete meriton ¨ ¨ respektin tend.—Proverbat 1:8; Efesianeve 6:1-4. ¨ ¨ ¨ Disiplina e njerkut zakonisht eshte shprehje e dashurise ¨ ¨ dhe e merakut te tij per ty. (Proverbat 13:24) «Njerku na di¨ siplinon,—thote Ivona, 18 vjece,—por kjo pritet edhe nga ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ baballaret e vertete. Mendoj se, nese inatosem kur ai me ke¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shillon, atehere ne njefare menyre po them se nuk dua t’ia di ¨ ¨ ¨ per kujdesin qe ka treguar per ne nga ana materiale dhe fry¨ ¨ ¨ more gjate viteve. Dhe kjo do te ishte mosmirenjohje.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Megjithate, mund te kete raste kur me te drejte mund te ¨ ankohesh. Nese ndodh, trego se je ‘i rritur’ duke vepruar ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Si te pershtatem kur njeri nga prinderit martohet perseri? 35

¨ ¨ ¨ sipas asaj qe thuhet te Kolosianeve 3:13: «Vazhdoni te du¨ ¨ ¨ roni dhe te falni bujarisht njeri-tjetrin, edhe nese ndokush ¨ ¨ ¨ ka shkak per t’u ankuar kunder nje tjetri.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Me poshte shkruaj dy ose me shume cilesi te mira qe ka njerku.

ı .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ Si te ndihmon mbajtja parasysh e cilesive te mira te ¨ ¨ ¨ ¨ njerkut qe ta respektosh me shume ate? ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Veshtiresia II: Te mesosh te ndash me te tjeret ¨ ¨ ¨ dhe te besh leshime ¨ ¨ ¨ «Babi im u martua edhe dy here te tjera,—sjell nder ¨ ¨ ¨ ¨ mend Aroni 24-vjecar.—E kisha te veshtire te ndieja da¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shuri per secilen nga keto familje te reja. Ne fillim, per mua ¨ ¨ ¨ ata ishin vecse ¸ te huaj, por me thane se duhet t’i doja. Nuk ¨ ¨ dija c’t ¸ e beja.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Edhe ti mund te hasesh veshtiresi. Per shembull, mund ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te te duhet te heqesh dore nga roli yt si femija i madh ose ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ femija i vetem. Nese je djale, per nje kohe te gjate mund ta ¨ ¨ ¨ ¨ kesh konsideruar veten si «burri i shtepise»—nje vend qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tani e ze njerku. Ose mund te jesh ne te njejten situate si ¨ ¨ ¨ ¨ Ivona, qe thote: «Babi im nuk i kushtonte kurre vemendje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mamit, keshtu qe isha mesuar ta kisha vetem per vete. Por kur mami u martua pra¨ ¨ A E DIJE . . . pe, njerku i kushtonte shume ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vemendje. Kalonin kohe se baEdhe femijet e ¨ ¨ njerkut ¨ ¨ ¨ shku e bisedonin dhe me dukej mund ta ken e t e v eshtir e ¨ ¨ ¨ te pershtaten me sikur po e largonte nga une. ¨ ¨ ¨ ¨ familjen e re. Por dalengadale arrita te pershtatesha.»

?

¨ ¨ 36 Te rinjte pyesin . . .

=

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Me mir esht ¨ e se fillimi i nje¨ c¸ eshtjeje ¨ ¨ e¨ ajo qe vjen pas saj. M e mir e kush esht e ¨ ¨ ¨ i durueshem, ¨ se ai qe ka frymen e fodullekut.»—Eklisiastiu 7:8. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ Si mund te pershtatesh edhe ti si Ivona? «Arsyetue¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shmerine tuaj le ta njohin te gjithe njerezit»,—keshillon Bi¨ ¨ ¨ bla. (Filipianeve 4:5) Fjala e perkthyer «arsyetueshmeri», ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne gjuhen origjinale do te thote «te hapesh rruge» dhe per¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ con ¸ idene e dikujt qe nuk kembengul ne te gjitha te drejtat ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e tij te ligjshme. Si mund ta zbatosh kete keshille? (1) Mos ¨ ¨ ¨ ¨ jeto me te kaluaren. (Eklisiastiu 7:10) (2) Ji i gatshem per ¨ ¨ ¨ ¨ te ndare me njerkun dhe femijet e tij. (1 Timoteut 6:18) ¨ (3) Mos i trajto si te huaj. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ne cilat nga pikat e mesiperme ke nevoje te permiresosh? ı ................................................................................... ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Veshtiresia III: Te perballosh trajtimin e anshem ¨ ¨ ¨ ¨ «Njerku i donte femijet e vet me shume se mua dhe mo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tren time,—thote Tara.—U blinte cdo gje qe u pelqente ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per te ngrene dhe u ¨ merrte filmat qe donin. Bente cdo ¸ gje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per t’u bere qejfin.» Eshte e ve¨ ¨ ¨ ¨ ¨ KESHILLE shtire ta durosh kete lloj trajti¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mi. Cfar ¸ e mund te te ndihmoDuke jetuar¨ me ¨ femijet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ je? Perpiqu te kuptosh perse e ¨ njerkut, te cil ¨ et jane ¨ ¨ ¨ te¨ seksit tjeter,¨ mund njerku mund te mos kete per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te linde ndonje terheqje ty te njejtat ndjenja qe ka per seksuale. Prandaj, ¨ ¨ femijet e vet. Ndoshta arsylargoji mendimet ¨ ¨ ¨ ¨ eja nuk eshte lidhja e gjakut, qe ngjallin deshira ¨ ¨ ¨ seksuale dhe bej kujdes por fakti qe kane kaluar shu¨ ¨ ¨ ¨ qe as ¨veshja e as me gjera bashke. Fundja, edhe ¨ sjellja jote te mos jene ¨ ¨ ¨ ti do me shume prindin tend, provokuese. sesa njerkun.



¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Si te pershtatem kur njeri nga prinderit martohet perseri? 37

«

¨ ¨ ¨ Martesa e dyte e mamit perfundoi ne divorc. ¨ Por, edhe ¨ ¨ sot e kesaj dite jam mjaft e lidhur ¨ ¨ me femij et e njerkut. Njohja ¨ ¨ ¨ ¨ me ¨ ta ka qene nje nga gjerat me te bukura qe me ka ndodhur. —Tara

»

¨ ¨ ¨ ¨ Megjithate, ka nje ndryshim te madh midis trajtimit te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ barabarte dhe trajtimit te drejte. Njerezit kane personalitete ¨ ¨ ¨ ¨ dhe nevoja te ndryshme. Prandaj, ne vend qe te merako¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sesh se tepermi nese njerku po te trajton njesoj si femijet e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vet, perpiqu te kuptosh nese ai po ben cmos qe te te plote¸ ¨ soje nevojat. ¨ ¨ Cilat nevoja te ploteson njerku?

ı .................................................................................................. ¨ Cilat nevoja mendon se nuk po t’i ploteson? ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ Do¨ te perpiqem te rris ¨ ¨ ¨ respektin ¨ ¨ ¨ per njerkun duke kujtuar ¨ keto gjera te mira qe ka bere per familjen (shkruaj dy gjera pozitive): ı .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ne rast se eperpjete me mua, ¨ femijet e njerkut jane hund ¨ mund¨ te zbatoj ¨ parimin e Romakeve 12:21 duke vepruar si me poshte: .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ Pyetje qe dua t’i bej prindit tim ose njerkut: .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Te bashkosh dy familje eshte ¨ ¨ si ¨ te perziesh¨ ujin me cimenton; ¸¨ ¨ kerkon kohe dhe pune, ¨ por¨ ne¨ fund ¨rezultati ¨ mund te¨ jete nje mase e forte dhe e qendrueshme

¨ Nese mendon se disa nevo¨ ¨ ¨ ja nuk po te plotesohen, pse te mos bisedosh me respekt me ¨ ¨ ¨ njerkun per kete? ¨ Durimi shperblehet ¨ ¨ ¨ Normalisht, duhet te kalojne disa vjet para se te krijohet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje besim i atille, sa te ndiheni rehat me njeri-tjetrin ne fa¨ ¨ ¨ miljen e re. Vetem atehere zakonet dhe vlerat tuaja mund ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te nderthuren e keshtu te jetoni ne harmoni. Prandaj, bej ¨ ¨ ¨ durim! Mos prit qe ta doni njeri-tjetrin sa hap e mbyll syte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ose te jeni nje familje e vertete qe ne fillim. ¨ ¨ Kur mamaja e Tomit u martua perseri, ai nuk ndihej re¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ hat, per te mos thene me shume. Mamaja e tij kishte kater ¨ ¨ ¨ femije, kurse burri me te cilin u martua kishte tre. «Zihe¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shim, grindeshim, ishim te percar ¸ e dhe ne ankth te tmerr¨ ¨ ¨ shem»,—u shpreh Tomi. Si ia dolen mbane? «Duke zbatuar parimet biblike, problemet u sheshuan.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER: Po nese jeton me vellezerit e motrat ¨ ¨ e tua, por ama te ngrene nervat? ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Cfar ose femijet e tij ¸ e frike mund te kene njerku ¨ nga bashkimi me familjen tende? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pse eshte¨ e rendesishme t’i shohesh me ¨ ¨ largpamesi marredheniet me familjen e re? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Si te pershtatem kur njeri nga prinderit martohet perseri? 39

6

¨ Si te ¨shkoj mire¨ me motr ¨ en ose ¨ vellane?

Ne¨ nje¨ renditje nga¨ 1-shi¨ te 5-a,¨ ku 1-shi do te¨ thote «te¨ larg¨ et» dhe 5-a «t¨ e lidhur ngushte», si do¨ ta percaktoje ¨ ¨ marredhenien tende me ¨ ¨ vellezerit a motrat? ı .......

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ DISA jane mjaft te lidhur me motren ose vellane. Per she¨ mbull, Felisia, 19 vjece, Irena, ¸ thote: «Motra ime 16-vjecare, ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ eshte nje nga shoqet e mia me te mira.» Edhe Karla 17-vje¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ care, thote per te vellane, Erikun 20-vjecar: ¸ ¸ «Shkojme shkel¨ ¨ qyeshem. Nuk zihemi kurre.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Por shume te tjere kane nje marredhenie si ajo e Lore¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nes me Marlen. «Zihemi per cdo ¸ gje,—thote Lorena,—qo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ fte edhe per gjera te vogla.» Apo je ne te njejten situate si Ali¨ ¨ 40 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ sa 12-vjecare qe thote per te ¸ ¨ ¨ vellane 14-vjecar, Denisin: ¸ ¨ «Me ngre nervat! Hyn si era ¨ ¨ me shi ne dhomen time dhe ¨ m’i merr gjerat gjoja borxh, ¨ ¨ ¨ pa me pyetur. Eshte kalama fare.» ¨ ¨ A ke ndonje moter ose ¨ ¨ vella qe t’i ngre nervat? Si¨ ¨ ¨ ¨ gurisht, pergjegjesine per ¨ ¨ ¨ te mbajtur rregull ne shtepi ¨ ¨ ¨ e kane prinderit. Megjithate, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ heret a vone do te te duhet te ¨ ¨ ¨ mesosh si te shkosh mire me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te tjeret. Kete mund ta mesosh ¨ ¨ sa je ende ne shtepi. ¨ ¨ ¨ Mendo per mosmarreveshjet qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ke pasur me motren a vellane. Per cfar ¸ e zi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ heni me teper? Hidhi nje sy listes me poshte dhe ver nje she¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje  perbri asaj lloj mosmarreveshjeje qe te luan mendsh. ¨ ¨ ı O Sendet personale. Motra/vellai m’i merr gjerat gjoja ¨ borxh, pa me pyetur. ¨ ¨ ¨ ¨ P O erplasjet e karakterit. Motra/vellai eshte egoist, ve¨ ¨ ¨ ¨ pron pa u menduar shume ose perpiqet te me kontro¨ ¨ lloje jeten. ¨ ¨ ¨ ¨ O Privaciteti. Me hyn ne dhome pa trokitur ose me le¨ ¨ xon mesazhet a posten elektronike pa marre leje fare. ¨ O Tjeter ............................................................................. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Si te shkoj mire me motren ose vellane? 41

¨ ¨ identifiko rrenjen e problemit ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Deshiron te jesh me i afte per te identifikuar rrenjen ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e mosmarreveshjeve me motren a vellane? Nese po, lexo ¨ ¨ ¨ ¨ ilustrimin e Jezuit per djalin qe iku nga shtepia dhe shper¨ ¨ ¨ doroi gjithe trashegimine e tij. (Luka 15:11-32) Shiko me ¨ ¨ ¨ ¨ kujdes si reagoi vellai i madh kur u kthye ne shtepi i vellai. ¨ ¨ ¨ Pastaj pergjigjju pyetjeve te meposhtme. ¨ ¨ ¨ ¨ Cila ¨ ishte shkendija qe e shtyu vellane e madh te reagonte ashtu? ı ............................................................. ..................................................................................................

¨ Sipas teje, cila ishte rrenja e problemit?

..................................................................................................

¨ Si u perpoq i ati ta zgjidhte problemin?

..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e duhej te bente vellai i madh qe problemi te zgjidhej?

.................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ Tani mendo me ¨ ¨ per nj ¨ e nga rastet e fundit ¨ qe je grindur ¨ motr ¨ en a v¨ ellane. Pastaj shkruaj pergjigjen perbri pyetjeve me poshte. ¨ Cila ishte shkendija e grindjes?

..................................................................................................

¨ ¨ ¨ Cila mendon se mund te jete rrenja e problemit?

..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar qe¨ te¨ zgjidhni ¸ ¨ ¨ e rregullash baz¨ e mund te vendosni ¨ kete problem dhe te parandaloni te tjera ne te ardhmen?

..................................................................................................

¨ ¨ 42 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese motra a vellai te bezdis vazhdimisht—duke bere si ¨ ¨ ¨ ¨ shefi yt ose duke te cenuar privacitetin—veshtire te mos ¨ ¨ ¨ grumbullosh meri. Por nje proverb biblik thote: «Duke shty¨ ¨ pur hunden, del gjak; dhe duke mos frenuar zemerimin, vjen ¨ ¨ ¨ sherri.» (Proverbat 30:33) Nese mban meri, ka shume mu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndesi te kesh nje shperthim zemerimi, pikerisht sic¸ del gjak ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ po te shtypesh hunden. Pastaj gjendja vetem sa do te rendo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ het. (Proverbat 26:21) Cfar ¸ e mund te besh qe acarimi te mos ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kthehet ne shperthim zemerimi? Nje nga gjerat e para eshte ¨ ¨ ¨ te identifikosh problemin e vertete. ¨ ¨ Kupto ku qendron rrenja e problemit ¨ ¨ ¨ Problemet midis motrave e vellezerve jane si pucrrat. ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nga jashte pucrra eshte nje plage e shemtuar, por shkaku ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ eshte infeksioni nen lekure. Po keshtu, perplasja midis mo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ trave e vellezerve shpesh eshte vetem tregues i nje problemi ¨ ¨ ¨ me te thelle. ¨ ¨ ¨ ¨ Mund ta shtrydhesh pucrr ¸ en, por keshtu vetem sa heq ¨ ¨ ¨ ¨ simptomen dhe mund te te mbetet shenje ose infeksioni ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund te te perkeqesohet. Zgjidhja me e mire eshte te trajtosh ¨ ¨ ¨ infeksionin, dhe keshtu te parandalosh daljen e pucrrave te ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tjera. E njejta gje eshte edhe me problemet qe ke me motren ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ a vellane. Mesohu te kuptosh shkakun e vertete dhe do te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shkosh pertej grindjes, drejt e ne rrenje te problemit. Keshtu ¨ ¨ ¨ do te arrish te veprosh sic¸ keshillon mbreti i mencur ¸ So¨ ¨ lomon: «Gjykimi i thelle me siguri ia ngadaleson ze¨ merimin njeriut.»—Proverbat 19:11. Problemet ¨ ¨ midis¨ motrave e v¨ ellez ¸ ¨ erve¨ jane si pu¨ crrat; qe¨ te mos te dalin me, duhet te trajtosh ¨ shkakun e¨ problemit, e jo vetem simptomen

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Per shembull, Alisa, qe permendem me siper, tha per te ¨ ¨ ¨ ¨ vellane, Denisin: «Hyn si era me shi ne dhomen time dhe m’i ¨ ¨ ¨ ¨ merr gjerat gjoja borxh, pa me pyetur.» Kjo eshte simptoma. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Po cili mendon se eshte shkaku i vertete? Ka mundesi te jete ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ c¸ eshtje respekti. Ne perpjekje per te zgjidhur problemin, Ali¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sa mund t’i thote Denisit qe kurre te mos i shkele ne dhome ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e te mos ia marre gjerat. Por kjo do te ishte nje zgjidhje ve¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tem per simptomen dhe ka mundesi t’i fuste me shume ne ¨ ¨ ¨ sherr. Megjithate, nese Alisa do ta bindte Denisin te respek¨ ¨ ¨ ¨ tonte privacitetin dhe gjerat e saj, marredhenia e tyre do te ¨ ¨ ¨ permiresohej patjeter. ¨ ¨ ¨ Meso t’i zgjidhesh ose t’i shmangesh ¨ mosmarreveshjet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Sigurisht, identifikimi i rrenjes se problemit perben ve¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tem nje pjese te zgjidhjes se tij. C’mund te besh per ta zgji¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhur nje problem dhe te mos keni perplasje te tjera ne te ar¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhmen? Perpiqu te besh gjashte hapat e meposhtem. ¨ ¨ ¨ 1. Bini dakord per disa rregulla baze. Mendo edhe nje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ here per ate qe identifikove si shkak te mosmarreveshjes ¨ ¨ midis jush. Shikoni nese te dy ¨ ¨ mund te bini dakord per disa A E DIJE . . . ¨ ¨ rregulla qe do t’ju ndihmojne ta ¨ ¨ ¨ ¨ Kur ¨ te largohesh nga ¨ ¨ ¨ zgjidhni problemin qe ne rresht ¨ ¨ ¨ ¨ epia, ndonj ¨ eher ¨ e do ¨ te nje. Per shembull, nese grindete¨ rrethojne¨ njerez qe do ¨ ni per sendet personale, rregulli te ¨ t’i ngren e nervat, qo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ fte shok numer nje mund te jete: «Gjith¨ ¨et e pun ¨ ¨ es, qofte ¨ ¨ ¨ njer¨ ez te¨ tjere te pasjellmone pyet para se te marresh ¨ ¨ ¨ ¨ shem, te pandjesh em dicka ¨ ¸ qe nuk te perket.» Rregudhe ¨ mendjem ¨ ¨ ¨ ¨ edhenj. lli num er dy: «Respekto te drejShtepia esht ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e vendi ¨ ten e vellait a te motres per te ku mund te mesosh ¨ ¨ ¨ ¨ si thene: ‘Jo, nuk mund ta mat’i¨ perballosh ¨ paq ¨ esisht ¨ ¨ keto lloj veshtiresish. rresh.’» Kur te vendosni rregu¨ llat, mendoni per urdhrin e Je-

?

¨ ¨ 44 Te rinjte pyesin . . .

=

¨ ¨ «Arsyetueshm erin ¨ ¨ ¨ e tuaj le ta¨ njohin 4:5. te gjithe njerezit.»—Filipianeve ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ zuit: «Gjithcka ¸ qe deshironi te bejne te tjeret per ju, bejeni ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ edhe ju per ta.» (Mateu 7:12) Ne kete menyre, mund te ve¨ ¨ ndosni rregulla qe mund t’i ndiqni te dy. Pastaj flisni me pri¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nderit per t’u siguruar nese jane dakord me rregullat qe keni ¨ ¨ ¨ vene.—Efesianeve 6:1. ¨ ¨ 2. Ji i pari per t’i zbatuar rregullat. Apostulli Pavel ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shkroi: «Ti pra, qe meson nje tjeter, nuk meson veten? Ti qe ¨ ¨ predikon ‘mos vidh’, vjedh per vete?» (Romakeve 2:21) Si ta ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ zbatosh kete parim? Per shembull, nese do qe motra ose ve¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ llai yt te respektoje privacitetin tend, atehere edhe ti duhet te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ trokasesh para se te hysh ne dhomen e tij a te saj ose te ma¨ ¨ rresh leje para se t’ia lexosh mesazhet ose posten elektronike. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 3. Mos u fyej shpejt. Pse eshte nje keshille e mire kjo? ¨ ¨ ¨ ¨ Sepse, sic¸ thote nje proverb biblik, «fyerja prehet ne gji te ¨ ¨ ¨ budallenjve». (Eklisiastiu 7:9) Nese fyhesh kollaj, asnjehere ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nuk do te jesh i lumtur. Ne fakt, motra ose vellai do te thote ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ose do te beje gjera qe te merzitin. Por pyet veten: «Po une, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ a i kam bere ose a i kam thene ndonje gje te ngjashme ne te ¨ ¨ kaluaren?» (Mateu 7:1-5) «Kur isha 13 vjece, ¸ me dukej vet¨ ¨ ja me e mira,—thote Xheni,— ¨ ¨ ¨ KESHILLE dhe se mendimi im ishte me i ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rendesishmi dhe duhej degjuNese ke nj¨e moter ose ¨ ¨ ¨ ar. Motra e vogel tani po kalon vella ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me¨ te¨ cilin e ke te¨ nje faze te ngjashme. Keshtu veshtire t¨ e shkosh mire, ¨ ¨ ¨ ¨ shiko anen pozitive. Ai qe perpiqem te mos merzitem ¨ ¨ ¨ ose ajo po t e ndihmon me ato qe thote.» ¨ ¨ ¨ te zhvillosh ¨ aftesi¨ te 4. Fal dhe harro. Problevlefshme per jeten. met serioze duhen diskutuar



¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Si te shkoj mire me motren ose vellane? 45

«

¨ dhe vellan ¨ Pa motren e,¨ kujtimet e mia me¨ ¨ te bukura do t’i merrte era. Atyre qe¨ kane¨ ¨ ¨ do t’u thosha: motra e vellez er ¨ —Merilina ‘Vleresojini!’

»

¨ ¨ ¨ dhe zgjidhur. Por, a duhet te diskutosh me motren ose vella¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne per cdo gabim qe bejne? Perendia Jehova e vlereson ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gatishmerine tende ‘per te kapercyer shkeljen’. (Proverbat ¨ ¨ 19:11) Alisona 19-vjecare thote: «Une dhe motra, Rakela, ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ zakonisht arrijme t’i sheshojme problemet. Te dyja kerkojme ¨ falje shpejt dhe pastaj shpjegojme se cili ishte shkaku i gri¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndjes sipas nesh. Ndonjehere e mendoj mire dhe e le per te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nesermen qe te flas per problemin. Shpesh, te nesermen ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mengjes duket sikur mosmarreveshja eshte fshire nga kujte¨ ¨ ¨ ¨ sa dhe as qe ia vlen te flasim per te.» ¨ ¨ ¨ ¨ 5. Perfshijini edhe prinderit ne rolin e arbitrit. Nese ti ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me motren a vellane nuk arrini te zgjidhni nje c¸ eshtje te re-

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ Disa rregulla ¨ ¨ baze qe mund te vendos me motren ose vellane ı .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mund te ¨ jem me pak acarues per motren/vellane ¨ nese une .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndesishme, prinderit mund t’ju ndihmojne te beni paqe. (Ro¨ ¨ ¨ ¨ ¨ makeve 14:19) Por mos harro se aftesia per te sheshuar nje ¨ ¨ ¨ mosmarreveshje pa nderhyrjen e prinderve, tregon pjekuri ¨ ¨ ¨ te vertete. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 6. Vlereso cilesite e mira te motres a te vellait. Me si¨ ¨ ¨ ¨ ¨ guri motra ose vellai ka cilesi qe ti i admiron. Shkruaj nje gje ¨ ¨ ¨ ¨ qe vlereson te secili prej vellezerve a motrave. ¨ ¨ Cfar ¸ e vleresoj?

Emri

ı ......................................

......................................................

.......................................

......................................................

.......................................

......................................................

.......................................

......................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ne vend qe te fiksohesh pas te metave te motrave a te ve¨ ¨ ¨ ¨ ¨ llezerve, pse te mos gjesh mundesine t’u thuash se cfar ¸ e vle¨ reson tek ata?—Psalmi 130:3; Proverbat 15:23. ¨ ¨ ¨ Bibla e pranon se motra ose vellai mund te mos jete gjith¨ ¨ ¨ mone shoqja ose shoku yt me i ngushte. (Proverbat 18:24) ¨ ¨ ¨ ¨ Por miqesia juaj mund te forcohet nese «vazhdoni te duroni ¨ ¨ ¨ . . . njeri-tjetrin», edhe kur te japin «shkak per t’u ankuar». ¨ ¨ ¨ (Kolosianeve 3:13) Nese vepron keshtu, ndoshta motrat a ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vellezerit do te te acarojne me pak. Madje edhe ti do t’i mer¨ ¨ zitesh me pak ata. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER: Si ta kuptosh nese je vertet gati per ¨ t’u larguar nga shtepia? ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pse eshte¨ e rendesishme ¨ ¨ ¨ te kuptosh dallimin midis simptomes dhe rrenjes se problemit? ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Sipas teje, cilat jane te mirat kur ke motra e vellezer? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Si te shkoj mire me motren ose vellane? 47

¨ JA NJE MODEL

Jakobi ¨ ¨ Jakobi dhe vellai i tij, Esau, nuk kane folur prej vitesh. ¨ Ne fakt, Esau e urren Jakobin. Edhe pse Jakobi nuk ka ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ bere asgje te keqe, eshte pikerisht ai qe merr iniciativen per ¨ ¨ ¨ te sheshuar problemet midis tyre. Ai hap rruge. Qellimi i tij ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nuk eshte te fitoje c¸ eshtjen duke treguar se ka te drejte, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ por te fitoje dashurine e vellait. Jakobi nuk ben kompromis ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me parimet e tij, por as nuk kembengul qe vellai t’i kerkoje ¨ ¨ ¨ patjeter te falur para se te pajtohen.—Zanafilla 25:27-34; 27:30-41; 32:3-22; 33:1-9. ¨ ¨ ¨ Si i zgjidh mosmarreveshjet me pjesetaret e familjes? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ndonjehere mund te mendosh se ke 100 per qind te drejte, ¨ ¨ ¨ kurse vellai, motra ose prindi e ka 100 per qind gabim. Ne ¨ ¨ ¨ ¨ situata te tilla, a pret qe hapin e pare ta hedhe personi tje¨ ¨ ¨ ¨ ter? Apo mund te veprosh si Jakobi? Kur nuk hyjne ne ¨ ¨ ¨ ¨ mes parimet biblike, a do te jesh i gatshem te hapesh rru¨ ¨ ¨ ¨ ge per hir te paqes? (1 Pjetrit 3:8, 9) Jakobi nuk lejoi qe ¨ ¨ ¨ krenaria te percante rifitoi dashuri¸ ¨ familjen. Ai u perul dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne e vellait. A do te veprosh edhe ti po njesoj me pjesetaret ¨ e familjes tende?

7

A ¨ jam gati te largohem ¨ nga shtepia?

¨ ¨ me¨ shohin me «Ndonj eher e¨ m e¨ duket sikur njerezit ¨ ¨ ¨ percmim ngaqe jetoj akoma me¨ prinderit. Sikur nuk ¸ quhesh e rritur, po te¨ mos shkeputesh prej tyre.» —Keti.

¨ e¨ qe¨ dua. «Me¨ vjen shume¨ ¨ inat qe¨ nuk kam pavar esin ¨ Kam menduar te largohem nga shtepia.»—Fiona. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ SHUME kohe para se te jesh gati te largohesh nga shtepia, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund te deshirosh pavaresine. Kjo eshte normale. Ne fund ¨ ¨ ¨ te fundit, sic¸ thuhej edhe ne kapitullin 3, qellimi fillestar i Pe¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rendise ishte qe te rinjte te rriten e pastaj te lene babane e ¨ ¨ ¨ ¨ nenen dhe te krijojne familjen e tyre. (Zanafilla 2:23, 24; ¨ ¨ ¨ Marku 10:7, 8) Po si ta kuptosh nese je vertet gati te largo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ hesh nga shtepia? Le te shohim tri pyetje te rendesishme qe ¨ ¨ ¨ duhet t’u pergjigjesh. E para eshte . . . ¨ ¨ A jam gati te largohem nga shtepia? 49

¨ Cilat jane arsyet? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Hidhi nje sy listes me poshte. Rendit sipas rendesise ar¨ ¨ ¨ ¨ syet pse do qe te ikesh nga shtepia. ¨ ı ...... Te¨¨ iki nga¨ problemet ne¨ shtepi ...... Te jem me i pavarur ¨ ...... Te¨ fitoj respektin e shokeve ¨ ¨ ...... Te¨ ndihmoj nje¨ shok qe¨ ka nevoje¨ te¨ ndaje¨ shpenzimet e shtepis e ¨ ...... Te¨ bej¨ pune¨ vullnetare ne¨ nje¨ vend tjeter ¨ ¨ ...... Te¨ fitoj pervoj e ¨ ...... Te¨ mos u bie me¨ ne¨ qafe¨ prinderve financiarisht ¨ ...... Tjeter ......................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Arsyet e mesiperme nuk jane medoemos te keqija, por ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ duhet ta mendosh mire se cila eshte arsyeja e vertete pse do ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe te largohesh nga shtepia. Per shembull, nese po iken qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ t’u besh bisht problemeve ne shtepi, realiteti mund te te be¨ fasoje. ¨ ¨ ¨ Daniela, e cila u largua per pak kohe nga shtepia kur ishte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 20 vjece, ¸ mesoi mjaft nga pervoja e saj. Ajo thote: «Te gjithe¨ ¨ ¨ ve na duhet te jetojme me disa kufizime. Kur jeton me vete, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per shkak te orarit te punes ose te te ardhurave te pakta, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nuk mund te besh cfar ¸ e te duash.» Karmeni, qe shkoi jashte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shtetit per gjashte muaj, thote: «Me pelqente si pervoje, por ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shpesh nuk kisha fare kohe te lire. Me duhej te beja punet e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shtepise: te pastroja, te rregulloja gjerat e prishura, te shkul¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ja barerat e keqija, te laja rrobat, te ferkoja dyshemene etj.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mos lejo qe te tjeret te te shtyjne te marresh nje vendim ¨ ¨ ¨ te nxituar. (Proverbat 29:20) Edhe nese ke arsye te vlefsh¨ ¨ me per t’u larguar nga shtepia, ¨ A E DIJE . . . vetem kjo nuk mjafton. Duhet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te dish te kujdesesh per veten. Arsyeja pse do qe te ¨ ¨ ¨ Kjo na con ¸ ne pyetjen e dyte . . . largohesh ¨ ¨ nga sht ¨ epia, do te percaktoj ¨ ¨ e sa A jam i pergatitur? i lumtur do t e jesh kur ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Te ikesh nga shtepia per te te jetosh me vete. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ jetuar me vete, eshte si te besh

?

¨ ¨ 50 Te rinjte pyesin . . .

=

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Njeriu do ta lere babane dhe nenen.» —Mateu 19:5, Diodati i Ri. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje ekskursion ne natyre. A do te guxoje te shkoje ne vende ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te pabanuara pa ditur te ngresh tenden, te ndezesh zjarrin, te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gatuash ose te lexosh harten? Veshtire se po. E megjithate, ¨ ¨ ¨ mjaft te rinj largohen nga shtepia pa ditur tamam si te mbaj¨ ¨ ¨ ne nje shtepi. Mbreti i mencur ¸ Solomon tha se ‘mendjeholli i shqyrton ¨ ¨ ¨ ¨ hapat e tij’. (Proverbat 14:15) Per te kuptuar nese je i perga¨ ¨ ¨ ¨ titur te jetosh me vete, shqyrto aspektet e meposhtme. Ver ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje shenje  perbri aftesive qe tashme ke dhe nje shenje  ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ perbri atyre qe duhet te permiresosh. ¨ ¨ ¨ ¨ O Administrimi i parave: «Kurre nuk me eshte dashur ¨ ¨ ¨ te nxjerr leke nga xhepi,—thote Serena 19-vjecare.—Kam ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ frike te largohem nga shtepia dhe t’i administroj vete para¨ ¨ ¨ ¨ te.» Si te mesosh t’i administrosh parate? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nje proverb biblik thote: «Njeriu i mencur ¸ do te degjoje e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ do te marre me shume mesim.» (Proverbat 1:5) Prandaj, pse ¨ ¨ ¨ nuk pyet prinderit se sa mund te shkojne shpenzimet mujo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ re per nje person per qirane ose kredine, ushqimin, makinen ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ose udhetimet? Pastaj kerkoju prinderve te te mesojne si te ¨ ¨ administrosh te ardhurat dhe si te paguash faturat.1 ¨ ¨ ¨ O Punet e shtepise: Brajani, ¨ ¨ ¨ 17 vjec,¸ thote se ajo qe e tremb me ¨ ¨ ¨ ¨ 1 P er me shume informacion, shih vellimin 2, kapitulli 19.

¨ ¨ ¨ ¨ Te¨ largohesh ¨ ¨ nga shtepia ¨ eshte si ¨ te besh nj¨ e ekskursion ne natyr e. ¨ Para ¨ se te¨ nisesh, duhet¨ te mesosh te kujdesesh per veten ¨ ¨ A jam gati te largohem nga shtepia? 51

«

¨ ¨ ¨ e.¨ Por, Eshte¨ normale te¨ deshirosh pavaresin ¨ ¨ ¨ ¨ nese arsyeja pse deshiron te largohesh esht e¨ ¨ ¨ ¨ qe te shpetosh nga rregullat, kjo tregon se nuk ¨ ¨ te¨ jetuar me¨ vete. —Aroni je vertet gati per

»

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shume po te largohet nga shtepia, eshte larja e rrobave. Si ¨ ¨ ¨ ta kuptosh nese je gati per t’u kujdesur per veten? Aroni ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 20-vjecar ¸ sugjeron: «P erpiqu te jetosh per nje jave sikur te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ jesh me vete. Ha vetem ate qe ke gatuar vete, qe ke blere ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vete, me parate qe jane fryt i punes tende. Vish rrobat qe lan ¨ ¨ ¨ dhe hekuros vete. Pastro dhe rregullo shtepine. Gjithashtu, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ perpiqu te udhetosh vete, pa ndihmen e dikujt qe te con ¸ me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ makine atje ku do ti.» Ky sugjerim do te te ndihmoje per dy ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gjera: (1) te fitosh aftesi te dobishme dhe (2) te vleresosh me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shume punen qe bejne prinderit. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ O Marredheniet me te tjeret: A ke marredhenie te mire ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me prinderit, motrat e vellezerit? Nese jo, mund te mendosh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe do ta kishe me te lehte po te jetoje me nje shok ose shoqe. ¨ Por shiko cfar «Dy nga shoqet e mia ¸ e tregon Eva 18-vjecare: ¸ ¨ ¨ filluan t e jetonin bashke. Para ¨ ¨ ¨ KESHILLE se te transferoheshin, ishin ¨ ¨ ¨ ¨ shoqe te ngushta, por nuk jetoPer njefare¨ kohe, ¨ ¨ ¨ ¨ nin dot me njera-tjetren. Njera jepu ¨ prinderve shumen ishte e rregullt, tjetra e crregullt. qe mbulon ¸ ¨ shpenzimet ¨ ¨ e tua per ushqimin, Nj era ishte e perqendruar tek ¨ ¨ ¨ strehimin adhurimi i Perendise, tjetra jo ¨ ¨ dhe te tjera si keto. Nese nuk arrin ¨ dhe aq. Nuk funksionoi!» ose ¨ nuk je i gatshem ¨ ¨ te mbulosh shpenzimet Cila eshte zgjidhja? Erina, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e tua nderkoh e qe jeton 18 vjece, ¸ thote: «Mund te me¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me prind erit, zor se do ¨ ¨ ¨ sosh shume per marredhenien te jesh gati per te jetuar ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me te tjeret gjate kohes qe jeme vete. ¨ ¨ ton me familjen. Meson si te



¨ ¨ 52 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ zgjidhesh problemet dhe te hapesh rruge. Kam vene re se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ata qe largohen nga shtepia per te shmangur mosmarre¨ ¨ ¨ ¨ ¨ veshjet me prinderit, mesojne t’u bejne bisht problemeve, e jo t’i zgjidhin.» ¨ O Rregullsia ne aktivitetet fetare: Disa largohen nga ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shtepia me synimin per te mos marre pjese ne aktivitetet fe¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tare te prinderve. Disa te tjere kane deshiren e mire te mbaj¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne nje program te rregullt per studimin e Bibles dhe per ak¨ ¨ tivitetet fetare, por shume shpejt i merr rryma dhe bien ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ zakone te keqija. Si t’ia besh qe ‘besimi yt te mos shkallmo¨ het si nje anije’?1—1 Timoteut 1:19. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Perendia Jehova do qe te gjithe ne t’i vertetojme ato qe ¨ ¨ ¨ besojme. (Romakeve 12:1, 2) Prandaj, vendos nje program ¨ ¨ ¨ ¨ te rregullt per leximin e Bibles dhe aktivitetet fetare, e per¨ ¨ ¨ ¨ mbaju atij. Pse te mos e shkruash kete program ne kalendar ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhe te shohesh nese mund t’i permbahesh per nje muaj pa ¨ ¨ shtysen e prinderve? ¨ ¨ ¨ Pyetja e trete dhe e fundit eshte . . . ¨ Cfar e synimi kam? ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A do qe te largohesh nga shtepia per te shpetuar nga ¨ ¨ ¨ problemet ose nga autoriteti i prinderve? Nese po, ti po per¨ ¨ ¨ ¨ qendrohesh tek ajo qe po le e jo tek ajo qe ke perpara. Por ¨ ¨ ¨ ¨ 1 P er me shume informacion, shih vellimin 2, kapitujt 34 dhe 35.

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ Synimi ¨ ¨ qe dua te arrij duke ikur nga shtepia eshte ı ................................................................................................................................. ¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kjo eshte si te ngasesh makinen duke pare prapa me syte e ¨ ¨ ¨ ngulur te pasqyra—je kaq i perqendruar tek ajo qe po le pas, ¨ ¨ sa nuk sheh se ku po shkon. Cfar ¸ e meson nga kjo? Mos me¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndo vetem ikjen nga shtepia—perqendrohu te nje synim qe ia vlen. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Disa te rinj Deshmitare te Jehovait jane transferuar per ¨ ¨ ¨ ¨ te predikuar ne zona te ndryshme brenda vendit te tyre, ma¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dje edhe ne shtete te tjera. Disa te tjere largohen nga shtepia ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe te ndihmojne per ndertimin e vendeve te adhurimit ose qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te punojne ne nje zyre dege te Deshmitareve te Jehovait. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ndersa te tjere mendojne se duhet te jetojne me vete per ca ¨ ¨ kohe, para se te martohen.1 ¨ ¨ ¨ Cilido qofte synimi yt, mendohu mire. Nje proverb biblik ¨ ¨ ¨ thote: «Planet e atij qe ngulmon, sjellin me siguri perfitim, ¨ ¨ por kush eshte i nxituar, me siguri shkon drejt skamjes.» ¨ ¨ ¨ (Proverbat 21:5) Degjoji keshillat e prinderve. (Proverbat ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 23:22) Lutu per kete c¸ eshtje. Dhe, para se te marresh vendi¨ ¨ min, shqyrto parimet biblike qe trajtuam me lart. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Pyetja qe duhet bere nuk eshte: «A jam gati te largohem ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nga shtepia?», por «A jam gati te mbaj shtepine time?» Nese ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pergjigjja per pyetjen e dyte eshte po, atehere mund te jete ¨ ¨ koha te jetosh me vete. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Ne disa kultura, eshte zakon qe femijet, sidomos vajzat, te jetojne me prinderit ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ derisa te martohen. Bibla nuk permban keshilla specifike per kete c¸ eshtje.

¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Edhe pse jeta ne familjen tende eshte e veshtir ¨ ¨ ¨ ¨ e, si ¨ mund ¨ te¨ nxjerresh dobi duke ndenjur ne shtepi per njefare kohe? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Gjat te b¨ esh ¸ ¨ e mund ¨ e¨ kohes qe jeton ¨ ¨ me prinderit, cfar ¨ qe¨ te jesh ndihm ¨ e¨ per familjen ¨ dhe njekohesisht te pergatitesh per te jetuar me vete? ¨ ¨ 54 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ MARREDHENIET ME FAMILJARET

1

ditari im

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ P ershkruaj ¨ ¨ nje problem qe ke pasur kohet e fundit me nje pjesetar te familjes. ı

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Duke perdorur sugjerimet qe¨ ke lexuar ne ket¨ e pjese, shkruaj se si mund ta zgjidhesh problemin tend.

55

2 IDENTITETI YT 57 64 71 77 85 91 98 105 111

¨ ¨ Miqesite Tundimet ¨ Shendeti Veshja Besimi te vetja Trishtimi ¨ Vetevrasja Privaciteti Vdekja e prindit

¨8 Si ¨te ¨gjej ¨ shoke te mire? ¨ dike¨ qe¨ «Kur jam me nerva, kam nevoje¨ per ¨ ¨ te shfryj. jam e ¨ merzitur, dua¨ qe¨ dikush te¨ ¨ Kur ¨ shkoj ¨ Kur jam me¨ thot e se cdo gj e do t e e mir e. ¸ ¨ ¨ ¨ mua, e gezuar, dua ta ndaj gezimin me dike.¨ Per ¨ miqte¨ jane¨ te¨ domosdoshem.» —Britni.

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ THUHETse femijet kane nevoje per shoke loje, kurse ado¨ ¨ ¨ ¨ ¨ leshentet kane nevoje per miq. Ku qendron ndryshimi? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nje shok loje eshte dikush qe te ben shoqeri. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nje mik eshte dikush qe, gjithashtu, ka te njejtat vlera si ti. ¨ ¨ ¨ ¨ Si te gjej shoke te mire? 57

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Per me teper, Bibla thote se «shoku i vertete te do ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ cdo ¸ kohe, dhe te behet vella ne dite te veshtira». (Proverbat ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 17:17) Me sa duket, ketu behet fjale per nje shoqeri me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te ngushte se ajo qe gjeje ne fushen e lojes kur ishe fe¨ mije. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Fakt: Ndersa rritesh, ke nevoje per shoke qe: ¨ ¨ ¨ 1. Kane cilesi te admirueshme ¨ ¨ ¨ 2. Jetojne sipas normave te lavderueshme ¨ ¨ ¨ 3. Ndikojne per mire te ti ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Pyetje: Si te gjesh shoke qe i plotesojne keto kerkesa? ¨ ¨ ¨ Le t’i shqyrtojme nje nga nje. ¨ ¨ ¨ ¨ Kerkesa nr. 1 per miqesine: ¨ ¨ Cilesi te admirueshme ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e duhet te dish? Jo kushdo qe thote se te ka shok, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ i ploteson kerkesat per t’u quajtur i tille. Madje Bibla thote ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ se «ka nga ata shoke qe jane gati ta bejne cope njeri-tje¨ trin». (Proverbat 18:24) Kjo mund te duket e tepruar. Por ¨ ¨ ¨ mendo pak: a ke pasur ndonje «shok» qe ka perfituar nga ¨ ¨ ¨ ¨ ti? Po ndonje qe ka folur prapa kraheve ose ka perhapur ¨ ¨ thashetheme per ty? Nese po, mund ta kesh humbur besi¨ ¨ ¨ ¨ min tek ai.1 Gjithnje mbaj parasysh se, kur eshte fjala per ¨ ¨ ¨ shoke, me mire pak e sak. ¨ ¨ ¨ Cfar e te besh? Zgjidh si ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A E DIJE . . . shoke ata qe kane cilesi qe ia vlen t’i imitosh. ¨ Per nuk¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ endia ¨ «Te gjithe flasin mire per eshte¨ i anshem, ¨ ¨ por p¨ erzgjedh me kujdes shoqen time, Fionen. Dua te ¨ ¨

?

se ke do te¨ pranoj¨ e si ‘mysafir ne tenden e tij’. —Psalmi 15:1-5.

¨ ¨ 58 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ 1 Natyrisht, te gjithe gabojne. (Romake¨ ¨ ¨ ve 3:23) Pra, kur nje shok te lendon, por ¨ ¨ pastaj tregon se eshte penduar sinqerisht, ¨ mos harro se «dashuria mbulon nje shumi¨ ¨ ce mekatesh».—1 Pjetrit 4:8.

=

¨ ¨ ¨ ¨ «Ka nje mik me ¨te cilin lidhesh me ngushte ¨ se me nje vella.»—Proverbat 18:24. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ flasin mire edhe per mua. Dua qe edhe une te kem nje re¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ putacion te mire si ajo. P er mua, kjo eshte per t’u admiruar.»—Iveta, 17 vjece. ¸ ¨ ¨ ¨ Bej kete shqyrtim. 1. Lexo Galatasve 5:22, 23. ¨ ¨ ¨ ¨ 2. Pyet veten: «A i pasqyrojne shoket e mi cilesite e ‘fry¨ ¨ tit te frymes’?» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 3. Rendit me poshte emrat e shokeve te tu me te ngu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shte. Perbri secilit, shkruaj nje karakteristike te tij. Emri

Karakteristika

ı ................................................

..............................................

................................................

..............................................

................................................

..............................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Keshille: Ne qofte se te vijne nder mend vetem te meta, ¨ ¨ ¨ ¨ mbase eshte koha te kerkosh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ KESHILLE shoke me te mire. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ndiq norma Kerkesa nr. 2 per miqesine: ¨ ¨ te¨ drejta ¨ ¨ dhe Norma te lavderueshme ¨ te tjere¨ qe¨ po¨ perpiqen ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te b¨ ejne ¨ Cfar e duhet te dish? Sa ¸ t e nj ejt en ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gje,¨ do te ¨ me shume ta ndiesh nevojen kerkojn e¨ miqesin ¨ ¨ e ¨ ¨ ¨ tende.¨ Keta per shoke, aq me i prirur do ¨ jan ¨ e ¨ ¨ ¨ ¨ shoket me te mire. te jesh t’i ulesh kerkesat. Bibla ¨ ¨ ¨ thote: «Atij qe shoqerohet me ¨ ¨ budallenjte, do t’i shkoje keq.» ¨ (Proverbat 13:20) Fjala «budallenjte» nuk u referohet atyre ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe marrin nota te keqija ose qe nuk jane inteligjente. Ajo



¨ ¨ ¨ ¨ Si te gjej shoke te mire? 59

«

¨ me¨ shkeput ¨ ¨ nga nje¨ grup Kur prinderit en ¨ shokesh, mendoja se ata ishin te¨ vetmit me ¨ doja te¨ shoqerohesha. ¨ ¨ te¨ cilet Por keshilla ¨ ¨ ¨ e prinderve ishte e mire dhe, kur m’u hapen ¨ ¨ ¨ syte, kuptova se mund te gjeja plot shoke —Koli me¨ te¨ mire.¨

»

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pershkruan ata qe nuk ua vene veshin arsyetimeve te she¨ ¨ ¨ ndosha, por ndjekin nje rruge pa norma morale. Keta lloj ¨ ¨ ¨ ¨ shokesh me mire te mos i kesh. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e te besh? Ne vend qe te miqesohesh me kedo qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te del perpara, ji perzgjedhes. (Psalmi 26:4) Kjo s’do te tho¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te se duhet te kesh paragjykime. Ne kete kontekst, te jesh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ perzgjedhes do te thote te tregohesh aq i mprehte sa ‘te ¨ ¨ ¨ ¨ shohesh dallimin mes te drejtit dhe te ligut, mes atij qe i ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sherben Perendise dhe atij qe nuk i sherben’.—Malakia 3:18. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «U jam mirenjohes prinderve qe me ndihmuan te ze ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shoke te moshes sime qe ndjekin normat e Perendise.» —Kristoferi, 13 vjec.¸ ¨ ¨ ¨ Pergjigjju pyetjeve te meposhtme: ¨ a kam frike¨ se Kur jam me shoket, ¨ ı mos me shtyjne¨ te¨ bej¨ dicka ¸ O Po ¨ ¨ ¨ qe e di se eshte e gabuar? O Jo ¨ prinderve, ¨ A ngurroj t’ua prezantoj shoket ¨ ¨ ¨ ngaqe kam frike se prinderit ¨ ¨ O Po nuk do t’i pelqejne? O Jo ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Keshille: Nese u je pergjigjur po pyetjeve te mesiper¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me, kerko shoke qe kane norma me te larta—ata qe jane ¨ ¨ ¨ shembullore si te krishtere. ¨ ¨ 60 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ LEXO M¨ E SHUM E PER KETE TEME ¨ NE VELLIMIN 2, KAPITULLI 9

disa sugjerime ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Fol me prinderit per miqesite. Pyeti cfar ¸ e ¨ shokesh ki¨ ¨ ¨ shin kur ishin ne moshen tende. A u vjen keq per zgjedhjet ¨ ¨ e tyre? Nese po, pse? Pyeti si mund t’i shmangesh disa ¨ nga problemet qe kaluan ata. ¨ ¨ ¨ Prezantojua prinderve shoket e tu. Nese ngurron ta ¨ ¨ ¨ ¨ besh kete, pyet veten: «Pse ngurroj?» A ka dicka ¸ te shoket ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e tu qe ti e di se prinderit nuk do ta pelqejne? Nese po, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mbase duhet te jesh me perzgjedhes kur behet fjale per ¨ shoket. ¨ ¨ ¨ ¨ Degjo me vemendje. Interesohu per mireqenien dhe ¨ ¨ ¨ problemet e shokeve te tu.—Filipianeve 2:4. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Fal. Mos kerko persosmeri. «Te gjithe ne pengohemi ¨ ¨ shume here.»—Jakovi 3:2. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Leru pak hapesire. S’ka pse te jesh shume i ngjitur. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Shoket e vertete do te te gjenden prane kur te kesh nevoje ¨ per ta.—Eklisiastiu 4:9, 10.

¨ ¨ ¨ ¨ Kerkesa nr. 3 per miqesine: ¨ ¨ ¨ Ndikojne per mire ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e duhet te dish? Ne Bibel thuhet: «Shoket e keqij ¨ ¨ prishin cilesite e mira.» (1 Korintasve 15:33, Today’s Eng¨ ¨ ¨ ¨ lish Version) Nje vajze me emrin Lorena thote: «Shoket e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shkolles me pranonin ne shoqerine e tyre per sa kohe beja ¨ ¨ sic¸ me thoshin. Ndihesha e vetmuar, prandaj vendosa te si¨ ¨ ¨ ¨ ¨ llesha si ata, vetem e vetem qe te me pranonin.» Lore¨ ¨ ¨ na kuptoi se, kur ndjek normat e te tjereve, behesh si gur ¨ ¨ ¨ ¨ Si te gjej shoke te mire? 61

¨ ¨ ¨ ¨ shahu dhe ata te levizin si t’u teket. Ti meriton me shume se kaq! ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e te besh? Nderpriti lidhjet me ata qe ngulin kembe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe ti te imitosh menyren e tyre te jeteses. Nese i nderpret, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ do te te mbeten me pak shoke, por ama do te ndihesh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me mire me veten dhe do t’u hapesh udhe miqesive me te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mira, miqesi qe do te ndikojne per mire te ti.—Romakeve 12:2. ¨ ¨ ¨ «Shoku im i ngushte, Klinti, eshte i matur dhe tregon ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kujdes per ndjenjat e te tjereve. Keshtu kam mesuar shume prej tij.»—Xhejsoni, 21 vjec.¸ ¨ ¨ Beji vetes pyetjet e meposhtme: ¨ keq menyr ¨ ¨ si vishem, flas ı A e ndryshoj per en O Po ¨ ¨ ¨ ¨ ose sillem vetem qe t’u bej qejfin shokeve? O Jo ¨ ¨ A ndodh te shkoj ne vende moralisht ¨ per ¨ te¨ diskutueshme vetem O Po ¨ ¨ ¨ hater te shokeve? O Jo

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ P er te gjetur shoke te mire, do te ı .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Disa¨ me te medhenj se une qe do te doja t’i njihja me mire, jane .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

Kur¨ ndjek¨ normat ¨ ¨ e t¨ e tjer ¨ ¨ eve vetem ¨ e vet ¨ em qe te te pranojn e, b ehesh ¨ ¨ ¨ si gur shahu qe te levizin si t’u teket

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Keshille: Nese u je pergjigjur po pyetjeve te mepar¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shme, kerkoju keshilla prinderve a ndonje te rrituri te pje¨ ¨ ¨ kur. Po te jesh Deshmitar i Jehovait, mund te shkosh edhe ¨ ¨ ¨ te nje plak kongregacioni dhe t’i tregosh se ke nevoje per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndihme qe te zgjedhesh shoke qe do te ndikojne per mire te ti. ¨ ¨ ¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER: Po nese nje gjoja shok ose ndoshta ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ zemra jote¨ te shtyn¨ te besh gjera te keqija? Meso se si mund t’i besh balle. ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Cfar ¸ e cilesish do te vleresoje me teper te nje shok dhe pse? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Cfar duhet te permiresosh qe te jesh shok ¸ ¨ e cilesish ¨ me i mire? ¨ ¨ ¨ ¨ Si te gjej shoke te mire? 63

9

¨ ¨ Si t’i bej balle tundimit?

¨ S’ka as dhjete¨ minuta qe¨ ka filluar festa, kur Ker eni ¨ ¨ ¨ sheh djem qe hyjne me disa canta kartoni te ¸ ¨ dy Dihet medha. se c’ka brenda tyre. Asaj i kishte kapur ¸ ¨ mes atyre djemve qe¨ thoshin veshi¨ nje¨ bised e se ne¨ feste do te¨ kishte alkool me shumice.¨ ¨ degjon ¨ Befas¨ Kereni nga ¨pas nje¨ ze¨ te¨ ¨ njohur. «C’m e rri ashtu ti ‘Miss Merzia’?» eni kthehet ¸ ¨ Ker dhe sheh shoqen e saj, Xhesik en, me shishe birre ¨ en ¨ dy ¨ te¨ sapohapura. Xhesika ia zgjat nj er dhe i ¨thot¨ e: ¨ ¨ ¨ ¨ e¨ «Ec tani, mos me thuaj se je teper e vogel per te ber pak qejf.» ¨ nuk do qe¨ ta pranoje.¨ Por presioni esht ¨ Kereni e¨ ¨ e ka me¨ i forte¨ nga c’ia merrte mendja. Xhesik en ¸ ¨ ta konsiderojne¨ si shoqe dhe nuk do qe¨ te¨ tjeret ¨ ¨ «Miss¨ Merzia», si c e quajti ajo. Pastaj, Xhesika esht e¨ ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vajze e mir¨ e. Dhe¨ nese pi¨ ajo, te pije ¸ ¨ e keqe ka ¨ c’t ¨ me edhe¨ Kereni. «H¨ e se¨ birre esht e,—thot e vete Kereni.—Nuk eshte se po pi droge¨ apo po bej¨ seks.»

¨ ¨ ¨ KUR je i ri, tundimi vjen ne shume forma. Shpesh ka te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ beje me gjinine tjeter. «Vajzat e shkolles nuk te shqiten, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ —thote Ramoni 17-vjecar.—Kan e qejf te te prekin dhe te ¸ ¨ ¨ ¨ shohin deri ku mund te arrijne me ty. S’duan t’ia dine se u ¨ ¨ ¨ thua jo!» Diana, edhe ajo 17 vjece, ¸ ka pare se kjo eshte e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vertete. Ajo thote: «Nje djale m’u afrua dhe me hodhi kra¨ ¨ ¨ ¨ hun. I gjuajta fort ne krah dhe i thashe: ‘C’b ¸ en ore! As te njoh fare!’» ¨ ¨ Edhe ti mund te hasesh tundime dhe mbase duket se ¨ ¨ presioni s’ka te sosur. Tundimet e vazhdueshme jane si tro¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kitjet e perseritura ne dere edhe pse ke vene tabelen «Mos ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ trokit!». A e degjon kete trokitje me shpesh nga c’do te ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ doje? P er shembull, a te tundon ndonje nga gjerat e meposhtme? ¨ ¨ ı O T e¨ pish cigare O T e shohesh pornografi ¨

O T e pish alkool ¨ ¨ ¨ O T e marresh droge

¨

¨

¨

O T e kryesh marredhenie seksuale ¨ O Tjeter..........................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese ke vene shenjen  te ndonjera nga kutite e mesi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ perme, mos nxirr perfundimin se nuk je i prere per te qene ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ i krishtere. Mund te mesosh t’i mbash nen kontroll deshirat ¨ ¨ e gabuara dhe t’i besh balle tundimit. Si? Duke kuptuar cfa¸ ¨ ¨ ¨ ¨ re e shkakton tundimin, do ta kesh me te lehte. Shqyrto tre ¨ faktore. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1. Papersosmeria. T e gjithe njerezit e papersosur ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kane prirjen te bejne ate qe eshte e keqe. Edhe apostulli Pa¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vel, nje i krishtere i pjekur, pranoi me cilt ¸ ersi: «Kur dua te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ bej ate qe eshte e drejte, ajo ¨ qe¨ eshte e¨ keqe, eshte brenda ¨ ¨ meje.» (Romakeve 7:21) Eshte e qarte se edhe njeriu me i ¨ ¨ ¨ ¨ ndershem hera-heres i ndien «deshirat e mishit [dhe] deshirat e syve». (1 Gjonit 2:16) Por, po ta mbash mendjen ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te tundimi per te vepruar keq, vetem sa i perkeqeson gjerat, ¨ ¨ ¨ ¨ pasi Bibla thote: «Deshira, si behet pjellore, lind mekatin.» —Jakovi 1:15. ¨ ¨ Si t’i bej balle tundimit? 65

¨ 2. Ndikimet e jashtme. Tundimin e ke ngado qe hedh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ syte. «Si ne shkolle, edhe ne pune, njerezit flasin gjithe ko¨ ¨ ¨ ¨ ¨ hen per seksin,—thote Gertruda.—Ne televizor e ne ki¨ ¨ nema, gjithnje paraqitet kaq magjepses, kaq emocionues. ¨ Rralle tregohen pasojat negative.» Gertruda e ka provuar ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vete sa te forta mund te jene ndikimet e bashkemoshatare¨ ve dhe te medias. Ajo kujton: «Kur isha 16 vjece, ¸ mendoja ¨ ¨ ¨ ¨ se kisha rene ne dashuri. Mami u ul me mua dhe me tha se ¨ ¨ ¨ ¨ po te vazhdoja sic¸ e kisha nisur, do te ngelesha shtatzene. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ U trondita qe e conte neper mend nje gje te tille. Dy muaj ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ me vone, ngela shtatzene.» ¨ 3. «Deshirat karakteristike rinore.» (2 Timoteut 2: ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 22) Ketu perfshihet cdo deshire tipike e rinise, sic¸ eshte ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ deshira e forte per t’u pranuar nga te tjeret ose qe te te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ konsiderojne te rritur. Keto deshira nuk jane te gabuara ¨ ¨ ¨ ¨ ne vetvete, por po te lihen pa fre, mund ta bejne tundi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ min me te veshtire per ta perballuar. Per shembull, deshi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ra qe te tjeret te te konside¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A E DIJE . . . rojne te rritur mund te te beje ¨ ¨ ¨ te hedhesh poshte parimet e ¨ Perendia paratha se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mira qe te kane mesuar ne faJezui do te ishte ¨ besnik, ¨ ¨ milje. Keshtu ndodhi me Stipor kjo nuk do te thote ¨ se Jezui ishte robot, vin kur ishte 17 vjec.¸ Ai thote: ¨ ¨ ¨ i programuar per t’u «U rebelova kunder prinderve ¨ bindur. Perkundrazi, ¨ ¨ ¨ ¨ dhe beja gjithcka ¸ qe me kishin ai ishte nj¨ e qenie me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ thene te mos e beja, dhe kjo vullnet te¨ lire. ¨ Ai vete ¨ zgjodhi te qendronte ndodhi pak pas pagezimit.» besnik—nuk ishte ¨ ¨ dicka Si t’i besh balle? ¨ ¸ ¨ e paracaktuar ¨ ¨ ¨ ¨ per te kohe me pare. Kuptohet q e ndikimet e Ja pse u lut¨ me zjarr¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ permendura me siper jane te kur ishte nen sprove. ¨ forta. Gjithsesi, ti mund t’i besh —Hebrenjve 5:7. ¨ balle tundimit. Si?

?

¨ ¨ 66 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ LEXO M ¨ E ¨ SHUME PER KETE TEME NE VELLIMIN 2, KAPITULLI 15

provo! ¨ Merr nje busull dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vere ne menyre te tille qe ¨ ¨ shigjeta te tregoje veriun. Pa¨ ¨ ¨ staj ver nje magnet prane bu¨ ¨ sulles. Cfar ¸ e ndodh? Shigjeta nuk ¨ ¨ e tregon me me saktesi drejtimin. Ajo kthehet nga magneti. ¨ ¨ ¨ ¨ Ndergjegjja jote eshte si busulla. Ne qo¨ ¨ ¨ ¨ fte se stervitet sic¸ duhet, do te tregoje «veriun» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e do te te ndihmoje te marresh vendime te mencu¸ ¨ ¨ ra. Por shoqeria e keqe, ashtu si nje magnet, ushtron ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje terheqje qe mund te ta corientoj e gjykimin per vlerat ¸ ¨ ¨ ¨ morale. C’m ¸ esim del nga kjo? Perpiqu t’i shmangesh nje¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rezit dhe situatat qe mund te ta shtremberojne ndergjegjen.—Proverbat 13:20.

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Ne fillim, percakto cili eshte tundimi me i forte per ty. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ (Tashme mund ta kesh bere kete ne faqen 65.) ¨ ¨ ¨ ˘ Pastaj pyet veten: «Kur e has me shpesh kete tu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndim?» Ver nje shenje  perbri njerit prej rasteve te meposhtme: ¨ ı O Ne¨ shkolle¨ O Kur jam vetem ¨

¨

O Ne pune

¨

O Tjeter..........................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese e di kur ka me shume rrezik ta hasesh kete tu¨ ¨ ¨ ndim, mund te arrish ta shmangesh fare. P er shembull, me¨ ¨ ¨ ¨ ndo per situaten ne fillim te kapitullit. C’sinjal mund t’i ki¸¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shte vlejtur si paralajmerim Kerenit se ne feste do te kishte telashe? ..................................................................................................

¨ ¨ Si t’i bej balle tundimit? 67

«

¨ Ajo qe¨ me¨ ndihmon esht e¨ dijenia se kam ¨ ¨ ¨ perkrah Qenien me te fuqishme ne¨ univers ¨ dhe se mund t’i kerkoj ndihme¨ ne¨ cdo ¸ ¨ kohe. —Kristoferi

»

Si mund ta kishte shmangur fare tundimin?

ı .................................................................................................. ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Tani qe ke percaktuar cili eshte tundimi dhe ke kup¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tuar kur ka me shume te ngjare ta hasesh, je gati te ve¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ prosh. Gjeja me e rendesishme per ty eshte te kuptosh si ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund ta ndeshesh sa me rralle ose ta shmangesh fare ate ¨ ¨ ¨ ¨ tundim. Me poshte shkruaj c’mund te besh. ¸ .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ (Shembuj: Nese pas mesimit takon shpesh shoke shkolle ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe te shtyjne te pish cigare me ta, mbase mund te nderrosh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rruge qe te mos i takosh. Ne rast se te vijne shpesh mate¨ ¨ ¨ riale pornografike te padeshiruara kur je ne Internet, ndo¨ ¨ ¨ shta mund te instalosh programe qe bllokojne materialet ¨ nga ai burim dhe te gjitha sitet ¨ ¨ ¨ KESHILLE e ngjashme. Vec¸ kesaj, mund ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te perdoresh fjale me specifiPerdor kutin e «Kur sho¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ke kur ben kerkime ne Interket ¨ te bejne presion» qe gjendet¨ te faqet¨ 132 ¨ net.)



dhe 133 te librit Te rinjte ¨ pyesin . . . P¨ ergjigje ¨ praktike, vellimi 2, per ¨ te¨ planifikuar se¨ si do ¨ te pergjigjesh nese ¨ ¨ di¨ kush te ¨ tundon te besh dicka ¸ te gabuar. ¨ ¨ 68 Te rinjte pyesin . . .

Sigurisht nuk mund t’i ¨ ¨ shmangesh te gjitha tundimet. ¨ ¨ ¨ ¨ Heret a vone mund te hasesh ¨ ¨ ¨ ndonje tundim goxha te forte, ¨ ¨ mbase atehere kur nuk e pret. ¨ ¨ C’mund te besh? ¸

¨ Kur ¨ i dorezohesh tundimit, ¨ ¨ behesh skllav i deshirave te tua

¨ Ji i pergatitur Kur Jezui «u tundua nga Sata¨ nai», refuzimi i tij ishte i menjeher¨ shem. (Marku 1:13) Pse? Sepse ai e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kishte te qarte cfar ¸ e qendrimi do te ¨ ¨ ¨ mbante ne lidhje me c¸ eshtjet qe u ¨ ¨ ngriten. Jezui tashme kishte vendo¨ ¨ sur t’i bindej Atit te tij kurdohere. (Gjoni 8:28, 29) Jezui i tha me bindje ¨ ¨ ¨ keto fjale: «Nuk zbrita nga qielli per ¨ ¨ ¨ te bere vullnetin tim, por vullnetin e ¨ ¨ ¨ atij qe me dergoi.»—Gjoni 6:38. ¨ ¨ ¨ ¨ Ne faqen tjeter, shkruaj dy arsye pse duhet t’i besh balle ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tundimit qe ndesh me shpesh dhe dy veprime qe do te te ¨ ¨ ¨ ¨ ndihmojne ta besh kete.

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Qe te¨ jem me i forte per t’i bere balle tundimit, do te ı ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Disa¨ njerez, vende dhe rrethana qe duhet te shmang, jane ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Perendia e i besuesh ¨ ¨ esht ¨ ¨ em dhe nuk ¨ do te lejoj e q e t e tundoheni p ertej asaj q e mund ¨ ¨ ¨ te mbani, ¨ por bashk¨ e me tundimin ¨ ¨ do te¨ siguroje edhe ¨ rrugedaljen, qe te jeni ne gjendje t’i qendroni.»—1 Korintasve 10:13.

=

˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ Pse duhet t’i besh balle tundimit?

1 2

.............................................................................................. ..............................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Veprime qe do te te ndihmojne t’i besh balle: 1 2

.............................................................................................. ..............................................................................................

¨ ¨ Mos harro se, kur i dorezohesh tundimit, behesh skllav ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ i deshirave te tua. (Titit 3:3) Pse te lejosh te behesh rob i de¨ ¨ ¨ shirave te forta? Ji aq i pjekur sa t’i kesh ti nen kontroll de¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shirat, dhe jo te te kene ato nen kontroll ty. (Kolosianeve ¨ ¨ ¨ 3:5) Dhe lutu qe te vazhdosh keshtu.—Mateu 6:13.1 ¨ ¨ 1 Shih edhe kapitujt 33 e 34 te ketij libri.

¨ ¨ Ndihesh ¨ ¨ ¨ i keputur ¨ koh ¨ et¨ e fundit?¨ Zbulo si¨ mund te kesh nje shendet me te mire dhe si te rimarresh forcat.

¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER:

¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ˘ A tundohen krijesat e persosura?—Zanafilla 6:1-3; Gjoni 8:44. ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ C’ndikim mund ¸ ¨ ¨ te ket ¨ e besnikeria jote te te tjeret kur i ben balle tundimit?—Proverbat 27:11; 1 Timoteut 4:12.

¨ ¨ 70 Te rinjte pyesin . . .

¨ 10 Pse¨ te kujdesem ¨ per shendetin? ¨ nje¨ shenje¨  perbri ¨ V er cdo ¸ ¨ ¨ synimi qe kerkon te¨ arrish. ¨ ı O Te¨ pakesoj ankthin ¨

¨

¨

kontroll zemerimin O Te¨ mbaj nen ¨ ¨ e besim te vetja O Te¨ kem me¨ shum ¨ ¨ T e jem m e i v emendsh em O ¨ ¨ ¨ e energji O Te¨ kem m¨ e shum ¨ ¨ ¨ ¨ e te shendetshme O Te¨ kem l¨ ekure m ¨ O Te bie ne peshe

¨ ¨ ¨ KUR je i ri, disa gjera ne jete ¨ ¨ nuk mund t’i zgjedhesh, per ¨ ¨ shembull, prinderit, motrat, ve¨ llezerit dhe vendin ku jeton. ¨ Por me shendetin ndryshon ¨ puna. Edhe pse faktoret gjene¨ ¨ ¨ tik e kan e pjes en e tyre,

71

¨ ¨ ¨ gjendja jote fizike shpesh varet nga menyra e jeteses qe ti zgjedh.1 ¨ ¨ ¨ ¨ Por ti mund te thuash: «Jam shume i ri per t’u shqetesuar ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per shendetin.» Vertet mendon keshtu? Shihe pak listen e sy¨ ¨ nimeve ne faqen 71. Sa prej tyre shenove? Mos e beso po de¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ she, por shendeti i mire eshte cel ¸ esi per te arritur secilin prej ¨ ketyre synimeve. ¨ ¨ Ndoshta je si Ambra 17-vjecare qe thote: «Ishte e pamu¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndur te haja vetem drithera te shendetshme dhe ushqime pa ¨ ¨ ¨ yndyre e pa sheqer.» Nese ndihesh edhe ti keshtu, mos u ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shqeteso. Nuk ke pse t’i lesh fare embelsirat dhe te vraposh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per kilometra te tere cdo ¸ jave. Ne te vertete mund te te duhen ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vetem disa rregullime te vogla qe te fillosh te dukesh me mire, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te ndihesh per mrekulli e te japesh maksimumin. Le te sho¨ ¨ ¨ ¨ him se si ia kane dale mbane disa nga moshataret e tu. ¨ ¨ ¨ Ha si duhet dhe do te dukesh me mire ¨ ¨ ¨ ¨ Bibla keshillon te hame me mase. «Mos . . . u dend me ushqim»,—thuhet te Proverbat 23:20. (Contemporary Eng¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ lish Version) Nuk eshte gjithmone e lehte t’ia vesh veshin ke¨ saj keshille. ¨ ¨ ¨ «Ashtu si shume adoleshente, jam gjithmone i uritur. Pri¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nderit thone se mua nuk me mjaftojne as shtate furra buke.» —Andrea, 15 vjec.¸ ¨ ¨ ¨ ¨ «Ngaqe nuk e kuptoj tamam sa me demtojne tani ¨ disa ushqime, nuk me duket aq problem po t’i ha.»—Daniela, A E DIJE . . . 19 vjece. ¸ Fizkultura nxit ¨ ¨ ¨ ¨ A ke nevoje te ushtrosh me clirimin e endorfines, ¸

?

¨ ¨ nje e¨ kimike ¨ substanc ¨ ne tru qe lehteson ¨ ¨ dhembjen dhe¨ te ben ¨ ¨ te ndihesh me mire. ¨ ¨ 72 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Eshte e vertete se mjaft njerez vuajne ¨ ¨ nga semundje ose kufizime fizike qe nuk i ¨ ¨ ¨ kane ne dore. Ky kapitull mund t’i ndihmo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ je te kene nje shendet me te mire me gjithe kufizimet.

¨ ¨ ¨ «Ndryshova menyren e jeteses» ¨ ¨ ¨ ¨ «Ne vitet e para te adoleshences, isha mbipeshe, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhe kete s’e kisha dashur kurre. E vuaja shume qe duke¨ ¨ sha dhe ndihesha ashtu fizikisht. Here pas here perpiqe¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sha te dobesohesha me ndonje diete te vecant e, por prape ¸ ¨ ¨ ¨ i vija kilet qe humbja. Keshtu, kur isha 15 vjece, ¸ thash¨e: ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Mjaft!» Doja te bija ne peshe me menyren e duhur, nje me¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nyre qe mund ta ndiqja gjithe jeten. Bleva nje liber qe tre¨ ¨ ¨ ¨ gonte se si te zgjidhja ushqime te shendetshme e si te ¨ ¨ ¨ beja ushtrimet e duhura, dhe ate qe lexoja aty e zbatoja. ¨ ¨ ¨ Isha e vendosur te mos dorezohesha, edhe nese shkurajo¨ ¨ ¨ hesha ose e lija dieten e fizkulturen per pak. A pati rezul¨ ¨ tat? Brenda vitit humba 25 kilograme. Kam dy vjet qe e ¨ ¨ ¨ ¨ mbaj peshen qe deshiroja. S’ma merrte mendja kurre se do t’ia dilja! Mendoj se ia arrita sepse nuk mbajta thjesht ¨ ¨ ¨ ¨ diete, por ndryshova menyren e jeteses.»—Katerina, 18 vjece. ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shume vetekontroll kur behet fjale per ushqimet? Me poshte ¨ ¨ ¨ moshataret e tu tregojne se cfar ¸ e i ndihmon. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ V erja veshin stomakut. «Me perpara numeroja kalorite, ¨ —thote Xhulia 19-vjecare,—por tani cohem nga tavolina kur ¸ ¸ ndihem e ngopur.» ¨ ¨ ¨ ¨ Mos ha ushqime jo te shendetshme. «Vetem duke le¨ ¨ ne pijet me gaz,—thote Piteri ¨ ¨ ¨ KESHILLE 21 vjec,—humba 5 kilograme ¸ ¨ ¨ brenda nje muaji.» Gjej ¨ nj¨ e shok ¨ ¨ ose shoqe ¨ ¨ ¨ p er t e b ere fizkultur e. Ai Hiq zakonet e keqija ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ose ajo do t e jet e nj e shtyte ngrene. «Perpiqem te mos ¨ ¨ ¨ se e ¨mire per ty pasi¨ nuk ¨ ¨ ¨ e mbush pjaten per se dyti», do te duash ta zhgenjesh. ¨ —thote Erina 19-vjecare. ¸



¨ ¨ ¨ Pse te kujdesem per shendetin? 73

«

¨ Me¨ pelqen si ndihem kur bej¨ ushtrime. Dhe, kur fale¨ tyre filloj te¨ dukem me¨ mire,¨ kam me¨ shume¨ besim te vetja. —Emilia

»

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Sekreti i suksesit: Mos ler asnje vakt pa ngrene. Nese le ¨ ¨ ¨ ¨ ndonje, do te te grije uria dhe mund ta teprosh vaktin pasues. ¨ ¨ ¨ ¨ Bej me shume fizkulture dhe ¨ ¨ ke per t’u ndier per mrekulli ¨ ¨ ¨ ¨ Bibla thote: «Stervitja e trupit eshte e dobishme.» (1 Timo¨ ¨ ¨ ¨ teut 4:8) Megjithate, duket se mjaft te rinj nuk e kane shume ¨ qejf fizkulturen. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «S’e ke idene sa shume nxenes ngelnin ne fizkulture kur ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ isha ne shkolle te mesme, megjithese fizkultura ishte lenda ¨ ¨ ¨ ¨ me e lehte, ishte buke e djathe.»—Ricardi, 21 vjec.¸ ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Disa mendojne: ‘E pse te vrapoj jashte ne pike te vapes ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ derisa te djersit e te lodhem kur mund te bej nje loje me video ¨ ¨ ¨ ¨ ku te me duket sikur jam une ajo qe po vrapon?’»—Rutha, 22-vjece. ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A te lodh vetem ideja e fizkultures? Nese po, do te marresh ¨ ¨ ¨ ¨ tri «trofe» ne rast se mban nje program te mire fizkulture. ¨ Trofeu nr. 1. Fizkultura te forcon imunitetin. «Babai im ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ thoshte gjithmone: ‘Nese s’gjen kohe per fizkulture, atehere ¨ ¨ ¨ gjej kohe per t’u semurur’»,—shprehet Rakela 19-vjece. ¸

¨ ¨ ¨ Shendeti esht ¨ e si makina. ¨ Nese nuk e mir¨ emban ¨ ¨ ¨ si ¨ duhet, do¨ te te¨ lere ne mes te rruges ¨ ¨ 74 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ Trofeu nr. 2. Fizkultura ndihmon qe truri te cliroj e sub¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ stanca kimike qe te qetesojne. «Vrapi me lehteson goxha ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kur kam shume gjera ne koke,—thote Emilia, 16 vjece.—Fizi¸ ¨ ¨ ¨ ¨ kisht ndihem e perterire dhe emocionalisht mjaft e lehtesuar.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Trofeu nr. 3. Fizkultura mund te jete argetim. «Me pel¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qejne shume veprimtarite ne natyre,—thote Rutha, 22 vje¨ ¨ ¨ ¨ ce,—prandaj bej ecje ne kembe, not, snoubord dhe xhiro me ¸ ¨ biciklet e.» ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Sekreti i suksesit: Bej te pakten tri here ne jave nga ¨ ¨ ¨ ¨ 20 minuta ato ushtrime energjike qe te pelqejne. ¨ ¨ ¨ ¨ Fli me shume dhe do te japesh maksimumin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Bibla thote: «Eshte me mire te kesh nje grusht me pushim, ¨ se dy grushte me mund dhe duke u rropatur pas eres.» (Ekli¨ ¨ ¨ ¨ siastiu 4:6) Pa fjetur mjaftueshem, nuk do te arrish te besh as¨ gje sic¸ duhet. ¨ ¨ ¨ «Nese nuk fle sa duhet, nuk me punon truri. Nuk arrij te ¨ ¨ ¨ perqendrohem ne asgje!»—Rakela, 19 vjece. ¸ ¨ ¨ «Aty nga ora 2 e pasdites jam kaq e lodhur sa gati me ze ¨ ¨ ¨ gjumi ne mes te bisedes.»—Kristina, 19 vjece. ¸

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nje synim i¨ arsyeshem qe mund te ve ne lidhje me dieten ¨ time, eshte ı ................................................................................................................................. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nje synim¨ i arsyesh ¨ ¨ em qe mund te ve ne lidhje me fizkulturen, eshte .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Do te bej¨ cmos qe muajin tjeter te fle mesatarisht ........ ore ¸ cdo ¸ nate. ¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

=

¨ ¨ ¨ «Stervitja e trupit eshte e dobishme.»—1 Timoteut 4:8. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A ke nevoje te flesh me shume? Ja cfar ¸ e kane bere disa nga ¨ moshataret e tu. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mos rri zgjuar deri vone. «Perpiqem te shkoj ne shtrat ne ¨ ¨ ¨ ¨ nje orar te arsyeshem»,—thote Katerina 18-vjecare. ¸ ¨ ¨ ¨ Mos komuniko me shoket ne oret e vona. Ricardi 21 vjec¸ ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ thote: «Ndonjehere shoket me merrnin ne telefon ose me der¨ ¨ ¨ ¨ gonin mesazhe shume vone, por kohet e fundit kam mesuar ta ¨ ¨ ¨ ¨ nderpres biseden dhe te shkoj ne shtrat.» ¨ ¨ ¨ Syno rregullsine. «Kohet e fundit,—thote Xheniferi ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 20-vjecare,—po perpiqem te fle dhe te zgjohem ne te njejtat ¸ ¨ orare cdo ¸ dite.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Sekreti i suksesit: Bej cmos te flesh te pakten tete ore cdo ¸ ¸ ¨ nate. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Vetem dobi do te kesh po te besh sikur edhe disa hapa te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vegjel per t’u kujdesur per veten. Mos harro, nese ke shendet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te mire, do te dukesh me mire, do te ndihesh per mrekulli dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ do te japesh maksimumin. Dhe ndryshe nga disa gjera ne jete, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gjendjen tende fizike deri ne njefare mase e ke ne dore. «Ne ¨ ¨ ¨ fund te fundit,—thote Erina 19-vjecare,—sh endeti yt varet ¸ ¨ ¨ vetem nga nje njeri, nga ti.» ¨ ¨ ¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER: Nuk arrin te gjesh gjuhen ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e perbashket me prind erit kur behet fjale per veshjen? ¨ Zbulo se si mund te bini dakord. ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ˘ Si ndikon kujdesi per shendetin te besimi qe ke te vetja? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Cfar ¸ ¨ e eshte me e rendesishme se kujdesi per shendetin fizik?—1 Timoteut 4:8. ¨ ¨ 76 Te rinjte pyesin . . .

¨ 11¨ Cfar ¸ e te vesh?

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Edra eshte gati te dale dhe prinderit s’u besojne syve. ¨ ¨ ¨ ¨ —Keshtu do te dalesh?—kercen babai. ¨ ¨ —C’t ¸ e keqe ka?—i pergjigjet Edra, gjoja e habitur. —Po shkoj deri te qendra tregtare me shoqet. ¨ ¨ —Jo me ato rroba!—thote e ema. ¨ ¨ ¨ —O mami, po gjithe moshataret e mi ¨ keshtu vishen, —ankohet Edra.—Pastaj, ky stil me shkon me tipin. ¨ ¨ ¨ —Po me¨ ¨ ¨ pikerisht kjo nuk na ¨ pelqen, tipi qe dukesh ¨ kete stil!—ia kthen ¨ ¨ prere i ati.—Hajde ¨ ¨ vajz ¨ e e¨ mbare, shko nderrohu, perndryshe s’ke per te dale gjekundi! 77

¨ ¨ ¨ PERPLASJET per veshjen nuk linden sot. Ndoshta edhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ prinderit e tu kane pasur perplasje te tilla me prinderit e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tyre kur ishin ne moshen tende. Ne ate kohe me siguri jane ¨ ¨ ndier sic¸ ndihesh ti sot. Por tani ata kane kaluar ne krahun ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tjeter dhe here pas here ne shtepi plas lufta per punen e veshjes sate. ¨ ¨ Ti thua: Eshte e rehatshme. ¨ ¨ Ata thone: ¨ Te¨ tregon si shkatarraqe. Ti thua: Esht¨ e yll fare. ¨ ¨ ¨ Ata thone: e teper provokuese. ¨ Esht ¨ ¨ Ti thua: Eshte me gjysme cmimi. ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ Ata thone: Ta pret mendja. . . . Eshte gjysme rrobe. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A ka ndonje menyre per te vendosur armepushim? Po. ¨ Megani, 23 vjece, ¸ e ka gjetur sekretin. Ajo thote: «S’ka ¨ ¨ ¨ pse te ziheni. Mund te merreni vesh.» Te merreni vesh?! ¨ ¨ ¨ A do te thote kjo se duhet te vishesh si 40-vjecare? Mos u ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tremb! Te merreni vesh do te thote qe ti dhe prinderit te bi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sedoni per gjerat qe nuk jeni dakord e te gjeni variante te ¨ ¨ ¨ ¨ tjera qe, si ata, edhe ti, te mbeteni te kenaqur. Pse ia vlen? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1. Do te dukesh me mire se kurre, edhe ne sy te sho¨ keve. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 2. Ka te ngjare qe prinderit nuk do te te qortojne aq ¨ ¨ shume per veshjen. ¨ ¨ ¨ ¨ 3. Kur te shohin se po tregohesh e pergjegjshme ne ke¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te drejtim, prinderit mund te te japin me shume liri ne gje¨ ra te tjera. ¨ ¨ ¨ Atehere, fillojme. Mendo ¨ ¨ ¨ ¨ A E DIJE . . . per ndonje veshje qe ke pare ¨ ¨ ¨ ne Internet ose ne dyqan dhe Shpesh, ajo qe krijon ¨ ¨ ¨ deshiron ta blesh «patjeter». p¨ ershtypjet e para ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Gjeja e pare qe duhet te besh eshte veshja. ¨ ¨ eshte:

?

¨ ¨ 78 Te rinjte pyesin . . .

=

¨ ¨ ‘Stolisja jote te mos jet ¨ ¨ ¨ e . . . veshja ¨ e siperme, por le t e jet e njeriu i fshehte ¨ i zemres.’—1 Pjetrit 3:3, 4. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

Shqyrto parimet biblike ¨ ¨ ¨ Cudit erisht Bibla flet pak per veshjen. Mjaftojne pak ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ minuta qe t’i lexosh te gjitha keshillat biblike qe flasin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ drejtperdrejt per te. Megjithate, ne keto pak minuta do te ¨ ¨ ¨ ¨ gjesh udhezime te besueshme dhe me vlere. Per shembull: ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Bibla keshillon qe stolisja te jete «me modesti dhe ¨ ¨ ¨ mendje te shendoshe».1—1 Timoteut 2:9, 10. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Fjala «modesti» mund te te trembe. Mund te pyesesh ¨ ¨ ¨ ¨ veten: «Mos duhet te vishem si gjyshe?» Aspak! Ne kete ¨ ¨ ¨ kontekst, modestia nenkupton qe rrobat e tua te tregoj¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne se ke respekt per veten dhe per ndjenjat e te tjereve. ¨ ¨ ¨ (2 Korintasve 6:3) Ka lloj-lloj rrobash qe jane brenda ketij ¨ ¨ ¨ ¨ standardi. Daniela 23-vjecare thote: «Mbase eshte e ve¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shtire, por veshja jote mund te jete e kohes pa qene e ekzagjeruar.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Bibla thote se, kur behet fjale per paraqitjen, duhet te ¨ ¨ ¨ ¨ perqendrohesh te «njeriu i fshehte i zemres» ose, sic¸ e per¨ ¨ kthen Today’s English Version, tek «ajo qe je perbrenda». —1 Pjetrit 3:4. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nje veshje jomodeste, per momentin mund te beje qe ¨ ¨ ¨ ¨ njerezit te kthejne koken, por ¨ ¨ ¨ ¨ eshte bukuria jote e brendKESHILLE ¨ ¨ ¨ shme ajo qe do te fitoje res¨ ¨ ¨ Shmang stilet provokupektin afatgjate te te rriturese. ¨ ¨ ¨ ¨ Me ¨ to dukesh¨ e ve dhe te moshatareve te tu. perveluar dhe e per-



¨ 1 Edhe pse u drejtohen ¨ ¨ ¨ vajzave, k¨ eto parime biblike vlejne per te dyja gjinite.

qendruar te vetja. ¨ ¨ Cfar ¸ e te vesh? 79

¨ ¨ Veshja ¨ jote esht ¨ e si nje pankarte ku shkruhet¨ gjithcka ¨ ¸ per ¨ ty. Cfar ¸ e thote «pankarta» jote?

hi z a s e m e¨ jep q

?

¨ ¨ ¨ Edhe te moshatareve? Po. Edhe ata mund ta kuptojne ma¨ ¨ ¨ ¨ rrezine e veshjeve te ekzagjeruara. Per shembull, Britni ¨ ¨ ¨ ¨ 16-vjecare thote: «Te shpifet kur sheh se si grate u thone ¸ ¨ ¨ ¨ burrave ‘ja ku me ke’ me ate qe veshin.» Edhe Kena me¨ ¨ ¨ ¨ ndon po njesoj. Ajo thote per nje ish-shoqen e saj: «Cdo ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ gje qe vishte, sikur kishte te shkruar gjithandej ‘me shihni ¨ ¨ mua’. Ajo deshironte vemendjen e djemve, prandaj vishte ¨ ¨ ¨ ¨ rrobat qe binin me shume ne sy.» ¨ Merr mendimin e prinderve ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Te futesh ne cant ¸ e nje veshje jomodeste fshehtas pri¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nderve dhe te nderrohesh kur shkon ne shkolle, nuk eshte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mire. Prinderit do te kene me shume besim te ti, nese ¨ ¨ ¨ ¨ tregohesh e cilt ¸ er dhe e sinqerte me ta, edhe per gjerat ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe mendon se mund t’i besh pa e marre vesh ata. C’¸ eshte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e verteta, do te ishte mire te kerkoje mendimin e tyre kur ¨ ¨ 80 Te rinjte pyesin . . .

«

Kur shoh vajzat me veshje provokuese, ¨ to. Por kur shoh e humbas respektin per ¨ njerez me veshje modeste e te¨ lezetshme, i them vetes: ‘Ashtu dua te¨ dukem edhe une¨ ¨ —Natalina para te¨ tjereve.’

»

¨ ¨ ¨ ¨ deshiron te blesh a te veshesh dicka. (Proverbat 15:22) ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ —Perdor kutine «test per veshjen» ne faqet 82 dhe 83. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Perse do te ishte mire te kerkoje mendimin e tyre? Ti ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund te mendosh se misioni i prinderve eshte qe te te pe¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ngojne te veshesh gjera te kohes, por kjo nuk eshte me¨ ¨ doemos ashtu. Vertet qe mami dhe babi mund t’i shohin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gjerat ndryshe, por nganjehere pikerisht kjo te duhet. Na¨ ¨ ¨ talina 17-vjecare thote: «I cmoj keshillat e prinderve, sepse ¸ ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nuk dua qe, kur te dal nga shtepia, te turperohem ose te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me marrin neper goje per shkak te veshjes sime.» ¨ ¨ ¨ Vec¸ kesaj, le ta themi hapur: per sa kohe jeton me ¨ ¨ ¨ prinderit, je nen autoritetin e tyre. (Kolosianeve 3:20)

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ Nj¨ e pjesetar i familjes ose ¨ ¨ ¨ nje mik ¨ i pjekur¨ qe mund ¨ te pyes kur me pelqen te blej nje veshje, eshte ı ................................................................................................................................. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Her ¨ en tjeter¨ kur te blej nje veshje, do te mendoj per keta faktore: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ per nje rroper ty Mendo konkretisht ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Udhezime: dhe thuaju prinderve te plot¨ esojne ¨ ¨ Kopjoji¨ keto faqe. Plot ¨ eso kete faqe ¨ ¨ faqen ne te djathte. Pastaj shkembejini fletet me¨ prind erit¨ dhe diskutoni per ¨ ¨ ¨ ¨ pergjigjet. A ju ka habitur ndonj e p ergjigje? C’gj e t e re m esoi secili prej jush ¸ ¨ ¨ per pikepamjen e tjetrit?

¨ test per veshjen

be qe deshiron te veshesh ose te blesh.

¨ ¨ Pse te¨ p elqen? Renditi me num er ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e.¨ faktoret e meposhtem sipas rendesis ¨ ¨ ı ...... Eshte¨ firmato ¨ ¨

...... Joshese per seksin tjeter ¨ ...... E pranueshme nga moshataret ...... E rehatshme ...... Cmimi ¸ ¨ ................................................. ...... Tjeter

¨ Me siguri¨ reagimi i pare¨ i prinderve do te¨ jete: ¨

¨

¨

¨

O «Ne asnje menyre!» O «Ndoshta.» ¨ O «E pershtatshme.»

Arsyeja pse nuk¨ pranojne¨ ka mjaft te¨ ngjare¨ te¨ jete: ¨

¨

¨

e teper provokuese.» O «Esht ¨ si shkatarraqe.» O «T¨ e tregon ¨ e ekzagjeruar.» O «Eshte¨ moderne ¨ ¨ eson keq ne si prinder.» O «Na ¨ perfaq ¨ ¨ ¨ « Esht e tep er e shtrenjt e.» O ¨ O Tjeter .....................................................

a mund ta

¨ ¨ C’t shoh ne¨ pikepamjen ¸ e mira ¨ e prinderve? ............................................... ......................................................................

¨ A mund t’i behet ndonj e¨ rregullim ¨ ¨ ¨ ¨ kesaj rrobe qe te jete e pranueshme? ...................................................................... ......................................................................

82

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mendo konkretisht per nje rrobe per prinderit ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨

qe deshiron te veshe ose te bleje femija yt. ¨ ¨ Si mendon, pse i ¨pelqen kjo rrobe? ¨ Renditi er faktoret¨ ¨ meem ¨ num e meposht sipas e¨ ti mendon ¨ asaj ¨ q se ka me¨ shume¨ rend esi per te.¨

¨ ...... Eshte¨ firmato ¨ ¨ ¨ ...... Joshese per seksin tjeter ¨ ...... E pranueshme nga moshataret ...... E rehatshme ...... Cmimi ¸ ¨ ...... Tjeter .................................................

¨ ¨ Reagimi im i pare¨ esht e: ¨

¨

¨

¨

O «Ne asnje menyre!» O «Ndoshta.» ¨ O «E pershtatshme.»

¨ Arsyeja pse nuk pranoj mund te¨ jete: ¨

¨

¨

e teper provokuese.» O «Esht ¨ si shkatarraqe.» O «T¨ e tregon ¨ e ekzagjeruar.» O «Eshte¨ moderne ¨ ¨ eson keq ne si prinder.» O «Na ¨ perfaq ¨ ¨ ¨ « Esht e tep er e shtrenjt e.» O ¨ O Tjeter .....................................................

¨ zgjidhim se bashku?

¨ ¨ A esht e¨ thjesht c¸ eshtje arsyeja ¨ shijesh ¨ e¨ rrob ¨ pse nuk jemi dakord per ket e? O Po

O Mbase

O Jo

¨ A mund t’i behet ndonje¨ rregullim ¨ kesaj rrobe qe¨ te¨ jete¨ e pranueshme? ...................................................................... ......................................................................

vendimi

.................................................

83

¨ ¨ ¨ c’mund te themi per djemte? ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Parimet biblike te trajtuara ne kete kapitull vlejne ¨ ¨ ¨ ¨ edhe per djemte. Ji modest. Lejo qe njeriu i fshehte i ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ zemres, pra ai qe je vertet nga brenda, te dale ne pah. Kur ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mendon per nje veshje pyet veten: «Cfar ¸ e do t’u thote te ¨ ¨ tjereve per mua? A e pasqyron tamam personalitetin tim ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kjo veshje?» Mbaj parasysh se veshja eshte nje forme te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shprehuri. Bej kujdes qe ajo te pasqyroje vlerat ne te cilat beson.

¨ ¨ Gjithsesi, kur kupton pikepamjen e tyre dhe ata tenden, ¨ ¨ mbase do te habitesh se sa shpesh do te bini dakord. Si ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rrjedhoje, lufta per punen e veshjes me ne fund mund te ¨ mbaroje. ¨ ¨ Sugjerim per veshjen: Kur provon nje veshje, mendo ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pertej asaj qe sheh ne pasqyre. Nje veshje modeste ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pamje te pare, ndoshta nuk eshte me e tille kur ulesh ose ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kur perkulesh te marresh dicka. Nese eshte e mundur, ¸ ¨ ¨ ¨ merr mendimin e prindit ose te nje shoqeje a shoku te pjekur. ¨ ¨ ¨ ¨ A je armiku ¨ ¨ me i keq i vetes? C’mund te besh nese nuk te pelqen vetja? ¸

¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER:

¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ˘ Pse ¨ prinderit ¨ dhe adoleshentet shpesh kane perplasje ne lidhje me veshjet? ¨ ¨ ¨ ˘ Cfar ¸ e¨ aftesish ¨ ¨ mund te¨ fitosh duke diskutuar me prinderit per c¸ eshtje te veshjes? ¨ ¨ 84 Te rinjte pyesin . . .

12 ¨ ¨ ¨ Si te kem me shume besim te vetja? ı Kur shihesh ne¨ pasqyre,¨ Po Jo ¨ ¨ a je i kenaqur me pamjen tende? O O ¨ A mendon se ke aftesi ¨ ¨ te lavderueshme? O

¨ balle¨ A je ne¨ gjendje t’i besh ¨ ¨ ¨ presionit te bashkemoshatareve? O A i pranon kritikat me vend? O A reagon sic¸ duhet ndaj ¨ verejtjeve pa vend qe¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per ¨ ty? bejne te tjeret O ¨ ¨ ¨ A mendon se te tjeret te duan? O

¨ shendetin? ¨ A kujdesesh per O ¨ ¨ ¨ A kenaqesh kur te tjeret kane¨ sukses? O ¨ ¨ a mendon Ne¨ pergjith esi, ¨ se je i suksesshem? O

O O O

O O O O O

¨ iu pergjigje ¨ Nese jo disa ¨ erme, ¨ prej pyetjeve te¨ mesip ¨ ndoshta nuk ke shume besim te vetja dhe kjo te¨ pengon te¨ ¨ pikat e tua te¨ forta. shohesh Ky kapitull do te¨ te¨ ndihmoje¨ t’i zbulosh ato. 85

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ SHUME te rinj luftojne me pasigurite qe kane per pamjen e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ aftesite, si edhe per vleren e tyre ne krahasim me moshata¨ ¨ ¨ ¨ ret. A je edhe ti nje prej tyre? Nese po, nuk je i vetmi qe ndi¨ hesh keshtu. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Te metat me bejne te ndihem pertoke. Zakonisht jam ¨ kritikia me e keqe e vetes.»—Leticia. ¨ ¨ ¨ «Eh, sado e bukur ose i bukur te jesh, prapeseprape ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sheh gjithmone te tjere qe jane me te bukur se ti.»—Helena. ¨ ¨ ¨ ¨ «Ndihem shume ne siklet kur jam me te tjeret. Kam fri¨ ¨ ke mos dukem nje hic.»—Rakela. ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese pohimet e mesiperme jane te verteta edhe per ty, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mos u deshpero. Ka zgjidhje. Shqyrto tri gjera qe do te te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndihmojne te kesh me shume besim te vetja e ta shohesh ¨ ¨ ¨ ¨ veten nga nje kendveshtrim me pozitiv. ¨ ¨ ¨ ¨ Bej per te tjeret ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Shkrimi kyc. ¸ «Ka me shume lumturi te japesh, se te ma¨ rresh.»—Veprat 20:35. ¨ ¨ ¨ ¨ C’do te thote? Kur ndihmon te tjeret, ndihmon veten. ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ne c’kuptim? Nje proverb biblik thote: «Bujaria do te shper¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ blehet. Kush jep nje gote uje, do te marre nje gote uje ne kembim.» (Proverbat 11:25, Contemporary English Version) ¨ ¨ ¨ ¨ Pa dyshim qe ndihesh me mire me veten kur ndihmon te tje¨ ret.1 ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Mendoj se c’mund te bej per te tjeret dhe perpiqem te ¨¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndihmoj ndonje qe eshte ne nevoje ne kongregacion. Ndi¨ ¨ hem me mire kur u tregoj da¨ ¨ ¨ A E DIJE . . . shuri dhe vemendje te tjereve.» —Briana. ¨ ¨ ¨ Pikepamja qe ke per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Sherbimi i krishtere eshte veten, ndikon te menyra

?

¨ ¨ si te konsiderojn e ¨ ¨ e ¨ madje ¨ si te trajtojne te tjeret. ¨ ¨ 86 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ 1 Nese je Deshmitar i Jehovait, ¨ ¨ ¨ mendo ¨ sa i lumtur do t e jesh ¨ ¨ po ¨ t’u jap¨ esh t¨ e tjereve lajmin per Mbreterine e Perendise.—Isaia 52:7.

=

¨ ¨ ¨ ¨ «Secili te tregoje ¨me prova se e ¨ ¨ si esht ¨ vepra e vet, dhe at eher e do t e ket e shkak ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te ngazellohet vetem ¨ per¨ veten e jo te krahasohet me nje tjeter.»—Galatasve 6:4. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shperblyes, pasi te ben te mos mendosh per veten, por per ¨ ¨ te tjeret.»—Joni. ¨ ¨ ¨ Mbaj parasysh: Mos i ndihmo te tjeret vetem me syni¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ min per te marre dicka ¸ ne kembim. (Mateu 6:2-4) Te japesh ¨ ¨ ¨ ¨ me motivin e gabuar nuk te con ¸ gjekundi. Zakonisht te tjeret ¨ e dallojne se po shtiresh.—1 Selanikasve 2:5, 6. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e te besh? Mendo per dike qe ke ndihmuar ne te ka¨ ¨ ¨ ¨ ¨ luaren. Kush ishte dhe cfar ¸ e bere per te? ı .......................... ..................................................................................................

¨ Si u ndjeve me pas? ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mendo per dike tjeter qe mund te ndihmosh dhe shkruaj ¨ ¨ ¨ si ta besh kete. .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ Gjej shoke te mire ¨ Shkrimi kyc. ¸ «Shoku i ver¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tete te do ne cdo kohe, dhe te ¨ ¨ ¨ ¸ ¨ ¨ ¨ behet vella ne dite te veshtira.» —Proverbat 17:17. ¨ ¨ ¨ C’do te thote? Nje shok i ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mire eshte mbeshtetje e jashte¨ ¨ ¨ ¨ zakonshme ne kohe te veshtira. ¨ (1 Samuelit 18:1; 19:2) Vetem mendimi se dikush interesohet

¨ ¨ KESHILLE



¨ Mos ¨ i thuaj vetes gjera te tilla, si «Jam ¨ kot¨ fare» dhe «Nuk bej asgje si duhet». Ekzagjerime ¨ ¨ ¨ te tilla vetem ¨ sa te shkurajojn ¨ ¨ e. Prandaj, pervec¸ te metave, prano edhe pikat ¨ e tua te forta.

¨ ¨ ¨ Si te kem me shume besim te vetja? 87

«

Dikush mund te¨ jete¨ shume¨ simpatik dhe ¨ prape¨ t’i duket vetja i shemtuar. Nga ana ¨ ¨ tjeter, dikush mund te mos¨ jete¨ dhe aq i bukur, por i duket vetja yll bote. Eshte¨ e gjitha ¨ ¨ —Elisa c¸ eshtje qendrimi.

»

¨ ¨ ¨ ¨ per ty mund te te ngreje moralin. (1 Korintasve 16:17, 18) ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Prandaj, shoqerohu me ata qe ndikojne per mire te ti. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Shoket e vertete nuk do te te lene ne balte.»—Donaldi. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Ndonjehere ajo qe te ndihmon me shume eshte dijenia ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ se dikush interesohet vertet per ty. Kjo te ben te ndihesh ¨ njeri me vlere.»—Edra. ¨ ¨ ¨ ¨ Mbaj parasysh: Perpiqu qe me shoket te jesh vetvetja, jo ¨ ¨ ¨ ¨ te shtiresh vetem sa per t’u pelqyer atyre. (Proverbat 13:20; ¨ ¨ ¨ 18:24; 1 Korintasve 15:33) Nese ben veprime te pamenda ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ thjesht per t’u bere pershtypje te tjereve, do te ndihesh i po¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shteruar e i marre neper kembe.—Romakeve 6:21. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e te besh? Poshte shkruaj emrin e nje shoku qe te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndihmon ne menyren e duhur te kesh me shume besim te vetja.

ı .................................................................................................. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Pse te mos planifikosh te kalosh pak kohe me te?—She¨ ¨ ¨ nim: Nuk ka pse te jete i grup-moshes sate. ¨ Mos u dorezo kur gabon ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Shkrimi kyc. ¸ «Te gjithe kane mekatuar dhe nuk e kane ¨ ¨ ¨ ¨ arritur lavdine e Perendise.»—Romakeve 3:23. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ C’do te thote? Me pak fjale: je i papersosur. Kjo do te ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ thote se do te kete momente kur do te thuash ose do te besh ¨ ¨ dicka eve 7:21-23; Jakovi 3:2) Gabimet ¸ te gabuar. (Romak ¨ ¨ ¨ nuk mund t’i shmangesh, por ama mund te kontrollosh me¨ ¨ ¨ ¨ nyren si reagon kur gabon. Bibla thote: «I drejti mund te bjere ¨ ¨ ¨ edhe shtate here dhe ka per t’u ngritur.»—Proverbat 24:16. ¨ ¨ 88 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ «Ndonjehere mungesa e vetevleresimit vjen kur kraha¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sojme dobesite tona me pikat e forta te te tjereve.»—Kevini. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Te gjithe kane cilesi te mira dhe te meta. Duhet te jemi ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ krenare per cilesite e mira dhe te punojme me te metat tona.»—Lorena. ¨ ¨ ¨ ¨ Mbaj parasysh: Mos e perdor papersosmerine si justifi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kim per ta bere rruge mekatin. (Galatasve 5:13) Nese qelli¨ ¨ ¨ ¨ misht perfshihesh ne keqberje, nuk do te kesh miratimin e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ personit me te rendesishem, Perendise Jehova.—Hebrenjve 10:26, 27. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e te besh? Poshte shkruaj cfar ¸ e deshiron te permi¨ resosh te vetja.

ı .................................................................................................. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Shkruaj daten e sotme perbri cilesise qe shkrove. Bej ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kerkime ne botimet tona qe te kuptosh si te permiresosh ¨ ¨ ¨ dhe shiko sa ke ndryshuar ne fund te nje muaji.

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Kur moshataret me shajne para te tjereve, do te ı ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Kur t¨ e verej se po perqendrohem vetem te dobesite e mia, do te ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ Kartemonedha ¨ ¨ ¨ nuk¨ e humbet vleren ngaqe eshte pak ¨ e grisur. ¨ Po ashtu, vlera jote n e ¨ ¨ ¨ syte e ¨ Perendis ¨ e nuk ¨ bie ¨ p¨ er shkak te papersosmerise tende

¨ ¨ Vlera jote e vertete ¨ ¨ Bibla thote: «Perendia ¨ ¨ ¨ eshte me i madh se zem¨ ra jone.» (1 Gjonit 3:20) Kjo ¨ ¨ do te thote se ai shikon te ti ¨ vlera qe ti nuk i sheh te ve¨ ¨ ¨ tja. Por a e ndryshojne kete ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ fakt te metat e tua? Perfytyro sikur ke nje kartemonedhe me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vlere 5000 leke qe eshte grisur pak. A do ta hidhje ose do ta ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shihje si te pavlere vetem se eshte pak e grisur? Patjeter qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ jo! Ka ende te njejten vlere, me ose pa ate grisje. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Njesoj eshte edhe me vleren qe ke ne syte e Perendise. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Te metat e tua nuk e pengojne Perendine te shohe vlerat e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tua. Ai veren dhe vlereson te ti perpjekjet qe ben per t’i pel¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qyer, pavaresisht se sa te paperfillshme te duken ty. Vertet, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Bibla jep sigurine se «Perendia nuk eshte i padrejte, qe te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ harroje vepren tuaj dhe dashurine qe treguat per emrin e tij».—Hebrenjve 6:10. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER: A te pushton ndonjehere trishtimi ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ i thelle? Nese po, cfar ¸ e mund te besh? ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pse e priren ¸ ¨ te rinjte¨ ne menyre te vecant te mos kene besim te vetja? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pse ¨ esht¨ e e rendesishme te kesh respekt per veten ne masen e duhur? ¨ ¨ 90 Te rinjte pyesin . . .

13

Si ta largoj trishtimin?

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Sa ¨ here miqte e mi kan ¨ e probleme, ¨ ¨ ¨ ¨ une jam pran ¨ e tyre ¨ per t’i ndihmuar dhe ¨ p¨ er t’i bere¨ qe te ndihen me mire. Por pastaj—dhe kjo eshte¨ pjesa q¨ e nuk e sheh njeri—shkoj ¨ ¨ ¨ ne shtepi, mbyllem ne dhome dhe ia plas te qarit.»—Kela. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Kur¨ ndihem pertoke, ve¨ cohem nga te¨ tjer ¸ ¨ et. Nese me ftojne diku, nxjerr ¨ ndonje justifikim per te mos shkuar. Jam «ekspert»¨ per t’ia fshehur trishtimin tim. ¨ familjes ¨ Ata mendojne se jam shume mire.»—Riku.

¨ ¨ ¨ A JE ndier ndonjehere si Kela ose Riku? Nese po, mos u ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nxito per te nxjerre perfundimin se ka dicka ¸ qe nuk shkon te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ti. C’¸ eshte e verteta, cdok end e kap trishtimi here pas here. ¸ ¨ ¨ ¨ Kjo u ndodhte edhe grave e burrave besnike qe permenden ¨ ¨ ne Bibel.—1 Samuelit 1:6-8; Psalmi 35:14. 91

¨ ¨ Ne disa raste, ndoshta e kupton perse je i trishtuar, kur¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ se ne raste te tjera jo. «Nuk eshte e thene te kesh ndonje ¨ ¨ ¨ ¨ problem te madh qe te trishtohesh,—thote Ana 19-vjeca¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ re.—Mund¨ te ndodhe ne cdo ¸ kohe, edhe nese nuk ke asnje ¨ problem. Eshte e cuditshme, por ndodh.» ¸ ¨ ¨ Pavaresisht nga arsyeja ose edhe nese duket se nuk ka ¨ ¨ ¨ ¨ arsye, c’mund te besh kur trishtimi te mberthen me kthetrat ¸ ¨ e tij? Provo sugjerimet e meposhtme: ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1. Fol me dike. Ndersa kalonte veshtiresi te medha, Jobi ¨ ¨ tha: «Do te flas ne vrerin e shpirtit tim.»—Jobi 10:1. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Kela: «Lehtesimi qe ndiej pasi kam folur me dike, eshte i ¨ ¨ ¨ ¨ mahnitshem. Tani dikush e di cfar ¸ e po kaloj. Keshtu qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund te me hedhe litarin, te me nxjerre nga pusi ku kam ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rene e me ne fund te me shpetoje.» ¨ ¨ ¨ Sugjerim: Poshte shkruaj emrin e nje shoku me te cilin ¨ ¨ mund te hapesh kur te pushton trishtimi.

ı .............................................................................................. ¨ 2. Shkruaj si ndihesh. Kur trishtimi te mjegullon pi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kepamjen per jeten, ndoshta deshiron t’i hedhesh mendi¨ ¨ ¨ ¨ met e tua ne leter. Ne psalmet e frymezuara, Davidi ndo¨ ¨ ¨ njehere shprehte trishtimin e thelle. (Psalmi 6:6) Shprehja ¨ ¨ ¨ e ndjenjave me shkrim, te ndihmon ‘te ruash mencurin e ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ dhe aftesine per te menduar’. —Proverbat 3:21. A E DIJE . . . ¨ ¨ ¨ Edra: «Ndersa shkruaj, arrij S’ka asgj e t e keqe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te organizoj rremujen qe me te qash, edhe n ese je ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ eshte mbledhur ne koke nga djal¨ e. N¨ e nje moment te jetes se tij, mbreti David trishtimi. Kur i shpreh ndjenjat ¨ ¨ pranoi: «Gjithe naten dhe kupton pse ndihesh ashtu, ¨ e njom shtratin tim dhe trishtimi lehtesohet.» e laj me lot krevatin ¨ ¨ Sugjerim: P erdor tabelen tim.»—Psalmi 6:6. ¨ ¨ ¨ ne faqen 93 per te kuptuar si

?

¨ ¨ 92 Te rinjte pyesin . . .

¨ si ta lehtesosh trishtimin?

¨ Plotes ¨o tabelen

reagimi i gabuar

reagimi i duhur

¨ ¨ ¨ ¨ Nj¨ e mesues(e) me ben ¨ te ndihem i/e pavlere

¨ ¨ ¨ ¨ Nuk me te mesoj ¨ ¨ perpiqem ¨ ne lenden e tij/e saj

Sugjerim: Shih kapitullin 20 ¨ ¨ te ketij libri

¨ Nje shok/shoqe nuk ma var fare

¨ ¨ ¨ Perhap thashetheme per te

Sugjerim: Shih kapitullin10 ¨ ¨ ne vellimin 2

¨ Prinderit po divorcohen

¨ ¨ Mbaj m¨ eri ndaj nj¨ erit ose ndaj te dy prinderve

Sugjerim: Shih kapitullin 4 ¨ ¨ te ketij libri

ı .....................................

................................................

....................................................

.......................................

................................................

....................................................

.......................................

................................................

....................................................

.......................................

................................................

....................................................

situata

Si ta largoj trishtimin? 93

=

¨ ¨ «Jehovai¨ u rri prane¨ zemerthyerve, ¨ ¨ dhe shp eton ata q e e kan e frymen ¨ ¨ te derrmuar.»—Psalmi 34:18. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ eshte me mire te reagosh ne situata sprovuese. Kjo do te ta ¨ ¨ lehtesoje trishtimin. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 3. Lutu. Bibla thote se, nese lutesh per ate qe te shqete¨ ¨ ¨ ¨ ¨ son, ‘paqja e Perendise, qe kapercen cdo ¸ mendim, do te ru¨ ¨ ¨ ¨ aje zemren dhe fuqite e tua mendore’.—Filipianeve 4:6, 7. ¨ ¨ Estera: «Po perpiqesha te kuptoja pse ndihesha aq keq, ¨ ¨ ¨ por ishte e pamundur. I kerkova Jehovait te me ndihmonte ¨ ¨ ¨ te isha e lumtur. Isha shume e lodhur qe trishtohesha edhe ¨ ¨ ¨ kur nuk kisha arsye. Me ne fund gjeta forcen ta mposhtja tri¨ ¨ ¨ ¨ shtimin. Mos e nenvlereso kurre forcen e lutjes!» ¨ ¨ Sugjerim: Perdor Psalmin 139:23, 24 si model per lutjet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe i ben Jehovait. Hapja zemren dhe kerkoji te te ndihmoje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe te gjesh se cila eshte arsyeja e trishtimit tend. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Pervec¸ sugjerimeve te mesiperme, Fjala e Perendise, Bi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ bla, mund te jete nje ndihme me vlere. Kur e mbush mendjen me mendime inkurajuese nga tregimet biblike, kjo ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund te ndikoje per mire ne ndjenjat e tua. (Psalmi 1: ¨ ¨ 1-3) Gjithashtu, per te gjetur ¨ ¨ ¨ ¨ KESHILLE me shume mendime inkuraju¨ ese nga Bibla, mund te shqyrKur ¨ ¨ ¨ je i trishtuar, tosh pjeset me titull «Ja nje pershkruaj si ndihesh ¨ ¨ model» ne secilin nga vellimet e dhe pse mendon ¨ se je ¨ ¨ ¨ ¨ i trishtuar. Nj e muaj k etij libri. Ne faqen 227 te velli¨ ¨ ¨ ¨ ¨ m¨e vone, lexoje ate mit 2, do te shohesh edhe se qe¨ shkrove. ¨ ¨ ¨ ¨ A ndihesh si apostulli Pavel i perballoi me me¨ mire ne lidhje ¨ ¨ me sukses ndjenjat negative qe kiate problem? Nese po, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shkruaj se cfar ¸ e shte ndonjehere per shkak te ¨ ¨ ¨ ¨ te ndihmoi. papersosmerise.



¨ ¨ 94 Te rinjte pyesin . . .

Kur trishtimi nuk largohet ¨ ¨ ¨ ¨ «Disa her e n e m eMe ¨ndihme ¨ ngjes,—thote Rajani,— e perpjekje, ¨ ¨ ¨ ¨ mund te dalesh¨ me duket sikur e kam me ¨ ¨ ¨ nga pusi i thelle te lehte te mos dal nga ¨ ¨ i trishtimit krevati, sesa te jetoj nje ¨ ¨ ¨ ¨ dite tjeter pa pike qellimi.» Rajani vuan nga depresioni ¨ ¨ dhe nuk eshte i vetmi. Stu¨ ¨ dimet tregojne se rreth 1 ne ¨ ¨ ¨ 4 te rinj vuajne nga ndonje lloj ¨ depresioni gjate rritjes. ¨ ¨ Si mund te kuptosh nese vuan ¨ nga depresioni? Disa shenja jane: ¨ ¨ ndryshim i theksuar ne humor dhe ne sjell¨ ¨ ¨ ¨ je, vecim ¸ nga shoqeria, renie interesi pothuajse per cdo ¸ gje, ¨ ¨ ¨ ¨ ndryshim i madh ne zakonet e te ngrenit e te fjeturit dhe

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ P er t¨ e ngritur humorin, mund te perfshihem ne aktivitetet e meposhtme: ı ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Shoqerimi me keta miq do te me ndihmoje te lehtesoj trishtimin: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

«

Kur jam e trishtuar, nuk duhet te¨ vecohem nga ¸ ¨ Vertet ¨ te¨ tjeret. mund te¨ kem nevoje¨ te¨ rri ¨ qe¨ te¨ qartesoj ¨ vetem idete¨ dhe ndoshta t’i fus ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje te qare te mire. Por, pas kesaj, e di se ¨eshte¨ me¨ mire¨ te¨ shoqerohem ¨ me te¨ tjere¨ qe¨ te¨ heq mendjen nga ajo qe¨ me¨ trishtonte. —Kristina

»

¨ ¨ ¨ ndjenja te theksuara pavlefshmerie ose ndjenja te pajustifikueshme faji. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Sigurisht, thuajse te gjithe mund te kene ndonjehere nje ¨ ¨ ose disa nga keto simptoma. Por nese simptomat vazhdoj¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne per me shume se dy jave, pse te mos flasesh me prinde¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rit per t’u vizituar te nje mjek? Mjeku mund te te ndihmoje te ¨ ¨ ¨ kuptosh nese trishtimi yt ka nje shkak mjekesor.1 ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese vuan nga depresioni, nuk ka asgje per te te ardhur ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ turp. Me mjekime, shume jane bere me mire—ndoshta me ¨ ¨ ¨ ¨ mire se c’ishin ndier prej kohesh. Pavaresisht nese trishtimi ¸ ¨ ¨ yt vjen nga depresioni ose jo, mos harro fjalet ngushelluese ¨ ¨ ¨ te Psalmit 34:18: «Jehovai u rri prane zemerthyerve, dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shpeton ata qe e kane frymen te derrmuar.» ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Kur trishtimi disa te rinj mendojne t’i¨ japin fund jetes. Nese edhe ti ke¨ me-¨ ¨ ¨ ¨ zgjat, ¨ ¨ ¨ nduar ¨ per nje gje te tille, fol pa vonuar me nj e t e rritur tek i cili ke besim.—P er me ¨ ¨ shume informacion, shih kapitullin 14 te ketij libri.

¨ ¨ ¨ Po¨ sikur trishtimi ¨ ¨ te jete aq i forte sa te kesh menduar t’i japesh fund jetes?

¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER:

¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ˘ A te ndihmon e qara? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Si te ndihmon shoqerimi me te tjere qe te kapercesh trishtimin? ¨ ¨ 96 Te rinjte pyesin . . .

¨ JA NJE MODEL

Jobi ¨ ¨ ¨ Jobit i kthehet gjithe bota permbys. Ne fillim humbet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ bagetite me te cilat siguronte jetesen. I vdesin femijet. Dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pastaj semuret rende. T e gjitha keto i ndodhin brenda nje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kohe shume te shkurter dhe papritur. Ne deshperim te plo¨ ¨ ¨ ¨ te, Jobi thote: «Shpirtit tim i eshte neveritur jeta.» Ai shprehet se ndihet ‘i ngopur me cnderim e vuajtje’. (Jobi 10:1, 15) ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Por edhe ne mes te veshtiresive, ai refuzon t’ia ktheje krahet ¨ ¨ ¨ ¨ Krijuesit te tij. (Jobi 2:10) Nuk lejon qe ndryshimet ne jete, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ta ndryshojne ate vete. Ja pse Jobi eshte nje shembull qe¨ ndrueshmerie. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Kur perballesh me probleme, edhe ty ne njefare menyre ¨ ¨ ¨ ‘mund te te neveritet jeta’. Por ashtu si Jobi, mund te tre¨ ¨ ¨ gosh se je i pandryshueshem ne mes te ndryshimeve, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ i palekundur ne vendosmerine tende per t’i sherbyer Pere¨ ¨ ndise Jehova. Jakovi shkroi: «Ja, ne shpallim te lum¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tur ata qe qendruan. Ju keni degjuar per qendrue¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shmerine e Jobit dhe e keni pare shperblimin qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ i dha Jehovai, se Jehovai eshte shume i bute ne ¨ ¨ ¨ ¨ perzemersi dhe i meshirshem.» (Jakovi 5:11) ¨ Ai e donte Jobin e te do edhe ty.

14

¨ Pse te mos i jap fund?

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «PER mua eshte me mire te vdes se te rroj.» Kush i tha keto ¨ ¨ ¨ ¨ fjale? A ishte dikush qe nuk besonte te Perendia? Dikush qe e ¨ ¨ ¨ ¨ kishte braktisur Perendine? Apo dikush qe Perendia e kishte ¨ ¨ ¨ ¨ braktisur? Jo, asnjeri prej ketyre. Ai qe u shpreh keshtu ishte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Jonai, nje njeri i perkushtuar ndaj Perendise, por qe ishte i turbulluar.—Jonai 4:3 ¨ ¨ Bibla nuk thote se Jonai kishte nder mend t’i jepte fund je¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tes. Megjithate, pergjerimi i tij i deshperuar zbulon nje fakt ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te rendesishem: ndonjehere, edhe nje sherbetor te Perendise ¨ ¨ ¨ mund ta mbyte deshperimi.—Psalmi 34:19. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Disa te rinj deshperohen kaq shume, sa nuk gjejne arsye ¨ ¨ ¨ ¨ per te jetuar. Mund te ndihen si Laura 16-vjecare, e cila thote: ¸ ¨ «Prej vitesh kam kaluar here pas here periudha depresioni. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Shpesh me shkon nder mend te vras veten.» Cfar e mund te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¸ ¨ besh nese njeh dike qe ka thene se do t’i jape fund jetes ose ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nese edhe ti vete e ke menduar nje gje te tille? Le te shqyrtoj¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me perse mund te vije nje mendim i tille. ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar e qendron pas deshperimit? ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Pse dikush mund te mendoje t’i jape fund jetes? Mund te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ jene disa arsye. Nje nga arsyet eshte se jetojme ne «kohe kri¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tike, te veshtira per t’u perballuar» dhe shume adoleshente ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ jane tejet te ndjeshem ndaj presioneve te jetes. (2 Timote¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ut 3:1) Pervec¸ kesaj, per shkak te papersosmerise njerezore, ¨ ¨ ¨ ¨ disa mund te bluajne mendime shume negative per veten dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per boten qe i rrethon. (Romakeve 7:22-24) Disa here kjo ¨ ¨ ¨ ¨ vjen per shkak te keqtrajtimit. Ne raste te tjera, arsyeja mund ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te jete ndonje problem shendetesor. Vlen te permendet se ne ¨ ¨ ¨ ¨ nje vend, sipas llogaritjeve, me teper se 90 per qind e aty¨ ¨ ¨ ¨ ¨ re qe i dhane fund jetes, vuanin nga ndonje lloj semundjeje mendore.1 ¨ ¨ ¨ Natyrisht, askush nuk eshte i paprekshem nga problemet. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ne fakt, Bibla thote se «e gjithe krijesa—vazhdon te renkoje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1¨ Megjithat e, eshte e rendesishme¨ te themi se shumica e te rinjve qe vuajne nga ¨ ¨ nje semundje mendore, nuk kryejne vetevrasje.

¨ Pse te mos i jap fund? 99

¨ nese ndihesh i mbytur nga ankthi ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Edhe disa gra e burra besnike te permendur ne Bibel, ¨ ¨ ¨ ¨ ndonjehere u ndien te mbytur nga ankthet e jetes. ¨ Ja si u shprehen disa prej tyre. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Rebeka: «Nese me duhet te vuaj keshtu, atehere ¨ ¨ kot qe te rroj!»—Zanafilla 25:22. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Moisiu: «Te lutem me vra fare, . . . e mos me ler te shoh ¨ ¨ te zezen time.»—Numrat 11:15. ¨ Elija: «O Jehova, . . . merrma shpirtin, sepse une nuk ¨ ¨ ¨ ¨ jam me i mire se paraardhesit e mi.»—1 Mbreterve 19:4. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Jobi: «Ah sikur te me fshihje ne Sheol! . . . Te vije nje ¨ ¨ afat e te me kujtoje!»—Jobi 14:13. ¨ ¨ ¨ ¨ Ne secilin prej rasteve te mesiperm, situata ndryshoi ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per mire, madje ne nje menyre qe ata nuk mund ta kishin ¨ ¨ ¨ parashikuar. Te jesh i sigurt se e njejta gje mund ¨ ¨ te ndodhe edhe me ty!

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ se bashku dhe te perjetoje dhembje se bashku». (Romakeve ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 8:22) Ketu perfshihen edhe te rinjte. Faktikisht, te rinjte mund ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te ndikohen shume nga situata te veshtira, si keto me poshte: ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Vdekja e nje te afermi a nje shoku, ose ngordhja e nje ka¨ fshe shtepiake ¨ ˘ Mosmarreveshjet familjare ¨ ¨ ¨ ˘ Deshtimet ne shkolle ¨ ˘ Prishja e nje lidhjeje romantike ¨ ¨ ˘ Keqtrajtimet (perfshire abuzimet fizike ose seksuale) ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Sigurisht, heret a vone pothuajse te gjithe te rinjte do te ka¨ ¨ ¨ ¨ lojne nje ose disa nga situatat e renditura me siper. Pse disa ¨ ¨ 100 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ LEXO M¨ E SHUM E PER KETE TEME ¨ NE VELLIMIN 2, KAPITULLI 9

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ jane ne gjendje t’i durojne veshtiresite me mire se te tjeret? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Specialistet thone se te rinjte qe priren te dorezohen ne kete ¨ ¨ ¨ beteje, mendojne se askush nuk mund t’i ndihmoje dhe se nuk ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kane asnje rrugedalje. Me fjale te tjera, keta te rinj nuk shohin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ asnje shprese ne horizont. Ne te vertete, ata nuk duan te vdesin, por duan t’i japin fund dhembjes. ¨ ¨ Vertet s’ka rrugedalje? ¨ ¨ ¨ ¨ Ndoshta njeh ndonje qe do kaq shume t’i jape fund dhe¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mbjes, saqe thote se deshiron t’i jape fund jetes. Cfar ¸ e mund ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te besh ne kete rast? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ne qofte se nje miku yt eshte aq i deshperuar, saqe de¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shiron te vdese, bej cmos ta bindesh te kerkoje ndihme. Me ¸ ¨ ¨ ¨ pas, fol me nje te rritur te pjekur, do apo s’do miku yt. Mos ki ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ frike se mos prish miqesine me te. Duke vepruar keshtu, ¨ ¨ mund t’i shpetosh jeten. ¨ ¨ ¨ Po nese ti vete ke menduar t’i japesh fund gjithckaje? ¸ ¨ ¨ ¨ Mos u mbyll ne vetvete. Fol me dike—me nje prind, mik ose ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me dike qe te ka per zemer, qe do te te degjoje dhe do t’i ma¨ ¨ ¨ rre seriozisht fjalet e tua. Duke folur per problemet e tua, nuk ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ do te humbesh asgje, por vetem do te fitosh.1 ¨ ¨ Kuptohet, problemet nuk do te zhduken vetem duke fo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ lur per to. Por, mbeshtetja e nje miku te besueshem mund te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ jete pikerisht ajo qe te duhet per t’i pare gjerat me ekuiliber. ¨ ¨ ¨ ¨ Madje mund te te ndihmoje te gjesh zgjidhje praktike. ¨ ¨ Gjerat ndryshojne A E DIJE . . . ¨ ¨ ¨ Kur kalon nje periudhe te ke¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Viktima te nje vet¨ e- ¨ qe, kujto kete: sado e pashprese ¨ ¨ ¨ vrasjeje te duket nje situate, me kalimin e ¨ nuk jane vetem ¨ ¨ ¨ ¨ ata qe vrasin ¨ veten, ¨ kohes gjerat do te ndryshojne. por edhe te afermit

?

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Te krishteret qe jane te deshperuar, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kane edhe nje ndihme tjeter—pleqte e kongregacionit.—Jakovi 5:14,15.

e tyre.

¨ Pse te mos i jap fund? 101

¨ ¨ ¨ Ndjenjat e¨ deshperimit jane si re ¨ shtrengate—pas ca ¨ kohesh, do te largohen

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Psalmisti David, i cili kishte kaluar shume veshtiresi, ne nje mo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ment te jetes se tij i tha Perendise ne lutje: «Ti ma ke kthyer ¨ ¨ zine ne valle.»—Psalmi 30:11. ¨ ¨ ¨ Sigurisht Davidi nuk priste qe ta kishte valle gjithe jeten. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ E dinte nga pervoja se problemet shkojne e vijne. A e ke vene ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ re kete me problemet e tua? Disa mund te duken te paper¨ ¨ ¨ ¨ ballueshme, te pakten per momentin. Por ki durim! Gjerat ¨ ¨ ¨ ¨ ndryshojne, madje shpesh per mire. Ne disa raste problemet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund te lehtesohen ne menyra qe nuk mund t’i kishe parashi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kuar. Ne raste te tjera mund te zbulosh nje menyre per t’i per¨ ¨ ¨ ¨ ¨ balluar, nje menyre qe nuk e kishe menduar. Ajo qe duhet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ theksuar, eshte: problemet deshperuese nuk do te mbeten ¨ ¨ ¨ njesoj pergjithnje.—2 Korintasve 4:17.

 KESHILLE ¨

¨

¨ ¨ Kur p¨ertoke, dil ¨ ndihesh ¨ ¨ per¨ nje ecje te shpejte. Sh etitja dhe fizkultura ¨ ¨ ¨ te sjellin nje ndjenj ¨ ¨ ¨ e¨ qet ¨ esie dhe te¨ bejn¨ e te ndihesh me mire. ¨ ¨ 102 Te rinjte pyesin . . .

Vlera e lutjes ¨ ¨ ¨ Forma me e rendesishme e ¨ ¨ komunikimit qe mund te kesh, ¨ ¨ ¨ eshte lutja. Mund te lutesh si ¨ Davidi: «Me heto fund e krye, ¨ ¨ o Perendi, dhe njihe zemren ti¨ me. Me shqyrto dhe njih me¨ ¨ ¨ ndimet qe me turbullojne. Shih

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Bejani e ¨ kerkesat ¨ te njohura Perendis ¨ ¨ ¨ tuaja . . . Keshtu paqja e¨ Perendis e, q e kap ercen ¨ ¨ ¨ cdo ¸ mendim, do te ruaje zemren dhe fuqite ¨ tuaja mendore.»—Filipianeve 4:6, 7.

=

˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nese ka tek une ndonje udhe qe do te me sillte dhembje, dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me drejto per ne udhen e perjetesise.»—Psalmi 139:23, 24. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Lutja nuk eshte thjesht ndihme psikologjike. Ajo eshte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje komunikim i vertete me Atin tend qiellor, i cili do qe ‘t’i ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ zbrazesh zemren’. (Psalmi 62:8) Shqyrto keto te verteta the¨ ¨ ¨ melore per Perendine: ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Ai i njeh mire rrethanat qe te sjellin deshperim.—Psalmi 103:14. ¨ ¨ ¨ ˘ Ai te njeh me mire sesa e njeh ti veten.—1 Gjonit 3:20. ¨ ˘ «Ai interesohet per [ty].»—1 Pjetrit 5:7. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Ne boten e tij te re, Perendia «do te fshije cdo ¸ lot» nga ¨ syte e tu.—Zbulesa 21:4. ¨ ¨ Kur problemi ka lidhje me nje semundje ¨ ¨ ¨ ¨ Sic¸ u tha me siper, mendimet per vetevrasje shpesh vij¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne per shkak te ndonje semundjeje. Nese eshte keshtu ne

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ Nese¨ ndihem i pavler ¨ e dhe mendoj qe nuk me duan, do te hapem me (ver emrin e dikujt tek i cili ke besim) ı ................................................................................................................................. ¨ ¨ ¨ ¨ Nje¨ nga bekimet e ¨ mia¨ per¨ te cilin mund te meditoj ¨ e te jem mirenjohes, eshte .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

«

¨ ¨ Ndonjeher e¨ rendohesha kaq shume¨ nga ¨ ¨ te¨ vdisja. Por tani depresioni, saqe doja vetem ¨ ¨ ¨ ¨ mund te bej nje jete normale fale¨ lutjeve ¨ te¨ vazhdueshme dhe trajtimit mjekesor. —Hajdi

»

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rastin tend, mos ki turp te kerkosh ndihme. Vete Jezui tha se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ata qe jane te semure, kane nevoje per mjek. (Mateu 9:12) ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ E mira eshte se shume probleme shendetesore mund te ku¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rohen. Dhe trajtimi mjekesor mund te te ndihmoje te ndi¨ ¨ ¨ hesh shume me mire.1 ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Bibla na ben nje premtim mjaft ngushellues: ne boten e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ re te Perendise «asnje banor nuk do te thote: ‘Jam semure.’» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ (Isaia 33:24) Perendia thote se ne ate kohe «gjerat e mepar¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shme nuk do te vijne me ne mendje dhe as do te zgjohen me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne zemer». (Isaia 65:17) Nderkohe, bej gjithcka mundesh ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per te perballuar veshtiresite e jetes, me besim se ne kohen ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e duhur sipas Perendise, depresioni do t’i perkase vetem se ¨ kaluares.—Zbulesa 21:1-4. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Per me shume informacion, shih kapitullin 13 te ketij libri.

¨ ¨ ¨ Prinderit duan ¨ te din¨ e gjith ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ cka per jet en t ende, madje edhe disa gj era q e do t e ¨ ¨ ¨ doje te mos i dinin fare. A mund ta fitosh luften per privacitet?

¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER:

¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Edhe ¸ te perkohshme. ¨ problemet e renda jane ve¨ cse Si te ndihmon arsyetimi rreth ketij fakti? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Ne c’m ¸ enyre nje¨ vetevrasje ia kalon dikujt tjeter problemet e nje personi? ¨ ¨ 104 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ 15 A esht ¨ ¨ e e gabuar te kerkosh pak privacitet?

¨ nje¨ shenje¨  te pergjigjja ¨ V er qe¨ do te¨ zgjidhje ¨ ¨ ¨ ¨ ne secilen prej situatave te meposhtme: ¨ tende ¨ ¨ mbyllur dhe 1.¨ Je ne¨ dhomen me deren vellai a motra ia beh pa trokitur. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ı O «S’ka problem. Ndonjeher e edhe une ia bej po njesoj.» ¨

¨

O «Sa i/e paedukate! Po sikur te isha duke u veshur?»

¨ dhe te¨ dy prinderit ¨ 2. Sapo ke hyre¨ ne¨ shtepi ¨ ¨ ¨ nisin ¨ te t¨ e bombardojn e me pyetje. «Ku ishe? ¨ Cfar ¸ e bere? Me ke ishe?» ¨

¨

Une zakonisht u tregoj cdo ¸ gje.» O «S’ka problem. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ O «Sa me merzitin! Prinderit nuk kane besim tek une.»

¨ ¨ ¨ KUR ishe me i vogel, ndoshta s’e kishe shume problem pu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nen e privacitetit. Nese vellai a motra me e vogel hynin pa¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pritur ne dhomen tende, ti i mirepritje. Kur prinderit te be¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nin ndonje pyetje, u pergjigjeshe pa ngurruar. Ne ate kohe, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ jeta jote ishte nje liber i hapur. Tani mbase deshiron qe te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ jesh nje liber i mbyllur. «Me pelqen qe disa gjera t’i mbaj per ¨ ¨ vete»,—thote Kori 14-vjecar. Le te shohim dy fusha ku ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund te jete e veshtire te kesh privacitet. ¨ ¨ ¨ Kur deshiron te rrish vetem ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ka nje sere arsyesh te vlefshme per te cilat deshiron ¨ ¨ ¨ ¨ te rrish vetem. Mbase deshiron ‘te pushosh pak’. (Mar¨ ¨ ¨ ku 6:31) Ose kur deshiron te lutesh, sic¸ i keshilloi Jezui ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dishepujt, ‘mund te hysh ne dhomen tende dhe pasi te ¨ ¨ kesh mbyllur deren, t’i lutesh Atit tend’. (Mateu 6:6; Marku ¨ ¨ 1:35) Problemi eshte se, kur e ¨ ¨ ¨ mbyll deren e dhomes (nese ke A E DIJE . . . ¨ ¨ ¨ ¨ nje dhome tenden), prinderve ¨ ¨ Sa me i hapur t e jesh ¨ ¨ ndoshta nuk u shkon mendja me prind¨ erit, aq m¨e ¨ se po lutesh. Edhe vellai a mopak do te dyshojne ¨ tra ndoshta nuk e kuptojne kur te ti. ¨ ¨ ¨ deshiron te rrish vetem.

?

¨ ¨ 106 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ «Bej cmos te paraqitesh para Per ¸ ¨ ¨ ¨ endise i miratuar, si ¨ nje pun¨ etor qe¨ s’ka pse t’i vije turp per asgje.»

=

—2 Timoteut 2:15. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e te besh? Ne vend qe ta kthesh c¸ eshtjen e privaci¨ ¨ ¨ tetit ne molle sherri, ndiq sugjerimet e meposhtme: ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Kur behet fjale per vellane a motren, veri disa rregu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ lla te arsyeshem qe te rrish pak vetem. Nese nevojitet, shi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ko se mos te ndihmojne edhe prinderit per kete.1 ¨ ¨ ˘ Kurse me prinderit, mundohu te kuptosh si mendoj¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne ata. «Ndonjehere prinderit me kontrollojne fshehurazi, ¨ ¨ ¨ —thote Rebeka 16-vjecare.—Por, te jem e sinqerte, edhe ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ une do ta kontrolloja femijen tim adoleshent po te isha ¨ ¨ ¨ prind, sidomos duke ditur te gjitha tundimet qe hasin sot te ¨ ¨ ¨ rinjte.» A mund ta kuptosh edhe ti ku e kane vertet hallin ¨ prinderit?—Proverbat 19:11. ˘ Pyete veten me sinqeri¨ ¨ ¨ ¨ KESHILLE tet: «A u kam dhene shkas pri¨ ¨ ¨ ¨ nderve te dyshojne se po bej ¨ Kur ¨ ¨ flet me prinderit dicka te gabuar kur e kam de¸¨ per privacitetin, mos ¨ ¨ ren te mbyllur? A kam qene shpreh¨ ankesat, por ¨ ¨ kaq i fshehte sa ata mendojne shqet e tua. ¨ esimet ¨ ¨ ¨ ¨ Cili eshte ndryshimi se duhet te bejne rolin e spiu¨ ¨ ¨ midis tyre? Ankesat nit per te ditur cfar e po ndodh ¨ ¨ ¸ ¨ perqendrohen te gabi¨ me mua?» Nese pergjigjja e met q¨ e sipas¨ teje po ¨ ¨ ¨ ¨ ketyre pyetjeve eshte jo, por bejne prinderit. Kurse ¨ ¨ duket se prinderit ende dykur ¨ shpreh ¨ shqet¨ esimet, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ t e gjith e mund t e shojne, atehere me qetesi dhe ¨ ¨ perqendroheni per te gjetur respekt shpjegoju si ndihesh.



zgjidhje.

¨ ¨ ¨ 1 P er m ¨ e ¨ shume informacion, shih kapitullin 6 te ketij libri.

¨ ¨ ¨ ¨ A eshte e gabuar te kerkosh pak privacitet? 107

«

¨ nuk duan te¨ te¨ ndodhe¨ gje¨ dhe, Prinderit ¨ ¨ ¨ nganjeher e,¨ duket sikur nderhyjn e¨ ne¨ punet ¨ e tua. Nuk duket e drejte. Por, sinqerisht, ¨ po te¨ isha prind, do te¨ veproja njesoj. —Alejna

»

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Degjoji me vemendje shqetesimet e prinderve dhe perpiqu ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te mos besh asgje qe e rendon problemin.—Jakovi 1:19. ¨ ¨ Kur ze shoke ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Gjate adoleshences, eshte normale ta zgjerosh shoqe¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rine pertej rrethit familjar. Gjithashtu, eshte normale qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ prinderit te jene ne merak se kush jane shoket e tu dhe ¨ ¨ ¨ ¨ cfar ¸ e ben kur je me ta. Por shqetesimi i prinderve mba¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ se te duket nje frike e semure. «Dua te flas ne celular dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te merrem me posten elektronike, pa prinderit qe me rri¨ ¨ ¨ ¨ ne te koka dhe me pyesin cdo ¸ dhjete minuta se me ke po ¨ flas»,—thote Emi 16-vjecare. ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar e te besh? Ne vend qe te lejosh qe shoket te kri¸ ¨ ¨ ¨ jojne nje hendek mes teje dhe prinderve, provo sugjeri¨ met e meposhtme: ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Tregoju hapur cilet jane shoket e tu dhe perpiqu qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ prinderit te njihen me ta. Ne fund te fundit, mbase nuk te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pelqen qe prinderit te bejne rolin e hetuesit, por c’t ¸ e bej¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne tjeter kur as ia kane idene cilet jane shoket e tu? Mbaj ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ parasysh se sa me shume te dine prinderit per njerezit me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te cilet rri, aq me te qete do te ndihen per shoket qe zgjedh. ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Ji i sinqerte me veten: a behet fjale per privaci¨ ¨ ¨ tet apo per sekrete? Britni 22-vjecare thote: «Nese je¸ ¨ ¨ ¨ ton me prinderit dhe ata i shqeteson dicka, do te ishte ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mire te mendoje: ‘Nese s’po bej asgje te keqe, pse ¨ ¨ 108 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ Besimi eshte si rroga: duhet fituar

¨ ta fsheh?’ Nga ana tjeter, ¨ ¨ ¨ nese te duhet ta fshehesh ¨ ¨ ¨ patjeter, atehere ka dicka ¸ ¨ qe nuk shkon.» Privaciteti dhe ti ¨ ¨ ¨ Me poshte ke munde¨ ¨ ¨ si te vrasesh mendjen e te ¨ ¨ gjesh disa zgjidhje per nje ¨ ¨ ¨ ¨ fushe te privacitetit qe e ke problem. Shkruaj ne vendet ¨ ¨ ¨ ¨ bosh pergjigjet e pyetjeve ne hapat e meposhtem: ¨ ¨ ¨ ¨ Hapi 1: Percakto problemin. Ne cfar ¸ e fushe deshiron ¨ ¨ me shume privacitet?

ı .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ P er te fituar (ose rifituar) besimin e prinderve, do te ı ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ Hapi 2: Merr parasysh pikepamjen e prinderve. Si¨ ¨ pas teje, ku e kane vertet hallin ata? .................................................................................................. .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ Hapi 3: Mundohu te gjesh zgjidhje. Ne c’m ¸ enyre po ¨ ¨ ¨ e rendon vete problemin pa dashje? Cfar e ndryshimesh ¨ ¨ ¨ ¨ ¸ ¨ ¨ mund te besh lidhur me pergjigjen qe dhe? Cfar ¸ e do te doje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te benin prinderit ne lidhje me shqetesimin tend? .................................................................................................. .................................................................................................. .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ Hapi 4: Shprehu. P ershkruaj si mund te nisesh nje bi¨ ¨ ¨ sede me prinderit per privacitetin? .................................................................................................. .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A te ka vdekur ¨ nje nga prinderit? Nese po, ku mund te gjesh ngushellim?

¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER:

¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pse prind¨ erit ¨ kan¨ e te drejte te pyesin per ate qe ndodh ne jeten tende? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Nese perpiqesh tani¨ te¨ permiresosh komunikimin ¨ ¨ ¨ me¨ prind¨ erit, si do t e t e ndihmoj e kjo te komunikosh ¨ ¨ ¨ me mire me te tjeret kur te rritesh?

¨ ¨ 110 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ 16 ¨ A ¨ eshte normale te ¨ hidherohem kaq shume? «Kur mami vdiq, ndihesha bosh fare, s’isha as ne¨ qiell¨ e as ne¨ toke.¨ Ishte ajo qe¨ e ¨ mbante te lidhur familjen tone.»—Kaltrina.

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ PAK gjera ne jete te lendojne kaq shume sa vdekja e pri¨ ¨ ¨ ndit. Me pas, duhet te luftosh me lloj-lloj ndjenjash qe nuk i ¨ ¨ ¨ ¨ ke provuar kurre me pare. Brajani, qe ishte 13 vjec¸ kur i ati ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ i vdiq nga infarkti, thote: «Ate nate qe e morem vesh, vetem ¨ ¨ ¨ ¨ qanim dhe perqafonim njeri-tjetrin.» Natalia qe ishte dhjete ¨ ¨ vjece i vdiq i ati nga kanceri, kujton: «S’dija cfar e te ndi¸ kur ¨ ¨ ¨ ¨ ¸ eja, keshtu qe nuk ndieja asgje. Isha e mpire.»

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Megjithese ky kapitull flet ne menyr e te ve e ¨ per vdekjen e nje ¸ ¨ ¨ ¨ cant prindi, parimet e¨ permendura ketu vlejne edhe per rastet kur ka ¨ ¨ ¨ ¨ vdekur nje pjesetar tjeter i familjes ose nje shok a shoqe e ngushte.

«

¨ ¨ ¨ Mbaja gjithcka ¸ perbrenda. Do¨ te kishte qene ¨ ¨ ¨ me mire per ndjenjat dhe shendetin tim, po te¨ kisha folur me¨ shume.¨ Mund ta kisha ¨ —Davidi perballuar me¨ mire.¨

»

¨ ¨ Cdo njeri e perjeton vdekjen ndryshe. Edhe Bibla thote ¸ ¨ se «gjithsecili» ka «plagen dhe dhembjen e vet». (2 Kronika¨ ¨ ve 6:29) Duke pasur parasysh kete, mendo pak si ka ndi¨ ¨ ¨ kuar te ti vdekja e prindit. Me poshte pershkruaj: (1) si u ndjeve kur more vesh se prindi kishte vdekur dhe (2) si ndihesh tani?1

ı1

..............................................................................................

.................................................................................................. ..................................................................................................

2

..............................................................................................

.................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ Mbase pergjigjet e tua tregojne se dhembja po lehteso¨ ¨ ¨ ¨ ¨ het, te pakten deri diku. Kjo eshte normale dhe nuk do te ¨ ¨ ¨ thote se e ke harruar prindin. Por mund te ndodhe edhe ¨ ¨ ¨ qe dhembja jote te jete po ajo, ¨ ¨ A E DIJE . . . madje me e forte. Ndoshta hi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dherimi qe ndien, eshte si dallTe qash nuk ¨ ¨ ¨ ¨ do te thote get qe duket sikur terhiqen, se¨ je i dob ¨ ¨ et. Edhe burra por pastaj fryhen dhe «perplate forte si Abrahami, ¨ ¨ ¨ Jozefi dhe Davidi sen ne breg» atehere kur s’e ¨ ¨ ¨ derdhen pret. Edhe kjo eshte normale, ¨ lot kur ¨ ¨ ¨ ishin te hidheruar. madje edhe po te kene kaluar —Zanafilla 23:2; 50:1;

?

2 Samuelit 1:11, 12; 18:33. ¨ ¨ 112 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Nese tani e ke teper te veshtire t’u ¨ ¨ per-¨ gjigjesh k etyre pyetjeve, mund ta b esh m e ¨ vone.

¨ ¨ ¨ ¨ « ¨ Babi ¨ishte semur ¨ e prej pese vjetesh dhe sa vinte e behej me keq. Une isha 16 vjece ¸ kur

SHANTELA

ai vrau veten.

¨ ¨ Pas kesaj ngjarjeje, mami na vinte ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dijeni mua dhe vellane me te madh per ¨ cdo ¸ gje. Madje ajo na lejoi ta ndihmonim ¨ ¨ per disa vendime ne lidhje me funeralin. ¨ ¨ ¨ ¨ Kjo na e bente me te lehte. Mendoj se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ femijeve nuk u pelqen t’u mbajne te ¨ ¨ ¨ ¨ fshehta, sidomos per gjera kaq te re¨ ¨ ndesishme. Me kalimin e kohes, ¨ ¨ arrita te flisja pa problem per ¨ ¨ vdekjen e babit. Sa here me ¨ ¨ ¨ vinte per te qare, shkoja ¨ diku ose te ndonje shoqe ¨ dhe qaja. Keshilla ime ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ eshte: nese ke nevoje te ¨ flasesh, fol me familjen ¨ ¨ ¨ ose me miqte. Cdo ¸ gje qe ¨ ¨ ¨ ¨ mund te besh per te mos e ¨ mbajtur brenda pikellimin, ¨ beje.

»

«

¨ ¨ LEA Mami pesoi nje hemorragji cerebrale ¨ ¨ te¨ forte kur isha 19 vjece ¸ ¨ dhe pas tre vje- ¨ tesh vdiq. Pas vdekjes s¨ e saj, ¨ ¨ ¨ e kuptoja q¨ e duhej te behesha e¨ fort¨ e. Per babin do t¨ e ¨ ¨ ishte shume keq te me shihte ashtu pertoke.

¨ Ndersa rritesha, mamin e ¨ ¨ kisha gjithmone ne krah kur ¨ ¨ isha semure ose kur nuk ndi¨ ¨ hesha mire. Me kujtohet ¨ ende dora e saj kur me

¨ ¨ ¨ kontrollonte per temperature. Shpesh, me mungon kaq shu¨ ¨ ¨ ¨ me sa me dhemb ne shpirt. Perpiqem t’i shtyp ndjenjat, por ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kjo nuk me ben mire. Prandaj ndonjehere shoh fotografite e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ saj vetem e vetem qe te qaj. Edhe bisedat me miqte me ndih¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mojne shume. Bibla premton se ata qe kane vdekur, do te ¨ ¨ ¨ ringjallen ne nje toke parajsore. (Gjoni 5:28, 29) Kur mendoj ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per shpresen se do ta shoh mamin perseri dhe se cfar ¸ e du¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ het te bej qe te jem edhe une atje, humbja e saj nuk me ther ¨ ¨ ¨ ¨ me aq shume ne zemer.

»

«

¨ ¨ ¨ BETINA Do te doja ta kujtoja veten duke i thene babit ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ‘T e dua shume’. Jam e¨ sigurt qe ia kam ¨thene, por¨ nuk¨ e mbaj mend dhe ¨ ¨ do te doja ta kisha nje kujtim te tille. Isha vetem pese vjece ¸ kur vdiq.

¨ ¨ Babi pesoi hemorragji cerebrale naten dhe e cuan ur¸ ¨ ¨ ¨ gjentisht ne spital. Kur u zgjova ne mengjes, mora vesh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe kishte vdekur. Pas vdekjes, e kisha te veshtire te flisja ¨ ¨ ¨ ¨ per babin, por me vone me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pelqente te degjoja per te, se¨ pse kjo me ka ndihmuar ta ¨ ¨ ¨ ¨ njoh me mire. Keshilla ime per ¨ ¨ ¨ kedo qe i ka vdekur nje prind ¨ ¨ ¨ eshte: shijo cdo ¸ kujtim qe ke ¨ ¨ nga ai dhe shkruaji qe te mos ¨ ¨ i harrosh. Pastaj bej c’t ¸ e mu¨ ¨ ¨ ndesh per te ndertuar besimin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe te jesh ne boten e re te ¨ ¨ ¨ Perendise kur prindi te ringjallet.

»

¨ ¨ ¨ Hidherimi ¨ mund ¨ ¨ te jete ¨ si dallget ¨ qe ¨ perplasen ne breg atehere kur s’e pret

¨ ¨ ¨ ¨ vite nga vdekja e prindit. C¸ eshtja eshte: si ta perballosh hi¨ ¨ ¨ ¨ dherimin, ne cfar ¸ edo forme qofte? ¨ ¨ ¨ ¨ Mos i mbaj lotet! E qara te lehteson hidherimin. Gjith¨ ¨ ¨ sesi mund te ndihesh si Alesia qe ishte 19 vjece ¸ kur e ema ¨ vdiq. Ajo tregon: «Mendoja se, po t’i shfaqja teper ndjenjat, ¨ ¨ te tjereve do t’u dukej sikur nuk kisha besim.» Por mendo: ¨ ¨ ¨ ¨ Jezu Krishti ishte njeri i persosur qe kishte besim te forte te ¨ ¨ ¨ ¨ Perendia, e megjithate «nuk i mbajti dot lotet» kur pa ata qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ishin te pikelluar per shkak te vdekjes se mikut te tij te da¨ ¨ shur, Lazarit. (Gjoni 11:35) Prandaj, mos ki frike te der¨ ¨ ¨ dhesh lot. Kjo nuk do te thote se nuk ke besim. Alesia ¨ ¨ ¨ ¨ shprehet: «Me ne fund qava. Shume. Cdo dite.»1 ¸ ¨ ¨ Ki pikepamjen e duhur per ndjenjat e fajit. «Gjith¨ ¨ nje ngjitesha te dhoma e mamit per ta puthur para ¨ ¨ ¨ se te flija,—thote Kaltrina qe ¨ ¨ ¨ ishte 13 vjece kur i vdiq e ema. KESHILLE ¨ ¸ ¨ —Por nje here nuk shkova. ¨ ¨



¨ 1 Mos¨ mendo se duhet medoemos te ¨ ¨ qash qe t¨ e tregosh ¨ ¨ se ¨ je i hidh¨ eruar. ¨ Nje-¨ rezit e perjetojne¨ hidh ¨ erimin ¨ne m¨ enyra ¨ te ndryshme. E ¨rendesishme esht ¨ e qe, kur ndien se po te¨ mbushen syt e me lot, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me¨ ndo se mund te jete «nje kohe per te qare». —Eklisiastiu 3:4.

Hidhi ne leter¨ rregullisht mendimet per prindin ¨ ¨ qe humbe.¨ Kjo te ndihmon ¨ ¨ jashtezakonisht ¨ te perballosh pikellimin.

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A eshte normale te hidherohem kaq shume? 115

¨ ¨ hidhi ne leter mendimet ¨ ¨ Rendit disa kujtime te bukura qe ke nga prindi. ı







































































































































































































































¨ ¨ ¨ ¨ Shkruaj ¸ e do te doje t’i kishe thene prindit kur ishte ¨ cfar gjalle.









































































































































































































































¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Imagjino sikur ke nje moter¨ ose vella me te vogel qe po lufton¨ me ndjenjat e fajit e prindit. Shkruaj ¨ per vdekjen ¨ ¨ ¨ cfar ta leht esuar. (Kjo ¸ e do ¨t’i ¨ thoshe per ¨ ¨ mund te te ndihmoj e te kesh pikepamjen e duhur per ndjenjat e tua ¨ te fajit.)



























































































































































¨ ¨ ¨ ¨ Rendit dy¨ ose tri gjera qe do te doje t’i dije ¨ p¨er¨ babin ose mamin qe¨ ka dhe ¨ vdekur ¨ ¨ pastaj pyet per njeren prej tyre prindin qe eshte gjalle.



























































































































































¨ ¨ Lexo Veprat Si te ndihmon shpresa qe jep ky ¨ ¨ 24:15. ¨ shkrim qe te perballosh vdekjen e prindit?



























































































































































¨ ¨ 116 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Te nesermen ne mengjes, mami vdiq. Mund te duket e cu¨ ¨ ¨ ¸ ditshme, por ndihem fajtore per faktin qe nuk shkova per ta ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pare ate nate dhe per ato qe ndodhen te nesermen ne me¨ ¨ ¨ ngjes. Babi u nis per nje udhetim pune e na porositi mua ¨ ¨ dhe motren te kontrollonim si ishte mami. Por ne u zgjuam ¨ ¨ ¨ vone. Kur shkova ne dhomen e gjumit, mami nuk merrte ¨ ¨ ¨ fryme. U ndjeva tmerresisht keq, se ajo ishte mire kur iku babi.» ¨ Ashtu si Kaltrina, mbase edhe ti ndihesh disi fajtor per ¨ ¨ gjerat qe le pas dore. Madje mund ta torturosh veten me ¨ «ah, sikur». «Ah, sikur ta kisha nxitur babin te shkonte te ¨ ¨ ¨ ¨ mjeku!» «Ah, sikur te kisha shkuar me heret per ta kontro¨ ¨ ¨ ¨ lluar mamin!» Nese te mundojne keto mendime, ki para¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sysh: eshte normale te te ngelen peng gjerat qe do te doje t’i ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kishe bere ndryshe. E verteta eshte se patjeter do t’i kishe ¨ ¨ ¨ ¨ bere ndryshe, po ta dije se c’do te ndodhte. Por ja qe ti nuk ¸ ¨ ¨ e dije. Prandaj, s’ke pse ndihesh ne faj. Nuk e ke fajin ti per vdekjen e prindit!1 ¨ ¨ Hapu me dike. Te Proverbat 12:25 thuhet: «Fjalet e mi¨ ¨ ra te celin fytyren.» (Today’s English Version) Po t’i mbash ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndjenjat perbrenda, mund ta kesh me te veshtire ta perba¨ ¨ ¨ llosh hidherimin. Nga ana tjeter, po t’ia shprehesh ndjenjat ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Ne qofte se te tilla ¨ vazhdojne te¨ te mundojn ¨ mendime ¨ ¨ ¨ e, hapu me ¨ prindin tjeter ose me ndonje te rritur. Me kohe do t’i shohesh gjerat me me ekuiliber.

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ Nese¨ ndihem teper e pikelluar, do te ı ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’i bej prindit qe eshte gjalle: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

=

¨ ¨ ¨ ¨ «[Perendia] do¨ te fshij ¸ lot nga syte ¨ e¨ cdo e tyre. Nuk¨ do te kete me vdekje. ¨ As vajtim, ¨ ¨ as klithm¨ e, as dhembje nuk do te kete me. ¨ Gjerat e meparshme shkuan.» —Zbulesa 21:4. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e tua dikujt qe i beson, do t’u hapesh udhen ‘fjaleve te mira’ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te inkurajimit, tamam kur ke me shume nevoje per to. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Fol me Perendine. Ka mjaft te ngjare te ndihesh shume ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me mire pasi ‘t’ia kesh zbrazur zemren’ ne lutje Perendise ¨ ¨ ¨ Jehova. (Psalmi 62:8) Kjo nuk eshte thjesht terapi per t’u ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndier mire. Ne lutje po i drejtohesh ‘Perendise se cdo ¸ ngu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shellimi, i cili na ngushellon ne te gjitha shtrengimet tona’. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ (2 Korintasve 1:3, 4) Nje menyre ne te cilen na ngushellon ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Perendia, eshte nepermjet Fjales se tij, Bibles. (Romakeve ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 15:4) P erse te mos mbash me vete nje liste me shkrimet qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te ngushellojne me shume?1 ¨ ¨ ¨ Hidherimi nuk iken sa hap e mbyll syte. Por Bibla na ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ngushellon duke na siguruar se ne boten e re qe Perendia ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ premton te na sjelle, «nuk do te kete me vdekje. As vaj¨ ¨ ¨ ¨ tim, as klithme, as dhembje nuk do te kete me.» (Zbulesa ¨ ¨ ¨ 21:3, 4) Edhe ti mund te provosh vete se meditimi per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ keto premtime do te te ndihmoje te perballosh humbjen e prindit. ¨ ¨ ¨ 1 Disa jane ngushelluar nga keto shkrime: Psalmi 34:18; 102:17; 147:3; Isaia 25:8; Gjoni 5:28, 29.

¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pse ¨ eshte mir ¨ e te sjellesh nder mend disa¨ kujtime te bukura qe ke me prindin kur ishte gjalle? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ N¨ e c’m ¨¸ enyre hedhja ¨ ¨ ¨ e mendimeve¨ ne leter mund te te ndihmoje te perballosh hidherimin? ¨ ¨ 118 Te rinjte pyesin . . .

IDENTITETI YT

2

ditari im

¨ ¨ ¨ ¨ Shkruaj ¨ ¨ tri cilesi qe sipas teje duhet¨ t’i¨ kete¨ nje mik i vertet shkruaj te ¨besh qe t’i kesh ose ¸ ¨ e. Pastaj ¨ ¨ ¨ se c’mund t’i permiresosh keto cilesi edhe ti vete.

ı

119

3

¨ ¨ BRENDA DHE JASHT E SHKOLL ES ¨ ¨ ¨

121 Te¨ flasesh¨ per besimin ne shkolle ¨ 128 Perballimi i stresit ¨ ¨ 134 Lenia e shkolles ¨ 142 Mesuesit 150 Koha 156 Kultura

17

Pse ¨ kam frike¨ ¨ te flas per besimin tim ¨ ¨ ne shkolle? ¨ te¨ mira per ¨ te¨ folur «Kam pasur ca raste shume ¨ bindjet ¨ shkoll ¨ Por ¨ e¨ te¨ per e mia n e e. i kam len ¨ ¨ me shkojne kot.»— Kalebi. ¨ ¨ ¨ «Mesuesja na pyeti se cfar ¸ e mendonim per ¨ ¨ evolucionin. E dija se ky ishte rast fantastik per te ¨ besimin. folur¨ per Por ngriva¨ ne¨ vend dhe s’hapa goje. Pastaj u ndjeva shume keq.»— Jasmina. 121

¨ ¨ ¨ ¨ NESE je nje i ri i krishtere, mbase te ka ndodhur edhe ty si ¨ ¨ ¨ ¨ Kalebit dhe Jasmines. Edhe ti si ata i do te vertetat qe ke ¨ ¨ ¨ mesuar nga Bibla e madje deshiron t’ua thuash edhe te tje¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ reve. Megjithate, mbase te tmerron ideja qe te flasesh me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te tjeret. Sidoqofte mund te mesosh te jesh me i guxim¨ ¨ ¨ ¨ shem. Si? Bej hapat e meposhtem: ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1. Percakto cfar ¸ e te frikeson. Kur mendon te flasesh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per besimin tend, fare lehte te shkon mendja te me e keq¨ ¨ ¨ ¨ ja. Gjithsesi, nganjehere mund ta pakesosh friken thjesht ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ duke e shprehur me fjale ose me shkrim ate qe te frikeson. ¨ ¨ ¨ Ploteso fjaline e meposhtme: ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Po te me duhet te flas per bindjet e mia ne shkolle, ¨ ¨ ¨ ¨ kam frike se mund te ndodhe qe ı ...................................... ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ndoshta te ngushellon ideja se edhe te rinj te tjere te ¨ ¨ ¨ ¨ krishtere kane frike ashtu si ti. Per shembull, Kristoferi ¨ ¨ ¨ 14-vjecar ¸ pranon: «Kam frike se mos shoket do te tallen ¨ ¨ ¨ ¨ me mua dhe do t’u thone te gjitheve se jam i cuditsh em.» ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ Edhe Kalebi, i permendur ne fillim, thote: «Kisha frike se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndonjeri do te me bente nje pyetje qe s’do te dija t’i pergjigjesha.» ¨ ¨ ¨ 2. Pranoje sfiden. A eshte krejt pa baza frika jote? ¨ Jo medoemos, sic¸ kujton edhe Ashli 20-vjecare. «Disa ne ¸ ¨ ¨ shkolle gjoja kishin interes per ¨ A E DIJE . . . bindjet e mia,—thote ajo,— ¨ ¨ ¨ ¨ por i perdoren fjalet e mia kuDisa ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nga shok ¨ ¨et e kland er meje dhe me tallen ne sy ses mund t e t e admiroj¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne qe u qendron besnik te te tjereve.» Ja si i ndodhi ¨ ¨ ¨ parimeve morale te Bi¨ edhe Nikoles 17-vjecare: «Nje ¸ bles, por ndoshta u vjen ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ djale krahasoi nje varg ne Bishum e turp te te pyesin ¨ ¨ ¨ ¨ blen e vet me te njejtin varg per bindjet e tua fetare. ¨ ¨ ¨ ne Biblen time dhe fjalet ishin

?

¨ ¨ 122 Te rinjte pyesin . . .

=

¨ ¨ «[Jini] gjithnj ¨ ¨ e gati per t’u¨ mbrojtur ¨ para kujtdo q¨ e ju kerkon arsye p¨ er shpres en tuaj, ¨ ¨ ¨ por bejeni kete ¨me frym e but esie dhe me ¨ respekt te thelle.»—1 Pjetrit 3:15. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

ndryshe. Ai tha se Bibla ime ishte ndryshuar. Shtanga. ¨ Nuk dija c’t ¸ e thosha.»1 ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Situata si keto mund te te frikesojne goxha. Por ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vend qe t’u besh bisht, pranoji keto sfida per ate qe jane ¨ ¨ ¨ —si pjese normale e jetes sate si i krishtere. (2 Timoteut ¨ 3:12) Mateu 13-vjecar ¸ thote: «Jezui tha se dishepujt e tij ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ do te perndiqeshin, pra, s’mund te presim qe te gjithe t’i ¨ ¨ pelqejne bindjet tona.»—Gjoni 15:20. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 3. Mendo per dobite. A mund te vije dicka ¸ e mire nga ¨ ¨ ¨ ¨ nje pervoj e ne dukje e keqe? Ambra, 21 vjece, ¸ mendon se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ po. «Eshte e veshtire t’ua shpjegosh bindjet e tua njerezve ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe nuk kane respekt per Biblen, por kjo te ndihmon te kup¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tosh me mire ate qe beson.»—Romakeve 12:2. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Te kthehemi serish te situata qe pershkrove ne ha¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pin e pare. Mendo te pakten dy gjera te mira qe mund te ¨ ¨ ¨ ¨ vijne nga ajo situate dhe shkruaji me poshte. 1 2

.............................................................................................. ..............................................................................................

¨ ¨ Per shembull, si mund te ¨ pakesohet presioni nga sho¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ket po t’ua besh te qarte cfar ¸ e ¨ ¨ ¨ beson? Si do te ndikoje kjo ne ¨ ¨ sigurine qe ke te vetja? Si do ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Perkthimet e Bibles perdorin fjale te ¨ ¨ ¨ ndryshme. Gjithsesi, disa u qendrojne me ¨ ¨ ¨ besnike gjuheve origjinale ne te cilat u shkrua Bibla.

¨ ¨ KESHILLE



¨ ¨ Mos u ¨ thuaj¨ shokeve te klases cfar e duhet dhe ¸ ¨ ¨ nuk duhet te besojne, por thuaju me bindje ¨ cfar ¸ e beson ti dhe¨ pse mendon se ajo qe beson ¨ ¨ eshte e arsyeshme.

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Pse kam frike te flas per besimin tim ne shkolle? 123

¨ ¨ si ta nisesh biseden? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ «Cfar e planesh ke per ne vere?» [Pas pergjigjes, thua¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ji planet e tua frymore, per shembull qe do te ndjekesh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje kongres ose qe do te marresh pjese me shume ne ¨ sherbim.] ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Permend ndonje lajm dhe pyet: «A ke degjuar per . . . ? ¨ Cfar e mendon?» ¸ ¨ ¨ ¨ ˘ «A mendon se situata ekonomike ne bote [ose nje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ problem tjeter] do te permiresohet? [Prit pergjigjen.] ¨ Pse mendon keshtu?» ¨ ˘ «Cfar e feje ke?» ¸ ¨ ¨ ¨ ˘ «Si e imagjinon veten pas pese vjetesh?» [Pas pergjigjes, thuaji synimet e tua frymore.]

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te ndikoje tek ajo qe ndien per Perendine Jehova? Po tek ¨ ¨ ajo qe ndien ai per ty?—Proverbat 23:15. ¨ ¨ 4. Ji i pergatitur. «Zemra e te drejtit mediton para se ¨ ¨ ¨ ¨ te pergjigjet»,—thuhet te Proverbat 15:28. Pervecse ¸ te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mendosh cfar ¸ e do te thuash, perpiqu te mendosh qe me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ perpara se cfar ¸ e pyetjesh mund te te bejne te tjeret. Kerko ¨ ¨ ¨ ¨ informacione per ato tema dhe pergatit pergjigje me te ci¨ ¨ ¨ ¨ ¨ lat do te ndihesh rehat.—Shih tabelen «pergatitu per per¨ gjigjen» ne faqen 127. ¨ ¨ ¨ ¨ 5. Fillo. Kur te jesh gati te flasesh per bindjet e tua, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ si mund te fillosh? Ke disa mundesi. Ne njefare kuptimi, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te flasesh per besimin eshte njesoj si te notosh: disa fu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ten ngadale ne uje, kurse te tjere hidhen direkt. Edhe ti ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund ta nisesh biseden me nje teme jofetare dhe, si te ¨ ¨ ¨ ¨ thuash, pak nga pak te provosh si eshte uji. Por, nese ¨ ¨ sheh qe po merakosesh shume se mos dicka ¸ nuk shkon ¨ ¨ 124 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Te flas ¨ esh per besimin ¨ eshte njesoj ¨ si te notosh. Mund te futesh ngadale ¨ ose te zhytesh direkt

¨ ¨ sic¸ duhet, atehere ¨ ¨ zgjidhja me e mire ¨ ¨ ¨ eshte te hidhesh direkt. (Luka 12:11, 12) Andrea 17-vje¨ ¨ ¨ car e: «Ishte me i ve¸ thot ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shtire mendimi se do te flitja me te tjeret, sesa vete vepri¨ ¨ ¨ mi. Aq ishte, sa te fillonte biseda, pastaj e kisha shume me ¨ ¨ te lehte nga c’pandehja.»1 ¸ ¨ ¨ ¨ 6. Ji i matur. «Njerezit e matur gjithmone mendojne ¨ ¨ para se te veprojne»,—shkroi Solomoni. (Proverbat 13: ¨ 16, Today’s English Version) Ashtu si nuk do te hidheshe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne ujera te ceketa, ki kujdes edhe qe te mos zhytesh ne de¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ bate te kota. Mbaj mend se ka nje kohe per te folur dhe nje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Shih kutine «si ta nisesh biseden?» ne faqen e meparshme.

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nje nga shoket te ¨ flas p¨ er ¨ e klas ¨ es me te cilin mund ¨ besimin tim, eshte [shkruaj emrin e te pakten njerit prej tyre] ı ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Tema qe mendoj se do t’i interesoje me teper atij, eshte .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

«

¨ nuk doja te¨ isha ndryshe Kur isha me¨ i vogel, ¨ ¨ ¨ nga femijet e tjere. Pastaj fillova te¨ kuptoj si me¨ ndihmon besimi te¨ bej¨ nje¨ jete¨ me¨ te¨ mire.¨ ¨ te¨ Kjo gje¨ ma shtoi mjaft sigurine,¨ me¨ beri ¨ ¨ ¨ ndihem krenar per ate qe besoj. —Xhejsoni

»

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kohe per te heshtur. (Eklisiastiu 3:1, 7) Ndonjehere edhe ¨ ¨ Jezui nuk pranoi te pergjigjej kur e pyetnin.—Mateu 26: 62, 63. ¨ ¨ ¨ ¨ Nese vendos te pergjigjesh, pergjigju shkurt dhe me ¨ ¨ ¨ ¨ maturi. Per shembull, nese nje shok klase te provokon: «Pse nuk pi cigare?», mjafton t’i thuash: «Se nuk dua ta ¨ ndot trupin.» Shih si reagon, pastaj vendos nese do t’ia ¨ shpjegosh me tej bindjet e tua apo jo. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Gjashte hapat ne kete kapitull mund te te ndihmojne te ¨ ¨ ¨ jesh ‘gati per te mbrojtur’ besimin tend. (1 Pjetrit 3:15) Si¨ ¨ ¨ ¨ gurisht, te jesh gati nuk do te thote se nuk do te kesh ku¨ ¨ rre ankth. Por, sic¸ thote Alejna 18-vjecare: «Kur i shpjegon ¸ ¨ ¨ bindjet e tua edhe pse ke frike, ndihesh se ke arritur nje fi¨ tore—e munde friken dhe nuk u sprapse nga rreziku se bi¨ ¨ ¨ seda mund te mos shkonte mire. Dhe kur shkon mire, do ¨ ¨ ¨ ¨ te ndihesh edhe me i kenaqur. Do te jesh i lumtur se pate ¨ ¨ guximin te flasesh.» ¨ ¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER: A te shkakton stres shkolla? Zbulo ¨ se si mund ta perballosh. ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pse mendon se shoket e shkolles te tallin per bindjet fetare? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Nese te flas ¨ vendos ¨ ¨ esh per besimin tend, pse eshte e rendesishme te shprehesh me bindje? ¨ ¨ 126 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ pergatitu per pergjigjen

¨ pyetja tjeter

¨ pergjigjja

E respektoj vendin ku jetoj, por nuk e adhuroj.

¨ Pra, ¨ nuk do t¨ e luftoje per vendin tend?

Pse nuk i pranon transfuzionet e gjakut?

¨ ¨ Pranoj procedura mjekesore te ¨ sigurta, ku nuk rrezikoj te marr SIDA-n Por Bibla ¨ ¨ ose hepatitin. ¨ thote te rrime larg nga gjaku, ¨ prandaj pranoj vetem transfuzione pa gjak.

¨ ¨ Po nese do te vdisje ¨ po te mos¨ merrje gjak? ¨ Nuk¨ do te te falte ¨ Perendia po te merrje?

¨ ¨ ¨ Filani q¨ e esht e ¨ ¨ ¨ ne¨ fene tende beri keshtu e ashtu. Po¨ ti, pse nuk ben si ai?

¨ ¨ ¨ Vertet¨ i kemi ¨ mesuar kerkesat e Perendis¨ e, por askush ¨ ¨ nuk na¨ detyron per ndonje gje. Secili ben zgjedhjet e veta.

¨ Mos valle i keni rregullat ¨ ¨ ndryshe per ¨ njerin e ndryshe per tjetrin?

.............................................. .............................................. .............................................. ..............................................

Pse nuk beson tek evolucioni?

¨ E pse duhet ¨ ¨ te besoj? As ¨ ¨ ¨ shkencetar¨ et nuk ¨jane ne nje mendje per sa i p¨erket evolucionit ¨ dhe mendohet ¨ ¨ ¨ q¨ e ata jan ¨ e eksperte ne kete fushe.

............................... ............................... ............................... ...............................

.............................................. .............................................. .............................................. ..............................................

krijimi

¨ Pse nuk e kendon himnin e flamurit? Nuk ¨ e do vendin tend?

gjaku

¨ pergjigjja

zgjedhjet

¨ asnjanesia

pyetja

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ K Sugjerim:¨ Diskutoje kete kuti et opj ¨ ¨ me prinderit dhe¨ me bashk¨ emoshatar ¨ oj e ¨ krishter e. Plot esoje tabel en. Pastaj mendo p er pyetje t e tjera q e mund e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te te bejne shoket e klases dhe pergatit pergjigje me te cilat ti ndihesh rehat. !

Jo,¨ dhe as miliona ¨ ¨ Deshmitar e¨ te Jehovait ¨ ¨ ne vende te tjera do te ¨ nuk ¨ luftonin kunder ketij vendi.

ı .............................................. .............................................. .............................................. ..............................................

18

¨ Si ta perballoj ¨ ¨ stresin ne shkolle? «Kisha kaq shume¨ stres ne¨ shkoll e,¨ ¨ saq e¨ shpesh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me vinte te qaja e te ulerija ne te njejten kohe.» — Sharoni.

¨ «Stresi ne¨ shkolle¨ ¨ nuk pakesohet kur rritesh, thjesht ndryshojne shkaqet.»— Xhejmsi. ¨ ¨ 128 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A TE duket se prinderit nuk e kuptojne sa shume stres ke ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shkolle? Ata mund te te thone se nuk ke ndonje kredi per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te shlyer, nje familje per te mbajtur a ndonje punedhenes ¨ ¨ qe duhet t’i shkosh pas avazit. Megjithate, mbase mendon ¨ ¨ ¨ ¨ se edhe ti kalon ne shkolle po aq stres sa edhe prinderit, ne ¨ ¨ mos me shume. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Edhe vete rruga vajtje-ardhje per ne shkolle mund te jete ¨ ¨ stresuese. «Ne autobusin e shkolles shpesh plaste sherri, ¨ ¨ ¨ —thote Tara qe jeton ne Shtetet e Bashkuara.—Shoferi ¨ ¨ ¨ ndalonte dhe na zbriste te gjitheve. Keshtu, vonoheshim gjy¨ ¨ ¨ sme ore a me shume.» ¨ ¨ ¨ ¨ A merr fund stresi kur arrin ne shkolle? Veshtire. Ndo¨ shta edhe ti has problemet e meposhtme. ¨ ˘ Stresi nga mesuesit. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Mesuesit duan qe te jem ‘as’ dhe te marr nota te larta. ¨ ¨ ¨ Ndihem nen presion qe t’u pelqej atyre.»—Sandra. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Mesuesit i nxitin nxenesit te shkelqejne ne mesime, si¨ ¨ ¨ ¨ domos nese nxenesi ka ndonje prirje.»—Aprila. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Edhe po te kesh synime qe ia vlejne ne jete, ca mesues ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te bejne te ndihesh sikur je funderrine nese nuk ndjek ato ¨ ¨ ¨ synime arsimimi qe duhet te ndjekesh sipas tyre.»1—Naomi. ¨ Si ndikon te ti stresi nga mesuesit?

ı .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ˘ Stresi nga moshataret. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Ne shkolle te mesme, nxenesit kane me shume liri e ¨ ¨ ¨ ¨ jane me rebele. Ne rast se nuk bashkohesh me grupin, nuk ta varin.»—Kevini. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Perdite has tundime per te pire alkool e per te bere ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Per me shume informacion, shih kapitullin 20 te ketij libri.

¨ ¨ ¨ Si ta perballoj stresin ne shkolle? 129

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ seks. Nganjehere e kam te veshtire t’i rezistoj deshires qe te ¨ ¨ ¨ bej si te tjeret.»—Arjoni. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Tani qe jam 12 vjece, me shume, ¸ ajo qe ¨ me ¨ streson ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ eshte presioni per t’u lidhur me dike. Te gjithe ne shkolle me ¨ ¨ ¨ ¨ thone: ‘He, kur do te gjesh edhe ti ndonje?’»—Aleksandra. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Me benin presion te dilja me nje djale. Kur nuk prano¨ ¨ ¨ ¨ va, me vune vulen si lezbike. Dhe imagjino qe kjo ndodhi kur ¨ ¨ isha vetem dhjete vjece.» ¸ —Krista. ¨ Si ndikon te ti stresi nga moshataret?

ı .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Shkaqe te tjera stresi. Ver nje shenje  te shkaku qe ¨ ¨ ¨ ¨ ndikon me shume te ti ose shkruaj ndonje shkak tjeter. O Provimet ¨ ¨ O Detyrat e shtepise ¨ ¨ ¨ O Kerkesat e larta te prinderve ¨ ¨ O Kerkesat e larta qe ke ndaj vetes ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ O Te bien ne qafe ose te ngacmojne seksualisht ¨ Tjet er ..................................................................................... O

¨ ¨ ¨ ¨ Kater hapa per te pakesuar stresin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Per te qene realiste, s’mund te presesh qe vitet e shko¨ ¨ ¨ ¨ ¨ lles t’i kalosh pa pike stresi. Dihet, stresi i tepert eshte ¨ shtypes. Mbreti i mencur ¸ Solomon shkroi: «Shtypja mund ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ta beje te mencurin te veproje ¸ cmendurisht.» (Eklisiastiu 7:7) ¸ A E DIJE . . . ¨ ¨ Por nuk duhet ta lesh stresin te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Fjetja mjaftuesh em cdo ¸ te coj ¸ e deri ne kete pike. Cel ¸ esi ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nate, t¨ e pakt eshte te mesosh ta mbash nen ¨ en tete or¨e, jo¨ vetem te ndihmon te kontroll. perballosh stresin, por¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Perballimi i stresit eshte si edhe te forcon kujtesen. ¨ ¨ ngritja e peshave. Qe t’ia dale

?

¨ ¨ 130 Te rinjte pyesin . . .

¨ Po¨ t’i ngresh peshat ne ¨ menyren e duhur, forcohesh ¨ fizikisht. Po keshtu, po ¨ ¨ ta¨ ¨ perballosh stresin ne menyren e duhur, forcohesh emocionalisht

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mbane, nje peshengrites duhet te para¨ pergatitet sic¸ duhet. Ai nuk ngre pesha ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ teper te renda per te dhe i ngre ne me¨ ¨ ¨ nyren e duhur. Nese ai ndjek keta hapa, ¨ forcon muskujt pa e demtuar trupin. Nga ¨ ¨ ¨ ¨ ana tjeter, ne qofte se nuk vepron keshtu, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ai mund te kepute mish ose te thyeje ndo¨ ¨ nje kocke. ¨ Edhe ti mund t’i perballosh streset ¨ ¨ qe has dhe t’i kryesh detyrat qe duhet ¨ ¨ ¨ te besh pa e demtuar veten. Si? Ndiq ¨ ¨ hapat e meposhtem: ¨ 1. Percakto shkaqet e stresit. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Mendjeholle eshte ai qe e sheh te keqen dhe fshihet», ¨ ¨ —thote nje proverb i mencur. (Proverbat 22:3) Por nuk ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ mund t’i fshihesh stresit shtypes nese nuk percakton me ¨ ¨ pare shkakun e tij. Prandaj, hidhi edhe nje sy shkakut ku ¨ ¨ ¨ vure shenjen  ne faqen e meparshme. Cili nga shkaqet ¨ ¨ ¨ ¨ ndikon me shume te ti keto kohe? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 2. Bej kerkime. Per shembull, nese ke nje mal me dety¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ra shtepie qe te stresojne, shih sugjerimet ne kapitullin 13 te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vellimit 2. Ne rast se ndihesh nen presion per te kryer imo¨ ¨ ¨ ¨ ralitet me ndonje nga klasa, do te gjesh keshilla praktike ne ¨ ¨ kapitujt 2, 5 dhe 15 te atij vellimi. ¨ ¨ ¨ 3. Mos i zvarrit gjerat. S’para ndodh qe problemet te ¨ ¨ ¨ zhduken duke i shperfillur. Perkundrazi, zakonisht rendo¨ ¨ ¨ ¨ hen, e keshtu te shtojne stresin. Kur te kesh vendosur si ta ¨ ¨ ¨ ¨ zgjidhesh nje problem qe te streson, mos e zvarrit. Vepro ¨ ¨ ¨ Si ta perballoj stresin ne shkolle? 131

«

¨ ¨ ¨ Cdo dite, babi lutej me mua para se te me ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ conte ne shkolle. Kjo gjithnje me jepte ¸ siguri. —Liza

»

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ menjehere. Per shembull, nese je Deshmitar i Jehovait dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ po perpiqesh te jetosh sipas normave morale te Bibles, be¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ jua te ditur te tjereve sa me shpejt te jete e mundur. Kjo ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund te te pakesoje stresin. Marsha, qe tani eshte 20 vje¨ ¨ ce, ¸ thote: «Me te filluar viti i ¨ ¨ ¨ ri shkollor, hapja bisede rreth KESHILLE ¨ ¨ ¨ ndonje teme qe e dija se do te ¨ ¨ ¨ ¨ Ndaji ne dy kategori prome jepte mundesi te shpjego¨ ¨ ¨ blemet q¨ e t¨ e shkaktojn ¨ ¨ ¨ ¨ e ja normat e mia te bazuara ne stres. Ne te paren sh eno ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Bibel. Pashe qe, sa me shume ato probleme qe mund ¨ ¨ ¨ ¨ e shtyja per t’u identifikuar si t’i zgjidh esh dhe ne te¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dyt Deshmitare, aq me te veshtire ¨ en ato probleme ¨ ¨ per ¨ ¨ ¨ te ¨ cilat s’ke cfar e b en. ¸ e kisha. Ishte vertet nje ndihme ¨ ¨ Ne fillim, merru me pro¨ kur ua thosha qe ne fillim biblemet qe mund t’i zgji¨ ¨ ndjet e mia dhe pastaj jetoja sidhesh. Pastaj, kur te ¨ ¨ ¨ pas tyre gjate gjithe vitit.» gjitha k¨eto t’i kesh zgji¨ ¨ ¨ dhur,¨ nese vjen 4. K erko ndihm e. Edhe ¨ ndonj ¨ e¨ ¨ ¨ ¨ here ajo dit¨ e,¨ do te¨ kesh peshengritesi me i forte ka kufimjaft kohe ¨ te vrasesh ¨ zimet e veta. Po keshtu edhe ti. mendjen p er problemet ¨ ¨ ¨ Por nuk ke pse e mban vetem qe s’mund t’i zgjidhesh. ¨ ¨ barren. (Galatasve 6:2) Perse



¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Qe ta perballoj me mire stresin, kam vendosur qe, kur te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ jete e mundur, te shkoj ne shtrat ne oren ı ................ ¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve:

..............................................................................................

..............................................................................................

=

¨ ¨ ¨ «Hidhni gjithe ankthin tuaj¨ mbi [Perendine], sepse ai interesohet per ju.»—1 Pjetrit 5:7. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ ¨ te mos bisedosh me prinderit ose me nje bashkebesimtar ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tjeter te pjekur? Tregoju pergjigjet qe shkrove me siper ne ¨ ¨ ¨ kete kapitull. Kerkoju sugjerime. ¨ Stres i mire ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mbase e ke te veshtire ta besosh, por fakti qe ke njefare ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ stresi eshte gje e mire. Pse? Tregon se je sycel ¸ e dhe se nder¨ ¨ gjegjja jote nuk po fle. Ver re si e pershkruan Bibla njeriun ¨ ¨ ¨ qe dukej se nuk kishte kurrfare stresi: «Deri kur do te rrish ¨ ¨ ¨ shtrire, o pertac? Kur do te cohesh nga gjumi? Fli edhe pak, ¸ ¨ ¨ dremit edhe pak, rri edhe pak me duart kryq per te pushu¨ ¨ ¨ ¨ ar, dhe varferia jote ka per te ardhur si nje kusar bredhacak ¨ dhe skamja jote si nje njeri i armatosur.»—Proverbat 6: 9-11. ¨ ¨ Hajdi 16-vjecare e thote bukur me dy fjale: «Shkolla ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ mund te duket nje vend i tmerrshem, por presionet qe ke ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ atje, jane po ato qe do te kesh kur te hysh ne pune.» Vertet, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nuk eshte e lehte ta perballosh stresin. Gjithsesi, po ta besh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kete sic¸ duhet, nuk do te te demtoje. Perkundrazi, mund te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te beje njeri me te forte. ¨ ¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER: A do te merrnin fund problemet ¨ e tua po ta lije shkollen? ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pse mania per persosmeri vetem sa e shton stresin? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Me ke mund te flasesh nese je teper i stresuar? ¨ ¨ ¨ Si ta perballoj stresin ne shkolle? 133

19

¨ A ta l¨e shkollen? Sipas mendimit ¨ tend, sa vite shkolle¨¨ duhet ¨ te besh? ı .......... ¨ Po prinderit e tu, sa vite¨ shkolle mendojne¨ se¨ duhet ¨ te besh? .............

¨ ¨ A PERPUTHEN pergjigjet e ¨ ¨ ¨ ketyre dy pyetjeve me siper? ¨ ¨ ¨ ¨ Edhe nese je ne te njejtin me¨ ndim me prinderit dhe je ako¨ ¨ ¨ ¨ ma ne shkolle, mund te kete ¨ ¨ momente qe do te doje ta lije. ¨ ¨ ¨ A je ndier ndonjehere si ne ra¨ stet ne vijim? ¨ «Kishte raste qe stresohesha aq ¨ ¨ shume sa s’doja te cohesha nga krevati. Mendoja: ‘Pse du¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ het te shkoj ne shkolle e te mesoj gjera qe s’kane per te me ¨ ¨ ¨ ¨ hyre kurre ne pune?’»—Rakela. ¨ ¨ 134 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ «Shume here ndihesha i lodhur nga shkolla dhe doja ve¨ ¨ ¨ ¨ tem ta lija e te gjeja nje pune. Mendoja se shkolla ishte hu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mbje kohe e qe do ishte me mire te kisha nje pune ku te pak¨ ¨ ten te fitoja ca para.»—Xhoni. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Shkova ne nje shkolle ne qender te qytetit dhe e kisha ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shume te veshtire te pershtatesha. Me mesimet nuk e kisha ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ problem, por nuk me pranonin ne shoqeri dhe keshtu rrija me ¨ ¨ ¨ shume vetem. Madje as ata qe i kishin vecuar si puna ime, nuk ¸ ¨ ¨ ¨ me afroheshin. Me vinte ta lija fare shkollen.»—Rajani. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Detyrat e shtepise me hanin deri ne kater ore cdo ¸ dite. ¨ ¨ ¨ Me merrnin frymen gjithe ato detyra, projekte dhe provime ¨ ¨ ¨ njeri pas tjetrit. Nuk e perballoja dot me e doja ta lija.»—Sindi. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Kemi pasur nje lajmerim per bombe, tri tentativa per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vetevrasje, nje vetevrasje dhe dhune bandash. Ndonjehere ¨ ishte e paperballueshme e doja ta lija.»—Rozi. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A je perballur edhe ti me veshtiresi te tilla? Nese po, cila ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ prej tyre te ka bere te mendoje per ta lene shkollen?

ı .................................................................................................. ¨ ¨ ¨ Ndoshta tani je duke menduar seriozisht per ta lene ¨ ¨ ¨ ¨ shkollen. Por, pse e mendon kete: se tani ke marre arsimi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ min e mjaftueshem apo vetem se te ka ardhur ne maje te ¨ ¨ ¨ ¨ hundes? Para se t’i pergjigjesh kesaj pyetjeje, le te shohim ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ cfar ¸ e do te thote te lesh shkollen. E arsyeshme apo jo? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A e di se ne disa vende jane te detyrueshme vetem pese ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ deri ne tete vjet shkolle? Ne vende te tjera nxenesit duhet te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ bejne te pakten dhjete vjet shkolle. Prandaj nuk ka nje mo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ she ose nje nivel arsimor te caktuar per cdo njeri ne cdo ¸ ¸ ¨ ¨ vend te botes. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ne disa vende nxenesit kane mundesi te marrin mesi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me te disa ose te te gjitha lendeve mesimore ne shtepi, pa ¨ ¨ A ta le shkollen? 135

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shkuar ne shkolle. Per nxenesit qe shkollohen ne kete me¨ ¨ ¨ ¨ nyre, me lejen dhe bashkepunimin e prinderve, sigurisht qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nuk mund te thuhet se e kane lene shkollen. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Megjithate, ne qofte se po mendon per ta nderprere ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shkollen para se te mbaroje—edhe nese je ne nje shkolle ¨ ¨ ¨ ¨ normale, edhe nese merr mesime nga shtepia—duhet te ¨ shqyrtosh pyetjet e meposhtme: ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e kerkon ligji? Sic¸ u tha edhe me siper, ligjet qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ percaktojne vitet e detyrueshme te shkollimit per nje nxe¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nes, ndryshojne nga njeri vend ne tjetrin. Cili eshte niveli mi¨ ¨ ¨ ¨ nimal i shkollimit qe kerkon ligji ne vendin tend? A ke arritur ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tashme ne kete nivel? Nese e shperfill keshillen e Bibles ‘per ¨ ¨ ¨ ¨ t’u nenshtruar ndaj autoriteteve me te larta’ dhe e nderpret ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shkollen para se te arrish ne ate nivel, atehere mund te thu¨ ¨ het se po e le.—Romakeve 13:1. ¨ A i kam arritur synimet e mia per arsimimin? Cilat ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ jane ato synime q te arrish me ane te arsimimit? ¨ e deshiron ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nuk je i sigurt? Eshte mire te dish cfar ¸ e do. Perndryshe, do ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te ishe si nje pasagjer ne nje tren qe nuk e ka idene se ku de¨ ¨ ¨ ¨ shiron te shkoje. Prandaj, ulu bashke me prinderit e tu dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ploteso kutine «synimet e mia per arsimimin», qe gjendet ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ faqen 139. Kjo do te te ndihmoje qe te jesh i perqendruar ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhe qe bashke me prinderit te planifikosh per sa kohe do ta ¨ vazhdosh shkollen.—Proverbat 21:5. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Pa dyshim qe mesuesit dhe te tjere do te te keshillojne se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per sa kohe duhet te vazhdosh. Por ne fund jane prinderit qe ¨ ¨ ¨ ¨ kane autoritetin te thone fjalen A E DIJE . . . e fundit. (Proverbat 1:8; Kolo¨ ¨ ¨ sianeve 3:20) Nese e nderpret ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ata qe lene ¨oret e m¨ e-¨ ¨ ¨ shkollen para se te arrish ato simit, ¨ ka m¨ e shum e te¨ ¨ ¨ ¨ synime per arsimimin qe ti me ngjar e ta l en e shkoll en ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ prinderit ke vendosur, atehere pergjysme. ¨ ¨ mund te thuhet se po e le.

?

¨ ¨ 136 Te rinjte pyesin . . .

=

¨ ¨ «Kush eshte i nxituar, me siguri shkon drejt skamjes.»—Proverbat 21:5. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ Pse¨ dua ta le? Kujdes se mos mashtron veten. (Jeremia ¨ ¨ ¨ 17:9) Eshte nje prirje njerezore t’i veshim arsye fisnike veprimeve egoiste.—Jakovi 1:22. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Shkruaj me poshte arsyet fisnike qe mund te kesh per ta ¨ ¨ ¨ nderprere shkollen para kohe.

ı .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ Shkruaj ketu disa arsye egoiste per ta lene. .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e arsyesh fisnike shkrove? Dy arsye mund te jene: ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per te mbeshtetur familjen nga ana ekonomike ose per te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ bere pune vullnetare. Kurse arsye egoiste mund te jene: per ¨ ¨ ¨ ¨ te shmangur provimet ose per te shpetuar nga detyrat e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shtepise. Gjeja me e veshtire eshte te dallosh nese arsyeja ¨ ¨ kryesore eshte fisnike apo egoiste. ¨ ¨ ¨ ¨ Hidhi perseri nje sy arsyeve qe shkrove dhe rendit me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndershmeri nga 1-shi te 5-a arsyet per te cilat deshiron te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ lesh shkollen (1-shi te tregoje arsyen me pak te rendesi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shme, kurse 5-a me te rendesishmen). Nese e le shkollen ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vetem per te shpetuar nga problemet, ka shume mundesi te ¨ ¨ ¨ gjendesh para problemeve me te medha. ¨ ¨ ¨ C’t ¸ e keqe ka ta lesh shkollen? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ta lesh shkollen eshte si te hidhesh nga treni pa shkuar ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne vendmberritje. Treni mund te jete i parehatshem dhe ¨ ¨ ¨ ¨ pasagjeret jomiqesore. Por nese hidhesh nga treni, kup¨ ¨ ¨ tohet qe nuk do te arrish atje ku do dhe mund te vritesh ¨ ¨ A ta le shkollen? 137

¨ ¨ ¨ ¨ Ta lesh shkollen eshte ¨ si te hidhesh¨ nga treni¨ pa shkuar ne vendmberritje

¨ ¨ ¨ ¨ keq. Ne menyre te ngjashme, ¨ ¨ ¨ ¨ nese e le shkollen, nuk do te ¨ arrish synimet e tua per arsi¨ mimin e do t’i hapesh vetes ¨ ¨ probleme te menjehershme ¨ ¨ dhe afatgjata si ato qe per¨ menden ne vijim: ¨ ¨ Probleme te menjeher¨ ¨ shme: Ka shume mundesi ta ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kesh me te veshtire te gjesh pune dhe nese gjen, ndoshta do ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te marresh nje page me te vogel se ajo qe do te merrje po ta ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kishe mbaruar shkollen. Per te siguruar nevojat baze te jete¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ses, ndoshta do te te duhet te punosh me orar me te zgjatur ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne ambiente me pak te kendshme se ambienti i tanishem i ¨ shkolles. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Probleme afatgjata: Kerkimet tregojne se ata qe lene ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shkollen, jane me te prirur te kene nje shendet me te dobet, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te perfundojne ne burg dhe te perfshihen ne programet e ¨ asistences sociale. ¨ ¨ ¨ ¨ Sigurisht, mbarimi i shkolles nuk perben nje garanci se ¨ ¨ s’do te kesh nga keto probleme. Por pse ta privosh veten nga ¨ disa avantazhe qe do t’i kishe po ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ KESHILLE te mos e kishe lene shkollen? ¨ ¨ ¨ Nese po lufton te per¨ ¨ Dobite kur nuk e le shtatesh¨ me ambientin ¨ ¨ shkollen e shkolles, pyet ¨ prinderit ¨ ¨ ¨ ¨ se¨ si mund ta b esh m e Mund te ndodhe qe, kur ¨ ¨ ¨ ¨ te lehte cdo ¸ ¨ dite qe kanuk e merr nje provim ose kur lon atje e keshtu¨ ta ¨ ¨ ¨ ¨ kalon nje dite te keqe ne shkombarosh shkollen. ¨ ¨ ¨ lle, te vjen ta lesh. Cdo ¸ problem



¨ ¨ 138 Te rinjte pyesin . . .

¨ synimet e mia per arsimimin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Qellimi kryesor i arsimimit eshte te te pergatite te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gjesh nje pune per te mbajtur veten dhe familjen qe ¨ ¨ ¨ mund te kesh ne te ardhmen. (2 Selanikasve 3:10, 12) ¨ ¨ ¨ ¨ A ke vendosur se cfar e pune do te doje te beje dhe si ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund te te ndihmoje periudha e shkolles qe te pergati¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tesh per te? Per te kuptuar nese arsimimi qe po merr ¨ ¨ ¨ ¨ po te con ne drejtimin e duhur, pergjigjju pyetjeve te ¸ ¨ meposhtme: ¨ ¨ ¨ Cilat ¨ jane pikat e mia ¨ te¨ forta?¨ (Per shembull, a je ¨ i zoti ne komunikim? me duar, t¨ e krijosh ¨ ¨ A t¨e pelqen te punosh ¨ ¨ ose te ndreqesh gjera? A je i zoti te analizosh e te zgjidhesh probleme?)

ı .................................................................................................. ¨ ¨ ¨ ¨ Ne c’lloj pune do te mund t’i perdorja pikat e mia te forta? ¸

..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e mundesish per pune ka ne vendin tim?

..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar po bej tani qe do te me pergatitin ¸ ¨ e lendesh mesimore ¨ per tregun e punes? ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ C’mund esi arsimimi kam qe do te me ndihmojne ¸ ¨ te tjera ¨ t’i arrij me mire synimet e mia?

..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ki¨ parasysh yt¨ eshte te diplomohesh¨ ne nje fushe ¨ ¨ se¨ synimi ¨ qe do ¨ te te hyj ¨ e ne pune. Prandaj,¨ mos kalo ¨ ne ekstremin ¨ ¨ tjeter¨ dhe te mbetesh student ¨ i perjetsh¨ em, ¨ dometh ¨ ¨ ene¨ si ai¨ qe nuk¨ zbret ¨ nga «treni» ¨ ¨ vetem e vetem qe te shpetoje nga pergjegjesite e moshes se rritur.1 ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Per me shume informacion, shih vellimin 2, kapitulli 38.

«

¨ bisht problemeve. Duke Nuk mund t’u besh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ zot vetes, qene ne shkolle meson t’i dalesh ¨ ¨ ¨ ¨ dhe kjo aftesi do te te sherbeje¨ ne¨ pune¨ ¨ —Ramona e kudo tjeter.

»

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ i ardhshem mund te duket i paperfillshem ne krahasim me ¨ ¨ ate qe po heq tani. Por para se «t’i biesh shkurt», shiko se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ cfar ¸ e dobish kane nxjerre nxenesit e cituar ne fillim te kapi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tullit ngaqe nuk e lane pergjysme shkollen. ¨ ¨ ¨ «Kam mesuar te jem e durueshme dhe menderisht e for¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te. Kam mesuar se, nese deshiron te gjesh kenaqesi ne dic¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨¸ ka, kjo varet nga ti. Gjate kohes qe isha ne shkolle, kam per¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ miresuar aftesite e mia ne grafike, qe do te me hyjne ne ¨ ¨ pune pasi te diplomohem.»—Rakela. ¨ ¨ «Tani e di qe po te punoj fort, mund t’i arrij synimet e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mia. Po bej nje lende teknike shume praktike ne shkolle te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mesme qe do te me kualifikoje per punen time te preferuar si mekanik shtypshkronje.»—Xhoni.

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese kam ¨ veshtiresi ¨ ne nje lende te caktuar, nuk do te le shkollen, por do te ı .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ Nese jam ¨ aq i ¨ lodhur ¨ ¨ sa¨ dua ta le shkollen, do te arrij ta kapercej kete faze nese .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Fale kembenguljes, kam fituar aftesite baze ne lexim e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shkrim. Shkolla me ka mesuar te perfitoj nga kritikat e te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shprehem qarte e me logjike, dhe keto jane aftesi te dobi¨ ¨ ¨ shme ne sherbimin e krishtere.»—Rajani. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Shkolla me ka bere me te afte per te zgjidhur proble¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ met, qofte ne klase ose jashte saj. Gjetja e menyrave per te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ perballuar veshtiresite mesimore, shoqerore dhe fizike me ¨ ¨ ka ndihmuar vertet te rritem.»—Sindi. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Shkolla me ka ndihmuar te pergatitem per sfidat ne ¨ ¨ ambientin e punes. Gjithashtu, jam perballur me mjaft situ¨ ¨ ¨ ¨ ata qe me shtynin te shqyrtoja arsyet e besimit tim, keshtu ¨ ¨ qe shkolla me ka forcuar bindjet fetare.»—Rozi. ¨ ¨ Mbreti i mencur ¸ Solomon shkroi: «Me mire se fillimi i ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje c¸ eshtjeje eshte ajo qe vjen pas saj. Me mire kush eshte ¨ ¨ ¨ ¨ i durueshem, se ai qe ka frymen e fodullekut.» (Eklisiastiu ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 7:8) Pra, ne vend qe ta lesh shkollen, perballoji me du¨ ¨ ¨ rim problemet e saj. Nese vepron keshtu, do ta shohesh se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ajo qe do te vije pas shkolles, do te jete shume me e mire ¨ per ty. ¨ ¨ ¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER: Po nese nje arsye pse e urren ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shkollen eshte sepse nuk shkon mire me mesuesin? ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pse eshte¨ teper e rendesishme te mesosh mire te ¨ ¨ lexosh, te shkruash e te besh llogari matematikore? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Si mund¨ te perfitosh ¨ sa ¨ me shum ¨ ¨ e nga shkolla¨ nese synon¨ te fitosh aftesi qe do te te sjellin dobi te menjehershme? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pse esht ¨ ¨e e rend ¨ esishme ¨ ¨ te krijosh nje¨ ide per punen qe do te doje te beje pas shkolles?

¨ ¨ A ta le shkollen? 141

20

¨ ¨ Si te shkoj mir e ¨ me mesuesin? ¨ ¨ te¨ preferuar. ı .............. Shkruaj emrin e mesuesit tend ¨ ¨ Pse te¨ pelqen ky mesues? ................................................. ¨ Shkruaj emrin e mesuesit me ¨ te¨ cilin e ke me¨ te¨ veshtir e¨ ¨ te shkosh mire.¨ ........................................... ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ SHOKET mund t’i zgjedhesh, por ne pjesen me te madhe te ¨ ¨ viteve shkollore mesuesit nuk mund t’i zgjedhesh. Ndoshta ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te pelqejne te gjithe. Davidi 18-vjecar ¸ thote: «Nuk kisha ku¨ ¨ ¨ ¨ rre probleme me ndonje mesues. I respektoja dhe ata me ki¨ ¨ shin me sy te mire.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ose mund te kesh nje mesuese si kjo qe pershkruan ¨ ¨ Sara 11-vjecare. «Ajo eshte super e keqe. Dhe nuk arrij ta ¸ ¨ kuptoj. Ose nuk shpjegon sa duhet ose shpjegon me shume ¨ ¨ 142 Te rinjte pyesin . . .

=

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Gjith ¸ ¨ qe deshironi t¨e bejne te tjeret ¨ cka per ju, bejeni edhe ju per ta.»—Mateu 7:12. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ hollesi.» Qe te shkosh mire me mesuesin, ne fillim duhet te ¨ ¨ ¨ ¨ kuptosh konkretisht se cili eshte problemi qe ke me te. Kur ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ke piketuar problemin, e ke me te lehte ta kapercesh. Ver ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje shenje  perbri nje a disa kutive me poshte ose shkruaj ¨ ¨ ¨ nje arsye tjeter qe ke ti. ¨ ı O Mezi e kuptoj mesuesin ¨

¨

O Me ha noten ¨ O Mendoj se disa i mban me hater ¨ ¨ ¨ ¸ meritoj O Me disiplinon me shume se c’e ¨ O Mendoj se jam viktime e diskriminimit ¨ O Tjeter .................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e te besh per te rregulluar situaten? Nje nga gjerat qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund te besh si fillim, eshte ajo qe keshilloi apostulli Pjeter. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ai shkroi: «Jini te gjithe te nje mendjeje, tregoni ndjenja te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ perbashketa.» (1 Pjetrit 3:8) Cfar ¸ e mund te te shtyje te kesh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndjenja te perbashketa me nje mesues «te keq»? Shqyrto ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ disa fakte per mesuesit, te cilat mund te te ndihmojne. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mesuesit nuk jane te pagabueshem. Si gjithe te tje¨ ¨ ¨ ret, edhe mesuesit kane huqet, problemet e madje edhe ¨ ¨ ¨ paragjykimet e tyre. «Nese dikush nuk pengohet ne fjale, ¨ ¨ ¨ —shkroi dishepulli Jakov,—eshte njeri i persosur, i zoti t’i ¨ ¨ ¨ vere fre edhe gjithe trupit.» (Jakovi 3:2) Briana, 19 vjece, ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ thote: «Mesuesja e matematikes nxehej kollaj dhe vetem na ¨ ¨ ¨ ¨ bertiste. Prandaj e kishim te veshtire ta respektonim.» Pse ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sillej keshtu? «Klasa ishte gjithmone rremuje,—thote Bria¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ na,—dhe nxenesit benin si te cmendur vetem e vetem qe ta ¸ ¨ ¨ acaronin me teper.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Sigurisht qe te pelqen kur nje mesues nuk t’i ve ne pah ga¨ ¨ ¨ ¨ bimet dhe te metat, sidomos nese ke qene shume i stresuar. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A mund te besh edhe ti te njejten gje me mesuesin tend? ¨ ¨ ¨ Si te shkoj mire me mesuesin? 143

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Shkruaj per nje incident te koheve te fundit ne shkolle dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ cfar ¸ e mendon se mund ta kete shtyre mesuesin te sillej ashtu.

ı .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mesuesit kane te preferuarit e tyre. Mendo per veshti¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ resite qe kane mesuesit e tu. Sa nga nxenesit e klases tende ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ duan te rrine ne mesim? Sa nga keta qe duan te rrine, kane ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vullnet dhe jane ne gjendje te perqendrohen ne nje teme ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per gjysme ore ose me shume? Sa nxenes i shfryjne mbi ¨ ¨ ¨ mesuesit gjithe acarimet dhe inatet e grumbulluara perbre¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nda? Tani, imagjino sikur te kishe si detyre qe te mesoje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 20, 30 a me shume nxenes dhe te trajtoje nje teme qe pak e ¨ ¨ ¨ ¨ kane qejf. A nuk do te perqendroheshe tek ata qe duken ¨ se kane interes? ¨ ¨ ¨ Vertet mund te acarohesh kur mesuesi i shfaq hapur ¨ ¨ ¨ ¨ preferencat e tij. Natasha thote per nje nga mesuesit e saj: ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Ai vinte nje afat per detyrat, por bente gjithmone perjashti¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me per ata te skuadres se futbollit, vetem per ata. Domosdo, ¨ ¨ ¨ ¨ ishte edhe ndihmestrajner i skuadres.» Nese te ndodh edhe ¨ ¨ ¨ ¨ ty nje gje e ngjashme, pyete veten: «A po me meson sic¸ du¨ ¨ ¨ het?» Nese po, pse te vjen inat apo behesh xheloz? ¨ ¨ ¨ Me poshte shkruaj se cfar ¸ e ¨ ¨ ¨ ¨ mund te besh per t’i treguar me A E DIJE . . . ¨ ¨ ¨ qarte mesuesit se te intereson ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ka te ngjare qe m lenda e tij. ¨ esuesi ¨

?

i ka¨ shpjeguar te nj¨ ejtat mesime me dhjetera, ¨ ¨ madje qindra here, ne klasat e tjera.¨ Prandaj ¨ ¨ ¨ mund ta ¨ ¨ ket ¨ e¨ te veshtire te ket ¨ e t¨ e njejtin entuzi¨ az¨ em¨ qe ¨kishte ne fillim per lenden. ¨ ¨ 144 Te rinjte pyesin . . .

................................................... ................................................... ...................................................

¨ ¨ Mesuesit i keqkuptojne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nx en esit. Ndonj eher e, p er ¨ ¨ ¨ shkak te ndonje perplasjeje

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ M¨ esuesit jane si gure kalimi qe te ndihmojne ¨ te¨ kalosh nga padija n e njohuri, por je ti ¨ ¨ qe duhet te hedhesh hapat

¨ ¨ personaliteti ose te ndonje keq¨ ¨ ¨ kuptimi, mesuesi mund te te ¨ ¨ vihet kunder. Pyetjet mund te merren si rebelim dhe shaka¨ ¨ ¨ te si budallallek e mungese respekti. ¨ ¨ ¨ ¨ C’mund te besh nese te keq¸ ¨ kupton? Bibla thote: «Mos ia ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ktheni askujt te keqen me te keqe. . . . Nese eshte e mundur ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhe aq sa varet nga ju, jini paqesore me te gjithe.» (Romake¨ ¨ ¨ ¨ ve 12:17, 18) Prandaj, perpiqu te mos behesh armik me me¨ suesin. Shmang debatet e panevojshme. Mos i jep mesuesit ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shkaqe te vlefshme per t’u ankuar. Perpiqu te jesh sa me mi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qesor me te. «Miqesor me ate?»—mund te pyesesh. Po, tre¨ ¨ ¨ ¨ gohu i sjellshem duke e pershendetur me respekt kur hyn ne ¨ ¨ ¨ ¨ klase. Miresjellja jote e vazhdueshme, e madje ndonje buze¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qeshje here pas here, mund ta beje te ndryshoje mendim ¨ ¨ per ty.—Romakeve 12:20, 21. ¨ Per shembull, Kenin, disa ¨ ¨ ¨ KESHILLE mesues e gjykonin keq. «Jam ¨ ¨ ¨ ¨ shume i ndrojtur,—thote ai,— Nese¨ mendon ¨ ¨ ¨ ¨ se mesu¨ dhe nuk u flitja kurre mesuesi¨ eshte i merzitshem, ¨ ¨ ¨ perqendrohu te tema e¨ esve.» Si e kaperceu kete pro¨ ¨ ¨ jo te mesuesi. Mbaj sheblem? «Me vone e kuptova se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nime, me respekt ne pergjithesi mesuesit donin te ¨ ¨ ¨ kerkoji me shume infor¨ me ndihmonin. Prandaj vura si macion ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhe ¨ ji entuziast synim qe t’i njihja te gjithe perp¨ er lend ¨ en. ¨ Entuziazmi ¨ ¨ ¨ eshte ngjites. sonalisht. Kur e bera kete, pata ¨ ¨ ¨ goxha permiresim te notave.»



¨ ¨ ¨ Si te shkoj mire me mesuesin? 145

«

¨ cmos qe¨ te¨ miqesohesha ¨ Bera me te¨ gjithe¨ ¸ ¨ mesuesit e mi. Ua di emrat dhe kur ndeshemi ¨ pak minuta qe¨ te¨ bisedoj ne¨ rruge,¨ ndaloj per me ta. —Karmeni

»

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Eshte e vertete qe jo gjithmone do ta besh per vete mesu¨ ¨ ¨ ¨ esin me sjelljen tende te mire e miqesore. Por ki durim. Mbre¨ ¨ ¨ ti Solomon shkroi: «Me durim dhe fjale te embla mund ta bi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndesh nje udheheqes [ose nje mesues] dhe te kapercesh cdo ¸ problem.» (Proverbat 25:15, Contemporary English Version) ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ruaj qetesine dhe fol me butesi kur te trajton ne menyre te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ padrejte. Ndoshta mesuesi do te ndryshoje mendim per ty. —Proverbat 15:1. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cili eshte zakonisht reagimi yt i pare kur mesuesi te keq¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kupton ose te trajton ne menyre te padrejte?

ı .................................................................................................. ¨ ¨ ¨ ¨ Si do te ishte me mire te reagoje? ..................................................................................................

Zgjidhja e disa problemeve konkrete ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Te kuptosh kufizimet e mesuesit eshte vetem fillimi. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ C’mund te besh per te zgjidhur nje problem konkret? Per ¸ ¨ ¨ ¨ shembull, si mund t’i zgjidhesh c¸ eshtjet e meposhtme? ¨ ¨ ¨ Meritoj nota me te mira. «Merrja gjithmone 10-ta, ¨ ¨ ¨ ¨ —thote Katrina.—Por nje here mesuesi i shkencave naty¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rore me vuri 4. Meritoja me shume. Prinderit folen me drej¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ torin. Prapeseprape ai me ngriti vetem nje note, prandaj ¨ ¨ ¨ ¨ isha akoma e acaruar.» Nese has nje problem te ngjashem, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mos shperthe me nje bresheri akuzash kunder mesuesit. ¨ ¨ Por, meso nga Natani, personazhi biblik. Ai kishte detyren e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ veshtire qe te nxirrte ne pah nje faj te rende qe kishte bere ¨ ¨ mbreti David. Natani nuk hyri me furi ne pallatin mbreteror ¨ ¨ 146 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ duke shkarkuar gjithe akuzat kunder Davidit, por iu afrua me takt.—2 Samuelit 12:1-7. ¨ ¨ ¨ Po keshtu, edhe ti mund t’i afrohesh me perulesi dhe qe¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tesi mesuesit. Nese nxjerr nervat ose e akuzon per paaftesi ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ose per dicka ¸ me te keqe, zor se do ta besh aleat. Provo nje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ menyre me te pjekur. Fillo duke i kerkuar qe te te ndihmoje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te kuptosh sistemin e tij te vleresimit. «Nese dikush pergji¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gjet per nje c¸ eshtje para se ta degjoje,—shkroi Solomo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ni,—kjo eshte per te marrezi dhe poshterim.» (Proverbat ¨ ¨ 18:13) Pasi ta degjosh, mund te arrish t’i thuash se ku, sipas ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ teje, mund te jete bere nje gabim ne vleresim. Edhe nese nuk ¨ ¨ ¨ ¨ ta ndryshon noten, ka shume mundesi qe pjekuria jote do t’i ¨ ¨ ¨ ¨ beje pershtypje mesuesit. ¨ ¨ Mendoj se mesuesi ka paragjykime. Ja cfar ¸ e i ka ndo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhur Rakeles. Kishte marre gjithmone nota te mira ne shko¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ lle. Por kur vajti ne klase te 7-te, gjerat ndryshuan. «Mesu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ esi beri te pamunduren qe te me ngelte ne lenden e tij», ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ —thote ajo. Ku qendronte problemi? Mesuesi ua beri te

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Qe ta¨ bej me interesante nje ore mesimi te merzitshme, do te ı ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese¨ shoh qe mesuesi me trajton me pa te drejte, do te ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qarte si Rakeles edhe mamase se saj se nuk i pelqente feja e tyre. ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e ndodhi me pas? Rakela thote: «Sa here dukej qar¨ ¨ ¨ ¨ te se mesuesi me vleresonte duke u ndikuar nga paragjyki¨ ¨ ¨ ¨ met e tij, mami vinte qe te bisedonte me te. Erdhi nje mo¨ ¨ ¨ ¨ ment qe ai nuk me krijonte me probleme.» Nese has edhe ti ¨ ¨ ¨ probleme te ngjashme, merr guxim e fol me prinderit per ¨ ¨ ¨ ¨ kete. Pa dyshim, ata do te flasin me mesuesin dhe ndoshta ¨ ¨ ¨ me drejtorin per te gjetur nje zgjidhje. ¨ Ji largpames! ¨ ¨ Kuptohet, jo te gjitha problemet do te zgjidhen kollaj. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ndonjehere, thjesht duhet te durosh. «Nje nga mesuesit e ¨ ¨ ¨ mi sillej keq me nxenesit,—thote Tanja.—Shpesh na fyen¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te duke na quajtur budallenj. Ne fillim me bente per te qare, ¨ ¨ ¨ ¨ por mesova qe te mos i merrja fyerjet e tij si personale. Per¨ qendrohesha te detyrat e mia dhe te mesimi. Si rezultat, nuk ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me bezdiste shume dhe isha nje nga te paktet qe merrja ¨ ¨ ¨ nota te mira. Pas dy vjetesh, ate e pushuan nga puna.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Meso si t’ia besh kur ke nje mesues te veshtire dhe do te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ fitosh nje aftesi te vlefshme per jeten, aftesi qe do te te sher¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ beje kur te kesh nje shef te veshtire ne pune. Gjithashtu, do ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te mesosh te vleresosh mesuesit e mire. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nuk te mjafton koha e nje dite? Meso si ta besh oren mike e jo armike.

¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER:

¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pse ¨ eshte¨ e rendesishme qe¨ te perqendrohesh me shume te tema se te mesuesi? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Si mund qe¨ ke ti ndaj nje teme ¨ te ndikoj ¨ e qendrimi ¨ te pikepamja qe ka mesuesi per ty? ¨ ¨ 148 Te rinjte pyesin . . .

¨ JA NJE MODEL

Moisiu ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Moisiu ka shume avantazhe ne jete. Rritet ne shtepine ¨ ¨ ¨ mbreterore te faraonit dhe arsimohet me gjithe mencuri¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne e Egjiptit. (Veprat 7:22) Cfar e do te beje me arsimimin ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ e tij? Mund te fitoje fame, pasuri dhe pushtet. Megjithate, ¨ ¨ nuk ndikohet as nga presioni i bashkemoshatareve, as ¨ ¨ ¨ ¨ nga ambiciet egoiste. Perkundrazi, ai zgjedh nje karriere qe ¨ ¨ pa dyshim habit shume veta. Ai zgjedh ‘te keqtrajtohet me ¨ ¨ ¨ popullin e Perendise’. (Hebrenjve 11:25) A humbet gje Mo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ isiu me kete zgjedhje? Jo. Ngaqe zgjedh t’i sherbeje Pere¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndise dhe te ndihmoje njerezit, ai ben nje jete emocionue¨ se dhe shperblyese. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese te jepet mundesia te marresh nje arsimim te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mire baze, si do ta perdoresh kete mundesi? Mund te re¨ ¨ ndesh pas parase ose pushtetit. Ose, ashtu si Moisiu, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund te besh dicka jeten tende qe ia vlen vertet. Mund ¸ me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ t’i perdoresh dhuntite e tua mendore dhe fizike qe t’u sher¨ ¨ ¨ ¨ besh Perendise dhe te afermve. (Mateu 22:35-40) S’ka ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ udhe tjeter ne jete me shperblyese se kjo.

21

Si ta organizoj ¨ kohen? Sa ore¨ me¨ ¨ shume¨ do te¨ doje te kishte dita? ı .................................... ¨ cfare¨ do ta perdorje ¨ Per ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ kete kohe shtese? ¨ ¨ ¨ ¨ O Per te dale me shoket ¨ ¨ O Per te fjetur ¨ ¨ O Per te studiuar ¨ O Tjeter .............................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ KOHA eshte si nje kale i vrullshem: ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe te te sherbeje, duhet te mesosh ta ¨ ¨ kontrollosh. Mbaje nen kontroll kohen ¨ ¨ ¨ dhe keshtu ndoshta do te kesh me pak ¨ ¨ ¨ ¨ stres, do te marresh nota me te mira ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhe prinderit do te kene me shume be¨ ¨ ¨ sim te ti. «Kjo duket fantastike,—thua ti,—por eshte me e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ lehte ta thuash se ta besh.» Eshte e vertete qe do ta kesh te ¨ ¨ ¨ ¨ veshtire. Por mund t’ia dalesh. Le te shohim se si. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Veshtiresia nr. 1: Te besh nje program ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ C’mund te te pengoje? Vetem mendimi se duhet te besh ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje program, te ben te ndihesh si ne kafaz. Ti deshiron te jesh ¨ ¨ ¨ spontan dhe nuk do qe te jesh skllav i nje programi. ¨ ¨ ¨ Prapeseprape, perse duhet? Mbreti Solomon shkroi: ¨ ¨ «Planet e atij qe ngulmon, sjellin me siguri perfitim.» (Prover¨ ¨ ¨ ¨ bat 21:5) Solomoni ishte shume i zene. Ishte bashkeshort, ¨ ¨ 150 Te rinjte pyesin . . .

=

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ‘Sigurohuni per gjerat me te rendesishme.’ ¨ —Filipianeve 1:10.

˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ baba dhe mbret. Jeta e tij u be edhe me e ngarkuar me kali¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ min e viteve. Po keshtu, edhe ti ke plot gjera per te bere tani. ¨ ¨ ¨ Por, ndersa rritesh, rritet edhe ngarkesa. Prandaj, me mire ¨ ¨ ¨ ¨ meso te jesh i organizuar tani, sesa me vone. ¨ ¨ ¨ Ja c’thon e moshataret e tu. «Para nja gjashte muajsh fi¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ llova te beja rregullisht nje program. Doja t’ia beja jeten me te ¨ lehte vetes dhe me sa dukej, sekreti ishte programi.»—Xhoi. ¨ ¨ ¨ ¨ «Listat me ndihmojne te ndjek programin. Kur jam me e ¨ ¨ ¨ ngarkuar se zakonisht, bashke me mamin i shkruajme te gji¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tha dhe shohim si ta ndihmojme njera-tjetren qe t’i bejme pu¨ ¨ net qe kemi.»—Mariola. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e do te te ndihmoje? Shihe me kete sy: ta zeme se ¨ ¨ ¨ ¨ do te nisesh per udhetim. Secili nga familjaret i hedh cantat e ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ veta rremuje ne bagazhin e makines. Duket se nuk ka vend ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per t’i marre te gjitha. C’t ¸ e besh? Mund t’ia nisesh nga e para ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ duke vene ne fillim cantat me te medha dhe pastaj duke futur ¸ ¨ ¨ ¨ cantat e vogla ne hapesiren e mbetur. ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ E njejta gje vlen edhe per organizimin e kohes tende. Po ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ta zesh ne fillim kohen me gjerat e vogla, ka rrezik te mos i ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ besh dot gjerat me te rendesishme. Ne fillim, programo per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gjerat me te rendesishme dhe ke per te pare sa shume kohe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ do te te mbetet edhe per te tjerat.—Filipianeve 1:10. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cilat jane gjerat me te rendesishme qe duhet te besh?

ı ................................................

................................................

................................................ ................................................ ................................................ ................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Tani ktheju prape dhe veru nje numer sipas rendesise. Po ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te mbarosh ne fillim gjerat e medha, do te habitesh sa kohe ¨ ¨ ¨ do te kesh edhe per gjerat e vogla. ¨ Si ta organizoj kohen? 151

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ C’mund te besh? Mbaj ne xhep nje axhende dhe renditi ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ punet sipas rendesise. Ndoshta te ndihmon edhe nje nga ¨ metodat e meposhtme. O Kalendari i celularit O Kalendari i kompjuterit

¨

¨

¨

O Nje bllok i vogel shenimesh O Kalendar tavoline

¨ ¨ ¨ ¨ Veshtiresia nr. 2: Te ndjekesh programin ¨ ¨ ¨ ¨ C’mund te te pengoje? Kur vjen nga shkolla, deshiron ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vetem te clodhesh e te shohesh televizor per pak minuta. ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ Ose ke planifikuar te studiosh per nje provim, por merr nje ¨ ¨ ¨ ¨ mesazh ku te ftojne ne kinema. Filmi s’pret, kurse mesimet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne dore i ke, i shtyn per ne darke. «Pastaj, une i bej gjerat me ¨ ¨ ¨ mire kur jam nen presionin e kohes»,—thua me vete. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Prapeseprape, perse duhet? Mund te marresh nota me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te mira, po te studiosh kur e ke mendjen me te fresket. Vec¸ ¨ ¨ ¨ kesaj, a nuk ke boll strese? Pse te stresohesh akoma me shu¨ ¨ ¨ ¨ me duke studiuar me vrap e ndoshta perciptas lenden e pro¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vimit naten vone? Po neser ne mengjes c’do te ndodhe? Mba¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ se do te te dale gjumi vone, do te kesh me shume stres, do te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dalesh me vrap nga shtepia e ka mundesi te behesh vone per ¨ ¨ ne shkolle.—Proverbat 6:10, 11. ¨ ¨ ¨ Ja c’thon e moshataret e tu. «Vdes te shoh televizor, t’i ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ bie kitares dhe te rri me shoket. S’ka asgje te keqe, por nga¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ njehere keto me nxitin t’i shtyj per me vone gjerat me te re¨ ¨ ¨ ¨ ndesishme, keshtu me duhet te vrapoj.»—Juliani. ¨ ¨ ¨ C’do te te ndihmoje? Mos ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A E DIJE . . . ver ne program vetem gjerat qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ duhet te besh, por edhe ato qe Planifikimi i shum ¨ ¨ ¨ e gjeke qejf t’i besh. «E kam me kollaj rave do ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ brenda nj ¨ e dite ¨ t’i bej gjerat qe duhet kur e di se te te stresoje. ¨Nese ve¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndos me vone kam programuar gjera ¨ ¨ cilat jane me ¨ te ¨ ¨ rendesishme, do t e kupqe i kam qejf»,—thote Juliani. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tosh se cilat ¨ ¨ te besh Nj e ide tjeter: ver nje synim te e cilat te lesh. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rendesishem dhe pastaj, qe te

?

¨ ¨ 152 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Koha esht ¨ e ¨ si nje kale i vrullsh¨ em: duhet te mesosh ta mbash nen kontroll

¨ ¨ ecesh sipas planit, ver synime ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te vogla qe do te te cojn ¸ e drejt atij synimi. ¨ ¨ C’mund te besh? Cilat ja¸ ¨ ¨ ne nje ose dy synime realiste ¨ ¨ ¨ qe mund te arrish gjashte mu¨ ajt e ardhshem?

ı .................................................. ..................................................

¨ Cilin synim realist mund te arrish dy vitet e ardhshme dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ c’duhet te besh qe tani per ta arritur ate synim?1 ¸ .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ Veshtiresia nr. 3: Ji i paster dhe i rregullt ¨ ¨ ¨ C’mund te te pengoje? Ndoshta nuk e kupton c’lidhje ka ¸ ¸ ¨ ¨ ¨ te qenet i paster dhe i rregullt ¨ ¨ ¨ ¨ me organizimin e kohes me miKESHILLE ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ re. Vec¸ kesaj, t’i lesh gjerat rre¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mos ¨ u perpiq ¨ t’i zbatosh ¨ muje te duket shume me kollaj. te gjitha njeher ¨ ¨ ¨ esh suDhomen e pastron edhe neser gjerimet e k etij kapitu¨ ¨ ose nuk e pastron fare. Rremulli.¨ Muajin¨ e ardhshem ¨ ¨ ¨ perpiqu jen s’e ke problem, keshtu qe ¨ ¨ te zbatosh ve- ¨ ¨ tem nje¨ prej tyre. Kur¨ te ¨ s’prish pune. Apo prish? ¨



¨ ¨ ¨ 1 Per me shume informacion, shih kapi¨ ¨ tullin 39 te ketij libri.

kesh¨ permiresuar ¨ ¨ ne at ¨ e pike, puno ne nje tjeter.

¨ Si ta organizoj kohen? 153

«

¨ ¨ ¨ ¨ Rastesisht degjova dike qe po thoshte me ¨ ¨ ¨ shaka se me mua duhej te linte takim ne oren ¨ ¨ ¨ ¨ tre, nese donte qe t’i shkoja ne kater. Aty ¨ ¨ kuptova se duhej ta organizoja me mire ¨ kohen. —Riki

»

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Prapeseprape, pse duhet? Nese cdo ¸ gje e mban paster ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhe ne rregull, kursen kohe kur kerkon gjerat qe te duhen. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Kjo do te te jape edhe ate qetesi mendore per te cilen ke ne¨ ¨ voje aq shume.—1 Korintasve 14:40. ¨ ¨ ¨ ¨ Ja c’thon e moshataret e tu. «Nganjehere, kur nuk kam ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kohe t’i ve ne vend rrobat, gjerat qe me duhen humbin mes ¨ ¨ rremujes.»—Manda. ¨ ¨ ¨ «Kisha nje jave qe s’e gjeja dot portofolin. U stresova go¨ ¨ ¨ xha. Me ne fund e gjeta kur pastrova dhomen.»—Frenku. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e do te te ndihmoje? Mundohu t’i vesh gjerat neper ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vende sa me shpejt te jete e mundur. Beje kete rregullisht ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhe mos prit qe rremuja te te dale jashte kontrollit. ¨ ¨ ¨ ¨ C’mund te besh? Perpiqu ta besh zakon rregullin. Mbaj ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ cdo ¸ gje ne vendin e vet dhe do te shohesh qe jeten do ta kesh ¨ ¨ ¨ me te lehte.

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ Do te kaloj me pak kohe me ı .......................................................................................................................... ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Kohen qe perfitoj nga kjo do ta perdor per ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ si e harxhoj kohen? ¨ ¨ ¨ Ja si ¨ i harxhojn ¨ ¨ e me ¨ peraf ¨ ersi oret gjat¨ e javes te ¨ rinjte e moshes 8 deri ne 18 vjec: ¸ ¨ ¨ ore me prinderit

17

30

¨ ¨ ¨ ore ne shkolle ¨ ¨ ore duke pare televizor,¨ me videolojera, duke ¨ komunikuar ne Internet dhe duke ¨ ¨ degjuar muzike

44

¨ ¨ Mblidh or ¨ et qe harxhon cdo jave ¸ ¨ duke pare televizor ı ............. duke luajtur me ¨ videolojera ............. ¨ ne Internet ............. ¨ ¨ duke degjuar muzike ............. 0 Gjithsej ............. ¨ ¨ ¨ Ore q¨ e fare mir ¨ e¨ mund¨ t’i perdor¨ p¨ er gj¨ era me te rendesishme .............

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Koha eshte nje pasuri qe te gjithe, ti, moshataret dhe pri¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nderit e tu e keni cdo ¸ dite ne te njejten mase. Po e shperdo¨ ¨ ¨ rove, do te vuash pasojat. Perdore me mencuri ¸ dhe do te ko¨ ¨ ¨ rresh vec¸ te mira. Zgjedhja te takon ty. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER: A jane imigrante prinderit e tu? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A te¨ duket vetja i huaj si¨ ne shkolle, edhe n ¨ e¨ shtepi? ¨ M¨ eso si mund t’i shfrytezosh rrethanat ne te miren tende. ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ˘ N¨ ese kohen qe¨ tani,¨ si¨ do ¨ meson ta ¨ programosh ¨ te¨ te¨ ndihmoje kjo kur te drejtosh shtepine tende ne te ardhmen? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Cfar nga prinderit per ¸ e mund te mesosh ¨ organizimin e kohes? ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Nese tashm ¸ e ndryshimesh ¨ ¨ e ke¨ nje program, ¨ ¨ cfar mund te besh per ta permiresuar? ¨ Si ta organizoj kohen? 155

22

¨ I ndare mes dy kulturash ¨ ¨ —C’t ¸ e bej?

¨ A esht e¨ imigrant ¨ babai ose nena jote?

ı O Po

O Jo

A ndryshon gjuha ose kultura qe¨ te¨ ¨ rrethon ne¨¨ shkolle nga ajo¨ qe ke ne¨ shtepi? O Po

O Jo

¨ «Si familje jemi ¨italiane¨ dhe t¨ e¨ mite¨ ¨ jane¨ m¨ esuar ta shprehin lirsh em dashurin¨ e dhe¨ perzemersine.¨ ¨ ¨ ne¨ Angli. Tani jetojm e Njerezit ketu duken shume ¨ ¨ edukuar. ¨ duket te¨ permbajtur dhe t e M e vetja ¨ ¨ italian i huaj n¨ e¨ te¨ dyja kulturat—ca si tep¨ er per ¨ ¨ ¨ te qene anglez dhe teper anglez per te qene¨ italian.»—Xhozueja, Angli. ¨ «Ne¨ shkolle¨ mesuesi me¨ thoshte ta shihja ne¨ ¨ sy kur fliste. Por kur fliste babi ¨ dhe ¨ e shihja ne sy, me¨ thoshte se isha i paedukate. Me dukej vetja i ndare¨ mes dy kulturash.»—Patriku, imigrant algjerian ne¨ France.¨

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ KUR prinderit e tu emigruan, hasen veshtiresi te medha. ¨ ¨ ¨ Papritur u gjenden mes njerezve qe ndryshonin nga gjuha, ¨ ¨ ¨ kultura dhe veshja e tyre. Dallonin nga te gjithe. Per shkak ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te kesaj mund t’i kene neperkembur ose kane qene viktima ¨ te paragjykimit. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A te ka ndodhur e njejta gje edhe ty? Me poshte rendi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ten disa nga veshtiresite qe kane hasur disa te rinj ne te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ njejten situate. Ver nje shenje  perbri asaj qe te duket me ¨ ¨ ¨ ¨ e veshtire per t’u perballuar. ¨ O Talljet. Nura ishte e vogel kur familja e saj emigroi ¨ ¨ nga Jordania ne Ameriken e Veriut. «Ne visheshim ndry¨ ¨ ¨ she dhe njerezit na qeshnin,—thote ajo.—E sigurisht qe nuk e kuptonim humorin amerikan.» ¨ ¨ ¨ O Nje krize identiteti. «Kam lindur ne Gjermani, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ —thote nje vajze me emrin Nadia.—Meqe prinderit jane ¨ ¨ ¨ italiane, kur flitja gjermanisht, kisha nje theks tipik dhe ne ¨ ¨ ¨ shkolle me quanin ‘torollakja e huaj’. Por, kur shkoj ne Ita¨ li, e flas italishten me theks gjerman. Me duket vetja pa ¨ identitet. Kudo qe shkoj, jam e huaj.» ¨ ¨ ¨ O Nje hendek kulturor ne familje. Ana ishte tete vje¨ ¨ ¨ ce ¸ kur emigroi me familjen ne Angli. «Une dhe vellai u ¨ ¨ ¨ I ndare mes dy kulturash—C’t ¸ e bej? 157

¨ ¨ ¨ ¨ pershtatem gati instinktivisht me Londren,—thote ajo,— ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kurse prinderit e kishin te veshtire, sepse kishin jetuar per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shume kohe ne ishullin e vogel portugez te Madeires.» ¨ Vona ishte tre vjece ¸ kur me prinderit shkoi nga Kambo¨ ¨ ¨ ¨ xhia ne Australi. «Prinderit nuk jane pershtatur tamam, ¨ ¨ ¨ ¨ —thote ajo.—Babi shpesh merzitet dhe zemerohet ngaqe ¨ ¨ ¨ nuk e kuptoj qendrimin e tij dhe menyren si arsyeton.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ O Nje pengese gjuhesore ne familje. Jani ishte tete ¨ vjec¸ kur emigroi me familjen nga Ekuadori ne Nju-Jork. ¨ ¨ ¨ ¨ Pas gjashte vjetesh ne Shtetet e Bashkuara, ai thote: ¨ ¨ ¨ ¨ «Tani me shume flas anglisht sesa spanjisht. Ne shkolle ¨ ¨ mesuesit flasin anglisht, shoket flasin anglisht dhe kur jam ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me vellane flasim anglisht. Ne koke tani kam vetem anglisht dhe po e harroj spanjishten.» ¨ Lija me prinder kamboxhi¨ ¨ ¨ A E DIJE . . . ane, por vete e lindur ne Au¨ ¨ ¨ ¨ strali, thote: «Kur bisedoj me Nese ¨zoteron¨ dy gjuh¨ e, ¨ prinderit dhe dua t’u shpjegoj ke¨ me¨ shume mund ¨ ¨ ¨ esi tamam si ndihem per disa gjeper te gjetur pune. ¨ ra, shoh se nuk e flas aq mire ¨ sa duhet gjuhen e tyre.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nura, qe permendem me pare, thote: «Babi bente cmos ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe ne shtepi te flitnim gjuhen e tij, por ne nuk donim te flit¨ ¨ ¨ nim arabisht. Mesimi i arabishtes na dukej nje barre. Sho¨ ¨ ¨ ¨ ket tane flitnin anglisht. Cdo gje ne televizor ishte anglisht. ¸ C’na duhej arabishtja?» ¸ ¨ ¨ C’t ¸ e besh? ¨ ¨ ¨ ¨ Sic¸ e tregojne edhe citimet e mesiperme, nuk je vetem ti ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe has keto probleme. Ne vend qe te perballesh me to, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund te zgjedhesh te fshish cdo ¸ gjurme te prejardhjes te¨ ¨ ¨ nde dhe te integrohesh ne vendin e ri. Por, kjo do te ishte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ fyerje per prinderit dhe ty do te te sjelle peshtjellim e aca-

?

¨ ¨ 158 Te rinjte pyesin . . .

=

¨ ¨ ¨ ¨ «Perendia nuk eshte i anshem.»—Veprat 10:34. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ rim. Prandaj, pse nuk meson te perballesh me problemet ¨ ¨ dhe te nxjerresh dobi nga rrethanat e tua? Shqyrto sugjeri¨ met e meposhtme: ¨ ¨ ¨ Si t’i konsiderosh talljet? Pavaresisht se cfar ¸ e ben, nuk ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ke per t’u pelqyer kurre te gjitheve pa perjashtim. Ata qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kenaqen duke tallur te tjeret, do ta gjejne gjithmone nje ar¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sye per ta bere kete. (Proverbat 18:24) Prandaj, mos e har¨ ¨ ¨ ¨ xho frymen kot me ta duke u perpjekur t’u ndreqesh pike¨ ¨ ¨ pamjet paragjykuese. «Tallesi nuk e do ate qe e qorton», —tha mbreti i mencur ¸ Solomon. (Proverbat 15:12) Ko¨ ¨ mentet paragjykuese nuk nxjerrin ne pah te ashtuquajturat ¨ ¨ ¨ ¨ gabime te viktimes, por injorancen e atij qe¨ flet. ¨ ¨ ¨ ¨ Si t’ia besh me krizen e identitetit? Eshte me se nor¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ male te duash t’i perkasesh nje grupi te caktuar, si per ¨ ¨ ¨ ¨ shembull nje familjeje ose nje kulture. Por eshte e gabuar ¨ ¨ te mendosh se vlera jote si njeri percaktohet nga prejar¨ ¨ ¨ ¨ dhja kulturore ose familjare. Njerezit mund te te gjykojne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mbi kete baze, por jo Perendia. «Perendia nuk eshte i an¨ ¨ ¨ ¨ shem,—tha apostulli Pjeter.—Ne cdo ¸ komb njeriu qe i fri¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kesohet atij dhe praktikon drejtesine, eshte i pranuar nga ¨ ai.» (Veprat 10:34, 35) Nese ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ KESHILLE ben sa mundesh per t’i pelqyer ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Perendise Jehova, ai do te te Nese moshataret e tu ¨ ¨ ¨ konsideroje si pjese te familjes tallen me prejardhjen ¨ ¨ ¨ tende etnike, mos ua ver se tij. (Isaia 43:10; Marku 10: ¨ ¨ ¨ veshin dhe kaloje me 29, 30) E c’identitet me te mire ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ hu¨ ¨ mor.¨ Nese e¨ ben ¨ kete, ¨ mund te deshiroje!? ka te ngjare qe do te ¨ ¨ Si mund t e kapercehet humbasin dhe ¨ interesin ¨ ¨ ¨ nuk do te te tallin me. hendeku kulturor ne famil¨ je? Pothuajse ne cdo familje ¸



¨ ¨ ¨ I ndare mes dy kulturash—C’t ¸ e bej? 159

«

¨ ¨ Sa i gezuar jam kur arrij te¨ ndihmoj te¨ tjeret! ¨ ¨ ¨ Mund t’ua shpjegoj Biblen njerezve qe flasin ¨ rusisht, frengjisht ose moldavisht. —Olegu

»

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ prinderit dhe femijet kane pikepamje te ndryshme. Ne rastin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tend, keto ndryshime mund te jene me te theksuara: prinde¨ ¨ ¨ rit duan qe ti te jetosh sipas zakoneve te vendit nga keni ar¨ ¨ ¨ dhur, kurse ti do qe te pershtatesh me zakonet e vendit ku ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ jeton. Megjithate, nese do qe gjerat te te vene mbare, ‘duhet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te nderosh atin dhe nenen tende’.—Efesianeve 6:2, 3. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ne vend qe te rebelohesh kunder zakoneve te prinderve ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sepse mendon qe nuk jane per ty, perpiqu te dallosh arsyen ¨ ¨ pse prinderit i respektojne ato zakone. (Proverbat 2:10, 11) ¨ ¨ ¨ ¨ Mendo per keto pyetje: «A bien ato zakone ne kundershtim ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me parimet biblike? Nese jo, atehere cfar ¸ e nuk me pelqen konkretisht nga ato zakone? Si mund t’ua shpreh me res¨ pekt prinderve mendimin tim?» (Veprat 5:29) Sigurisht, do ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te jete me e lehte t’i nderosh prinderit—te kuptosh meny¨ ¨ ¨ ¨ ren e tyre te te menduarit dhe t’u shprehesh mendimin ¨ ¨ ¨ ¨ tend—nese e flet mire gjuhen e tyre. ¨ ¨ ¨ ¨ Si mund te kapercehet pengesa gjuhesore ne famil¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ je? Disa familje kane pare se, nese kembengulin qe ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shtepi te flasin vetem gjuhen amtare, atehere femijet do te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kene mundesine t’i mesojne mire te dyja gjuhet. Pse nuk e ¨ ¨ ¨ provoni edhe ne shtepine tuaj? Gjithashtu, mund t’u thuash ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ prinderve te te ndihmojne te shkruash ne ate gjuhe. Stelio¨ ¨ ¨ ¨ si, qe u rrit ne Gjermani, por qe ka si gjuhe amtare greqi¨ ¨ ¨ shten, thote: «Prinderit shqyrtonin me mua nje varg biblik ¨ ¨ ¨ cdo ¸ dite. E lexonin me ze dhe pastaj une e shkruaja. Tani di ¨ ¨ te lexoj e te shkruaj edhe greqisht, edhe gjermanisht.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cila eshte nje dobi tjeter? «E mesova gjuhen e prinder¨ ¨ ¨ ve, sepse doja te ishim te lidhur emocionalisht e mbi te gji¨ ¨ 160 Te rinjte pyesin . . .

¨ Mund ta shohesh prejardhjen ¨ ¨ ¨ tende kulturore ¨ ¨ ¨ si nj¨e ure qe te lidh me te tjeret

¨ ¨ ¨ tha frymesisht pasi keshtu kuptoja ndjenjat e tyre per Je¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ hovain e per te verteten,—thote Xhozueja, i permendur ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me siper.—Ngaqe e mesova gjuhen e tyre, arrij t’i kuptoj si ¨ ¨ ¨ ¨ ndihen. Kjo ka ndihmuar qe edhe ata te me kuptojne mua.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nje ure lidhese, jo nje pengese ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A e sheh prejardhjen tende si nje pengese qe te ndan ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nga te tjeret apo si nje ure qe te lidh me ta? Shume te rinj ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te krishtere kane kuptuar se kane nje arsye me teper per ¨ ¨ ¨ te kapercyer hendekun midis kulturave. Duan t’u tregojne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ imigranteve te tjere lajmin e mire ¨ per Mbreterine e Perendi¨ ¨ ¨ se. (Mateu 24:14; 28:19, 20) «Eshte fantastike kur je ne ¨ ¨ ¨ gjendje t’i shpjegosh Shkrimet ne dy gjuhe,—thote Salo¨ ¨ ¨ ¨ mau, qe shkoi ne Londer kur ishte pese vjec.—Gati e kisha ¸

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Qe ta¨ kuptoj me mire gjuhen e prinderve, do te ı ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ harruar gjuhen time, por tani qe jam ne nje kongregacion ¨ portugez, flas rrjedhshem edhe anglishten, edhe portugalishten.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nura, qe permendem me pare, kuptoi sa nevoje kishte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per predikues qe flitnin arabisht. Ajo thote: «Tani po bej nje ¨ ¨ ¨ ¨ kurs dhe po perpiqem te mesoj ato qe kam harruar. Kam ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndryshuar mendim. Tani dua te me korrigjojne. Dua te mesoj.» ¨ ¨ ¨ Sigurisht, nese njeh mire dy kultura dhe flet dy a me ¨ ¨ ¨ ¨ shume gjuhe, ke vertet avantazhe. Njohuria per dy kultu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ra te ben me te afte te kuptosh mendimet e njerezve dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ t’u pergjigjesh pyetjeve qe kane per Perendine. (Proverbat ¨ ¨ ¨ 15:23) Preti, e lindur ne Angli nga prinder indiane, shpje¨ ¨ ¨ gon: «Ngaqe i kuptoj te dy kulturat, ndihem me e lirshme ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne sherbim. I kuptoj njerezit qe i perkasin ketyre dy kultu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rave: cfar ¸ e besojne dhe cfar ¸ e pikepamjesh kane.» ¨ ¨ ¨ A mund ta shohesh edhe ti situaten tende si avantazh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhe jo si pengese? Mos harro: Jehovai te do per ate qe je e ¨ ¨ jo per vendin nga ke ardhur ti apo familja jote. Ashtu si te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rinjte e cituar ne kete kapitull, a mund t’i perdoresh njohu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rite dhe pervojen per t’i ndihmuar ata me te njejten prejar¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhje etnike si ti te mesojne per Jehovain, Perendine tone te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dashur e te paanshem? Kjo mund te te beje vertet te lumtur.—Veprat 20:35. ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Si mund te ¨te ndihmoj e njohuria per prejardhjen ¨ ¨ ¨ ¨ kulturore te prinderve qe ta kuptosh me mire veten? ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Cfar ke ne krahasim me te rinjte ¸ ¨ e avantazhesh ¨ ¨ qe nuk vijne nga kultura te ndryshme?

¨ ¨ 162 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ BRENDA DHE JASHTE SHKOLLES

3

ditari im

¨ ¨ ¨ ¨ Shkruaj cfar ¸ e nxenesi je dhe pse mendon se je i tille. ı

¨ ¨ Shkruaj disa dobi qe ke nxjerre nga shkolla.

163

4

SEKSI, MORALI DHE DASHURIA 165 172 178 183 188 195 203 212 221 228

Homoseksualizmi Seksi para martese Masturbimi Seksi pa angazhime ¨ Djemte Vajzat ¨ ¨ Dashuria e vertete Martesa Ndarjet ¨ ¨ Grabitqaret seksuale

23

Si ¨ ta shpjegoj ¨ pik ¨ epamjen e Bibles per homoseksualizmin? ¨ shperthejn ¨ ¨ e¨ Gjate¨ ndarjes¨ se¨ cmimeve, spektatoret ¸ ¨ e nende¨ brohoritje ¨ te¨ terbuara kur dy aktore te¨ famshme p ersh ¨ ¨ ten me nje puthje pasionante. Shqyejne e, por pastaj¨ ¨ ¨ syt duartrokasin ne¨ shenje¨ perkrahjeje. Per homoseksual ¨eshte¨ nje¨ triumf. ¨ ¨ ¨ ¨ nje¨ menyr ¨ et ky Disa besojn e se esht e vet em e¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per te terhequr vemendje dhe per reklam Ne dit et ne vi¨ mee. ¨ dy ¨ lajmet jim, kjo puthje do te¨ ¨ transmetohet nj e n e televizive dhe do te kape¨ majat e suksesit ne¨ Internet. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ SIC¸ ilustrohet ne skenen e mesiperme, te pakta jane ato ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ngjarje qe bejne me shume buje ne shtyp sesa kur nje i fam¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shem a e famshme le te nenkuptohet ose zbulohet se eshte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gei, lezbike ose biseksual. Disa i lavderojne keta njerez per ¨ ¨ ¨ Si ta shpjegoj pikepamjen e Bibles per homoseksualizmin? 165

¨ ¨ ¨ ¨ guximin e tyre, kurse te tjere i kritikojne per shfrenimin. Mi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dis ketyre dy pikepamjeve, ka shume qe e konsiderojne ho¨ ¨ ¨ moseksualizmin vecse ¸ nje menyre jetese alternative. «Kur ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ isha ne shkolle,—thote Danieli, 21 vjec,—edhe nxenesit qe ¸ ¨ ¨ ¨ nuk ishin homoseksuale thoshin se, nese ishe kunder homoseksualizmit, ishe paragjykues dhe kritikues.» ¨ ¨ ¨ ¨ Pikepamjet per homoseksualizmin mund te ndryshojne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nga nje brez ne tjetrin dhe nga nje vend ne tjetrin. Por te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ krishteret nuk lekunden «andej-ketej nga cdo ¸ ere mesimi». ¨ ¨ ¨ ¨ (Efesianeve 4:14) Perkundrazi, ata i permbahen ngushte¨ ¨ ¨ sisht pikepamjes se Bibles. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cila eshte pikepamja e Bibles per homoseksualizmin? ¨ ¨ ¨ ¨ Nese jeton sipas kodit moral te Bibles, si mund t’u pergji¨ ¨ ¨ gjesh atyre qe te etiketojne si paragjykues, kritikues ose ¨ edhe homofobik? Shqyrto ne vijim disa pyetje ose pohime ¨ ¨ dhe pergjigje te mundshme. ¨ ¨ ¨ «Cfar ¸ e thote Bibla per homoseksualizmin?» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Bibla e thote qarte se qellimi fillestar i Perendise ishte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe marredheniet seksuale te ekzistonin vetem midis nje bu¨ ¨ rri e nje gruaje, dhe vetem brenda lidhjes martesore. (Zanafilla 1:27, 28; Levitiku 18:22; Proverbat 5:18, 19) Kur flet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kunder kurverise, Bibla e ka fjalen si per sjelljen e homosek¨ ¨ sualeve ashtu edhe per sjelljen ¨ ¨ imorale te heteroseksualeve.»1 A E DIJE . . . —Galatasve 5:19-21. ¨ ¨ ¨ ¨ Ne¨ shekullin¨ e par e, disa «Cfar ¨ ¨ ¸ e mendon ti per hoqe para se t e b eheshin t e ¨ moseksualizmin?» krishter ¨ ¨ ¨ ¨ e kishin kryer ma«Nuk eshte se i urrej homorredh¨ enie¨ homoseksuale, ¨ ¨ arriten te largoheshin seksualet, por s’mund ta per¨ ¨ nga ajo ¨jet¨e e¨ papast krah sjelljen e tyre.» ¨ er

?

dhe ¨ u b¨ ene ‘te¨ lare’¨ ne syte e Perendise. —1 Korintasve 6:9-11. ¨ ¨ 166 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ 1 Termi biblik «kurveri» i referohet jo ¨ vetem aktit seksual,¨ por edhe akteve te tilla ¨ si masturbimi i nje personi tjeter ose seksi oral e anal. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ LEXO M ¨ E ¨ SHUME PER KETE TEME NE VELLIMIN 2, KAPITULLI 28

=

¨ ¨ ¨ «B¨ eni, pra, ¨ ¨ te vdesin gjymtyr ¨ et¨ e trupit ¨ tuaj ¨ ne tok¨ e ne lidhje me kurv erin e, ndyr esin e, ¨ ¨ urine seksuale, ¨ ¨ ¨ d¨ eshirat e demshme¨ dhe lakmine, qe eshte idhujtari.»—Kolosianeve 3:5. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ Mbaj parasysh: nese udhehiqesh nga kodi moral i Bibles, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ atehere kjo eshte menyra e jeteses qe ke zgjedhur dhe kjo ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ eshte e drejta jote. (Josiu 24:15) Mos te te vije turp per pi¨ ¨ kepamjen tende.—Psalmi 119:46. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «A nuk duhet qe te krishteret t’i respektojne te gjithe ¨ ¨ njerezit, pavaresisht nga prirja e tyre seksuale?» ¨ ¨ ¨ ¨ «Patjeter qe po. Bibla thote: ‘Nderoni njerezit e cdo ¸ lloji’ ¨ ose sic¸ e perkthen Today’s English Version: ‘Respektoni ¨ ¨ ¨ ¨ kedo.’ (1 Pjetrit 2:17) Pra, te krishteret nuk jane homofobi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ke. Ata u tregojne dashamiresi te gjithe njerezve, edhe ho¨ moseksualeve.»—Mateu 7:12. ¨ «A nuk nxit pikepamja jote paragjykimin ndaj homo¨ seksualeve?» ¨ ¨ ¨ ¨ «Aspak. Une nuk jam kunder njerezve, por kunder sjelljes homoseksuale.» ¨ ¨ ¨ Mund te shtosh: «Sa per ta krahasuar, une kam vendo¨ ¨ ¨ ¨ sur edhe te mos pi duhan. Ne fakt, vetem ideja me duket e ¨ ¨ neveritshme. Por e zeme se ti e pi duhanin dhe mendon ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndryshe. Une nuk do te te gjykoja ty per pikepamjen qe ke, ashtu sic¸ jam i sigurt se as ti ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ KESHILLE nuk do te me gjykoje per pike¨ ¨ pamjen time, apo jo? I njejti paEdhe pse sjellja ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e t¨e tje-¨ rim vlen edhe per pikepamjet reve mund te te¨ merzite, ¨ ¨ ¨ tona te ndryshme per homomos perdor at ¨ e lloj¨ toni sikur¨ ti¨ ke ¨ te ¨ drejte. Ata seksualizmin.» jan¨ e te ¨ lire te zgjedhin ¨ ¨ «A nuk tha Jezui se duate qe duan te besojne, ¨ ¨ ¨ het te jemi tolerante? Ateashtu si edhe ti. ¨ ¨ ¨ ¨ here, a nuk duhet te kene te



¨ ¨ ¨ Si ta shpjegoj pikepamjen e Bibles per homoseksualizmin? 167

¨ ¨ c’mund te thuhet per biseksualizmin? ¸ ¨ ¨ ¨ Megjithese haset te te dyja gjinite, duket se biseksua¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ lizmi po behet gjithnje e me i zakonshem ne radhet e vaj¨ ¨ ¨ ¨ zave. Per disa, eshte c¸ eshtje kurioziteti. Lisa 26-vjecare ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ thote: «Po te reklamosh neper filma, televizor dhe videokli¨ ¨ pe vajza qe puthen, adoleshentet do te tundohen ta provoj¨ ¨ ¨ ne, sidomos nese nuk e shohin si te gabuar.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Per disa te tjere, me sa duket eshte c¸ eshtje terheqjeje. ¨ ¨ ¨ ¨ «Takova dy vajza biseksuale ne nje feste,—thote Viki ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 13-vjecare,—dhe me vone nje shoqe me tha se u pelqeja. ¸ ¨ ¨ ¨ Pastaj, njeres prej tyre fillova t’i dergoja mesazhe me celu¨ ¨ ¨ lar dhe fillova te ndieja per te.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A je ndier ndonjehere keshtu si Viki? Shume do te te ¨ ¨ ¨ ¨ nxitnin qe thjesht ta pranosh qe te terheqin edhe vajzat ¨ ¨ ¨ edhe djemte dhe te veteshpallesh si biseksual ose bisek¨ ¨ ¨ ¨ ¨ suale. Megjithate, duhet te jesh i vetedijshem se terheqja ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nga i njejti seks shpesh eshte vecse ¸ nje faze kalimtare. ¨ ¨ ¨ Kete zbuloi edhe Viki. Po keshtu edhe Lizeta 16-vjecare. ¸¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ajo thote: «U ndjeva me mire kur fola me prinderit per ate ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe ndieja. Gjithashtu, ne oret e biologjise ne shkolle meso¨ ¨ ¨ va se gjate viteve te adoleshences nivelet hormonale ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund te kene luhatje te medha. Jam e bindur se, nese te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rinjte do te kishin me teper njohuri per trupin e tyre, do ta ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kuptonin se terheqja nga i njejti seks mund te jete e per¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kohshme dhe nuk do te ishin nen presion per t’u bere ho¨ moseksuale.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Edhe nese keto ndjenja nuk jane vetem gjate kesaj ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ faze kalimtare te jetes, por te rrenjosura me thelle, kupto ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ se Bibla te ve para nje synimi te arritshem: mund te zgje¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhesh te mos veprosh sipas nje deshire te gabuar, cilado ¨ qofte ajo. ¨ ¨ 168 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ krishteret nje pikepamje tolerante ndaj homoseksualizmit?» ¨ ¨ «Jezui nuk i inkurajoi dishepujt e tij te pranonin cfar ¸ edo¨ ¨ ¨ ¨ lloj menyre jetese. Perkundrazi, ai i mesoi se rruga e shpeti¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mit eshte e hapur per ‘kedo qe tregon besim tek ai’. (Gjoni 3: ¨ ¨ ¨ ¨ 16) Te tregosh besim te Jezui do te thote te jetosh sipas ko¨ ¨ ¨ ¨ dit moral te Perendise, i cili i ndalon disa lloj sjelljesh—per¨ ¨ fshire homoseksualizmin.»—Romakeve 1:26, 27. ¨ ¨ «Homoseksualet nuk mund ta ndryshojne prirjen e ty¨ re; ata kane lindur ashtu.» ¨ ¨ ¨ ¨ «Bibla nuk thote gje per shkaqet biologjike te homosek¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sualeve, megjithese ajo thote se disa vese jane te rrenjosura ¨ ¨ ¨ ¨ thelle. (2 Korintasve 10:4, 5) Edhe nese disa priren te terhi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qen nga persona te te njejtit seks, Bibla thote se te krishte¨ ¨ ¨ ret nuk duhet te kryejne akte homoseksuale.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Sugjerim: Ne vend qe te ngecesh ne nje debat ne lidhje me ¨ shkakun e deshirave homoseksuale, thekso se Bibla e nda¨ ¨ ¨ ¨ ¨ lon sjelljen homoseksuale. Per te bere nje krahasim, mund ¨ ¨ ¨ te thuash: «Shume pretendojne se shkaku i ¨ ¨ ¨ sjelljes se dhunshme mund te jete gjenetik ¨ ¨ ¨ dhe prandaj disa priren te jene te dhun¨ ¨ shem. (Proverbat 29:22) Po sikur kjo te ¨ ¨ ishte e vertete? Sic¸ mund ta dish, Bibla i ¨ ¨ ¨ denon shperthimet e zemerimit. (Psal¨ mi 37:8; Efesianeve 4:31) A mund ta ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ quajme te padrejte kete norme ve¨ ¨ ¨ ¨ tem se disa mund te kene prirjen te ¨ ¨ ¨ jene te dhunshem?» ¨ ¨ «Si mund t’i thote Perendia ¨ ¨ ¨ nje njeriu qe terhiqet nga i ¨ ¨ ¨ Kur ¨behet fjale per ¨ pik epamjen e shumic es, ¨ ¨ ¨ te¨ krishteret kan ¨ e guximin ¨ te ecin kunder rrymes

«

Nje¨ djale¨ ne¨ shkolle¨ mendonte se isha e lige¨ ¨ menyr ¨ es ¨ se¨ tij te¨ jeteses. ¨ ngaqe¨ isha kunder ¨ Por kur i shpjegova se nuk isha kunder tij si person dhe kur kuptoi se nuk isha dakord ¨ me homoseksualizmin, por edhe jo vetem ¨ me te gjitha format e imoralitetit, ai filloi te¨ me¨ respektonte e madje te¨ me¨ mbronte ¨ me¨ kundershtonin. ¨ kur te¨ tjeret —Obri

»

¨ ¨ ¨ njejti seks, qe te largohet nga homoseksualizmi? Kjo duket mizore.» ¨ ¨ «Ky arsyetim bazohet ne konceptin e gabuar se njerezit ¨ ¨ ¨ duhet te veprojne sipas impulseve te tyre seksuale. Bibla u ¨ ¨ jep dinjitet qenieve njerezore duke i siguruar se mund te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ zgjedhin te mos veprojne sic¸ ua diktojne deshirat e paper¨ ¨ ¨ shtatshme seksuale, nese vertet duan.»—Kolosianeve 3:5. ¨ ¨ ¨ ¨ «Edhe pse vete nuk je i tille, duhet te ndryshosh pike¨ pamje per homoseksualizmin.»

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ Nese ¨ dikush thote se i ka ikur ¨ koha asaj qe thote Bibla per homoseksualizmin, une do t’i them ı .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Per ta bere te qarte se une jam ¨ kund ¨ er ¨sjelljes ¨ homoseksuale dhe jo kund er vet e njer ezve homoseksuale, ¨ do te them .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ «E zeme se une jam kunder bixhozit, kurse ti jo. A do ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te ishte e arsyeshme te kembengulje qe une te ndryshoja ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pikepamje vetem se miliona njerez zgjedhin te luajne bixhoz.» ¨ ¨ Mbaj parasysh: Homoseksualet dhe shumica e njerezve ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kane disa parime etike qe i bejne te denojne disa gjera, si ¨ ¨ ¨ ¨ mashtrimin, padrejtesine ose lufterat. Bibla i ndalon keto ¨ ¨ ¨ ¨ gjera; ajo denon edhe disa sjellje seksuale, perfshire homoseksualizmin.—1 Korintasve 6:9, 10. ¨ ¨ Bibla nuk eshte e paarsyeshme dhe nuk nxit paragjyki¨ ¨ ¨ ¨ min. Ajo thjesht i udhezon ata qe kane deshira homoseksu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ale, te bejne te njejten gje qe kerkohet nga heteroseksualet: ¨ ¨ ‘te ikin nga kurveria’.—1 Korintasve 6:18. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Fakti eshte qe, miliona heteroseksuale qe deshirojne t’u ¨ ¨ ¨ ¨ permbahen normave biblike, ushtrojne vetekontroll pavare¨ ¨ ¨ sisht nga tundimet qe mund te hasin. Ketu futen edhe shu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me beqare pa shume perspektive per t’u martuar ose te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ martuar me dike qe nuk eshte ne gjendje te kryeje marre¨ ¨ ¨ ¨ dhenie seksuale. Ata mund te jetojne te lumtur edhe pa i ¨ ¨ ¨ ¨ plotesuar deshirat seksuale. Edhe ata qe kane prirje homo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ seksuale mund te bejne te njejten gje nese duan vertet t’i ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pelqejne Perendise.—Ligji i perterire 30:19. ¨ ¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER: Disa vajza mendojne se lidhja e tyre ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me do¨ te forcohet nese b¨ ejne dashuri. ¨ te dashurin ¨ ¨ ¨ Veshtire qe kjo te ndodhe! Shihni perse. ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pse Per ¨ endia ka te drejten t’u vere ligje morale njerezve? ˘ Si¨ nxjerr ¨ dobi duke zbatuar ligjet morale te Bibles? ¨ ¨ ¨ Si ta shpjegoj pikepamjen e Bibles per homoseksualizmin? 171

24

A¨ do ta ¨ forcojn ¨ e¨ lidhjen tone marredh eniet seksuale? ¨ ¨

Edra ka vetem ¨ dy¨ muaj ¨ qe del me Mandin, ¨ ¨ por ndihet sikur ka gjithe jeten qe ¨ e njeh. e mesazhe va¨ ¨ Shk ¨ embejn ¨ zhdimisht dhe flasin per or ¨ ¨ e te tera ne telefon.¨ Madje ia ¨ marrin fjalen nga¨ goja nj¨ eri-tjetrit! ¨ ¨ Por tani, ne makin ¨ ¨ en e parkuar, atje¨ nen driten¨ e henes, Mandi do me teper sesa thjesht te bisedojne. ¨ ¨ ¨ N¨ e dy muajt e kaluar, ¨ ¨Mandi dhe Edra ¨ vetem jan ¨ e kapur ¨ per dore ¨dhe¨ kane¨ shkembyer ndonj e puthje te shkurt ¨ ¨ ¨ ¨ er, por asgje me teper. Edra nuk d eshiron t e shkoj e m e larg. ¨ ¨ ¨ Por¨ as nuk do qe ta humbe Mandin. Askush nuk e ben ¨ te ndihet kaq e bukur, kaq e ve cant e. «Pastaj,—tho¸ ¨ ¨ te ajo me vete,—une dhe Mandi duhemi?»

¨ ¨ 172 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ME SIGURI e merr me mend ku te con ¸ kjo situate. Por ajo ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe mbase nuk kupton eshte se si marredheniet seksuale do ¨ ¨ ta ndryshonin krejt lidhjen mes Edres dhe Mandit, dhe jo per ¨ ¨ ¨ ¨ mire. Mendo per kete: ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese shperfill nje ligj fizik, sic¸ eshte ligji i rendeses, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ do te kesh pasoja. E njejta gje ndodh edhe nese shper¨ ¨ ¨ ¨ fill nje ligj moral, si ai qe thote: «Rrini larg nga kurveria.» ¨ ¨ (1 Selanikasve 4:3) Cilat jane pasojat kur nuk i bindesh ke¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tij urdhri? Bibla thote: «Ai qe praktikon kurverine, meka¨ ¨ ton kunder trupit te vet.» (1 Korintasve ¨ ¨ ¨ ¨ 6:18) Pse eshte e vertete kjo? Re¨ ¨ ndit tri pasoja te demshme

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe mund te vuaje kush kryen marredhenie seksuale para martese. 1 ı ........................................................................................... 2 .............................................................................................. 3 .............................................................................................. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Tani hidhi nje sy asaj qe shkrove. A permende gjera te ti¨ ¨ ¨ ¨ lla, si semundje te transmetueshme seksualisht, shtatzeni te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ padeshiruara ose humbje te miratimit te Perendise? Sigu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ risht, keto jane pasoja shkaterrimtare qe mund t’i vuaje cdo¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kush qe shkel ligjin moral te Perendise per kurverine. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mirepo mund te tundohesh. «Mua s’do te me ndodhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gje»,—mund te arsyetosh. Ne fund te fundit, a nuk bejne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ seks te gjithe? Shoket e shkolles mburren per aventurat ¨ seksuale dhe nuk duket se po vuajne. Mbase ashtu si Edra ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne hyrje te kapitullit, edhe ti mendon se seksi do te te lidhe ¨ ¨ ¨ me shume me te dashurin. Pa¨ ¨ A E DIJE . . . staj, kujt i pelqen ta tallin ngaqe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ eshte i virgjer?! A nuk eshte me ¨ ¨ Pasi ka kryer marr ¨ ¨ ¨ ¨ edh¨ emir e te dorezohesh? nie seksuale, ¨ ¨ ¨ ¨ nj¨ e djale¨ Mos u nxito! Pikesepari, jo ka¨ me shum ¨ ¨ ¨ e te ngjar ¨ e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe ta l¨ ere te dashur en ¨ te gjithe bejne seks. Vertet, ¨ ¨ ¨ dhe ¨te shkoje te ndonje mund te lexosh statistika qe ¨ ¨ ¨ ¨ tjeter. tregojne se nje numer shume i ¨ ¨ ¨ ¨ madh te rinjsh bejne seks. Per ¨ ¨ ¨ shembull, nje studim ne SHBA tregoi se, kur mbarojne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shkollen e mesme, 2 ne 3 te rinj ne kete vend tashme jane ¨ ¨ ¨ ¨ aktive seksualisht. Por kjo do te thote edhe se 1 ne 3 veta, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pra nje numer i konsiderueshem, nuk jane. C’t ¸ ¨e themi¨ per¨ ¨ ¨ grupin e pare? Studiuesit kane zbuluar se shume nga keta te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rinj, kane nje ose me shume nga keto pasoja te hidhura. PASOJA E HIDHUR NR. 1 VUAJTJE EMOCIONALE. Shumi˝ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ca e te rinjve qe kane bere seks para martese, thone se pa¨ staj jane penduar.

?

¨ ¨ 174 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ LEXO ¨ ¨ ME SHUME PER KETE TEME NE VELLIMIN 2, KAPITUJT 4 DHE 5

=

¨ ¨ «Ikni ¨ nga ¨ kurv ¨ eria! . . . Ai¨ qe praktikon ¨ kurverine, mekaton kunder trupit te vet.» —1 Korintasve 6:18. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ PASOJA E HIDHUR NR. 2 MOSBESIM. Pasi kryejne marre˝ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨

dhenie, te dy partneret pyesin veten: «Me ke tjeter ka shkuar?» ¨ ¨ PASOJA E HIDHUR NR. 3 ZHGENJIM. Thelle brenda vetes, ˝ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shume vajza do te donin dike qe i mbron, jo qe i shfrytezon. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Dhe shume djem mendojne se nuk i terheq me aq shume ¨ ¨ ¨ ¨ nje vajze qe u dorezohet. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Pervec¸ sa thame me siper, shume djem kane thene se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nuk do te martoheshin kurre me nje vajze me te cilen ata ¨ ¨ ¨ ¨ kane pasur marredhenie seksuale. Pse? Sepse preferojne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dike me te delire. ¨ ¨ ¨ ¨ Nese je vajze, a nuk te befason a ndoshta te acaron kjo? ¨ ¨ ¨ Prandaj mos harro: seksi para martese ne realitet eshte ¨ ¨ ¨ krejt ndryshe nga ajo qe tregohet neper filma dhe televizor. ¨ Industria e zbavitjes e ngre ne qiell seksin midis adoleshen¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ teve dhe e ben te duket sikur eshte argetim i pademshem ¨ ¨ ¨ ose madje dashuri e vertete. Por mos u trego naiv! Ata qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ duan te ta prishin mendjen qe te besh seks, kerkojne vetem interesin e tyre. (1 Korintasve ¨ ¨ ¨ ¨ 13:4, 5) Ne fund te fundit, a do KESHILLE ¨ ¨ ta vinte ne rrezik mireqenien ¨ ¨ ¨ ¨ Kur behet fjale per¨ tende fizike dhe emocionale disjelljen me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gjinine ¨ kush qe te do me te vertete? tjet er,¨ nje¨ rregull ¨ ¨ ¨ ¨i mir¨ e (Proverbat 5:3, 4) Vec¸ kesaj, a eshte: nese esht e nj e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ veprim qe nuk do¨ te doje do te te tundonte dikush qe in¨ ¨ ¨ ta shihnin teresohet vertet per ty, te rre¨ ¨ prinderit, ¨ ¨ ¨ at eher e nuk duhet ¨ zikoje marredhenien tende me ta besh. ¨ ¨ Perendine?—Hebrenjve 13:4.



¨ ¨ ¨ ¨ A do ta forcojne lidhjen tone marredheniet seksuale? 175

«

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Si i krishtere, ke cilesi qe i terheqin te ¨ ¨ tjeret. Prandaj duhet te kesh mjaft kujdes ¨ ¨ ¨ ¨ dhe te refuzosh ftesat per gjera te pamoral¨ ¨ ¨ shme. Respektoji keto cilesi. Mos i shit per ¨ hicgj —Xhoshua ¸ e!

»

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese je djale dhe je lidhur me dike, ne kete kapitull mund ¨ ¨ ¨ ¨ te gjesh arsye per te menduar per lidhjen tuaj. Pyete veten: ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «A i dua vertet te miren te dashures?» Nese po, si mund ta ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tregosh me mire kete? Duke pasur forcen per te mbajtur li¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e per te shmangur rrethanat tugjet e Perendise, mencurin ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nduese dhe dashurine per t’u kujdesur per te miren e saj. Po ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ t’i kesh keto cilesi, atehere ka te ngjare qe e dashura jote te ¨ ¨ ¨ ndihet njesoj si Shulamitja me moral te larte, e cila tha: ¨ ¨ ¨ ¨ «I shtrenjti im eshte imi dhe une jam e tija.» (Kenga e Solo¨ ¨ monit 2:16) Me pak fjale, do te fitosh admirimin e saj. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Qofsh djale, qofsh vajze, po te dorezohesh e te besh

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ Kur ¨ jam me nje ¨ te seksit tjeter, rrethanat qe duhet te shmang, jane ı .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese nje i seksit¨ tjeter do qe te me takoje ne nje vend ku nuk ka njerez, do t’i them .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Te kryesh marr¨edhenie seksuale ¨ ¨ ¨ para martese esht e sikur t¨ e marresh ¨ ¨ ¨ nje¨ piktur e t¨ e bukur ¨ ¨ ¨ e ta vesh te dera per te fshire kembet

seks para martese, po e ul ve¨ ten, duke cuar dem dicka ¸ ¸ te¨ ¨ ¨ per te cmuar. (Romakeve 1: ¸ ¨ ¨ ¨ 24) S’eshte habi qe kaq shu¨ ¨ me veta ndihen bosh dhe te ¨ ¨ pavlere pas kesaj, sikur nga pakujde¨ ¨ ¨ ¨ sia kane lejuar t’u vjedhin nje pjese te vyer nga ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vetja. Mos lejo te te ndodhe edhe ty! Ne qofte se ndonjeri ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mundohet te ta prishe mendjen duke te te thene: «Po te me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ doje, do ta beje kete», pergjigjju me vendosmeri: «Po te me ¨ ¨ ¨ ¨ doje, nuk do te ma kerkoje kete!» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Trupi yt eshte teper i cmuar per t’u cuar dem. Trego se ¸ ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ke ate force karakteri qe t’i bindesh urdhrit te Perendise per ¨ ¨ ¨ ¨ t’u larguar nga kurveria. E nese nje dite martohesh, mund ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te kryesh marredhenie seksuale. Dhe do t’i gezosh plote¨ ¨ ¨ sisht, pa shqetesimin, keqardhjen dhe pasigurine qe vjen kaq shpesh pas seksit para martese.—Proverbat 7:22, 23; 1 Korintasve 7:3. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER: Sa serioze eshte c¸ eshtja e masturbimit? ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Megjith ¨ ese ¨ seksi para ¨ martese mund te jete joshes, pse eshte i gabuar per ty? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Cfar ¸ e¨ do t¨ e besh nese dikush kerkon te kryeje marredhenie me ty? ¨ ¨ ¨ ¨ A do ta forcojne lidhjen tone marredheniet seksuale? 177

25

Si ta mposht vesin e masturbimit? ¨ ¨ «Fillova te¨ masturbohesha kur ¨ isha tet¨ e¨ vje c. ¸ M¨e vone ¨ ¨ ¨ ¨ mesova se cfar gje. Ndi¸ ¨ e mendonte Per¨ endia ¨ per kete‘E hesha tmerr esisht keq sa her e dorezohesha. si mund ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te doje Perendia nje si une?’—pyesja veten.»—Luisi.

¨ ¨ ¨ ¨ KUR hyn ne pubertet, deshirat seksuale mund te behen ¨ ¨ mjaft te forta. Si rezultat mund te fillosh vesin e mastur¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ bimit.1 Shume thone qe masturbimi nuk eshte ndonje gje ¨ ¨ e madhe. «Askush nuk demtohet»,—mendojne ata. Por ¨ ¨ ¨ ¨ ka mjaft arsye per ta shmangur kete ves. Apostulli Pavel ¨ ¨ ¨ ¨ shkroi: «Beni, pra, te vdesin gjymtyret e trupit tuaj . . . ne li¨ ¨ dhje me . . . urine seksuale.» (Kolosianeve 3:5) Masturbimi ¨ ¨ ¨ ¨ nuk e shuan urine seksuale, por i hedh benzine. Pervec¸ kesaj, ¨ shqyrtoni edhe arsyet e meposhtme: ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Masturbimi rrenjos qendrime mendore qe perqendro¨ ¨ hen vetem te vetja. Per shembull, kur dikush masturbohet, ¨ ¨ ¨ zhytet ne ndjesite e trupit te vet. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Masturbimi e ben dike t’i shohe ata te seksit tjeter ve¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tem si objekte ose mjete per plotesimin e deshirave te tij. ¨ ¨ ¨ ˘ Mendimet egoiste qe rrenjos vesi i masturbimit, veshti¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ reson arritjen e marredhenieve seksuale te kenaqshme ne ¨ martese. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ne vend qe te masturbohesh per te pakesuar deshirat ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Masturbimi erruar me eksitimin seksual em. Per¨ ¨ nuk ¨ duhet ngat ¨ ¨ te pavullnetsh ¨ ¨ shembull, nj¨ e djale mund te zgjohet i eksituar ¨ ¨ ¨ ¨ ose mund te kete leshim ¨ ¨ sperme ¨ ¨ ne mes te nates. Po keshtu, vajzat mund te ken¨ e impulse seksuale ne menyre te pa¨ vullnetshme, Kurse, mastur¨ ¨ sidomos para¨ ose pas periudhes se menstruacioneve. ¨ bimi eshte stimulimi me qellim i organeve gjinore per t’u eksituar.

¨ ¨ 178 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ seksuale te mbajtura perbrenda, perpiqu te zhvillosh vete¨ ¨ ¨ ¨ kontrollin. (1 Selanikasve 4:4, 5) Qe ta arrish kete, Bibla ke¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shillon t’i shmangesh rrethanat qe mund te te eksitojne. (Pro¨ ¨ ¨ ¨ ¨ verbat 5:8, 9) Megjithate, po nese tashme je bere skllav i vesit ¨ ¨ ¨ te masturbimit? Ndoshta je perpjekur ta heqesh si ves, por ¨ ¨ ¨ nuk ia ke arritur. Mund te arrish kollaj ne perfundimin se je ¨ ¨ ¨ nje rast i pashprese, se nuk je i zoti te jetosh sipas normave ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te Perendise. Tamam keshtu mendonte per veten edhe nje i ¨ ¨ ri me emrin Pedro. «Kur i dorezohesha ketij vesi, ndihesha ¨ ¨ tmerresisht keq,—thote ai.—Mendoja se s’mund ta shlyeja ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kurre ate qe kisha bere. E kisha te veshtire te lutesha.» ¨ ¨ ¨ Nese ndihesh keshtu, mos u shkurajo. Nuk je nje rast i ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pashprese. Shume te rinj, madje edhe te rritur, kane arritur ¨ ¨ ¨ te heqin dore nga masturbimi. Edhe ti mund t’ia dalesh! ¨ Si t’i perballosh ndjenjat e fajit? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Sic¸ e pame, ata qe kane rene pre e vesit te masturbimit ¨ shpesh torturohen nga ndjenjat e fajit. Pa dyshim, ‘trishtimi ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ menyre te perendishme’ mund te te jape nxitjen qe ta heqesh ¨ ¨ ¨ kete ves. (2 Korintasve 7:11) Por, ndjenjat e tepruara te fajit ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund te ndikojne per keq. Mund te te bejne te ndihesh kaq i ¨ ¨ ¨ shkurajuar, sa te mos duash te luftosh me.—Proverbat 24:10. ¨ ¨ ¨ Prandaj, perpiqu t’i shohesh gjerat sic¸ duhet. Masturbimi ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ eshte nje forme e sjelljes se papaster. Mund te te beje ‘skllav ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te deshirave dhe kenaqesive te ¨ A E DIJE . . . ndryshme’, si edhe ushqen qe¨ ¨ ¨ ndrime te demshme. (Titit 3:3) Cdo ¸ njeri i dob¨ et ¨ Nga ana tjeter, masturbimi nuk mund t’u dor ezohet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ eshte nje forme e imoralitetit deshirave Por ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ seksuale. ¨ ¨ duhet te¨ jesh nj¨e burre te rende seksual, sic¸ eshte kur¨ ¨ ¨ ¨ i vertet e¨ ose¨ nj¨ e grua veria. (Juda 7) Nese ke ndonje ¨ e vertet e qe te tregosh problem me masturbimin, s’ke ¨ ¨ ¨ vetekontroll edhe kur ¨ pse arrin ne perfundimin se ke je vetem. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ bere nje mekat te pafalshem.

?

Si ta mposht vesin e masturbimit? 179

¨ ¨ ¨ Renia gjat ¨ e nje¨ gare vrapimi, nuk do te thote se duhet¨ ta fillosh nga ¨ ¨ e ¨ para. ¨ ¨Po¨ keshtu, renia perseri n¨ e kete ves nuk ¨ e fshin ¨ ¨ perparimin ¨ qe ke bere tashme

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cel ¸ esi eshte t’i rezistosh deshires dhe kurre te mos e ndalesh ¨ luften. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Eshte e lehte te ndihesh pertoke, kur i je dorezuar serish ¨ ¨ ketij vesi. Kur ndodh, kujto fjalet e Proverbave 24:16: «I drej¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ti mund te bjere edhe shtate here dhe ka per t’u ngritur, por ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te ligjte do te pengohen per shkak te gjemes.» Se deshtove ¨ ¨ ¨ nje rast, kjo nuk do te thote se je njeri i keq. Prandaj, mos u ¨ ¨ ¨ dorezo! Por mendo me kujdes se cfar ¸ e te coi ¸ deri atje dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ perpiqu te mos i perseritesh ato veprime. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Gjej kohe per te medituar per dashurine dhe meshiren e ¨ ¨ ¨ ¨ Perendise. Psalmisti David, qe edhe vete kishte pasur caste ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dobesie, tha: «Jehovai tregon meshire per kedo qe i frike¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sohet atij, ashtu si nje ate tregon meshire per bijte e vet. ¨ ¨ Sepse ai e di mire se si jemi formuar dhe nuk harron qe jemi pluhur.» (Psalmi 103:13, 14) Po, Jehovai e merr parasysh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ papersosmerine tone dhe eshte ‘gati te fale’. (Psalmi 86:5) ¨ ¨ ¨ Nga ana tjeter, deshiron qe ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ KESHILLE te bejme cmos per t’u permi¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ resuar. Prandaj, cfar ¸ e te besh Lutu para se d eshirat ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ praktikisht qe ta mposhtesh seksuale¨ te behen¨ te ¨ ¨ ¨ kete ves? forta. Kerkoji Per ¨ endise ¨ ¨ Jehova ‘fuqi p ertej asaj Mendo per menyrat si ar¨ ¨ ¨ ¨ qe¨ eshte normale’ qe ta ¨ getohesh. A sheh filma, properballosh tundimin. ¨ grame televizive apo hyn ne —2 Korintasve 4:7. ¨ ¨ faqe Interneti qe jane eksitue-



¨ ¨ 180 Te rinjte pyesin . . .

=

¨ «Ik nga¨ deshirat karakteristike rinore, dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ndiq me mire drejtesin e, besimin, dashurin e ¨ ¨ ¨ e paqen, bashk e me ata q e e th errasin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Zoterine me zemer te paster.»—2 Timoteut 2:22. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ se? Psalmisti iu lut me mencuri Perendise: «M’i largo syte ¸ ¨ nga gjerat e kota.»1—Psalmi 119:37. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Sforcohu qe ta mbash mendjen ne gjera te tjera. Nje i ¨ ¨ ¨ krishtere me emrin Uilliam¨ keshillon: «Para se te flesh, lexo ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dicka ¸ qe bazohet ne Bibel. Eshte mjaft e rendesishme qe me¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndimi i fundit i dites te kete lidhje me Perendine.»—Filipianeve 4:8. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Fol me dike per problemin. Turpi ta ben te veshtire te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ hapesh kete bisede edhe me nje mik te besuar. Por, kjo mund ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te te ndihmoje ta mposhtesh kete ves. Kete e mbeshtet edhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje i krishtere me emrin David. «Fola vetem per vetem me ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Per me shume informacion, shih vellimin 2, kapitulli 33.

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mund ta mbaj mendjen ne gjerat qe jane te delira, ¨ nese ı ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ Ne vend qe t’u dorezohem deshirave seksuale, ¨ do te ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

«

¨ ¨ ¨ e¨ problem, kam Qekurse e kam kap ercyer ket ¨ ¨ ¨ ¨ nj¨ e nd¨ ergjegje¨ te paster para¨ Jehovait, dhe¨ kjo¨ esht¨ e dicka ¸ qe nuk do ta nderroja me asgje ne bote! —Sara

»

¨ ¨ ¨ ¨ babin,—thote ai.—S’kam per t’i harruar kurre fjalet e tij. Me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje buzeqeshje inkurajuese, me tha: ‘Jam shume krenar per ¨ ¨ ¨ ¨ ty.’ E dinte c’kisha hequr per te arritur deri aty. Asnje fjale tje¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ter nuk do te me kishte ngritur aq shume moralisht dhe nuk ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ do te me kishte bere me te vendosur. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Me pas, babai me tregoi disa shkrime, per te me ndihmu¨ ar te kuptoja se ‘nuk kisha vajtur edhe aq larg’, e pastaj edhe ¨ ¨ disa shkrime te tjera per t’u siguruar se e kisha kuptuar seri¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ozitetin e udhes sime te gabuar. Me keshilloi ta permbaja ve¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ten per nje fare kohe e pastaj do te flisnim perseri. Me tha te ¨ ¨ ¨ ¨ mos shkurajohesha nese dorezohesha serish, vetem se he¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ren tjeter duhej te rezistoja per nje periudhe me te gjate.» Cili ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ eshte perfundimi i Davidit. Ai thote: «Ajo qe me solli me shu¨ ¨ ¨ ¨ me dobi ishte fakti qe dikush ishte ne dijeni te problemit tim ¨ dhe me ndihmonte.»1 ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Per me shume informacion, shih vellimin 2, faqet 239-241.

¨ ¨ ¨ Seksi sa kohen, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per ¨ te kaluar ¨ nuk eshte per te kaluar kohen. Meso perse.

¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER:

¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pse esht e e r¨ endesishme te mos harrosh se Jehovai ¨ ¨ ¨ eshte ‘gati te fale’?—Psalmi 86:5. ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Meqe vete Perendia, i cili na krijoi ¨ ¨ me deshira ¨ seksuale, thote¨ edhe se duhet te zhvillosh vete¨ kontrollin, cfar ¸ e beson ai se mund te arrish? ¨ ¨ 182 Te rinjte pyesin . . .

¨ 26 ¸ e keqe ka ¨ ¨ C’t te shkoj me ¨ dike thjesht per seks?

¨ ¨ provuar se deri ku mund «Te¨ rinjte¨ lidhen ¨ sa per te ¨ te¨ pare¨ se me sa te¨ arrijne¨ me¨ njeri-tjetrin dhe per ¨ ¨ veta mund te bejne seks.»—Peni. ¨ ket ¨ e.¨ Mburren «Djemte¨ flasin pa pike¨ problemi ¨ per ¨ ¨ e¨ se kane¨ nje¨ te¨ dashur dhe se nj ekoh esisht bejn ¨ ¨ seks me shume vajza te tjera.»—Eduardi. ¨ ¨ ¨ ¨ SHUME te rinj sot mburren se bejne seks pa pasur lidhje ¨ ¨ ¨ emocionale. Disa madje mburren se kane te njohur te te ci¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ let shkojne vetem per seks, pa «kokecarjet» e nje lidhjeje ro¸ mantike. ¨ ¨ ¨ ¨ Mos u habit nese te tundon nje ide e tille! (Jeremia 17:9) ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Eduardi qe permendem me siper, thote: «Shume vajza ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me kane ftuar te bej seks, dhe t’u rezistoj¨ eshte lufta me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e veshtire qe duhet te bej si i krishtere. Eshte e veshtire ¨ ¨ ¨ ¨ C’t ¸ e keqe ka te shkoj me dike thjesht per seks? 183

¨ ¨ ¨ te thuash jo.» C’parime biblike duhet te mbash ne mendje ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ nese te ftojne thjesht per seks? ¨ ¨ ¨ ¨ Pse eshte gabim te shkosh me dike ¨ thjesht per seks? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Kurveria eshte nje mekat kaq i rende, saqe ata qe e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ praktikojne, «nuk do ta trashegojne mbreterine e Perendi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ se». (1 Korintasve 6:9, 10) Sigurisht, kjo eshte e vertete ¨ ¨ ¨ ¨ edhe kur jane «te dashuruar», edhe kur shkojne me nje¨ ¨ ¨ ¨ ri-tjetrin thjesht per seks. Qe t’i rezistosh tundimit ne te dyja ¨ ¨ ¨ rastet, duhet ta shohesh kurverine ashtu si e sheh Jehovai. ¨ ¨ ¨ ¨ «Jam plotesisht e bindur se udha e Jehovait eshte me¨ ¨ ¨ ¨ nyra me e mire e jeteses.»—Kereni, Kanada. ¨ «Mos harro se je djali ose vajza e dikujt, ke shume miq ¨ ¨ ¨ ¨ dhe je pjese e kongregacionit. Po te dorezohesh, do t’i zhge¨ ¨ njesh te gjithe.»—Piteri, Britani. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Duke e bere tenden pikepamjen e Jehovait per kurveri¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne, do te arrish ‘te urresh te keqen’ edhe nese eshte joshe¨ se per mishin.—Psalmi 97:10. ¨ ¨ Shkrim i sugjeruar: Zanafilla 39:7-9. Ver re qendrimin ¨ ¨ ¨ ¨ e patundur te Jozefit perballe tundimit seksual dhe cfar ¸ ee ¨ ¨ ndihmoi te mos dorezohej. A E DIJE . . . ¨ Ji krenar per bindjet e tua ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Jehovai i krijoi marr eNuk eshte e pazakonte qe ¨ dheniet seksuale si ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te rinjte te mbrojne me krenaburim kenaq esie¨ brenda ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ri nje c¸ eshtje se ciles i besojmartes es ¨ ¨ ¨ ¨ dhe deshiron ne. Ke privilegjin te ngresh lart qe t’i gezosh pa¨ keq¨ ¨ ¨ ¨ ardhjen, shqet¨ esimet normat e Perendise me ane te ¨ ¨ ¨ ¨ dhe pasigurite qe vijn¨ e sjelljes. Mos ki turp per pikekaq shpesh si pasoj e ¨ ¨ ¨ ¨ pamjen tende per seksin para e kurverise. martese.

?

¨ ¨ 184 Te rinjte pyesin . . .

«

¨ ¨ ¨ Tregohu e vendosur! Kur nje djale me propo¨ ¨ ¨ ¨ zoi per seks, i thashe: ‘Ma hiq ate dore nga ¨ ¨ ¨ supi!’ dhe ika duke e pare venger. —Elena ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Qe ne fillim beje te qarte se ke parime morale.»—Aleni, Gjermani. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Djemte qe kisha ne shkolle te mesme, e dinin kush isha ¨ ¨ dhe e dinin se kot sa te harxhonin frymen me mua.»—Viki, Shtetet e Bashkuara. ¨ ¨ ¨ Po te qendrosh i patundur ne bindjet e tua, tregon se po ¨ ¨ ¨ behesh nje i krishtere i pjekur.—1 Korintasve 14:20. ¨ Shkrim i sugjeruar: Proverbat 27:11. Ver re se si vepri¨ ¨ met e tua pozitive mund te prekin zemren e Jehovait.

»

Ji i vendosur! ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Te thuash jo eshte e rendesishme. Por, disa mund ta ¨ ¨ ¨ keqkuptojne refuzimin tend e t’u duket sikur po ben si ¨ ¨ «e veshtire». ¨ ¨ ¨ «Cdo ¸ gje e jotja, duke filluar qe nga menyra si vishesh, si ¨ ¨ ¨ ¨ flet, me ke flet dhe si sillesh, duhet te tregoje qarte refuzimin ¨ tend.»—Xhoi, Nigeri. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Duhet ta besh te qarte se nuk do te dorezohesh ku¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rre. Mos prano kurre dhurata nga djem qe perpiqen te te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mbushin mendjen. Mund ta shfrytezojne kete gje kunder ¨ ¨ ¨ teje, sikur duhet t’u japesh dicka ne shkembim.»—Lara, ¸ Britani. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ KESHILLE Jehovai do te te ndihmoje, ¨ ¨ ¨ nese je i vendosur. Nisur nga Puno me cilesite e tua.¨ ¨ (1 Pjetrit pervoja e vet, psalmisti David ¨ ¨ 3:3, 4) Sa me ¨ ¨ i mire¨ te jesh¨ si njeri, tha p er Jehovain: «Me at e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ aq me i mir ¨ e do te jete qe eshte besnik, ti do te vepersoni ¨ ¨ te cilit do prosh me besnikeri.»—Psalmi t’i pelqesh. 18:25.



¨ ¨ ¨ ¨ C’t ¸ e keqe ka te shkoj me dike thjesht per seks? 185

=

¨ ¨ ¨ ¨ «Beni cmos q ¨¸ ¨ e n¨ e fund, t¨ e gjendeni ¨ ¨ prej ¨ [Perendise] ¨ te panjolle, te patemete dhe ne paqe.»—2 Pjetrit 3:14. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ Shkrim i sugjeruar: 2 Kronikave 16:9. Ver re se Jehovai ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mezi pret t’i ndihmoje ata qe duan te bejne ate qe eshte e ¨ drejte. ¨ Tregohu largpames ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Bibla thote: «Mendjeholle eshte ai qe e sheh te keqen ¨ ¨ ¨ ¨ dhe fshihet.» (Proverbat 22:3) Si mund ta ndjekesh kete ke¨ ¨ shille? Duke u treguar largpames. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Qendroju sa me larg njerezve qe flasin per keto gjera.» —Naomi, Japoni. ¨ ¨ ¨ ¨ «Mos jep te dhena personale sic¸ eshte adresa ose numri i telefonit.»—Diana, Britani. ¨ ¨ ¨ ¨ Mendo me kujdes per te folurin, sjelljen, shoqerite dhe vendet ku shkon. Pastaj pyet veten: «Mos pa dash-

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mund te imitoj vendosm ¨ ¨ erine e Jozefit per te qendruar moralisht i paster, nese ı .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ Nuk ¨ do te bej gabimin qe beri Dina, nese .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ Nese ¨ shkon me dik ¨ e thjesht per seks, i ul vleren vetes

s Fala

¨ je po jap shenja qe ¨ mund te ndjellin pro¨ pozime per seks?» Shkrim i sugjeruar: Za¨ ¨ nafilla 34:1, 2. Ver re se fakti qe ¨ ¨ ¨ ishte ne vendin e gabuar, solli pasoja tragjike per Dinen. ¨ ¨ ¨ Mos harro: te shkosh me dike thjesht per seks nuk ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ eshte nje c¸ eshtje e thjeshte ne syte e Perendise Jehova; ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nuk duhet te jete e tille as per ty. Duke qene i vendosur per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ate qe eshte e drejte, mund te mbash nje ndergjegje te pa¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ster para Perendise dhe mund te ruash respektin per veten. ¨ ¨ ¨ ¨ Ashtu sic¸ thote nje vajze me emrin Karla, «pse ta lesh veten ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe dikush ‘te te shfrytezoje’ sa per te plotesuar nje deshire ¨ ¨ ¨ te castit? Kujdesu per gjithcka ¸ ¸ qe ke ruajtur me aq mund!» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vajzash NE KAPITULLIN TJETER: C’lloj ¨ ¨ ¨ ¨ ¸ ¨ thone djemte ¨ se jane vertet terheqese per ta? Mund te habiteni nga pergjigjet e tyre. ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ P¨erse jane te gabuara marredheniet ¨ ¨ seksuale ¨ te paligjshme edhe pse mund te jene joshese? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ C’do te besh nese dikush te fton te besh seks? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ C’t ¸ e keqe ka te shkoj me dike thjesht per seks? 187

Ai e di se te¨ gjithe¨ me¨ admirojne,¨ ¨ e¨ se u pelqej ¨ pasi i kam then edhe ¨ ¨ djemve te tjere. Qeshi kur i thashe¨ sa budallaqe jane¨ disa nga shoqet e mia. E di edhe se jam e zgjuar, ¨ disa sepse e kam korrigjuar per ¨ qe¨ ka then ¨ e.¨ Cuditem gjera ¸ pse akoma s’me¨ ka ftuar te¨ dalim bashke.¨

¨ ¨ ¨ Eshte¨ terheq ese, ¨ por duket kaq e ceket! ¨ e¨ te¨ S’me¨ ka len flas fare. Edhe kur flas, me¨ korrigjon gjithnje.¨ Sapo e shoh, me¨ vjen t’ia mbath.

27

Pse ¨ nuk u pelqej djemve?

¨ ¨ A KE merak mos nuk u dukesh terheqese djemve? ¨ ¨ Shume vajza merakosen, madje edhe ato qe ti mendon ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe s’e kane problem. Per shembull, mendo per Joanen. ¨ ¨ ¨ Ajo eshte e bukur, e zgjuar dhe e shkathet nga goja. Me¨ ¨ ¨ ¨ gjithate thote: «Shpesh, me duket sikur nuk u pelqej ¨ ¨ ¨ ¨ djemve. Disa qe kam pelqyer, treguan njefare interesi ¨ ¨ ¨ ¨ per ca kohe, por pastaj as me flitnin me goje!» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar djemte te nje vajze? Cfar e nuk i ter¸ e i terheq ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¸ ¨ heq? C’mund te besh qe t’i terheqesh vemendjen nje dja¨ ¸¨ li per se mbari? ¨ ¨ C’duhet te besh? ¸ ¨ ¨ ˘ Njih mendjen dhe zemren tende. Pak pasi hyre ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne pubertet, me siguri filluan te te pelqenin me teper ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ djemte. Ndoshta te ka terhequr me shume se nje djale. ¨ ¨ ¨ ¨ Kjo eshte normale. Por, nese do t’ia kishe falur menjehe¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ re zemren djalit te pare per te cilin ajo te rrahu fort, do te ¨ ¨ kishe rrezikuar te pengoje rritjen tende emocionale e fry¨ ¨ ¨ ¨ ¨ more. Duhet kohe qe te zhvillosh tipare te mira te perso¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nalitetit, ‘te perterish mendjen’, domethene te kesh pike¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pamjen e Perendise per c¸ eshtje te rendesishme, dhe te ¨ ¨ arrish disa synime te tuat.—Romakeve 12:2; 1 Korin¨ tasve¨ 7:36; Kolosianeve 3:9, 10. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Eshte e vertete se shume djem pelqejne vajzat qe ¨ ¨ ¨ ¨ ende nuk kane formuar bindje te forta ose qe jane naive. ¨ ¨ Por, ketyre djemve kryesisht u intereson trupi i vajzes, jo ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ njeriu i brendshem. E verteta eshte se nje djale i ekuili¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ bruar do te kerkoje nje vajze, cilesite e mira te se ciles ¨ ¨ ¨ mund te plotesojne personalitetin e tij.—Mateu 19:6. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ja cfar ¸ e thone djemte: «Me pelqen kur nje vajze ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ eshte ne gjendje te formoje idete e saj, kur duket e bindur se ka personalitetin e vet.»—Xhejmsi. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Do te me interesonte nje vajze qe mund te shprehet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me respekt e ndershmeri, jo nje qe thjesht eshte dakord ¨ Pse nuk u pelqej djemve? 189

«

¨ ¨ E pranoj se shpesh, me terheqin fillimisht vaj¨ zat e bukura. Por kjo mund te shuhet shpejt, ¨ ¨ ¨ nese vajza nuk ka synime te qarta e te vlefsh¨ ¨ ¨ ¨ me. Nga ana tjeter, nese e di se cfar ¸ ¨ e deshiron ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te beje me jeten e saj, sidomos nese tashme ¨ ¨ i ka arritur disa synime, kjo mund ta beje ¨ ¨ ¨ shume terheqese. —Damiani

»

¨ ¨ ¨ ¨ me cdo Edhe sikur te jete e bukur, nuk ndihem ¸ gje qe¨ them. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rehat me nje vajze qe me thote vetem gjerat qe dua te degjoj.»—Dareni. ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e mendon per komentet e djemve me siper?

ı .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Zhvillo respekt per te tjeret. Ashtu sic¸ ti ke nevoje qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te te duan, djemte qe njeh kane nje deshire te thelle qe t’i ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ respektojne. Nuk eshte rastesi qe Bibla i thote burrit se du¨ ¨ ¨ ¨ ¨ het te doje gruan, kurse gruas se duhet te kete «respekt te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ thelle» per burrin e saj. (Efesianeve 5:33) Ne perputhje me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kete kuptueshmeri, nje ankete me qindra djem zbuloi se mbi ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 60 per qind thane se vleresonin me teper respektin se da¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shurine. Mbi 70 per qind e burrave te anketuar, bene te njej¨ ten zgjedhje. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Te tregosh respekt nuk do te thote te dorezohesh, do¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ methene te heqesh dore nga e drejta per te pasur nje me¨ ndim ndryshe e per ta shprehur. (Zanafilla 21:10-12) Por ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ menyra si e shpreh mendimin, ka te ngjare te percaktoje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nese do t’i pelqesh apo jo nje djali. Nese gjithnje e kunder¨ ¨ shton ose e korrigjon kur flet, ai mund te mendoje se s’ke ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shume respekt per te. Por, nese tregon se e pranon pike¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pamjen e tij dhe komenton per ate qe te duket me vlere, do ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te kete me shume te ngjare qe ta pranoje e ta vleresoje me¨ ¨ 190 Te rinjte pyesin . . .

¨ Dashuria dhe respekti ¨ ¨jane si rrotat es; te dyja ¸ ¨ ¨ e biciklet jane te domosdoshme

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndimin tend. Natyrisht, nje i ri mendjemprehte do te dalloje ¨ ¨ ¨ ¨ edhe nese i trajton familjaret e tu dhe te tjeret me respekt. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ja cfar ¸ e thone djemte: «Mendoj se respekti eshte gjeja ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me e rendesishme ne fillim te nje lidhjeje. Dashuria mund te ¨ ¨ ¨ linde me vone.»—Adriani. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Nese nje vajze mund te me tregoje respekt, mendoj se ¨ ¨ ¨ ¨ patjeter mund te me doje.»—Marku. ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e mendon per komentet e djemve me siper?

ı .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Vishu me modesti dhe mbaj nje higjiene te mire. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Veshja e rregullimi jane si altoparlante qe u transmetojne te ¨ ¨ ¨ tjereve mendimet e tua te brendshme dhe qendrimet e tua. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Shume kohe para se te fillosh te flasesh me nje djale, veshja ¨ ¨ ¨ ¨ jote i ka thene tashme shume ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ KESHILLE per ty. Nese rrobat jane te rre¨ gullta e modeste, do t’u dergojMos e tepro me tualetin! ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne te tjereve nje mesazh shume Tualeti i ¨ ngarkuar mund ¨ ¨ ¨ pozitiv. (1 Timoteut 2:9) Nese te¨ krijoje ide te gabuar: ¨ ¨ qe¨ je mendjemadhe jane provokuese ose te shkuj¨ ¨ ose ¨ ¨ k erkon patjet er desura, mesazhi do te jete i qar¨ ¨ vemendjen e te tjereve. ¨ te, madje negativ.



¨ Pse nuk u pelqej djemve? 191

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ja cfar ¸ e thone djemte: «Standardi qe ka nje vajze ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ veshje tregon shume per qendrimin qe ka ndaj jetes. Nese vi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shet ne menyre te shkujdesur ose me rroba qe zbulojne pjese ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te trupit, kjo me thote se vdes qe ta vene re.»—Adriani. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Me terheq nje vajze qe kujdeset per floket, vjen ere te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mire dhe ka nje ze qetesues. Ne anen tjeter, edhe pse me ¨ ¨ ¨ terhiqte nje vajze e bukur, higjiena e saj e keqe i dha fund gjithckaje.»—Rajani. ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Nese nje vajze ka veshje provokuese, natyrisht qe te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ terheq fillimisht. Por nuk eshte ky lloji i vajzes me te cilen ¨ dua te lidhem.»—Nikolasi. ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e mendon per komentet e djemve me siper?

ı .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ Cfar e nuk duhet te besh? ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Mos flirto. Grate kane aftesine te ushtrojne nje ndikim ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te jashtezakonshem te burrat. Kjo fuqi terheqese mund te ¨ ¨ ¨ ¨ perdoret per mire e per keq. (Zanafilla 29:17, 18; Proverbat ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 7:6-23) Nese e ve ne prove kete fuqi te cdo ¸ djale qe takon, ¨ ¨ ¨ do te te dale nami si flirtuese. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ja cfar ¸ e thone djemte: «Thjesht ulja afer nje vajze ter¨ ¨ ¨ heqese dhe prekja e supeve, mund te jete emocionuese. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Prandaj, mendoj se nje vajze qe vazhdimisht te prek ndersa flet me ty, po flirton.»—Nikolasi. ¨ ¨ ¨ «N ese nj e vajz e vazhdi¨ ¨ A E DIJE . . . misht gjen menyra per t’i pre¨ kur krahun cdo djali qe ta¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¸ N¨ese kerkon ne menyr e ¨ ¨ ¨ kon ose nese i hedh veshtrime te vazhdueshme v¨ eme¨ ¨ lozonjare cdo qe ka¸ mashkulli ndjen absolute ¨ ¨ ¨ t¨ e nje lon, mendoj se eshte flirtuedjali,¨ mund ¨ te d¨ emtosh ¨ ¨ miqesine me te. se dhe nuk me terheq.»—Hozeja.

?

¨ ¨ 192 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ˘ Mos ji shume e ngjitur. Kur nje cift ¸ martohet, behen ¨ ¨ ¨ ¨ «nje mish i vetem», sic¸ e quan Bibla. (Zanafilla 2:24) Ne ate ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ faze te lidhjes se tyre, burri e gruaja heqin dore nga shume liri ¨ ¨ ¨ ¨ qe kishin si beqare, dhe i perkushtohen njeri-tjetrit. (1 Korin¨ ¨ ¨ ¨ tasve 7:32-34) Por, nese sapo ke filluar ta njohesh nje djale, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ s’ke te drejte te presesh qe ai te te jape llogari si te ishit te mar¨ ¨ ¨ ¨ tuar, e po njesoj edhe ai.1 Ne fakt, kur ti e pranon qe ai ka te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ drejte te gezoje shoqeri te tjera, ai mund te terhiqet me shume ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nga ti. Dhe menyra si e perdor ai kete liri do te te tregoje mjaft ¨ per karakterin e tij.—Proverbat 20:11. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ja cfar ¸ e thone djemte: «Mendoj se nje vajze po behet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shume e ngjitur nese do te dije cdo timen dhe duket si¸ ¨ levizje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kur s’mund te kete nje jete shoqerore te veten ose interesa te ¨ tjera pervec¸ meje.»—Dareni. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Nese nje vajze qe kam takuar kohet e fundit, me dergon ¨ ¨ ¨ vazhdimisht mesazhe dhe do te dije me ke jam, sidomos em¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rin e cdo vajze te grupit, mendoj se eshte nje shenje paralaj¨ ¸ meruese.»—Rajani. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Nje vajze qe nuk te le te kalosh kohe me shoket e tu dhe ¨ ¨ ¨ merzitet kur nuk e fton gjithnje, behet e varur ndaj teje dhe ¨ ¨ ¨ ¨ nuk eshte terheqese.»—Adriani. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Natyrisht, kur nje cift ¸ fejohet, me te drejte kane me shume pergjegjesi ndaj njeri-tjetrit.

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cil ¨ esia ¨ qe do te perpiqem te permiresoj, eshte ı ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

=

¨ ¨ ¨ «Nuri¨ mund te jete ¨ i rreme dhe bukuria ¨ e kote, por gruaja q e ka frik e nga Jehovai, ¨ ¨ ¨ do te marre levdata.»—Proverbat 31:30. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e mendon per komentet e djemve ne kete nentitull?

ı .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ Ji e vetedijshme per vleren tende ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ndoshta njeh vajza qe do te benin gjithcka ¸ per te pasur ¨ ¨ ¨ vemendjen dhe miratimin e nje djali. Te tjera mund t’i ulin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ normat e tyre vetem qe te kene nje te dashur ose edhe nje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ burre. Por, parimi ‘ate qe mbjell, do te korresh’ zbatohet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ edhe ne kete rast. (Galatasve 6:7-9) Nese nuk e vlereson ve¨ ¨ ¨ ¨ ten dhe normat sipas te cilave perpiqesh te jetosh, ka te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ngjare te terheqesh djem qe nuk te vleresojne as ty dhe as normat e tua. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ E verteta eshte se jo te gjithe djemve do t’u pelqesh, dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kjo mund te jete gje e mire. Por nese ben cmos te kujdesesh ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ si per bukurine e jashtme, ashtu edhe per ate te brendshme, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ do te kesh «vlere te madhe ne syte e Perendise» dhe do te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ terheqesh ate lloj djali qe ben per ty.—1 Pjetrit 3:4. ¨ ¨ ¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER: Po nese je djale dhe pyet veten: «Pse ¨ nuk u pelqej vajzave?» ¨ CFAR E MENDON? ¸

˘ Si mund ta tregosh ¨ se i respekton mendimet dhe ndjenjat e nje djali? ¨ ¨ ˘ Si mund te tregosh se e vlereson veten? ¨ ¨ 194 Te rinjte pyesin . . .

Po e le¨ me goje¨ hapur. ¨ I kam treguar gjithcka ¸ per ¨ ¨ veten: gjerat qe kam, vendet ¨ qe¨ njoh. ku kam qene,¨ njerezit Me siguri ajo vdes qe¨ te¨ dale¨ me mua.

28

Pse ¨ nuk u pelqej vajzave?

Do te¨ doja t’ia mbathja nje¨ ore¨ e me¨ pare!¨ Nuk e kupton qe¨ ¨ po perpiqem t’ia mbyll me lezet. Si t’i jap fund muhabetit pa u treguar ¨ e paedukate?

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ JE NE moshe per t’u lidhur me dike. Do te doje te gjeje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje vajze qe te pelqen dhe qe ka te njejtat bindje fetare me ¨ ¨ ¨ ty. (1 Korintasve 7:39) Por, sa here je munduar te nisesh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje lidhje, te eshte dukur deshtim total. Cfar ¸ e nuk funksi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ onoi? A kerkojne vajzat vetem djem te pashem? «S’do ¨ ¨ ¨ ishte keq te kishte ca muskuj»,—pranon nje vajze me ¨ ¨ ¨ emrin Lisa. Megjithate, shumica e vajzave kerkojne dicka ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me shume. «Jo te gjithe djemte e pashem kane brume», ¨ —thote Keri 18-vjecare. ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e do te thote «te kesh brume»? Nese do qe ta njo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ hesh me mire nje vajze, cfar ¸ e faktoresh duhet te marresh ¨ ¨ ¨ parasysh? Dhe c’parime biblike ben mire te shqyrtosh? ¸ ¨ Hapi i pare ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Para se te fillosh nje lidhje me nje vajze, duhet te zhvi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ llosh disa aftesi baze qe do te te ndihmojne edhe te zesh ¨ ¨ ¨ ¨ shoqeri me kedo. Mendo per aspektet e meposhtme. ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Meso te jesh i sjellshem. Bibla thote se dashuria ¨ ¨ ¨ ¨ «nuk sillet ne menyre te pahijshme». (1 Korintasve 13:5) ¨ ¨ ¨ Sjellja e mire tregon se i respekton te tjeret dhe po pi¨ qesh e po zhvillon nje personalitet si i Krishtit. Por ama, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sjellja e mire nuk eshte nje kostum qe e vesh per t’u bere ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pershtypje te tjereve dhe e zhvesh sa fut kembet ne shte¨ ¨ ¨ pi. Pyete veten: «A sillem mire me familjaret?» Nese jo, ¨ ¨ ¨ ¨ miresjellja jote do te duket artificiale kur ke te besh me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ njerez te tjere. Mos harro: per te zbuluar c’njeri je ne te ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ vertete, nje vajze e zgjuar sheh me kujdes si i trajton ¨ ¨ ¨ ¨ ata te shtepise tende.—Efesi¨ A E DIJE . . . aneve 6:1, 2. ¨ ¨ ¨ ¨ Ja cfar e thone vajzat: ¸ Pamja e jashtme esht e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Me terheq shume kur nje me pak e rendesishme ¨ ¨ ¨ djale tregon miresjellje edhe se njeriu i brendshem. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne gjera te vogla, si te me ha-

?

¨ ¨ 196 Te rinjte pyesin . . .

=

«Vishni personalitetin ¨ ¨ e ri, i¨ cili¨ u krijua ¨ sipas vullnetit t e Per endis esi ¨ ¨ ¨ ¨ e ne drejt ¨ dhe besnikeri te vertete.»—Efesianeve 4:24. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pe deren, edhe ne gjera me te medha, si te jete i sjellshem ¨ ¨ ¨ dhe i vemendshem jo vetem ndaj meje, por edhe ndaj fa¨ ¨ miljareve te mi.»—Tina. ¨ «Kur dikush qe sapo e kam njohur, ia nis me pyetje te¨ ¨ ¨ per personale, si: ‘A po njihesh me ndonj ¸ e ¨ e?’¨ ose ‘Cfar ¨ ¨ ¨ synimesh ke?’, atehere me del nga qejfi. Eshte i paeduka¨ ¨ ¨ ¨ te dhe me ve ne siklet.»—Katja. ¨ ¨ ¨ «Me duket mungese respekti kur cunat i genjen me¸ ¨ ¨ ndja se mund te luajne me ndjenjat tona, sikur ndjenjat ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tona te jene pa rendesi fare dhe se jemi aq keq per t’u ¨ ¨ ¨ martuar, sa kemi ngelur ne meshiren e tyre.»—Aleksa. ¨ ¨ ¨ ˘ Kujdesu per higjienen personale. Higjiena e mire ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nuk tregon respekt vetem per te tjeret, por edhe per ve¨ ¨ ten. (Mateu 7:12) Kur ti e respekton veten, ka me shume

¨ ¨ ¨ Sjellja e mire nuk eshte ¨ ¨ nje¨ kostum ¨ ¨ qe¨ e vesh per ¨ t’u ¨ bere pershtypje te tjereve ¨ dhe ¨ e zhvesh ¨ ¨ sa fut kembet ne shtepi

«

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Djemte mendojn e se do t’i¨ bejn ¨ ¨ e per vete ¨ vajzat po t e vishen me nj efar e stili ose po ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te jene disi ¨ te pash em. Edhe pse kjo esht e ¨ ¨ deri ¨ diku e v ertet e, them se mjaft vajza m e teper ¨ ¨ ¨ ¨ terhiqen prej cilesive te mira te personalitetit. —Kejti

»

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mundesi qe te tjeret te te respektojne. Nga ana tjeter, po ¨ ¨ ¨ ¨ ta lesh pas dore higjienen, po i ul pike vetes teksa perpi¨ ¨ ¨ qesh te fitosh simpatine e nje vajze. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ja cfar ¸ e thone vajzat: «Nje djali qe interesohej per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mua, i vinte shume ere goja. S’e duroja dot kete gje.» —Kejli. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Meso te bashkebisedosh. Baza e nje lidhjeje te qe¨ ¨ ¨ ¨ ndrueshme eshte komunikimi i mire. Duhet te bisedosh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ jo vetem per gjerat qe te interesojne ty, por edhe per ato ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe i interesojne asaj. (Filipianeve 2:3, 4) Duhet te degjosh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me vemendje cfar ¸ e ka per te thene dhe vleresoji mendimet e saj. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ja cfar ¸ e thone vajzat: «Nje djale me ben per vete ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nese di te bisedoje lirshem me mua, kur i mban mend gje¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rat qe i kam thene dhe ben pyetje qe e mbajne gjalle bise¨ den.»—Kristina. ¨ ¨ ¨ «Mendoj se djemte terhiqen nga ajo qe shohin, kurse ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vajzat terhiqen me shume nga ajo qe degjojne.»—Laura. ¨ ¨ ¨ «Dhuratat jane fantastike. Por, kur nje djale ke qejf ta ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ degjosh tek bisedon, kur te qeteson e te jep zemer me ¨ ¨ ¨ fjalet e tij . . . do te ishte yll fare! Kjo po qe ia vlen.» —Emi. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Njoh nje cun ¸ qe eshte i sjellshem dhe nuk e kalon ca¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kun. Arrijme te bejme biseda te thella dhe nuk thote gje¨ ¨ 198 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ LEXO M¨ E SHUM E PER KETE TEME ¨ NE VELLIMIN 2, KAPITULLI 3

¨ ¨ ¨ ¨ ra te tilla si: ‘Sa arome te mire mban’ ose ‘Sa e lezetshme ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ je bere sot’. Me degjon me vemendje dhe kjo e ben cdo ¸ ¨ ¨ ¨ vajze te ndihet mire.»—Beti. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Do te kisha deshire ta njihja me mire dike qe ka hu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mor, por qe di te bisedoje edhe per gjera me serioze, pa u dukur njeri fallso.»—Kejli. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Ji i pergjegjshem. Bibla thote: «Secili do te mbaje ¨ ¨ ¨ ngarkesen e vet.» (Galatasve 6:5) Vajzat nuk i terheq nje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ djale qe nuk arrin te mbaje as punen, ngaqe eshte dembel ose e ka mendjen te qejfi. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ja cfar te ¸ e thone vajzat: «Do te doja qe disa cuna ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mbanin me shume pergjegjesi. Ndryshe, te dalin fare nga ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qejfi. Nuk te lene nje shije te mire.»—Keri. ¨ ¨ ¨ «Disa cuna nuk i kane shume te qarta synimet e tyre. ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese u intereson nje goce, zbulojne se cfar ¸ e synimesh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ka ajo dhe pastaj thone: ‘Vertet?! Edhe une kete synim ¨ ¨ ¨ ¨ kam!’ Por veprimet e tyre tregojne krejt te kunderten.» —Beti. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Te jesh i pergjegjshem, sic¸ u tha me siper, do te te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndihmoje te kesh shoqeri te mira, por c’t ¸ e besh nese ¨ ¨ ¨ ¨ e ndien se je gati te nisesh nje lidhje serioze me nje ¨ vajze? ¨ Hapi i dyte ¨ ¨ ˘ Merr iniciativ en. N e ¨ ¨ ¨ rast se ke nje shoqe te cilen e admiron dhe mendon se ¨ ¨ ¨ ¨ mund te jete nje bashkeshor¨ te e mire, shprehja interesin. ¨ Thuaja hapur dhe qarte se ¨ ¨ ¨ cfar ¸ e ndien per te. Po, mund ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te te zene ethet se mos te

¨ ¨ KESHILLE

¨ Pyet ¨ disa te rritur¨ te pjekur ¨ ¨ se cfar ¨¸ e ¨ aftesie ¨ ¨ eshte shum ¨ e e rendesishme t e ¨ ¨ ¨ zhvilloje¨ nje djal¨ e dhe ¨ shiko ¨ nese ¨ ajo eshte ¨ nj¨ e fush ¨ e ku ¨ ke nevoje te permiresosh.



¨ Pse nuk u pelqej vajzave? 199

¨ ¨ ¨ ¨ refuzon, por fakti qe je gati te marresh iniciativen, tregon ¨ ¨ ¨ ¨ se je rritur. Megjithate ki kujdes: ky nuk eshte nje propo¨ ¨ ¨ ¨ zim per martese. Prandaj trego aftesi dalluese. Nje pro¨ ¨ ¨ ¨ pozim teper serioz dhe solemn mund ta frikesoje nje vaj¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ze ne vend qe ta beje per vete. ¨ ¨ Ja cfar ¸ e thone vajzat: «S’ia lexoj dot mendjen tjetrit. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ne qofte se ndonjeri deshiron te njihet me mua, duhet te ¨ ¨ ¨ ¨ tregohet thote qarte.»—Nina. ¨ i ¨ sinqerte dhe te ma ¨ ¨ ¨ «Eshte e sikletshme nese kemi qene shoke. Por do ta ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vleresoja dike po te me thoshte thjesht qe deshiron te me ¨ ¨ ¨ ¨ njohe me mire, jo vetem si shoqe.»—Hejli. ¨ ˘ Respekto vendimin e vajzes. Po sikur shoqja jote ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te thote se nuk deshiron te nise nje lidhje me serioze me ty? Tregoji se e respekton duke besuar se ajo e njeh zem¨ ¨ ¨ ¨ ren e saj dhe se jo-ja e saj do te thote jo. Do te tregoje ¨ ¨ papjekuri po t’i qepeshe si rrodhe. Vertet, po ta shperfi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ llesh refuzimin e qarte te nje vajze, madje te acarohesh qe ¨ ¨ ¨ ajo te refuzoi, po mendon per interesat e saj apo te tuat? —1 Korintasve 13:11. ¨ ¨ ¨ Ja cfar ¸ e thone vajzat: «Me ngrihen nervat kur i them ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje djali nje jo te prere dhe ai provon prape.»—Klara. ¨ ¨ «I shpjegova nje djali se nuk me interesonte, por ai e ¨ ¨ ¨ donte se s’ben numrin tim te telefonit. Doja te tregohe¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sha e sjellshme. Ne fund te fundit, per te s’duhej te ishte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e lehte te merrte guximin te me shprehte cfar ¸ e ndien¨ ¨ ¨ ¨ te. Por pastaj m’u desh te isha shume e prere me te.» —Sara. ¨ ¨ ¨ Cfar e te mos besh? ¸ ¨ ¨ Disa djem mendojne se mund ta fitojne kollaj simpa¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tine e vajzave. Madje bejne gare me shoket se kush do te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ beje per vete me shume vajza. Sidoqofte, kjo konkurren¨ ¨ 200 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ce eshte mizore dhe do te te hape nam te keq. (Proverbat ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 20:11) Mund ta shmangesh kete pasoje nese mban para¨ sysh sugjerimet e meposhtme. ¨ ¨ ˘ Mos flirto. Kush flirton, perdor lajka, levizje e pozi¨ ¨ ¨ ¨ cione provokuese. Ai nuk ka nder mend te nise nje lidhje ¨ ¨ ¨ ¨ me qellim fisnik. Keto veprime dhe qendrime shperfillin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ keshillen e Bibles qe t’i trajtosh «me te rejat si motra, me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ plot deliresi». (1 Timoteut 5:2) Ata qe flirtojne nuk jane ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shoke te mire dhe si bashkeshorte jane edhe me keq. ¨ ¨ ¨ Vajzat e mencura e dine kete. ¨ ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ja cfar ¸ e thone vajzat: «Eshte shume e papelqye¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shme kur dikush te lajkaton dhe ti e di qe po te njejtat gje¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ra i ka thene edhe shoqes sate vetem nje muaj me pare.» —Hejli. ¨ ¨ ¨ ¨ «Nje djale i lezetshem filloi te flirtonte me mua, duke ¨ ¨ ¨ ¨ folur kryesisht per veten. Kur nje vajze tjeter u bashkua ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me grupin tone, beri njesoj me te. Edhe kur nje e trete

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nje fushe ku mund te permiresoj sjelljen, eshte ı ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Per t’u ¨ bere me i afte ne bashkebisedim, do te ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ erdhi te ne, perdori te njejten taktike. Sa gje e shemtuar!» —Tina. ¨ ¨ ˘ Mos luaj me ndjenjat e nje vajze. Mos prit qe sho¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qeria me nje vajze te jete njesoj si shoqeria me nje djale. ¨ ¨ Pse? Mendo: nese i thua nje shoku se i shkon kostumi i ¨ ¨ ri ose flet rregullisht dhe hapesh me te, ai nuk do te me¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndoje se ke ndonje interes romantik per te. Por ne qofte ¨ ¨ ¨ se i ben komplimente nje vajze per paraqitjen e saj ose ¨ ¨ flet rregullisht me te dhe i hapesh, ajo fare mire mund ¨ ¨ ¨ ¨ te mendoje se ndien per te. ¨ ¨ ¨ Ja cfar ¸ e thone vajzat: «Sipas meje djemte nuk e ¨ ¨ ¨ ¨ kuptojne qe me vajzat s’mund te sillen njesoj si me sho¨ ket e tyre.»—Shirli. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Nje djale me merr numrin e telefonit dhe me dergon nje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mesazh. Por, . . . si ta marr kete? Nje vajze mund te lidhet ¨ ¨ ¨ ¨ emocionalisht me nje djale qe i dergon mesazhe, por sa ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund te njohesh dike nepermjet mesazheve?»—Mariola. ¨ ¨ ¨ «Them se nje djale nuk e kupton sa shpejt mund te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndieje nje vajze, sidomos, nese ai eshte tip qe kujdeset ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per te tjeret dhe me te cilin flet rehat. Nuk eshte puna se ¨ ¨ ajo vdes te lidhet me dike. Por mendoj se shumica e vaj¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ zave duan te bien ne dashuri dhe gjithnje i kane syte te ¨ ¨ hapur per te gjetur njeriun e duhur.»—Alisona. ¨ ¨ Sipas teje,¨ cili eshte ndryshimi ¨ midis dashurise dhe dashurick ¸ es.

¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER:

¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ˘ Si mund te tregosh qe e respekton veten? ˘ Si mund ta tregosh ¨ se i respekton mendimet dhe ndjenjat e nje vajze? ¨ ¨ 202 Te rinjte pyesin . . .

29

Si¨ ta kuptoj ¨ ¨ nese eshte dashuri ¨ ¨ e vertete?

¨ ua Te d ¨ e e un h d E

¨ Pergjigjju pyetjeve ¨ ¨ te meposhtme: ¨ ¨ 1. Si do ta perkufizoje «dashurine»?

ı ........................................................... ...........................................................

¨ ¨ 2. Si do ta perkufizoje nje ¨ «dashurick ¸ e»?

.................................................................. ..................................................................

¨ ¨ 3. Sipas teje, cili eshte ndryshimi ¨ midis te dyjave?

.................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ NDOSHTA e kishe pak ose aspak te veshtire t’u pergji¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gjeshe pyetjeve me siper. Ne fund te fundit, eshte e lehte ¨ ¨ ¨ ta kuptosh ndryshimin midis dashurise dhe dashurick ¸ es ne teori. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Por e gjithe kjo mund te ndryshoje ne momentin qe ¨ ¨ ¨ sheh djalin ose vajzen e endrrave te tua. Papritur magje¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ psesh dhe asgje tjeter nuk ka rendesi. Ke r¨ene koke e kembe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne dashuri. Por, a eshte vertet keshtu? Eshte dashuri apo ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Si ta kuptoj nese eshte dashuri e vertete? 203

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dashurick ¸ e? Si mund ta kuptosh? Per kete, le te shqyrtojme ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne fillim se si mund te kete ndryshuar gjate viteve pikepamja ¨ ¨ ¨ ¨ jote per seksin tjeter. Per shembull, shqyrto pyetjet e meposhtme: ¨ ¨ ¨ ˘ Cfar ¸ e mendoje per seksin tjeter kur ishe 5 vjec? ¸ ¨ ¨ ¨ ˘ Cfar e mendon p er seksin tjet er tani? ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Pergjigjet e tua ka te ngjare te tregojne se kur hyre ¨ ¨ ¨ ne pubertet, fillove t’i shihje ndryshe ata te seksit tjeter. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Kam filluar te ve re qe vajzat jane te lezetshme»,—thote ¨ nje 12-vjecar ¸ me emrin Brajan. Elina, 16 vjece, ¸ kujton ndry¨ ¨ ¨ ¨ shimin qe ndodhi disa vjet me pare. Ajo shprehet: «Te gjitha ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shoqet filluan te flisnin per djemte dhe mua me binte ne ¨ ¨ koke gati per cdo ¸ cun.» ¸ ¨ ¨ ¨ Tani qe e sheh me sy tjeter seksin e kundert, si mund t’i ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ perballosh keto ndjenja te forta? Ne vend qe t’i shperfillesh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ato, gje qe i intensifikon me shume, mund te perfitosh nga ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kjo mundesi e mrekullueshme per te mesuar dicka ¸ per ter¨ ¨ heqjen, dashurick ¸ en dhe dashurine. Duke kuptuar ndryshi¨ min mes ketyre tri ndjenjave, mund t’i kursesh vetes dhe¨ ¨ ¨ mbje te panevojshme dhe, me kalimin e kohes, do te gjesh ¨ ¨ ¨ dashurine e vertete. ¨ ¨ TERHEQJA @ Ajo qe sheh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Me shoket flasim gjithe kohen per vajzat. Perpiqemi te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ diskutojme per gjera te tjera, por sapo na kalon para nje vaj¨ ¨ ¨ ¨ ze simpatike, e harrojme fare per cfar ¸ e po flisnim.»—Aleksi. ¨ ¨ ¨ ¨ «Nje cun ¸ qe me sheh ne sy, ¨ ¨ ¨ ¨ A E DIJE . . . qe ka nje buzeqeshje te ngroh¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te dhe nje ecje te sigurt, me bie Te rinjt e q e, si pa t e keq, ¨ ¨ ¨ ¨ menj¨ ehere ne sy.»—Lora. hyjne e dalin nga ¨ ¨ lidhjet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ romantike, ne ¨ njefare Eshte normale te te ter¨ ¨ m¨enyre «po sterviten» heqin njerezit e bukur. Probleper divorc pas martese. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mi eshte qe nuk jane gjithmone

?

¨ ¨ 204 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ LEXO ¨ ¨ ME SHUME PER KETE TEME NE VELLIMIN 2, KAPITUJT 1 DHE 3

=

¨ ¨ «Ujerat e¨ shumta nuk ¨munden ta shuajne dashurine, as lumenjte ta marrin me vete.» ¨ —Kenga e Solomonit 8:7. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ ashtu si duken. Ne fakt, pamja e jashtme mund te te ma¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shtroje. Bibla thote: «Si nje unaze ari ne feck ¸ en e nje derri, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ keshtu eshte nje grua e bukur qe e hedh poshte gjykimin e ¨ ¨ ¨ shendoshe.» (Proverbat 11:22) Sigurisht, i njejti parim vlen ¨ ¨ edhe per djemte. DASHURICKA @ Ajo qe¨ ndien ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Me ra keq ne koke per nje cun vjece kur ¸ ¨ kur isha 12 ¸ dhe ¨ ¨ ¨ e kaperceva, e kuptova pse me kishte pelqyer. Te gjitha shoqet e mia e kishin mendjen te cunat, dhe ai ishte cun. Ve¸ ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ tem per kete.»—Elina. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Me ka rene ne koke per shume goca, por te shumica ¨ ¨ prej tyre shihja vetem anen e jashtme. Sapo kuptoja se si ¨ ¨ ¨ ishin perbrenda, e kuptoja qe nuk perputheshim aq sa kisha menduar.»—Marku. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Kur eshte nje dashurick ¸ e, ndihesh si i dashuruar. Ne te ¨ ¨ ¨ ¨ vertete, ne dashuri perfshihen edhe ndjenjat romantike. Por ¨ baza e seciles prej tyre ndryshon komplet. Dashuricka ¸ vjen ¨ ¨ ¨ ¨ nga nje reagim siperfaqesor ndaj karakteristikave te jasht¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me. Gjithashtu, eshte e verber ndaj dobesive te tjetrit dhe ¨ ¨ ekzagjeron pikat e forta te tij ose te saj. Si rezultat, dashu¨ ¨ ¨ ricka ¸ eshte aq e qendrueshme ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ KESHILLE sa c’mund te jete nje keshtje¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ lle prej rere. «Nuk zgjat shume, Per te kuptuar ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ se ¨ sa —thote nje vajze me emrin Fie ¨ njeh dik ¨ e q¨ e te duket ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ terheqes, ona.—Nje dite mund te te ike ¨ pergjigjju pye¨ ¨ ¨ tjeve n e faqen¨ 39 (per truri per dike dhe pastaj pas vajzat) dhe¨ ne ¨ faqen 40 ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje muaji ndien prape te njej(per djemte) te vellimit 2. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ten gje, por per nje tjeter.»



¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Si ta kuptoj nese eshte dashuri e vertete? 205

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Dashuri cka sa ¸ eshte aq e qendrueshme ¨ ¨ ¨ ¨ nje keshtjelle rere—pas pak kohe, dallget e rrezojne

¨ DASHURIA @ Ajo qe di ¨ ¨ ¨ ¨ «Mendoj se ne dashuri terhiqesh nga dikush per nje ar¨ ¨ ¨ ¨ sye, por per nje arsye te mire, jo egoiste.»—Davidi. ¨ ¨ ¨ ¨ «Per mendimin tim, dashuria e vertete duhet te zhvillo¨ ¨ ¨ ¨ het me kalimin e kohes. Ne fillim, jeni miq te mire. Pastaj, ¨ ¨ ¨ pak nga pak, fillon te pelqesh njeriun qe ke njohur tek ai ose ¨ ¨ ¨ ajo dhe fillon te zhvillosh ndjenja qe nuk i ke provuar kurre ¨ ¨ me pare.»—Xhudita. ¨ ¨ ¨ Dashuria bazohet te nje njohuri e mireformuar per pikat e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ forta dhe pikat e dobeta te nje njeriu. Prandaj s’eshte cudi qe ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Bibla thote se dashuria eshte me shume se nje ndjenje. Ajo ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pohon se, nder te tjera, dashuria eshte, «shpirtgjere dhe mire¨ ¨ ¨ ¨ dashese. . . . Mban cdo ¸ gje, beson cdo ¸ gje, shpreson cdo ¸ gje, ¨ ¨ ¨ i qendron cdo ¸ gjeje. Dashuria nuk shuhet kurre.» (1 Korintas¨ ¨ ¨ ¨ ve 13:4, 7, 8) Dhe dashuria e ben njeriun te veproje keshtu ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ duke u bazuar ne njohuri, jo ne besim te verber ose ne padije. ¨ ¨ ¨ ¨ Shembull i dashurise se vertete ¨ ¨ ¨ Tregimi biblik i Jakobit dhe i Rakeles e ilustron ne meny¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ re te gjalle dashurine e vertete. Ata u takuan te nje pus ku ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Rakela kishte shkuar per t’u dhene uje deleve te te atit. Ja¨ ¨ kobit i pelqeu sapo e pa. Pse? Sepse kishte «trup dhe fytyre ¨ te bukur».—Zanafilla 29:17. ¨ ¨ 206 Te rinjte pyesin . . .

«

¨ Dashuria mund t’i kapercej e¨ pengesat, ¨ kurse dashuricka ¸ merr fund sapo ndryshojne¨ rrethanat ose dalin probleme. Duhet shume ¨ te¨ zhvilluar dashurine¨ e vertet ¨ kohe¨ per e.¨ —Daniela

»

¨ ¨ ¨ Megjithate, mos harro se dashuria e vertete nuk bazohet ¨ ¨ vetem te pamja e jashtme. Jakobi kuptoi se nuk ishte vetem ¨ ¨ ¨ ¨ e bukur. Ne fakt, Bibla thote se shume shpejt ai kaloi pertej ¨ ¨ ¨ ¨ fazes se terheqjes. «Ishte i dashuruar me Rakelen.»—Zanafilla 29:18. ¨ A ishte ky fundi romantik i nje historie dashurie? Jo, se¨ pse historia nuk mbaroi me kaq. Babai i Rakeles e la Jako¨ ¨ ¨ ¨ bin te priste shtate vjet para se te martohej me Rakelen. ¨ ¨ ¨ E drejte apo jo, dashuria e Jakobit tani po vihej ne prove. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese do ishte vetem nje dashurick te kishte pri¸ e, ai nuk do ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tur. Vetem dashuria e vertete mund ta kaloje sproven e ko¨ ¨ ¨ hes. Po si vazhduan ngjarjet? Bibla thote: «Jakobi sherbeu ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shtate vjet per Rakelen, dhe nga dashuria qe kishte per te, iu ¨ ¨ ¨ duken vetem pak dite.»—Zanafilla 29:20. ¨ ¨ C’mund te mesosh nga shembulli i Jakobit dhe i Rake¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ les? Qe dashuria e vertete mund ta kaloje sproven e kohes.

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Qe t¨ e arrij t¨ e kuptoj per dike ¨ nese ndjenjat qe kam ¨ jane ¨shenje e nje dashuricke ¸ apo e nje dashurie, do te ı ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Gjithashtu, nuk bazohet vetem ne pamjen e jashtme. Ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ fakt, nje partner i mundshem per martese mund te mos ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ jete mahnites per ty qe me shikim te pare. Barbara, per ¨ ¨ ¨ ¨ shembull, njohu nje djale qe ajo pranon se nuk e terhoqi ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shume ne fillim. «Por kur fillova ta njihja me mire,—thote ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ajo,—gjerat ndryshuan. Pashe shqetesimin e Stefanit per te ¨ ¨ ¨ ¨ tjeret dhe se si gjithmone vinte interesat e te tjereve para in¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ teresave te veta. Keto ishin cilesite qe e dija se i ka nje ba¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shkeshort i mire. Me terhoqi dhe fillova ta doja.» Ata paten ¨ ¨ ¨ ¨ nje martese te forte. ¨ ¨ ¨ ¨ Kur je aq i pjekur sa te njihesh me dike me qellim per t’u ¨ ¨ ¨ martuar, si ta kuptosh nese ke gjetur dashurine e verte¨ ¨ ¨ ¨ te? Zemra mund te flase, por ki besim te mendja e stervi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tur sipas parimeve te Bibles. Njihe me mire, shko pertej ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ imazhit te jashtem. Ler kohe qe marredhenia te lulezoje. ¨ ¨ Mos harro, dashurickat shpesh veniten brenda nje kohe te ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ shkurter. Kurse dashuria e vertete rritet me kalimin e kohes ¨ ¨ ¨ ¨ dhe behet «nje lidhje e persosur bashkimi».—Kolosianeve 3:14. ¨ ¨ ¨ Te jesh i sigurt se mund ta gjesh kete lloj dashurie ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ —nese meson te shohesh pertej terheqjes (asaj qe sheh) ¨ ¨ ¨ ¨ dhe dashurick ¸ es (asaj qe ndien). Tri faqet ne vazhdim do te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te ndihmojne ta besh kete. ¨ ¨ ¨ E zem ¨ ¨ ¨ e se ke gjetur ¨ dashurine e vertete. Si ta kuptosh nese je gati per t’u martuar?

¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER:

¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ˘ Pse njerezit me ndjenja kaq te forta ¨ i krijoi Perendia ¨ per seksin tjeter? ¨ ¨ ¨ ˘ Pse ¨ shum¨ e lidhje «dashurie» ne adoleshence deshtojne? ¨ ¨ 208 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ cfar e do te beje ti? ¸ ¨ Mikeli dhe Xhudi shoqerohen prej tre muajsh dhe Xhu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ di thote se ka rene «koke e kembe ne dashuri». Mikeli i rri ¨ ¨ ¨ ¨ mbi koke per cdo gje—madje i tregon si te vishet dhe me ¨ ¨ ¸ ¨ ¨ ke mund te shoqerohet e me ke jo. E trajtonte si prince¨ ¨ ¨ ¨ she—deri para nje jave. Mikeli i dha nje shpulle Xhudit kur ¨ ¨ ¨ «e kapi» duke folur me nje djale tjeter. ¨ ¨ ¨ ¨ Ai thote: «Xhudi duhet ta dije qe me tmerron ideja se ¨ ¨ ¨ mund ta humbas. Ne fakt, vetem mendimi se mund te ma ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ marre te dashuren nje djale tjeter, me cmend fare. Ndi¨ ¨ ¨ ¸ ¨ hem keq qe i gjuajta. Por e bera vetem ngaqe nuk duroj ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dot as kur e shoh duke pare dike tjeter. Pastaj, une i kerkova edhe falje.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ajo thote: «Prinderit me thone se Mikeli me mban nen ¨ ¨ kontroll, por ai thjesht ka norma te larta. Dua te them, ai ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ s’me ka detyruar kurre te bejme dicka imorale. Dhe kur ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me gjuajti—e kete s’ua kam treguar prinderve—ne fakt, po ¨ ¨ ¨ ¨ flisja me nje djale tjeter. Mikeli behet xheloz, dhe kjo ndo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ njehere me pelqen. Gjithsesi, ai me kerkoi falje dhe me ¨ ¨ premtoi se nuk do ta bente me.» ¨ ¨ Tani, radha jote: A sheh shenja paralajmeruese ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kete marredhenie? Nese po, cilat jane ato?

ı .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e duhet te beje Xhudi?

.................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e do te beje ti?

.................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Si ta kuptoj nese eshte dashuri e vertete? 209

¨ ¨ ¨ cfar e do te beje ti? ¸ ¨ ¨ Etani ¨ po njihet me Elis¨ en prej dy muajsh, dhe tashm e ¨ ¨ e ka par eshte, sidomos me prinderit e¨ ¨ e¨ sa¨ grindavece ¨ vet. Ne te vertete, Elisa grindet¨ vazhdimisht me prind¨ erit¨ ¨ dhe zakonisht¨ del e saja. Ajo eshte mjaft «e zonja» per¨ te ¨ ¨ mbrojtur pikepamjen e saj derisa prind erit t erhiqen ¨ ¨ ¨ ¨ te lodhur. Elisa i esht e mburrur Etanit se ‘i ka n e dor e’ ¨ prinderit. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ai thote: «Elisa e ¨ ate¨ qe mendon. Ajo ¨ thote gjithmon ¨ ¨ nuk pranon asgj e nga ato q e i thon e t e tjer et, madje as ¨ ¨ ¨ ¨ nga¨ prinderit e saj. Babai i saj ndonjeher e b ehet i bezdis¨ ¨ ¨ shem. Ja¨ pse ajo e humb me te. Por te b¨ ertiturat¨ ¨ ¨ toruan ¨ nuk jan gje ¨ e e¨ vetmja ¨ ¨ qe ben.¨ Ajo¨ qan, var ¨ buz ¨ et ¨ ose ¨ behet shume e embel, vetem e vetem te marre ate qe kerkon nga mami e babi.» ¨ ¨ Ajo thote: «Nuk ¸ e titulli ¨ dua t’ia di se kush je ose cfar ¨ ose ¨ pozite ke. Une flas hapur,¨ pa ¨ i sheqerosur ¨ ¨ shume fja¨ let. I dashuri im, Etani, e di kete. Me ka pare me prinderit e mi.» ¨ ¨ radha eruese ne ¨ Tani, ¨ ¨ ¨ jote: A¨ sheh shenja paralajm ¨ kete marredhenie? Nese po, cilat jane?

ı .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e duhet te beje Etani?

.................................................................................................. .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e do te beje ti?

.................................................................................................. .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ 210 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ eshte dashuri apo dashurick ¸ e? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Perpiqu te gjesh fjalen qe mungon ne citimet e me¨ ¨ poshtme. Ne vendet bosh shkruaj fjalen dashuri ose ¨ dashurick ¸ e. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1. «9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 eshte e verber dhe nuk i pelqen te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ hape syte. Nuk i pelqen te shohe realitetin.»—Kalvini. ¨ ¨ ¨ 2. «Nese me duhet te ndryshoj personalitetin tim kur jam ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me nje vajze qe me terheq, kjo quhet 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 .» —Tomasi. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 3. «Mund te kete ndonje gje qe te bezdis tek ai njeri. Por ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nese eshte 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 , prapeseprape do qe te rrish ¨ ¨ me te dhe ta kapercesh problemin.»—Rajani. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 4. «Kur eshte 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 , te vetmet gjera qe deshiron ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te marresh parasysh, jane te perbashketat qe keni.»—Klaudia. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 5. «Ne nje 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 , nuk ke frike te tregosh cfar ¸ e njeriu je.»—Eva. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 6. «9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 eshte nje menyre egoiste per te marre ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ate qe deshiron—ndoshta vetem per te thene qe ke te dashur.»—Alisona. ¨ ¨ 7. «9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 i sheh te metat dhe huqet dhe prape¨ ¨ seprape mund t’i toleroje.»—Aprila. ¨ ¨ ¨ 8. «Kur eshte 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 , nuk mund ta percaktosh ¨ ¨ pse te terheq—thjesht ndihesh ashtu.»—Davidi. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 9. «Kur eshte 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 , personi tjeter eshte i paga¨ bueshem.»—Celsia. ¸ ¨ ¨ ¨ 10. «Kur eshte 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 , nuk i sheh ata te seksit ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tjeter si me pare, sepse tani ke ndjenjen e besnikerise.» —Danieli. ¨ ¨ Pergjigjet: Dashurick ¸ e: 1, 2, 4, 6, 8, 9. Dashuri: 3, 5, 7, 10.

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Si ta kuptoj nese eshte dashuri e vertete? 211

30 ¨ Ke gjetur ¨ njeriun e pershtatshem,¨ jeni njohur mjaftuesh em¨ dhe ¨ ¨ ¨ ke kuptuar¨ qe ke ren ¨ e ne dashuri. Nj¨ e martese e lumtur duket ¨ ne horizont. Apo ¨ ¨ nuk te ¨ du¨ ket keshtu? Ne prag t e ¨ ¨ nj ¨ e prej¨ vendimeve ¨ me¨ te rend¨ esishme ne jete, fillon ¨ te vrasesh mendjen . . .

A ¨ jemi vertet ¨ gati per t’u martuar? ¨ ¨ ¨ ¨ ESHTE normale te te mundoj¨ ¨ ¨ ne dyshimet per martesen edhe kur je i dashuruar. Me martesat ¨ e palumtura qe shtohen dhe me ¨ numrin e divorceve qe po shkoj¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne ne stratosfere, eshte me se e

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kuptueshme te mendohesh mire para se ta hedhesh kete hap ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe te ndryshon jeten. Si ta kuptosh nese je gati per t’u martu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ar? Tani me shume se kurre, ke nevoje te c’rr enjosesh cdo ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¸ ¨ enderr qe mund te kesh krijuar per martesen dhe te jesh me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kembe ne toke. Per shembull: ¨ ¨ ENDRRA NR. 1 «Mjafton te duhemi.» ˝ ¨ Realiteti: Dashuria nuk i paguan faturat dhe nuk i perba¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ llon dot veshtiresite financiare. Ne fakt, studiuesit kane verej¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tur se parate jane nje nga shkaqet kryesore te grindjeve ne ¨ ¨ ¨ ¨ martese dhe te divorceve. Pikepamja e paekuilibruar per pa¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rate mund te ndikoje per keq ne marredhenien me Perendine, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne gjendjen emocionale dhe mund te gerryeje marredhenien ¨ ¨ ¨ ¨ me bashkeshortin. (1 Timoteut 6:9, 10) Cfar ¸ e mund te me¨ sosh nga kjo? Mos e lini qe ta diskutoni pas martese se si do ¨ t’i administroni parate. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Bibla thote: «Kush nga ju, kur deshiron te ndertoje nje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kulle, nuk ulet me pare qe te llogarite shpenzimet.»—Luka 14:28. ¨ ¨ Sugjerim: Flitni qe tani per administrimin e parave me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ate qe mendon se do te jete bashkeshorti yt, para se te mar¨ toheni. (Proverbat 13:10) Shqyrtoni pyetje te tilla si: si do t’i ¨ ¨ ¨ ¨ administrojme te ardhurat tona? A do te kemi nje llogari ban¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kare te perbashket apo secili te veten? Cili prej nesh eshte me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ i zoti per te mbajtur llogarite dhe per t’u kujdesur qe faturat te ¨ ¨ ¨ paguhen?1 Sa para mund te harxhoje njeri prej nesh pa u ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ konsultuar me tjetrin? Tani eshte koha te filloni te bashkepu¨ noni si skuader.—Eklisiastiu 4:9, 10. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ENDRRA NR. 2 «Do te jemi nje cift ¸ i persosur kur te mar˝ ¨ ¨ ¨ tohemi, sepse biem dakord per cdo gje, nuk kemi kurre ¸ ¨ mosmarreveshje.» ¨ ¨ Realiteti: Nese nuk keni mosmarreveshje, ndoshta kjo ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Kur ¨ ¨ flitet ¨ p ¨ er «nj¨e grua te zonjen» ¨ te ¨ Proverbat 31:10-28, ¨ tregohet qe ajo¨ mbante nje sere pergjegjesish me peshe qe kishin lidhje drejtperdrejt me financen e familjes. Shih vargjet 13, 14, 16, 18 dhe 24.

¨ ¨ A jemi vertet gati per t’u martuar? 213

=

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Burri do te lere¨ babane dhe nenen e do ¨ te lidhet ngusht e me gruan e vet, dhe ata ¨ ¨ ¨ ¨ do te behen nje mish i vetem.»—Zanafilla 2:24. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ndodh sepse keni arritur t’i shmangni me kujdes c¸ eshtjet qe ¨ ¨ ¨ ¨ mund te ndezin nje konflikt. Por, ne martese nuk do ta keni ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kete luks. E verteta eshte: dy njerez te papersosur nuk mund te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shkojne ne menyre te persosur, do te kete patjet er disa mos¨ ¨ ¨ ¨ marreveshje. (Romakeve 3:23; Jakovi 3:2) Eshte e nevojshme ¨ ¨ ¨ ¨ te mendosh jo vetem sa mire bini dakord, por edhe cfar ¸ e ndodh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kur nuk jeni dakord. Nje bashkim i forte perbehet nga dy njerez ¨ ¨ ¨ ¨ qe e pranojne hapur se jane ndryshe dhe pastaj perpiqen ta ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ zgjidhin c¸ eshtjen me pjekuri dhe ne menyre miqesore. ¨ ¨ ¨ Bibla thote: «Mos shko ne shtrat i zemeruar.»—Efesia¨ neve 4:26, Contemporary English Version. Sugjerim: Mendo me kujdes se si i ke zgjidhur deri tani ¨ ¨ ¨ ¨ mosmarreveshjet me prinderit dhe motrat e vellezerit e tu. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Bej nje tabele te ngjashme me ate ne faqen 93 te ketij libri ose ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne faqen 221 ne vellimin 2. Sheno ngjarje specifike qe kane ¨ ¨ ¨ shkaktuar mosmarreveshje, si reagove dhe si do te ishte me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mire te kishe reaguar. Per shembull, nese ke reaguar ne me¨ ¨ ¨ ¨ nyre impulsive ne nje konflikt duke shkuar si furtuna ne dho¨ ¨ ¨ ¨ ¨ men tende dhe duke perplasur deren me inat, shkruaj nje re¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ agim me te mire, nje qe do te ¨ ¨ ¨ te ndihmonte ta zgjidhje probleKESHILLE ¨ ¨ ¨ min e jo ta rendoje me shume. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Flitni me nj e cift me ¸ ¨ ¨ Nese meson tani te reagosh me pervoj e dhe pyetini se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mire ne raste konfliktesh, do te cfar ¸ e keshillash ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ do t’i fitosh nje aftesi qe eshte cel jepnin nje cifti ¸ esi i ¨ ¸ ¨ te sapo¨ ¨ ¨ ¨ martuar¨ qe¨ te kene nje nje martese te lumtur. ¨ martese te lumtur. ¨ ENDRRA NR. 3 «Sapo te marto˝ —Proverbat 27:17. ¨ ¨ hem, te gjitha deshirat e mia ¨ ¨ seksuale do te plotesohen.»



¨ ¨ 214 Te rinjte pyesin . . .

¨ (Vijon ne faqen 218 )

¨ JA NJE MODEL

Rutha ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Vejusha Ruthe eshte nje shembull i mire besnikerie. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ka zgjedhur t’i qendroje prane vjehrres se moshuar, Naomit, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhe te mos kthehet ne vendlindjen e saj per nje jete me te re¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ hatshme. Edhe pse keshtu ka me pak mundesi te gjeje nje ¨ ¨ ¨ bashkeshort, Rutha nuk mendon vetem per veten. Dashuria ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per Naomin dhe deshira per te qendruar me popullin e Je¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ hovait eshte me e rendesishme per te, sesa thjesht plotesimi ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sa me i shpejte i deshires per t’u martuar.—Rutha 1:8-17. ¨ ¨ ¨ ¨ A po mendon per t’u martuar? Atehere imito Ruthen. ¨ ¨ ¨ Shih pertej emocioneve dhe pyet veten se cfar ¸ e cilesish pozi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tive do t’i ofroje bashkeshortit tend te ardhshem. Per she¨ mbull, a je besnik dhe vetemohues? Ai i bindesh parimeve ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te Perendise, edhe kur mishi i papersosur kerkon me deshi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rim te beje te kunderten? Rutha nuk kerkonte me cdo ¸ kusht ¨ ¨ ¨ ¨ nje bashkeshort. Megjithate, me kalimin e kohes, ajo mori si ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ bashkeshort nje burre te pjekur qe kishte cilesi te ngjashme ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me te—mbi te gjitha, kishte dashuri per Perendine. E njejta ¨ ¨ ¨ ¨ gje mund te behet realitet edhe per ty.

¨ a je gati te martohesh? ¨ ¨ ¨ ¨ Mendo per pyetjet ne keto dy faqe. Mund t’i perdo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ resh si baze per diskutim me bashkeshortin tend te ¨ ¨ ¨ ardhshem. Sigurohu qe t’i lexosh shkrimet e permendura. ¨ c¸ eshtjet financiare ¨ ¨ ˚ Cfar ¸ e qendrimi ke ndaj parave?—Hebrenjve 13:5, 6. ¨ ¨ ¨ ¨ ˚ Ne¨ c’m enyra tregon qe tani se je i pergjegjshem ¨ ¸ ne shpenzimin e parave?—Mateu 6:19-21. ¨ ¨ ¨ ˚ A ke borxhe? Nese po, cfar ¸ e masash po merr per t’i shlyer?—Proverbat 22:7. ¨ ¨ ˚ Sa do t’ju shkojne¨ shpenzimet e dasmes? Nese do ¨ ¨ te merrni borxh, sa mendoni se do te ishte e arsyeshme ¨ te merrni?—Luka 14:28. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˚ Pas marteses, a do te jete e nevojshme qe te punoni te ¨ ¨ dy? Nese po, si do t’ia beni me ndryshimet e programeve dhe me transportin?—Proverbat 15:22. ˚ Ku do te¨ jetoni? Sa mendoni se mund te¨ shkojne¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shpenzimet per qirane, ushqimet, veshjet e per gjera te ¨ ¨ tjera dhe si do t’i siguroni parate per to?—Proverbat 24:27.

¨ c¸ eshtjet familjare

¨ ¨ ¨ ˚ Sa mire¨ shkon me prinderit dhe me motrat e vellezerit? ¨ —Dalja 20:12; Romakeve 12:18.

¨ ¨ ˚ Si i zgjidh tani mosmarreveshjet ne familje? ¨ —Kolosianeve 3:13.

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˚ Nese je vajze, ne c’m ¸ enyra shfaq ‘nje fryme te qete ¨ ¨ e te bute’?—1 Pjetrit 3:4. ¨ ¨ ¨ ˚ A keni vendosur te¨ keni femij e? (Psalmi 127:3) Nese jo, ¨ ¨ ¨ ¨ cfar per parandalimin e shtatzenise ¸ e¨ metodash ¨ do te perdorni? ¨ ¨ ¨ ¨ ˚ Nese je djale, si ke menduar te marresh drejtimin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per ta ndihmuar familjen te mbaje nje marredhenie ¨ ¨ te ngushte me Jehovain?—Mateu 5:3. ¨ ¨ cilesite e personalitetit ¨ ˚ Si ke treguar se je punetor? —Proverbat 6:9-11; 31:17, 19, 21, 22, 27.

¨ ˚ Si ke treguar se ke nje¨ fryme¨ vetemohuese? ¨ —Filipianeve 2:4.

¨ ¨ ¨ ¨ ˚ Nese je djale, ne c’m ¸ enyra tregon se mund ta ushtrosh ¨ autoritetin si Krishti?—Efesianeve 5:25, 28, 29. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˚ Nese je vajze, cfar ¸ e provash ke dhene se mund ¨ ¨ t’i nenshtrohesh autoritetit?—Efesianeve 5:22-24.

¨ ¨ A jemi vertet gati per t’u martuar? 217

(Vijon nga faqja 214 )

¨ ¨ Realiteti: Martesa nuk garanton «seks sipas kerkeses». ¨ ¨ ¨ ¨ Mos harro, bashkeshorti yt eshte qenie njerezore me ndjenja ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe duhen marre parasysh. Sinqerisht, do te kete raste qe ba¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shkeshorti ose bashkeshortja nuk do te jete shume ne qejf per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te kryer marredhenie seksuale. Martesa nuk te jep te drejten ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te kembengulesh per te plotesuar nevojat e tua. (1 Korintas¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ve 10:24) E verteta eshte se vetekontrolli eshte mjaft i rende¨ ¨ ¨ ¨ sishem si ne beqari edhe ne martese.—Galatasve 5:22, 23. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Bibla thote: «Secili nga ju te dije ta zoteroje enen e vet ne ¨ ¨ ¨ shenjteri dhe ne nder, jo ne uri seksuale epshore.»—1 Selanikasve 4:4, 5. ¨ ¨ Sugjerim: Mendo me kujdes per deshirat dhe impulset e ¨ ¨ ¨ ¨ tua seksuale dhe perpiqu te kuptosh si mund te ndikojne ato ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne martesen tende te ardhshme. Per shembull, a je skllav i ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ masturbimit, ketij vesi qe ben te perqendrohesh te vetja? A e ¨ ¨ ¨ ke pasur zakon te shihje pornografi? A i bredh syte andej-ke¨ ¨ ¨ tej duke pare fshehurazi e me epsh ata te seksit tjeter? Pyete ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ veten: «Nese e kam te veshtire te kontrolloj deshirat e mia ¨ seksuale para martese, si do te arrij t’i kontrolloj pas saj?» ¨ ¨ ¨ (Mateu 5:27, 28) Ka edhe dicka ¸ tjeter per te menduar: a ke ¨ ¨ ¨ pasur prirjen te flirtosh e te shkosh lule me lule, duke ma¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rre keshtu namin si nje donzhuan ose flirtues nder ata te ¨ ¨ seksit tjeter? Nese po, si ke me¨ ¨ nduar ta kontrollosh kete prirje A E DIJE . . . ¨ pas martese, kur gjithe dashuri¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ne nje martese te ne tende duhet t’ia kushtosh vesuksesshme, burri dhe ¨ ¨ ¨ ¨ tem nje personi—bashkeshorgruaja e konsiderojn e ¨ ¨ ¨ tit tend?—Proverbat 5:15-17. njeri-tjetrin si¨ shok¨ e, ¨ ¨ ¨ komunikojne mire, dine ENDRRA NR. 4 «Martesa do te ˝ ¨ ¨ ¨ ¨ si t’i zgjidhin konfliktet me beje te lumtur.» ¨ dhe¨ e shohin marre-¨ ¨ ¨ ¨ Realiteti: Ai qe nuk eshte i dhenien e tyre si nj¨ e ¨ ¨ ¨ ¨ lumtur si beqar, nuk do te jete bashkim per gjithe jeten. i lumtur as i martuar. Pse? Se-

?

¨ ¨ 218 Te rinjte pyesin . . .

Mos¨ u hidh drejt ¨ e ne martes ¨ e pa¨ ditur fare¨ se ne cfar ¸ e «ujerash» po hidhesh

¨ ¨ pse lumturia varet me teper ¨ ¨ nga pikepamja qe ka dikush, sesa nga rrethanat ku ndodhet. (Proverbat 15:15) Ata ¨ ¨ qe kane prirjen ta shohin me ¨ sy negativ jeten e tyre, zako¨ ¨ nisht perqendrohen tek ajo qe ¨ ¨ ¨ ¨ mungon ne nje marredhenie dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ jo tek ajo qe kane tashme. Eshte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shume me mire te zhvillosh dhe te ushqesh nje qendrim pozi¨ ¨ ¨ tiv ndersa je ende beqar. Pastaj, kur te martohesh, do te nxje¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rresh me te miren tende dhe me te miren e bashkeshortit. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Bibla thote: «Eshte me mire te jesh i kenaqur me ate ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe ke, sesa te deshirosh gjithmone dicka ¸ tjeter.»—Eklisiastiu 6:9, Today’s English Version. ¨ ¨ ¨ Sugjerim: Qendrimi negativ vjen ndonjehere kur je jore¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ alist ne ate qe pret. Ne nje flete shkruaj dy-tri gjera qe pret nga ¨ ¨ martesa. Lexoji dhe pastaj pyet veten: «A bazohen me shume ¨ ¨ ¨ ¨ ne fantazi apo ne realitet? A jane te ndikuara nga media,

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cilesia¨ ku¨ kam nevoj ¨ ¨ e te¨ punoj tani¨ qe te kem nje marr ¨ edhenie m¨ e te ¨ mire me bashkeshortin kur te martohem, eshte ı ................................................................................................................................. ¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

«

¨ ¨ ¨ ¨ Martesa eshte nje hap shume i madh. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Eshte e rendesishme te dish jo vetem ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ cfar ¸ ¨ e esht¨ e martesa,¨ por edhe te njohesh ate me te cilin do te martohesh. —Odra

»

¨ ¨ ndoshta nga filmat apo librat romantike? A perqendrohen tek ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ajo cka ¸ deshiroj qe martesa te me sjelle mua—ndoshta te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me sheroje nga vetmia kronike, te me plotesoje deshiren per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ seks, t’i beje te tjeret te me respektojne me teper?» Nese po, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ do te te duhet te mos mendosh me per «mua», por per «ne». ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Si ndihme per kete, shkruaj dy ose tri gjera qe pret nga mar¨ ¨ ¨ tesa,¨ ku perfshihesh ti dhe bashkeshorti yt i ardhshem. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Endrrat e mesiperme per martesen mund te ndikojne per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ keq ne lumturine tende ne martese. Prandaj, bej cmos qe t’i ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ largosh mendime te tilla dhe t’i zevendesosh me pikepamje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ realiste. Fleta e punes ne faqet 216 dhe 217 mund te jete nje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndihme per ty dhe bashkeshortin tend te ardhshem ndersa ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pret me padurim ate qe mund te jete nje nga bekimet me te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ medha te jetes: nje martese te lumtur.—Ligji i perterire 24:5; Proverbat 5:18. ¨ ¨ ¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER: Kur ndahesh, te duket sikur te vdes ¨ ¨ ¨ nje pjese e jotja. Si t’i perballosh pasojat? ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Ne¨ disa vende, ¨ ¨ nje perqindje e larte e martesave perfundojne ne divorc. Pse mendon se ndodh kjo? ¨ ¨ ¨ ˘ Cilat jan vet ¨ ¨ e rreziqet kur martohesh ¨ ¨ em per te shpetuar nga problemet ne shtepi? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pse esht ¨ e e rendesishme te ndiqni parimet biblike kur te martoheni?

¨ ¨ 220 Te rinjte pyesin . . .

31

¨ Si ta perballoj ndarjen? ¨ dhe kishim gjashte¨ «Ishim shoke¨ prej 5 vjetesh ¨ t’u njohur. Kur donte muaj qe¨ po dilnim bashke¨ per t’i jepte fund lidhjes, nuk arrinte as te¨ ma thoshte ¨ fliste ¨ me ¨ Ndihesha ne¨¨ sy. Thjesht nuk m e m e goj e. ¨ ¨ Vrisja pertoke.¨ Zhgenjimi po ma merrte frymen. mendjen: ‘Ku gabova?’»—Rakela. 221

¨ ¨ ¨ NDARJA mund ta ndrydhe natyren e qeshur dhe ta ktheje ¨ ¨ ¨ ¨ ne trishtim e lot. Mendo per Xhefrin dhe Suzanen qe kishin ¨ ¨ ¨ ¨ dy vjet qe po njiheshin. Gjate asaj kohe u lidhen shume ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ emocionalisht. Tere diten Xhefri i dergonte mesazhe ne ce¨ ¨ ¨ ¨ lular plot fjale dashurie. Hera-heres i bente dhurata per t’i ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ treguar se mendonte per te. «Xhefri perpiqej te me degjon¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te e te me kuptonte,—thote Suzana.—Me bente te ndihe¨ sha e vecant ¸ e.» ¨ ¨ ¨ S’kaloi shume dhe Xhefri e Suzana flitnin per martesen ¨ ¨ dhe se ku do te jetonin si burre e grua. Ai i mori edhe ma¨ ¨ ¨ ¨ sen per t’i blere unazen. Pastaj, befas i dha fund lidhjes. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Suzana ndihej e derrmuar. Ndonese bente gjerat e perdit¨ ¨ shme, ishte e mpire nga tronditja. Ajo thote: «Isha e rraska¨ pitur menderisht dhe fizikisht.»1 ¨ ¨ Pse eshte e dhembshme? ¨ ¨ ¨ ¨ Nese gjendesh ne situaten e Suzan ¨ es,¨ mbase mendon: ¨ ¨ ¨ ¨ «A do ta marr ndonjehere veten?» Eshte normale te de¨ ¨ ¨ ¨ shperohesh. «Dashuria eshte e forte sa vdekja»,—shkroi ¨ mbreti Solomon. (Kenga e Solomonit 8:6) Pra, ndarja ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund te jete nje nga pervojat me te dhembshme qe ke ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kaluar. Disa kane thene se eshte sikur te vdes nje pjese e ¨ ¨ ¨ jotja. Edhe ti mund te kalosh ne faza te tilla trishtimi ose ¨ ¨ te tjera faza tipike si keto: ¨ ¨ Mohimi. «S’mund te marre ¨ ¨ ¨ A E DIJE . . . fund. Ka per te nderruar me¨ ¨ ndje pas nja dy ditesh.» Pjesa me e¨ madhe e ¨ ¨ ¨ ¨ Inati. «Si ma beri kete? S’e lidhjeve ne¨ adoleshence nuk kuror duroj dot!» ¨ ezohen me ¨ ¨ martes e dhe ata pak ¨ ¨ ¨ Deshperimi. «Jam kot faqe martohen, kane nje

?

¨ ¨ probabilitet ¨ ¨ te ¨madh te perfundojne ne divorc. ¨ ¨ 222 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ 1 Ndonese ne kapitull tregohen pervojat ¨ ¨ e disa vajzave, parimet vlejne njesoj edhe ¨ ¨ per djemte.

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ re. Kurre s’ka per te me dashur KESHILLE njeri.» ¨ Suzana, e ¨ permendur ¨ ¨ Pranimi. «Do t’ia dal. Ndane fillim te k¨ etij ¨ ¨ ¨ ¨ rja eshte e dhembshme, por po kapitulli, beri nje liste e marr veten.» me shkrime biblike ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhe e¨ mbante gjithnje E mira eshte qe mund te ¨ ¨ ¨ prane qe t’i lexonte kur arrish ne fazen e fundit, pra ta ndihej e mbytur nga ¨ ¨ pranosh situaten. Se sa kohe emocionet. Ndoshta ¨ ¨ ¨ ¨ do te te duhet, varet nga disa edhe ¨ ¨ ¨ ti mund te besh gjera, si per shembull, sa ka keshtu me disa ¨ ¨ nga ¨ shkrimet ne kete zgjatur lidhja dhe deri ku ki¨ ¨ kapitull. shte shkuar. Por nderkohe, si ¨ ta perballosh vuajtjen? ¨ ¨ Si t’i besh balle? ¨ ¨ ¨ Mbase e ke degjuar shprehjen: koha sheron cdo ¸ plage. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ne fillim kur ndahesh, keto mund te tingellojne fjale boshe. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Kjo ndodh ngaqe koha eshte vec¸ nje pjese e zgjidhjes. Le ta ¨ ¨ ¨ ¨ ilustrojme: kur cahesh, me kalimin e kohes plaga do te te ¸ ¨ mbyllet, por tani te dhemb. Duhet ta ndalosh gjakrrjedhjen ¨ ¨ ¨ dhe te lehtesosh dhembjen. Gjithashtu duhet ta mbrosh qe ¨ ¨ ¨ ¨ te mos te infektohet. Njesoj ndodh edhe me plagen emo¨ ¨ ¨ ¨ cionale. Tani per tani te dhemb. Por mund te besh disa ¨ ¨ ¨ gjera qe ta lehtesosh dhembjen ¨ ¨ dhe te mos e lejosh vrerin te



¨ ¨ Ndarja esht¨ e si ¨ nje carje: te dhemb, ¨ ¸ por me kalimin e kohes ¨ ¨ do te sherohet

¨ Si ta perballoj ndarjen? 223

¨ ¨ c’mund te mesoj nga ndarja? ¸ ¨ A ta tregoi arsyen e ndarjes? Ne rast se po, shkruaje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me poshte, pavaresisht nese te duket apo jo nje arsye e vlefshme.

ı .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ Cfar e arsyesh te tjera mendon se mund te kete pasur? ¸ .................................................................................................. .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ Kur kthen koken pas, a mendon se mund te kishe bere ¨ ¨ ¨ dicka ¸ qe do ta ndryshonte fundin? Nese po, cfar ¸ e? .................................................................................................. .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A te ka treguar kjo pervoje se cfar ¸ e¨ do te doje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te permiresoje per t’u bere njeri me i pjekur dhe nje ¨ ¨ ¨ i krishtere me i mire? .................................................................................................. .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ A ka dicka ¸ qe do ta ¨ beje ndryshe ne nje lidhje ¨ te ardhshme? Cfar e? ¸ .................................................................................................. .................................................................................................. .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ 224 Te rinjte pyesin . . .

=

¨ ¨ ¨ «[Jehovai]¨ sheron zem ¨ ervraret dhe lidh plaget e tyre te dhembshme.» —Psalmi 147:3. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ta infektoje plagen. Koha do te beje te sajen, por si mund te ¨ ¨ ¨ ¨ besh ti pjesen tende? Ndiq sugjerimet e meposhtme. ¨ ¨ ¨ ˘ Mos e ndrydh pikellimin. S’ka asgje te keqe ta zbra¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ zesh deshperimin me te qare. Ne fund te fundit Bibla thote ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ se ka «nje kohe per te qare» e madje «nje kohe per te vajtu¨ ¨ ¨ ar». (Eklisiastiu 3:1, 4) Te qash, nuk do te thote se je e do¨ ¨ ¨ ¨ ¨ bet. Edhe Davidi, nje luftetar i guximshem, kur ishte ne ¨ ¨ ankth te madh, tha: «Cdo nate e lag shtratin me vajin tim ¸ ¨ ¨ ¨ dhe bej qe te rrjedhin lot mbi shtrojen time.»—Psalmi 6:6, Diodati i Ri. ¨ ¨ ˘ Kujdesu per shendetin. Ushtrimet dhe ushqimi i ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shendetshem do te te ndihmojne te fitosh energjine e hu¨ ¨ mbur nga vuajtja emocionale. Bibla thote: «Stervitja e tru¨ ¨ pit eshte e dobishme.»—1 Timoteut 4:8. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ne c’aspekte te shendetit eshte e nevojshme te tregosh ¸ kujdes?

ı .................................................................................................. .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Zere kohen me veprimtari. Mos hiq dore nga gjerat ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe te pelqejne. Tani me shume se kurre mos u veco te ¸ nga ¨ ¨ ¨ ¨ tjeret. (Proverbat 18:1) Po te shoqerohesh me ata qe inte¨ ¨ ¨ ¨ ¨ resohen per ty, do te perqendrohesh ne gjera pozitive. ¨ ¨ C’synime mund te vesh? ¸ .................................................................................................. .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ Si ta perballoj ndarjen? 225

¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Shprehja ndjenjat Perendise ne lutje. Kjo mund te ¨ ¨ ¨ ¨ jete e veshtire. Pas nje ndarjeje, disa ndihen sikur i ka ¨ ¨ ¨ tradhtuar edhe Perendia. Ata mendojne: «U luta sa s’ka qe ¨ ¨ ¨ ¨ te gjeja dike dhe ja cfar ¸ e ndodhi.» (Psalmi 10:1) Megjithate, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ a eshte e drejte ta shohesh Perendine si nje mbles qiellor? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Patjeter qe jo. Ai nuk eshte fajtor as kur ndonje nga palet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ deshiron t’i jape fund lidhjes. Nje gje e dime mire per Jeho¨ vain: ‘Ai interesohet per ty.’ (1 Pjetrit 5:7) Prandaj zbrazja ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ zemren ne lutje. Bibla thote: «Bejani te njohura Perendise ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kerkesat tuaja. . . . Keshtu paqja e Perendise, qe kapercen ¨ ¨ ¨ ¨ cdo ¸ mendim, do te ruaje zemren dhe fuqite tuaja mendore ¨ ¨ ¨ me ane te Krishtit Jezu.»—Filipianeve 4:6, 7. ¨ ¨ ¨ ¨ Per cfar Jehovait tek ¸ e gjerash mund t’i lutesh ne vecanti ¸ lufton me dhembjen e ndarjes?

ı .................................................................................................. .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ Per ta ¨ marre veten nga nje ndarje, do te ı .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Qe te jem nj¨ e partner ¨ ¨ ¨ me i mir ¨ e kur ¨ te njihem me nje tjeter, do te permiresoj ne .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

«

¨ gjerat ¨ ¨ Koha te¨ ndihmon t’i shohesh me¨ qart e. ¨ ¨ ¨ Me kalimin e kohes, emocionet nuk jane me ¨ ¨ me aq te¨ forta, keshtu qe¨ e sheh situaten ¨ ¨ kthjelltesi dhe ndien se me e keqja ka kaluar. Gjithashtu, arrin te¨ kuptosh me¨ mire¨ se kush ¨ ¨ ¨ ¨ je dhe cfar tani te nje¨ ¸ e do te te pelqente ¨ partner, si edhe nga se te ruhesh qe¨ te¨ mos ¨ en ¨ situate¨ ne¨ te¨ ardhmen. biesh ne¨ te¨ njejt

»

—Korina

¨ Shiko perpara ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Pasi te kete kaluar koha dhe plaga te jete mbyllur, eshte ¨ ¨ mire ta mendosh me kujdes c’ndodhi me lidhjen tuaj. Kur te ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndihesh gati per kete, nje ndihme mund te jete te shkruash ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pergjigjet e pyetjeve ne kutine «c’mund te mesoj nga nda¸ ¨ rja?» ne faqen 224. ¨ Vertet, lidhja juaj nuk doli sic¸ shpresoje. Por mbaj ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mend: mes nje shtrengate eshte e lehte te perqendrohesh ¨ ¨ te qielli i zymte e te rrebeshi. Mirepo, pastaj shiu ndalet e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qielli kthjellohet. Te rinjte qe folen ne kete kapitull, me ka¨ ¨ ¨ limin e kohes e moren veten dhe ecen para. Ji e sigurt se ¨ ¨ ¨ njesoj do te jete edhe me ty! ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te besh qe te mbrohesh NE KAPITULLIN TJETER: C’mund ¸ ¨ ¨ nga grabitqaret seksuale? ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ˘ Cfar ¸ ¨ e ke mesuar per veten nga lidhja qe kishe? ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Cfar ¸ e ke mesuar per seksin tjeter? ¨ Si ta perballoj ndarjen? 227

¨ ¨ ¨ Cdo ose behen viktima ¸ ¨ vit, miliona njerez¨ perdhunohen ¨ ¨ te abuzimit seksual ne menyra te tjera ¨ ¨ ¨ ¨ dhe studimet ¨ ¨ tregojne se¨ shenjestra kryesore¨ jane te rinjte. Per ¨ shembull, eshte llogaritur se ¨ n¨ e Shtetet e Bashkuara, ¨ ¨ rreth gjysma e viktimave t e perdhunimit jane nen 18 ¨ ¨ ¨ vje¨ c.¸ Duke pasur parasysh p erhapjen e k etij fenomeni, esht e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shume e rendesishme qe te shqyrtosh kete teme.1

32

¨ Si te mbrohem nga¨ ¨ grabitqaret seksuale? ¨ ¨ «Me¨ mbertheu dhe me¨ hodhi pertok e¨ aq shpejt sa ¨ po ndodhte. ¨ nuk po ¨ merrja vesh cfar e U p erpoqa me ¸ ¨ spraj me spec cdo m¨ enyre¨ te¨ mbrohesha. Nxora nj e ¸ ¨ ¨ djeges, por ma flaku tutje. U perpoqa te¨ ¨ bertisja, ¨ ¨ ¨ ¨ por vetem ajer me doli nga mushkerite. E shtyva, e gjuajta me shkelma, me grushta cora. ¸ ¨ thike¨ qdhe ¨ mee¨ dep ¨ Dhe ne¨¨ ato momente ndjeva nj e e ertoi ¨ ne lekur e.¨ U mpiva komplet.»—Aneta.

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ GRABITQARET seksuale jane shtuar mjaft ne ditet e sot¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me dhe shpesh shenjestra e sulmeve te tyre jane te rinjte. ¨ ¨ ¨ ¨ Disa te rinj, si Aneta, sulmohen nga nje i panjohur. Te tjere ¨ ¨ ¨ sulmohen nga nje fqinj. Keshtu i ndodhi Natalise. Kur ishte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vetem 10 vjece, ¸ nje adoleshent qe jetonte afer shtepise se ¨ ¨ saj, abuzoi me te seksualisht. «Isha kaq e frikesuar dhe e tur¨ ¨ ¨ peruar sa ne fillim nuk i tregova askujt»,—thote ajo. ¨ ¨ ¨ ¨ Shume te rinj kane pasur ngacmime seksuale nga nje ¨ pjesetar i familjes. «Nga mosha 5 deri 12 vjece ¸ babai abu¨ ¨ ¨ ¨ 1 Edhe ¨ pse ky kapitull u drejtohet vajzave, keshillat qe jepen vlejne edhe per djemte.

¨ ¨ 228 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ zonte me mua,—thote nje grua me emrin Karmen.—Kur ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ isha 20 vjece ¸ me ne fund u perballa me te. Me kerkoi falje, ¨ ¨ por pas disa muajsh me nxori nga shtepia.» ¨ ¨ Abuzimi seksual nga nje fqinj, shok ose pjesetar i famil¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ jes eshte bere me se i zakonshem ne ditet e sotme dhe kjo ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ eshte shqetesuese.1 Por sulmet ndaj te rinjve nuk jane dic¸ ¨ ¨ ¨ ka e re. Kjo gje e turpshme ndodhte edhe ne kohen kur u ¨ ¨ ¨ shkrua Bibla. (Joeli 3:3; Mateu 2:16) Sot jetojme ne kohe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kritike. Shume nuk kane «perzemersi te natyrshme» dhe ¨ ¨ ¨ ¨ eshte perhapur mjaft shfrytezimi seksual i vajzave (e ma¨ dje edhe i djemve). (2 Timoteut 3:1-3) Edhe pse nuk ka nje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mase parandaluese qe te garanton sigurine, ka mjaft meny¨ ¨ ra per t’u mbrojtur. Ja disa keshilla: ¨ ¨ ¨ Hap syte. Kur del nga shtepia, shih se cfar ¸ e ndodh para ¨ e mbrapa teje dhe majtas e djathtas. Disa zona njihen si te ¨ ¨ ¨ ¨ rrezikshme, sidomos naten. Per aq sa eshte e mundur, ose ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shmangi keto zona, ose te pakten merr masa qe te te shoqe¨ roje dikush.—Proverbat 27:12. ¨ ¨ Mos jep pershtypje te gabuara. Mos flirto ose mos u ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vish ne menyre provokuese. Keto mund te japin pershty¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pjen se deshiron te besh seks ose se nuk do te refuzoje po te vinte rasti.—1 Timoteut 2:9, 10. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Fol per kufijte. Nese po njihesh me dike, fol me te per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ cfar ¸ e eshte e pershtatshme dhe cfar ¸ e jo.2 Kur te keni vendo¨ ¨ ¨ ¨ sur kufijte, mos lejo qe te gjendesh ne situata kompromen¨ ¨ tuese ku mund te abuzojne me ty.—Proverbat 13:10. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mos ki frike te ngresh zerin. Nuk ka asgje te keqe te ¨ ¨ thuash me vendosmeri: «Mos e bej!» ose «Hiqi duart!» Mos ¨ u spraps nga frika se mos lidhja juaj merr fund. Nese ai nda¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ het me ty vetem per kete c¸ eshtje, nuk ia vlen te vazhdosh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1N me te¨ cilin shoqerohet duke ushtruar ¨ e disa raste vajzen e ¨ perdhunon ¨ ¨ djali ¨ force ose duke e droguar qe te mos beje rezistence. ¨ ¨ ¨ ¨ 2 Per me shume informacion, shih vellimin 2, kapitulli 4.

¨ ¨ ¨ Si te mbrohem nga grabitqaret seksuale? 229

¨ ¨ «po te me doje . . . » ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ka nje lloj grabitqaresh seksuale qe nuk i detyrojne ¨ ¨ vajzat, por me dinakeri luajne me ndjenjat e tyre. Si? Duke ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ u thene fjale te tilla, si: «Te gjithe bejne seks», «S’ka per ta ¨ ¨ ¨ ¨ marre vesh njeri» ose sic¸ thuhej ne kapitullin 24 te ketij li¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ bri «Po te me doje, do ta beje kete». Mos u mashtro nga nje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ djale qe perpiqet te te mbushe mendjen se seksi eshte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ i barabarte me dashurine. E verteta eshte se cdokush qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨¸ mendon keshtu, po kerkon vecse kenaqesine e vet. Nuk ¨ ¨ ¨ ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ po mendon per ty apo per te miren tende. Kurse nje burre ¨ ¨ ¨ i vertete do t’i vinte interesat e tua mbi te vetat dhe do ¨ ¨ ¨ te tregonte se ka forcen t’u permbahet normave morale ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te Perendise. (1 Korintasve 10:24) Nje burre i vertete ¨ nuk do t’i trajtonte vajzat si objekte seksuale. Perkundra¨ ¨ ¨ zi, do t’i shihte «te rejat si motra, me plot deliresi».—1 Timoteut 5:1, 2.

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me te. Ne fund te fundit, meriton nje burre te vertete, nje bu¨ ¨ rre qe respekton trupin dhe parimet e tua. ¨ ¨ Ki kujdes kur futesh ne Internet. Mos jep kurre in¨ ¨ formacione personale ose mos fut fotografi qe tregojne se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ku banon.1 Nese merr nje ftese te hapur per seks, zako¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nisht pergjigja me e mire eshte ¨ ¨ A E DIJE . . . te mos pergjigjesh fare. Hesht¨ ¨ ¨ ¨ ja i ben te pafuqishem shume ¨ Ne¨ Shtetet¨ e Bashkuara, ¨ ¨ ¨ prej ketyre grabitqareve. me shum¨ e se 90 per¨ ¨ ¨ qind¨ e te miturve q e Nese ndjek hapat e mepar¨ ¨ ¨ ¨ kan shem, do te jesh me e mbrojtur ¨ e qene viktima te abuzimit seksual, ndaj sulmeve. (Proverbat 22:3) e njohin abuzuesin.

?

¨ ¨ ¨ ¨ 1 Per me shume informacion, shih vellimin 2, kapitulli 11.

¨ ¨ 230 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «N ¨ e ditet e¨ fundit¨ do te kete koh¨ e kritike, ¨ te ¨ veshtira p er t’u p erballuar. Njer ezit do t e jen e ¨ ¨ ¨ te¨ dashuruar me veten, .¨ . . pa perzem ersi ¨ ¨ te natyrshme, ¨. . . pa¨ vetekontroll, te eger, ¨ pa dashuri per miresine.»—2 Timoteut 3:1-3.

=

˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Megjithate, te themi te verteten, jo gjithmone do te arrish ta ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kesh nen kontroll situaten. Per shembull, jo gjithmone do te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kesh mundesi te udhetosh me dike tjeter ose te shmangesh ¨ ¨ ¨ ¨ zonat e rrezikshme. Madje, ndoshta banon ne nje zone te rrezikshme. ¨ ¨ ¨ Ndoshta nga pervojat e hidhura ke mesuar se sado te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ perpiqesh t’i shmangesh, prapeseprape gjerat e keqija ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndodhin. Ashtu si Aneta, qe permendem ne fillim te kapitu¨ ¨ llit, ndoshta te ka ndodhur po njesoj, kur nuk e kishe me¨ ¨ ¨ ndjen e nuk ishe aq e forte sa te shpetoje. Ose si Karmeni, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ke qene viktime e ketyre sulmeve ne vogeli dhe si e tille nuk ¨ ¨ ¨ kishe fuqi te kontrolloje situaten—a madje te kuptoje ta¨ ¨ mam se cfar ¸ e po ndodhte. Si mund t’i perballosh ndjenjat e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ fajit qe shpesh i torturojne ata qe jane viktima te abuzimit seksual? ¨ ¨ ¨ ¨ KESHILLE Si te perballosh ndjenjat ¨ ¨ ¨ e fajit? Nese ke qene viktime Aneta lufton akoma me e abuzimit seksual, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mbaj nje¨ liste shkrindjenjat e fajit per ate qe ndo¨ ¨ ¨ mesh q¨ e mund dhi. «Jam armikja me e keqe e ¨ te te ¨ ngushellojne. vetes,—thote ajo.—Vazhdoj ¨ Disa ¨ prej ¨ ¨ tyre mund te jene: Psalta xhiroj akoma ne mendje ate mi 37:28; 46:1; 118:5-9; ¨ ¨ ¨ ¨ qe ndodhi ate nate. Me duProverbat 17:17 dhe Fili¨ ¨ ¨ ket sikur duhej te isha perpjepianeve 4:6, 7. ¨ ¨ ¨ kur me shume qe ta spraps¨ ¨ ja. Por, pasi me nguli thiken,



¨ ¨ ¨ Si te mbrohem nga grabitqaret seksuale? 231

«

¨ ¨ ¨ per ¨ Eshte¨ shume¨ e veshtir e¨ te¨ flasesh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ abuzimin, por eshte gjeja me e mire qe¨ mund ¨ te¨ besh. Te¨ ndihmon te¨ clirohesh nga trishtimi ¸ ¨ ¨ e zemerimi dhe te¨ rimarresh fuqite.¨ —Natalia

»

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ u paralizova nga frika. Nuk mund te beja asgje me teper, por ¨ ¨ ¨ ¨ mendoj se duhej te isha perpjekur me shume.» ¨ Edhe Natalia lufton me ndjenjat e fajit. «Nuk duhej te ki¨ ¨ ¨ sha aq shume besim,—thote ajo.—Prinderit na e kishin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vene si rregull qe une dhe motra te ishim gjithmone bashke ¨ ¨ ¨ kur dilnim per te luajtur jashte, por nuk ua vura veshin. Pra¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndaj mendoj se i dhashe une rast fqinjit qe te me bente keq. ¨ Ajo qe ndodhi ndikoi edhe te familja ime dhe ndihem fajtore ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe u shkaktova aq shume dhembje. Kjo me vret me shume.» ¨ ¨ Nese ndihesh si Aneta ose Natalia, si mund t’i perballosh ¨ ¨ ¨ ¨ ndjenjat e fajit? Se pari, perpiqu te mbash gjithmone para¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sysh se, nese te perdhunuan, nuk eshte se ti doje. Disa e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nenvleresojne kete c¸ eshtje me justifikimin se «djemte jane ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ djem» dhe se ato qe perdhunohen, e kerkojne vete. Por as¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kush nuk meriton te perdhunohet. Nese ke qene viktime e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje akti te tille te llahtarshem, nuk eshte faji yt. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Sigurisht, eshte e lehte te lexosh fjalet «nuk eshte faji yt», ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ por t’i besosh mund te jete shume me e veshtire. Disa e ¨ ¨ ¨ ¨ mbajne perbrenda ate qe u ka ndodhur dhe torturohen nga ¨ ¨ ndjenjat e fajit e nga ndjenja te tjera negative. Megjithate, ¨ ¨ kujt i leverdis me shume heshtja jote, ty apo abuzuesit? Ti ¨ ¨ ¨ meriton te gjesh nje zgjidhje tjeter. ¨ Trego cfar ¸ e ndodhi ¨ ¨ ¨ ¨ Bibla na tregon se ne kulmin e deshperimit te tij, Jobi i ¨ ¨ ¨ ¨ drejte tha: «Do ta shfrej brengen. Do te flas ne vrerin e ¨ ¨ ¨ ¨ shpirtit tim.» (Jobi 10:1) Edhe ti do ta kesh me te lehte po te ¨ ¨ 232 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ veprosh si ai. Nese flet me nje njeri te besuar per perdhuni¨ ¨ ¨ ¨ min, me kalimin e kohes do te arrish ta pranosh ate qe ndo¨ ¨ ¨ ¨ dhi dhe te lehtesohesh nga ndjenjat qe te brengosin. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ne fakt, nese je e krishtere, eshte e rendesishme qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te flasesh me pleqte e kongregacionit. Fjalet ngushellue¨ ¨ ¨ ¨ ¨ se te barinjve te dashur, mund te te sigurojne se, si vikti¨ ¨ ¨ me e perdhunimit, nuk je ndotur nga mekati i dikujt tje¨ ¨ ¨ ter. Kete zbuloi edhe Aneta. Ajo ¨ ¨ ¨ thote: «Fola me nje shoqe te ¨ ¨ ¨ ngushte dhe ajo me nxiti te fli¨ ¨ ¨ sja me dy pleq te krishtere ne ¨ kongregacion. Jam e kenaqur ¨ ¨ qe fola me ta. Ata u ulen e bi¨ seduan me mua disa here dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me thane pikerisht ato fjale qe ¨ ¨ ¨ kisha nevoje te degjoja—se ajo ¨ Pesha ¨ ¨ e ndjenjave qe ¨ te le¨ abuzimi, ¨ ¨ mund ¨ t¨ e jete teper e rend ¨ e per ta¨ mbajtur ¨ vetem. Pse ¨ te mos kerkosh ndihmen¨ e dikujt duke folur me te?

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Kur t¨ e ndihem ne faj per ate qe ndodhi, do te ı ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ qe kishte ndodhur, nuk kishte ndodhur per fajin tim. Nuk ki¨ ¨ sha faj per asgje.» ¨ ¨ ¨ Kur flet per ate qe ndodhi dhe shpreh si ndihesh, nuk ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te gerryen zemerimi dhe meria. (Psalmi 37:8) Mund te te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndihmoje edhe te ndihesh e lehtesuar, per here te pare ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pas shume vjetesh. Pasi u tregoi prinderve per abuzimin qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ i ishte bere, Natalia kuptoi qe kjo ishte me se e vertete. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Ata me mbeshteten,—thote ajo.—Me nxiten te flisja dhe ¨ ¨ ¨ ¨ kjo me ndihmoi te mos ndihesha aq e deshperuar dhe e ¨ ¨ ¨ zemeruar perbrenda.» Gjithashtu, Natalia gjeti ngushellim ¨ ¨ ¨ edhe te lutja. «Me ndihmonte shume kur flisja me Perendi¨ ¨ ne,—shprehet ajo,—sidomos ne rastet kur ndieja se nuk ¨ ¨ ¨ ¨ mund te hapesha me askend tjeter. Kur lutem, mund te flas ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ lirshem. Me jep nje ndjenje paqeje dhe qetesie.»1 ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Edhe ti mund te zbulosh se ka ‘nje kohe per t’u sheruar’. ¨ ¨ ¨ (Eklisiastiu 3:3) Ki besim te mbeshtetja e miqve qe jane si ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pleqte te cilet pershkruhen si «nje strehe per t’u mbrojtur nga ¨ ¨ ¨ era dhe si nje vend per t’u fshehur nga shtrengata». (Isaia ¨ 32:2). Kujdesu per veten si fizikisht, ashtu edhe emociona¨ ¨ ¨ lisht. Pusho sa duhet. Dhe mbi te gjitha, mbeshtetu te Pere¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndia i cdo ngushellimi, Jehovai, i cili se shpejti do te sjelle nje ¨ ¨¸ ¨ ¨ ¨ ¨ bote te re ku «keqberesit do te shfarosen, kurse ata qe shpre¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sojne te Jehovai, do te trashegojne token».—Psalmi 37:9. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Ndonj ¨ eher ¨ e viktimat e abuzimit bien¨ ne depresion ¨ ¨ te rend¨ e. Ne nje rast t¨ e tille, mund¨ te jete e mencur me ne lidhje ¸ konsultimi ¨ ¨ nje mjek. Per me shume informacion ¨ ¨ me perballimin e ndjenjave deshperuese, shih kapitujt 13 dhe 14 te ketij libri.

¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Cilat ¨ ¨ jan ¨ e dobit ¨ ¨ e¨ kur flet me dike per abuzimin qe te eshte bere? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Cfar ¸ ¨ e mund te te ndodhe ty dhe te tjereve nese nuk flet? ¨ ¨ 234 Te rinjte pyesin . . .

SEKSI, MORALI DHE DASHURIA

4

ditari im

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Shkruaj tri rregulla te¨ tuat qe ke vendosur ¨ ¨ ¨ te ndjekesh ne jete. Shkruaj edhe perse beson se eshte e mencur ¸ secila prej tyre.1 ı 1.

2.

3.

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Per shembull, «Nuk do te bej seks derisa te martohem dhe besoj se kjo eshte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gjeja me e mire sepse . . . » Sigurohu qe ato qe shkruan, te jene vertet bindjet e tua ¨ ¨ morale, jo te dikujt tjeter.

235

5

¨ ¨ VESE VETESHKATERRUESE 237 Duhani 246 Alkooli 252 Droga

33

¨ C’duhet te di ¸¨ per duhanin? ¨ e¨ ı Shiko mundesit ¨ ¨ O Jam kureshtar e meposhtme dhe ver strese O Po kaloj ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje¨ shenje¨  anash cdo ¸ e pranojne O Dua qe te tjeret te m ¨ pike ku gjen veten. O Kam hallin e peshes 237

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ NESE shenove ndonje nga pikat ne faqen 237, ke dicka ¸ te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ perbashket me shoket e tu qe pine ose qe u ka shkuar mendja ¨ ¨ ¨ te pine duhan.1 Per shembull: ¨ ¨ Shuarja e kureshtjes. «Doja te provoja si ishte te pije du¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ han. Keshtu pranova cigaren qe me dha nje vajze ne shkolle, dola dhe e piva fshehurazi.»—Trejsi. ¨ ¨ ¨ ¨ Perballimi i stresit dhe pranimi nga te tjeret. «Ne shko¨ ¨ ¨ lle, cunat e gocat thoshin ‘me duhet nje cigare’, e pastaj ‘aa, ¸ ¨ ¨ tani po qe mund t’ia dal’. Kur isha e stresuar, doja te ndihesha ¨ edhe une ashtu.»—Niki. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Renia ne peshe. «Disa goca pine duhan per te ruajtur ele¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gancen—eshte shume me kollaj se te mbash diete!»—Samanta. ¨ ¨ ¨ ¨ Megjithate, para se te ndezesh cigaren e pare—ose ciga¨ ¨ ¨ ren tjeter—ndalu e mendo. Mos u bej si peshku qe ha karre¨ ¨ ¨ ¨ min. Vertet peshku fiton dicka ¸ te vogel, por sa shtrenjte e pa¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ guan! Me mire ndiq keshillen e Bibles dhe perdor ‘aftesite e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tua per te menduar ne menyre te kthjellet’. (2 Pjetrit 3:1) Mu¨ ¨ ¨ ndohu t’u pergjigjesh pyetjeve te meposhtme. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar e di ne te vertete per duhanin? ¸ ¨ nese ¨ pohimet Sheno ¨ ¨ e meposhtme jane¨ te¨ ¨ verteta apo te rreme. ¨ e¨ a. Duhani do te¨ me¨ pakesoj ı ¨ ¨ e O E rreme stresin. O E vertet b. Mund ta nxjerr thuajse ¨ ¨ gjithe¨ tymin. O E vertet e O E rreme ¨ c. Pasojat te sh¨ endeti do t’i ¨ ¨ ¨ ndiej vetem kur te jem i rritur. O E vertet e O E rreme ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Edhe pse ky kapitull flet per ata qe pine cigare, problemet dhe rreziqet qe nxi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rren ne pah, vlejne edhe per ata qe pertypin duhan.

¨ ¨ 238 Te rinjte pyesin . . .

¨ Ashtu si peshku qe ha ¨ karremin, duhanpir ¨ ¨ esi fiton dicka ¸ te vogel, ¨ por e paguan shtrenjte

¨ ¨ ¨ c. ¸ Duhani me ben¨ me interesant ¨ ¨ ¨ per seksin tjeter. O E vertete O E rreme ¨ ¨ d. Po te pi duhan,¨ s’i bej keq ¨ ¨ njeriu pervec¸ vetes. O E vertet e O E rreme ¨ ¨ dh. Per e nuk i intereson ¨ endis ¨ ¨ nese une¨ pi duhan apo jo. O E vertet e O E rreme ¨ Pergjigjet ¨ ¨ ¨ a. E rreme. Per momentin duhani e lehteson stresin qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vjen kur po vdes per nje cigare. Mirepo, shkencetaret kane ¨ ¨ ¨ ¨ zbuluar se ne te vertete nikotina shton hormonet e stresit. ¨ b. E rreme. Sipas disa studimeve, mbi 80 per qind e grim¨ ¨ cave te tymit qe thith, mbeten brenda trupit. ¨ cigareje c. E rreme. Ndonese rreziqet shtohen pas cdo ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ qe pi, disa pasoja jane te menje¨ hershme. Disave u mjafton nje A E DIJE . . . ¨ ¨ cigare e vetme qe t’u behet ves ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Perdorimi i llojeve¨ te duduhani. Mushkerite do te te dohanit pa tym, si¨ per ¨ ¨ ¨ ¨ besohen dhe ka te ngjare te vushembull ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me pertypje, ¨ ¨ ash nga nje kolle qe s’te shqimund t e nxjerr ¨ ¨ e me shu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me nikotin e se cigaret tet. Rrudhat ne lekure do te te ¨ ¨ ¨ dhe p¨ ermban rreth shtohen dhe do te te dalin para ¨ 25 l end e helmuese kohe. Duhani shton rrezikun e ¨ kancerogjene qe rritin ¨ crregullimit te funksioneve sek¸ rrezikun e ¨ kancerit ¨ ¨ ¨ suale, krizave te panikut dhe dete fytit e te gojes. presionit.

?

¨ ¨ C’duhet te di per duhanin? 239 ¸

«

¨ buzeqesh ¨ Kur me¨ zgjatin ndonje¨ cigare, vetem ¨ dhe u them: ‘Jo, faleminderit. Nuk dua te me¨ ¨ e¨ kanceri.’ zer —Alejna

»

¨ c. ¸ E rreme. Studiuesi Llojd Xhonston verejti se adole¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shentet qe pine duhan, nuk jane «edhe aq terheqes per shu¨ ¨ micen e seksit tjeter». ¨ ¨ ¨ d. E rreme. Cdo vit vdesin mijera vete ngaqe thithin tymin ¨ ¨ ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ e duhanit te te tjereve. Pra, do te demtosh familjen, miqte, ¨ ¨ ¨ ¨ e madje edhe kafshet qe ke ne shtepi. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dh. E rreme. Kush deshiron t’i pelqeje Perendise, duhet te pastrohet nga «cdo (2 Korintasve 7:1) S’dis¸ ndotje e mishit». ¨ ¨ ¨ ¨ kutohet qe duhani ndot trupin. Nese zgjedh te jesh i papaster, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ duke demtuar veten dhe te tjeret me ane te duhanit, s’mund te ¨ ¨ jesh mik i Perendise.—Mateu 22:39; Galatasve 5:19-21. ¨ Si te mos bie pre? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Atehere, c’do te besh nese te ofrojne nje cigare? Shpesh ¨ ¸¨ ¨ ¨ mjafton nje pergjigje e thjeshte, por e prere, si: «Jo faleminde¨ ¨ ¨ ¨ rit, nuk e pi.» Nese tjetri ngul kembe ose edhe te tall, mos ha¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rro se eshte e drejta jote te zgjedhesh. Mund te thuash: ¨ ¨ ˘ «Kur mesova sa rreziqe ka, e ndava mendjen se nuk ben ¨ per mua.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ «Kam plane te rendesishme per te ardhmen, prandaj ¨ ¨ ¨ ¨ dua te marr fryme edhe per ca kohe.» ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ «Sipas teje, s’paskam te drejte te vendos per veten time?» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Sidoqofte, ashtu si te rinjte e cituar ne kete kapitull, presi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ onin me te madh mbase e ke nga vetja. Po te jete keshtu, ku¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndershtoje kete «ze te brendshem» duke arsyetuar rreth pye¨ ¨ tjeve te meposhtme: ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ A do te me sjelle vertet ndonje te mire duhani? Per she¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mbull, nese vendos te pi duhan vetem qe te me pranojne te tje¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ret, a do te me pranojne vertet kur s’kam thuajse asgje tjeter te ¨ ¨ 240 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ a eshte vertet aq e keqe marihuana? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Disa thone se perdorimi i marihuanes1 eshte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje menyre per te shpetuar nga problemet,—thote ¨ ¨ ¨ Elena, e cila jeton ne Irlande,—dhe se nuk ka ndonje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ efekt anesor te demshem.» A ke degjuar edhe ti ¨ ¨ ¨ ¨ fjale te tilla per marihuanen? Krahaso disa opini¨ ¨ ¨ ¨ ¨ one te perhapura me te verteten. ¨ ¨ ¨ ¨ Opinioni i perhapur. Marihuana nuk eshte e demshme. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ E verteta. Efektet e perhershme te marihuanes qe dihen ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ose dyshohen, jane: dobesim i kujteses, demtim i aftesise per ¨ ¨ ¨ te mesuar, mosfunksionim i sistemit imunitar dhe demtim i ¨ ¨ ¨ shendetit seksual si te vajzat, ashtu edhe te djemte. Mund te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shkaktoje kriza ankthi, psikoze dhe paranoje. Femijet qe lindin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nga nena qe pine marihuane, ka me shume te ngjare te kene ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ probleme me sjelljen, me perqendrimin dhe veshtiresi te me¨ dha ne marrjen e vendimeve. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Opinioni i perhapur. Te pish marihuane eshte me pak ¨ ¨ e demshme se te pish duhan. ¨ ¨ ¨ ¨ E verteta. Ne krahasim me duhanin, nepermjet marihua¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nes ti mund te futesh kater here me shume katran ne rruget e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ frymemarrjes dhe pese here me shume monoksid karboni ne ¨ ¨ ¨ ¨ gjak, nje substance helmuese. Pese cigare marihuane per¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mbajne po aq lende helmuese kancerogjene sa nje pakete duhani. ¨ ¨ ¨ Opinioni i perhapur. Nuk behesh i varur ndaj marihuanes. ¨ ¨ ¨ ¨ E verteta. Adoleshentet qe kane probleme mendore ose ¨ ¨ ¨ ¨ emocionale, mund te behen shume shpejt te varur ndaj marihu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ anes. Te tjere behen te varur pasi e kane perdorur per shume ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kohe. Pervec¸ ketyre, studimet tregojne se adoleshentet qe pine ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ marihuane, jane shume me te prirur te perdorin edhe droga te ¨ ¨ tjera, si per shembull kokaine. ¨ ¨ ¨ ¨ 1¨ Si ¨marihuana, ashtu edhe hashashi behen ¨ ¨ ¨ ¨ nga¨ pjese¨ te ndryshme te bimes se kanabisit. Por hashashi eshte pese here me i forte se marihuana.

¨ ¨ C’duhet te di per duhanin? 241 ¸

¨ ¨ perbashket me ta? E fundja, a ¨ dua t’u shkoj pas avazit atyre qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mos nxirr justifikime, t¨ e do te kenaqeshin teksa i bej dem tilla vetes? ¨ si «do ¨ ta thith vet ¨ em nje here». Shpesh ¨ ¨ ¨ keto ¨ ˘ «Sa shtrenjte do t’i kujustifikime b ejn e q e t’i ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shtoje duhani xhepit dhe shedorezohesh prape ketij ¨ vesi.—Jeremia 17:9. ndetit tim, pa permendur hu¨ ¨ ¨ mbjen e respektit te te tjereve?» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ «A dua ta shes miqesine me Perendine per nje cigare?» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Po nese te eshte bere ves duhani, si te shpetosh? ¨ Si ta le? ¨ ¨ ¨ ¨ 1. Binde veten. Shkruaj arsyet qe ke ti per ta lene dhe hi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhu nje sy here pas here. Nje motiv i forte mund te jete deshi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ra qe te jesh i paster ne syte e Perendise.—Romakeve 12:1; ¨ Efesianeve 4:17-19. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 2. Kerko ndihme. Nese ke pire fshehtas, tani eshte mo¨ ¨ ¨ menti te flasesh hapur. Tregoju atyre qe ua ke mbajtur sekret, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ se do ta lesh duhanin dhe kerkoju te te ndihmojne. Nese deshi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ron t’i sherbesh Perendise, lutju per ndihme.—1 Gjonit 5:14. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 3. Cakto nje date. Jepi vetes dy jave kohe a me pak, dhe ¨ ¨ ¨ ¨ sheno ne kalendar diten kur ke vendosur ta lesh. Tregoju fa¨ ¨ ¨ ¨ miljes dhe miqve se ne ate date do ta lesh duhanin.

 KESHILLE ¨

¨

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese¨ nje shok klase me ben presion qe te pi duhan, do te ı .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

=

¨ ¨ ¨ ¨ «Te qendrojme larg gjithckaje qe e ndot ¸ trupin.»—2 Korintasve 7:1, Contemporary English Version. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ ¨ 4. Kerko dhe zhduk. Para dates qe ke caktuar, rremo cep ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me cep neper dhome, makine e rroba se mos gjen ndonje ci¨ ¨ ¨ gare dhe zhduki. Hiq gjithe cakmak et, shkrepeset dhe tavllat ¸ e duhanit. ¨ ¨ ¨ 5. Perballo simptomat e lenies. Pi mjaft lengje frutash ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ose uje dhe fli me shume. Mos harro se sikleti eshte i perkoh¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shem, kurse dobite jane te perhershme. 6. Shmang tundimet. Rri larg situatave e vendeve ku ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund te te vije te pish duhan. Gjithashtu, mund te te duhet te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nderpresesh shoqerine me ata qe e pine.—Proverbat 13:20. ¨ Mos bjer ne grep! ¨ ¨ ¨ Vit per vit, firmat e duhanit shpenzojne miliarda dollare ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per reklama. Ke ne menyre te vecant e kane ne shenjester? Ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¸ ¨ nje dokument te brendshem te nje kompanie duhani thuhet: ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Adoleshenti i sotem, mund te jete klienti yne i rregullt neser.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mos i lejo biznesmenet e industrise se duhanit te te zhva¨ tin xhepat. Pse ta hash karremin e tyre? As ata, as shoket e tu ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe pine duhan, nuk mendojne per te miren tende. Ne vend qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te degjosh ata, verja veshin keshilles se Bibles dhe meso «si te ¨ ¨ nxjerresh dobi per vete».—Isaia 48:17. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A te bejn ¨ ¨ e presion shok ¨ et qe te pish alkool? Kupto perse duhet te dish kufirin tend.

¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER: ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ˘ Edhe pse i di rreziqet, prapeseprape pse mund ¨ ¨ ¨ te tundohesh qe te pish duhan? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Cfar ¸ e te ka bindur se nuk eshte mire te pish duhan? ¨ ¨ C’duhet te di per duhanin? 243 ¸

¨ ¨ ndikimi i duhanit ne trupin tend ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Hidhu nje sy njerezve te shendetshem ne reklamat e cigareve. Pastaj krahasoji ato imazhe me ndikimin ¨ ¨ ¨ ¨ qe ka vertet duhani ne trupin tend.

¨ ¨ Ne goje¨ dhe fyt:¨ Mund te shkaktoje kancer ¨ ¨ Kancer ne gjuhe

¨ ¨ ¨ Ne zemer: Ngurteson dhe ¨ ngushton arteriet, pengon q e zemra ¨ ¨ te marre oksigjen sa duhet dhe rrit ¨ ¨ ¨ deri ne¨ kater here ¨ rrezikun ¨ e semundjeve te zemres Arterie e bllokuar

¨ ¨ Ne mushk eri: Shka¨ terron qeskat e ajrit, shkakton ¨ ¨ inflamacion ¨ ne rruget e frymema-¨ rrjes dhe ¨ rrit deri ne 23 here¨ rrezikun¨ e kancerit ne mushkeri ¨ ¨ ¨ Mushkeria e nje duhanpiresi

244

¨ Ne tru: ¨ ¨ Rrit ¨ deri ne kater here rrezikun ¨ e hemorragjise cerebrale ¨ ¨ ¨ N¨ e lekure:¨ Mund te¨ shkaktoje plakje te parakohshme

¨ ¨ Te dhembet: Shkakton zverdhjen

¨ Ne ¨ veshke: Shkakton kancer

¨ Ne stomak: Shkakton kancer ¨ Ne pankreas: Shkakton kancer ¨ ¨ ¨ ¨ Ne fshikezen e urines: Shkakton kancer

¨ 34 ¸ e keqe ka ¨ C’t te pish me tepri? ¨ ¨ Ver ¨ nje¨ Si do t’u pergjigjeshe pyetjeve me¨ poshte? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shenje  ne kutine perbri pergjigjes qe do te zgjedhesh. ¨ e tu edhe A pi ndonje¨ nga shoket ¨ ose pse nuk ka mbushur moshen ı ¨ ¨ sipas menyres «binxh»? O Po O Jo ¨ e¨ ndonjeher ¨ A te¨ kane¨ ber e¨ presion ¨ ¨ ¨ ¨ Po Jo bashkemoshataret qe te pish alkool? O

¨ Po ti a ke pire¨ ndonjeher e¨ ¨ ¨ sipas menyres «binxh»? O Po

O

O Jo

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ NESE je tunduar ndonjehere te pish me tepri ose te pish edhe ¨ ¨ ¨ pse nuk ke mbushur moshen, nuk je i vetmi. Shume te rinj ¨ ¨ ¨ ¨ abuzojne me alkoolin.1 Disa pine sipas menyres binxh. Po cfa¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ re eshte binxhi? Disa njerez mendojne se kjo eshte nje menyre ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te piri thjesht per t’u dehur. Nje raport i Institutit Kombetar te ¨ ¨ ¨ SHBA-se per Abuzimin me Alkoolin dhe per Alkoolizmin, u ¨ ¨ ¨ perpoq te ishte me specifik. Raporti thoshte se binxhi «zako¨ ¨ ¨ nisht perkufizohet si konsumimi i 5 a me shume gotave rresht ¨ ¨ ¨ nga burrat dhe i 4 a me shume gotave rresht nga grate». ¨ ¨ Por pyet veten: «A e kuptoj vertet pse dua te pi dhe si ¨ ¨ ¨ ¨ mund te ndikoje alkooli tek une?» Per shembull, a mendon se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pohimet e meposhtme jane te verteta apo te rreme? Ver nje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shenje  ne kutine perbri pergjigjes tende dhe pastaj kushto¨ ju vemendje fakteve. ¨ pine¨ vetem ¨ sepse a. Adoleshentet ı ¨ ¨ ¨ e E rreme u pelqen shija e alkoolit. E vertet O

O

O

O

b. Ngaqe¨ jane¨ te¨ rinj e ¨ ¨ ¨ adoleshentet ¨ te shendetshem, ¨ ¨ ¨ kane me pak efekte anesore nga ¨ ¨ e O E rreme abuzimi me alkoolin se te¨ rriturit. O E vertet ¨ c. Nuk vdes nga «binxhi». O E vertete¨ O E rreme ¨ c. ¸ Bibla e ndalon fare perdorimin ¨ ¨ e O E rreme e alkoolit. O E vertet ¨ «binxh» ndikon per ¨ keq d. Te¨ piret ¨ ¨ ¨ ¨ e E rreme vetem te shendeti. E vertet

¨ ¨ ¨ ¨ a. Adoleshentet pine vetem sepse u pelqen shija e alko¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ olit.—E rreme. Ne nje ankete per perdorimin e alkoolit ne ¨ ¨ ¨ ¨ Australi, 36 per qind e te rinjve te pyetur thane se pinin krye¨ ¨ ¨ ¨ sisht per t’u pranuar nga moshataret ne aktivitetet shoqerore. ¨ ¨ ¨ Ne Shtetet e Bashkuara, u zbulua se 66 per qind e te rinj¨ ¨ ¨ ¨ ve te anketuar pinin per shkak te presionit nga moshataret. ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Shih kutine «cilet e praktikojne?» ne faqen 249.

¨ ¨ C’t ¸ e keqe ka te pish me tepri? 247

=

¨ ¨ ¨ ¨ ‘Pijaneci . . . do te bjere ne varferi.’ —Proverbat 23:21. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Megjithate, me shume se gjysma thane edhe se pinin per te harruar problemet. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ b. Ngaqe jane te rinj e te shendetshem, adoleshentet ¨ ¨ ¨ ¨ kane me pak efekte anesore nga abuzimi me alkoolin se te ¨ ¨ rriturit.—E rreme. «Kerkimet e reja hedhin idene se konsu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ muesit e alkoolit ne moshe te re, po e kerkojne vete rrezikun», ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ —thote nje artikull ne revisten Discover. Pse? «Adoleshentet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe pine me tepri, mund te jene duke shkaterruar nje pjese te ¨ ¨ ¨ mire te kapacitetit te tyre mendor.» ¨ Konsumimi i vazhdueshem i alkoolit sjell gjithashtu si paso¨ ¨ ¨ ¨ ¨ je aknet, rrudhosjen e parakohshme te lekures, shtimin ne pe¨ ¨ ¨ ¨ she, varesine nga alkooli dhe nga droga. Gjithashtu, mund te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ demtoje rende sistemin nervor, melcin ¸ e dhe zemren. ¨ ¨ c. Nuk vdes nga «binxhi».—E rreme. Sasi te teperta al¨ ¨ kooli pengojne furnizimin e trurit me oksigjen; proceset jeteso¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ re te trupit mund te fillojne te mos funksionojne si duhet. Nder ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ simptomat qe mund te shfaqen jane: te vjellat, humbja e vete¨ dijes dhe frymemarrja e ngadal¨ ¨ A E DIJE . . . te ose e parregullt. Ne disa raste ¨ ¨ ¨ ¨ mund te shkaktoje edhe vdekje. Sipas ¨ ¨ ¨ nj¨ e studimi te ¨ c. ¸ Bibla e ndalon fare perbere ne SHBA, «ata qe dorimin e alkoolit.—E rreme. praktikonin shpesh bin¨ ¨ ¨ ¨ xhin, kishin Bibla nuk e denon pirjen e alkoo¨ ¨ tete¨ here me ¨ ¨ shume¨ te ngjare, sesa lit dhe as nuk i ndalon te rinjte ¨ ¨ ¨ ata qe¨ nuk e praktikoqe te argetohen. (Psalmi 104:15; ¨ ¨ nin,¨ qe te linin oret e ¨ Eklisiastiu 10:19) Sigurisht, dumesimit, te mbeteshin ¨ ¨ ¨ ¨ het t e kesh mbushur moshen siprapa me m ¨ ¨ ¨ ¨ esime, te pas ligjit qe te pish alkool.—Ropesonin ¨ ¨ demtime fizike ¨ makeve 13:1. dhe te shkaktonin deme ¨ ¨ materiale». Megjithate, Bibla paralajme¨ ron kunder pirjes me tepri. «Vera

?

¨ ¨ 248 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ cilet e praktikojne? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Sipas nje studimi me nxenes te shkollave ne Angli, ¨ ¨ ¨ Skoci dhe Uells, gati nje e katerta e 13 dhe 14-vjecar ¸ eve ¨ ¨ ¨ «u shprehen se kishin kthyer se paku pese gota me alkool ¨ ¨ ¨ ¨ njera pas tjetres». Rreth gjysma e 15 dhe 16-vjecar ¸ eve te ¨ ¨ ¨ ¨ anketuar, pohuan te njejten gje. Sipas Departamentit ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Amerikan te Shendetesise dhe te Sherbimeve Publike ¨ ¨ ¨ ¨ «rreth 10,4 milione adoleshente te moshes 12 deri 20 vjec¸ ¨ ¨ ¨ thane se pinin alkool. Nga keta, 5,1 milione pinin sipas ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ menyres binxh dhe 2,3 milione prej ketyre te fundit pinin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rendshem dhe e praktikonin kete zakon te pakten pese ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ here ne muaj.» Nje studim i bere ne Australi zbuloi se ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kete vend, me shume sesa djemte, jane vajzat ato qe prak¨ ¨ tikojne binxhin duke konsumuar 13 deri 30 gota njera pas ¨ tjetres. ¨ ¨ ¨ ¨ sjell tallje dhe pija dehese e ben njeriun te zhurmshem. Kushdo ¨ ¨ ¨ ¨ qe e humbet rrugen prej saj, nuk eshte i mencur»,—thuhet te ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Proverbat 20:1. Alkooli ¨ mund ta beje dike te sillet ne nje meny¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ re qe te tjeret ta tallin. Eshte e vertete se per nje cast mund te ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te sjelle kenaqesi, por po ta teprosh, «kafshon si nje gjarper», ¨ ¨ ¨ ¨ duke te te sjelle shume probleme.—Proverbat 23:32. ¨ ¨ d. Te piret «binxh» ndikon ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per keq vetem te shendeti. KESHILLE ¨ —E rreme. Po t e dehesh, ¨ ¨ Identifiko arsyet pse mund te biesh lehte pre e sul¨ ¨ ¨ deshiron¨ te pish alkool. ¨ meve fizike e madje edhe e perPastaj perpiqu ¨ ¨ ¨ ¨ te me¨ dhunimit. Njekohesisht, mund ndosh p¨er ¨menyra te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te jesh nje rrezik per te tjeret, tjera m e t e sh endet¨ ¨ ¨ ¨ ¨ duke u perfshire ne sjellje qe shme si¨ te zbavitesh ¨ ¨ ¨ ose si t¨ e largosh ndjejane jashte karakterit tend. Bibla ¨ ¨ ¨ ¨ njat deshperuese. paralajmeron qe nese pi me te¨ ¨ ¨ pri, «nuk do te jesh ne gjendje te



¨ ¨ C’t ¸ e keqe ka te pish me tepri? 249

«

¨ e shkolles ¨ me¨ ofrojne¨ alkool, Kur shoket ¨ te¨ qe¨ u them se nuk kam nevoje¨ per ¨ te zbavitem. —Marku

»

¨ ¨ ¨ mendosh ose te flasesh me kthjelltesi». (Proverbat 23:33, To¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ day’s English Version) Me pak fjale, do te te beje te dukesh i ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pamend. Pasoja te tjera te dhembshme mund te jene: miqesi ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te rrenuara, rendiment i ulet ne shkolle e ne pune, dosje pena¨ le dhe varferi.—Proverbat 23:21. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ C’¸ eshte me e rendesishmja, duhet te marresh parasysh si ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund ta demtoje pirja me tepri marredhenien tende me Pere¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndine. Perendia Jehova do qe t’i sherbesh me «gjithe mendjen ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tende» e jo me nje mendje te demtuar me kot nga teprimi me ¨ ¨ ¨ ¨ alkoolin. (Mateu 22:37) Fjala e Perendise denon jo vetem ‘te¨ ¨ ¨ ¨ ¨ primet ne vere’, por edhe ‘garat ne te pire’. (1 Pjetrit 4:3) Pra¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndaj, te pish sipas menyres binxh eshte kunder vullnetit te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Krijuesit. Nje teprim i tille, mund te behet pengese per nje ma¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rredhenie te ngushte me Perendine. ¨ ¨ ¨ Cfar e do te zgjedhesh? ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ A do t’i ndjekesh pa e vrare mendjen moshataret e tu qe ¨ ¨ ¨ abuzojne me alkoolin? «A nuk e dini,—thote Bibla—se po te ¨ vazhdoni t’ia paraqitni veten dikujt si skllav qe t’i bindeni, jeni

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese bashkemoshataret me ftojne te pi alkool me tepri, do t’u them ı .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ Alkooli ¨ mund ¨ te kafshoje si nje gjarper

¨ ¨ ¨ ¨ skllav i tij ngaqe i bindeni?» (Romakeve 6:16) A deshiron ver¨ ¨ ¨ ¨ tet te behesh skllav i moshatareve te tu ose i alkoolit? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfare te besh nese tashme ke rene ne gracken e binxhit? ¨ ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ Kerko menjehere ndihme duke folur me nje prind ose me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje mik te pjekur. Lutju Perendise Jehova dhe pergjeroju per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndihme. Ne fund te fundit, ai eshte «ndihme qe gjendet me leh¨ ¨ ¨ tesi gjate vuajtjeve». (Psalmi 46:1) Meqe binxhi dhe pirja e al¨ ¨ ¨ ¨ koolit nen moshen e lejuar shpesh vijne si pasoje e presionit ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nga moshataret, mund te te duhet te besh ndryshime thelbe¨ ¨ ¨ sore ne zgjedhjen e miqve.1 Nuk do ta kesh te lehte, por me ¨ ¨ ¨ ndihmen e Jehovait mund t’ia dalesh mbane. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Per me shume informacion, shih kapitujt 8 dhe 9 te ketij libri dhe kapitullin 15 ¨ ¨ te vellimit 2.

¨ ¨ Varesia ndaj droges mund ¨ te mposhtet. Zbulo se si.

¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER: ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pse te tjere ¨ moshatar ¨ et e tu duan qe edhe ¨ te abuzojne me alkoolin bashke me ta? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ A ¨do te te beje abuzimi me alkoolin t¨ erheqes ¨ per seksin tjeter dhe pse mendon keshtu? ¨ ¨ C’t ¸ e keqe ka te pish me tepri? 251

¨ 35 ¨ Si ta le drogen? ¨ ¨ ¨ ¨ A JE skllav i droges? Ndoshta e di se vesi i droges po te dem¨ ¨ ¨ ton menderisht dhe fizikisht. Madje mund te jesh perpjekur ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ta lesh, por i je kthyer prape. Nese eshte keshtu, mos u de¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shpero. Ka njerez qe kane arritur ta lene e mund ta lesh edhe ¨ ¨ ¨ ¨ ti. Per shembull, me poshte tregohet per tre persona me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ prejardhje shume te ndryshme qe tregojne se si e lane dro¨ gen. EMRI:

Marta

¨ ¨ Mami nuk ishte e martuar kur linda une, ke¨ ¨ ¨ ¨ shtu qe une dhe motra u rritem pa baba. Qe kur isha 12 vje¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ce, ¸ fillova te shkoja ne disko me nje teze qe i pelqente shume ¨ ¨ ¨ te kercente. Isha mjaft e hedhur dhe pa kaluar shume u lidha ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me njerez qe kishin vese te keqija. Fillova te provoja droga te ¨ ¨ ndryshme kur isha 13 vjece. ¸ Fillova edhe kokainen. Ne fillim ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me pelqente droga. Por pak me vone, me filluan halucinaci¨ onet dhe kisha frike nga gjithcka. Dhe kur mbaronte efekti i ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ droges, mendoja vetem te vrisja veten. Doja ta lija drogen, por nuk kisha vullnet. ¨ ¨ ¨ ¨ SI E LASHE DROGEN? Fillova te mendoja per ¨ ¨ ¨ ¨ Perendine e madje shkova disa here ne ¨ ¨ ¨ kishe. Por u demoralizova me shume. ¨ Kur isha 18 vjece, ¸ shkova te jetoja ¨ ¨ ¨ me te dashurin dhe linda nje djale. ¨ ¨ ¨ Lindja e djalit me shtoi deshiren ¨ ¨ ¨ ¨ te ndryshoja menyren e jeteses. ¨ ¨ ¨ ¨ Te shtepia perballe times erdhi te ¨ ¨ banonte nje shoqja ime e mepar¨ ¨ shme. Ajo me erdhi per vi¨ ¨ zite dhe me pyeti se si po E KALUARA IME:

252

«

¨ Duke jetuar sipas normave te¨ larta te¨ Bibles, ¨ ¨ ¨ tani jam e lumtur dhe bej nje jete ¨ ese. ¨ —Marta domethen

»

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ja. I zbraza zemren. Me tha se ishte bere Deshmitare e Jeho¨ ¨ ¨ ¨ vait dhe me ftoi te studioja Biblen me te. Pranova. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mesova se jeta qe beja nuk i pelqente Perendise dhe se du¨ ¨ ¨ hej ta lija drogen e duhanin. Por droga me kishte mberthyer ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ fort ne kthetrat e saj. I pergjerohesha Jehovait disa here ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dite qe te me ndihmonte t’i lija veset e keqija. Doja te isha e mi¨ ¨ ¨ ratuar ne syte e tij. (Proverbat 27:11) Gjashte muaj pasi kisha ¨ ¨ ¨ ¨ filluar studimin e Bibles dhe shoqerohesha me Deshmitaret e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Jehovait, arrita ta lija drogen. Tani bej nje jete me domethene¨ ¨ ¨ se. Nuk ndihem me e demoralizuar gjithe kohen. Kam njohur ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje burre te krishtere te mrekullueshem dhe jam martuar me ¨ ¨ te. Djalin e kam rritur sipas parimeve biblike. I jam kaq mire¨ ¨ ¨ ¨ njohese Jehovait qe m’i degjoi lutjet dhe me ndihmoi! EMRI:

Marsjo

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tet me popullsi te dendur ne shtetin e San-Paulos, Brazil. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ E fillova duhanin, drogen dhe vjedhjen qe ne moshe te njo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me. Disa nga shoket e mi ishin perfshire ne vjedhje maki¨ ¨ ¨ ¨ nash dhe ne trafikun e droges. Njeri prej tyre u jepte droge ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ falas te rinjve ne zonen tone. Pastaj, kur beheshin te varur ndaj saj, u duhej ta blinin prej tij. E KALUARA IME: U rrita ne rrethinat e Santu-Andrese, nje qy-

Policia patrullonte gjithmo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne ne zonen tone dhe me arre¨ ¨ ¨ stuan disa here per shkelje te ¨ ¨ vogla dhe nje here me dyshimin ¨ ¨ ¨ se mos isha perfshire ne trafi¨ ¨ ¨ kun e droges. Shume here rua¨ ¨ ¨ ¨ ja ne shtepine time gjerat dhe ¨ ¨ ¨ armet e vjedhura te nje bande.

¨ ¨ Njer ezit kishin frike nga ¨ ¨ ¨ ¨ une. Syte i kisha flake te kuq. ¨ ¨ ¨ Abuzimi¨ me drogen Nuk qeshja kurre. Ne fakt, ki¨ mund te ndryshoj e ¨ ¨ ¨ sha vazhdimisht nje fytyre prej strukturen e trurit. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vrasesi. Me kishin vene nofken «Tufaun» (Tajfun) sepse kudo ¨ ¨ qe shkoja, krijoja probleme. Gjithashtu, pija me tepri dhe beja ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje jete imorale. Shume nga shoket e mi vdiqen ose perfu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nduan ne burg. Isha kaq i merzitur, sa lidha nje litar ne nje ¨ ¨ ¨ dege peme dhe u perpoqa te varja veten. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ SI E LASHE DROGEN? I kerkova Perendise te me ndihmonte. ¨ ¨ ¨ Pastaj, takova Deshmitaret e Jehovait dhe fillova te studioja ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Biblen. Mesova se Perendia ka nje emer, Jehova, dhe se kuj¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ deset per ata qe perpiqen te jetojne sipas normave te tij, e i ¨ ¨ ndihmon. (Psalmi 83:18; 1 Pjetrit 5:6, 7) M’u desh te beja ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shume ndryshime. Nje nga gjerat me te veshtira ishte te me¨ ¨ soja te buzeqeshja. ¨ ¨ ¨ I lutesha vazhdimisht Jehovait per ndihme dhe zbatoja ke¨ ¨ ¨ shillat e Bibles. Per shembull, i nderpreva lidhjet me «sho¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ket» e meparshem dhe nuk shkoja me ne klube. Por zgjodha ¨ ¨ ¨ ¨ te shoqerohesha me njerez qe jetonin sipas normave biblike. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ka qene nje lufte e veshtire, por nuk jam me hajdut dhe nga¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ terrestar. Dhe u be me shume se dhjete vjet qe e kam ¨ ¨ ¨ lene drogen.

?

A E DIJE . . .

EMRI:

Kreg

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje ferme ne Australine Jugore. Babai ishte i alkoolizuar dhe u nda me ¨ ¨ maman e kur isha tet e vjec.¸ Mamaja u martua ¨ ¨ ¨ perseri dhe qendrova me ¨ ¨ te derisa vajta 17 vjec.¸ Ate E KALUARA IME: U rrita ne

¨ ¨ 254 Te rinjte pyesin . . .

=

¨ ¨ «Jehovai eshte forca dhe fuqia ime.»—Isaia 12:2. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ ¨ vit mesova te qethja dele dhe fillova te jetoja me grupe qethe¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sish qe shkonin nga nje vend ne tjetrin per pune. Fillova te ¨ ¨ merrja droga te ndryshme dhe te abuzoja me alkoolin. Rrita ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ floket. Perdorja dyll flokesh, i beja gershet dhe futja rruaza ¨ ¨ ¨ ¨ ne to. U bera ziliqar e i vrazhde dhe krijova nje temperament ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te keq. Perfundova ne burg me shume se nje here. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ U transferova ne nje qytet te vogel ne Australine Perendi¨ ¨ ¨ ¨ more dhe jetova me te dashuren, e cila ishte banakiere ne nje ¨ ¨ ¨ hotel aty afer. Pinim alkool dhe tymosnim te dy. Marihuanen ¨ e rritnim vete. ¨ ¨ ¨ ¨ KESHILLE SI E LASHE DROGEN? Sapo ki¨ ¨ ¨ ¨ shim korrur marihuanen kur Nese eshte e mundur, ¨ ¨ ¨ Deshmitaret e Jehovait trokishmangi njer ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ezit, vendet ten ne deren e shtepise sone te dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gjerat qe¨ lidhen ¨ me ¨ vjeter e te rrenuar. Ne fakt, nuk perdorimin tend t¨ e me¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ parshem te droges. i pranova menjehere ato qe me ¨ ¨ ¨ Studimet tregojne se thane. Por, me kalimin e kohes ¨ ¨ ¨ ¨ vet em kur i sheh, mund vertetova se ajo qe thote Bibla, ¨ ¨ ¨ ¨ te te¨ ngjallet deshira per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ eshte e vertete. Pastaj, pak nga ta perdorur prape. pak, luftova me secilin nga problemet e mia.



¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese marr perseri droge, do te ı ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Te ikesh var ¨ nga ¨ ¨ esia ¨ ndaj ¨ droges,¨ esht¨ e si t¨ e ikesh nga nj¨ e shtepi qe ¨ ka¨ marre zjarr—do te lesh ¨ disa ¨ gjera¨ mbrapa,¨ por do te shpetosh jeten

¨ ¨ Shpejt e kuptova qe duhej te ¨ ¨ hiqja dore nga marihuana. Cfar ¸ e ¨ do te thoshte kjo? Isha mundu¨ ¨ ¨ ¨ ar shume per te rritur marihuanen, ¨ ¨ ¨ keshtu qe ne fillim mendova ta jepja ¨ ¨ ¨ ¨ falas. Por e kuptova qe kjo nuk ishte nje zgjidhje e mire, ke¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shtu qe e shkaterrova fare. Lutja ka qene nje ndihme e ma¨ ¨ ¨ ¨ dhe per te mos abuzuar me me drogen dhe alkoolin. U luta ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per frymen e Perendise qe te me ndihmonte te luftoja dhe te ¨ ¨ fitoja betejat e mia. Gjithashtu, nuk u shoqerova me me ata ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ njerez qe me nxitnin te vazhdoja veset e keqija. Ndersa i me¨ ¨ ¨ soja dhe i zbatoja mesimet e Bibles, fitova sigurine emociona¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ le qe me duhej per te kapercyer disa nga te metat e mia. Edhe ¨ ¨ e dashura ime studioi Biblen, i la zakonet e vjetra dhe filloi nje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ jete te re. Pastaj u martuam. Per 21 vjet kemi gezuar nje she¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndet me te mire dhe tani kemi kenaqesine te rritim dy femije. ¨ ¨ ¨ Rreqethem kur mendoj se si do te ishte jeta ime nese Jeho¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vai nuk do te me kishte ndihmuar qe te ndryshoja menyren e ¨ jeteses. ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pse eshte e nevojshme q¨ e nj¨ e person¨ te beje ¨ ¨ ¨ ndryshime rr¨ enjesore ne jeten e tij nese do qe ¨ ¨ ta lere drogen? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Si¨ mund¨ ta ndihmoj e dike mesimi i se vertetes ¨ per Perendine? ¨ ¨ 256 Te rinjte pyesin . . .

5

¨ ¨ VESE VETESHKATERRUESE

ditari im¨ ¨

Shkruaj arsyet pse mendon te¨ pish ¨ ¨ se ¨ mund te tundohesh ¨ duhan, t e pish sipas m enyr es «binxh» ose t e marr esh ¨ droge. ı

¨ ¨ ¨ ¨ Shkruaj menyra se te zbavitesh ose te lehtesohesh ¨ si mund ¨ nga¨ ndjenjat deshperuese pa iu drejtuar veseve ¨ veteshkaterruese.

257

6

¨ KOHA E LIRE 259 Media elektronike 265 Zbavitja

36

A jam i varur ndaj medias elektronike?

¨ «Vdes, vdes, vdes te¨ dergoj mesazhe. S’kam pare¨ gje¨ me¨ fantastike. Mund te¨ thuash qe¨ jam skllav i tyre.»—Alani. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ KUR prinderit e tu ishin adoleshente, format me te perhapu¨ ¨ ra te medias elektronike ishin televizori dhe radioja. Ne ato ¨ ¨ ¨ ¨ kohe, telefonat ishin thjesht telefona—perconin vetem zerin ¨ ¨¸ ¨ dhe duheshin varur ne mur. A ju duket teper e vjeter kjo ske¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne? Nje vajze me emrin Ana do te thoshte se po. «Prinderit ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e mi jane rritur ne epoken e gurit per sa i perket teknologji¨ ¨ ¨ ¨ se,—thote ajo.—Tani po kuptojne se si funksionojne disa ¨ ¨ opsione te celulareve.» A jam i varur ndaj medias elektronike? 259

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Sot mund te marresh nje telefonate, te degjosh muzike, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te shohesh nje shfaqje, te besh nje loje, t’u dergosh nje e-mail ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ miqve, te besh fotografi e te hysh ne Internet—dhe te gjitha ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ keto vetem me ane te nje pajisjeje qe mund ta mbash ne ¨ ¨ ¨ ¨ xhep. Ngaqe je rritur me kompjutere, celulare, televizore dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Internet, ndoshta te duket normale t’i perdoresh gjate gjithe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kohes. Por, prinderit e tu mund te jene te mendimit se ti ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ je bere skllav i tyre. Nese ata shprehen te shqetesuar per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kete, mos i shperfill keshillat e tyre si te jene jashte kohe. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Nese dikush pergjigjet per nje c¸ eshtje para se ta degjoje, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ —tha mbreti i mencur ¸ Solomon,—kjo eshte per te marrezi ¨ dhe poshterim.»—Proverbat 18:13. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A e ke vrare ndonjehere mendjen se perse mund te jene ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te shqetesuar prinderit e tu? Pergjigjju pyetjeve ne vijim per ¨ ¨ ¨ ¨ te kuptuar nese ke shenja qe tregojne se je i varur ndaj ndo¨ ¨ nje forme te medias elektronike. ¨ Testo veten: «A kam krijuar varesi?» ¨ ¨ ¨ ¨ Nje enciklopedi e perkufizon varesine ndaj dickaje si «za¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ koni i teprimit me nje aktivitet qe nje person nuk eshte ne ¨ ¨ ¨ ¨ gjendje ose nuk do qe ta nderprese, pavaresisht nga pasojat ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e tij te demshme». Kushtoji vemendje analizimit qe i behet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me poshte ketij perkufizimi. Lexo citimet dhe mendo nese ke ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ thene ose ke bere dicka ¸ te ngja¨ A E DIJE . . . shme. Pastaj shkruaj pergjigjet e tua. Cdo ose cdo ¸ fotografi ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ pohim p¨ er aktivitetet Teprimi. «Kaloja ore te tera ¨ ¨ ¨ e tua qe fut n me lojerat elektronike. Me linin ¨ e Internet ¨ ¨ ¨ ¨ sot, mund t e jet e i dispo¨ ¨ pa gjume dhe s’flisja per gje tjenuesh em edhe vite m e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ter me te tjeret. Vecohesha nga ¸ vone per pun ¨ edhenesit ¨ ¨ ¨ ¨ e mundsh em ose p er t e familja dhe p erhumbesha ne ¨ ¨ ¨ ¨ tjere. boten imagjinare te lojerave.» —Endrju.

?

¨ ¨ 260 Te rinjte pyesin . . .

=

¨ ¨ ¨ «Te mos te duket vetja i mencur. Ki frike ¸ Jehovain dhe largohu nga e keqja.» —Proverbat 3:7. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Sipas teje, sa kohe eshte e arsyeshme te kalohet cdo ¸ dite me median elektronike? ı ..................... ¨ ¨ ¨ ¨ Po prinderit, sa kohe mendojne se duhet te kalosh me ¨ te? ..................... ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Gjithsej sa kohe kalon ne te vertete cdo ¸ dite duke dergu¨ ar mesazhe, duke pare televizor, duke futur fotografi dhe ko¨ ¨ ¨ ¨ mente ne nje sit Interneti, duke u marre me lojera elektroni¨ ¨ ke e keshtu me radhe? ..................... ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Hidhi nje sy pergjigjeve qe dhe me siper. A mendon se po ¨ e tepron me perdorimin e medias elektronike? O Po O Jo ¨ ¨ ¨ ¨ Nuk je ne gjendje ose nuk do qe ta nderpresesh. «Pri¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nderit me shohin duke shkruar mesazhe gjate gjithe kohes ¨ ¨ ¨ dhe me thone se po e teproj. Por ne krahasim me moshata¨ ¨ ¨ ret e mi, une nuk shkruaj pothuajse fare. Kurse, ne krahasim ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me prinderit, sigurisht qe dergoj me shume mesazhe se ata. ¨ ¨ ¨ ¨ Por kjo eshte si te krahasosh mollet me portokallet—ata ¨ ¨ jane 40, kurse une 15 vjec.»—Alani. ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A te kane thene prinderit ose shoket qe kalon shume ¨ ¨ ¨ ¨ kohe me ndonje forme te medias elektronike? O Po O Jo Nuk ke dashur apo nuk ke ¨ ¨ KESHILLE ¨ ¨ ¨ qene ne gjendje ta kufizosh per¨ ¨ dorimin e saj? Qe¨ ta kesh nen kontroll



O Po O Jo

¨ ¨ Pasoja te demshme. «Sho¨ ¨ ¨ ket e mi dergojne mesazhe gja¨ ¨ ¨ ¨ te gjithe kohes, edhe kur jane ¨ ¨ duke ngare makinen. Sa e rre¨ ¨ zikshme eshte kjo!»—Xhuli.

perdorimin e telefonit, ¨ ¨ ¨ beju¨ te ditur ¨ shokeve se ¨ do te kete momente qe ¨ nuk do¨ t’u ¨ pergjigjesh menjehere mesazheve, e-mail-eve ose telefona¨ tave te tyre.

A jam i varur ndaj medias elektronike? 261

«

¨ me¨ kane¨ ndihmuar te¨ mos jem Disa gjera ¨ me e varur ndaj televizorit. E detyrova veten ¨ qe¨ kaloja para tij. Flisja te¨ kufizoja kohen ¨ ket ¨ e¨ problem vazhdimisht me mamin per ¨ dhe lutesha shume. —Ketlina

»

¨ ¨ ¨ ¨ «Kur mora celularin tim te pare, isha gjithe kohen ose ¨ ¨ ¨ duke telefonuar, ose duke shkruar mesazhe. S’beja gje tjeter. ¨ ¨ ¨ ¨ Kjo ndikoi per keq ne marredhenien time me familjen dhe me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ disa shoke e shoqe. Tani ve re qe, kur dal me shoqerine dhe ¨ ¨ ¨ ¨ jam duke biseduar me ta, nje e dy nderpresin biseden e thone: ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ‘Oh, prit pak. Duhet t’i pergjigjem nje mesazhi.’ Kjo eshte nje ¨ ¨ ¨ ¨ arsye pse nuk jam shume e lidhur me keta shoke.»—Sherli. ¨ ¨ ¨ A lexon ose shkruan ndonjehere mesazhe ndersa nget ¨ ¨ ¨ ¨ makinen, kur je ne mesim ose ne mbledhjet e krishtere? ı O Po O Jo ¨ ¨ Kur je duke biseduar me familjen ose shoket, a e nder¨ ¨ ¨ ¨ pret vazhdimisht biseden per t’iu pergjigjur ndonje e-mail-i, telefonate ose mesazhi? O Po O Jo ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A po te behet media elektronike pengese per te fjetur sa ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ duhet dhe per te bere mesimet? O Po O Jo ¨ ¨ ¨ ¨ A e sheh te nevojshme te besh disa ndryshime? Nese po, ¨ shqyrto sugjerimet e meposhtme. ¨ ¨ Si te gjesh ekuiliber? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese perdor ndonje forme te medias elektronike—qofte ¨ ¨ ¨ ¨ kompjuter, celular a ndonje pajisje tjeter—beji vetes kater ¨ ¨ pyetjet e meposhtme. Zbatimi i keshillave biblike dhe ndjekja ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e disa gjerave te thjeshta qe duhet dhe nuk duhet te besh, do ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te te ndihmojne te mos rrezikosh dhe te jesh i ekuilibruar. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Cila eshte permbajtja? «Mbusheni mendjen me gjera te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mira dhe qe meritojne levdim: gjera qe jane te verteta, fisni¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ke, te drejta, te delira, te dashura dhe te nderuara.»—Filipi¨ aneve 4:8, Today’s English Version. ¨ ¨ 262 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ LEXO M ¨ E ¨ SHUME PER KETE TEME NE VELLIMIN 2, KAPITULLI 30

¨ A i ke ¨ ti nen¨ kontroll ¨ pajisjet elektronike apo te kane ato nen kontroll?

¨ ¨  Duhet te rrish me shoket e familjen dhe ¨ ¨ ¨ te bisedosh per lajme dhe mendime ndertue¨ se.—Proverbat 25:25; Efesianeve 4:29. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨  Nuk duhet te perhapesh thashetheme te demshme, te ¨ ¨ ¨ perfshihesh ne shkembime mesazhesh e fotografish imorale ¨ ¨ ¨ ose te shohesh videoklipe e programe imorale.—Kolosianeve 3:5; 1 Pjetrit 4:15. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Kur e perdor? «Per cdo gje ka nje kohe te caktuar.» ¸ —Eklisiastiu 3:1. ¨ ¨ ¨ ¨  Duhet te kufizosh kohen qe do te kalosh me telefona¨ tat dhe mesazhet, me programet televizive ose me lojerat. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨  Nuk duhet te lejosh qe media elektronike te te marre ¨ ¨ ¨ ¨ nga koha qe ke programuar per te kaluar me shoket e famil¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ jen, per te studiuar ose per te bere aktivitete frymore.—Efe¨ ¨ sianeve 5:15-17; Filipianeve 2:4.

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ Nese filloj ta teproj me perdorimin e ı .............................................................., vendos se do te¨ kaloj ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vetem ................... ne jave me kete forme te medias. ¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Ne shoqerine e kujt jam? «Mos u mashtroni! Shoqerite e ¨ keqija prishin zakonet e dobishme.»—1 Korintasve 15:33. ¨ ¨ ¨ ¨  Duhet ta perdoresh median elektronike per te forcuar ¨ ¨ ¨ ¨ lidhjet me njerez qe ju nxitin te zhvilloni zakone te mira. —Proverbat 22:17. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨  Nuk duhet te genjesh veten; do te pervetesosh edhe ti ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ parimet, gjuhen dhe menyren e te menduarit te atyre me te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ cilet zgjedh te shoqerohesh me ane te e-mail-eve, mesazheve, televizorit, videove ose Internetit.—Proverbat 13:20. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Sa kohe po kaloj? ‘Sigurohuni per gjerat me te rendesi¨ shme.’—Filipianeve 1:10. ¨ ¨ ¨  Duhet te mbash shenim se sa ore kalon me median elektronike. ¨ ¨ ¨ ¨  Nuk duhet t’i shperfillesh verejtjet e shokeve ose drej¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ timin e prinderve nese te thone se po kalon teper kohe me ¨ ndonje pajisje elektronike.—Proverbat 26:12. ¨ ¨ Duke folur per perdorimin e mediave elektronike me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ekuiliber, Endrju qe cituam me pare, e permbledh mire kete ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ c¸ eshtje: «Pajisjet elektronike te argetojne, por vetem per nje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kohe te shkurter. Kam mesuar qe te mos e le teknologji¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne te kthehet ne nje hendek qe me largon nga familja dhe ¨ shoket.» ¨ ¨ ¨ ¨ Si ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ t’i bindesh prinderit qe te te lejojne te dalesh per qejf?

¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER:

¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pse mund ta kesh¨ te veshtir¨ e te kuptosh se je i varur ndaj ndonje forme te medias elektronike? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Cfar ¸ e mund ¨ te ndodhe nese nuk e mban nen kontroll perdorimin e medias elektronike? ¨ ¨ 264 Te rinjte pyesin . . .

¨ 37 ¨ ¨ ¨ Pse prind erit¨ s’me lene ¨ te dal per qejf? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Per ¨ Alison ¨ en, nj¨ e adoleshente ¨ ¨ ¨ ne Australi, ¨ te henave ne mengjes ne shkolle perseritet e njejta histori stresuese. ¨ ¨ ¨ ¨ «Gjithe bisedat ¨ vertiten rreth fundjav¨ es,—thote ajo.—Tregojne histori ¨ fantastike—ne sa festa shku¨ an,¨ me u puthen, madje edhe si ia mbathen ¸ ¨ sa cuna qe te mos i¨ kapte policia . . . Duket kaq e ¨ frikshme, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ por¨ ama bejne qejf! Kthehen ne shtepi ne pese te ¨ mengjesit dhe ¨ ¨ prind¨ erit s’e vrasin mendjen. ¨ ¨ Kurse un¨ e duhet te jem ne krevat para se te nise jeta e na¨ tes per to. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nejse, pasi m¨ e tregojne bemat e fundjav es, me py¨ ¨ c’b era un e . . . Thjesht shkova n e mbledhje, dola esin ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne sh¨ erbim. Me duket sikur kam humbur nje¨ rast ¨ te ¨ mir¨ e. Prandaj, ¨ ¨ zakonisht u them se s’kam bere asgje. Atehere me pyesin pse nuk dola me to. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Se e kam m e kur ¨ iken e hena?! Aspak. ¨ mos ¨ ¨ ¨ e te leht ¨ ¨ ¨ Qe te marten, t¨ e gjithe flasin per fundjaven qe i pret. ¨ ¨ Zakonisht vetem rri e i degjoj. Ndihem krejt e menjanuar!»

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A ESHTE keshtu edhe per ty e hena ne mengjes ne shko¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ lle? Mbase te duket se te gjithe bejne qejf, kurse ty prinde¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rit te kane mbyllur me kyc¸ ose te duket sikur je ne nje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ park plot lojera, por nuk te lejohet fare te luash. Nuk eshte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ puna se kerkon te shkosh pas shokeve per cdo gje, por ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ama, nganjehere do qe te besh pak qejf. Per shembull, cili ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nga keto aktivitete do te te pelqente ty per fundjaven tje¨ ter? ¨ ¨ ı O kercim O koncert O tjeter ¨ O feste

O kinema

......................................

¨ ¨ ¨ ¨ Ke nevoje per zbavitje. Ne fakt, Krijuesi yt deshiron ta ¨ ¨ ¨ ¨ shijosh rinine. (Eklisiastiu 3:1, 4) Edhe prinderit duan qe te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ zbavitesh, ndonese nganjehere nuk te duket keshtu. Ata ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund te merakosen me te drejte per dy gjera: (1) cfar ¸ e do ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te besh dhe (2) me ke do te dalesh. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ta zeme se shoket te kane ftuar te dalesh, por nuk je i ¨ ¨ ¨ ¨ sigurt si do te reagojne prinderit. Shqyrto tri mundesi dhe pasojat e tyre. MUNDESIA A MOS PYET, THJESHT SHKO ˝ ¨

¨ ¨ ¨ ¨ Perse mund ta konsiderosh kete mundesi: Ke qejf ¨ ¨ ¨ t’u besh pershtypje shokeve duke u treguar se vepron ¨ ¨ me koken tende. Kujton se di ¨ ¨ ¨ A E DIJE . . . me shume se prinderit ose nuk ¨ ke fort respekt per mendimin e ¨ Prinderit e dashur, ¨ nga ¨ tyre.—Proverbat 14:18. meraku, mund t e jen e ¨ ¨ teper kufizues.¨ Nese¨ Pasojat: Ndoshta do t’u ¨ ¨ ¨ nuk¨ e kuptojne ¨ cfar ¸ e po besh pershtypje shokeve, por ¨ ¨ u kerkon ¨ ¨ ose nese dydo te kuptojne edhe dicka ¸ tjeshojne qe ti po u mban ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ter per ty: qe je mashtrues. disa¨ informacione te r¨ e¨ ¨ Nese ua hedh prinderve, s’do nd¨ esishme, ka ¨ ¨ ¨ mundesi ¨ qe te te thone jo. ta kesh problem t’ua hedhesh ¨ edhe shokeve. Po ta marrin

?

¨ ¨ 266 Te rinjte pyesin . . .

=

¨ «Ji i mencur, ¸ ¨ biri im, dhe gezoma zemren.»—Proverbat 27:11. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vesh cfar ¸ e ke bere, prinderit do te ndihen keq, do te zhge¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ njehen dhe ka te ngjare qe s’do te te lene te dalesh me. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Eshte e pamend te mos u bindesh prinderve dhe te besh si¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pas kokes sate. Pra, kjo nuk eshte mundesia me e mire. —Proverbat 12:15. ¨ MUNDESIA B MOS PYET, MOS SHKO ˝ ¨ ¨ ¨ ¨ Perse mund ta konsiderosh kete mundesi: Pasi me¨ ¨ ¨ ndon per ftesen, vendos qe ai aktivitet bie ndesh me pari¨ ¨ ¨ ¨ ¨ met e tua ose qe disa te ftuar nuk jane shoqeri e mire. ¨ ¨ ¨ ¨ (1 Korintasve 15:33; Filipianeve 4:8) Ne anen tjeter, ke qejf ¨ ¨ te shkosh, por s’ta mban t’u thuash prinderve. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Pasojat: Nese nuk shkon ngaqe e ke te qarte se s’eshte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gje e mire, do te ndihesh me i sigurt kur t’u pergjigjesh sho¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ keve. Mirepo, nese nuk shkon vetem ngaqe s’ta mban te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pyesesh prinderit, ka rrezik te rrish ne shtepi gjithe turinj, ¨ sikur je i vetmi qe nuk zbavitet. ¨ MUNDESIA C PYET DHE PRIT ˝ ¨ ¨ ¨ ¨ Perse mund ta konsiderosh kete mundesi: E pranon ¨ autoritetin e prinderve dhe e ¨ ¨ KESHILLE respekton gjykimin e tyre. ¨ ¨ ¨ ¨ (Kolosianeve 3:20) I do dhe Kur¨ do qe te shkosh n¨ e ¨ ¨ nuk deshiron t’i lendosh duke nje grumbullim shoqe¨ ¨ ¨ ror, bej nje¨ plan daljeje. dal e vjedhurazi. (Proverbat ¨ Para se te shkosh, 10:1) Duke vepruar keshtu, ke ¨ ¨ me¨ ¨ ndo se¨ c’do te besh ¸ ¨ ose ¨ mundesi edhe te shpjegosh arc’do te thuash n ese te ¸ ¨ ¨ syet e tua. duhet t¨ e dalesh pa ndo¨ tur ndergjegjen. Pasojat: Prinderit e ndiej¨ ne se i do dhe i respekton.



¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Pse prinderit s’me lene te dal per qejf? 267

«

¨ ¨ ¨ ¨ Isha kokegdhe fare kur isha me i vogel. Gjerat ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ‘argetuese’ qe bera, me kalimin e kohes dolen ¨ ¨ se nuk ishin aq argetuese. Do perballesh se ¨ s’ben me pasojat e tyre. Ah, sikur t’i kisha ¨ ¨ degjuar prinderit! —Brajani

»

¨ ¨ ¨ ¨ Nese kerkesa jote u duket e arsyeshme, mund te te tho¨ ne po. ¨ ¨ ¨ Arsyet pse mund te thone jo prinderit ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Po sikur prinderit te thone jo? Kjo mund te te acaroje. ¨ ¨ ¨ ¨ Megjithate, po te mundohesh t’i shohesh gjerat me syrin e ¨ ¨ ¨ ¨ tyre, mund ta kesh me te lehte t’i pranosh kufizimet. Per ¨ ¨ ¨ ¨ shembull, ata mund te thone jo per nje ose disa nga arsyet ¨ e meposhtme. ¨ ¨ ¨ ¨ Njohuria dhe pervoja me e madhe. Ne shume vende, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne plazhe ka roja qe i mbrojne njerezit nga rreziqet. Po te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kishe mundesi, ka te ngjare te zgjidhje te notoje ne nje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ plazh te tille. Pse? Sepse, kur je ne uje per qejfin tend, s’e ke fort mendjen te rreziqet. Kurse rojat e plazhit nga pika ¨ ¨ e vrojtimit i pikasin me mire rreziqet. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Po ashtu, fale njohurise e pervojes qe kane, prinderit ¨ ¨ ¨ ndoshta diktojne rreziqe qe ti nuk i dallon. Njesoj si rojat e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ plazhit, synimi i tyre nuk eshte te te prishin kenaqesine, por ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te te ndihmojne te shmangesh rreziqe qe mund te te grabi¨ ¨ tin gezimin e jetes. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Dashuria per ty. Prinderit kane nje deshire te forte te te ¨ ¨ ¨ mbrojne. Nga dashuria thone po kur munden, por thone jo ¨ ¨ ¨ kur duhet. Kur ti i pyet nese mund te besh dicka, ata pye¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sin veten nese mund ta plotesojne kerkesen tende dhe pa¨ ¨ ¨ staj te pranojne pasojat. Do t’i pergjigjen po edhe vetes, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ edhe ty vetem pasi te kene arsyetuar dhe te jene bindur se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nuk do te te ndodhe ndonje gje e keqe. ¨ ¨ 268 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ LEXO M ¨ E ¨ SHUME PER KETE TEME NE VELLIMIN 2, KAPITULLI 32

Ashtu ¨ si rojat¨ e plazhit, ¨ ¨ ¨ prinderit jan¨ e n ¨ e nje¨ «pike vrojtimi»¨ me te mire nga ku mund te shohin rreziqet

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Si t’i shtosh mundesite qe te thone po ¨ ¨ Kjo varet nga kater faktore. ¨ ¨ Sinqeriteti: Para se gjithash, ji i sinqerte me veten kur ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shqyrton keto pyetje: «Ne te vertete, pse dua te shkoj? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ngaqe me pelqen aktiviteti apo ngaqe dua te me pranoje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shoqeria? Mos dua te shkoj se atje do te jete dikush qe e ¨ ¨ kam fiksim?» Pastaj tregohu i sinqerte me prinderit. Edhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ata dikur kane qene te rinj dhe te njohin mire. Prandaj, cfa¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ redo qe t’u thuash, ka shume te ngjare t’i dallojne motivet e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tua te verteta. Prinderit do te vleresojne cilt ¸ ersine tende ¨ ¨ dhe ti do te nxjerresh dobi nga mencuria e tyre. (Prover¸ ¨ ¨ ¨ bat 7:1, 2) Mirepo, nese nuk tregohesh i sinqerte, do ta

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese me vret nd nga ajo qe shoh a degjoj ne ¨ ergjegjja ¨ ¨ ¨ kinema ose ne nje grumbullim shoqeror, do te ı ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ humbin besimin te ti dhe do te pakesohen mundesite qe te ¨ thone po. ¨ ¨ Koha e duhur: Mos i mbyt me kerkesa prinderit sapo ¨ ¨ ¨ ¨ kthehen nga puna ose kur jane te perqendruar te dicka ¸ tjeter. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Bisedo me ta kur jane me te qete. Gjithsesi, mos prit deri ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ minuten e fundit e pastaj t’u besh presion te te pergjigjen aty ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per aty. Prinderve nuk u vjen mire kur detyrohen te marrin nje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vendim te nxituar. Qe te kene mundesi te mendohen, pyeti ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mjaft kohe perpara dhe do ta vleresojne qe u tregove i kujdes¨ shem. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ajo cfar ¸ e thua: Mos fol ne tym. Trego qarte cfar ¸ e do te ¨ ¨ ¨ besh. Prinderit bezdisen kur pergjigjesh «nuk e di», sidomos ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nese te kane pyetur: «Cilet do te vijne?», «A do te jete ndonje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ i rritur i pergjegjshem?» ose «Ne c’or ¸ e do te mbaroje?» ¨ ¨ Qendrimi: Mos i shih prinderit si armiq. Mendo sikur jeni ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje skuader, sepse keshtu eshte. Kur je i bindur se jane ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ anen tende, ka me pak te ngjare te flasesh me ton luftarak dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ata do te jene me te prirur te te mbeshtetin. Shmang pohime ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te tilla, si «s’keni fare besim tek une», «te gjithe do te shkojne» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ose «prinderit e shokeve te mi i lene ata pa problem». Trego¨ ju prinderve se je aq i pjekur sa ta pranosh e ta respektosh ve¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndimin e tyre. Nese vepron keshtu, do te te respektojne e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mbase heren tjeter do te jene me te gatshem te thone po. ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ˘ Pse mund te ngurrosh t’u ¨ ¨ japesh prind ¨ ¨ erve ¨ gjith ¨ e informacionet qe u duhen per te marre nje vendim? ¨ ¨ ¨ ˘ Cfar mund te vijne kur merr miratimin ¸ e pasojash ¨ e ¨ prind duke ua fshehur disa informacione ¨ erve ¨ te rendesishme?

¨ ¨ 270 Te rinjte pyesin . . .

6

¨ KOHA E LIRE

ditari im

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Pershkruaj nje¨ rast te koheve te fundit kur prinderit nuk te¨ ¨ ¨ ¨ lane te¨ dilje per ¨ qejf.¨ Shkruaj cfar ¸ e mendon se i shtyn ata te thone jo ndonjehere. ı

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Bej nje¨ liste ¨ te gjerave ¨ qe¨ ke¨ mesuar ¨ nga ¨ k¨ eta dy kapituj¨ dhe qe ka te ngjare t’i bejne prinderit te te japin leje me shpesh.

271

¨ ¨ ADHURIMI I PERENDISE

7

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 273 Te gjejme kenaqesi ne adhurim 282 Synimet

38 ¨ ¨ ¨ Si te¨ gjej kenaqesi ne adhurimin ¨ ¨ e Perendise? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Joni 16-vje ¸ eshte shtrire sa¨ gjere¨ e gjate ne shtrat. ¨ ¨ ¨ car E ema eshte te dera dhe i thote prer Joni! Ti ¸ ¨ e:¨ «Cohu ¨ e di qe¨ sot¨ kemi mbledhje.» Pjesetaret e familjes se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Jonit jane Deshmitare t¨ e Jehovait dhe pjes emarrja ne ¨ ¨ ¨ mbledhjet e krishtere esht e pjes e e rutin es familjare. ¨ ¨ ¨ Por, ¨ kohet e fundit, Jonit sikur s’ia ka qejfi te shkoje ne mbledhje. ¨ ¨ —Ohu, mami,—ankohet ai,—duhet te vij se s’ben? ¨ ¨ ¨ ¨ —L¨ eri llafet dhe vishu. Nuk dua te behem prape vone,—ia kthen ajo dhe largohet. ¨ ¨ ¨ —Degjo mami. ¨ ¨ ¨ ¨ Kjo ¨ mbase eshte feja jote, por s’do te thot e q e esht e edhe imja, —i shket ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ goja Jonit ndersa¨ e ema s’ esht e larguar shum e. ¨ E kupton qe ajo¨ e degjoi, se hapat e saj ¨ ndalen. Ajo iken pa i kthyer pergjigje. ¨ ¨ Joni¨ ndihet ¨ ¨ pak ¨ ¨ ne faj. Nuk deshiron ¨ ta¨ merzit ¨ e te emen. Por as¨ nuk ¨ do qe t’i kerkoj ¨ ¨ ¨e falje. ¨ ¨ E vetmja gje qe mund te beje, eshte . . . ¨ ¨ ¨ Duke psher¨etir te vishet. ¨ e, Joni ¨ fillon ¨ ¨ ¨ Pastaj flet n ep er dh emb e: «Do ¨ ¨ ¨ ¨ te vije dita qe¨ do t¨e marr ¨ nje¨ vendim. Un ¨ e ¨ nuk jam si te tjer¨ et n¨ e Sallen e Mbret eris ¨ ¨ ¨ e. Nuk jam i prere per t’u bere i krishtere.»

273

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A JE ndier ndonjehere si Joni ne situaten e mesiperme? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A te duket hera-heres se te tjeret kenaqen ne veprimta¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rite e krishtere, kurse ti i ben sa per te thene? Per shembull: ¨ ¨ ˘ A te duket studimi i Bibles tamam si detyrat e shko¨ lles? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Nuk te pelqen te marresh pjese ne sherbimin shtepi ¨ ¨ me shtepi? ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ A te ndodh shpesh te merzitesh ne mbledhjet e krishtere? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese pergjigjja jote eshte po, mos u ndiej keq. Mund te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mesosh te gjesh kenaqesi ne sherbim te Perendise. Le te shohim si. ¨ PROBLEMI 1 Studimi i Bibles ˝ ¨ ¨ ¨ Pse nuk eshte e lehte? Mbase mendon se nuk je «tip ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ studioz». Nuk perqendrohesh dot gjate: e ke te veshtire te ¨ ¨ ¨ rrish ulur dhe te jesh i vemendshem. Pastaj, a nuk ke boll ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mesime per te bere? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Pse duhet ta besh? Bibla jo vetem eshte e frymezuar ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nga Perendia, por eshte edhe «e dobishme per t’i mesuar e ¨ ¨ ¨ ¨ ndihmuar njerezit dhe per t’i ndrequr e per t’u treguar si te ¨ jetojne». (2 Timoteut 3:16, Contemporary English Versi¨ ¨ ¨ ¨ on) Studimi i Bibles dhe meditimi per ate qe lexon, mund ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te te ndihmojne t’i shohesh gjerat nga nje ¨ ¨ ¨ kendveshtrim i ri. Duhet pranuar se asgje me ¨ ¨ ¨ vlere nuk arrihet pa derdhur mund. Ne qofte ¨ ¨ ¨ ¨ se deshiron te jesh i zoti ne ndonje sport, ¨ ¨ ¨ ¨ duhet te mesosh rregullat dhe te stervitesh. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese deshiron te jesh i shendetshem, duhet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te besh fizkulture. Po keshtu, ne rast se de¨ ¨ ¨ ¨ shiron te mesosh per Krijuesin, duhet te stu¨ ¨ ¨ diosh Fjalen e Perendise. ¨ ¨ 274 Te rinjte pyesin . . .

=

¨ ¨ ¨ ¨ «Shnderrohuni, duke perterir ¨ ¨ ¨ ¨ e mendjen ¨ tuaj, qe te v ertetoni se cili esht ¨ ¨ ¨ e vullneti i mire, i pranuesh ¨ ¨ em e i¨ persosur i Perendise.»—Romakeve 12:2. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ja c’thon e moshataret e tu. «Kur hyra ne shkolle te ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mesme, u ndodha para nje udhekryqi. Te tjeret benin ¨ ¨ ¨ ¨ lloj-lloj gjerash te gabuara dhe une duhej te merrja disa ve¨ ¨ ¨ ¨ ndime: ‘A dua vertet t’i bej keto gjera? A jam e sigurt se ajo ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe po me mesojne prinderit, eshte e verteta?’ Duhej t’i gje¨ ¨ ja vete pergjigjet.»—Cedza. ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ «Gjithnje besoja se ajo qe kisha mesuar ishte e verteta, ¨ ¨ por kisha nevoje t’i jepja prova vetes. Nuk duhej te ishte ¨ ¨ thjesht feja e familjes, por duhej ta beja fene time.»—Nelisa. ¨ ¨ ¨ ¨ C’mund te besh? Bej nje program studimi personal si¸ ¨ ¨ ¨ ¨ pas nevojave te tua. Do te zgjedhesh ti se cilat tema do te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ studiosh. Nga t’ia nisesh? Perse te mos besh ca kerkime ne ¨ ¨ Bibel dhe te shqyrtosh me kujdes bindjet e tua, mbase ¨ ¨ ¨ ¨ duke perdorur librin Cfar ¸ e meson vertet Bibla? 1 ¨ ¨ 1 Botuar nga Deshmitaret e Jehovait.

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese deshiron te¨ jesh ¨ i shendetsh ¨ em fizikisht, duhet t e b esh fizkultur e. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese ¨ deshiron te jesh ¨ i shendetshem ¨ frymesisht, ¨ ¨ duhet te studiosh Fjalen e Perendise

275

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Futju punes! Ve nje shenje  perbri dy ose tri temave ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ biblike me poshte per te cilat do te doje te mesoje me shu¨ ¨ ¨ ¨ me ose nese deshiron, shkruaj disa ti vete. ¨

¨

O A ekziston nje Perendi? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ O Si te sigurohem se shkrimtaret e Bibles u frymezuan nga Perendia? ¨ O Pse duhet te besoj te krijimi dhe jo tek evolucioni? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kam qe ekziston? ¸ e eshte Mbreteria e Perendise dhe c’prova ¸ O Cfar ¨ ¸ e ndodh kur njeriu vdes? O Si ta shpjegoj bindjen time se cfar ¨ ¨ ¨ O Pse duhet te jem i bindur se do te kete ringjallje? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ O Si te sigurohem se cila eshte feja e vertete?

ı .................................................................................................. .................................................................................................. ..................................................................................................

¨ ¨ ¨ PROBLEMI 2 Pjesemarrja ne sherbim ˝

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Pse nuk eshte e lehte? Ideja se do te flasesh me te tje¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ret per Biblen ose do te takosh ndonje shok shkolle ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sherbim, mund te te frikesoje. ¨ ¨ ¨ ¨ Pse duhet ta besh? Jezui u tha ithtareve te tij: «Beni ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dishepuj . . . dhe mesojuni te zbatojne te gjitha gjerat ¨ ¨ qe ju kam urdheruar.» (Mateu A E DIJE . . . 28:19, 20) Por ka edhe arsye ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te tjera pse duhet bere. StuNuk ¨ ¨ ¨ eshte e gabuar ¨ ¨ dimet tregojne se ne disa vete¨ kesh pyetje per ¨ ¨ ¨ ¨ ate nde, ndonese shume te rinj beqe beson ¨ dhe perse e ¨ ¨ ¨ ¨ beson. Ne fakt, te b¨ esh sojne te Perendia dhe te Bibla, ¨ ¨ ¨ pyetje dhe ata nuk kane nje shprese rea¨ ¨ pastaj ¨ te ¨ besh esht ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ k¨ erkime, ¨ ¨ e¨ ¨ le per te ardhmen. Nepermjet nje menyr¨e e mire p¨ er te ¨ ¨ ¨ studimit te Bibles, ke pikerisht zbuluar n ese ajo q e be¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ son¨ per Per ate informacion qe kerkojne e ¨ endine, eshte ¨ ¨ ¨ e vertete.—Veprat 17:11. qe u duhet shume moshatare¨ ¨ ¨ ¨ ve te tu. Nese flet me te tjere

?

¨ ¨ 276 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ per bindjet e tua, do te ndihesh me mire me veten dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ c’¸ eshte me e rendesishmja, do t’ia gezosh zemren Jehovait.—Proverbat 27:11. ¨ ¨ ¨ ¨ Ja c’thon e moshataret e tu. «Bashke me nje shoqe ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pergatitnim hyrje te efektshme dhe mesonim si te kaper¨ ¨ ¨ ¨ cenim kundershtimet dhe si te benim rivizita. Kur fillova te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ perpiqesha me shume, gjeta me teper kenaqesi ne sherbim.» —Nelisa. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Nje moter e krishtere me ka ndihmuar jashte mase. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ajo eshte gjashte vjet me e madhe se une dhe me fton te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dalim bashke ne sherbim, e ndonjehere edhe per te ngre¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne mengjes. Me tregonte shkrime inkurajuese qe me ndih¨ ¨ ¨ ¨ muan te ndryshoja pikepamje. Tani, fale shembullit te saj ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te shkelqyer, interesohem me shume per njerezit. Nuk do ¨ ¨ t’ia shperblej dot kurre!»—Shonteja. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ C’mund te besh? Me lejen e prinderve, gjej dike me ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te rritur ne kongregacion qe te dalesh ne sherbim. (Ve¨ ¨ prat 16:1-3) Bibla thote: «Hekuri mpreh hekurin. Keshtu ¨ ¨ ¨ edhe nje njeri mpreh fytyren e nje tjetri.» (Proverbat 27:17) ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nxjerr shume dobi po te shoqerohesh me me te rritur qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kane pervoje te pasur. «Ndihesh shume me rehat kur je ¨ ¨ ¨ me me te rritur»,—thote Aleksa 19-vjecare. ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ Futju punes! Shkruaj me poshte emrin e dikujt ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kongregacion, pervec¸ prinderve, qe mund te te ndihmoje ¨ ¨ ne sherbim.

ı .................................................................................................. ¨ PROBLEMI 3 Ndjekja e mbledhjeve te krishtere ˝ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Pse nuk eshte e lehte? Pasi ke kaluar gjithe diten ulur ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne klase, te degjosh nje ose dy ore fjalime biblike mund te ¨ ¨ ¨ ¨ te duket nje perjetesi. ¨ ¨ ¨ ¨ Pse duhet ta besh? Bibla i nxit te krishteret: «Le te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ interesohemi per njeri-tjetrin, qe te nxitemi per dashuri ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Si te gjej kenaqesi ne adhurimin e Perendise? 277

«

¨ Feja ku bej¨ pjese¨ nuk esht e¨ me¨ thjesht feja ¨ ¨ ¨ e prinderve te mi, por feja ime. Jehovai esht e¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Perendia im dhe nuk dua te bej asgje qe do ¨ ¨ enien ¨ te¨ demtonte marredh time me te.¨ —Samanta

»

¨ ¨ dhe vepra te shkelqyera, pa braktisur mbledhjet tona, sic¸ e ¨ ¨ ¨ kane zakon disa, por duke inkurajuar njeri-tjetrin e aq me ¨ ¨ teper tani, qe e shihni se dita po afrohet.»—Hebrenjve 10: 24, 25. ¨ ¨ ¨ ¨ Ja c’thon e moshataret e tu. «Eshte e domosdoshme ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te pergatitesh per mbledhjet e kongregacionit. Nganjehere ¨ duhet ta detyrosh veten. Ama, kur pergatitesh, i shijon ¨ ¨ ¨ ¨ mbledhjet, sepse e di per cfar ¸ e po flitet e mund te marresh ¨ ¨ pjese edhe vete.»—Elda. ¨ ¨ «Pas njefare kohe vura re se kur komentoja, mbledhjet ¨ ¨ me dukeshin me interesante.»—Xhesika. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ C’mund te besh? Rezervo kohe te pergatitesh qe me ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ perpara dhe, po te kesh mundesi, bej nje koment. Kjo do

¨ ¨ ¨ hapat qe dua te bej . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Do te lexoj Biblen ......... minuta cdo ¸ dite dhe do te pergati¨ ¨ tem per mbledhjet e krishtere ......................... cdo ¸ jave. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Qe te¨ perqendrohem me shume ne mbledhjet e krishtere, do te ı .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ Pyetje qe dua t’u bej prinderve: .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te te ndihmoje te ndihesh me i KESHILLE ¨ ¨ ¨ perfshire ne mbledhje. ¨ ¨ ¨ Merr nje ¨ bllok dhe Le ta ilustrojme. Kur kenambaj shenim ¨ ¨ ¨ pikat qesh me shume: kur shikon kryesore ne mbledhjet ¨ ¨ ¨ ndonje sport ne televizor apo e krishtere. koha ¨ ¨ Keshtu ¨ ¨ ¨ ¨ do te kaloje me shpejt kur luan vete ne fushe? Naty¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhe do ta kesh me te risht kenaqesh me shume kur ¨ ¨ ¨ ¨ lehte te mesosh. merr pjese, sesa kur je spekta¨ ¨ ¨ tor. Pse te mos i shohesh me ke¨ te sy edhe mbledhjet e krishtere? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Futju punes! Shkruaj me poshte se kur ke mundesi te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kalosh vetem 30 minuta cdo ¸ jave per t’u pergatitur per nje mbledhje kongregacioni.



ı .................................................................................................. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Shume te rinj po e shohin vete sa te verteta jane fjalet ¨ ¨ ¨ e Psalmit 34:8: «Provoni dhe shijoni se sa i mire eshte Je¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ hovai!» A kenaqesh kur vetem degjon per nje ushqim qe te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ leshon goja leng? A nuk eshte me mire ta shijosh vete ate ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ushqim? E njejta gje eshte edhe me adhurimin e Perendi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ se. Provoje dhe shijoje vete sa kenaqesi te sjell pjesema¨ ¨ ¨ ¨ rrja ne veprimtarite frymore. Bibla thote se ai qe nuk ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mbetet vetem degjues, por behet zbatues i fjales, «eshte i lumtur».—Jakovi 1:25. ¨ ¨ NE KAPITULLIN TJETER:

¨ ¨ ¨ ¨ Meso si te vesh dhe te arrish synime.

¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ˘ Pse mund t’i duken te merzitshme veprimtarite ¨ e krishtere nje adoleshenti? ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Ne cilen ¨ prej ¨ ¨ tri aspekteve ¨ te adhurimit ¨ ¨ qe¨ u diskutuan ne kete kapitull, do te doje te permiresoje? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Si te gjej kenaqesi ne adhurimin e Perendise? 279

¨ ata vune synime ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Bibla thote: «Nuk e dini se c’do te behet neser me jeten ¨ ¨¸ tuaj.» (Jakovi 4:14) Ndonjehere, vdekja vjen papritur edhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per nje te ri. Ndersa lexon pervojen e Katrines dhe te Kajlit, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ver re se si bene nje emer te mire para Perendise Jehova ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gjate jetes se tyre te shkurter duke vene dhe arritur synime frymore.—Eklisiastiu 7:1. ¨ ¨ ¨ Katrina vdiq ne moshen 18-vjecare, por qe kur ishte ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 13, kishte shkruar tashme nje «plan per jeten»—nje liste ¨ ¨ ¨ ¨ synimesh qe donte te arrinte. Nder synimet e saj ishin: te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ fillonte sherbimin e plotkohor, te sherbente ne nje vend ku ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kishte nevoje per mesues te Bibles dhe te punonte me te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ atin ne projektet e ndertimit te Sallave te Mbreterise. Ajo ¨ ¨ ¨ ¨ shkroi: «Ia kam kushtuar jeten Perendise Jehova.» Qellimi ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ i Katrines ishte ‘te jetonte sipas normave te tij, ne nje me¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nyre qe e ben te lumtur Ate’. Gjate funeralit, Katrina u per¨ ¨ ¨ ¨ shkrua «si nje vajze e bukur qe kishte planifikuar qe qe¨ ¨ ¨ ¨ ndra e gjithe jetes se saj te ishte Jehovai».

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Qe ne moshe te re, Kajlin e kishin mesuar te kishte ¨ ¨ ¨ synime. Pasi vdiq ne nje aksident automobilistik ne mo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shen 20-vjecare, te afermit e tij gjeten nje «liber synimesh» ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe mamaja e kishte ndihmuar te bente qe kur ishte vetem ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kater vjec.¸ Nder synimet e tij ishin: te pagezohej, te mban¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te fjalime ne Sallen e Mbreterise dhe te sherbente ne seli¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne e Deshmitareve te Jehovait, ku te punonte ne prodhi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ min e literatures qe do t’i ndihmonte njerezit te mesonin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per Perendine. Pasi shfletoi librin e synimeve te Kajlit, te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ bere shume vjet me pare, mamaja e tij tha: «Ai i arriti te gji¨ tha keto synime.» ¨ ¨ Po ti, cfar e synimesh ke vendosur? Ti nuk e di se cfar ¸¨ e ¨ ¨ ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ do te te sjelle e nesermja. Prandaj, perdore ne menyre sa ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me te plote cdo sate. Ashtu si Katrina dhe Kaj¸ ¨ dit¨ e te¨ jetes ¨ ¨ li, kaloje kohen ne menyre sa me vlefshme. Imito apostu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ llin Pavel, qe tha ne fund te jetes se tij: «Luften e shkelqyer ¨ ¨ e bera, vrapimin e perfundova, besimin e ruajta.» (2 Timo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ teut 4:7) Kapitulli i ardhshem do te te ndihmoje ne kete aspekt. 281

39

Si t’i arrij synimet? ¨ nga keto ¨ gjera ¨ do te¨ Cilen doje me¨ shume¨ te¨ kishe? ı O Me¨ shume¨ besim te vetja ¨

¨

O Me¨ shume¨ miq O Me shume lumturi

¨ ¨ ¨ ¨ NE TE vertete, mund t’i ¨ ¨ kesh te tria! Si? Duke ve¨ ne dhe arritur synime. Shqyrtoni sugjerimet e ¨ meposhtme: ¨ ¨ ¨ ¨ Me shume besim te vetja. Kur ve synime te vogla dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ i arrin, do te marresh zemer per te vene edhe synime te me¨ ¨ ¨ dha. Gjithashtu, do te kesh me shume besim te vetja kur ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gjendesh perballe sfidave te perditshme, si per shembull ¨ ¨ ¨ presionit te bashkemoshatareve. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Me shume miq. Njerezve u pelqen te shoqerohen me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ata qe kane pikesynime, qe e kane te qarte se cfar ¸ e duan te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ arrijne dhe jane te gatshem per te punuar ne ate drejtim. ¨ ¨ ¨ ¨ Me shume lumturi. Le ta themi hapur: nuk eshte ndo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje qejf i madh te rrish kot ose te presesh qe jeta vetiu te ¨ ¨ ¨ behet me e bukur. Por, kur ve dhe arrin synime, ndihesh i ¨ ¨ ¨ kenaqur me arritjet e tua. A je gati te fillosh? Faqet ne vijim ¨ ¨ ¨ do te te ndihmojne.1 ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Keto sugjerime jane per synime afatshkurtra, por parimet zbatohen edhe per synime afatgjata.

¨ ¨ 282 Te rinjte pyesin . . .

«

Shkurajohesh kollaj kur nuk ke ku ¨ te¨ perqendrohesh ose kur nuk ke asgje¨ qe¨ e pret me padurim. Por kur ve¨ synime dhe i arrin, ndihesh mire¨ me veten. —Ridi

¨ 1 PERCAKTO

»

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1. Mendo cfar ¸ e synimesh mund te vesh. Ne kete faze ¨ ¨ ¨ ¨ zbavitu e mos e vrit shume mendjen; vetem hidh ne leter sa ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me shume ide. Perpiqu te gjesh te pakten 10 synime te mundshme. ¨ ¨ ¨ 2. Shqyrto synimet qe shkrove. Cilat te duken me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ emocionuese? Po me te veshtira? Per cilat do te ishe me ¨ ¨ krenar po t’i arrije? Ki parasysh se, nese synon dicka ¸ qe ka ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shume rendesi per ty, ka te ngjare qe ta arrish synimin. ¨ ¨ ¨ ¨ 3. Vendos perparesite. Renditi synimet sipas radhes ¨ ¨ qe deshiron t’i arrish.

Ja disa synime

¨ et ¨ k i perk ¨ te:¨ Te¨ ze¨ nje¨ shok ose shoq¨ e qe nu ¨ ¨ ¨ esi Miq ¨ sime. Te¨ rivendos nje miqesi te vjeter. grup-moshes ¨ e.¨ ¨ ¨ ¨ ¨ deti: Te¨ bej¨ fizkulture te pakten 90 minuta ne jav Sh¨ en ¨ ¨ ¸ nate.¨ Te fle tete ore cdo ¨ ¨ ¨ j notat ne¨ matematike.¨ T¨ e perballoj ¨ ireso ¨ erm ¨ te e gabuar. Shkolla: Te p ¨ ¨ itin te¨ bej¨ ate¨ qe¨ esh presionet e atyre qe me nx ¨ 15 minuta. ¨ cdo dite¨ per ¨ oj Biblen ¨ ¸ ¨ ¨ lex e T re: ¨ mo Gj¨endja fry ¨ bindjet e mia fetare me nje shok klase kete jave. Te flas per

2 PLANIFIKO ¨ Per secilin nga ¨ synimet qe ke zgje¨ dhur, ndiq keto hapa:

¨ ¨ ¨ ¨ Bej nje liste te synimeve.

¨ ¨ Vendos nje afat. Ne fund ¨ ¨ te fundit, synimi pa nje afat ¨ ¨ ¨ ¨ mbetet vetem nje enderr. ¨ Planifiko hapat qe ¨ ¨ duhet te marresh. ¨ Parashiko pengesat qe ¨ ¨ mund te hasesh. Pastaj ¨ mendo si t’i kapercesh. ¨ Merr nje zotim. Premtoji ¨ ¨ vetes se do te besh cmos ta ¸ ¨ ¨ arrish kete synim. Tani ¨ ¨ firmos dhe sheno daten.

?

A E DIJE . . .

¨ ¨ ¨ Sa me i madh¨ te jet ¨ e synimi, aq m e i k enaqur ¨ do te ndihesh kur ta arrish. ¨ ¨ 284 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ etimin ne Angli. Te mesoj anglisht per udh 1 korrik Hapat

¨ ¨ ¨ rehje. 1. Te gjej nje liber ¨me shp ¨ ¨ j dhjete fjale¨ cdo ¨ eso ¸ jave. 2. Te m ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ in anglisht. ¨ 3. Te degjoj te tjere q¨ e flas ¨ ¨ ¨ oj dikujt qe te¨ me¨ kontrolloje ne gramatike 4. T’i k¨ erk dhe ne shqiptim. ¨ shme Pengesa te mund ¨

¨ ¨ lisht Asnje qe kam afer nuk flet ang ¨ Si t’i kapercej?

¨ jistrime audio Te shkarkoj nga Interneti reg ¨ w.org. w.j ww ne anglisht nga adresa ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... .....

Firma

¨ ¨ Synimet ¨ ¨ jane si nje projekt ¨ ¨ ne let¨ er—duhet pun e per ¨ t’i bere realitet

..... ..... ..... .....

..... ..... ..... ..... ....

Data

¨ ¨ KESHILLE

¨ ¨ Mos u shqeteso¨ nese nuk mund t’i ¨ permba¨ hesh rreptesisht nje plani. Ji elastik dhe ¨ ¨ bej ¨ rregullime nd¨ ersa perparon drejt ¨ permbushjes se synimit.



=

¨ «Planet e atij¨ qe ngulmon, sjellin me siguri perfitim.»—Proverbat 21:5. ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙

3 VEPRO

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Fillo menjehere. Pyet veten: «Cfar ¸ e mund te bej sot si ¨ ¨ ¨ hap te pare drejt synimit?» Kuptohet, ndoshta jo cdo ¸ ¨ gje do¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te shkoje pike per pike sipas planit, por mos lejo qe kjo te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te prese krahet. Sic¸ thote Bibla, «ne qofte se pret derisa era ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhe moti te behen tamam te pershtatshem, kurre nuk do te ¨ ¨ ¨ ¨ mbjellesh, e as nuk do te korresh gje». (Eklisiastiu 11:4, ¨ ¨ ¨ ¨ ECM) Shiko nese mund te besh sot dicka, sado e vogel qo¸ ¨ ¨ fte, dhe beje. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Hidhu nje sy synimeve cdo ¸ dite. Kujto pse eshte i re¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndesishem secili prej tyre. Sheno perparimin qe ke bere ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ duke vene nje shenje  (ose daten e realizimit) perbri cdo ¸ ¨ ¨ hapi, ndersa shkon drejt arritjes se synimit. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Perdor imagjinaten. Shko me mendje perpara ne kohe dhe imagjinoje veten sikur je duke e arritur synimin. Imagji¨ ¨ no ndjesine sikur ta kesh arritur synimin tashme. Pastaj, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kthehu prapa duke pare secilin hap qe duhet te besh per te ¨ ¨ ¨ arritur synimin. Se fundi, perfytyroje veten duke i permbu¨ ¨ shur konkretisht hapat njeri pas tjetrit dhe imagjino sa mire ¨ ¨ ¨ do te ndihesh kur ta arrish synimin. Tani pervishju punes! ¨ CFAR E MENDON? ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ A mund te ndodhe te kesh njekoh esisht me teper ¨ synime se c’duhet?—Filipian eve 1:10. ¸ ¨ ¨ ¨ ˘ A nenkupton v¨ enia e synimeve t¨ e planifikosh cdo ¸ ¨ ¨ minute te jetes sate?—Filipianeve 4:5. ¨ ¨ 286 Te rinjte pyesin . . .

¨ JA NJE MODEL

Timoteu ¨ Timoteu po largohet nga shtepia, jo se ka probleme ¨ ¨ ¨ ¨ me familjen, por per te shoqeruar apostullin Pavel si shok ¨ ¨ ¨ ¨ misionar. Megjithese ne vitet e fundit te adoleshences, Ti¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ moteu eshte tashme nje burre i pergjegjshem per te cilin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «vellezerit ne Lister dhe Ikoni flitnin mire». (Veprat 16:2). ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Pavli ka besim se Timoteu mund te beje gjera te medha ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne sherbim te Perendise. Dhe keshtu ndodh. Ne vitet e me¨ ¨ ¨ passhme, Timoteu udheton ne shume vende, duke formu¨ ¨ ar kongregacione dhe duke forcuar vellezerit e motrat. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cilesite e shkelqyera te Timoteut e bene shume te dashur ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per Pavlin, i cili rreth 11 vjet me vone u thote filipianeve: ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Nuk kam askend tjeter me nje natyre si e tija, qe te kujde¨ ¨ ¨ set sinqerisht per punet tuaja.»—Filipianeve 2:20. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A e ke vene veten ne dispozicion qe Perendia te te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ perdore ne sherbim te tij? Nese po, te presin bekime te me¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dha. Jehovai i vlereson vertet te rinjte qe ‘paraqiten vull¨ ¨ ¨ ¨ netarisht’. (Psalmi 110:3) Per me teper, mund te jesh i si¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gurt se Perendia Jehova «nuk eshte i padrejte, qe te ¨ ¨ harroje vepren tuaj».—Hebrenjve 6:10.

¨ ¨ ADHURIMI I PERENDISE

7

ditari im

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Shkruaj me poshte se cfar ¸ e te bind qe ekziston nje Perendi i dashur. ı

¨ ¨ ¨ ¨ Shkruaj dy synime qe do te doje te vije ne lidhje me ¨ adhurimin tend.

¨ ¨ 288 Te rinjte pyesin . . .

S

H

T

O

J

C

A

¨ PRINDERIT PYESIN . . . ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Si t’ia bej qe femija im te flase me mua?» ¨ ¨ ¨ ¨ «A duhet t’i ve orar per t’u kthyer ne shtepi?» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Si ta ndihmoj vajzen te ket ¨ ¨ e nje¨ pikepamje te ekuilibruar per dieten?» 

¨ ¨ ¨ ¨ Keto jane disa nga 17 pyetjet qe marrin pergji¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gje ne kete Shtojce. Materiali ndahet ne gjashte pje¨ ¨ ¨ ¨ se dhe ka referime nga kapitujt perkates si nga velli¨ ¨ ¨ mi 1, edhe nga vellimi 2 i librit Te rinjte pyesin . . . ¨ Pergjigje praktike. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Lexojeni kete shtojce. Nese eshte e mundur, dis¨ ¨ ¨ kutojeni me bashkeshortin tuaj. Pastaj perdorini ke¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shillat per te ndihmuar femijen tuaj. Pergjigjet qe ¨ ¨ ¨ ¨ gjenden ketu jane te besueshme. Nuk bazohen ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mencurin ezore qe deshton, por ne Fjalen e Pe¸ ¨ e njer ¨ ¨ rendise, Biblen.—2 Timoteut 3:16, 17.

































































































































































290 Komunikimi 297 Rregullat 302 Liria 307 Seksi dhe periudha e njohjes 311 Problemet emocionale 315 Gjendja frymore

Shtojca 289

KOMUNIKIMI

KOMUNIKIMI ¨ ¨ ¨ C’t ¸ e keqe¨ ka te ¨ debatoj me bashkeshortin ose me femijet? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ne martese do te kete se s’ben mosmarreveshje. Me¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gjithate, menyren si do t’i zgjidhni e keni ne dore. Mos¨ ¨ ¨ ¨ marreveshjet e prinderve ndikojne shume te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ SHIH VELLIMIN 1, femijet. Kjo c¸ eshtje meriton kujdes te vecan¨ ¨ ¨ ¨ ¨¸ KAPITULLI 2 ¨ te, pasi martesa juaj eshte nje model qe ka DHE VELLIMIN 2, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ KAPITULLI 24 shume te ngjare te ndiqet nga femijet tuaj ¨ ¨ ¨ ¨ kur te martohen. Perse te mos i perdorni ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mosmarreveshjet si nje rast per te treguar cila eshte rruga e ¨ ¨ duhur per t’i zgjidhur ato? Provoni sugjerimet e meposhtme: ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Degjo. Bibla na thote te jemi ‘te shpejte ne te degjuar, te ¨ ¨ ¨ ¨ mos nxitohemi ne te folur e te mos zemerohemi shpejt’. (Ja¨ kovi 1:19) Mos i hidh dru zjarrit duke ‘e kthyer te keqen me ¨ ¨ ¨ ¨ te keqe’. (Romakeve 12:17) Edhe nese bashkeshorti nuk ka ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ deshire te degjoje, ti nga ana jote mund te zgjedhesh te degjosh. ¨ ¨ ¨ ¨ Perpiqu te sqarohesh, jo te kritikosh. Me qetesi thuaji ¨ ¨ bashkeshortit se si ndihesh nga sjellja e tij ose e saj. («Le¨ ¨ ¨ ndohem kur ti . . . ») Mos iu dorezo prirjes per te akuzuar ¨ ¨ ¨ ¨ dhe kritikuar. («Ti nuk pyet per mua.» «Kurre nuk me degjon.») ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nderprite debatin. Ndonjehere eshte me mire ta nder¨ ¨ ¨ ¨ presesh debatin dhe te bisedoni kur te jene ftohur gjakrat. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Bibla thote: «Fillimi i grindjes eshte sikur t’u cel ¸ esh rruge ¨ ¨ 290 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Nderkohe, mos perdor ndjenjat e fajit per ta nxitur femijen adoleshent te veproje.

Shtojca 291

KOMUNIKIMI

¨ ¨ ¨ ¨ ujerave; largohu, pra, perpara se te plase sherri.»—Proverbat 17:14. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Kerkojini falje njeri-tjetrit e, nese duhet, edhe femijeve. ¨ ¨ ¨ ¨ Briana 14-vjecare thote: «Ndonjehere pasi jane grindur, pri¨ ¨ ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ nderit na kerkojne falje mua dhe vellait me te madh, sepse ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e dine se si ndikon te ne.» Nje nga gjerat me me vlere qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund t’u mesoni femijeve eshte te thone me perulesi: «Me fal.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Po nese debati eshte mes teje dhe femijeve? Mendo se ¨ ¨ ¨ mos je ti qe po i hedh benzine zjarrit pa dashje. Per she¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mbull, hidhi nje sy situates ne fillim te kapitullit 2 ne fa¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qen 15 te ketij vellimi. A mund te dallosh disa nga gjerat qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ beri nena e Rakeles qe vetem sa e acaruan grindjen? Si ta ¨ ¨ ¨ ¨ shmangesh grindjen me femijen tend adoleshent? Provo su¨ gjerimet e meposhtme: ¨ ¨ ¨ ˘ Shmang shprehjet pergjithesuese, si: «Ti gjithmone ¨ ¨ ¨ ¨ . . . » ose «Ti kurre . . . » Keto shprehje vetem sa e nxitin fe¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mijen te mbrohet. Tek e fundit, ne pergjithesi ato jane ekza¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gjerime dhe femija yt e di kete. Gjithashtu, ai mund te dije se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shprehjet pergjithesuese ne te vertete me shume tregojne ¨ ¨ ¨ ¨ acarimin tend, sesa papergjegjshmerine e tij. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Ne vend qe te perdoresh pohime te vrazhda qe fillojne ¨ ¨ ¨ me «ti», perpiqu te tregosh si ndikon sjellja e tij te ti. Per she¨ ¨ mbull: «Une ndihem . . . kur ti . . . » E beson apo jo, thelle¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ thelle ndjenjat e tua kane rendesi per femijen. Nese i thua ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ si ndihesh, ka shume mundesi ta nxitesh te bashkepunoje.1 ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Sado e veshtire te jete, permbahu derisa ta ndiesh ¨ ¨ ¨ qe e ke nen kontroll veten. (Proverbat 29:22) Ne rast se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tema qe shkakton grindjen eshte rreth puneve te shtepise, ¨ ¨ ¨ ¨ diskutoje me femijen. Shkruaj cfar konkretisht nga ¸ e kerkon ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ femija dhe, po te jete e nevojshme, beja te qarta pasojat ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nese u ben bisht kerkesave te tua. Degjoje me durim kur ¨ shpreh mendimin e tij, edhe kur te duket i gabuar. Shumica

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e adoleshenteve reagojne me mire ndaj dikujt qe i degjon, ¨ sesa ndaj dikujt qe i mban leksion. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Para se te arrish ne perfundimin e nxituar se femijen e ¨ ¨ ka rrembyer fryma e rebelimit, mbaj parasysh se shume nga ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sa veren eshte pjese e zhvillimit te tij te natyrshem. Femija ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund te debatoje per dicka thjesht per te treguar se po rri¸ ¨ ¨ ¨ ¨ tet. Perpiqu fort te mos perfundoni ne grindje. Mos harro se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ menyra si reagon ti ndaj provokimit, i jep nje mesim femijes. ¨ ¨ ¨ ¨ Ji nje shembull ne shfaqjen e durimit dhe shpirtgjeresise. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Keshtu ka shume mundesi qe djali ose vajza do te te imitoj¨ ne.—Galatasve 5:22, 23.

KOMUNIKIMI



¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Sa duhet te dine femijet per te kaluaren time? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Imagjinoje veten ne kete situate. Po ha darke me ba¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shkeshortin, vajzen dhe disa miq te familjes. Gjate bisedes, ¨ ¨ ¨ ¨ dikush permend dike me te cilin shoqerohe¨ ¨ ¨ SHIH VELLIMIN 1, she dhe u ndave para se te njihje bashkeKAPITULLI 1 ¨ shortin. Vajzes gati sa nuk i bie piruni nga ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dora. «Domethene dilje me dike tjeter?»—thote ajo e shta¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ngur. Kete histori nuk ia ke treguar vajzes. Tani ajo kerkon te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dije me shume. Cfar ¸ e do te besh? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Zakonisht eshte mire t’i mirepresesh pyetjet e femijes. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ne fund te fundit, sa here ai ose ajo ben pyetje dhe degjon ¨ ¨ ¨ ¨ pergjigjet e tua, do te thote se po komunikoni, dicka ¸ qe shu¨ ¨ ¨ mica e prinderve e deshirojne. ¨ ¨ ¨ ¨ Deri ku t’i tregosh per te kaluaren tende djalit ose ¨ duhet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vajzes? Eshte e natyrshme qe disa gjera te sikletshme do te ¨ ¨ ¨ ¨ preferoje t’i mbaje per vete. Sidoqofte, kur eshte me vend, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund te jete nje ndihme per femijen t’i tregosh disa nga ve¨ ¨ ¨ ¨ shtiresite qe ke kaluar. Perse? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mendo per kete shembull. Nje here apostulli Pavel tregoi ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per veten: «Kur dua te bej ate qe eshte e drejte, ajo qe eshte ¨ ¨ 292 Te rinjte pyesin . . .



¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Si t’ia bej qe femija im te flase me mua? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Kur femijet ishin te vegjel, ndoshta flitnin me ty per cdo ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gje. Kur i pyesje per ndonje gje, ata pergjigjeshin pa u me¨ ¨ nduar shume. Madje shpesh as nuk te duhej t’i pyesje, se¨ ¨ ¨ ¨ pse t’i tregonin te gjitha me nje fryme. Kurse tani, te duket ¨ SHIH VELLIMIN 1, KAPITUJT 1 DHE 2

Shtojca 293

KOMUNIKIMI

¨ ¨ ¨ ¨ e keqe, eshte brenda meje. . . . C’njeri i mjere qe jam!» (Ro¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ makeve 7:21-24) Perendia Jehova i frymezoi keto fjale qe te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shkruheshin e te ruheshin ne Bibel per dobine tone. Dhe ¨ ¨ ¨ ¨ vertet perfitojme, sepse kush prej nesh nuk e gjen veten ne ¨ ¨ fjalet e sinqerta te Pavlit? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Po njesoj, kur degjon per zgjedhjet e mira qe ke bere dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per gabimet e tua, femija e ka me te lehte te gjeje veten te ti. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Kuptohet, ti je rritur ne tjeter kohe. Megjithate, ndonese ko¨ ¨ ¨ het kane ndryshuar, natyra njerezore nuk ka ndryshuar dhe ¨ ¨ as parimet biblike. (Psalmi 119:144) Kur bisedon me femijet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e tu adoleshente per veshtiresite qe ke hasur dhe si i ke ka¨ ¨ luar, kjo mund t’i ndihmoje te zgjidhin problemet e tyre. «Kur ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ zbulon se prinderit kane kaluar veshtiresi te ngjashme me te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tuat, kupton se jane njerez si ti»,—thote nje djale me emrin ¨ ¨ Kameron. Ai shton: «Dhe, kur te del ndonje problem, e pyet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ veten nese edhe prinderit kane kaluar dicka ¸ te tille?» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Kujdes: s’ka nevoje qe sa here i tregon dicka femijes ta ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ perfundosh me nje keshille. Vertet, ndoshta ke merak se ¨ ¨ ¨ ¨ adoleshenti do te nxjerre perfundime te gabuara a madje do ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te gjeje justifikime qe ai vete te beje po ato gabime. Por ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vend qe te permbledhesh se cfar ¸ e deshiron te mesoje femi¨ ¨ ¨ ja nga biseda, trego shkurt si ndihesh ti. Pra, ne vend qe te ¨ ¨ ¨ ¨ thuash «ja perse kurre nuk duhet te . . . », mund te thuash ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «kur e kthej koken pas, do te doja te mos e kisha bere kete ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e kete, sepse . . . » Keshtu djali ose vajza mund te nxjerre ¨ ¨ ¨ ¨ nje mesim te cmuar nga pervoja jote, pa u ndier sikur i ke ¸ ¨ mbajtur leksion.—Efesianeve 6:4.

KOMUNIKIMI

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ sikur te nxjerresh nje fjale nga femijet adoleshente eshte po ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ aq e kote sa te nxjerresh uje nga nje pus i thare. Ti mendon: ¨ «Me shoket flasin. Po me mua pse nuk flasin?» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mos lejo qe heshtja e tyre te te beje te arrish ne perfu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndimin se femijet te kane hedhur poshte e se nuk duan qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te perfshihesh ne jeten e tyre. Ne te vertete, ata kane nevo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ je per ty tani me shume se kurre. E mira eshte se, sipas stu¨ ¨ ¨ ¨ dimeve, shumica e adoleshenteve i vleresojne akoma keshi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ llat e prinderve, madje me teper se ato te moshatareve ose ¨ te medias. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Atehere, perse ngurrojne te te tregojne cfar ¸ e kane ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mendje? Shih cfar ¸ e thone disa te rinj se perse stepen te fla¨ ¨ sin me prinderit. Pastaj beji vetes pyetjet pasuese dhe lexo ¨ shkrimet e permendura. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «E kam te veshtire te flas me babin, sepse eshte shu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me i ngarkuar, qofte ne pune, qofte ne kongregacion. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Duket se asnjehere nuk eshte koha e pershtatshme ¨ ¨ ¨ te flasesh me te.»—Endrju. ¨ ¨ ¨ ¨ «Mos pa dashje kam lene pershtypjen se jam teper i ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ zene per te folur me femijet e mi adoleshente? Po te jete ke¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shtu, c’t ¸ e bej qe ta kene me te lehte te me afrohen? Kur ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund te le kohe menjane per te folur rregullisht me femi¨ ¨ ¨ ¨ jet?»—Ligji i perterire 6:7. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Shkova te mami duke qare ngaqe kisha bere fjale ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shkolle. Doja te me thoshte nje fjale te mire, por ajo ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me qortoi. Qe atehere, nuk kam shkuar me tek ajo ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per te folur per ndonje gje te rendesishme.»—Kenxhi. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Si reagoj kur femijet me afrohen per ndonje problem? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Edhe nese duhet t’i ndreq, a mund te mesoj qe te ndalem e ¨ ¨ t’i degjoj me dhembshuri para se t’i keshilloj?»—Jakovi 1:19. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Duket se sa here qe prinderit thone se nuk do te ¨ ¨ ¨ nxehen po te flasim me ta, prapeseprape acarohen. ¨ ¨ Keshtu adoleshenti ndihet i zhgenjyer.»—Rakela. ¨ ¨ 294 Te rinjte pyesin . . .

Shtojca 295

KOMUNIKIMI

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Nese femija me thote dicka qe me merzit, si ta mbaj ¸ ¨ nen kontroll veten?»—Proverbat 10:19. ¨ ¨ ¨ «Shpesh, kur hapesha me mamin per gjera shume ¨ personale, ajo ua tregonte miqve. Nuk pata me besim ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tek ajo per nje kohe te gjate.»—Shantela. ¨ ¨ ¨ «A mendoj per ndjenjat e femijes duke mos i hapur te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te tjeret c¸ eshtjet personale qe me ka besuar?»—Proverbat 25:9. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Kam shume gjera per te cilat dua te flas me pri¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nderit. Vetem se kam nevoje per ndihmen e tyre qe ta ¨ nis biseden.»—Kortni. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «A mund te marr iniciativen qe te bisedoj me femijen ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ adoleshent? Kur eshte koha me e mire per te biseduar?» —Eklisiastiu 3:7. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Si prind, do te nxjerresh vec¸ dobi nese nderton nje ure ¨ ¨ komunikimi mes teje dhe femijes. Shqyrtoni rastin e Junkos ¨ ¨ ¨ 17-vjecare nga Japonia. «Nje here,—shpjegon ajo,—i thashe ¸ ¨ ¨ ¨ mamit se ndihesha me rehat me shoket e shkolles, sesa ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me bashkebesimtaret e krishtere. Te nesermen, mami me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kishte lene nje leter ne tavoline. Me shkruante se edhe ajo e ¨ ¨ ¨ ¨ kishte ndier mungesen e shokeve mes bashkebesimtareve. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Me kujtoi personazhe biblike qe i sherbyen Perendise edhe ¨ ¨ ¨ kur nuk kishin prane askend qe t’i inkurajonte. Gjithashtu, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me lavderoi per perpjekjet qe kisha bere per te krijuar sho¨ ¨ ¨ ¨ qeri te shendetshme. U cudita qe mora vesh se nuk isha e ¸ ¨ ¨ ¨ vetmja qe kisha pasur kete problem. Edhe mami e kishte ¨ ¨ ¨ kaluar dhe u ndjeva aq e lumtur kur e mesova kete, sa qava. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nga ajo qe me tregoi mami, mora zemer dhe force per te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ bere ate qe ishte e drejte.» ¨ ¨ Sic¸ kuptoi edhe mamaja e Junkos, femijet hapen kur ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ jane te sigurt se prinderit nuk do t’i vene ne loje ose nuk do ¨ ¨ ¨ ¨ t’i kritikojne per mendimet e ndjenjat e tyre. Por c’t ¸ e besh ¨ nese duket se bezdiset ose acarohet kur flet me ty? Rezistoji

KOMUNIKIMI

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ prirjes per t’ia kthyer me te njejten monedhe. (Romakeve ¨ ¨ 12:21; 1 Pjetrit 2:23) Tregoje me shembullin tend llojin e te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ folurit ose te sjelljes qe pret nga femija yt, sado e veshtire ¨ mund te duket. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mbaj parasysh kete: ndersa rriten, adoleshentet jane ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje faze ndryshimesh. Ekspertet kane vene re se gjate kesaj ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ periudhe, adoleshentet priren te kene luhatje ne sjellje—ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ disa raste duke u sjelle si me te rritur e ne raste te tjera si ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me te vegjel. Cfar ¸ e mund te besh nese e veren kete te djali ¨ ¨ ¨ ose vajza jote—sidomos ne rastet kur sillet si me i vogel se mosha e vet? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Perpiqu qe te mos shperthesh me kritika ose te mos gri¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndesh me te si femije. Afroju femijes si dikujt qe po stervitet ¨ ¨ ¨ drejt pjekurise. (1 Korintasve 13:11) Per shembull, nese ana ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ femijerore e djalit ose vajzes ngre koke dhe thote: «Perse ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ s’me le rehat?» mund te te vije t’ia kthesh me te keq. Por, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nese e ben kete, biseda do te dale jashte kontrollit e ka shu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me te ngjare te ngecni ne debat. Nga ana tjeter mund te tho¨ ¨ ¨ ¨ ni thjesht: «Dukesh shume i merzitur. Pse te mos flasim per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kete me vone, kur te jesh me i qete?» Keshtu, e mban situa¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ten nen kontroll dhe i hap rrugen nje bisede e jo nje grindjeje.

¨ ¨ 296 Te rinjte pyesin . . .

RREGULLAT

Shtojca 297

RREGULLAT

¨ ¨ ¨ ¨ A duhet t’i ve orar per t’u kthyer ne shtepi? ¨ ¨ ¨ ¨ Per t’iu pergjigjur kesaj pyetjeje, imagjinojeni veten ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kete situate. Kane kaluar 30 minuta qekurse djali duhej ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te ishte kthyer dhe ja tek degjon deren te hapet ngadale. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Shpreson te me kete zene gjumi»,—thua me vete. Por sigu¨ ¨ ¨ risht qe ti nuk ke fjetur. Je ulur afer deres ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ SHIH VELLIMIN 1, qekurse djali duhej te ishte kthyer ne shteKAPITULLI 3 ¨ ¨ DHE VELLIMIN 2, pi. Tani dera hapet krejt dhe shiheni sy me ¨ ¨ KAPITULLI 22 sy. Cfar ¸ e do t’i thuash? Si do te veprosh? ¨ ¨ ¨ ¨ Ke dy mundesi. Mund ta marresh lehte. «Eh, djemte si ¨ ¨ ¨ ¨ djemte»,—mund te thuash me vete. Ose mund te kalosh ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ekstremin tjeter dhe te thuash: «Qe ketej e tutje, s’ke per te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dale me.» Ne vend qe te veprosh sic¸ te vjen per momentin, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne fillim degjo se mos ka ndonje arsye te vlefshme perse ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ eshte vonuar. Pastaj mund ta shfrytezosh kete rast per t’i ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhene nje mesim te vlefshem. Si? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Sugjerim: Thuaji femijes se per kete c¸ eshtje do te bi¨ ¨ sedoni neser. Pastaj gjej kohen e duhur, ulu dhe thuaji si ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ do te veprosh. Disa prinder kane perdorur kete metode: ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nese djali a vajza ka shkelur orarin, atehere, kur te dale he¨ ¨ ¨ ¨ ren tjeter, duhet te kthehet 30 minuta me shpejt. Nga ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ana tjeter, nese gjithnje vjen ne orar dhe tregon se eshte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ i pergjegjshem, mund te mendosh qe t’i japesh liri te ¨ ar-¨ ¨ ¨ syeshme—ne ndonje rast mbase ia zgjat pak orarin. Eshte

RREGULLAT

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e rendesishme qe femija ta kete te qarte se ne c’or ¸ e du-¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ het te jete ne shtepi dhe c’masa do te marresh po ta shkele ¸ ¨ ¨ ¨ orarin qe i ke vene. Pastaj duhet t’i zbatosh ato masa. ¨ ¨ Megjithate, mbaj parasysh se Bibla thote: «Arsyetue¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shmerine tuaj le ta njohin te gjithe njerezit.» (Filipianeve 4:5) ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Prandaj, para se te vesh nje orar, mund te flasesh me femi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ jen, t’i lesh te propozoje nje ore kthimi dhe te jape arsye per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kete. Merre ne konsiderate kerkesen e tij. Nese femija ka ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhene prova se eshte i pergjegjshem, mund t’ia marresh pa¨ ¨ ¨ ¨ rasysh deshirat kur keto jane te arsyeshme. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Perpikeria eshte pjese e jetes. Pra, kur i ve orar femijes, ¨ ¨ ¨ jo vetem qe po e ruan nga telashet, por po i meson dicka ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ qe do t’i vleje edhe pasi te largohet nga shtepia.—Proverbat 22:6. 

¨ ¨ Si t’i zgjidh ¨ ¨ mosmarreveshjet per veshjen me femijen? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mendo per situaten ne fillim te faqes 77 te ketij vellimi. ¨ ¨ ¨ ¨ Imagjino sikur Edra te jete vajza jote. S’ka si te mos te bje¨ ¨ ¨ ¨ ¨ re ne sy veshja e saj qe ekspozon pjese te trupit. Ti reagon ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ menjehere dhe thua: «Hajde vajze e mbare, shko nderro¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ hu, perndryshe s’ke per te dale gjekundi!» Me kete pergjigje ¨ ¨ ¨ ¨ ia arrin qellimit, pasi vajza duhet te te bindet se s’ben. Por si ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ t’ia besh qe te nderroje mendimin dhe jo thjesht veshjen? ¨ ˘ Se pari, ki parasysh se pasojat e ve¨ ¨ ¨ SHIH VELLIMIN 1, shjes jomodeste, me siguri, e shqetesojne KAPITULLI 11 ¨ ¨ adoleshentin po aq sa ti ose me shume. The¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ lle brenda tij femija nuk do qe ta tallin ose te terheqe ve¨ ¨ mendje te padeshirueshme. Me durim tregoji se stilet jomo¨ ¨ ¨ ¨ deste nuk te tregojne bukur dhe shpjegoji perse.1 Keshilloji ¨ variante te tjera veshjesh. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Adoleshenti me siguri e ka merak trupin, pra bej shume kujdes te mos i lesh te nen¨ kuptoje se trupi i tij ka defekte.

¨ ¨ 298 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ˘ Se dyti, ji i arsyeshem. Pyet veten: «A shkel ndonje ¨ ¨ ¨ parim biblik kjo veshje apo eshte thjesht c¸ eshtje shijesh?» ¨ ¨ ¨ ¨ (2 Korintasve 1:24; 1 Timoteut 2:9,10) Nese eshte c¸ eshtje ¨ ¨ ¨ shijesh, a mund ta lejosh femijen ta veshe? ¨ ¨ ¨ ˘ Se treti, adoleshentit mos i thuaj vetem cfar ¸ e stili nuk ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ eshte i pranueshem. Ndihmoje te gjeje rroba qe jane te per¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shtatshme. Pse te mos perdoresh fletet e punes ne faqet 82 ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhe 83 te ketij vellimi per te arsyetuar me femijen? Ia vlen ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ barra qirane, qofte per kohen, qofte per mundin. 

Shtojca 299

RREGULLAT

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A duhet ta le femijen te luaje lojera elektronike? ¨ ¨ ¨ Lojerat elektronike kane ndryshuar mjaft qe nga koha ¨ ¨ ¨ kur ti ishe adoleshent. Si prind, ne c’m ¸ enyre mund ta ndih¨ ¨ ¨ ¨ mosh femijen te dalloje rreziqet e mundshme dhe t’i shma¨ nge? ¨ ¨ ¨ ¨ Nuk fiton gje duke ia ndaluar tere lojerat elektronike ose ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ duke thene prere se ato jane vetem humbje kohe. Mbaj ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ parasysh se jo te gjitha lojerat jane te keqi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ja. Megjithate, ato mund te behen si droge. SHIH VELLIMIN 2, ¨ ¨ KAPITULLI 30 Prandaj, analizo sa kohe kalon femija yt me ¨ ¨ ¨ keto lojera. Gjithashtu, mendo se cfar ¸ e lloj ¨ ¨ ¨ lojerash duket se e terheqin. Madje mund t’i besh pyetje si ¨ keto: ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Cilen loje preferojne me shume shoket e shkolles? ¨ ¨ ¨ ˘ Cfar ¸ e ndodh ne loje? ¨ ¨ ¨ ˘ Si mendon, pse kjo loje eshte kaq e preferuar? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ndoshta do te shohesh se femija di per lojerat elektroni¨ ¨ ¨ ke me shume nga c’mendoje. Mbase ka luajtur edhe lojera ¨ ¨ ¨ ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ qe ty te duken te papranueshme. Ne nje rast te tille, ruaj ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gjakftohtesine. Kjo eshte nje mundesi e mire per ta ndih¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ muar femijen te zhvilloje aftesite perceptuese.—Hebrenjve 5:14.

RREGULLAT

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Bej pyetje qe do ta ndihmojne femijen te kuptoje perse e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ terheqin keto lojera te papershtatshme. Per shembull, mund ¨ ¨ te besh pyetje si kjo: ¨ ¨ ˘ A ndihesh i vecuar nga shoket ngaqe s’duhet ta luash ¸ ¨ ¨ ate loje? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Disa te rinj e luajne nje loje qe te kene c’t ¸ e bisedojne me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shoket. Ne rast se femija luan per kete arsye, situaten nuk ¨ ¨ ¨ do ta trajtoje si ne rastin kur kupton se e terheqin lojerat me ¨ ¨ ¨ dhune te pergjakshme ose me ngjyrime seksuale.—Kolosia¨ neve 4:6. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Po nese femijen e terheqin elementet negative te nje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ loje? Disa te rinj menjehere ta kthejne duke ngulur kembe ¨ ¨ se skenat me gjak nuk ndikojne tek ata. Ata arsyetojne: «Ve¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tem se e shoh ne kompjuter nuk do te thote se do ta bej ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me te vertete.» Ne qofte se femija mendon keshtu, drejtoja ¨ ¨ ¨ ¨ vemendjen te Psalmi 11:5. Sic¸ e tregojne qarte fjalet e shkri¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mit, miratimin e Perendise nuk e humbet vetem ai qe eshte ¨ ¨ ¨ ¨ i dhunshem, por edhe ai qe e do dhunen. I njejti parim vlen ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ edhe per imoralitetin ose per cdo ¸ ves tjeter qe Fjala e Pere¨ ¨ ndise denon.—Psalmi 97:10. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nese lojerat elektronike perbejne nje problem per femi¨ ¨ ¨ jen tend, provo sugjerimet e meposhtme: ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Mos e ler femijen te luaje lojera elektronike ne vende ¨ ¨ ¨ te vecuara, si ne dhomen e vet. ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Ver disa rregulla baze, per shembull, s’ka lojera pa ¨ ¨ ¨ mbaruar detyrat e shtepise, ushqimin ose ndonje aktivitet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tjeter te rendesishem. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Thekso vleren e aktiviteteve fizike qe te vene ne levizje. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Kontrolloji femijet kur luajne lojera elektronike ose me ¨ ¨ ¨ mire akoma, nganjehere luaj edhe ti me ta. ¨ ¨ 300 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Sigurisht, qe ta drejtosh femijen per te bere zgjedhjet e ¨ ¨ duhura, duhet te kesh liri fjale. Ndaj, pyet veten: «Cfar ¸ e pro¨ gramesh dhe filmash shoh ne televizor?» Mos mashtro ve¨ ¨ ¨ ¨ ten: nese ndryshe ben e ndryshe thua, femijeve nuk do t’u ¨ ¨ ¨ shpetoje kjo gje. 

Shtojca 301

RREGULLAT

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ C’t ¸ e bej nese femija im ¨ eshte i varur¨ ndaj ¨ celularit, kompjuterit ose ndonje forme tjeter te medias elektronike? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A ke nje femije adoleshent qe kalon shume kohe ne In¨ ¨ ¨ ¨ ternet, dergon e merr shume mesazhe ose shkon me mire ¨ ¨ ¨ me MP3-shin e tij sesa me ty? Nese po, cfar ¸ e mund te ¨ besh? ¨ ¨ ¨ ¨ Nje zgjidhje mund te jete thjesht t’ia heqesh fare pajisjen ¨ elektronike. Por mos i konsidero te gjitha format e medias ¨ ¨ ¨ ¨ elektronike si te demshme. Ne fund te fundit, edhe ti ndo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shta perdor ndonje forme te medias elektronike qe prinde¨ ¨ rit e tu nuk e kishin. Prandaj, ne vend qe t’ia konfiskosh ¨ ¨ cdo pajisje—per aq sa nuk ka ndonje arsye ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ SHIH VELLIMIN 1, te forte per ta bere kete—pse te mos perfiKAPITULLI 36 ¨ tosh nga rasti per ta ndihmuar djalin ose vaj¨ ¨ ¨ zen ta perdore median elektronike me mencuri dhe me eku¸ ¨ ¨ ¨ ¨ iliber? Po si mund ta besh kete? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ulu dhe diskuto per kete me femijen. Se pari, beji te di¨ ¨ ¨ ¨ tur shqetesimin tend. Se dyti, degjoje kur shprehet. (Prover¨ ¨ ¨ bat 18:13) Se treti, gjej zgjidhje praktike. Mos ki frike te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vesh kufij te percaktuar mire, por me arsyetueshmeri. «Kur ¨ ¨ ¨ kisha probleme me mesazhet,—thote nje adoleshente qe qu¨ ¨ ¨ ¨ het Elena,—prinderit nuk me hoqen telefonin, por me vendo¨ ¨ ¨ sen disa rregulla. Menyra si e trajtuan problemin, me ndih¨ ¨ moi te jem me e ekuilibruar me mesazhet, edhe kur nuk jam ¨ ¨ ¨ nen vezhgimin e prinderve.»

¨ ¨ Po nese djali ose vajza hidhet ne mbrojtje? Mos nxirr ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ perfundimin se keshillat e tua kane rene ne vesh te shur¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dher. Por, ki durim dhe jepi femijes kohe per ta menduar ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kete c¸ eshtje. Ka shume te ngjare se e kupton qe ti ke te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ drejte dhe do te beje ndryshimet e duhura. Shume te rinj ¨ ¨ ¨ ¨ jane si nje adoleshente me emrin Hejli, e cila thote: «Ne fi¨ ¨ ¨ ¨ llim me erdhi hidhur kur prinderit me thane se isha skllave e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kompjuterit. Por me vone, sa me shume e mendoja, aq me ¨ ¨ ¨ shume e kuptoja se ata kishin te drejte.»

LIRIA ¨ ¨ Sa liri duhet t’i jap femijes tim? ¨ ¨ ¨ ¨ Kjo pyetje mund te duket e veshtire kur mendon per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ c¸ eshtjen e privacitetit. Per shembull, nese yt bir eshte ne ¨ ¨ ¨ dhomen e vet me deren mbyllur, a duhet te hysh pa trokitur? ¨ ¨ 302 Te rinjte pyesin . . .

Shtojca 303

LIRIA

¨ ¨ Ose nese vajza ka harruar celularin pasi doli me nxitim per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne shkolle, a duhet t’u hedhesh nje sy mesazheve ne celularin e saj? ¨ SHIH VELLIMIN 1, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nuk eshte e lehte t’u pergjigjesh ketyKAPITUJT 3 DHE 15 ¨ ¨ ¨ re pyetjeve. Si prind, ke te drejten te dish ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ cfar ¸ e ndodh ne jeten e femijes tend adoleshent dhe ke dety¨ ¨ ¨ ren ta ruash se mos i ndodh gje. Por, s’mund te kontrollosh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gjithnje cdo levizje te femijes. Si ta gjesh ekuilibrin? ¸ ¨ ¨ ¨ Se pari, kupto se deshira e adoleshentit per privacitet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nuk do te thote gjithmon e se po ben dicka te gabuar. ¸ ¨ ¨ ¨ Shpesh, eshte pjese normale e rritjes. Privaciteti i ndihmon ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ adoleshentet te ecin me kembet e veta teksa ndertojne sho¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qerite e tyre dhe teksa peshojne mire problemet duke vene ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne pune «fuqine [e tyre] per te arsyetuar». (Romakeve 12: ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1, 2) Privaciteti i ndihmon te zhvillojne aftesine per te me¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nduar, nje cilesi shume e rendesishme qe te behen te rri¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tur te pergjegjshem. Gjithashtu, u jep mundesi te meditojne ¨ ¨ para se te marrin vendime dhe para se t’u pergjigjen pye¨ ¨ tjeve te veshtira.—Proverbat 15:28. ¨ ¨ ¨ ¨ Se dyti, kupto se orvatjet per te kontrolluar cdo ¸ milimeter ¨ ¨ ¨ ¨ ne jeten e adoleshentit, mund te ngjallin zemerim dhe rebe¨ ¨ ¨ ¨ lim. (Efesianeve 6:4; Kolosianeve 3:21) A do te thote kjo se ¨ ¨ duhet te sprapsesh? Jo, sepse prindi je ti. Sidoqofte, syni¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mi duhet te jete qe femija te fitoje nje ndergjegje te stervi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tur. (Ligji i perterire 6:6, 7; Proverbat 22:6) Ne fund te fundit ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ eshte me mire ta drejtosh, sesa ta pergjosh. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Se treti, bisedo per kete c¸ eshtje me femijen. Degjoje cfa¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ re e shqeteson. A ka raste kur mund te hapesh rruge? Beji ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te ditur adoleshentit se do t’i lesh njefare lirie, per sa kohe ¨ ¨ nuk perfiton nga besimi yt. Percakto pasojat e mosbindjes ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhe veri ne zbatim po te linde nevoja. Te jesh i sigurt se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ eshte e mundur t’i lesh femijes pak privacitet, pa hequr dore ¨ nga roli yt si prind i kujdesshem.

LIRIA



¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Sa vite shkolle duhet te beje femija im? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Mesuesit e mi jane te merzitshem.» «Na japin shume de¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tyra.» «Une mezi kaloj klasen, pse te lodhem kot?» Per keto ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ arsye, disa te rinj tundohen ta lene shkollen para se te fitoj¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne aftesite e duhura per te jetuar. Cfar e te ¨ ¨ ¨ ¨¸ ¨ ¨ SHIH VELLIMIN 1, besh nese djali apo vajza jote do qe ta lere KAPITULLI 19 ¨ ¨ shkollen? Provo sugjerimet e meposhtme: ¨ ¨ ˘ Shqyrtoni qendrimin qe ju keni ndaj arsimimit. A e ¨ ¨ ¨ ¨ shihnit shkollen si humbje kohe—si te ishit «te denuar me ¨ ¨ ¨ ¨ burg» dhe duhej te duronit deri diten qe mund te arrinit syni¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me me te rendesishme? Nese po, qendrimi juaj ndaj shko¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ lles mund te ndikoje edhe te femijet. Ne fakt, nje arsimim i ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pergjithshem do t’i ndihmoje te fitojne ‘mencuri dhe aftesi ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per te menduar’, cilesi qe u nevojiten per te arritur synimet e tyre.—Proverbat 3:21. ¨ ¨ ˘ Sigurojuni kushtet dhe mjetet. Disa qe mund te marrin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nota edhe me te mira, thjesht nuk dine si te studiojne ose ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nuk kane nje ambient te pershtatshem per te studiuar. Nje ¨ ¨ ¨ ¨ vend i mire studimi, do te ishte nje tavoline jo e ngarkuar, ¨ ¨ ¨ me drite te mjaftueshme dhe me mjetet e duhura te studi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mit. Mund ta ndihmoni femijen te caj ¸ e ne jete dhe te beje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ perparim ne marredhenien e tij me Perendine, duke i siguru¨ ¨ ¨ ar vendin e duhur per te bluar mendime dhe ide te reja. —Krahaso 1 Timoteut 4:15. ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Perfshihuni. Konsiderojini mesuesit dhe keshilltaret e ¨ ¨ ¨ shkolles si aleate e jo si armiq. Takohuni me ta. Mesojua¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ni emrat. Bisedoni me ta per synimet dhe veshtiresite e fe¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mijes suaj. Nese femija ka probleme me notat, perpiqu te ¨ ¨ ¨ kuptosh shkakun. Per shembull, a mendon ai se po te jete ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nxenes i mire do te behet shenjester sulmesh nga femijet ¨ ¨ ¨ ¨ e tjere? Mos valle ka probleme me ndonje mesues? Apo ka ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ veshtiresi ne ndonje lende? Femija duhet ndihmuar qe ta ¨ ¨ 304 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ arrije potencialin e tij duke ia shtuar gradualisht veshtiresine ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e lendeve qe te mos e leshoje zemra. Nje shkak tjeter mund ¨ ¨ ¨ te jene problemet fizike, per shembull problemet me shiki¨ ¨ ¨ ¨ ¨ min ose me aftesine per te mesuar? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Sa me shume te perfshiheni ne stervitjen e femijes per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te car ¸ e ne jete dhe per te perparuar ne marredhenien e tij ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me Perendine, aq me e madhe do te jete mundesia qe t’ia ¨ ¨ dale mbane.—Psalmi 127: 4, 5. 

Shtojca 305

LIRIA

¨ ¨ ¨ ¨ Si¨ mund ta kuptoj nese femija im eshte gati ¨ te largohet nga shtepia? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Serena, qe eshte permendur ne kapitullin 7 te ketij velli¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mi, ka frike te jetoje me vete. Pse? Ajo tregon nje nga arsy¨ ¨ et: «Edhe kur dua te blej dicka me parate e ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ SHIH VELLIMIN 1, mia, babi nuk me le. Ai thote se kjo eshte KAPITULLI 7 ¨ ¨ detyra e tij. Prandaj ideja qe t’i paguaj vete ¨ ¨ ¨ faturat e mia, me frikeson.» Sigurisht babai i Serenes nuk e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ben kete me te keq, por a mendon se keshtu po i meson se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ bijes si te drejtoje nje shtepi?—Proverbat 31:10, 18, 27. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A i mbron teper femijet dhe nuk i le te pergatiten per te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ perballuar jetesen me vete? Si ta kuptosh kete? Shqyrto ka¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ter aftesite ne vijim, qe jane permendur edhe ne kapitullin 7 ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ poshte nentemes «A jam i pergatitur?», por tani nga pike¨ pamja e nje prindi. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Administrimi i parave. A dine femijet e tu te rritur si te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ paguajne faturat ose si te veprojne ne perputhje me ligjet ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per taksat? (Romakeve 13:7) A dine si ta perdorin me per¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gjegjesi karten e kreditit? (Proverbat 22:7) A mund te bejne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ buxhetin e te ardhurave te veta dhe te shtrijne kembet sa ¨ ¨ ¨ ¨ kane jorganin? (Luka 14:28-30) A e kane provuar kenaqesi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne qe vjen kur blejne dicka me parate qe kane fituar vete? ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A e kane provuar kenaqesine akoma me te madhe qe vjen

LIRIA

¨ ¨ ¨ ¨ kur japin nga koha dhe te ardhurat e tyre per te ndihmuar te ¨ tjeret?—Veprat 20:35. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Punet e shtepise. A dine vajzat dhe djemte e tu te gatu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ajne? A u ke mesuar te lajne e te hekurosin rroba? Nese i ja¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pin makines, a mund t’i bejne sherbime mirembajtjeje pa u ¨ ¨ ¨ rrezikuar, per shembull te ndryshojne filtrat, vajin dhe go¨ men? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Marredheniet me te tjeret. Kur femijet e rritur kane mos¨ ¨ ¨ ¨ marreveshje, a ben gjithmone rolin e arbitrit qe u dikton ¨ ¨ ¨ ¨ zgjidhjen perfundimtare te problemit? Apo u ke mesuar te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gjejne vete nje zgjidhje paqesore dhe pastaj te ta thone? —Mateu 5:23-25. ¨ ¨ ¨ ¨ Rregullsia ne aktivitetet fetare. A u thua ti femijeve cfar ¸ e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te besojne apo i ndihmon te binden vete per besimin e tyre? ¨ ¨ ¨ ¨ (2 Timoteut 3:14, 15) Ne vend qe t’u pergjigjesh pyetjeve te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tyre per fene dhe moralin, a po i meson qe te fitojne «aftesi ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per te menduar»? (Proverbat 1:4) A deshiron qe te ndjekin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ modelin tend te studimit te Bibles, apo duhet te permiresosh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ akoma qe ata te kene nje shembull me te mire?1 ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Pa dyshim, t’i stervitesh femijet ne fushat e mesiperme ¨ ¨ ¨ ¨ kerkon kohe dhe goxha perpjekje. Por do t’ia vleje barra qira¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne, kur te vije dita e trishtueshme dhe njekohesisht e lumtur ¨ ¨ ¨ per t’u thene mirupafshim. 1 Shih faqet 315-318.

¨ ¨ 306 Te rinjte pyesin . . .

SEKSI DHE PERIUDHA E NJOHJES

Shtojca 307

SEKSI DHE PERIUDHA E NJOHJES

¨ ¨ ¨ ¨ A duhet te flas me femijen tim per seksin? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Femijet po perballen ne moshe fare te njome me temen ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e seksit. Shume kohe me pare, Bibla paratha se «ne ditet e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ fundit» do te kishte «kohe kritike, te veshtira per t’u perballu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ar» dhe njerezit do te ishin «pa vetekontroll» e «kenaqesida¨ ¨ ¨ ¨ shes ne vend se perendidashes». (2 Timoteut 3:1, 3, 4) Fakti ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe tani shume veta shkojne me dike thjesht per seks, eshte ¨ ¨ ¨ nje nga treguesit e shumte qe pro¨ ¨ ¨ ¨ von se kjo profeci ka dale e vertete. SHIH VELLIMIN 1, ¨ ¨ ¨ KAPITUJT 23, 25, 32 ¨ Bota sot eshte krejt ndryshe ne DHE VELLIMIN 2, ¨ ¨ KAPITUJT 4-6, 28 DHE 29 krahasim me brezin e kohes tende. ¨ ¨ Prapeseprape, deri diku problemet ¨ mbeten po ato. Pra mos u ndiej i pafuqishem dhe mos u ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tremb perballe ndikimeve te keqija qe rrethojne femijet e tu. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Perkundrazi, ji i vendosur qe t’i ndihmosh te bejne ate per te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ cilen i nxiti te krishteret apostulli Pavel 2.000 vjet me pare. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ai tha: «Vishni armaturen e plote te Perendise, qe te jeni ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ gjendje te qendroni te patundur kunder intrigave te Djallit.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ (Efesianeve 6:11) Shume te rinj te krishtere jane per t’u la¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vderuar, pasi po bejne vertet nje lufte per te bere ate qe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ eshte e drejte, pavaresisht nga ndikimet e keqija perreth. Si ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund t’i ndihmosh femijet te bejne te njejten gje? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nje menyre eshte duke biseduar me djalin ose vajzen ¨ ¨ ¨ rreth kapitujve te vecant e nga pjesa 4 e ketij libri dhe nga ¸

SEKSI DHE PERIUDHA E NJOHJES

¨ ¨ ¨ ¨ pjesa 1 dhe 7 e vellimit 2. Keta kapituj permbajne shkrime ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe te vene ne mendime. Ne to jepen shembuj nga jeta e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ disave qe bene me vendosmeri ate qe eshte e drejte dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ moren bekime ose e disave qe i shperfillen ligjet e Pere¨ ¨ ¨ ¨ ndise dhe vuajten pasojat. Shkrime te tjera tregojne pari¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me qe mund t’i ndihmojne femijet e tu te kuptojne privilegjin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e madh qe kane ata dhe ti: te jetoni sipas ligjeve te Perendi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ se. Perse te mos programosh qe se shpejti ta shqyrtosh kete material me ta? 

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A duhet ta le¨ femijen tim te filloje ¨ nje periudhe njohjeje? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Heret a vone, femijet e tu me siguri do te mendojne te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nisin nje periudhe njohjeje. «S’ka nevoje te bej asgje,—thote ¨ ¨ ¨ ¨ Filipi.—Vajzat e vete dhe une rri e mendoj: ‘Po tani ¨ m¨ e ftojn ¨ ¨ ¨ ¨ c’t ¸ e bej?’ Eshte e veshtire t’u thuash jo, se¨ ¨ ¨ ¨ SHIH VELLIMIN 2, pse disa prej tyre jane shume te bukura!» KAPITUJT 1-3 ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Gj eja m e e mire qe mund te besh si ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ prind, eshte te bisedosh me femijen tend adoleshent per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kete c¸ eshtje, ndoshta duke perdorur kapitullin 1 ne vellimin ¨ ¨ ¨ ¨ 2 si baze per biseden. Zbulo se cfar ¸ e mendon djali ose vajza ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per tundimet qe has ne shkolle e madje edhe ne kongrega¨ ¨ ¨ ¨ ¨ cionin e krishtere. Ndonjehere biseda te tilla mund te hapen ¨ ¨ ¨ ¨ ne raste joformale, per shembull ‘kur rrini ulur ne shtepi, kur ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ecni rruges’. (Ligji i perterire 6:6, 7) Kudo qofte, ki parasysh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ se duhet te jesh ‘i shpejte ne te degjuar, te mos nxitohesh ¨ ¨ ne te folur’.—Jakovi 1:19. ¨ ¨ ¨ ¨ Nese djali ose vajza tregon interes per dike te seksit tje¨ ¨ ¨ ter, mos u alarmo. «Kur babi mori vesh se kisha nje te da¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shur, u zemerua shume,—thote nje adoleshente.—U perpoq ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te me trembte duke me bere gjithe ato pyetje nese isha gati ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per t’u martuar. Kur je i ri, ky reagim te ben te deshirosh qe ¨ ¨ ¨ ¨ lidhja te zgjate dhe t’u tregosh prinderve se e kane gabim.» ¨ ¨ 308 Te rinjte pyesin . . .

Shtojca 309

SEKSI DHE PERIUDHA E NJOHJES

¨ ¨ ¨ Nese djali ose vajza adoleshente e di se as duhet ta zere ¨ ¨ ¨ ¨ me goje periudhen e njohjes, mund te ndodhe dicka ¸ mjaft e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rende: ai ose ajo mund ta mbaje sekret lidhjen e te shoqero¨ ¨ ¨ ¨ ¨ het fshehurazi. Nje vajze thote: «Kur prinderit e teprojne me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ reagimin e tyre, kjo vetem sa i ben femijet te perpiqen ta ¨ ¨ ¨ ¨ fshehin me shume lidhjen e tyre. Ata nuk heqin dore. Vetem ¨ ¨ ¨ behen me dredharake.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Do te arrish rezultate shume me te mira nese flet hapur. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Britni 20-vjecare thote: «Prinderit gjithnje me kane folur shu¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ me hapur per shoqerimin me dike. Per ta eshte e rendesi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shme te dine se kush me intereson dhe kjo gje me pelqen. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Babi flet me ate qe me intereson. Nese i shqeteson dicka, ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ prinderit ma thone. Zakonisht vendos te heq dore, kur ende ¨ ¨ ¨ ¨ nuk kam arritur ne fazen e periudhes se njohjes.» ¨ ¨ ¨ Megjithate, pasi lexon kapitullin 2 ne vellimin 2, ndoshta ¨ ¨ ¨ pyet veten: «A do te shoqerohej me dike djali ose vajza ime ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ prapa kraheve te mi?» Ver re cfar ¸ e thone disa te rinj se per¨ ¨ ¨ se disa tundohen qe te shoqerohen fshehurazi. Pastaj me¨ ndo per pyetjet pasuese. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Disa femije nuk gjejne ngrohtesi ne shtepi, prandaj ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vendosin te kerkojne mbeshtetje te nje i dashur.» —Uendi. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Si prind, si mund te sigurohesh qe femijeve te tu t’u plo¨ ¨ ¨ tesohen nevojat emocionale sic¸ duhet? A mund te besh disa ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ permiresime ne kete drejtim? Nese po, cfar ¸ e konkretisht? ¨ ¨ ¨ ¨ «Kur isha 14 vjece, ¸ nje nxenes nga nje vend i huaj ¨ ¨ ¨ me tha te behesha e dashura e tij. Pranova. Mendoja ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ se do te ishte bukur qe nje djale te me perqafonte.» —Diana. ¨ ¨ ¨ ¨ Nese Diana do te ishte vajza jote, c’do te beje? ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Celularet ta lehtesojne punen per ta mbajtur sekret ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje lidhje. Prinderit nuk e kane idene se cfar ¸ e po ndodh.»—Aneta.

SEKSI DHE PERIUDHA E NJOHJES

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar ¸ e masash merr per perdorimin e celularit nga femijet e tu? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Eshte shume me e lehte te takohesh fshehurazi kur ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ prinderit nuk i mbajne syte hapur se cfar ¸ e bejne femi¨ ¨ jet e tyre dhe me ke.»—Tomasi. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A ka menyra qe te perfshihesh me shume ne jeten e fe¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mijes tend adoleshent nderkohe qe i jep liri sa duhet? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Kur femijet jane ne shtepi, shpesh prinderit nuk jane ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ aty. Ose kane teper besim kur i lene femijet te shkoj¨ ¨ ¨ ¨ ne diku me njerez te tjere.»—Nikolasi. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mendo per shokun a shoqen me te ngushte te femijes. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A e di vertet se cfar ¸ e bejne kur jane bashke? ¨ ¨ ¨ «Takimet fshehurazi mund te fillojne kur prinderit ¨ ¨ ¨ ¨ jane teper te rrepte.»—Poli. ¨ ¨ Pa cenuar ligjet dhe parimet e Bibles, si mund te veprosh ¨ ¨ ¨ ¨ qe ‘te njihet arsyetueshmeria jote’?—Filipianeve 4:5. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ «Ne fillim te adoleshences, kisha pak vleresim per ¨ ¨ ¨ ¨ veten dhe isha e deshiruar per pak vemendje. Shke¨ ¨ ¨ ¨ mbeja ‘e-mail-e’ ne Internet me nje djale nga nje ¨ ¨ ¨ ¨ kongregacion fqinj dhe rashe ne dashuri. Ai me bente ¨ ¨ te ndihesha e vecant e.»—Linda. ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ A te vijne nder mend menyra me te mira qe nevojat e Li¨ ¨ ¨ ¨ ndes te plotesoheshin ne familje? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Pse te mos e perdoresh kapitullin 2 ne vellimin 2 dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kete pjese te shtojces si baze per te hapur biseden me dja¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ lin ose vajzen? Ilaci¸ me i mire kunder mbajtjes sekret eshte ¨ komunikimi i cilt ¸ er nga zemra.—Proverbat 20:5.

¨ ¨ 310 Te rinjte pyesin . . .

PROBLEMET EMOCIONALE

Shtojca 311

PROBLEMET EMOCIONALE

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Cfar e duhet te bej nese femija im flet per vetevrasje? ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ne disa vende te botes, vetevrasjet nder te rinjte jane ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shume te perhapura. Ne Shtetet e Bashkuara, per she¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mbull, vetevrasja eshte e treta nder shkaqet e vdekjes se te ¨ ¨ rinjve te moshave 15-25 vjec¸ dhe gjate ¨ ¨ ¨ ¨ SHIH VELLIMIN 1, dy dekadave te shkuara eshte dyfishu¨ ¨ ¨ KAPITUJT ¨ 13, 14 ar perqindja e vetevrasjeve nder moshat DHE VELLIMIN 2, ¨ ¨ ¨ ¨ 10-14 vjec.¸ Me te rrezikuar jane te rinjKAPITULLI 26 ¨ ¨ ¨ ¨ te qe vuajne nga ndonje crregullim me¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndor, ata qe u eshte vetevrare ndonje pjesetar i familjes dhe ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ata qe kane tentuar te vetevriten me pare. Nder shenjat pa¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ralajmeruese qe tregojne se nje i ri mund te jete duke me¨ ¨ ¨ ¨ nduar t’i jape fund jetes, jane keto: ¨ ˘ Vecimi nga familja dhe miqte ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Ndryshimi ne zakonet e te ngrenit dhe te fjetjes ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Humbja e interesit per gjera qe dikur i pelqenin ˘ Ndryshimi i theksuar i personalitetit ¨ ˘ Abuzimi me drogen ose alkoolin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ U jep te tjereve gjerat qe per te jane me vlere ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Flet per vdekjen ose perqendrohet ne tema qe lidhen me vdekjen ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Nje nga gabimet me te medha qe mund te beje nje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ prind eshte te shperfille keto shenja paralajmeruese. Merri

PROBLEMET EMOCIONALE

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ seriozisht te gjitha keto shenja. Mos nxirr menjehere perfu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndimin se femija yt thjesht po kalon nje faze te perkohshme. ¨ ¨ ¨ ¨ Gjithashtu, mos ki turp te kerkosh ndihme per djalin ose ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vajzen tende nese vuan nga depresioni i rende apo nga ndo¨ ¨ ¨ ¨ nje crregullim tjeter mendor. Dhe ne qofte se dyshon se ¸ ¨ ¨ ¨ femija yt adoleshent po mendon t’i jape fund jetes, fol me ¨ ¨ ¨ te. Ideja se duke i folur per vetevrasjen mund t’ia shtiesh ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ne mendje, eshte e gabuar. Shume te rinj ndihen te lehtesu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ar kur e hapin prinderit kete teme. Prandaj, nese femija yt ¨ ¨ ¨ ¨ adoleshent rrefen se ka menduar te vrase veten, zbulo nese ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ka bere ndonje plan konkret dhe ne rast se po, sa i hollesi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shem eshte. Sa me i hollesishem te jete plani, aq me urgjen¨ ¨ tisht duhet te nderhysh. ¨ ¨ Mos pandehni se depresioni do te zhduket vete. Dhe, ¨ ¨ nese duket sikur po lehtesohet, mos mendoni se problemi ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ eshte zgjidhur. Perkundrazi, kjo eshte pika me e rrezikshme. ¨ ¨ ¨ ¨ Pse? Sepse kur e ka mberthyer depresioni i rende, nje ado¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ leshent mund te mos kete mjaft force per te kryer vetevra¨ sje. Por kur depresioni lehtesohet dhe i rikthehet energjia, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ adoleshenti mund te kete forcen e duhur per ta bere. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Eshte vertet tragjike qe si pasoje e deshperimit, disa te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rinj mendojne t’i japin fund jetes. Duke qene te vemend¨ ¨ shem ndaj ketyre shenjave dhe duke reaguar ndaj tyre, pri¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nderit dhe persona te rritur qe i kane per zemer keta te rinj, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mund ‘t’u flasin ne menyre ngushelluese shpirtrave te de¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shperuar’ dhe mund te jene nje vend strehimi per ta.—1 Selanikasve 5:14. 

¨ ¨ A duhet t’ua fsheh dhembjen time femijeve? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Pikellimi per humbjen e bashkeshortit eshte pervoje e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhembshme. Megjithate, kjo ka ndodhur ne nje kohe kur fe¨ ¨ ¨ ¨ mija yt adoleshent ka nevoje per ndihmen tende. Si mund ta ¨ ¨ 312 Te rinjte pyesin . . .

¨ SHIH VELLIMIN 1, KAPITULLI 16

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Per thjeshtesi, femijes do t’i drejtohemi ne gjinine mashkullore. Gjithsesi, parimet e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ trajtuara ketu vlejne per te dyja gjinite.

Shtojca 313

PROBLEMET EMOCIONALE

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndihmosh te perballoje pikellimin, pa lene pas dore gjendjen ¨ ¨ ¨ tende shpirterore?1 Provo sugjerimet e meposhtme: ¨ ¨ ¨ ˘ Mos i ndrydh ndjenjat. Femija i ka marre shumicen e ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mesimeve me te cmuara duke te te pare ty. Po keshtu do te ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mesoje te perballoje edhe pikellimin. Prandaj, mos mendo ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ se duhet te behesh i forte ne sy te femijes duke ia fshe¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ hur pikellimin. Kjo vetem sa do ta mesoje djalin te te imi¨ ¨ ¨ toje. Nga ana tjeter, kur e shpreh dhembjen, ai meson se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shpesh eshte me mire t’i shprehesh ndjenjat, sesa t’i ndry¨ ¨ ¨ ¨ ¨ dhesh dhe se eshte normale te ndihet i trishtuar, i peshtje¨ lluar e madje i zemeruar. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Nxite femijen adoleshent te flase. Pa e detyruar, nxite fe¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mijen adoleshent te te hape zemren. Nese ai ngurron, pse te ¨ ¨ ¨ ¨ mos trajtoni se bashku kapitullin 16 te ketij vellimi? Gjithashtu, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ fol per gjithe ato kujtime te bukura qe ke pasur me bashke¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shortin e ndjere. Trego se sa te veshtire do ta kesh per te va¨ ¨ ¨ ¨ zhduar perpara. Kur te degjon ty qe shpreh ndjenjat, adole¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shenti do ta kete me te lehte te mesoje te shprehet. ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Pranoji kufizimet e tua. Eshte e natyrshme qe ti deshi¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ron te jesh gjithnje mbeshtetje per femijen tend adoleshent ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kete periudhe te veshtire. Por mos harro, vdekja e bashkeshor¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tit tend te dashur te ka vrare teper edhe ty. Prandaj forca jote ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ emocionale, mendore dhe fizike mund te kete rene disi per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ njefare kohe. (Proverbat 24:10) Keshtu ndoshta duhet te ker¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kosh ndihmen e pjesetareve te rritur te familjes ose te ndonje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ miku te pjekur. Te kerkosh ndihme eshte shenje pjekurie. Te ¨ ¨ ¨ Proverbat 11:2 thuhet: «Mencuria eshte me modestet.» ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mbeshtetja me e mire qe mund te marresh, vjen nga ¨ ¨ ¨ ¨ vete Perendia Jehova, i cili u premton adhuruesve te tij: «Une ¨ ¨ ¨ ¨ Jehovai, Perendia yt, te kap nga dora e djathte dhe te them: ¨ ¨ ¨ ¨ ‘Mos ki frike, se une do te te ndihmoj.’»—Isaia 41:13.

PROBLEMET EMOCIONALE



¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Si¨ ta ndihmoj vajz ¨ en te ¨ kete nje pikepamje te ekuilibruar per dieten? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ne rast se vajza jote eshte bere viktime e nje crregullimi ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¸ ¨ ne te ngrene, cfar te besh?1 Se pari, perpiqu te kup¸ e mund ¨ ¨ ¨ tosh pse ka zgjedhur kete rruge. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Eshte vene re se shume vajza qe kane keto crregullime, ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kane pak vleresim per veten dhe nga natyra kane manine ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per persosmeri—presin teper nga vetja ne menyre te paarsye¨ ¨ shme. Sigurohuni qe ju nuk ndikoni per keq ¨ ¨ ¨ ¨ SHIH VELLIMIN 1, te keto prirje. Jepini zemer vajzes!—1 SelaniKAPITULLI 10 ¨ kasve 5:11. DHE VELLIMIN 2, KAPITULLI 7 ¨ Gjithashtu, analizo me kujdes qendrimin ¨ ¨ ¨ ¨ qe mban ti vete ndaj ushqimit dhe peshes. A mos valle i ke ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mbitheksuar pa dashje keto c¸ eshtje, qofte me fjale, qofte me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shembullin tend? Mos harro, per te rejat pamja eshte shume ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ e rendesishme. Edhe shakate ngacmuese se eshte «bucko ¸ si ¨ ¨ ¨ ¨ femije» apo se ka hedhur shtat gjate adoleshences, sic¸ ndodh ¨ ¨ ¨ ¨ normalisht, mund te mbjellin farat e se keqes ne mendjen e te ¨ ¨ ¨ rejave, qe cdo ¸ fjale e marrin shume seriozisht. ¨ ¨ ¨ Pasi ta kesh shqyrtuar c¸ eshtjen mire dhe te jesh lutur, fol ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ haptas me vajzen. Per ta bere kete, provo sugjerimet e meposhtme: ¨ ¨ ˘ Planifiko mire cfar ¸ e t’i thuash dhe kur t’ia thuash. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Shprehja qarte merakun dhe deshiren qe ke per ta ndihmuar. ¨ ¨ ˘ Mos u habit nese ne fillim ajo mbrohet. ¨ ˘ Degjoje me durim. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ C’ e me e rendesishmja, bej edhe ti pjesen tende qe ¸ esht ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ vajza te permiresohet. Punoni si familje qe ajo ta mposhte ¨ ¨ kete problem! ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Per ¨ thjesht¨ esi,¨ femij ¨ es do t’i ¨ drejtohemi ne gjinine femerore. Gjithsesi, parimet e trajtuara ketu vlejne per te dyja gjinite.

¨ ¨ 314 Te rinjte pyesin . . .

GJENDJA FRYMORE

Shtojca 315

GJENDJA FRYMORE

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Si te vazhdoj frymore femijeve nder¨ ¨ t’ua mesoj vlerat ¨ sa hyjne ne adoleshence? ¨ ¨ Bibla tregon se Timoteu mori stervitje frymore qe nga ¨ ¨ ¨ ¨ «foshnjeria» dhe ka te ngjare qe edhe ti si prind u ke siguruar ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te njejten stervitje femijeve te tu. (2 Timoteut 3:15) Megjith¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ate, kur femijet behen adoleshente, mund ¨ SHIH VELLIMIN 1, ¨ ¨ ¨ ¨ te jete e nevojshme qe metodat e tua te KAPITULLI 38 ¨ ¨ ¨ ¨ DHE VELLIMIN 2, stervitjes te pershtaten me rrethanat e reja. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ KAPITUJT 34-36 Femijet e tu ne fazen e rritjes, fillojne t’i ¨ ¨ ¨ ¨ kuptojne c¸ eshtjet e nderlikuara dhe abstrakte te cilat nuk i ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kuptonin plotesisht kur ishin me te vegjel. Tani me shume se ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ kurre do te kesh nevoje t’i besh thirrje ‘fuqise se tyre per te ar¨ syetuar’.—Romakeve 12:1. ¨ ¨ ¨ Kur po i shkruante Timoteut, Pavli permendi gjerat qe Ti¨ ¨ moteu ‘kishte mesuar dhe ishte bindur te besonte’. (2 Timote¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ut 3:14) Femijet e tu adoleshente ndoshta tani kane nevoje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ‘te binden te besojne’ te vertetat biblike qe kane mesuar qe ¨ ¨ ¨ ¨ nga foshnjeria. Qe t’u prekesh zemrat nuk mjafton vetem t’u ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ tregosh cfar e ¸ e te bejne ose cfar ¸ e te besojne. Duhet te mesojn ¨ ¨ vete. Si mund t’i ndihmosh? Fillo duke u krijuar shume mu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndesi per te arsyetuar dhe folur per pyetje si keto me poshte: ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Cfar ¸ e me¨ bind mua qe Perendia ekziston? —Romakeve 1:20. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Si e di se ajo qe me kane mesuar prinderit nga Bibla, ¨ ¨ ¨ eshte e verteta?—Veprat 17:11.

GJENDJA FRYMORE

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Cfar ¸ e me bind se normat biblike jane per te miren time?—Isaia 48:17, 18. ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Si e di qe profecite biblike do te permbushen? —Josiu 23:14. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Cfar ¸ e me bind se s’ka asgje ne kete bote qe te kra¨ ¨ ¨ ¨ hasohet me ‘vleren e pashoqe te njohurise se Krishtit ¨ Jezu’?—Filipianeve 3:8. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ Cfar ¸ e do te thote flijimi shperblyes i Krishtit per mua? —2 Korintasve 5:14, 15; Galatasve 2:20. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ndoshta ngurron ta nxitesh femijen t’i shqyrtoje keto pye¨ ¨ ¨ ¨ tje, nga frika se mos nuk eshte ne gjendje t’u pergjigjet. Por ¨ ¨ ¨ kjo do te ishte sikur te ngurroje te shikoje treguesin e nivelit ¨ ¨ te karburantit te kruskoti i makines, nga frika se mos tregon ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ se serbatori eshte bosh. Nese eshte bosh, do te ishte me ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mire ta zbuloje tani ndersa ke akoma mundesi te besh dic-¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ka. Po njesoj tani, ndersa femijet e tu adoleshente jane ako¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ma ne shtepi, eshte koha per t’i ndihmuar te shqyrtojne pye¨ ¨ ¨ ¨ tjet per besimin e tyre dhe ‘te binden te besojne’.1 ¨ ¨ ¨ Mos harro, nuk ka asgje te keqe ta nxitesh djalin ose vaj¨ ¨ ¨ ¨ ¨ zen tende te pyese: «Perse besoj?» Diana, 22 vjece, ¸ kujton ¨ ¨ kur ishte adoleshente dhe bente pyetje. «Nuk doja te kisha ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ pasiguri per ate qe besoja,—thote ajo.—Gjetja e pergjigjeve te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qarta dhe te sigurta me bene te kuptoja se me pelqente te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ isha Deshmitare e Jehovait. Kur me kerkonin te beja dicka ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe s’do ta beja, ne vend qe te thosha ‘s’me le feja’, thosha, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ‘une mendoj se nuk eshte e drejte’. Me fjale te tjera e bera ¨ ¨ timen pikepamjen e Bibles.» ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Sugjerim: Qe te vesh ne pune fuqine e tij per te arsyetu¨ ¨ ar rreth normave biblike, vere ne rolin e prindit kur lind ndo¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ nje problem. Per shembull, ta zeme se vajza te kerkon leje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ per te shkuar ne nje feste qe ti (ka mundesi edhe ajo) e di ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 1 Kapitulli 36 i vellimit 2 mund t’i ndihmoje adoleshentet te perdorin fuqine e tyre per ¨ ¨ ¨ ¨ te arsyetuar, qe te binden se Perendia ekziston.

¨ ¨ 316 Te rinjte pyesin . . .

¨ ¨ ¨ ¨ se nuk eshte e pershtatshme. Ne vend se thjesht t’i thuash ¨ ¨ ¨ jo, mund t’i thuash: «Dua qe ta vesh veten ne vendin tim. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mendo per festen ne te cilen deshiron te shkosh, bej kerki¨ ¨ ¨ ¨ me (ndoshta ne kapitullin 37 te ketij libri dhe ne kapitullin ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ 32 te vellimit 2) dhe pastaj hajde e bisedojme per kete ne¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ser. Une do te vihem ne vendin tend dhe do te te kerkoj te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shkoj ne kete feste, kurse ti ne rolin e prindit do te me thu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ash nese eshte mire te shkoj apo jo.» 

DHE VELLIMIN 2, KAPITUJT 37 DHE 38

Shtojca 317

GJENDJA FRYMORE

¨ ¨ ¨ ¨ Femija interesin per gjerat frymore. ¨ yn ¨ e¨ ka humbur ¨ Cfar e te bejme? ¸ ¨ ¨ ¨ ¨ Se pari, mos u nxitoni te nxirrni perfundimin se femija ¨ ¨ juaj ka hedhur poshte besimin tuaj. Shpesh ka nje arsye tje¨ ¨ ter. Per shembull, ndoshta djali ose vajza juaj . . . ¨ ˘ po has presionin e moshatareve dhe i vjen turp ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe eshte i ndryshem ngaqe u permbahet parimeve biblike ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ sheh te rinj te tjere (madje motren ose vellane) ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe jane shembullore si te krishtere dhe mendon ¨ ¨ ¨ ¨ se eshte e pamundur te jete si ata ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ eshte i deshiruar per miq, por ndihet vetem ose ¨ ¨ si i huaj mes te krishtereve ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ sheh te rinj «te krishtere» qe bejne nje jete te dyfishte ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ po perpiqet shume te formoje identitetin e tij dhe pra¨ ¨ ¨ ndaj kjo e detyron te ngreje pyetje rreth vlerave te ci¨ ¨ ¨ lat ju i keni shume per zemer ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ˘ sheh shoket e klases qe pa problem bejne gjera ¨ ¨ ¨ te gabuara e qe duket sikur nuk i vuajne pasojat ¨ ¨ ¨ ˘ po perpiqet te fitoje miratimin e prindit jobesimtar ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Eshte e qarte pra, se arsyet si keto SHIH VELLIMIN 1, ¨ ¨ s’kane lidhje me bindjet tuaja fetare. Me KAPITULLI 39 ¨

GJENDJA FRYMORE

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ shume kane lidhje me rrethanat qe e bejne te veshtire prak¨ ¨ ¨ ¨ tikimin e fese—te pakten tani per tani. Pra, si mund ta inku¨ ¨ rajoni vajzen ose djalin tend adoleshent? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Beni leshime, pa bere kompromis. Perpiquni te kuptoni ¨ ¨ ¨ ¨ arsyen e shkurajimit te femijes dhe merrni masa qe t’i krijo¨ ¨ ¨ ¨ ni ambientin e duhur ku mund te perparoje frymesisht. (Pro¨ ¨ ¨ ¨ ¨ verbat 16:20) Per shembull, pjesa «kur shoket te bejne pre¨ ¨ ¨ ¨ sion» ne faqet 132 dhe 133 te vellimit 2, mund ta ndihmoje ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te kete besim te vetja e keshtu do t’i vije me pak turp kur ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te perballet me shoket e shkolles. Ose nese nuk ka shoke, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ndoshta do t’ju duhet te beni dicka konkrete qe ai te gjeje ¸ ¨ ¨ ¨ shoke te mire. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Gjejini nje keshilltar. Ndonjehere nje ndihme e mire per ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te rinjte mund te jete nje i rritur jashte familjes qe i inkura¨ ¨ ¨ jon. A njihni dike, pikepamja frymore e te cilit mund ta stimu¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ loje femijen tuaj? Pse te mos i rregulloni gjerat qe ai ose ajo ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ te kaloje kohe me djalin ose vajzen tuaj? Qellimi nuk eshte ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ qe ju te hiqni dore nga pergjegjesia juaj. Mendoni per rastin ¨ ¨ ¨ e Timoteut. Ai perfitoi shume nga shembulli i apostullit Pavel ¨ ¨ dhe Pavli nxori shume dobi nga shoqeria e Timoteut.—Filipia¨ neve 2:20, 22. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Per sa kohe femija jeton nen te njejten cati ¸ me ju, keni te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ drejten t’i kerkoni qe te ndjeke rutinen tuaj frymore. Megjith¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ate, synimi juaj eshte qe ne fund t’i ngulitni femijes ne ze¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ mer dashurine per Perendine—jo thjesht ta shtyni t’i beje gje¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ rat mekanikisht. Qe ta ndihmoni te perqafoje fene e vertete, ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ lini nje shembull te denje per imitim. Jini te arsyeshem ne ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ate qe pritni. Sigurojini nje keshilltar dhe shoqeri ndertuese. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Ndoshta nje dite femija juaj, ashtu si psalmisti, do te arrije te ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ thote: «Jehovai eshte shkrepi im, kalaja ime dhe Ai qe me ¨ sjell shpetim.»—Psalmi 18:2.

¨ ¨ 318 Te rinjte pyesin . . .

¨ flete pune TITULLI

FAQJA

¨ ¨ Identifiko rrenjen e problemit 42 ¨ Test per veshjen 82-83 ¨ Si ta lehtesosh trishtimin? 93 ¨ ¨ Hidhi ne leter mendimet 116 ¨ ¨ ¨ Pergatitu per pergjigjen 127 ¨ Synimet e mia per arsimimin 139 ¨ ¨ ¨ Cfar e do te beje ti? 209-210 ¸ ¨ ¨ ¨ Eshte dashuri apo dashurick ¸ e? 211 ¨ A je gati te martohesh? 216-217 ¨ ¨ C’mund te mesoj nga ndarja? 224 ¸

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Me shume informacion mund te gjeni ne disa gjuhe ¨ ¨ ne adresen e Internetit www.jw.org

¨ ¨ ¨ ¨ A do te deshiroje me shume informacion?

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ Mund te kontaktosh Deshmitaret e Jehovait ne adresen www.jw.org.

Reset Book