Tap 2

cl c 1

Phát tri n h th ng................................................................................................................... 1 Gi i thi u .................................................................................................................................... 2 1.1 Ph ng pháp lu n phát tri n ............................................................................................ 2 1.1.1 1.1.2

Vai trò c a t ch c phát tri n h th ng ..................................................................... 2 Mô hình phát tri n ph n m m .................................................................................. 5

1.1.3 1.1.4

Vòng i ph n m m............................................................................................... 10 Dùng l i ph n m m ................................................................................................ 19

1.2 Phân tích yêu c u và ph ng pháp thi t k ..................................................................... 22 1.2.1 Ph ng pháp l p bi u ........................................................................................ 22 1.2.2 1.2.3

L p bi u phân tích/thi t k ................................................................................ 24 Ph ng pháp thi t k ............................................................................................. 31

1.3 Ngôn ng l p trình......................................................................................................... 52 1.3.1 Thu c tính ch ng trình......................................................................................... 52 1.3.2 1.3.3

Ki u d li u ........................................................................................................... 53 C u trúc u khi n ................................................................................................ 54

1.3.4 1.3.5

Phân tích cú pháp................................................................................................... 56 Phân lo i v ngôn ng l p trình.............................................................................. 61

1.3.6 Ki u và c tr ng c a ngôn ng l p trình ............................................................... 65 1.4 K thu t l p trình............................................................................................................ 72 1.4.1 1.4.2

L p trình th t c..................................................................................................... 72 L p trình hàm......................................................................................................... 72

1.4.3 1.4.4

L p trình logic ....................................................................................................... 73 L p trình h ng i t ng ..................................................................................... 74

1.5 Ph ng pháp ki m th và ki m m ............................................................................. 75 1.5.1 Ph ng pháp ki m th ........................................................................................... 75 1.5.2 1.5.3

Ph ng pháp ki m m......................................................................................... 82 Thi t k ki m th và ph ng pháp qu n lí.............................................................. 85

1.6 Môi tr ng phát tri n..................................................................................................... 88 1.6.1 Công c h tr phát tri n........................................................................................ 88 1.6.2 EUC và EUD ......................................................................................................... 95 1.7 Qu n lí phát tri n ........................................................................................................... 97 1.7.1 1.7.2

L p k ho ch d án ................................................................................................ 97 L p k ho ch, qu n lí và ánh giá ch t l ng ......................................................... 98

1.7.3 1.7.4

Qu n lí ti n trình.................................................................................................. 100 N ng su t ph n m m............................................................................................ 104

1.7.5 T ch c phát tri n ................................................................................................ 109 1.8 Gói ph n m m ............................................................................................................. 114

1.8.1

ic

ng v gói ph n m m................................................................................. 114

1.8.2 1.8.3

Phân lo i các gói ph n m m................................................................................. 115 Công c qu n lí s n xu t ...................................................................................... 117

1.8.4 1.8.5

Ví d v vi c dùng hi u qu gói ph n m m .......................................................... 118 Ph n m m nhóm - Groupware.............................................................................. 119

1.8.6 Công c OA......................................................................................................... 120 Bài t p................................................................................................................................. 126 2

V n hành và b o trì h th ng ............................................................................................... 132 Gi i thi u ................................................................................................................................ 133 2.1 V n hành h th ng....................................................................................................... 133 2.1.1 Qu n lí tài nguyên................................................................................................ 133 2.1.2 2.1.3

Qu n lí v n ...................................................................................................... 135 Qu n lí ti n nghi .................................................................................................. 137

2.1.4 2.1.5

Qu n lí an ninh .................................................................................................... 140 Vi c qu n lí v n hành khác .................................................................................. 143

2.2 B o trì h th ng ........................................................................................................... 145 2.2.1 B o trì là gì? ........................................................................................................ 145

3

2.2.2 2.2.3

T m quan tr ng c a công vi c b o trì................................................................... 146 Chi phí b o trì ...................................................................................................... 147

2.2.4 2.2.5

Nhi m v b o trì .................................................................................................. 147 T ch c b o trì..................................................................................................... 151

2.2.6 2.2.7

Các ki u b o trì.................................................................................................... 154 B o trì ph n c ng và b o trì ph n m m ................................................................ 155

Bài t p................................................................................................................................. 158 C p nh t x lí thông tin và an ninh ...................................................................................... 161 Gi i thi u ................................................................................................................................ 162 3.1 L nh v c ng d ng c a h th ng máy tính ................................................................... 162 3.1.1 3.1.2

T ng quan v kinh doanh n t (e-business)...................................................... 162 T ng quan v e-learning....................................................................................... 165

3.1.3 T ng quan v chính ph n t (e-government) .................................................. 170 3.2 An ninh........................................................................................................................ 176 3.2.1

An ninh Internet................................................................................................... 176

Gi i thi u Lo t sách giáo khoa này ã c xây d ng d a trên Chu n k n ng k s Công ngh thông tin c a ra công c ng vào tháng 7 n m 2000. B n t p sau ây bao quát toàn b n i dung c a tri th c và n ng c b n c n cho vi c phát tri n, v n hành và b o trì h thông tin: p 1: Gi i thi u v h th ng máy tính p 2: Phát tri n và v n hành h th ng p 3: Thi t k trong và l p trình -- T ng l

ng tri th c c t lõi và th c hành

p 4: Công ngh m ng và c s d li u Cu n sách này nêu nh ng gi i thích d m t cách có h th ng, nh ng ng i ang h c v phát tri n, v n hành và b o trì h th ng l n u tiên có th d dàng thu c nh ng tri th c trong các nh v c này. Cu n sách này bao g m các ch ng sau: Ch

ng 1:

Phát tri n h th ng

Ch

ng 2:

V n hành và b o trì h th ng

1

Phát tri n h th ng

c ích c a ch

ng

i các công ti, u b n ch t là thu c l i nhu n. Tuy nhiên tình hình kinh t hi n nay là h n lo n và r t khó d oán xu h ng t ng lai. Trong tình hu ng nh v y, các h th ng x lí thông tin tr thành quan tr ng thi t y u cho ho t ng nghi p v , và do ó là m u ch t cho s t n t i c a công ti. Các k s x lí thông tin, t t c các h th ng thi t k và phát tri n x lí thông tin ã tr nên ngày m t quan tr ng. Ch ng này d nh nói v lu ng phát tri n dùng mô hình thác , cung c p m t c s cho vi c phát tri n h th ng, môi tr ng phát tri n, h th ng qu n lí, và vi c dùng các gói ph n m. V chi ti t, các m c sau s c gi ng d y: • Ki u và i c ng v các ph ng pháp lu n phát tri n h th ng, và các ti n trình phát tri n dùng mô hình thác . ‚ Cách l p bi u phân tích yêu c u, và các công ngh thi t khác nhau. ƒ Các ngôn ng l p trình và k thu t l p trình. „ T m quan tr ng c a ki m th , và các ph ng pháp thi t k các tr ng h p ki m th . … Các công c c dùng trong môi tr ng phát tri n, và các k thu t và h th ng cho vi c qu n lí phát tri n. † Các ki u gói ph n m m và cách dùng chúng.

2

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

Gi i thi u m m i n m ã trôi qua k t khi cái máy c g i là "máy tính" i vào hi n h u. Ban u, không có lí thuy t hay ph ng pháp lu n gì cho vi c phát tri n h th ng c . Cho nên vi c phát tri n tu thu c ch y u vào "tài ngh " c a k s . Nó hoàn toàn t ng t nh tình hu ng trong nh ng ngày x a khi th m c làm nhà theo "tr c giác" và "kinh nghi m" c a h . Tuy nhiên, các h th ng ã d n tr nên ngày m t l n h n, và cùng v i nh ng phát tri n m i, s m r ng c a vi c thay i cho h th ng hi n có ã tr thành c n thi t. Thêm vào ó, n ng su t phát tri n ã tr nên cao h n. Tình hu ng này ã t t i m mà vi c dùng "tài ngh " là hoàn toàn không , a t i vi c m c nhiên công nh n c n có các lí thuy t phát tri n h th ng, và các ph ng pháp k ngh th c hi n chúng. Thêm vào v i các ph ng pháp qui c, nh ng ph ng pháp phát tri n và lí thuy t m i ã a vào cung c p n ng su t cao h n và thân thi n h n v i ng i dùng.

c

Trong ch ng này, các lí thuy t c s cho vi c phát tri n h th ng và các ph ng pháp lu n c a chúng c gi ng d y. Vi c dùng có hi u qu các gói ph n m m g n ây và các ph ng pháp ki m m là b n ch t cho công vi c phát tri n c ng c trình b y.

1.1

Ph

ng pháp lu n phát tri n

c này gi i thi u v m i quan h gi a các h th ng doanh nghi p nghi p, công ngh thông tin và các ph ng pháp phát tri n chính.

1.1.1

Vai trò c a t ch c phát tri n h th ng

(1) Ho t

ng xí nghi p và h thông tin

n nhi u n l c t o ra s phát tri n liên t c c a xí nghi p. Trong ó vi c s d ng Công ngh Thông tin (CNTT) là u ch ch t. i các xí nghi p, có hai ki u thông tin: Thông tin n i b

:Thông tin c phát sinh qua các ho t ng nghi p v , và bao g m c các hoá n, bi u m u và tài li u qu n lí c dùng trong bán hàng, ra l nh s n xu t và k toán.

Thông tin ngoài

:Thông tin c phát sinh ra tu thu c vào tình tr ng kinh t bao quanh công ti, k c vi c bán s n ph m, xu h ng các ngành công nghi p có liên quan, ng thái c a các công ti c nh tranh, và các giao tác v i các công ti có liên quan.

Doanh nghi p dùng các thông tin trên trong ho t thông tin c phân thành hai lo i:

ng hàng ngày c a mình m t cách hi u qu . H

1.1

Ph

ng pháp lu n phát tri n 3

x lí tác nghi p : c dùng h tr cho các ho t ng hàng ngày và cung c p d li u qu n lí doanh nghi p. Vi c x lí thông tin u kì c ti n hành làm t ng hi u su t và c i ti n hi u qu v n hành. thông tin chi n l c : t t i các ho t ng nghi p v a d ng, u quan tr ng là dùng tài nguyên s n có, con ng i, v t t và ti n b c theo cách hi u qu nh t. H th ng cung c p thông tin c n cho vi c qu n lí các tài nguyên này. H th ng này ch y u c dùng sinh ra các báo cáo theo quan m qu n lí. Hình 1-1-1 H thông tin chi n l

c và h x lí tác nghi p

Làm k ho ch chi n l Phân tích th tr

c

ng


c>

Phân tích bán hàng

ng



Tính l

Qu n lí nhân s

Qu n lí kho

Nh n và t n hàng

H tr bán hàng

L p k ho ch s n xu t

Qu n lí ngân sách và chi phí

c ích c a t ng h là nh sau. - Làm gi m nhân công cho nh ng thao tác có liên quan - Làm gi m vi c x lí nghi p v - Làm gi m th i gian giao hàng - Làm gi m vi c qu n lí kho - Th c hi n các thao tác không gi y t - Làm t ng bán hàng - C i thi n hi u qu bán hàng - C i thi n s tho mãn c a khách hàng - T o ra th tr ng m i Nói chung, m t t ch c ch u trách nhi m phát tri n các h th ng x lí thông tin c g i là t ch c phát tri n h th ng hay cái gì ó t ng t , và các k s h th ng (SE) là các l p trình viên thu c t ch c này. t khác, m t t ch c dùng các h th ng ã phát tri n

c g i là t ch c ng

i dùng.

4

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

(2) Ti n b trong CNTT và t ch c phát tri n h th ng •

Ti n b trong công ngh thông tin

Nh ng ti n b m i ây trong công ngh là r t áng ng c nhiên. Trong s nhi u ti n b a d ng, nh ng u sau ây c xem nh các nhân t nh h ng r t áng k t i vi c phát tri n h th ng. a.

Ti n b trong công ngh máy tính Vi c c i ti n hi u n ng c a c máy tính cá nhân và tr m làm vi c, và vi c gi m giá áng k a chúng là u r t áng ng c nhiên. Nh ng thao tác mà có th i ã ph i c th c hi n ch v i máy tính l n thì bây gi có th c th c hi n b ng nh ng máy tính nh h n.

b.

S d ng r ng rãi các gói ph n m m i vì s phát tri n nhanh chóng c a các gói ph n m m, nên nh ng gói ph n m m cho qu n tr c d li u RDBMS (Relational Data Base Management System) và b ng tính nay ã s n có, và nó ng có th c tích h p vào m t s h th ng.

c.

Ti n b trong công ngh m ng

i m i công ngh trong l nh v c thông tin và truy n thông, k c vi c t h p c a m ng c c b LAN (Local Area Network) và WAN (Wide Area Network) và vi c xây d ng các m ng n i b intranets và m ng ngo i b extranets (m ng c t o ra b ng vi c m r ng m ng n i b ra bên ngoài công ti), là r t áng chú ý. d.

Ti n b trong công ngh xây d ng h th ng

Công ngh ã d ch chuy n t cách ti p c n h ng x lí sang cách ti p c n h ng d li u (DOA). t qu là các kí pháp nh Bi u lu ng d li u - Data Flow Diagram (DFD), Bi u th c th quan h - Entity-Relationship Diagram (ERD), và p b c c ng v i Vào X lí Ra - Hierarchy plus Input Process Output (HIPO) c t o ra bi u di n cho các thi t k có c u trúc, ã c ch p nh n r ng rãi. Thêm vào ó, các công c CASE (Computer Aided Software Engineering) ã tr nên n có h tr cho nh ng n l c phát tri n, và ã tr nên c dùng r ng rãi. ‚ Hi n tr ng c a các t ch c phát tri n h th ng i vi c t ng qui mô h th ng và vi c ph i ng u v i nh ng v n sau: a.

T ng kh i l

ng công vi c t n

a vào multimedia, các t ch c phát tri n h th ng ang ng l i

l ng vi c t n ng l i, u ch ra h th ng không th c b t u ngay l p t c theo yêu c u phát tri n t t ch c ng i dùng, ã t ng lên. M i công ti trung bình u t n ng 2 n 3 n m công vi c. b.

a vào h mutimedia và t ng s các h th ng qui mô l n

Các h th ng multimedia, trong ó các d li u a d ng, k c ti ng nói, video và v n b n u c dùng, ã i vào th c t . Thêm vào ó, WAN và LAN ã c t h p và m ng n i b intranets ã c xây d ng. Do ó, ngày nay con ng i ph i gi i quy t các h th ng qui mô ngày càng l n và ph c t p. c.

T ng công vi c b o trì

i qui mô ngày càng m r ng h th ng, kh i l ng công vi c b o trì c ng t ng lên. Kh i l ng này t ng lên b i vì các yêu c u s a i h th ng t các phòng ban ng i dùng t ng lên, s a i các th ng hi n có tr thành c n thi t, và vi c s a i toàn b h th ng do g p nhi u l i c ng t ng lên.

1.1

ƒ

Ph

ng pháp lu n phát tri n 5

Vai trò m i c a t ch c phát tri n h th ng

Bên c nh nh ng công vi c qui c v vi c phát tri n h th ng và b o trì, các t ch c phát tri n h th ng hi n nay c trông i th c hi n nh ng công vi c có liên quan nh sau: a.

Phát tri n h th ng cùng s v n hành và b o trì chúng

Bên c nh các công vi c qui cách tích c c. b.

c, các t ch c ph i ch p nh n công ngh và ph

ng pháp m i m t

Xây d ng và v n hành các c s d li u và m ng

Các c s d li u khác nhau là b n ch t cho s v n hành và qu n lí nghi p v . Bên c nh ó, bây gi không th xem xét các ho t ng nghi p v mà không dùng m ng. Vi c xây d ng, v n hành và qu n lí các c s d li u và m ng này c coi nh công vi c b n ch t c a t ch c. c.

L p k ho ch và

u ph i tin h c hoá toàn công ti

Vi c l p k ho ch cho các h th ng l n bao quát toàn b công ti, và ph n ánh cái nhìn c a ng dùng và ban u hành công ti, c ng là vi c quan tr ng c a t ch c. d.

G n ch t v i ng

i

i dùng

Ng i ta trông i r ng t ch c ch p nh n các yêu c u c a ng i dùng m t cách tích c c và phát tri n các h th ng th c t h n. T ch c c ng c n s n sàng cung c p s h tr k thu t c n thi t ng d n môi tr ng tính toán ng i dùng cu i (EUC), hu n luy n t xa và hu n luy n t i ch v lí thông tin trong công ti.

1.1.2

Mô hình phát tri n ph n m m

i vi c phát tri n h th ng, ng i ta dùng nhi u mô hình khác nhau tu theo qui mô c a công ti và cách th c làm vi c ch o trong công ti. T i ây, nh ng ph ng pháp này c mô t m t cách n t t. c bi t, chúng tôi s nêu chi ti t v mô hình thác trong m c 1.1.3. Nh c v trong Hình 1-1-2, vi c xem xét cách xây nhà s làm cho chúng ta d hi u h n v cách th c ti n tri n vi c xây d ng h th ng. u ch riêng các bi u l c khách hàng khó có th có c hình nh rõ ràng v ngôi nhà và ngôi nhà trông s nh th nào khi c hoàn t t. Do ó, hãy ki m tra v i ngôi nhà mô hình, hay các nh 3 chi u trên máy tính m i c cung c p g n ây. Vi c gi i quy t t

ng t c ng

c dùng trong phát tri n h th ng.

6

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

Hình 1-1-2

Yêu c u c a khách v m t ngôi nhà c a cho nhà xây d ng. D a trên các yêu c u này, ng i xây d ng a ra giá thành c l ng, các b n v và l ch bi u, và nói u ó v i khách hàng. Thêm vào ó, ng i ch nhà còn ph i i xin phép các c quan chính ph có liên quan.

Quy trình xây d ng nhà

a trên thi t k s , ng i xây d ng t o ra các n thi t k chi ti t có tính t i nh ng ràng bu c n thi t nh các u ki n a lí và xã h i c a v trí này và giá thành. Cu i cùng, vi c thi t k c chia xu ng m c cho phép vi c xây d ng th c. Vi c l p ráp .

c th m c th c hi n trên các thi t

Vi c ki m tra c ti n hành m i khi hoàn t t m t ph n. n cu i, vi c ki m tra c th c hi n i s có m t c a khách hàng. Sau ó ngôi nhà c chuy n giao cho khách hàng. Nhi u lo i b o trì s theo yêu c u c a khách..

c ti n hành t

ng

ng

(1) Mô hình thác Mô hình thác , công ngh phát tri n h th ng, v n là mô hình c s d ng r ng rãi nh t. Trong mô hình này công vi c c phân chia thành m t s pha, và vi c qu n lí c ti n hành cho t ng pha. pk ho ch c s Thi t k Ti n trình th ng l u

ngoài Thi t k trong Thi t k ch

ng trình p trình

Hình 1-1-3 Mô hình thác

Ti n trình l u

Ki m th n hành và o trì

Nh

c ch ra b i cái tên "thác

", công vi c ti n tri n trong mô hình này t lu ng trên cao (l p

1.1

ho ch c s ) t i lu ng d

i th p (ki m th ), không bao gi

Ph

i ng

ng pháp lu n phát tri n 7

c l i.

(2) Mô hình b n m u Mô hình thác -

bao g m nh ng v n

sau.

V i mô hình thác c c kì khó hi u th u yêu c u c a ng i dùng trong pha l p k ho ch c cho h th ng. ôi khi ngay c khách hàng c ng không bi t t i nh ng yêu c u ó.

-

Các bi u

thi t k và gi i thích mi ng ôi khi không

.

gi i quy t nh ng v n này, mô hình b n m u ã c xu t ra. V i mô hình b n m u, h th ng c xây d ng s c làm mô hình thô trong các ngôn ng l p trình n gi n nh SQL (Structured Query Language) giúp cho khách hàng hi u. Sau ó, công vi c phát tri n d nh s c b t u. n m u bao g m nhi u mô hình a d ng. - "Ki u v t i": Các m nh m u th b v t i sau khi ã -

"Ki u khung x ng": Các chi ti t n nó thành h th ng d nh.

- "Ki u dùng b ph n": Mô hình này ngoài. -

"Ki u dùng toàn b ": Mô hình này

Hình 1-1-4 ch ra m t ví d l u Xác

t t i m c ích c a chúng.

c thêm d n vào cho các m nh m u th

c dùng trong các pha xác

m r ng

nh yêu c u và thi t k

c xây d ng cho t t c các pha.

c a mô hình b n m u theo ki u dùng b ph n.

nh yêu c u

Thi t k ngoài Sinh ra b n m u Ng i dùng cho ch y b n m u Hình 1-1-4 Ví d u

ánh giá

n m u theo ki u

NO

Thi t k trong

v mô hình

OK

Thi t k ch. trình p trình Ki m th n hành và b o trì

Vi c dùng mô hình b n m u em t i c m giác v s tham gia c a ng trong các pha th ng l u v n nh h ng áng k t i công vi c v sau. Tuy nhiên, mô hình b n m u bao g m các v n

sau c n

c gi i quy t.

i dùng, ng n ng a các l i

8

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

- Chi phí phát tri n v t quá mô hình thác - Khó u ch nh l ch.

.

(3) Mô hình xo n c Trong mô hình xo n c, m t lo t các ti n trình bao g m thi t k , l p trình và ki m th cl pl i cho t ng n v con c a h th ng, v i vi c phát tri n c l p l i nhi u l n (xem Hình 1-1-5).
c tr ng>

- Cách dùng mô hình này là thích h p cho nh ng tr c phát tri n là t ng i c l p l n nhau. - Nó tuân theo mô hình thác theo b ph n.

ng h p mà

n v con c a h th ng

- Nó cho phép mô hình b n m u c s d ng khi có nhu c u n y sinh. c s d ng trong vi c phát tri n ki u h ng i t ng và theo nh ng cách khác.

Pha l p trình

Pha ki m th

Hoàn t t

Pha thi t k Hình 1-1-5 Mô hình xo n c

(4) Phát tri n h

ng

it

ng

n ây s chú ý ã d n vào cách phát tri n h ng i t ng. Theo mô hình này, h th ng c xét nh m t t p các i t ng, và vi c phát tri n c ti n hành trên c s i t ng. Trong phát tri n i t ng, ti n trình phân tích t i thi t k t i th c hi n c th c hi n l p i l p l i thi t l p nên t lo i mô hình xo n c.

1.1

Ph

ng pháp lu n phát tri n 9

(5) C u trúc phân vi c t t i m c ích c a mình, d án phát tri n h th ng sau, tu theo ti n trình phát tri n. 1. M c quy t nh c u trúc chính c a d án 2. M c công vi c t o nên khuôn kh cho t ng pha 3. M c công vi c hi n hành chi ti t 0.0

c phân ra thành các m c theo th t

án phát tri n s n ph m

1.0

2.0 p k ho ch c s

Hình 1-1-6 C u trúc phân

Thi t k ngoài

.

Thi t k màn hình - báo cáo

.

vi c

2.1 Xác

2.1.1

2.1.2

Phân chia ch c n ng b n

Xác

2.1.1.1

2.2 nh h con và s phát tri n

nh ch c n ng c n

.

2.1.1.2

Phân chia ch c n ng

Phân lo i cách x lí và p

.

u trúc phân vi c - Work Breakdown Structure (WBS) c suy ra b ng cách b sung thêm các c ích c th , l ch công vi c, và vi c qu n lí ti n trình xác nh các chi ti t m c m n nh t có th c cho u thu c b i nh ng thao tác phân chia này. WBS c bi u di n b ng c u trúc phân c p nh c v trong Hình1-1-6. Vi c dùng WBS

a ra nh ng ích l i sau:

-

Cung c p các

cl

ng chi phí và d li u cho vi c phân tích chi phí.

-

Làm sáng t c u trúc công vi c và bao quát công vi c d án cùng trách nhi m v công vi c.

-

Vi c hi u th u ti n trình th c t i cho t ng c d dàng h n.

-

Tên c a các n v công vi c chuyên gia v cách làm.

n v công vi c, và l p k ho ch công vi c

c phân ra và h th ng phân l p là m t ph n c a tri th c

i WBS, m c ích c a công vi c, nh ch t l ng, chi phí và th i gian c cho trên c s công vi c. Cho nên, công vi c c th c hi n v i các m c tiêu nh tham chi u.

nv

(6) Ti n trình và mô hình ti n trình Ti n trình

c

nh ngh a nh các

n v công vi c nào, nh phân tích, thi t k và ch t o,

c

10

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

n t i trong vi c t o ra s n ph m (k c s n ph m ph n m m), và c b trí theo chu i th i gian. i c u ph n c a ti n trình c g i là "giai n ti n trình". V i WBS c mô t trên, công vi c c bi u di n theo c p b c, nh ng không theo chu i th i gian. u này t o ra s khác bi t n. Ti n trình c thi t k i th trong pha l p k ho ch c s . Trong thi t k này, mô hình ti n trình c nêu trong Hình 1-1-7 có th c dùng nh tham chi u.

pk ho ch

<Mô hình ti n trình 1>

Thi t k quan ni m

<Mô hình ti n trình 2>

Phân tích h th ng

Thi t k

Thi t k c s

K ho ch h th ng hoá

Ch t o, xây d ng và ki m th

Chuy n ch

n hành và b o trì

Thi t chi ti t

Mã hoá

Ki m th

Chuy n ch

o trì

Thi t

Sinh ch ng trình

Ki m th

Chuy n ch

o trì

Ch t o

Ki m th h th ng

Chuy n ch sang n hành th c t

o trì

Ki m th th ng

o trì

ch ng trình p k ho ch

<Mô hình ti n trình 3>

Thi t k

ho ch th ng hoá

Xác nh yêu c u

pk ho ch h th ng hoá

Phân tích th ng

Thi t k th ng i ng

Thi t k h th ng chi ti t

pk ho ch h th ng

Phân tích th ng

Thi t k giao di n ng i dùng

Thi t c u trúc h th ng

<Mô hình ti n trình 4>

<Mô hình ti n trình 5>

Xác nh yêu c u

<Mô hình ti n trình 6>

Thi t k ngoài

Thi t trong

Th c hi n phát tri n Thi t mô un

Thi t c u trúc ch ng trình

Mã hoá

Ki m th nv

Ki m th móc i

Ch t o

p trình

Chuy n ch

Ki m th , chuy n d ch

Ki m th ch ng trình

Ki m th móc i

Ki m th

V n hành và b o trì

Ki m th n hành

o trì/ ánh giá th ng

th ng

Hình 1-1-7 Mô hình ti n trình Các s n ph m ph n m m c t o ra qua t ng ti n trình phát tri n. Do ó, thi t k c a t ng ti n trình, cho c s c a ti n trình, ch y u nh h ng t i ch t l ng và chi phí c a s n ph m ph n m.

1.1.3

Vòng

i ph n m m

Vòng i là ti n trình t khi sinh n khi ch t hay kho ng s ng c a v t s ng và s n ph m. V i khái ni m v vòng i ph n m m (SLC) c ng v y, ó là kho ng th i gian t lúc b t u d án phát tri n th ng, và th i gian khi vi c c p nh t h th ng k t thúc, c xem nh cu c s ng c a h th ng. y, các ho t ng xu t hi n trong th i kì ó c bi u di n b ng cu c s ng th c c dùng, xem nh mô hình di n t cho m i quan h gi a các ti n trình. Hình 1-1-8 Vòng Phân tích

i c a h th ng ph n m m Thi t

Phát tri n

o trì

t i

Chuy n sang ph n m m i

Vòng

i c a h ph n m m

Trong ph n sau ây s gi i thích v mô hình thác

, là mô hình

n hình nh t.

1.1

(1)

Ph

ng pháp lu n phát tri n 11

c tr ng c a mô hình thác p k hoach c s Phân tích

R

n hành/b o trì

R

Ki m th v n hành

Thi t k t ng th Thi t k ch

R

Ki m th h th ng

ng trình R

L p trình

Ki m th tích h p

R

Ki m th

nv

R: h p xét duy t

Hình 1-1-9 Hình nh toàn th c a mô hình thác n

c (c u trúc hình ch V)

Trong mô hình thác , các k thu t sau nh c u trúc hình ch V trong Hình 1-1-9.

c s d ng. Do ó, có th tr c quan hoá mô hình này

Pha l p k ho ch c s t i pha l p trình: ph

ng pháp làm m n t ng b

Pha ki m th

n v t i pha ki m th v n hành: ph

c (ti p c n trên xu ng)

ng pháp tích h p t ng b

c (cách ti p c n d

i

lên) Ng

i

phân tích

s

s phát

ng

tri n ph n

s CNTT

s k thu t (qu n tr h th ng )

ng công vi c

s ch u trách nhi m

Hình 1-1-10

M i quan h

gi a t ng pha trong mô hình

Kh i l

thác

và kh i l

ng công

vi c c a nó ho ch th ng hoá

pk ho ch th c hi n án

Xác nh yêu u

Thi t

Thi t

Thi t

trong

chi ti t

p trình

Ki m th

ngoài

n hành và o trì

p k ho ch c s

Th i gian

Các

c tr ng c a Mô hình thác

Công vi c phát tri n h th ng

c tóm t t sau ây: c chia thành m t s pha cho vi c qu n lí.

Khi công vi c c a m t pha hoàn t t thì s n ph m công vi c (k c này c xét duy t ki m tra tính úng n.

lo i tài li u thi t k ) c a pha

Các s n ph m công vi c (k c lo i tài li u thi t k ) t pha này c chuy n ti p sang ti n trình ti p. Theo cách này, s nh t quán trong vi c phát tri n h th ng c duy trì.

12

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

c b n, không

c phép tr l i công vi c c a pha tr

c.

Cách t ch c d án có t m quan tr ng ch ch t Nh

ã mô t trên, vi c phân chia ti n trình phát tri n h th ng thành m t s pha cho qu n lí là t trong nh ng c tr ng c a mô hình thác n c. Hình 1-1-10 ch ra m i quan h gi a t ng pha và kh i l ng công vi c ó. Trong các m c (2) t i (8) d th ng.

i ây, s mô t

ic

ng t ng pha công vi c trong phát tri n h

(2) L p k ho ch c s p k ho ch c s là b c u tiên c a vi c phát tri n h th ng. C n ph i có tri th c th u áo v ho t ng hi n t i nh m t m c ích tin h c hoá. B ng không, không th nào phát tri n ch th ng có th tho mãn cho ng i dùng. Do v y, vi c l p k ho ch c s b t u b ng phân tích v th ng hi n t i, r i nh n di n ra v n c a nó. Hình 1-1-11 L p k ho ch c s ho ch h th ng hoá

p k ho ch th c hi n án

Xác

nh yêu c u

Th t c chi ti t trong l p k ho ch c s

c mô t sau ây:

1. K ho ch h th ng hoá Vi c l p k ho ch h th ng hoá là công vi c so n th o ra các k ho ch c s cho m t h th ng. u tra và phân tích v n

trong các ho t

ng nh m t i vi c h th ng hoá.

a trên k t qu c a m c a, kh o sát gi i pháp t t nh t và s c n thi t phát tri n h th ng xét l i. N u th y r ng có m t gi i pháp t t h n, thì ch p nh n gi i pháp ó.

c xem

u t công vi c c a m c b th y r ng vi c phát tri n h th ng m i là thích h p thì b n k ho ch h th ng hoá s c t o ra và c t cho ng i có trách nhi m. n k ho ch h th ng hoá. 2. K ho ch th c hi n d án Sau khi ng i có trách nhi m ch p thu n k ho ch h th ng hoá, thì b n k ho ch th c hi n (b n k ho ch th c hi n d án) c vi t ra. a. D án

c t ch c (k c b nhi m ng

i ph trách)

1.1

b. B n k ho ch tài nguyên h th ng (

cl

ng)

Ph

ng pháp lu n phát tri n 13

c so n th o ra.

ho ch nhân s Ph n c ng cho phát tri n h th ng cl

ng qui mô phát tri n (k c nhân l c và ngân sách)

Tài chính Và nh ng th khác c. B n k ho ch ti n trình công vi c và l ch bi u m c cao nh t

c so n ra.

Có các ki u l ch sau: ch bi u m c cao nh t: l ch cho toàn b h th ng ch bi u m c trung: L ch cho t ng pha trong vi c phát tri n h th ng. ch bi u m c th p nh t: L ch bi u cho t ng ng

i có liên quan.

ul p c t t c các lo i l ch bi u trên t i pha này là t t nh t nh ng th c t thì khó làm Cho nên ít nh t c n so n ra l ch bi u m c cao nh t t i pha này.

c.

n k ho ch phát tri n. 3. Xác

nh yêu c u

Trong xác nh yêu c u, các ch c n ng ích thi t l p nên cái vào cho vi c phát tri n h th ng, và các yêu c u cho h thông tin c phân tích và nh ngh a chi ti t h n trong các b n k ho ch phát tri n, b ng các ph ng pháp có c u trúc nh DFD (bi u lu ng d li u) và ERD (bi u th c th quan h ) a. Thông tin v h th ng, nh công vi c trong các ch c n ng ích (mô hình công vi c c sinh ra i ây c g i là mô hình logic hi n t i), các khuôn m u c dùng và các m c ích, c thu th p. b. Các yêu c u v h th ng xem nh m t t ng th , bao g m các ch c n ng, các yêu c u hi u n ng và thao tác c xác nh. c. Các yêu c u cho c ph n c ng và ph n m m

c làm sáng t .

n

c t yêu c u

4. Tóm t t v vi c l p k ho ch c s Vi c l p k ho ch c s là pha thi t k ra i c ng v h thông tin, k c vi c phân tích h th ng n phát tri n và v ch ra l ch bi u m c cao nh t. K t qu c a nó nh h ng r t nhi u t i các ti n trình i sau. Bên c nh ó, nó là pha u tiên trong vi c phát tri n h th ng. Do ó, u c n thi t là công vi c c th c hi n v i s xác nh n c a ng i dùng, công vi c c ng i phân tích h th ng có k n ng cao và có tri th c c t lõi th c hi n.

14

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

(3) Thi t k ngoài Thi t k ngoài là xác nh ph n th y c bên ngoài hay nh ng ph n dành cho giao ti p v i ng i dùng. Do ó, h th ng c xét thu n tuý theo quan m c a ng i dùng mà không ý t i nh ng ràng bu c v ph n c ng (nh máy tính). Bên c nh ó, c u trúc h th ng c n c tt i ng c làm sáng t . Hình 1-1-12 Thi t

KI m tra

c t yêu c u

ngoài Xác

nh h con và phân chia thêm

Xác

nh màn hình và tài li u Thi t k mã

Thi t k d li u logic

Xét duy t thi t k ngoài

a. Ki m tra

c t yêu c u

Sau khi ki m tra b n c t yêu c u có trong b n k ho ch c s , thì vi c xét t ng quan v h th ng c bi u di n b i vi c dùng các bi u sao cho vi c x lí và lu ng d li u có th c hi u d dàng. D a trên các bi u di n này, th c hi n vi c phân chia thành các h con và thi t k vào/ra. Các DFD hay HIPO c dùng v bi u . b. Xác

nh các h con và phân chia thêm n a

Toàn b h th ng c chia thành m t s h con trên c s ch c n ng, r i h con l i phân chia thêm n a thành các n v nh h n.

c

c. Thi t k tài li u và màn hình. Trong thi t k màn hình và tài li u, các thi t k thô cho màn hình và vi c chuy n thi t k thô cho tài li u vào/ra c t o ra.

i màn hình,

d. Thi t k mã i ây, vi c thi t k mã, nh vi c xác

nh h th ng mã

c ti n hành.

e. Thi t k d li u logic Trong thi t k d li u logic, m i quan h gi a d li u

c phân tích, và ng c viên cho c

1.1

d li u và t p ngoài).

c rút ra. (công vi c chi ti t cho

Ph

u này

ng pháp lu n phát tri n 15

c ti n hành trong thi t k

f. Xét duy t thi t k ngoài Tài li u thi t k ngoài

c xét duy t.

Tài li u thi t k ngoài Báo cáo xét duy t tài li u thi t k ngoài

(4) Thi t k trong Thi t k trong dành cho ph n không th y c c a h th ng, và x lí v i nh ng thi t k c xem xét t phía máy tính hay phía phát tri n h th ng. Trong thi t k ngoài, h th ng c nhìn t quan m c a ng i dùng. Tuy nhiên trong thi t k trong, các chi ti t c thi t k b ng vi c xem xét i các thi t k ngoài này c cài t hi u qu th nào trên máy tính, hay b i vi c tính t i nh ng ràng bu c ph n c ng c ng nh ph n m m. Trong thi t k trong, công vi c

c ch ra trong Hình 1-1-13 s

c ti n hành.

Hình 1-1-13 Thi t k trong Phân ho ch và c u trúc ch c n ng Thi t k d li u v t lí

Thi t k vào ra chi ti t

Thi t k mã

Xét duy t thi t k h th ng

a. Phân ho ch và c u trúc ch c n ng (thi t k c u trúc) Trong phân ho ch và c u trúc ch c n ng (thi t k c u trúc), m i h con u phân ho ch thành các n v l p trình, và lu ng d li u và x lí gi a các ch ng trình c làm sáng t . b. Thi t k d li u v t lí Trong thi t k d li u v t lí (thi t k t p), dùng hi u qu các c tr ng ph n c ng, vi c thi t v t lí v t p và c s d li u c d a trên thi t k d li u logic ã c th c hi n trong pha phân tích h th ng.

16

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

c. Thi t k vào-ra chi ti t Trong thi t k vào ra chi ti t, các chi ti t v màn hình và tài li u vào-ra dùng m u c bi t.

c thi t k b ng vi c

d. Xét duy t thi t k trong Vi c xét duy t

c ti n hành v i tài li u thi t k trong.

Tài li u thi t k trong Báo cáo xét duy t thi t k trong

(5) Thi t k ch

ng trình

Trong thi t k ch ng trình, các c u trúc trong c a t ng ch ng trình c thi t k . M i ch ng trình c d n ra qua vi c phân chia trong pha thi t k h th ng l i c phân chia thêm n a m t cách có phân c p thành các n v ch c n ng c g i là mô un. Sau ó, các giao di n (d li u vào/ra) gi a các modun c thi t k . Bên c nh ó, các k ho ch cho vi c ki m th ch ng trình (tích h p) c ng tr ng h p ki m th c thi t l p. Trong thi t k ch ng trình, công vi c 1-1-14 s c ti n hành. Hình 1-1-14 Thi t k ch

c chu n b , và các c ch ra trong Hình

ng trình

Thi t k có c u trúc cho ch trình

ng

Thi t k các tr ng h p ki m th ch ng trình

Xét duy t thi t k ch

ng trình

a. Thi t k có c u trúc cho ch

ng trình (Phân ho ch môdun)

Trong thi t k có c u trúc, m i ch ng trình l i c phân ho ch thành các n v ch c n ng c g i là mô un cho phép d dàng b o trì, còn lu ng d li u và x lí gi a các ch ng trình thì rõ ràng, m ch l c. Bên c nh ó, các ch c n ng c a t ng mô un và giao di n gi a các mô un c ng c xác nh. b. Thi t k các tr

ng h p ki m th (tích h p) ch

Các k ho ch cho ki m th ch .

ng trình

ng trình

c chu n b và các tr

ng h p ki m th

c thi t

1.1

c. Xét duy t thi t k ch

Ph

ng pháp lu n phát tri n 17

ng trình

Trong xét duy t thi t k ch

ng trình, ti n hành xét duy t tài li u thi t k ch

ng trình.

Tài li u thi t k ch

ng trình

Báo cáo xét duy t thi t k ch

ng trình

ho ch ki m th (tích h p) ch

ng trình

(6) L p trình Trong l p trình, vi c thi t k các c u trúc logic c a mô un c nh ngh a trong pha thi t k chi ti t và vi c mã hoá cho các mô un c th c hi n. Bên c nh ó, các k ho ch cho ki m th ( n ) mô un c chu n b , và các tr ng h p ki m th c thi t l p. a. Thi t k mô un Trong thi t k mô un, các c u trúc logic trong c a mô un (các th t c x lí chi ti t bên trong ng mô un) c thi t k b ng vi c dùng các k thu t có c u trúc khác nhau. Hình 1-1-15 L p trình Thi t k mô un

p k ho ch ki m th nv

Mã hoá

Ki m th

b. L p k ho ch ki m th

nv

Các k ho ch ki m th ki m th .)

nv

c chu n b . (T o ra d li u ki m th thích h p, xác

c. Mã hoá ng mô un d. Ki m th

c mã hoá trong ngôn ng l p trình nv

Ti n hành ki m th

n v cho t ng mô un

Tài li u thi t k mô un Báo cáo xét duy t thi t k mô un

nv

nh l ch

18

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

ho ch ki m th Danh sách ch

nv

ng trình g c

Báo cáo xét duy t ch Báo cáo ki m th

ng trình g c

nv

(7) Ki m th Công vi c ki m th c ti n hành phát hi n l i trong hành vi và c u trúc c a mô un, ch ng trình hay h th ng xem nh m t t ng th (xem Hình 1-1-16). N u l i c tìm ra thì c n làm ph n i, n u c n, cho pha l p trình hay thi t k s a ch a. R i l i ti n hành ki m th ki m tra li u i trên th c t ã c s a hay ch a. Hình 1-1-16 Các lo i ki m th Ki m th

nv

Ki m th tích h p

Ki m th h th ng

Ki m th v n hành

a. Ki m th Trong ki m th không.

nv (

c ti n hành trong pha l p trình)

n v , m i mô un

u

c ki m tra xem li u nó có th c hi n úng

n hay

b. Ki m th tích h p Trong ki m th tích h p, các ki m th c ti n hành cho t ng ch ng trình c t o ra b ng vi c móc n i các mô un. Ki m tra vi c v n hành c a ch ng trình và giao di n gi a các mô un. c. Ki m th h th ng Trong ki m th h th ng, s v n hành c a h th ng xem nh m t t ng th c ki m tra toàn theo quan m c a m c ích và hi u n ng c yêu c u. R i vi c b t u v n hành th c t c quy t nh d a trên k t qu này. d. Ki m th v n hành Trong ki m th v n hành, các nhóm v n hành t phía ng

i dùng ti n hành các ki m th trong

1.1

u ki n và môi tr

Ph

ng pháp lu n phát tri n 19

ng nh trong v n hành th c t .

Báo cáo ki m th

nv

Báo cáo ki m th tích h p Báo cáo ki m th h th ng Báo cáo ki m th v n hành

(8) V n hành và b o trì Vi c s n xu t theo h th ng ã phát tri n c b t u. Các ho t ng bào trì c ti n hành khi khi m khuy t (nh khó dùng) hay l i c phát hi n ra, hay khi thay i là không th tránh kh i. Trong m t s tr ng h p, h th ng c n ph i c thay i.

1.1.4

Dùng l i ph n m m

th ng ã c phát tri n trên c s xây d ng theo ng i phát tri n phân tích các thao tác ích, và thi t k hoàn thành vi c phát tri n c a nó. Sau ó ng i dùng dùng h th ng ã c xây d ng áp ng cho các yêu c

n hàng. D a trên yêu c u c a ng i dùng, , l p trình, và ki m th h th ng tr c khi làm quen v i thao tác c a mình b ng vi c u riêng c a ng i ó.

Tuy nhiên bây gi nhi u công ti b phi n hà b i vi c t n ng c a h (các kho n m c phát tri n còn ch a c b t u). Vi c s n xu t d a theo xây d ng theo n hàng là nguyên nhân làm t ng thêm vi c t n ng. V i s n xu t d a theo vi c xây d ng theo n hàng, vi c phát tri n h th ng ph i t nhi u tháng và nhi u n m. Bên c nh ó, vi c tham d c a các chuyên gia nh k s h th ng (SE) là c n thi t phát tri n h th ng. Tuy nhiên, trong nh ng n l c th c t c a các k s h th ng t n nhi u vào vi c b o trì h th ng hi n có, u này ngh a là s nhân viên có th d phòng cho các d án phát tri n m i là nh . Tình hu ng này ã t o ra ý t ng v vi c dùng l i ph n m m hi n có. Trong vi c dùng l i ph n m m, các b ph n c a toàn b ph n m m c t o ra t ng ph n, hay ph n m hi n t i c phân tích, và s a i, và k t qu là thu c ph n m m m i. Theo cách ó, m t ph n m m có th c dùng l p l i trong các h th ng khác nhau. Có nh ng cách sau ây dùng l i ph n m m: - Dùng l i nh các b ph n - Dùng l i qua tái k ngh

(1) Dùng l i nh các c u ph n Ph ng pháp t o ra các c u ph n t ph n m m hi n có và l p ráp chúng xây d ng h th ng m i làm gi m chi phí và t ng ch t l ng h th ng. Bên c nh ó, chu kì phát tri n có th c làm ng n i. •

Ph

ng pháp

t o ra các c u ph n

Các b ph n c chính ng i dùng t o ra hay c ng i bán ph n m m cung c p. Các b ph n do ng i bán cung c p u c chu n hoá. Tuy nhiên, vi c chu n hoá theo nh d ng c bi t, và vi c bi u di n c ng c n cho các b ph n do ng i dùng t o ra. Lí do là ch các c u ph n mà

20

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

không c chu n hoá thì không th c l p ráp úng. H n n a, trong khi ngôn ng nào c dùng v c b n không ph i là v n , thì t t h n c là nên dùng cùng m t ngôn ng tính t i mã ngu n có th ph i c thay i. Hình 1-1-17 Chu n hoá các c u ph n





u ph n

Các b ph n, có các ch ng trình ngu n c cung c p, có th c chuyên bi t hoá (s a i), dùng theo cách úng n h n.

u ph n

‚

Th vi n c u ph n và h th ng tìm ki m

xây d ng h th ng b ng vi c dùng các c u ph n ph n m m, các c u ph n c c t gi và duy trì trong th vi n c u ph n. S các c u ph n c c t gi trong th vi n càng l n, thì k t c u c a h th ng càng tr nên linh ho t h n. n n a, khi h th ng tìm c c i ti n, thì th vi n c u ph n s ti n c s d li u c u ph n và t ng c h i dùng th vi n.

c dùng th

ng xuyên h n, c i

Hình 1-1-18 Th vi n c u ph n u ph n 3 c a C1

u ph n

A

B

C

C1

u ph n C u ph n C u ph n C u ph n

D

c tìm

E

C2

C u ph n C u ph n C u ph n C u ph n C u ph n

t n t i c a th vi n c u ph n r t phong phú và công c d dùng t o ra hi u qu t ng h p

ƒ

C i ti n các c u ph n - t o ra công c và công c tìm c u ph n

Khi c u ph n ph n m m c t o ra và nó cung c p cách th c d dàng tìm ki m c u ph n trong th vi n, thì vi c dùng l i ph n m m s c t ng t c b i vì d dùng. H qu là s có th cung c p các công c t o c u ph n ã c c i ti n và nh ng công c tìm c u ph n. Các ph

ng pháp hay công c

phát tri n ng d ng b ng vi c l p ráp các c u ph n ph n m m

1.1

c t o ra, d a trên các

c t chu n

Ph

có kh n ng dùng l i,

ng pháp lu n phát tri n 21

c g i là "componentware."

(2) Dùng l i qua tái k ngh Vi c t o ra ph n m m m i t ph n m m hi n có c g i là "tái k ngh .Tái k ngh là công ngh c dùng t o ra h th ng m i b ng vi c s d ng h th ng ang trong s d ng. th c hi n tái k ngh , các công c CASE (nh công c CASE b o trì) th

ng

c dùng.

Trong tái k ngh thông th ng, các c t ph n m m hi n có c d n ra ngay b c u tiên. Công ngh c dùng trong ph n này c a công vi c c g i là "k ngh o". Sau ó, c t cho ph n mm i c t o ra b ng vi c s a i c t suy d n. D a trên các c t m i, m t h th ng m i c t o ra. Công ngh phát tri n truy n th ng c dùng ây c g i là "k ngh ti n" t ng ph n v i 'k ngh o" (xem Hình 1-1-19). Hình 1-1-19 Tái k ngh

Kho n m c phát tri n ph n m m o

Ch ng trình ngu n hi n có

K ngh ti n

Th c hi n

Ch

Tr u t

ng hoá

Editor Bi u K ngh ti n

Bi u có c u trúc

K ngh

Phân tích và thi t k

có c u trúc

Th c hi n

ng trình g c Ch

• Ti n → ‚

o → ƒ Ti n

ng trình g c i

= Tái k ngh

Công vi c bi n i

22

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

1.2

Phân tích yêu c u và ph

ng pháp

thi t k Sau khi b n k ho ch th c hi n d án phát tri n cho m t s n ph m ã c ng i dùng ch p thu n, thì u u tiên c n c ti n hành trong d án phát tri n là phân tích các yêu c u. Sau ây s trình bày v các ph ng pháp phân tích và thi t k n hình.

1.2.1

Ph

ng pháp l p bi u

Trong phân tích yêu c u, các ch c n ng c a h th ng ng d ng ích c rút ra b ng vi c t o nên t mô hình i c ng v h th ng, xây d ng ra s n ph m. Sau ây các bi u DFD, ERD, bi u chuy n tr ng thái và UML s c trình bày giúp cho công vi c phân tích.

(1) DFD (Bi u

lu ng d li u)

DFD (Bi u lu ng d li u) là ph ng pháp phân tích b ng vi c dùng cách v bi u , và bi u di n các ti n trình nghi p v m t cách tr c quan tr giúp cho vi c hi u b ng cách chú ý t i lu ng li u. Hình 1-2-1 Kí pháp DFD Kí hi u

Tên

Ý ngh a

Lu ng d li u Ch ra lu ng d li u (m i tên có tên) Ti n trình

Ch ra x lí/ chuy n

i d li u

(Bong bóng) Kho d li u (Hai song)

Ch ra kho d li u

ng song

Tác nhân ngoài Ch ra ngu n hay n i nh n d li u (th ng (hình vuông) là ng i hay t ch c ngoài vi c phân tích)

1.2

li u 1

Phân tích yêu c u và ph

ng pháp thi t k

23

li u 2

Ki m tra

a

i

li u 3

t hình nh v li u 3

DFD

li u 4 Ki m ch ng li u 6

(2) ERD (Bi u

n chuy n

li u 5

th c th quan h )

ERD a ra m t mô hình d li u trong ó th gi i ích c bi u di n b ng hai khái ni m "th c th " và "quan h " gi a các th c th . ERD c ng còn c g i là "mô hình v n hành nghi p v " vì nó c dùng t o ra mô hình v n hành nghi p v . Giáo viên

Tên giáo viên

Hình 1-2-2 Bi u

c viên

Bài gi ng

Tên môn

Tên

Phi u ghi

th c th quan h

ERD bao g m ba ph n t sau: Th c th : Ch ra m t th c th cho qu n lí;

c bi u di n b ng hình ch nh t.

Quan h : Ch ra m i quan h gi a các th c th , và m i quan h bao g m c gi a th c th và quan , c bi u di n b ng hình thoi. Thu c tính: Ch ra các elip.

c tr ng và tính ch t c a th c th hay quan h ,

ERD trong Hình 1-2-2 ch ra -

c bi u di n b ng hình

u sau:

"Giáo viên" và "H c viên" c n i qua quan h có tên "Bài gi ng." - "Giáo viên" có "Tên giáo viên." - "H c viên" có "Tên" và "Phi u ghi." - "Bài gi ng" có "Tên ch

."

Ba ki u quan h t n t i: "1 - 1," "1 - N" và "N - N" v i N là s nguyên l n h n 1. Trong thí d này, u giáo viên c bài gi ng cho nhi u h c viên và h c viên d nhi u bài gi ng khác nhau do m t giáo viên gi ng t ng ng, thì m i quan h là N-N.

24

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

(3) Bi u

chuy n tr ng thái

Bi u chuy n tr ng thái c dùng s hoá nh ng tình hu ng có tr ng thái bi n thiên theo th i gian và hành vi. Bi u chuy n tr ng thái c a Hình 1.2.3 ch ra cách các màn hình thay i i các thao tác trên màn hình (nh ) a vào d li u và n phím ch c n ng. nh màn a a vào

a d vào a b vào a e vào a b vào

nh màn

nh màn

nh màn

a d vào

a c vào a b vào

Hình 1.2.3 Bi u

chuy n

a f vào

a c vào nh màn

tr ng thái

(4) UML (Ngôn ng mô hình hoá th ng nh t) UML là ngôn ng mô hình hoá c dùng trong phân tích h pháp bi u di n, m i ph ng pháp l i tu thu c vào ng i th ng nh t. UML ã c phát minh ra chu n hoá chúng. - Bi u

l p

- Bi u

a

Tr ng thái

ng i t ng. ã có nhi u ph ngh nó, và chúng ã không

ng c

tr ng thái i a xu a vào

3

b - Bi u

it

ng Tr ng thái ti n vào

a

mua,

a

i Làm/hi n th s ti n a vào

: b1

: b2

y b / báo tr l i xu ã a vào

: b3 Hình 1.2.4 UML

1.2.2

p bi u

phân tích/thi t k

Các ch c n ng h th ng c xác nh trong các ti n trình th ng l u c t t i b ng m t s ch ng trình. L u là ph ng pháp l p bi u tiêu bi u nh t c dùng phân tích các c u trúc logic. Sau ây, l u các s có c u trúc và b ng quy t nh c mô t nh các ph ng pháp p bi u cho vi c phân tích và thi t k .

1.2

Phân tích yêu c u và ph

ng pháp thi t k

25

(1) L u a trên vi c xác nh/phân tích các v n ph c t p và th t c x lí c ng nh ph m vi công vi c, u là m t trong các ph ng pháp và là ph ng pháp tiêu bi u nh t, c dùng bi u di n cách th c gi i quy t chúng và lu ng thao tác c n thi t, v i các kí hi u th ng nh t. Hình 1-2-5 ch ra các kí hi u Kí hi u

c dùng trong l u

,

c xác

Tên

Mô t

li u

Ch ra d li u mà v i nó ph

li u

c c t Ch ra d li u c xác nh).

gi nh trong nh tu n t

nh trong chu n JIS X 0121.

Ch ra d li u

ng ti n không

c gi theo

nh d ng thích h p cho x lí (ph

c c t gi trong ph

truy nh p Ch ra d li u truy nh p cassette.

c xác nh. ng ti n không

ng ti n b nh trong.

c theo cách tu n t , nh trên b ng t

và b ng

nh truy nh p Ch ra d li u có th truy nh p tr c ti p, nh d li u trên a t và a m m. tr c ti p Tài li u

Ch ra d li u trên ph

Cái vào th công

Ch ra d li u trên b t kì ph ng ti n nào c a vào b ng các ph ng th c th công, nh bàn phím tr c tuy n, chuy n m ch, nút b m hay mã v ch.

Hi n th

Ch ra d li u trên b t kì ph ng ti n nào cho phép hi n th thông tin con ng dùng, nh trên màn hình hi n th hay b ch báo tr c tuy n.

Ti n trình

Ch ra b t kì ki u ch c n ng x lí nào.

Ti n trình tr c

ng ti n con ng

i có th

c

c.

nh Ch ra ti n trình bao g m m t hay nhi u thao tác hay l nh n, m t trình con.

c xác

i

nh, ch ng

Thao tác th công

Ch ra b t kì thao tác nào

Chu n b

Ch ra vi c thay i c a m t l nh hay nhóm l nh, gi ng nh vi c thi t l p chuy n m ch hay thi t l p ban u cho m t trình, mà nh h ng t i các thao tác sau.

Quy t

Ch ra m t ch c n ng quy t nh mà v i m t c ng vào và các c ng ra, ch m t trong chúng có th c l a t i m t th i m, vi c l a m t c ng ra tu thu c vào k t qu c a vi c tính u ki n c mô t trong kí hi u.

nh

Gi i h n chu trình ng truy n

ghép n i Thi t b Bình thích

Bao g m hai ph n; ph n u ki n cho vi c k t thúc và tên chu trình trong kí hi u ch ra ch b t u và k t thúc c a chu trình t ng ng. Ch ra lu ng d li u hay

Móc n i thông

u cu i lu n,

c gi i quy t th công.

Ch ra r ng d li u

u khi n.

c truy n trên

ng truy n thông.

Ch ra m t c ng t ch khác.

a ra t i m t ch khác trên l u

Ch ra m t c ng

a ra, hay m t c ng

chú

c dùng

hay m t c ng

a vào t môi tr

thêm l i gi i thích hay l u ý

c dùng thay cho kí hi u b qua.

E líp

c vi t

a vào t

ng ngoài.

làm sáng t .

ng, và ch ra r ng m t kí hi u hay nhóm kí hi u *JIS X0121

u

bao g m hai ki u sau:

u

h th ng (s

ti n trình)

26

u

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

ch

ng trình

Hình 1-2-5 Các kí hi u

c dùng trong l u

1. L u

ti n trình)

u

h th ng (s h th ng (s

ti n trình) ch ra l u

Hình 1-2-6 Ví d v l u

cho h th ng c n nh m t i nh m t t ng th .

h th ng

li u

cl

ng

li u c l ng c ki m tra

Danh sách li u

cl

p x p d li u ng

ng

pl

c

ng n m

Các m c chính: Tr l ng tháng (s p x p theo th t gi m d n). Affiliation code, mã nhân viên

p x p d li u ng n m

Các m c chính: Affiliation code, mã nhân

pl

li u c l ng cs px p

th

n kê th

c

ng

p làm vi c px p

c

li u v ti n ng c x lí

pd

n kê chi ti t in ra

ng chính

li u l

ng

Báo cáo tháng in ra

c

Báo cáo l

ng

pl

pl

ng n m

ng n m simh ra

pl

ng n m

c

1.2

2. L u

ch

Phân tích yêu c u và ph

ng pháp thi t k

27

ng trình

Khi ch ng trình c phát tri n, thì l u a trên k t qu phân tích b ng l u .

ch

t

ng trình

c dùng

mô t cho các th t c x lí

u

p

cm

li u tiêu i u ra

a

n in

p

c

c vào

I-English + I-Math + I-Viet -> Total (S a

i)

I-Name -> M-Name I-English -> M-English Dòng b n kê chi ti t vùng in ra

n in

p

c óng t thúc

Hình 1.2.7 L u

(2) S

ch

ng trình

có c u trúc

i các l u , có th mô t các thu t toán d a trên nh lí c u trúc. Tuy nhiên, vi c dùng các kí hi u m i tên trong l u (nói cách khác, cho phép dùng các câu l nh GOTO) có th d n t i vi c sinh ra thu t toán phi c u trúc. M t khác, trong các s có c u trúc, các thu t toán c mô t không dùng kí hi u m i tên nào (hay câu l nh GOTO). Do ó, các mô t d a trên nh lí c u trúc là có th dùng c. Các s

có c u trúc bao g m các ki u khác nhau sau ây: NS

PAD SPD HCP YAC II

28

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

1. S

NS (s

Nassi-Shneiderman )

ND s

dùng các kí hi u

c bi t có các c u trúc

u khi n cho vi c bi u di n.




(Ki u Do While)>

X lí 1

(Ki u Repeat Until)> Hình 1-2-8 Ví d

X lí 2

u ki n WHILE

s

X lí 1

NS



u ki n u ki n 1 úng X lí 1

Sai

u ki n 2 X lí 2 lý 1

u ki n 3

X lý 2

X

2. PAD (Problem Analysis Diagram - Bi u

lý 3

phân tích v n

)

PAD mô t cho c u trúc logic c a thu t toán b ng c u trúc cây. lí 1

P1

lí 1 lí 2 P2

lí 2 Hình 1-2-9 Ví d

u ki n P3

úng

lí 1 P4

u ki n Sai

WHILE

lí 4

lí 2



u ki n

PAD lí 3

lí 1



lí 1

u ki n UNTIL

1.2

Phân tích yêu c u và ph

3. SPD (Structured Programming Diagram) Bi u SPD mô t c u trúc logic c a thu t toán b ng s

l p trình có c u trúc

cây có c u trúc.





(IF :

lí 1

[THEN]

u ki n)

(CASE :

u ki n)

[OF: P1]

lí 1

lí 2 [ELSE]

ng pháp thi t k

lí 1

[OF: P2]

lí 2

lí 2

[OF: P3]

lí 3 WHILE :

u ki n

lí 1

UNTIL :

u ki n

lí 1

Hình 1-2-10 Ví d v SPD

4. HCP (S

mô t g n và có th b c - Hierarchical and ComPact description chart)

HCP mô t theo cùng cách nh SPD, c u trúc logic c a thu t toán b ng s

c u trúc cây.

Hình 1-2-11 Ví d v HCP



u ki n

lí 1 lí 2

lí 1



lí 2

u ki n

(WHILE :

u ki n)

lí 1

lí 1

UNTIL :

lí 1

u ki n

lí 2

lí n

29

30

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

5. YAC II (Yet Another Control chart II S

u khi n khác II)

YAC II c ng mô t c u trúc logic c a thu t toán có s Hình 1-2-12 Ví d v

có c u trúc.

YAC II



IF

CASE

u ki n

u ki n

lí 1 YES

P1

lí 2

P2 lí 1

lí 1 NO

P2 lí 2

lí 2

P3 lí 3

W

U

u ki n

u ki n

lí 1

(3) B ng quy t

lí 1

nh

ng quy t nh c dùng phân tích và thu x p c u trúc logic c a các mô un, và mô t t t c các nhân t t vi c xác nh v n cho t i gi i pháp c a chúng b ng b ng 2 chi u n gi n. B ng quy t nh cho phép thu x p n gi n các m i quan h gi a các u ki n và x lí, th m chí cho nh ng v n ph c t p và bao g m nhi u nhân t . Nó t o kh n ng chuy n d ch tr n tru sang mã hoá d a trên nh lí c u trúc. u ki n Các n

Ô

u ki n

u ki n c n c ki m tra cho nh ng Tr l i cho câu h i t m t cu ng u ki n xu t hi n c làm thành d ng câu h i c mô t b ng Y (có) hay N (không)

Cu ng hành

Ô hành

ng

ng

t c nh ng hành ng có th c ti n Thay vì Y hay N cho ô hành cho v n ã c xác nh trong vi t ch khi hành ng cu ng u ki n c mô t rõ ràng

u ki n, X c ti n hành

Làm vi c vào ngày làm vi c

Y

Y

N

N

Làm vi c vào ngày ngh

N

N

Y

Y

Làm vi c t : 09:00 t i 21:00

Y

N

Y

N

Làm vi c t : 21:00 t i 09:00

N

Y

N

Y

Tr theo gi : 1 000

X

X X

X

Tr theo gi : 1 200 Ph c p: 1 000 cho vi c tham d Hình 1.2.13 B ng quy t

nh

X

X

c

1.2

1.2.3

Ph

Phân tích yêu c u và ph

ng pháp thi t k

31

ng pháp thi t k

(1) Phân tích và thi t k có c u trúc Ph

ng pháp có c u trúc là m t thu t ng t h p c phân tích có c u trúc và thi t k có c u trúc. i phân tích có c u trúc (SA), các yêu c u v h th ng ích c n phát tri n c phân tích b ng vi c chú ý c bi t t i ch c n ng c a h th ng, và lu ng d li u gi a các ch c n ng. Ph ng pháp phân tích này dùng ba tài li u sau bi u di n v m t s cho th gi i nghi p v ng d ng v i lu ng li u cho phân tích. - Bi u lu ng li u (DFD)

: Cho phép mô t theo phân c p, t o kh n ng phân chia phân c p các ch c n ng h th ng.

-T

:

-

n d li u c t mini

c dùng nh ngh a các c u trúc d li u c a nh ng d li u có tên c b sung vào lu ng d li u trong DFD.

: Vi c phân chia có phân c p ti p t c cho các ch c n ng d n t i các thao tác c s . Nh ng thao tác c s này c nh ngh a trong c t mini.

Phân tích có c u trúc nguyên th y ch ng ý cho vi c mô t d li u và ti n trình b ng bi u . Tuy nhiên De Marco ã b sung thêm vi c dùng t n d li u và c t mini vào ph ng pháp nguyên thu . K t qu là vi c phân tích có c u trúc bây gi ã c dùng nh m t ph ng pháp lu n. c ích c a ph ng pháp thi t k có c u trúc (SD) là chuy n các ti n trình trong DFD c sinh ra b i phân tích có c u trúc thành các mô un ch ng trình, và ti n hành phân chia thành các mô un b ng cách ti p c n trên xu ng. Ph ng pháp phân chia STS (Source Transform Sink), hay ph ng pháp phân chia giao tác, c dùng phân chia thành các mô un.

(2) Thi t k h

ng ti n trình

Ph n m m bao g m hai y u t , ch c n ng và thông tin (d li u). Trong vi c phát tri n ph n m m truy n th ng, phân tích và thi t k ã c ti n hành t tr ng tâm vào ch c n ng do ph n m m th c hi n. u này c g i là thi t k h ng ti n trình hay cách ti p c n h ng thi t k . Trong ph ng pháp này, không có chu n rõ ràng nh ngh a n v ch c n ng, và do v y vi c nh ngh a này có th d dàng b nh h ng b i cách ngh riêng c a ng i thi t k . Bên c nh ó, khi các ch c n ng áp ng cho yêu c u c a ng i dùng c th c hi n, thì khó u ch nh các yêu c u cho nhi u ng i dùng, và vi c s d ng các ch c n ng ch ng chéo nhau là không th tránh kh i. K t qu là h th ng bao g m nhi u ch c n ng ch ng chéo nhau, là m t trong nh ng nhân t làm cho vi c o trì thành khó kh n.

(3) Thi t k h

ng d li u

li u không thay i b i vì các yêu c u hay òi h i c a ng i dùng v thao tác nghi p v , nh ng n t i trong th gi i th c b t k n ki u, hay m i quan h , c a các thao tác. V y, trong thi t k t p trung vào d li u, s chú ý c nh m vào d li u, và h th ng c thi t k d a trên c u trúc ti n trình d li u. H n n a, ph ng pháp thi t k này ã ti n hoá thành Cách ti p c n h ng d li u (DOA). Vi c phân tích và thi t k c ti n hành cho d li u, c tách b ch v i yêu c u hay òi i c a ng i dùng v thao tác, và do v y các ti n trình c xác nh và tích h p vào trong các th c chuyên d ng d li u.

32

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

(4) Thi t k h

ng

it

Thi t k h

ng

c suy ra b ng vi c nâng cao h n cách ti p c n h

•

ng

it

Khái ni m thi t k h

ng

ng

it

ng

Chúng ta hãy xem xét khái ni m h

ng

it

Hình 1-2-14

it

ng, d li u và ph

i

ng qua xe h i l y làm ví d .

ng pháp (l y xe h i làm ví d )

li u

<Xe h i>

ng d li u.

. . . . . . . . . . .

ng pháp

ng

Có b n bánh Có b n c a Có m t thân xe n m ch ng i Tên nhà ch t o

Chuy n ng D ng l i C a m và óng c u khi n b ng vô ng

. .

Ngay c vi c dùng m t t "xe h i," u ó c ng bao hàm m i xe có tr ng thái c bi t c a nó, hoàn toàn khác v i b t kì xe nào khác, ã bao hàm có ki u xe, n m s n xu t, mô en, hình dáng a, l ng ph tùng thay th . Bên c nh ó, xe bao g m các hành vi a d ng nh "chuy n ng," "d ng," "m c a" và " óng c a." V y, vi c dùng các c u trúc và hành vi n n t ng c a m t " i ng" cho vi c phát tri n h th ng là m t c tr ng ch ch t c a thi t k h ng i t ng. Các m i quan h sau ây thu c khi các thu t ng c áp d ng ví d trong Hình 1-2-14.

c dùng trong thi t k h

ng

it

ng

• Tiêu b n c a xe h i: Class • M t xe riêng l : Th hi n hay i t • Tr ng thái: D li u (Thu c tính)

• Hành vi:

ng

ng pháp (Th t c)

Vi c tích h p "tr ng thái" và "hành vi"

c g i là "bao b c. "

n n a, vi c che gi u "tr ng thái" và "hành vi" b ng vi c ch a chúng trong h p en c g i là "che gi u thông tin" u này d n t i vi c c m truy nh p tr c ti p vào d li u, làm t ng s cl p a i t ng và làm cho vi c dùng l i c d dàng h n. Hình 1-2-15 Ví d v bao b c và che gi u thông tin Che d u thông tin (h p en)

Xe h i

Bao b c



‚

it

ng/l p/th hi n

Mu n

ic a

li u t u chuy n (thông báo)

ng

OK

Ch ng h n, khi m t ng d ng qu n lí khách hàng c phát tri n b ng thi t k h ng khách hàng c x trí gi ng nh m t i t ng.

ng

it

ng ,

1.2 Hình 1-2-16 Ví d v

it

Phân tích yêu c u và ph

33

ng (khách hàng) it

it

ng pháp thi t k

ng>

ng> it

ng> Công ti B

it

ng>

Công ti A Công ti th ng iC

Qu n lí khách hàng

D

Cái

c nh ngh a nh thu c tính và hành vi t ng quát c a khách hàng c g i là "L p." L p c nh ngh a b ng vi c l y ra các ph n (các c tr ng) mà nhi u i t ng t ng t có chung. Cho nên, m t l p có th c g i là m t lo i tiêu b n (khuôn úc). M t khác, m t hành vi riêng cho m t i t ng c g i là " ng pháp." Hình 1-2-17 Ví d v l p

Tên công ti

ng pháp>

ng th c th

Thu c tính

a ch n tho i

Hành vi

Làm giao tác

c sinh ra t m t l p

c g i là "th hi n."

Hình 1-2-18 Ví d v th hi n (th c th ) Cti C

Cti B Cti A Tp HCM 08 834

Cti D

Tp HCM

Hà N i

Tp HCM

08 962

834

08 262

7862





Th hi n khách hàng

Tiêu b n (khuôn m u) sinh ra th c th

34

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

Hình 1-2-19 ch ra m i quan h gi a các

it

it

ng và l p, và th nghi m

ng


ng hoá và t ng quát hoá>

<Tiêu b n>

p

c mô t

trên.

" i t ng" ôi khi c dùng ch toàn b nh ng u này ho c nh t thu t ng chung ch t t nh ng th hi n

<Sinh th c th >

Th hi n

Hình 1-2-19 M i quan h gi a các

ƒ

it

ng và l p và th nghi m

Thông báo

Thông báo là ph ng ti n duy nh t s n có ra l nh cho i t ng. Trong thi t k h ng i ng, vi c truy nh p vào i t ng b ng ph ng ti n khác h n thông báo là b c m, do v y làm ng s c l p và tính tin c y c a i t ng. Bên c nh ó, có th xem xét m t i t ng nh h p en, có kh n ng th c hi n nh ng thao tác c n thi t mà không bi t t i n i dung c a i t ng. Hình 1-2-20 Ví d v thông báo

Xoá Công ti A

áp ng>

OK

i t ng khách hàng (h p en)

giao d ch c a Công ti C

336 tri u hàng n m

Bao hàm Công ti Z

a ch 35 Hùng V





áp ng>

Nh ng thao tác này là có th mà không c n bi t c u trúc a i t ng khách hàng



ng

áp ng>

„

K th a

u vi c t ng n ng su t "K th a" a ra m t ph

c coi nh m t m c ích trong khi dùng thi t k h ng i t ng, thì ng ti n h u d ng. K th a ch ra vi c k th a d li u (tr ng thái) và th

1.2

Phân tích yêu c u và ph

ng pháp thi t k

35

c (hành vi) t các l p khác (ch y u là l p c p trên). p

c

t trên m t l p

c g i là "Siêu l p," trong khi l p

t bên d

Hình 1-2-21 Ví d phân c p v l p Con ng

Tr em

p nên l p con khi c xét t p "nhân viên"

Ng

i nl

Ng i bán hàng

p nên siêu l p khi c xét t l p "nhân viên"

i

ng

Ng

Nhân viên

Ng

toán viên

i là "L p con".

il p ho ch

Ng

i già

i ph c v công

Th kí

s ph n m

Trong ví d c a Hình 1-2-21, l p ng i h ng l ng c t trên l p nhân viên t o nên m t siêu p, trong khi ng i bán hàng, ng i l p k ho ch k toán, th kí và các l p SE c nh v d i p nhân viên l i t o nên các l p con. M i m t trong các l p con này l i bao hàm cùng các kho n c nh tên, gi i tính, và a ch , ch vài kho n m c còn ph i c xác nh tách bi t. Dùng k th a là nh m làm t ng n ng su t b ng vi c ch xác nh các kho n m c c n c xác nh tách bi t trong t ng l p (vi c l p trình cho u này c g i là l p trình khác bi t) và b ng vi c k th a các kho n m c chung cho các l p con t siêu l p "nhân viên."

Khu bi t hoá

Nhân viên Tên n tho i Ngày sinh Ngày làm vi c Gi i tính Ch c v a ch Ch c v khác

L p con

Ng

i bán hàng Tên

toán viên

Kho n m c chung cho các p con

Ng

Công vi c c phân

il pk ho ch

Công vi c c phân

Kho n m c chung cho nh ng l p con này viên làm t ng các kho n m c

T ng quát hoá

Hình 1-2-22 Ví d k th a

c xác

Th kí

Tên

c rút ra và

s ph n m nh v c phân

c

nh ngh a trong l p nhân

nh tách bi t và t ng n ng su t

Vi c xác nh nh ng kho n m c chung cho các l p con trong siêu l p c g i là "t ng quát hoá", trong khi vi c phân chia m t l p và xác nh ti p các l p con c g i là "khu bi t hoá." Nh ng quan h này c g i là "các quan h t ng quát hoá và khu bi t hoá" hay "quan h là_m t" (Hình 12-21 a ra m t ví d nh v y). …

a hình thái

a hình thái ch ra r ng t ng

it

ng nh n cùng thông báo s

áp ng theo cách hành x khác

36

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

nhau. Hình 1-2-23 Ví d v

a hình thái

Làm vi c i!

Nhân viên

Ng i bán hàng

toán viên

il p ho ch

pk ho ch d án ti p th nào

Tôi tính s bán hôm nay

Tôi c g ng ti p xúc

Ng

Thông báo

s ph n m

Th kí

Tôi s b t u thi t k ngoài

Tôi s ki m tra l ch bi u anh y

i n i nh n thông báo "Làm vi c i!" áp ng hay hành

ng khác nhau

a hình thái có quan h v i bao b c các i t ng. Trong ví d trong Hình 1-2-23, u ng i g i thông báo ph i làm là ban ra m t thông báo, "Hãy làm i!," b t k t i s ph n i c a n i nh n. Bên c nh ó, n u ki u công vi c khác c thêm vào cho phía nh n thông báo, thì nh ng s a i n thi t b gi i h n vào phía nh n, không thay i nào c yêu c u t ng i g i. V y, a hình thái, trong khi m b o s c l p cho c hai phía, l i cung c p nh ng hi u qu có ý ngh a †

it t

it

ng h p thành ng

c t o nên b ng cách t h p nhi u

it

ng

c g i là "

Hình 1-2-24 Ví d v it thành

it

ng h p thành".

ng h p

Trong ví d c a Hình 1-2-24, chi c xe h i c h p thành t nh ng b ph n a d ng. N u t ng b ph n l i c coi là i t ng, thì xe h i có th c g i là i t ng h p thành. M t c u trúc nh y c g i là "quan h k t t p và phân tách," hay "b ph n-c a quan h ‡

Th vi n l p

Th vi n l p theo úng t ng t ngh a là m t th vi n các l p. M c ích c a thi t k h ng i ng là làm t ng n ng su t. Do ó, c n kh i x ng vi c dùng l i b ng cách chu n hoá thi t k p nhi u nh t có th c. H qu là, th vi n l p cung c p các l p ch t l ng cao tr thành quan tr ng. ˆ

U quy n um t

it

ng nh n thông báo không th gi i quy t

c

u

c xác

nh b i thông báo

1.2

Phân tích yêu c u và ph

ng pháp thi t k

37

này, thì i t ng này g i thông báo t i i t ng khác yêu c u x lí. M t hành ng nh v y c g i là "U quy n". Trong ngôn ng h ng i t ng không dùng c u trúc k th a, u quy n c dùng vào ch c a c u trúc k th a. Vì n i nh n u quy n có th c thay i ng trong khi lí, nên u quy n t ng quát h n c u trúc k th a. ‰

Ví d v dùng có hi u qu thi t k h

ng

it

ng

n ây, các h th ng trong nhi u l nh v c khác nhau ã c phát tri n b ng vi c dùng thi t k ng i t ng. K t qu là, cái ra t nh ng phát tri n này ã c dùng có hi u qu trong nhi u nh v c khác nhau. H th ng c a s là ví d quen thu c v vi c dùng có hi u qu thi t k h ng i t ng. u này là vì thi t k h ng i t ng c làm phù h p xây d ng các h th ng u khi n theo bi n c ". Hình 1-2-25 Ví d v dùng thi t k h Thi t k ng i t

ng

it

ng có hi u qu

ng Ph

CRC OMT COSE

ng pháp phát tri n ng

Môi tr

it

ng

NEXTSTEP i t ng phân b > CORBA Smalltalk C++, Java

ng phát tri n th ng

Giao di n ng i dùng

th ng X-Windows WIndows 95 và các h khác

Trong Hình 1-2-25, CORBA (Common Object Request Broker Architecture) nêu ra các c t chu n dùng công ngh h ng i t ng u ph i ho t ng c a các ng d ng trên nhi u máy tính (ph c v ), c t và phân b trên toàn m ng th c hi n m t ph n x lí. u này có th c g i là m t lo i h th ng khách ph c v .

(5) Thi t k mô un Trong thi t k có c u trúc, vi c phân ho ch ch c n ng c th c hi n d a trên c s phân tích c yêu c u, và t ng ch c n ng c phân ho ch thì c xác nh nh m t ch ng trình. M t ch ng trình ã c xác nh s c phân ho ch thêm n a thành m t s mô un trong thi t k mô un. Mô un c xác nh nh sau: Mô un là tuy n t p các l nh Các mô un ã d ch có th

c dùng

t t i ch c n ng và có th

c g i b i các mô un khác, và các

i

c d ch m t cách

c l p.

c dùng làm giao di n.

n n a, tiêu chí phân ho ch ch ng trình thành mô un c t o ra làm t ng s cl p gi a các mô un. Các hi u qu sau ây c trông i gi m m c ph thu c gi a các mô un và làm t ng m c c l p t ng ng c a chúng. t c u trúc hi u.

c

a vào trong m t nhóm các mô un, và m i quan h gi a chúng tr thành d

c theo ó vi c thay i hay s a ch a mô un nh h thi u ph m vi tác ng k t qu . Nó có th cao.

c dùng nh m t nguyên t c h

Hai bi n pháp sau ây

ng t i các mô un khác b rút i, làm t i

ng d n có hi u qu

c dùng làm tiêu chu n

ánh giá m c

t o ra ph n m m ch t l

ng

c l p c a ph n m m (xem

38

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

Hình 1.2.26): 1. Tính c k t mô un

Tính c k t mô un ch ra s c m nh theo ó các c u ph n t o nên mô un c g n v i nhau, và các mô un v i m i quan h n i b m nh h n c coi là t t h n. C u hình c a các ti n trình c trù tính ây. 2. Tính g n n i mô un

Tính g n n i mô un ch ra c ng theo ó các mô un g n v i nhau. M i quan h này càng y u thì các mô un càng t t. Các cách gi i quy t i c trù tính ây. Hình 1-2-26

c l p c a mô un

Phân ho ch mô un t t k t: t i a n n i: t i thi u

Tính c k t Mô un trên h n Tính g n n i

Tính c k t Mô un d

ih n

Tính c k t Mô un d

ih n

(6) Thi t k màn hình i thi t k giao di n con ng i thì thi t k màn hình là c bi t quan tr ng. Thi t k màn hình quan tr ng cho ng i dùng t i m c ch t l ng h th ng ôi khi c ánh giá ch theo m c d dùng màn hình th nào. Sau ây s c p t i nh ngh a v thi t k màn hình và th t c c a nó. Hình 1-2-27 Ví d v GUI

1.2

Phân tích yêu c u và ph

ng pháp thi t k

39

1. Thi t k màn hình là gì?

Trong m t h th ng, màn hình (n i a d li u vào) là ph n quen thu c nh t v i ng i dùng, b i vì th ng xuyên ti p xúc v i nó. G n ây, vi c thi t k màn hình ã c th c hi n b ng vi c dùng GUI (Giao di n ng i dùng ho ) r t nhi u. GUI cung c p m t giao di n cho phép x lí t ng tác ng vi c dùng các bi u t ng d nh n d ng, các menu th xu ng và b t ra. V i thi t b tr nh chu t, m i tên hay các kí hi u khác, có th di chuy n t i b t kì ch nào trên màn hình, vi c x lí y có th c th c hi n b ng cách tr vào bi u t ng hay kho n m c trên menu. Trong máy tính cá nhân, các ch c n ng GUI c xây d ng thành h u hành, trong khi, v i UNIX, l i c n cung c p các ch c n ng GUI m t cách tách bi t. B n thân các bi u t ng, ý ngh a a chúng và cách gi i quy t chúng có thay i theo cách nào ó t GUI n sang GUI kia. 2. Các th t c thi t k màn hình và công vi c thi t k th c t

Vi c thi t k màn hình

c ti n hành b ng vi c dùng các th t c sau:

t b c tranh toàn c nh c t o ra). Các thi t k màn hình Lu ng màn hình

c t o ra (toàn b bi u

c chu n hoá (cách b trí và lu ng màn hình

c thi t k (trình t theo ó thi t k ra vi c x lí t

Cách hi n th các kho n m c trên màn hình dùng, và m c kinh nghi m c a ng i dùng Cách b trí màn hình Hình 1-2-28

t ch c c a t t c các màn hình

c dùng

c chu n hoá). ng tác

c gi i quy t)

c nghiên c u (t n su t c a t ng màn hình c xét t i)

c thi t k (cách t ch c và thu x p trên màn hình

c thi t k )

o ra b c tranh t ng th Menu h th ng tính l ng (GKM0000)

Menu con x lý l ng chính (GKM1000) T ol

ng chính (GKS1001)

C p nh t l ng chính (GKS1002)

Menu con x lý theo tháng (GKM2000)

Menu con x lý th ng (GKM3000)

o b n kê l ng chi ti t (GKS2001)

o b n kê th ng chi ti t (GKS3001)

o báo cáo l ng tháng (GKS2002)

o báo cáo l ng tháng (GKS3002)

C ng các t p l ng m (GKS2003)

Menu con t ng k t n m (GKM4000) o các gi y ch ng nh n không c mi n thu (GKS4001) o b n kê l ng chi ti t tháng 12 (GKS4002)

ng t p l ng n m (GKS3003)

m

XXX S Serial

Xác

M

M: Nemu, S: shori (bi u th x lý Nh t B

K Vi t t t c a kyuuyokeisansisutemu (bi u th h th ng tính l ng Nh t B n)

G

Vi t t t c a gamen (bi u th màn hình c a Nh t B n)

(C u t o c a s mãn hình)

nh s h th ng con

o báo cáo l ng tháng 12 (GKS4003) ng các t p l ng m (GKS4004)

c

40

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

a. T o ra b c tranh t ng th t c các màn hình c dùng trong h th ng nh phát tri n s c l y ra xem xét m i quan c a chúng và c n t o ra m t s t ch c toàn b cho các màn hình này. Nói chung, s này bao g m h u h t các menu, menu con và các ti n trình. Vi c ánh s cho t ng màn hình giúp cho vi c qu n lí chúng c d dàng h n. b. Chu n hoá thi t k màn hình Vi c chu n hoá cách b trí màn hình (v trí t các kho n m c) và lu ng màn hình t o kh n ng làm ng hi u su t c a c phía ng i phát tri n và ng i dùng.
c chu n hoá>

Các v trí hi n th (k c v trí tiêu

và kho n m c n i dung)

Cách hi n th (k c vi c th ng nh t cách dùng m u s c, t và câu) Cách

a vào (ph

ng pháp ch n,

Dùng phím ch c n ng ch

a vào tr c ti p v.v..)

ng trình

c. Thi t k lu ng màn hình Vi c x lí ng d ng c n nhi u màn hình. Trong thi t k lu ng màn hình, tr t t hi n th t ng màn hình c thi t k th c hi n vi c x lí. Hình 1-2-29

Chu n hoá b trí màn hình (ví d )

(S hi u màn hình) Không gian chung cho h th ng ng d ng

(S hi u k t thúc)

Tiêu AAAA

BBBB

CC

DDDD

EEEE

Không gian vào/ra cho ng d ng

XX mã [ XX tên [

Thông báo h

] ]

Xác nh không gian a vào b ng vi c dùng [ ] làm cho vi c nh n ra không gian dàng h n.

ng d n v n hành

Thông báo l i (thông báo c a ng d ng)

(Ngày tháng và th i gian)

Trong ti n trình thi t k , n ng su t c a c ng i phát tri n và ng i dùng có th có s d ng các hình m u th ng nh t cho lu ng màn hình, cho x lí và cho nh ng tìm ki m, c p nh t, xoá và nh ng vi c khác.

c t ng lên n u u nh ng kí,

1.2

Phân tích yêu c u và ph

ng pháp thi t k

41

Hình 1-2-30

Ví d v lu ng màn hình Menu tính l ng Nh p s menu con <1>

t thúc <9 ho c PF 10>

Menu con x lý t thúc <9 ho c PF 10>

Nh p s quy trình <2> Menu c p nh t

<1>

ng l

p nh t ng chính

<2>

<3>

ng chính

Xóa l

ng chính

d. Nghiên c u cách hi n th trên màn hình Cách hi n th các kho n m c trên màn hình c xác nh b i vi c xem xét t n su t các màn hình c dùng và m c kinh nghi m c a ng i dùng. Ch ng h n, n u ng i m i t p s v n hành các màn hình, thì vi c dùng ph ng pháp a vào l nh ( a l nh tr c ti p vào trên màn hình) s không làm t ng n ng su t. Thi t k d a trên quan m c a ng i dùng là b n ch t trong m i tr ng h p. n ây, nhi u h th ng a c a s , trong ó nhi u màn hình c hi n th ng th i t o ra kh n ng lí song song c ng ã c s d ng. Ki u h th ng này d dùng. Tuy nhiên, vì nó v n hành v i thi t b tr nên c n hu n luy n cho ng i dùng s d ng thi t b tr trong khi s d ng h th ng.

42

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

Hình 1-2-31

Ví d v as

a

e. Thi t k b trí màn hình trí màn hình c thi t k trong pha này. Hình 1-2-32 ch ra m t ví d nh v y. Trong m t s tr ng h p, các nh màn hình c ki m qua trong thi t k ngoài, còn thi t k th c t c ti n hành v sau trong thi t k trong dùng các m u ã chu n b c bi t. Ngày nay, mô hình b n m u ánh giá, và các cách b trí

c t o ra b ng các công c GUI và ngôn ng tr c quan cho vi c c quy t nh qua vi c thu c s ch p thu n c a ng i dùng.

1.2

Hình 1-2-32

ng pháp thi t k

43

Ví d v b trí màn hình

trí màn hình Tên màn hình

Phân tích yêu c u và ph

Ngày

Menu c p nh t t p l

Chu n b

ng chính

Menu c p nh t t p l

c ch p thu n b i

Screen ID

ng

p nh t sung

Xoá t thúc

a vào m t s t danh sách trên, r i nh n phím th c hi n

i menu con x lí l

ng chính

u ý: •

a vào m t s t ng ng v i vi c x lí c yêu c u. R i, màn hình c chuy n sang màn hình dành cho x lí c bi t.

(7) Thi t k báo cáo Khi ng i s d ng dùng h th ng thì các thi t k báo cáo c ng quan tr ng nh thi t k màn hình. Thi t k này ph i d hi u và d dùng. Thi t k báo cáo có th c dùng thi t k tài li u in ra, nh ng c ng nên nh r ng k t qu hi n th trên màn hình c ng là các báo cáo. 1. Thi t k báo cáo là gì?

Báo cáo c dùng trình bày k t qu x lí c a h th ng theo m t cách c th và hi u c. Do ó các nh d ng và nh ng u khác ph i c xem xét theo quan m c a ng i dùng. Trong pha thi t k ngoài, nh ng hình nh a ra, nh kích c báo cáo, và cách b trí các kho n m c trong báo cáo c thi t k ra, trong khi thi t k cho nh ng u ó l i ph thu c vào nh ng ràng bu c ph n ng (nh ph ng pháp in) và nh ng u chi ti t c th c hi n trong pha thi t k trong.

44

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

2. Th t c thi t k báo cáo và công vi c c n thi t

Các báo cáo

c thi t k theo các th t c sau:

Kh o sát cái ra theo quan Xác

nh ph

os

ng pháp

m t ng th a ra và ph

ng ti n l u gi

trình bày

Chi ti t cho t ng công vi c này là nh sau: a. Kh o sát cái ra theo quan m t ng th : Nhi u kho n m c, nh m c ích và th i gian, c n cho vi c t o ra báo cáo, c nghiên c u theo quan m t ng th . Các kho n m c cho nghiên c u bao m: tiêu báo cáo, m c ích s d ng, chu trình s n xu t và th i gian, h n chót, a ch phân ph i, s l ng, nh d ng, và v trí c a các kho n m c c a ra. •

Tiêu báo cáo n cho tiêu thích h p v i n i dung báo cáo.

•

c ích n ph i xác nh xem li u m i báo cáo c dùng bên ngoài hay n i b . N u báo cáo trình ra bên ngoài, thì có th dùng các khuôn m u ã thi t k s n. Cho nên, c n có s chú ý n th n.

•

Vòng

i và th i gian s n xu t

Hình 1-2-33 Ph

ng pháp

a ra và ph

ng ti n l u gi Hi n th kí t

Ph

ng pháp ra

a Hi n th Hi n th

ho

Máy in tu n t

t qu x lí. vân vân

Máy in trang In

Máy in m u

c dùng gi tài li u, và dùng nh các danh sách ki m tra và cho các m c ích khác Ph

Máy v X-Y at ng t

ng ti n

am m c dùng ghi nh tài lli u, móc n i v i h th ng khác và cho các m c ích Ghi nh khác

MO

Ph i nghiên c u khi nào thì c n t i báo cáo (hàng ngày, hàng tu n, hàng tháng, vào th i gian làm n kê nghi p v hay các tình hu ng khác). n chót:

c nghiên c u t i khi ph i

a ra các báo cáo.

a ch phân ph i: Ph i xác nh rõ ràng a ch phân ph i báo cáo. • l ng: S trang hay màn hình c c l ng cho t ng báo cáo. nh d ng: Xác nh s các ch s và ki u c a các kho n m c c in ra (hi n th ra) trong báo cáo. • trí c a kho n m c ra: góc nhìn cái ra nh v trí c a kho n m c, c n làm sáng t . b.

Xác

nh ph

ng pháp

a ra và ph

ng ti n l u gi

Ph ng pháp a ra thích h p nh t và trung gian c xác nh cho t ng báo cáo b ng vi c xem xét t i b n ch t c a báo cáo và m c ích c a chúng. Có nhi u tr ng h p báo cáo c ghi l i trên

1.2

các ph c.

Phân tích yêu c u và ph

ng pháp thi t k

45

ng ti n l u gi nh d li u. T o ra b trí cái ra

Các c t cái ra c so n th o d a trên k t qu c a các kho n m c a và b ã c mô t trên, và cách b trí cái ra ( nh a ra) c t o ra d a trên các c t (xem Hình 1-2-34 và 1-2-35). Các thi t k d a trên quan m ng i dùng c ng c n cho cách b trí cái ra ( nh a ra), ch ng h n nh kho ng cách gi a các kí t , cách b trí kho n m c, vi c chèn thêm d li u n m, tháng và ngày m t cách t ng. Hình 1-2-34 Tên h con lí t p ng chính

Ví d v

Tên tài li u c t cái ra

c t cái ra

Ngày chu n b

Tên thông tin Tên x lí Danh sách c p nh t p nh t l ng chính ng chính c ích Danh sách ki m cho vi c c p nh t l ng chính Chu trình và Mode a ra a ch phân ph i th i gian Theo lô Khi nhu c u n y sinh n chót Thi t b a ra Ph ng ti n Máy in trang u tr Gi y in (A4) Kh i l ng thông tin

uý - D li u - D li u

a ra 7 ng i trên 1 trang (55 dòng/trang) c in theo th t s hi u nhân viên

NO

Tên m c

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Mã phòng Mã nhân viên Mã ch c v Tên a ch Ngày sinh Mã v ch ng S n theo Mã gi i tính L ng c s Ph c p d ch

12

Ph c p gia ình Ph c p nhà Ph c p i l i Thu dân c

13 14 15 16 17

Ki u kí t N N N K K N N N N N N

ch s 4 5 2 10 40 8 1 1 1 8 6

u

N

6

N N N

6 6 6

ý

(8) Thi t k b mã Chúng ta th y có m t s b mã, nh mã t nh thành, mã b u n, bi n s xe c và s hi u s n ph m. u này là vì vi c dùng úng các b mã t o u ki n thu n l i cho vi c x lí và qu n lí thông tin trong máy tính. i ây chúng ta xem xét v các kho n m c mã hoá. • a.

Thi t k b mã là gì? M c ích c a vi c l p mã

Thông tin mã hoá làm cho vi c nh n di n, phân lo i và thu x p d li u c d dàng h n. Tuy nhiên, vi c làm các b mã không n gi n. Trong thi t k b mã c n bao hàm c tính m m d o nh kh n ng m r ng và s a i n a. N u dùng thi t k b mã sai, thì t t c các h th ng (ch ng trình) có liên quan và d li u s ph i b s a i. Do ó, c n có thái th n tr ng trong thi t k b mã.

46

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

Hình 1-2-35

Ví d b trí cái ra ( nh

a ra)

ng t p l Mã nhân viên 9 … 9 a ch

ng chính

Tên N…N Gi i tính N………………………………………………..N

Mã phòng ban Mã ch c v

Tên phòng ban Tên ch c v

L

Ph c p qu n lí

ng c b n

Mã nhân viên 9 … 9

P. 999

Tên N…N

-

B c

B c con

Gi i tính

a ch N………………………………………………..N Mã phòng ban Tên phòng ban Mã ch c v L ng c b n Các b mã vào/ra cho d li u b.

Tên ch c v Ph c p qu n lí

c dùng trong thi t k ngoài

Ngh a

Ngh a

Ngh a

phân bi t d li u này v i d li u khác (tính duy nh t).

Ngh a

c nh n di n tách bi t b ng vi c cho t ng ng

i

Ngh a phân lo i phân lo i d li u. c thu x p và phân lo i m t cách h th ng, nh theo c s nhóm tu i

Ngh a thu x p xác

nh (thu x p l i) tr t t d li u.

Ch ng h n, d li u có th minh th . l

c bi t là các b mã ngoài.

Ngh a nh n di n

Ch ng h n, d li u có th hay theo gi i tính. l

cg i

c tính t i trong thi t k mã:

Ch ng h n, khách hàng có cùng h và tên có th t s hi u khách hàng khác nhau. l

B c con

Ý ngh a c a b mã

Nói chung, b n lo i ý ngh a sau c n ph i l

B c

c phân tích và thu x p theo tr t t ngày sinh hay theo tr t t s ch ng

Ngh a ki m tra ki m tra xem li u các mã có

c

a vào úng không.

Thông th ng, m t phép toán nh l y ph n d theo 11 c áp d ng cho t ng mã g c và d li u t qu (ki m tra d li u ch s ) c thêm vào cho ch s th p nh t c a mã này.

1.2

‚

Nh ng

Phân tích yêu c u và ph

ng pháp thi t k

47

m c n xét t i trong thi t k b mã

Thi t k b mã sai có th d n t i nh ng v n l n nh h ng t i toàn th h th ng. Do ó, thi t k mã ph i c làm m t cách th n tr ng b ng vi c tính t i nh ng m c sau: a.

Mi n bao ph mi n và th i kì s d ng b mã

l

Mi n bao ph

th ng mã tu thu c vào mi n nào mã c s d ng. Ch ng h n, khi c n c móc n i v i h th ng ngoài ( c n i ghép v i các h th ng c a các công ti khác qua m ng), thì c n ph i s d ng nh ng h th ng mã chu n trong công nghi p. Ngay c khi c dùng trong cùng t ch c, thì u mong mu n là thi t k ra các b mã dùng c trong toàn b công ti. Hình 1-2-36

Ví d v mã s n ph m (ví d v h th ng mua qu n lí mua và h th ng qu n lí bán t ng ng dùng các mã khác nhau)

S001

a

SC01

a

th ng qu n lí

th ng qu n lí

mua hàng

bán hàng

u mã khác nhau

c dùng cho cùng s n ph m thì các thao tác không n thi t t ng lên

Th i kì s d ng

l

u các mã c thi t k d a trên nh ng c l ng sai v th i kì dùng b mã và/ho c làm t ng thêm kh i l ng công vi c c n gi i quy t trong t ng lai, thì có th gây ra vi c thi u h t mã. N u nh ng tr ng h p nh v y xu t hi n, thì b mã ph i c xem xét l i, làm cho toàn b h th ng b thay i. Vi c thi t k b mã yêu c u kh i l ng mã. gi i quy t cho tình hu ng nh v y, có th cung c p mã ph cho vi c m r ng Hình 1-2-37 hi u nh n di n

b.

Tính hi u t

-

X: Kí t ch

X:X:X:9:9:9

Ví d thi t k mã v i kh n ng m ng

cu i m i b mã.

S

Mã

se ri

ph

9: Kí t s

c

m quan tr ng c n

c xét t i trong thi t k b mã là tính hi u

"Tính hi u c" ngh a là: d gi i quy t (ng n h n và - Có h th ng (cho phép phân lo i thành t ng nhóm) - Rõ ràng (v c b n các kí t s

n gi n h n)

c dùng còn các kí t ch ch dùng khi c n).

Hình 1-2-38

Ví d h th ng hoá v mã

c.

9:9:9:9:9 Mã

b c

phòng (n m)

S seri

48

ƒ

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

Th t c thi t k b mã và công vi c c n thi t

Các b mã

c thi t k theo nh ng th t c sau:

1.

L a ra các kho n m c c n

2.

Phân lo i các m c ích mã hoá.

3.

cl

c mã hoá.

ng th i kì s d ng và kh i l

4.

Xác

5.

Làm vi c mã hoá và t o ra b ng mã.

6.

T o ra các t p b mã.

ng d li u.

nh mi n s d ng.

Chi ti t cho t ng công vi c là nh sau. a.

L a các kho n m c c n

c mã hoá

Các kho n m c ng c viên c n c mã hoá c l a ra qua vi c xem xét và phân tích d li u vào/ra và t cách b trí màn hình ã c t o ra. R i các kho n m c c n c mã hoá s c xác nh theo cái nhìn v ti n trình nghi p v và x lí máy tính. b.

Phân lo i các m c ích mã hoá

th ng mã c dùng tu thu c vào m c ích mã hoá. Do ó, các m c ích mã hoá ph i c làm sáng t tr c h t. Ch ng h n, vi c mã hoá có tham chi u t i (hay tìm) d li u hay phân lo i t l ng d li u l n hay không? c.

cl

ng th i kì s d ng và kh i l

ng d li u

d li u cho t ng kho n m c c n c mã hoá c c l ng theo kh i l ng hi n t i, và c ng t ng trong t ng lai. c l ng này r t quan tr ng. N u s d li u t ng quá s c l ng này trong cu c i h th ng, thì vi c s a i toàn b h th ng, nh vi c s a các t p và ch ng trình, tr thành c n thi t. C ng c n có m t thi t k có tính t i th i kì s d ng. d.

Xác

nh mi n s d ng ( ng d ng)

Mi n s d ng các b mã nên c xác nh b ng vi c xác nh công vi c mà chúng dùng và b ng vi c xem xét li u chúng có c dùng trong công vi c khác hay không. u này là vì, dùng trong m t s mi n, s ch s ph i c t ng lên. Nh ã mô t trên, t t h n c là dùng các b mã chu n khi có ghép n i v i h th ng c a các công ti khác (ch ng h n qua ghép n i m ng). e.

Làm vi c mã hoá và t o ra b ng mã

Các b mã th c t nên c thi t k v i tri th c v ki u và c tr ng c a các b mã th ng, d a trên k t qu c a các m c a t i d trên ây, và b ng vi c xem xét s các ch s ( c xác nh trong vi c xem xét m t s l n d li u) c dùng trong h th ng mã và các ch s ki m tra. K t qu là n chu n b các tài li u thi t k mã. Sau ó, các b ng mã c so n ra th c t gán mã cho d li u. Tài li u g n các b ng này l i v i nhau c g i là "Sách b mã" f.

T o ra t p b mã li u trong b ng mã c l u gi trong thi t b nh (nh yt p c t o ra c g i là t p mã.

at )

dùng trong công vi c th c t .

1.2

„ Ví d v các b mã hay

Phân tích yêu c u và ph

ng pháp thi t k

c dùng

Hình 1-2-39 Ví d v h th ng mã

Tên mã

Mô t

Mã tu n t

Ví d

hi u này

c gán tu n t . M c d u công vi c c th c hi n

không th

n gi n, nh ng các mã

c h th ng hoá.

ng d ng

Mã t nh thành: 04 - Hà Nôi 08- Thành ph H Chí Minh

Mã theo kh i

hi u

c gán cho t ng kh i. R i s hi u

c gán tu n t

trong kh i. Vi c dùng mã

này thu n ti n cho phân lo i, nh ng b t ti n cho vi c thêm d

li u, hay khi s

l

Mã ngành ngh Mã các tr

ng

ih c

ng

kho n m c l n. Mã th p phân

Các

it

0

ng

mã hoá

n 9. R i các mã 0

ng s hi u

u tiên

c mã

n9l i

c cho

c mã này. Ti n trình này c

Ví d : 000 Chung 010 Th vi n

ti p t c cho vi c mã hoá m n h n.

020 Sách, ti u s

100 Tri t h c 110 Chung v tri t Mã theo ch (mã

phân

i ch s c a mã

s l p

u có m t ngh a ã gán

cho. Vi c dùng mã này là thu n ti n cho t ng li u phân lo i, nh ng c n t ng thêm nhi u

theo nhóm)

con s

gi i quy t cho s l n d li u.

<Mã phân lo i các nghành công nghi p

JIS)

•‚ƒ„ 12 84 1 1 Công nghi p ph n m m 12 84 1 2 Công nghi p d ch v x lý thông tin 12 84 1 3 Công nghi p d ch v cung c p thông tin 12 84 1 9 Công nghi p d ch v thông tin khác • Mã lo i chính(công nghi p d ch v ) ‚ Mã lo i gi a( d ch v

thông tin, các nghành

công nghi p qu ng cáo và nghiên c u) ƒ Mã lo i nh (công nghi p d ch v thông tin) „ Mã ph Mã t

ng tr ng

Ch

vi t t t hay các kí hi u s n ph m

c

dùng nh mã. V y chúng d nh , nh ng vi c dùng chúng có th b t ti n cho phân lo i Mã s ki m tra

Ch ra các mã v i ch thân mã này. i t

s

ki m tra cho b n

c dùng

mã cho nh ng

ng có bao hàm nhi u l i không

phép x y ra.

c

18CTV (máy thu tivi 18 inches) YY, MM, DD(n m, tháng và ngày) <S hi u tài kho n> 1 2 6 5

3

X) 1 4 2 3 1 8 12 15 (1+8+12+15) / 11 = 3 S d 3

ki m tra

49

50

…

Ch

Ph

ng 1 Phát tri n h th ng

ng pháp ki m tra mã

Ph ng pháp ch s ki m tra a l i.

c dùng

tìm ra l i trong mã, nh ng không cung c p kh n ng

Trong b nh máy tính, nói chung ng i ta dùng m t mã s a l i error correcting code (ECC), cung p c vi c phát hi n l i bit và kh n ng s a l i. i mã g n nh c sinh ra khi d li u mã c a vào. Ch ng h n, l i có th xu t hi n gi a 3 và 8 có hình dáng nhìn t ng t hay a vào nh m tr t t , nh a vào 123 thay vì 132. Hình 1-2-40 mô t cách tính ch s ki m tra. Hình 1-2-40

Cách tính ch s ki m tra < Tính ch s ki m tra b ng phép modulus 10> • áp d ng tính tr ng s (mã

c gi thi t là "1011").

1011 5 4 3 2 < T ng s nguyên ch ra tr ng s ng ng.> * Tr ng s nh nh t ‚ Các phép nhân t qu . 1

0 1 1

×

× × ×

5

4 3 2

c cho ch s

c cho ch s th p nh t.

c th c hi n cho t ng ch

s , và d

li u

* N u phép nhân cho k t qu hai ch s , thì ng ch s c tích lu tách bi t.

5+0+3+2= 10 ƒ Chia (b ng vi c dùng phép toán modulus) 10 ÷ 10 = 1 S d là 0, s tr thành ch s ki m tra. (M: modulus)

„

(D

li u c suy ra b ng vi c tr ph n t d li u modulus có th c dùng làm ch s ki m tra).

a ch s ki m tra vào 10110 Ch s ki m tra

(9) Thi t k giao di n con ng

i

Trong thi t k h th ng ng i-máy m t cách h p lí, thì k ngh con ng i, nh tr c ây ã t con ng i làm h con c a toàn th h th ng. Nói cách khác, h th ng con ng i và h th ng máy móc c gi i quy t v i tr ng l ng ngang nhau. Tuy nhiên, g n ây ng i ta m i th y r ng thi t k mang tr ng tâm con ng i, d a trên b n ch t linh ng và m m d o c a con ng i, là c n thi t. u này có ngh a là bây gi ng i ta nh m t i vi c làm ra các giao di n ng i-máy c a h th ng nhiên nh t có th c cho con ng i s d ng. H u qu là thu t ng "giao di n con ng i" ã c dùng thay cho "giao di n ng i-máy." Nói c th , giao di n con ng i là m t ph n mà ng i dùng có ti p xúc v i h th ng. GUI, tr giúp cho vi c v n hành b ng vi c dùng các màn hình và cách b trí tài li u, c hai u ã c mô t trên, u là nh ng ví d v giao di n con ng i. Nói riêng, trong các thao tác vào/ra qua màn hình

1.2

Phân tích yêu c u và ph

ng pháp thi t k

51

máy tính cá nhân, n hình nh b i Windows, các giao di n ng i dùng dùng bi u t ng và chu t ã c s d ng r ng rãi. Do ó, h th ng bây gi ph i c thi t k b ng vi c dùng các ch c n ng này m t cách t ng ng. Hình 1-2-41 Các nhân t giao di n con ng

i

n hình

. Windows . Icons Nút b m

. Menus Menu b t ra

H p ki m Nút radio

Menu kéo xu ng Menu th xu ng Thanh công c

52

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

1.3

Ngôn ng l p trình

1.3.1

Thu c tính ch

(1) Dùng l i

ng trình

c (reusable)

th c hi n ch ng trình, thông th ng ch ng trình ph i c l u l i vào b nh chính b ng b p (thao tác này c g i là "n p l i"). Ch ng trình, m t khi ã c n p vào, có th c dùng p i l p l i mà không c n thao tác c t gi l i, c g i là “ch ng trình dùng l i c" Trong ch ng trình dùng l i c, vi c kh i u và nh ng thao tác khác có liên quan u c th c hi n tr c vi c kích ho t ch ng trình duy trì tính toàn v n c a x lí. Do ó, ch ng trình này không th c nhi u ti n trình s d ng ng th i.

(2)

ng d ng (reentrant)

ng ph n v i ch ng trình dùng l i mà không cho phép vi c dùng ng th i, nh ng ch có th t o ra k t qu úng ngay c khi c nhi u ti n trình s d ng ng th i thì "ch ng trình ng d ng."

ng trình c g i là

Trong các ch ng trình ng d ng, ph n cho các bi n và ph n cho các l nh c t tách bi t nhau. y ph n cho bi n c cung c p cho t ng ti n trình m t cách tách bi t, trong khi ph n cho l nh l i c dùng chung b i ti n trình liên quan t i x lí ng th i.

(3)

qui (recursive)

t ch ng trình có kh n ng t g i (t th c hi n) chính nó c g i là "ch ng trình qui." Vi c có kh n ng t g i n chính mình không m b o r ng các ti n trình khác có th g i nó. Do ó, ch ng trình qui không ph i bao gi c ng là ch ng trình dùng l i c.

(4) Kh n ng tái

nh v (re-locatable)

Ch ng trình nh cho th c hi n c l u gi trong b nh chính b ng b n p. Các ch ng trình có th c l u gi t i b t kì v trí nào trong không gian b nh chính th c hi n c g i là "ch ng trình kh tái nh v ." Ch

ng trình có v trí trong b nh chính có th c g i là "ch ng trình kh tái nh v ng."

c thay

i ngay c khi nó ang

c th c hi n

(5) Chèn l p (Overlay) "Chèn l p" là ph ng pháp c dùng th c hi n m t ch ng trình chi m b nh l n h n dung ng b nh chính. Theo ph ng pháp này, ch ng trình c chia thành m t s n, m i n không c th c hi n ng th i. Do ó, trong khi th c hi n, n g c n p vào m t trong nh ng n lo i tr l n nhau này t thi t b b nh ph (xem Hình 1-3-1).

1.3

Hình 1-3-1 Ph

53

ng pháp chèn l p u trúc ch

Trong th c hi n n v b nh chính

ng trình

A

C

B

A

A

A

B

C

D

D

A:

ng c

B, C, D:

1.3.2

Ngôn ng l p trình

Ki u d

n lo i tr nhau

li u

Ki u d li u là các y u t n n t ng c a c u trúc d li u mà ph n m m x lí và có th ch y u c phân lo i thành ki u d li u c s và ki u c u trúc. Vi c dùng m t ki u c công b b ng m t câu nh c t c a ngôn ng l p trình.

(1) Ki u d li u c s Ki u d li u c s c xác nh nh t p các ki u d li u cho ch m t kho n m c d li u, nh ki u nguyên, ki u d li u s th c, ki u logic và ki u kí t . Ki u s nguyên : Ki u logic

:

Ki u kí t

:

Con tr

:

p các s nguyên. 1 2 3 "True" hay "false." 1 ( hay T ), 0 ( hay F) p các kí t . A B C , a) b) c) d) e) Ch

s

tr

t i

d a ch

li u.109 109 c t gi d li u

Data

(2) Ki u c u trúc Ki u c u trúc

c suy ra b ng vi c t h p các ki u d li u c s .

Ki u m ng: ch ra m t m ng có m t s h u h n các kho n m c d li u v i cùng ki u và cùng kích . 1

2

3

4

5

6

7

8

12

101

1

45

32

128

64

512

Ki u b n ghi: ch ra m t k t t p g m m t s h u h n nh ng kho n m c d li u khác nhau, m i kho n m c có cùng kích c và ki u ã nh s n.

54

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

hi u Tên

Tu i

N i sinh

6873

Song Tùng

45

H i H ng

7245

Chí Hi u

31

Hà N i

(3) Ki u d li u tr u t

S thích c th c Du hành

ng

Ki u d li u tr u t ng c nh ngh a cho các th c th có ch a d li u và các thao tác trên d li u. Các thao tác là các hàm hay th t c. Trong vi c dùng ki u d li u tr u t ng, ch cho phép dùng tham chi u t i tên ki u và vi c g i t i thao tác. Thao tác

D li u

y xu ng

Giá tr con tr ng n x p

t ra

1.3.3

u trúc

u khi n

u trúc u khi n c a ch ng trình, hay c a thu t toán, c thi t k d a trên nh lí c u trúc, b i vì thi t k dùng nh lí này là có hi u qu trong vi c phát tri n ch ng trình v i các c tr ng sau, làm n ng su t và ch t l ng ph n m m t ng lên. -

C u trúc logic rõ ràng

-

Chính xác

-

D

-

D duy trì

c

nh lí c u trúc"

c xác

nh nh sau:

"V i các ch ng trình (g i là ch ng trình úng) c thi t k bao g m các n v c u trúc mà i m t trong chúng u có m t l i vào và l i ra, thì b t kì logic nào c ng có th c mô t b ng vi c t h p ba n v c u trúc c s ." Các chi ti t

c mô t d

i ây:

(1) C u trúc c s •

C u trúc tu n t (ki u trình t )

Trong c u trúc trình t , các hàm (l nh trong ch Hình 1-3-2 Ví d v u trúc tu n t

ng trình)

c th c hi n tu n t theo m t chi u. lí A lí B

1.3

‚

Ngôn ng l p trình

55

C u trúc tuy n ch n (ki u If-then-else)

Trong c u trúc tuy n ch n, m t trong hai ch c n ng áp ng hay không.

c ch n l a tu theo li u

u ki n có

c

Hình 1-3-3 Không

u trúc tuy n ch n

MÃ = 1

X lý B

ƒ

Có

X lý A

C u trúc l p (ki u Do-While)

Trong c u trúc l p (Ki u Do-While), n u u ki n là " úng" thì cùng ch c n ng ó p l i. N u u ki n là "sai" thì vi c x lí ra kh i chu trình.

c th c hi n

Hình 1-3-4 Data liexist? u có

u trúc l p (ki u Do-While)

Không No

Yes Có The data li uare processed c x lý

u b t kì thu t toán nào c ng có th c mô t b ng ba c u trúc trên, thì vi c dùng câu l nh GO TO, v n là nguyên nhân l n nh t làm cho ch ng trình thành ph c t p, s là không c n thi t. m này s c mô t v sau.

(2) Các c u trúc ph Bên c nh ba c u trúc trên, hai c u trúc sau ây c ng n. •

c dùng

làm cho ch

ng trình d hi u

Ki u Repeat-Until

Trong ki u Repeat-Until, m t u ki n c ki m tra sau khi th c hi n m t ch c n ng. Sau ó, n u u ki n này là "sai," thì vi c th c hi n ch c n ng ó c l p l i, còn n u là " úng" thì thao tác i ra ngoài chu trình. Hình 1-3-5

u trúc l p (ki u RepeatUntil)

PQuy r o ctrình ess Không No

H a s p ro c e s s b eQuy e n trình p e r f o r mc ethd cX t im e s ?

Ye s

Có

56

‚

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

C u trúc a nhánh (CASE)

u trúc a nhánh c dùng khi m t hay nhi u ch c n ng vi c ki m tra u ki n.

c th c hi n tùy theo k t qu c a

Hình 1-3-6 Value Giá tr cofaX X

u trúc a nhánh (CASE)

Các giá tr khác

1 Process Quy trình A A

2 Process Quy trình B B

3 Process Quy trình C C

Others Process Quy trình D D

(3) L p trình không GO TO Vi c dùng các câu l nh GO TO là nhân t l n nh t trong vi c làm cho ch ng trình thành ph c t p. Vi c dùng câu l nh GO TO d ng nh thu n ti n. Cho nên chúng th ng c dùng m t cách b t n. Tuy nhiên, n u các câu l nh này b l m d ng, thì nh lí c u trúc không còn c gi n a. Do ó, vi c dùng các câu l nh GO TO nên c tránh n u có th c ( u này không có ngh a là vi c dùng chúng là b c m), và nh ng thu t toán nên c mô t b ng vi c t h p các c u trúc c .

(4) Th t c và hàm Các n v t o nên ch ng trình là th t c và hàm. Có nh ng th t c và hàm c h th ng x lí ngôn ng cung c p, và c ng có nh ng th t c và hàm do ng i dùng t o ra. C hai u c ch ng trình g i th c hi n. V i m t th t c, k t qu ã x lí c tr l i qua i, trong khi v i hàm thì k t qu c tr l i nh giá tr c a hàm.

1.3.4

Phân tích cú pháp

Các qui t c cú pháp mô t ch ng trình c ngôn ng l p trình cung c p. D a trên các qui t c này, trình biên d ch phân tích các ch ng trình ngu n do ng i dùng t o ra và th c hi n vi c d ch. Vi c phân tích c u trúc c a ch ng trình d a trên các qui t c cú pháp c a ngôn ng c g i là phân tích cú pháp. Ngôn ng chúng ta th ng dùng trong trao i con ng i c g i là ngôn ng nhiên, trong khi ngôn ng l p trình là ngôn ng nhân t o.

(1) Ngôn ng hình th c Trong ngôn ng t nhiên, t và câu có m t s ngh a khác nhau. Bên c nh ó, t n t i m t s m c do trong c u trúc câu. Do ó, khó mà phân tích m t cách máy móc các câu t nhiên. C ng khó cho máy tính làm vi c di n gi i do ph i xét t i các nhân t gián ti p nh b u không khí và ng c nh i tho i, c m tính con ng i, môi tr ng bao quanh, v.v. V i máy tính ngày nay, v n còn khó xác nh ngh a. Ngôn ng hình th c c thi t k cho không có s m h nào còn l i trong di n gi i. •

nh ngh a ngôn ng hình th c

Ngôn ng hình th c c nh ngh a b ng v n ph m sinh và ô tô mát. V n ph m sinh là tên chung cho các v n ph m do Chomsky ngh . Nói m t cách n gi n, nó ngh a là các qui t c sinh ra

1.3

ngôn ng . Nói cách khác, ô tô mát có th Hình 1-3-7 nh ngôn ng

Ngôn ng l p trình

57

oán nh n ch ngôn ng hình th c.

Ti ng Anh

Ngôn ng

n ph m ti ng Anh

Sinh ra

Ngôn ng p trình

ngh a

Ng pháp n sinh

Ti ng Anh

Ô tô mát Nh n d ng

a.

Các ki u và v n ph m c a ngôn ng hình th c

Chomsky ã ng này.

ngh b n ngôn ng hình th c sau. Ô tô mát t

Hình 1-3-8

Các ki u ngôn ng hình th c

b.

ng ng v i m i m t trong b n ngôn

Ki u ngôn ng

Ô tô mát oán nh n

n ph m c u trúc câu (ngôn ng ki u 0-)

Máy Turing

Ngôn ng c m ng (ngôn ng ki u 1)

c nh

Ô tô mát h u h n tuy n tính

Ngôn ng phi ng (ngôn ng ki u 2)

c nh

n ph m chính (ngôn ng ki u 3)

qui

BNF n gi n nh t v t lí thuy t

Ô tô mát

y xu ng

Ô tô mát h u h n

Các thao tác trong ngôn ng

n ph m c u trúc câu nh sau.

c mô t b ng b n ph n t N, T, P và S. Ch ng h n, s th c

N: non-terminal symbol = { }

, , , <exponent>,

T: Terminal symbol

= {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, E,. }

P: Generative rules

=

{ → 0

c sinh ra

→1



→2

‡



→3

…



→4

ƒ



→5



→6



→7



→8



→9

→

„

58

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

→

‚

→

†

<exponent> → → .

•

→ . E <exponent> → E <exponent>

→0

} S: start symbol

={

}

Ví d : Sinh ra s th c 123 → . ;

t •

→ .

;

t ‚

→ . 3

;

t ƒ

→ . 3

;

t „

→ . 2 3

;

t …

→ . 2 3

;

t †

→ . 2 3

;

t „

→ 1. 2 3

;

t ‡

Kí hi u không k t thúc ch xu t hi n trong vi c sinh (vi t l i), trong khi kí hi u k t thúc xu t hi n cu i.

(2) Bi u th c chính qui Bi u th c chính qui là cách mô t cho các ngôn ng chính qui. Khi dùng ch dãy kí t là không thì bi u th c chính qui có hi u qu cho vi c mô t hình m u này m t cách g n gàng. N: non-terminal symbol

={

, , , , }

T: Terminal symbol

= {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, E,. }

P: Generative rules

={

→ { 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 } „

→ { 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 } ; " | " ch phân cách d li u phía ph i → . → { 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 } → { 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 } → . → E → E

ƒ

,

1.3

Ngôn ng l p trình

→ { 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 } < real number > →

59

‚

{ 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 }•

} S: kí hi u b t

u

=

{ <s th c> }

Ví d : Sinh ra s th c 1.23 →

3

;t •

→

23

;t ‚

→ .

23

;t ƒ

→ 1.23

;t „

(3) BNF (D ng chu n Backus Naur) BNF, c ng còn c g i là D ng chu n Backus Naur, a ra m t cách mô t ng c a v n ph m phi ng c nh. S th c c mô t nh sau.

xác

nh các

nh

:: = 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 8 | 9 ; i ây, " | " ch ra 'ho c'. :: =

|

:: =



<exponent> :: =



:: =

. | . E <exponent> | E <exponent>

(4) Kí pháp Balan Kí pháp Ba lan, cách di n t các công th c, t toán t lên tr c toán h ng. Kí pháp này c ng còn c g i là kí pháp vi t u. Ch ng h n, "1 + 2" c di n t là "+ 12." M t khác, kí pháp ("1 + 2") th ng c dùng c g i là kí pháp vi t gi a. Trong trình biên d ch có dùng kí pháp vi t sau ("12 +"), c ng còn c g i là kí pháp Balan ng c (Hình 4.42). V i kí pháp này, toán t c t sau toán h ng. Trong trình biên d ch, kí pháp Ba lan ng c c dùng nhi u nh t, b i vì, v i kí pháp này, các toán h ng và toán t , t o nên các c u ph n c a m t công th c, c t theo th t c a các phép toán, k t qu là làm cho các phép toán c hi u qu . Do ó, kí pháp vi t sau ôi khi n gi n c g i là kí pháp Ba lan.

60

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

Hình 1-3-9

Ví d v các phép toán dùng kí pháp Balan ng

c

[Ph-¬ng ph¸p phÐp to¸n] • §Èy nã vµo ng n x p, nÕu nã lµ to¸n h¹ng. ‚ NÕu nã lµ to¸n tö, th× tiÕn hµnh mét thao t¸c ®Æc biÖt cho hai to¸n h¹ng ®· ®-îc ®Æt t¹i vÞ trÝ cao nhÊt cña ng n x p, vµ cho l¹i kÕt qu¶ vµo ng n x p. Phép toán Mét c«ng thøc vÝ dô: A * (B + C) Víi kÝ ph¸p Ba lan ng-îc: ABC + *

Xác

nh

p Ph n t c a công th c = r ng Không

Ph n t là toán t ?

Có

y 2 toán h ng ng n x p ra

Nh p ph n t vào ng n x p

Th c hi n toán h ng Nh p d li u K t qu vào ng n x p

Xác nh Ph n t ti p theo

t qu tính toán

p t thúc

(5) X lí ngôn ng t nhiên Ngôn ng t nhiên bao g m nhi u cách di n t nh p nh ng. Do ó, ngày nay ch m t ph n c a nó i c x lí b ng máy tính. Vi c x lí ngôn ng t nhiên ph n l n v n giai n nghiên c u. Trong x lí ngôn ng t nhiên, vi c phân tích "ngh a", "ý nh" và "ng c nh" c n làm thêm bên nh vi c x lí cú pháp, t và câu. Cho nên, vi c x lí là ph c t p h n ngôn ng hình th c. Nói riêng, vi c dùng c s tri th c tr thành u b n ch t gi i quy t s nh p nh ng. 1. X lí hình v : a chúng.

X lí

tìm các t (hình v ) t m t câu ã cho, và xác

2. X lí cú pháp :

X lí

áp d ng các qui t c cú pháp và tìm ra c u trúc cú pháp.

3. X lí ng ngh a : X lí tri th c.

nh ph n ti ng nói

tìm ra c u trúc ng ngh a c a câu b ng vi c dùng các t

n và c s

4. X lí ng c nh : X lí di n gi i m i quan h gi a câu và phát âm nh "nó," "cái ó" v.v. và phân tích các t vi t t t và m i quan h nguyên nhân h u qu gi a các câu. 5. X lí ý nh : ng v n hoá.

X lí

tìm ra ý

nh c a câu b ng vi c tính t i tình hu ng, thói quen và n n

1.3 Hình 1-3-10

Ngôn ng l p trình

61

Ví d v x lí ngôn ng t nhiên New years greeting cards are produced with a word processor

A word processor

de

New years greeting cards

m ot

danh t

wo

generate

lý hình v Danh t

m ot

ng t

t qu de

lý cú pháp

wo

A word processor

lý ng ngh a

New years greeting cards

t qu Công c

c ích

A word processor lý ng c nh

lý ý

1.3.5

lý danh t và các t

New years greeting cards

vi t t t

Tìm ý t ng c nh

nh

Phân lo i v ngôn ng

l p trình

Hình 1-3-11 là m t phân lo i thô v các ngôn ng l p trình.

(1) Ngôn ng c p th p Các ngôn ng máy, và các ngôn ng l p trình có t ng ng m t-m t gi a các l nh c a chúng và nh c a ngôn ng máy, c g i là ngôn ng c p th p. H p ng thu c vào ngôn ng c p th p. Các ch ng trình c vi t trong h p ng có các c tr ng sau: Cung c p t c

th c hi n ch

ng trình cao.

Cung c p n ng su t ph n m m th p, n u so v i ngôn ng c p cao, b i vì nó dùng các kí hi u ch mô t ch ng trình. Ng i l p trình ph i có tri th c v ph n c ng, b i vì ngôn ng này có quan h ch t ch v i các ch c ng ph n c ng. Các ch

ng trình ph i

c vi t l i khi ph n c ng b thay

i.

i nh ng c tr ng nh v y, h p ng ch c dùng trong x lí u khi n và các l nh v c khác ic nt it c x lí cao. Ngôn ng c p cao c dùng ch y u trong phát tri n ph n m m.

62

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

Ng«n ng÷ lËp tr×nh v¹n n¨ng Ng«n ng÷ cÊp thÊp (ng«n ng÷ h-íng m¸y) Ng«n ng÷ m¸y Hîp ng÷ Ng«n ng÷ cÊp cao (ng«n ng÷ h-íng vÊn ®Ò) Ng«n ng÷ lËp tr×nh

Ng«n ng÷ thñ tôc

FORTRAN COBOL Pascal

Ng«n ng÷ phi thñ tôc

Hình 1-3-11 Phân lo i ngôn ng l p trình

RPG APL LISP Prolog Smalltalk C++

Ng«n ng÷ thÕ hÖ bèn (4GL)

Ng«n ng÷ ng-êi dïng cuèi

Ng«n ng÷ h-íng vÊn ®Ò chuyªn dông

(2) Ngôn ng c p cao Ngôn ng c p cao ã c phát tri n gi i quy t các v n ng còn c g i là ngôn ng h ng v n . Ngôn ng c p cao có các

ng«n ng÷ script

GPSS FORMAC COGO

mà ngôn ng c p th p

t ra. Nó

c tr ng sau:

Nó cung c p s d dàng trong vi c mô t các th t c x lí và thích h p cho vi c gi i quy t v n

.

So v i h p ng , nó có c u trúc g n ngôn ng t nhiên h n. Nó ít ph thu c vào ph n c ng

c bi t (thích h p cho vi c dùng trong nhi u ng d ng).

t l nh có th ch a nhi u l nh máy. Cho nên, s các b n.

c ch

ng trình (s các l nh) có th ng n

Dùng ngôn ng l p trình c p cao làm gi m th i gian t o ch ng trình, làm cho vi c s a ch ng trình và thêm ch c n ng d dàng h n, k t qu là d n t i làm t ng n ng su t phát tri n ph n m m. Tuy nhiên, ngôn ng c p cao c n ph n m m v n hành tr c ti p các ch c n ng ph n c ng, ôi khi a t i vi c làm gi m hi u qu x lí. Các ngôn ng c p cao v n n ng hi n ang

c dùng r ng rãi s

c mô t chi ti t trong m c sau.

(3) Ngôn ng th t c mô t các thu t toán ch ra các th t c x lí gi i quy t m t v n , thì c n ph i s d ng t i các nh có dùng ngôn ng th t c. Nhi u ngôn ng c p cao là ngôn ng th t c.

1.3 Hình 1-3-12

T

Ngôn ng th t c

main() { int s,a; s=0; scanf( %d ,&a); if(a==

S

Nh p A Không

A=0 Có 0

63



U

0

Ngôn ng l p trình

S

(4) Ngôn ng phi th t c Ngôn ng phi th t c cho phép ch ng trình c sinh ra mà không ph i mô t thu t toán. V i ngôn ng này, ch ng trình c sinh ra b ng vi c cung c p cái vào, cái ra và u ki n x lí gi i quy t v n , và b ng vi c ch n các trình x lí c n thi t do ngôn ng này cung c p tr c. Ngôn ng phi th t c có các

c tr ng sau:

Không dùng thu t toán nào, ngôn ng v n cho phép nh ng ng c ch ng trình. Nó th ng có n ng su t cao do vi c áp d ng các hình m u ã kém linh ho t trong vi c sinh ra ch ng trình. Ngôn ng phi th t c nhân t khác:

i v i k thu t l p trình y u t o ra nh tr

c vào th t c x lí, nh ng l i

c phân lo i thành các ngôn ng ph thu c vào

nh d ng mô t và vào các

Ngôn ng d ng bi u b ng Vi c vi t các yêu c u x lí theo nh d ng ã xác ng sinh ra ch ng trình t ng ng.

nh tr

c b ng ngôn ng d ng bi u b ng s t

Ngôn ng hàm i ngôn ng hàm, vi c t h p các hàm sinh ra ch ng trình. LISP cho x lí danh sách và APL cho tính toán khoa h c và k ngh là các ngôn ng hàm. Ngôn ng logic i ngôn ng logic, ch ng trình c sinh ra t các bi u th c logic d a trên logic m nh ví d v ki u ngôn ng này là Prolog, m t ngôn ng l p trình cho trí tu nhân t o. Ngôn ng h

ng

it

.M t

ng

i m t ngôn ng h ng i t ng, ch ng trình ch ng trình x lí nh các i t ng. Các ngôn ng h C++, và Java thích h p cho vi c dùng m ng.

c t o ra b ng vi c xem xét m i th c ng i t ng n hình bao g m Smalltalk,

(5) Ngôn ng th h th t (4 GL) Ng i dùng th ng phàn nàn, "Ch c n ng ph n m m cho vi c t ng h p các ch c n ng Nh ng lí do chính Ng

c yêu c u thì l i không cung c p", khi vi c phát tri n n cu i cùng m i hoàn thành.

ng sau tình hu ng này bao g m:

i phát tri n h th ng không hi u k nh ng thao tác c n

c t ng h p l i.

64

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

Khách hàng không cung c p úng n i dung c a các thao tác c n o c a ng i phát tri n h th ng.

c h th ng hoá cho vi c sáng

Vi c t o ra ch ng trình do nh ng ng i trong phòng ban c a ng i dùng th c hi n, ng i ã u vào nh ng thao tác này, là m t gi i pháp cho v n này. Tuy nhiên, vi c gi i quy t ngôn ng c p cao nh ra ch ng trình òi h i m t kh i l ng ào t o k thu t áng k . gi i quy t tình hu ng nh v y, ng i ta ã t o ra m t ngôn ng l p trình, cho phép m i ng i không có tri th c và kinh nghi m v ch ng trình t o ra c ch ng trình m t cách d dàng. Ngôn ng này c g i là ngôn ng th h th t . Ngôn ng th h th t là th h k ti p c a ngôn ng c p cao (ngôn ng th h ba). V i ngôn ng p cao tr c ây, th t c gi i quy t v n trong các thao tác ng d ng c mô t b ng các nh, trong khi ó, v i ngôn ng th h th t , vi c x lí các thao tác c th c hi n b ng các ng d n có tham bi n. Nói cách khác, ngôn ng m i này d tính sinh ra các th t c x lí gi i quy t v n m t cách t ng nhi u nh t có th c, làm gi m s các h ng d n sinh ra ch ng trình.

(6) Ngôn ng script i vi c s d ng r ng rãi máy tính, xu h ng chuy n sang "tính toán ng i dùng cu i" mà trong ó phòng ban ng i dùng t mình phát tri n h th ng ã phát tri n m nh. Ngôn ng script là ngôn ng p trình do ng i dùng cu i s d ng phát tri n nh ng ch ng trình nh v y. n ch t h ng bi n c là c tr ng quan tr ng nh t c a ngôn ng script. Ch ng trình i cho d li u c ng i dùng a vào t bàn phím hay chu t. Khi phát hi n ra cái vào, ch ng trình b t u x lí. Ngày nay, các môi tr ng phát tri n nâng cao có dùng GUI ã c cung c p cho ngôn ng này. Nó ng còn c dùng nh công c chuyên bi t hoá ph n m m ng d ng. HTML (Hyper Text Markup Language), ngôn ng so n th o v n b n t o ra các t p hi n th c trên trình duy t WWW (World Wide Web - M ng toàn c u) trên Internet, ã c s d ng r ng rãi.

(7) Ngôn ng h

ng v n

chuyên d ng

Ngày nay, chúng ta phát tri n các ch ng trình máy tính b ng các ngôn ng l p trình, và dùng máy tính gi i quy t v n trong nhi u mi n a d ng. Tuy nhiên, nh ng x lí trong m t s mi n l i ph c t p và cao c p n m c ph i m t vài gi t i vài ch c gi hoàn thành nh ng tính toán c n thi t. Ngôn ng h ng v n chuyên d ng ã c phát tri n nh m vào vi c ch x lí cho các thao tác c dùng trong nh ng mi n c bi t này. Ngôn ng h

ng v n

chuyên d ng có các

c tr ng sau:

Vì các ch ng trình c dùng trong mi n c bi t là có gi i h n, nên nó cho phép nh ng ch ng trình c n thi t c phát tri n nhanh h n và chính xác h n trong nh ng mi n có gi i h n ó, n u so i vi c dùng các ngôn ng v n n ng. Thông th ng, ng i làm ph n m m cung c p các ngôn ng nh v y theo ki u gói ph n m m. Do ó, vi c dùng chúng là m t u th cho ng i dùng v tin c y và chi phí phát tri n . Tri th c

c bi t trong các mi n mà ngôn ng này

Ngôn ng này không

c dùng là c n thi t.

c dùng cho nh ng mi n bên ngoài nh ng mi n mà nó ã

Sau ây là các ngôn ng chính trong phân lo i các ngôn ng h

ng v n

c phát tri n.

chuyên d ng:

GPSS (General Purpose Simulation System - H th ng mô ph ng v n n ng)

1.3

Ngôn ng l p trình

65

Ngôn ng c dùng cho vi c mô ph ng m t hi n t ng trên máy tính c g i là ngôn ng mô ph ng. GPSS là ngôn ng mô ph ng do IBM phát tri n và c s d ng r ng rãi cho các m c ích mô ph ng r i r c. FORMAC (FORmula MAnipulation Compiler - Trình biên d ch thao tác công th c) ây là ngôn ng l p trình th c hi n vi c thao tác các công th c ph c t p và cao c p ch y u dùng trong thu ng l c và thiên v n. Trong ngôn ng này, các hàm thao tác công th c c p cao, nh gi i quy t các phép toán vi phân và bi n i công th c, c b sung thêm vào FORTRAN, t ngôn ng l p trình cho tính toán khoa h c và k thu t. COGO (COordinate GeOmetry - Hình h c ph i h p) ây là ngôn ng l p trình

1.3.6

Ki u và

phân tích và thi t k c u trúc các toà nhà.

c tr ng c a ngôn ng

l p trình

Các ngôn ng l p trình c p cao khác nhau ã c phát tri n. S l ng chúng ã v t quá vài tr m ngôn ng . Vi c nâng c p cho ng i l p trình i v i ngôn ng c p cao còn d h n so v i ngôn ng p th p. Do ó, ngôn ng c p cao c dùng trong nhi u mi n.

(1) FORTRAN (Formula Translator - B bi n

i công th c)

FORTRAN c John Backus (ng i M ) và nh ng ng i khác thi t k n m 1954. Sau ó nó th c ã c IBM phát tri n, d a trên tài li u thi t k ó, và nh ng công ti khác cùng IBM ã óng vai trò chính cho s phát tri n. FORTRAN ã c công b là trình biên d ch u tiên trên th gi i vào n m 1957. Trong nh ng ngày mà FORTRAN c phát tri n, máy tính h u h t c dùng cho các tính toán khoa h c và k ngh , nh m x lí các tính toán ph c t p v i t c cao. Do ó, FORTRAN ã thi t l p ra v trí c a nó nh m t ngôn ng l p trình cho các tính toán khoa h c và k ngh . c tr ng> Nó cho phép di n t các bài toán và thu t toán s c ng nh các thao tác logic, c hai tính toán khoa h c k ngh . Nhóm các hàm, nh hàm l ng . u trúc c a ngôn ng là

ng giác, hàm lu th a và hàm lô ga rit, c ng n gi n.

Nó s d ng c u trúc t nh và không

qui.

Hình 1-3-13 Ch

ng trình ví d v

FORTRAN

C CHUONG TRINH MAU INTEGER I, J, K 10 CONTINUE READ(5,100) I, J, K 100 FORMAT(3I5) IF (I.EQ.0) GO TO 20 L=I *J-K 200 FORMAT(1H, I8) GO TO 10 20 STOP END

u c n cho

c cung c p theo ngôn

66

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

(2) COBOL (COmmon Business Oriented Language - Ngôn ng nghi p v chung)

h

ng

Vi c phát tri n c a COBOL ã c b t u vào n m 1959 nh m t trình biên d ch cho vi c x lí nghi p v b i CODASYL (COnference on DAta SYstems Language - H i th o v ngôn ng h th ng d li u), m t t ch c các nhà ch t o máy tính và ng i dùng máy tính, cùng v i B qu c phòng M làm trung tâm n l c nghiên c u và phát tri n. n ct ã c công b vào n m 1960, và c t ANSI (American National Standards Institute Vi n chu n qu c gia M ) ã c thi t l p n m 1968. T i Nh t, JIS COBOL ã c thi t l p n m 1972. Nó ã c s d ng r ng rãi nh trình biên d ch cho vi c x lí nghi p v có dùng các máy tính v n n ng. c tr ng> Vi c dùng cách di n

t g n v i câu ti ng Anh

Nó cho phép các c u trúc t p tr cho các ph

c dùng cho vi c

a ra tính d a vào/

c tài li u. a ra

c

nh ngh a ch t ch .

ng pháp t ch c t p a d ng t o kh n ng các thao tác vào/ra t p hi u qu .

Nhi u ch c n ng x lí nghi p v , nh phân l p và g p và ch c n ng sinh báo cáo c ng p. Hình 1-3-14 Ch ng trình ví d COBOL

v

c cung

IDENTIFICATION DIVISION. PROGRAM-ID. SAMPLE. ENVIRONMENT DIVISION. DATA DIVISION. WORKING-STORAGE SECTION. 01 INPUT-AREA. 03 I PIC 9(3). 03 FILLER PIC X(1). 03 J PIC 9(3). 03 FILLER PIC X(1). 03 K PIC 9(3). 03 FILLER PIC X(69). 01 INSATSU. 03 L PIC .., 9. PROCEDURE DIVISION BATDAU.

(3) BASIC (Beginner's All purpose Symbolic Instruction Code - Mã l nh kí hi u v n n ng cho ng i m i b t u) BASIC c phát tri n n m 1965 nh m t ngôn ng l p trình d y h c sinh t i tr ng i h c Dartmouth College c a M . Khi máy tính cá nhân c dùng r ng rãi thì BASIC ã c ch p nh n là ngôn ng c p cao cho phép d s d ng. c tr ng> Nó s d ng ph

ng pháp thông d ch theo ó vi c d ch ch

c ti n hành ng th i. Vi c dùng ph ng pháp thông d ch làm cho t c ngôn ng biên d ch.

ng trình và th c hi n ch

ng trình

th c hi n ch m h n n u so v i vi c dùng

1.3

dòng

c

t vào tr

Ngôn ng l p trình

67

c t ng dòng l nh.

Vi c dùng các mô t g n v i t ti ng Anh làm cho vi c h c ngôn ng c d dàng. Các giá tr m c nh ct ng thêm vào, ngay c khi các mô t cho khai báo ki u bi n hay nh d ng cái ra b b sót. 10 INPUT I, J, K 20 IF I = 0 THEN END 30 L = I* J - K 40 LPRINT L 50 GO TO 10

Hình 1-3-15 Ch

ng trình ví d v

vi c dùng BASIC

(4) Ngôn ng l p trình C Ngôn ng l p trình C là ngôn ng biên d ch cho mô t h th ng c W. Kernighan và D. Ritchie i Bell Laboratories c a AT&T phát tri n n m 1969 nh ngôn ng cho vi c phát tri n h u hành có tên UNIX. Ban u, ngôn ng này ã c dùng riêng cho UNIX trên máy PDP-11, máy tính mini c a DEC. Tuy nhiên b i tính ích l i c a nó nên ngôn ng C ngày nay c dùng r ng rãi trên nhi u máy tính c tr m làm vi c và máy tính cá nhân. Ngôn ng C d a trên tài li u, "Ngôn ng l p trình C," do Kernighan và Ritchie vi t, c g i là ngôn ng C K&R. M t khác, còn có ANSI, ã thi t l p n m 1989 m t c t chu n c a ngôn ng này, bao hàm nh ng ch c n ng c i ti n và m r ng. Ngôn ng C tuân th v i c t ó c g i là "ANSI-C." c tr ng> Nó cho phép các bi u th c

n gi n.

Nhi u toán t , c u trúc d li u và c u trúc

u khi n

c cung c p.

Nó cho phép các thao tác bit g n v i các thao tác bit c a ngôn ng c p th p. Vài ràng bu c b áp

t lên

nh d ng ch

ng trình hay ph

mg pháp phi

nh d ng

c s d ng.

Cung c p tính kh chuy n cao. Ngôn ng C++, con cháu c a C có ch a các ch c n ng h rãi. Hình 1-3-16

#include <stdio.h>

Ch

main()

ng trình thí d v

ngôn ng C

ng

it

{ int x, y; printf("S

a vào = ");

scanf("%d", &x) ; y=x%2; if ( y == 0) ch n\n") ; else }

printf( "S

printf("S l \n") ;

ng, ang

c s d ng r ng

68

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

(5) Các ngôn ng c p cao khác Bên c nh FORTRAN, COBOL, BASIC và ngôn ng C, các ngôn ng l p trình khác c ng ã c phát tri n v i nhi u m c ích. Các c tr ng c a nh ng ngôn ng l p trình chính c mô t d i ây: •

ALGOL (ALGOrithmic language - ngôn ng thu t toán)

ALGOL là ngôn ng l p trình

c phát tri n cho các tính toán khoa h c và k ngh .

c tr ng> Ch

ng trình

c mô t theo các qui t c cú pháp

Cho phép g i

c g i là kí pháp Backus.

qui.

Ngôn ng này

c thi t k d a trên khái ni m v l p trình có c u trúc.

c d u ngôn ng này có nh ng c tr ng cao c p nh mô t i vì FORTRAN c ng nh m vào cùng m c ích ó. ‚

trên, ALGOL l i khó

c dùng

Pascal

Pascal là ngôn ng l p trình cho gi ng d y l p trình và nó bao g m các

c tr ng c a ALGOL.

c tr ng> Nó cung c p các c u trúc n thân ch

u khi n d a trên l p trình có c u trúc.

ng trình là d

c, b i vì ngôn ng này ã

c phát tri n cho vi c d y l p trình.

Cung c p nhi u c u trúc d li u. ƒ

Ada

Ada, ngôn ng l p trình do B qu c phòng M phát tri n, có các

c tr ng sau:

c tr ng> Ngôn ng này d a trên Pascal v i nhi u c i ti n

c thêm vào nó.

tin c y cao cung c p cho vi c phát tri n các ph n m m c l n. Cung c p kh n ng d b o trì và th c hi n có hi u qu . „

LISP (LISt Processor)

LISP, ngôn ng l p trình có các

c tr ng sau:

c tr ng> Nó là ngôn ng l p trình phi th t c. d li u và ch

ng trình

u có c u trúc danh sách.

Ch ng trình c mô t b ng vi c t h p các hàm chu n do h th ng cung c p và nh ng hàm do ng i dùng nh ngh a. …

Prolog (Programming in logic - l p trình theo logic)

Prolog là ngôn ng cho nghiên c u và phát tri n v trí tu nhân t o. c tr ng>

1.3

Nó là ngôn ng logic m nh

Ngôn ng l p trình

69

.

Cung c p các hàm suy di n. †

APL (A Programming Language )

APL, do IBM phát tri n, có các

c tr ng sau:

c tr ng> Nó cung c p kí pháp d a trên kí pháp toán h c thông th Các phép toán s h c và logic có th

c m r ng cho các vect , ma tr n và c u trúc cây.

Ch

ng trình có th

c mô t b ng vi c t h p các kí t

‡

PL/I (Programming Language/One)

PL/I, c IBM và t ch c ng ngh l n x lí nghi p v .

ng. c bi t và các kí hi u.

i dùng c a nó cùng phát tri n, dành cho c tính toán khoa h c và k

c tr ng> Nó dùng c u trúc l ng nhau v i các kh i

c dùng làm

n v ch

ng trình.

Nó cho phép các phép toán bit và các phép toán danh sách cho d li u.

(6) Ngôn ng h •

ng

it

ng và các ngôn ng l p trình khác

Visual Basic

Visual Basic, m t ngôn ng tr c quan n hình, là BASIC nh ng có th ch y trong môi tr ng Windows. Giao di n ng i dùng là quan tr ng cho ch ng trình t ng tác. Visual Basic cung c p t môi tr ng phát tri n các ng d ng cung c p cách t ng tác thích h p cho môi tr ng ho Windows. c tr ng> Visual Basic, m t s n ph m c a Microsoft, có liên h ch t ch v i Windows. Các ch ‚

ng trình

c sinh ra cùng Visual Basic có th

c ch y tr c ti p trong Windows.

C++

C++, do B. Straustrap và nh ng ng i khác t i Bell Laboratories phát tri n, ã vi c b sung thêm các khái ni m h ng i t ng vào ngôn ng C.

c t o ra b ng

c tr ng> Nó cung c p s t

ng h p hoàn toàn v i ngôn ng C.

Nó bao g m các khái ni m v "l p," "k th a," và "hàm o," ng. ƒ

c dùng trong l p trình h

ng

i

Java

Java là ngôn ng h ng i t ng ki u thông d ch d a trên ngôn ng C và C++. Ch y Java trên trình duy t WWW trên Internet t o kh n ng cho các thao tác t ng tác. c tr ng>

70

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

Ngôn ng này có th ch y trên b t kì n n nào. an toàn

c nâng cao và có cung c p các ch c n ng k t m ng.

Cung c p các ch c n ng „

ng.

Perl (Practical Extraction and Report Language - Ngôn ng báo cáo và trích rút th c hành)

Perl, ngôn ng thông d ch do Larry Wall phát tri n cho x lí v n b n, c dùng trên các h hành h UNIX và trên Windows. Nó ch u nh h ng l n c a ngôn ng C và script v .

u

c tr ng> Nó c dùng nh ngôn ng chu n cho các ch trên các ngu n ph c v WWW. Nó là ngôn ng script t …

ng trình CGI (Common Gateway Interface) ch y

ng tác.

SGML (Standard Generalized Markup Language - Ngôn ng chu n)

SGML là ngôn ng (các d u hi u).

ánh d u t ng quát

mô t c u trúc logic và c u trúc ng ngh a c a tài li u b ng các th

n gi n

c tr ng> Nó ã d c phát tri n nh m t ngôn ng cho phép các tài li u nt Tuy nhiên, vi c m b o s ph c t p c a nó ã ng n c n không cho phép nó †

HTML (Hyper Text Markup Language - Ngôn ng

HTML là ngôn ng

mô t siêu v n b n

c x lí trên máy tính. c s d ng r ng rãi.

ánh d u siêu v n b n)

c dùng trên WWW và các ng d ng khác.

c tr ng> -

Nó là phiên b n m r ng c a SGML.

-

Vi c dùng các th t o kh n ng

‡

c t d dàng cho các t p nh ho c các liên k t.

XML (eXtensible Markup Language - Ngôn ng

ánh d u m r ng)

XML, c t vào v trí là ngôn ng k t c HTML, là ngôn ng mô t trang trong ti n trình c chu n hoá. XML là ngôn ng t h p nh ng m m nh c a c HTM và SGML trong ó các ch c ng móc n i c a HTML c m r ng và SGML c t i u cho s d ng Internet. Công trình chu n hoá c a liên oàn WWW v XML ã c hoàn t t vào tháng 12/1997. c tr ng> -

So v i HTML, nó cung c p m c

t do và linh ho t cao h n cho ng

Các ng d ng c trông i bao g m c trao gi tài li u xí nghi p, và truy n phát BS s th c. ˆ

i d li u trong th

i dùng. ng m i

nt ,l u

PostScript

PostScript là ngôn ng mô t trang do Adobe Systems phát tri n. PostScript c nh trong xu t b n t i bàn (ch b n n t ). c tr ng>

c dùng nh chu n

1.3

Các mô t là

c l p v i hi u n ng c a thi t b

Ngôn ng l p trình

71

a ra.

Vi c nhúng m t b thông d ch PostScript vào máy in t o kh n ng in ra nhi u ki u fonts v i t c cao. Khi ph n m m thông d ch PostScript nh máy in có nhúng PostScript.

c dùng, thì máy in th

ng có th t o ra cùng ch t l

ng

72

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

1.4 1.4.1

thu t l p trình p trình th t c

thu t l p trình dùng "th t c" mô t gi i pháp c g i là l p trình th t c. L p trình th t c là ngôn ng l p trình u tiên c dùng trong các ngôn ng c p cao. Nó là k thu t l p trình qui c c s d ng r ng rãi nh t ngày nay. Các ngôn ng h tr cho l p trình th t c bao BASIC và ngôn ng C. Trong nh ng ngôn ng cho máy tính th c hi n. Nói cách khác, m t ch nh. C ng có th nói r ng, "ch ng trình bao g là ích l i nh t cho ph ng pháp ch ng trình Neumann.

g m FORTRAN, COBOL, PL/1, Pascal, ALGOL, này, cú pháp c cung c p cho t ng l nh làm ng trình th t c c coi nh k t t p c a các câu m các c u trúc d li u và các thu t toán." u này c l u tr , m t c tr ng c a máy tính ki u von

Tính hi u qu và tính b o trì c a l p trình th t c u trúc và s có c u trúc.

c nâng cao thêm v i vi c

a vào l p trình có

Khái ni m v l p trình có c u trúc là di n t m i thu t toán b ng vi c dùng ba c u trúc u khi n b n (tu n t , tuy n ch n và l p). B ng vi c dùng s l p trình này, chúng ta có th t i thi u hoá vi c dùng câu l nh goto th ng gây ra v n trong công vi c b o trì. Hình 1-4-1 L p trình th

Tính toán

c và l p trình hàm x

cx

> 0

Không x>0

+1 Có

x + 1 -> x

-1 x - 1 -> x if x>0

ghi x

then x+1

t thúc Ph

ng pháp th t c

(lu ng

1.4.2

Ph

ng pháp hàm

(lu ng d li u)

u khi n)

p trình hàm

thu t l p trình dùng các hàm mô t cho gi i pháp c g i là l p trình hàm. LISP, c phát tri n làm cho vi c gi i quy t các kí t và kí hi u d dàng h n, là ngôn ng n hình h tr cho

1.4

K thu t l p trình

p trình hàm. LISP ban u c phát tri n dùng trong nghiên c u v trí tu nhân t o. c tr a ngôn ng này là vi c dùng c u trúc danh sách. B i vì các i t ng (d li u) c x lí là gi i quy t nh các c u trúc danh sách nên nhi u hàm c cung c p x lí danh sách. mô t nh ngh a các hàm, m t h th ng ngôn ng tr u t ng cao, g i là tính toán lambda, c dùng t

73

ng c và i.

i l p trình th t c, các giá tr trong c u trúc d li u trong b nh chính b thay i khi ch ng trình c th c hi n, ch ra r ng hi u qu ph ng x y ra. Tuy nhiên, v i l p trình hàm, các hàm lí d li u vào và a ra các giá tr hàm. Cho nên nó không ch a hi u qu ph . Vi c vi t l i các giá tr trong c u trúc d li u là không c phép. Vi c này c ng còn c g i là l p trình khai báo, vì ch ng trình c mô t theo ki u khai báo. Lu ng u khi n c mô t b ng l p trình th t c, trong khi lu ng d li u l i c mô t b ng l p trình hàm, và trong tr ng h p ó có s khác bi t gi a hai cách l p trình này (xem Hình 1-4-1).

1.4.3

p trình logic

Ph ng pháp l p trình, mô t gi i pháp b ng m t "k t t p các khai báo" c g i là l p trình logic. p trình logic bao g m các bi u th c logic và c ch l p lu n thu c vào h th ng logic n n t ng, và không có hi u qu ph . Prolog là ngôn ng l p trình tiêu bi u h tr cho l p trình logic. c tr ng c a ngôn ng này là qui t c gi i d a trên tam n lu n. Trong tr ng h p c a Prolog, ba cú pháp c dùng: qui t c, s ki n và h i. Vi c sánh m u (th ng nh t) tìm t ng (l n ng c) v.v.. c dùng nh c ch u khi n c b n. Hình 1-4-2 Ví d v l p trình logic

t ví d suy di n b ng Prolog "Nên tránh" và "Không m nh kho " c hai "Thu c lá" ch m t h ng.

u là tân t . "X" ch m t bi n.

th ng logic ki n Qui t c

Ch

Không m nh kho (thu c lá)

; "B(b)" ch ra r ng "b là B."

Nên tránh (x): Không m nh ; "A:-B" ch ra r ng "n u B là úng, thì A là úng." kho (x)

ng trình

i

? − nên tránh (A)

; "?-A(a)" ch ra "Cái gì là a cho A?"

Suy di n

t qu A = thu c lá

;

t lu n "Nên tránh thu c lá."

i l p trình logic, các quan h c h u trong v n và các ràng bu c c mô t theo ki u khai báo. Các quan h vào-ra c mô t b ng các bi u th c logic. K t qu c a tính toán (suy di n) là ho c "thành công" ho c "không thành công." Vi c a vào m t bi u th c logic và ch ng minh ti p ó r ng bi u th c này trùng v i k t lu n c a bi u th c logic ã cho xem nh ch ng trình là t ng

74

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

ng v i vi c th c hi n (tính toán) c a ch Nh lu n.

c l y làm

ng trình.

n hình trong Hình 1-4-2, suy di n này

c ti n hành b ng qui t c tam

n

"Hút thu c là không m nh kho ." → "Nên tránh vi c dùng th không m nh kho ." → "Nên tránh hút thu c lá."

1.4.4

p trình h

ng

it

ng

Ph ng pháp l p trình mô t cho gi i pháp b ng tr ng thái c a i t ng và hành vi c a chúng c i là l p trình h ng i t ng. Smalltalk-80 là ngôn ng n hình h tr cho l p trình h ng i ng. Tuy nhiên, các ngôn ng l p trình sau ây, t t c u là nh ng phiên b n m r ng c a các ngôn ng ã có, c ng ang c s d ng r ng rãi. →

-

Phiên b n m r ng c a C

C++ và Objective-C

-

Phiên b n m r ng c a Prolog→

ESP

-

Phiên b n m r ng c a LISP →

Flavor và CLOS

-

Phiên b n m r ng c a Pascal→

Object Pascal

Nh c mô t trong 1.2.3, v i cách l p trình h ng i t ti n hành có hi u qu b ng vi c dùng các ti n nghi sau: ng ng

ng, vi c phát tri n ch

i Th nghi m

:

Bao b c

:

h p d li u và ph

Truy n thông báo

:

i/nh n thông báo

th a

o ra

it

ng t l p ng pháp

: Làm cho con k th a các ab m

c tr ng

ng trình

c

1.5 Ph

1.5

Ph

ng pháp lii m th và ki m

ng pháp ki m th

m 75

và ki m

m Ki m th và ki m

1.5.1 Ph

m là c t y u

Ph

nâng cao ch t l

ng ph n m m

ng pháp ki m th

ng pháp ki m th bao g m ki m th h p tr ng và ki m th h p en.

(1) Ki m th h p tr ng i ki m th h p tr ng, các tr ng h p ki m th c thi t k b ng vi c chú ý c bi t t i c u trúc bên trong c a mô un, cùng logic và lu ng u khi n. Trong ki m th , ng i ta mong mu n ki m m t t c các l nh (câu l nh) có trong ch ng trình chi ti t. Tuy nhiên, u ó là khó b i vì kh i ng công vi c c n làm. Do ó, thi t k ph i tính t i s cân x ng gi a "m c bao ph " và "n ng su t." c •

bao ph

c dùng trong thi t k các tr

ng h p ki m th

c mô t nh sau:

Bao ph l nh

Bao ph l nh (câu l nh) nói t i vi c thi t k các tr ng h p ki m th t o kh n ng cho m i l nh (câu l nh) trong ch ng trình u c th c hi n ít nh t m t l n. Bao ph l nh không tính t i hi u qu c a quy t nh ( ng i). Hình 1-5-1

Bao ph l nh A decision

Quy t

nh

Instructions Các l nh

Trong ví d nêu Hình 1-5-1, t t c các l nh c th c hi n u c bao trong m t ng i. Vi c ki m th ng i bao g m t t c các l nh này. Do ó, vi c cung c p ch m t phép ki m tra là cho ki m th này.

‚

Bao ph quy t

nh

Bao ph quy t nh nói t i thi t k các tr ng h p ki m th có bao hàm vi c th c hi n u ki n úng" và vi c th c hi n u ki n "sai" ít nh t m t l n cho m i quy t nh (xem Hình 1-5-2).

76

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

Hình 1-5-2

Bao ph quy t

nh AA

True úng

A decision Quy t nh

False Sai

False Sai

True úng Instructions Các l nh

Trong ví d c v trong Hình 1-5-2, quy t nh (nhánh) c bao ph n u hai ng nhánh c ki m th . Tuy nhiên quy t nh c th c hi n theo nh ng u ki n h p thành, có th có ki n s không c th .

ƒ

Bao ph

u u

u ki n

Bao ph u ki n nói t i thi t k các tr ng h p ki m th có kh n ng ki m th t h p các u ki n trong ó các tr ng thái " úng" và "sai" c a t ng u ki n u c th c hi n ít nh t m t l n. Hình 1-5-3

Bao ph

u ki n

Sai Quy t

úng

úng

nh

Sai

Sai

úng

Sai

úng

Các l nh Sai

úng

úng

úng

Ch ng h n, n u u ki n quy t nh trong Hình 1-5-3 là "N u A = úng Ho c B = úng," thì t t c các ng i c l y khi ho c A ho c B úng ph i c bao ph b i các tr ng h p ki m th . Cho nên, d li u gây ra vi c th c hi n c a hai ng c v trong Hình 1-5-4 thi t l p nên các tr ng h p ki m th . Hình 1-5-4

Tr ng h p ki m th c a bao ph ki n

„

Bao ph quy t

nh/

u

•

‚

A

úng

Sai

B

Sai

úng

u ki n

Trong tr ng h p bao ph u ki n, các tr ng thái " úng" và "sai" c a t ng u ki n A và B c a a u ki n u c ki m th . Tuy nhiên, ng i cho "A = " úng" và B = " úng"" và ng i cho "A = "sai" và B = "sai" không c ki m th . M t khác, bao ph quy t nh/ u ki n c áp ng cho bao ph u ki n c t h p thêm (xem Hình 1-5-5).

1.5 Ph Hình 1-5-5

Ví d v bao ph quy t

nh/

ng pháp lii m th và ki m

m 77

u ki n

Trong ví d c v trong Hình 1-5-5, ng i c th c hi n khi u ki n là "sai" c bao ph i tr ng h p ki m th . Do ó, ba ng i c v trong Hình 1-5-6 c tr ng h p ki m th này bao quát. Hình 1-5-6

Các tr ng h p ki m th cho bao quát quy t nh/ u ki n

…

Bao ph

a

•

‚

ƒ

A

úng

Sai

Sai

B

Sai

úng

Sai

u ki n

Bao ph a u ki n s d ng các tr ng h p ki m th bao quát t t c các ng i c th c hi n tu thu c vào t t c các t h p u ki n " úng" và "sai" và làm cho m i l nh c bao hàm u c th c hi n ít nh t là m t l n. Hình 1-5-7

Bao ph

a

u ki n

Trong ví d c v trong Hình 1-5-7 n i u ki n quy t nh là "N u A = úng ho c B = sai, " các ng i c ch n gi a t t c các giá tr c a A và B u c xét chu n b cho các tr ng h p ki m th . K t qu là b n ng i sau ây trong Hình 1-5-8 t o nên các t h p c th c hi n b i các tr ng h p ki m th .

78

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng Hình 1-5-8

Tr ph

ng h p ki m th a u ki n

cho bao

•

‚

ƒ

„

A

úng

úng

Sai

Sai

B

úng

Sai

úng

Sai

(2) Ki m th h p en Trong ki m th h p en, không xem xét t i c u trúc bên trong và c u trúc logic c a mô un. Nói cách khác, mô un c coi nh h p en. Sau ó, d li u ki m th c thi t k b ng cách ch chú ý t i giao di n (cái vào và cái ra) c a t ng mô un.

Input u vào

Ki m th h p en

p box en Black (M t mo un ho c (Acác module or mo un others) khác)

Output u ra

Hình 1-5-9

xem xét>

Các tr •

ng h p ki m th

Phân ho ch t

c thi t k theo cách sau: ng

ng

Trong phân ho ch t ng ng, d li u c phân ho ch thành nhi u nhóm khác nhau (các l p ng ng), m i ph n t có cùng tính ch t. Sau ó m t m nh d li u trong m i nhóm c dùng nh giá tr i di n cho t ng nhóm. Trong phân ho ch t ng ng, d li u c phân ho ch thành t trong hai l p sau: •

pt

•

L p t

ng

:

ng h p l

ng không :

ng

p d li u n m trong mi n h p l . p d li u n m trong mi n không h p l (l i).

pl

Sau ó d li u

n hình cho t ng l p

Hình 1-5-10 Phân ho ch t

ng

c l a ra cho tr

ng

, − 2, − 1, 0

pt

ng

không h p l

ng

ng h p ki m th .

1, 2, 3, 4

pt

ng

ng h p l

5, 6, 7, 8,

pt

ng

ng

không h p l

li u ki m th : − 1, 3, 8

Trong Hình 1-5-10, n u l p t ng ng h p l bao g m 1 t i 4, thì t p d li u bi u di n cho t ng p, ch ng h n, "-1, 3, 8" có th c dùng làm d li u ki m th .

1.5 Ph

‚

ng pháp lii m th và ki m

m 79

Phân tích giá tr biên

Phân tích giá tr biên là ph làm d li u ki m th .

ng pháp phân tích dùng các giá tr biên c a l p t

ng

ng h p l

Hình 1-5-11 Phân tích giá tr biên , − 2, − 1, 0

pt

ng

ng

không h p l

1, 2, 3, 4

pt

ng

5, 6, 7, 8,

pt

ng h p l

ng

ng

không h p l

li u ki m th : 0, 1, 4, 5

Trong Hình 1-5-11, n u l p t ng ng h p l bao g m d li u c a 1 t i 4, thì t p các giá tr biên a t ng l p, ch ng h n, "0, 1, 4, 5" có th c dùng làm d li u ki m th . ƒ

th nhân-qu

Trong phân ho ch t ng ng và phân tích giá tr biên, d li u c phân lo i phân tích. Tuy nhiên, th nhân-qu cung c p m t ph ng pháp thi t k các tr ng h p ki m th có hi u qu cho các mô un mà vi c phân ho ch thành l p có khó kh n. 1. T t c các nguyên nhân (cái vào) và k t qu (cái ra) u c l y d a trên c t . 2. M i quan h gi a nguyên nhân (cái vào) và k t qu (cái ra) c di n t làm cho m i quan h logic c rõ ràng. 3. B ng quy t nh c chu n b d a trên các th . D li u ki m th c t o ra d a trên các b ng này. Ví d (Mô t v

ct )

-

S các ch th ki m tra là 5.

-

"Pass" là cái ra, n u k t qu c a b n hay nhi u ch th là thành công.

-

"Temporary pass" là cái ra, n u k t qu trong hai hay ba ch th là không thành công.

-

"Failure" là cái ra, n u k t qu trong ch m t ch th là thành công. (Th t c 1)

L y ra t t c các quan h gi a nguyên nhân (cái vào) và k t qu (cái ra) d a trên ct .

Hình 1-5-12 Quan h gi a nguyên nhân (cái vào) và k t qu (cái ra)

(Th t c 2)

Nguyên nhân (cái vào)

t qu (cái ra)

• K t qu trong b n hay nhi u ch th là thành công

ƒ Pass

‚ K t qu trong hai hay nhi u ch th là thành công

… Failure

„ Temporary pass

Di n d t m i quan h gi a nguyên nhân (cái vào) và h u qu (cái ra) trong làm cho m i quan h logic c rõ ràng.

th

80

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

Hình 1-5-13 th nhân-qu

Ý ngh a c a kí hi u c dùng trong th nhân-qu là nh sau: Kí hi u Ngh a Mô t

(1) A a

3

1

∧

ng ng

u a

c

AND (tích)

u a úng.

c

OR (t ng)

c

b

NOT (Ph nh)

u a sai, b

Bao hàm

a bao hàm b .

Lo i tr

u a úng, b sai, hay n u a sai, b úng.

Yêu c u

a yêu c u b .

b

a

4

∧

(2)

b 2

úng.

úng, b

úng và b

úng, c

5

Các s • t i … t ng ng v i nh ng trong Hình Figure 1-5-12 (Th t c (3) 1).

a

∨ b

a

(4)

u a úng hay b úng.

úng,

úng.

a

(5) b

(6)

a

E

b a

(7)

R b

(Th t c 3)

B ng quy t

Hình 1-5-14

nh

ng quy t

c chu n b d a trên các

nh

th . Qui t c quy t nh

c dùng trong b ng c v nh sau: Tiêu

Tr

ng h p ki m th

1

2

3

N N

Tên b ng

qui t c

1

2

u ki n 1

Y

Y

Y

N

u ki n 2

Y



Y

 

u ki n 3

Y



N

M

M

M

u ki n n





Y

u ki n 1

X

X

X

u ki n 2



X

X

u ki n 3

X



X

M

M

M

L

n

K t qu

Nguyên nhân

Nguyên nhân và k t qu 1

Qua b n hay nhi u ch th

Y

2

Qua 2 hay nhi u ch th

 Y

3

Pass

4

Temporary

5

c

Failure

X

a ra c c

a ra

a ra

 X



  X

M

M

X   • Các hàng cho hành ng: M i hàng ch ra li u vi c x lí có c th c hi n hay không. X: X lí c th c hi n. u ki n n

Tên b ng: ch ra tên logic Tiêu qui t c: ch ra s hi u phân bi t các qui t c quy t nh logic. • Các hàng cho u ki n: M i hàng bao g m t u ki n ra quy t nh trong ch ng trình. Y: "true" N: "false"

•

: Không ra quy t

nh.

: Không x hi n.

lí nào

c th c

1.5 Ph

„

Ph

ng pháp lii m th và ki m

m 81

ng pháp thi t k th c nghi m

Lí t ng là thi t k m i tr ng h p ki m th có th quan ni m c và ti n hành các ki m th b ng vi c dùng chúng. Tuy nhiên, u này yêu c u kh i l ng l n công vi c ki m th . Do ó, ph ng pháp thi t k th c nghi m, m t d ng c a phân tích th ng kê, c dùng cho các ki m th có yêu u s l ng l n d li u. Vi c phân tích d li u ki m th b ng ph ng pháp này và dùng các k t qu nh các tr ng h p ki m th t o kh n ng ti n hành ki m th hi u qu . Ví d Ki m tra d li u v sinh viên -- vi c ki m tra h p l v s hi u tr ng ph thông h t t nghi p ra, và ki m tra v b c -c ti n hành. (Th t c 1)

Tám tr ng h p ki m th c hình dung ra, n u t t c các tr ng h p ki m th u c gi thi t cho t t c các t h p c a ba kho n m c này: ki m tra tính h p c as ng kí sinh viên và ki m tra tính h p l c a mã tr ng ph thông h t nghi p và ki m tra v b c t t nghi p. Kho n m c

Hình 1-5-15

li u sinh viên

(Th t c 2)

Hình 1-5-16

ng kí sinh viên và mã các

ng kí sinh viên hi u ki m th 1 2 3 4 5 6 7 8

pl pl pl pl Không h Không h Không h Không h

pl pl pl pl

Mã tr ng ph thông pl pl Không h Không h pl pl Không h Không h

c

pl pl

S S

pl pl

S S

c không c không c không c không

a vào c a vào c a vào c a vào c

a vào a vào a vào a vào

Nh v i ba kho n m c này, b ng sau (ma tr n) ch ra m i quan h gi a chúng c t o ra: ng ch ra m i quan h hi u

Mã tr ng ph thông c t t nghi p t

pl Không h p l

ng kí sinh viên

pl c a vào không c a vào

Không h p l không c a vào c a vào

ct h p

hi u ki m th . 1 4 6 7

(Th t c 3)

Mã c a tr ng ph thông ng kí sinh viên c t t nghi p t pl pl pl Không h p l Không h p l pl Không h p l Không h p l

c c a vào không c a vào không c a vào c a vào

Khi c so sánh v i d li u v sinh viên trong Hình 1-5-15, ng i ta th y r ng n trong chúng c l y ra. Có th k t lu n r ng, n u t t c b n phép ki m th này u cho k t qu thành công, thì b n phép ki m th kia c ng ph i cho k t qu thành công.

82

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

1.5.2

Ph

ng pháp ki m

m

th c hi n phát tri n h th ng theo cách t trên xu ng, c n ph i phát hi n l i s m nh t có th c. u này là vì các l i b n kín s nh h ng r t l n t i công vi c nh ng giai n sau. Các i c sinh ra trong thi t k h th ng i th nh h ng còn l n h n, nh trong pha l p k ho ch s và thi t k ngoài gây nh h ng r t l n, làm t n kém r t nhi u s a l i. Công vi c s a l i trong b o trì nghe nói còn g p vài ch c l n vi c s a l i trong vi t mã. Cho dù ki m th có c ti n hành b ng vi c bao quát v m t lí thuy t m i tr ng h p ki m th có th quan ni m c, thì vi c kh b i m i l i v n c là khó kh n theo quan m c nh ng ràng bu c v th i gian c n thi t và các nhân t khác. Tuy nhiên, vi c làm gi m l i nhi u nh t có th c n có tác ng l n lên ch t l ng và chí phí s a l i. Do ó, ph i ti n hành h t m c nh ng n l c ra l i.

h p ki m

m

a ra các bi n pháp có hi u qu tìm

p ki m m nêu ra th o lu n và ánh giá u c th c hi n, trong t ng pha t vi c l p k ho ch c s cho t i l p trình, rút ra nh ng m h hay m có v n n m trong cái ra (các tài li u thi t k khác nhau và mã ngu n) c a t ng pha. Nói riêng, cu c h p ki m m c ti n hành trong pha thi t k c g i là "ki m m thi t k ," trong khi h p ki m m cho pha phát tri n mã ch ng trình c g i là "ki m m mã." Các tác

ng sau ây


ng c a h p ki m xem xét l i các

i t vi c ti n hành các cu c h p ki m

m.

m> m còn m h

ã nêu, cho phép nh ng ng

i tham d chia s cùng hi u

(l i), mà ng i ch u trách nhi m phát tri n th c t không th tìm ra n i, l i có th i khác phát hi n ra.

Các ch c n ng, hi u n ng và ch t l c c i thi n. Trong nh ng kho n m c n (l i). Ta hãy so sánh, v i ví d tr ng h p ki m m

ng (k c

tin c y, tính v n hành và tính b o trì)

c mô t trên ây, h p ki m

m

a it

quy trình tr

i không tác ng n các quy trình khác (a)

c

Mô hình so sánh theo khía c nh kinh t

i tác ng n các quy trình khác i c tìm ra trong quy trình


m>

Thi t k ngoài 2 0 4X1 % 9

7 15 8

Thi t k trong 7 0 8 X 3.5 %

i c x lý t trình sau

Mã hóa và thi t k 40

40

15

15 X 5

55

20

0 %

30 145

18

u có th

c cho trong Hình 1-15-17 xem nh mô hình, các khía c nh kinh t cho c ti n hành và tr ng h p khác mà ki m m không c th c hi n.

Hình 1-5-17

ho ch c b n 0 6 0 0 % 6

c

c bi t m nh trong vi c phát hi n ra

Ph n tr m l i phát hi n (%)

n ng

c trông

Ki m th h th ng 50%

36

Ki m th tích p 50%

72

Ki m th 50%

nv

quy

1.5 Ph


ng pháp lii m th và ki m

m 83

m>

ho ch c b n 0 3 50 0 % 6

Thi t k ngoài 1 50 2X1 % 9

1 2

3 6 3

Thi t k trong 3 60 3 X 3.5 % 20

Mã hóa và thi t k 10 14 4

10 4X5

70 %

30 18

Ki m th h th ng 50%

2


m không

4

Ki m th tích p 50%

9

Ki m th

nv

50%

c th c hi n>

(L p k ho ch c s ) Sáu l i

c len vào và

c truy n qua thi t k ngoài ti p theo.

(Thi t k ngoài) Chín l i m i

c len vào, và 15 l i t ng c ng

c truy n qua thi t k trong ti p theo.

(Thi t k trong) Trong s 15 nh h ng t nh ó, 20 thi t k ch (Thi t k ch

l i, 7 l i c truy n qua thi t k trong. Ta gi thi t ây là 8 l i còn l i i các l i khác, làm len thêm trung bình 3.5 l i cho m i l i nh n c. Bên l im i c len vào trong pha này, em t ng s l i b truy n sang pha ng trình và vi t mã là 55.

ng trình và vi t mã) Trong s 55 l i t ng c ng, 40 l i truy n qua pha thi t k ch ng trình và vi t mã. Tuy nhiên, ta l i gi thi t ây r ng 15 l i còn l i nh h ng t i các l i khác, làn len trung bình n m l i cho m i l i nh n c. Bên c nh ó, 30 l i m i c t o ra, em s l i b truy n vào pha ti p là 145.

(Ki m th

n v , ki m th tích h p và ki m th h th ng) Ta gi s r ng t l phát hi n l i là 50% cho t ng ki m th .

(K t qu ) th ng hoàn ch nh ch a 18 l i.
m

c th c hi n>

(L p k ho ch c s ) Sáu l i c len vào. Gi thi t r ng h p ki m m ây t o kh n ng l i hi n quãng 50%, s l i b truy n qua pha thi t k ngoài tr thành ba.

c phát

(Thi t k ngoài) Chín l i m i c len vào. Gi s r ng h p ki m m ây t o kh n ng l i phát hi n quãng 50%, s l i b truy n qua pha thi t k ngoài tr thành sáu.

c

(Thi t k trong) Trong s sáu l i, ba l i c truy n qua thi t k trong. Ta gi thi t ây là ba l i còn i nh h ng t i các l i khác, làm len thêm trung bình 3.5 l i cho m i l i nh n c.

84

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

Bên c nh ó, gi s r ng 20 l i m i c t o ra và r ng h p ki m m t o kh n ng i c phát hi n v i t l 60%, s l i b truy n sang pha thi t k ch ng trình và vi t mã tr thành 14. (Thi t k ch

ng trình và vi t mã) Trong s 14 l i t ng c ng, 10 l i truy n qua pha thi t k ch ng trình và vi t mã. Ta l i gi thi t ây r ng b n l i còn l i nh h ng t i các l i khác, làm len trung bình n m i cho m i l i nh n c. Bên c nh ó, gi s r ng 30 l i m i c t o ra và r ng h p ki m m t o kh n ng l i c phát hi n v i t l 70%, s l i b truy n vào pha ki m th tr thành 18.

(Ki m th

n v , ki m th tích h p và ki m th h th ng) Ta gi s r ng t l phát hi n l i là 50% cho t ng ki m th .

(K t qu ) th ng ã phát tri n ch a 2 l i. Các tr ng h p khác nhau trong tr ng h p ki m m c ti n hành.

c xem xét. Tuy nhiên, nh c mô t trên, t ng s l i còn l i c th c hi n là hoàn toàn khác. Do ó, ki m m hi u qu nên

Các ph ng pháp h p ki m (inspection).

m

n hình bao g m gi i trình (walkthroughs) và giám

nh

(1) Gi i trình Gi i trình c ti n hành b i ng i t o ra v t ph m, và nh ng ng i có liên quan (ngang quy n) nh m phát hi n l i trong thi t k và mã hoá s m nh t có th c c i thi n ch t l ng.

(2) Giám

nh

Giám nh, m t ph ng pháp chính th c hoá vi c gi i trình, nh m phát hi n l i trong thi t k và mã hoá s m nh t có th c làm t ng ch t l ng. Cu c h p giám nh, do m t ng i ch to , còn i là "ng i d n ch ng trình", ch u trách nhi m t ch c h p, s ki m m l i các ti n trình k c vi c s a l i và ki m tra k t qu s a ch a, và vai trò c a t ng ng i tham d c ng c xác nh chi ti t.

(3) Nh ng

mc n

Khi ti n hành h p ki m
c xem xét trong khi ti n hành h p ki m

m, thì nh ng

m sau nên

m

c tính t i:

m c n xét t i>

Tài li u s d ng trong cu c h p nên c phân phát hai hay ba ngày tr c ó, và m i ng c n ph i c chúng tr c khi vào th o lu n v i nh ng ng i tham d khác. p trung vào vi c phát hi n l i và làm cu c h p ng n nh t có th y th ng xuyên s làm gi m kh i l ng công vi c ph i làm l i. Nhi u ng

i, nh ng ch ng

i tham

c. T ch c các cu c h p nh

i phát tri n m i nên tham gia vào cu c h p này.

Ng i qu n lí nên tránh tham d vào cu c h p này. Cu c h p này c t ch c phát hi n l i. u ng i qu n lí tham d vào cu c h p, thì nh ng ng i tham d s ng n ng i a ra ý ki n riêng a mình m t cách t do, làm gi m ti m n ng phát hi n l i mà cu c h p áng có.

1.5 Ph

1.5.3 (1)

Thi t k ki m th

và ph

ng pháp lii m th và ki m

m 85

ng pháp qu n lí

ng cong l i

Hình 1-5-18

Ví d v ng cong i ARC ( ng cong ng tr ng tin y)

The accumulated number of S lerrors i tích l y

ng cong l i a ra m t mô hình dùng m t s các l i c l ng v m t nh l ng tin c y a ch ng trình. ng cong này, c ng còn c g i là " ng cong t ng tr ng tin c y" và "mô hình c n toán h c," c chu n b b ng vi c t s l i tích lu vào tr c ng và th i gian vào tr c ngang. M t m u n c nh v gi a ng cong này và h i t cu i cùng c t t i. ng cong h u c n và ng cong Gompertz th ng c dùng cho m c ích này.

Time

Th i gian

(2) Bi u

qu n lí l i qu n lí các l i b ng vi c dùng Hình 1-5-19

Ví d v bi u lí l i

qu n

The accumulated number of S lerrors i tích l y

Bi u

qu n lí l i ng cong l i (xem Hình 1-5-19).

Time

Th i gian

li u th c t

c so sánh v i

ng cong l i, và có th ti n hành các ánh giá sau.

- Vi c xây d ng b ch m (A)

:

Dùng các tr ng h p ki m th phát hi n và môi tr ng ki m th không tho áng c n c xem xét.

- S h i t không

:

Ch

t t i (A)

ng trình ph i

c xem xét l i.

- S các l i tích lu c : phát hi n v n còn th p h n ng cong l i (A)

Ch t l ng có th cao hay các tr ng h p ki m th c dùng có th không t t.

- S các l i tích lu phát hi n v t h n cong l i (B)

Các tr ng h p ki m th t hay ph m ch t c a ch không t t.

c : ng

c dùng có th ng trình có th

Tính t i nh ng d li u thu c th c t và m c k n ng c a ng i phát tri n, có th giá v tr ng thái c a các ti n trình ki m th và ch t l ng c a ch ng trình.

a ra ánh

86

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

(3) Bao ph "Bao ph " c ng còn c g i là "bao ph ki m th ." Vi c bao ph m t ch ng trình ngh a là s ph n tr m các con ng c bao ph tính theo t t c các ng i có trong ch ng trình, và c m này ch ra cách di n t nh l ng cho ph ng pháp bao ph ã c mô t v ki m th h p tr ng.

(4) Thi t k ki m th Ng i ta ã bi t r ng ph ng pháp ki m th bao g m ki m th h p tr ng và ki m th h p en và có vài ph ng pháp thi t k các tr ng h p ki m th . Vi c dùng các tr ng h p thi t k c sinh ra ch v i m t trong hai ph ng pháp này là không . Nói chung, ti n hành ki m th d a trên ki m th h p en là hi u qu cho ki m th ch c n ng, và b sung vào chúng v i ki m th h p tr ng. Các u ki n biên cho cái vào và cái ra và các u ki n chuy n i c ki m tra d a trên tài li u thi t k ngoài cho ch ng trình. Sau ó các tr ng h p ki m th c sinh ra. Các tr ng h p ki m th bao gi c ng nên c gi i h n vào nh ng tr ng h p ki m tra li u ch c n ng c n thi t (cái gì) có c t t i không. a trên danh sách ngu n ch ng trình và các c t chi ti t (liên quan t i các thu t toán c mô trên c s câu l nh, nh c t ch ng trình và c t mô un), các hình m u phân nhánh c a ch ng trình c ki m tra. Sau ó các tr ng h p ki m th t o kh n ng cho các u ki n " úng" và "sai" c a m i ch có ki m tra u ki n c th c hi n và t o ra. Ki m tra r ng các tr ng h p ki m th • và ‚ c mô t trên có th th c hi n m i l nh c bao hàm. V i các chu trình, các tr ng h p ki m th u ki n ra kh i chu trình 0, 1, và s l n t i as c t o ra. Sau khi t o ra các tr ng h p ki m th cho •, ‚ và ƒ, k t qu ki m th cho t ng tr ki m th v m t lí thuy t c gi thi t làm sinh ra tài li u u ki n ki m th .

ng h p

(5) Len l i Không th nào kh b h t m i l i trong ph n m m. u này là vì không th nào ki m ch ng ng không có l i còn l i. Dijkstra, ng i ngh l p trình có c u trúc, ã nói: "Ki m th ch ra r ng l i t n t i, nh ng không th ch ng minh Myers, ng

i

ngh thi t k có c u trúc, ph i nói

"Ki m th là ti n trình ki m tra r ng ch ch ng trình không có l i." "Ki m th là ti n trình th c hi n ch

c

c r ng không còn l i n a."

u này v ki m th :

ng trình là úng, hay nói cách khác, là không ch ra r ng

ng trình

phát hi n ra l i."

Rút c c, không ai có th nói r ng, "ch ng trình là không có l i" ngay c sau khi ã ti n hành các phép ki m th . Tuy nhiên, th i h n chuy n giao c xác nh cho vi c phát tri n h th ng. Do ó, n ph i hoàn thành vi c phát tri n h th ng và b t u v n hành th c t . H u qu là, s n lúc ng i thi t k b bu c ph i tuyên b r ng ho t ng ki m th ã c hoàn t t. Vi c len l i là m t ph ng pháp ánh giá ngày hoàn thành ho t ng ki m th v m t con s ; các l i ã bi t c len vào m t cách có ch ý, và s l i c h u v n còn s c c l ng d a trên t s c a l i c h u ã c phát hi n v i s l i ã bi t c phát hi n.

1.5 Ph

ng pháp lii m th và ki m

Hình 1-5-20

Len l i

Ch

Ch

ng trình

ng trình

Ph

Ki m th

ng trình ánh giá

l ic h u=E

i c phát hi n l ic h u=E l i ã bi t = S

l ic h u=e l i ã bi t = s

Ch

Ch

ng trình

ng trình

áng giá Bi u di n

Gi s s ic h u n nh t là m

Ki m th

N u e=m, R=1.

(Cho n khi iS c phát hi n)

i c phát hi n l ic h u=E l i ã bi t = S

tin c y R:

l ic h u=e l i ã bi t = S

N u e<m R=S/(S+m+1)

m 87

88

Ch

1.6

ng 1 Phát tri n h th ng

Môi tr

ng phát tri n

Nhu c u c a các xí nghi p ã ngày m t a d ng và nâng cao. Tình hu ng th tr ng thay i nhanh chóng. Các công ti s b e do n u h không áp ng nhanh chóng c ng nh nh t quán v i nh ng thay i này. Do ó, h thông tin, h tr cho m i khía c nh ho t ng kinh doanh, ph i c phát tri n trong th i kì ng n, và ph i cao v ch t l ng. N u vi c phát tri n h th ng c n nhi u n m, thì tình hu ng bao quanh h th ng s tr nên hoàn toàn khác khi nó c hoàn t t, và nhi u u t vào vi c phát tri n b phí hoài. Do ó, nh ng th i kì phát tri n dài nh v y là không c phép i v i các h th ng qui mô l n, có t m quan tr ng l n. Trong m c này chúng ta s th o lu n v các môi tr ng phát tri n, ph n l n nh m vào "làm t ng ng su t phát tri n". N u công vi c ct ng hoá nhi u nh t có th c và các c u ph n c dùng n m c t i a có th c, nh trong s n xu t các s n ph m công nghi p, thì các s n ph m ch t l ng cao và u nhau s c sinh ra.

1.6.1

Công c h tr

phát tri n

Các ki u công c h tr phát tri n h th ng hi n có s n

c nêu trong Hình 1-6-1.

Các công c phát tri n bao g m m i th t trình so n th o v n b n và ngôn ng l p trình c hai u ã c dùng trong các công c CASE c mô t sau ây. Có nhi u tu ch n, và chúng có th làm ng th c s v n ng su t. i ây, các ki u, ch c n ng và

c tr ng c a công c h tr phát tri n s

c mô t .

1.6 Môi tr

ng phát tri n

89

Hình 1-6-1 Phân lo i các công c h tr phát tri n Công c h tr thi t k trong

Công c h tr thi t khác Công c h tr thi t DB/DC Công c h tr qu n lí th vi n khác

Công c h tr l p trình

Ngôn ng l p trình Trình biên d ch và thông d ch Trình so n th o

Công c h tr phát tri n

Công c h tr ki m th

Công c phân tích ch ng trình t nh Công c phân tích ch ng trình ng Công c h tr ki m th Ph n cu ng/ khi n trình sinh d li u ki m th Công c g l i ng tác

Công c CASE

Công c CASE tích p (I-CASE) Công c CASE c cung c p nh d ch v cho n n phát tri n Công c DCASE chung Công c CASE pha th ng (U-CASE) Công c CASE pha (L-CASE) Công c CASE b o trì

(1) Công c h tr thi t k trong Các công c h tr thi t k trong, c cung c p ch y u nh m t ph n c a h th ng h tr phát tri n tích h p. Vì vi c phát tri n b ng cách dùng mô hình thác c ti n hành theo ph ng pháp trên xu ng, nên công vi c ti n trình v sau c th c hi n v i vi c dùng thông tin c ng kí và sinh ra theo công c h tr thi t k trong.

90

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

Hình 1-6-2 V trí c a công c h tr thi t k trong Công c h tr phát

Công c h tr thi t k ngoài Công c h tr thi t k trong Công c h tr l p trình

Công c h tr thi t k trong • H tr thi t k các lo i

c dùng ch y u

h tr cho công vi c sau.

-

Phân ho ch ch c n ng, và thi t k có c u trúc

-

Thi t k màn hình

-

Thi t k (t p) d li u v t lí

-

Thi t k các tài li u a d ng

Thi t k thông báo ‚ H tr thi t k DB/DC (DataBase/Data communication - C s d li u/truy n thông d li u) -

Thi t k DB

Thi t k DC (k c các thông báo gi a các thi t b cu i và máy ch trong h th ng tr c tuy n) ƒ Qu n lí các th vi n -

Qu n lí th vi n các ph n d li u c a COBOL

-

Qu n lí các th vi n macro c a h p ng

Hình 1-6-3 ch ra m i quan h gi a cái vào c a m t công c h tr thi t k , vi c th c hi n c a công , và cái ra t công c này. Hình 1-6-3 Cái vào c a công c h tr thi t k trong và cái ra t công c này Thông tin thi t k trong

Công c thi t k trong

Sinh ra danh sách th vi n - Danh sách th vi n cho ph n d li u c a COBOL - Danh sách th vi n macro cho h p ng

Phát tri n tài nguyên thông tin

c dùng trong các x lí khác

Tài li u c sinh ra

- Thông tin thi t k k c bi u quan h ch ng trình - Thông tin t p - Thông tin c s d li u - Thông tin thông báo

1.6 Môi tr

ng phát tri n

91

(2) Công c h tr l p trình Công c h tr l p trình bao g m ph n m m nh các ch trình. Nó c ng bao g m: -

Công c l p trình

-

Các b x lí ngôn ng

-

Trình so n th o

ng trình d ch v

c dùng trong l p

i ây s cung c p các chi ti t v t ng kho n m c này. •

Ngôn ng l p trình

Ngôn ng l p trình có th

c phân lo i nh trong Hình 1-6-4.

n ây, các ngôn ng phi th t c, n hình là ngôn ng th h b n (4GL) và k c SQL, ã dùng th ng xuyên. u này là vì 4GL cung c p n ng su t cao h n 3GL (ngôn ng th h ba).

c

Hình 1-6-4 Các ki u c a ngôn ng l p trình

Ngôn ng l p trình v n n ng

Ngôn ng h ng máy (ngôn ng c p th p) Ngôn ng h ng n (ngôn ng c p cao)

Ngôn ng máy p ng (ngôn ng kí hi u) FORTRAN COBOL Ngôn ng PL/I th h 3 Ngôn ng C Pascal 4GL (SQL và ngôn ng khác)

Ngôn ng mô ph ng (GPSS, DYNAMO và các ngôn ng khác) Ngôn ng x lí danh sách (LISP, SNOBOL Ngôn ng chuyên d ng

)

Ngôn ng xây d ng và k ngh dân s (COGO, STRESS.. Ngôn ng thao tác công th c (FORMAC ) Ngôn ng

u khi n s (APT

Ngôn ng

u khi n ti n trình

)

Ngôn ng CAD, ngôn ng CAM và các ngôn ng khác

‚ a.

B x lí ngôn ng Trình biên d ch - Compiler

Trình biên d ch, b x lí ngôn ng c dùng trong các ngôn ng biên d ch nh COBOL, d ch toàn ch ng trình g c, xem nh m t toàn th , thành các i t ng (các ch ng trình ngôn ng máy). b.

Trình thông d ch - Interpreter

Trình thông d ch, b x lí ngôn ng c dùng trong các ngôn ng thông d ch nh BASIC, th c hi n các l nh ngu n theo t ng dòng m t. Nó cho phép d dàng g l i, b i vì ngay c mã c a ch ng trình không y c ng có th c th c hi n.

92

ƒ

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

Trình so n th o

Trình so n th o là ph n m m sinh ra và so n th o các ch trình so n th o v n b n và trình so n th o c u trúc. a.

Trình so n th o v n b n

Trình so n th o v n b n b.

ng trình. Trình so n th o bao g m

c dùng

sinh ra và s a

i ch

ng trình.

Trình so n th o c u trúc

Trình so n th o c u trúc, m t trình so n th o làm cho ch ng trình chúng c làm rõ ràng, cho phép nhi u c t khác nhau bên c nh ch

c s a i, v i c u trúc c a ng trình c so n th o.

(3) Công c h tr ki m th c ích chính c a ki m th là lo i b l i. và n l c t t nh t ph i c th c hi n tt im c ích. Tuy nhiên, công vi c sinh ra d li u ki m th l i òi r t nhi u lao ng. T n nhi u th i gian vào nh ng vi c nh v y là không khôn ngoan. lo i b l i m t cách có hi u qu c ng nh thiên v , c n dùng công c nhi u nh t có th

làm cho t ng phép ki m th cân b ng và không c.

Có các ki u công c h tr ki m th khác nhau. Chúng -

Công c h tr ki m th ch

-

Công c h tr th c hi n ki m th

•

Công c h tr ki m th ch

i th

c phân lo i thành hai ki u sau:

ng trình

ng trình

Công c h tr ki m th ch ng trình bao g m công c phân tích ch ng trình t nh c dùng phân tích ch ng trình mà không th c hi n chúng và công c phân tích ch ng trình ng c dùng phân tích ch ng trình trong khi th c hi n chúng. ‚

Công c h tr th c hi n ki m th

Công c h tr th c hi n ki m th bao g m các công c cung c p môi tr ng cho các mô un câm n t i trong ki m th móc n i, và các b sinh d li u ki m th mà v i tham bi n c cho, s sinh ra d li u m t cách t ng.

1.6 Môi tr

ng phát tri n

93

Hình 1-6-5 Các công c h tr ki m th khác nhau

Công c h tr ki m th ch

ng trình

Công c

Ch c n ng

Công c phân tích mã Công c phân Công c phân tích c u trúc tích ch ng trình t nh Công c ki m giao di n mô un Công c

u ph i

mô ph ng tr c tuy n

c dùng ngu n.

t ng tính d

c c a ch

ng trình

c dùng

sinh ra tr

ng h p ki m th .

c dùng

ki m giao di n gi a các mô un.

Các lu ng u khi n c theo dõi. Sau ó, d li u trên s th i gian m i ng d n cs ng và th i gian th c hi n c cung c p t i các t p.

Công c phân T l dùng tài nguyên c a ra t p. tích ch ng Công c ghi nh t kí h th ng trình ng Công c sinh và th c hi n d li u c dùng sinh ra d li u ki m th và th c hi n ch ng trình. ki m th t ng Công c cu ng/driver

sinh d li u ki m th Công c h tr th c hi n ki m th Công c g l i t

Ch ng trình ti n ích (d ch )

ng tác

c dùng thi t l p môi tr ng n i các mo un và ch ng trình c cho ch y. c dùng sinh ra d li u ki m th ch trình m t cách t ng. Ch ng trình ngu n hình, vi c th c hi n ng tác.

ng

c hi n th trên màn c ti n hành theo ki u

li u trong n v b nh chính và thanh ghi c a ra thi t b ra và thi t b b nh . theo dõi v t

Tr ng thái th c hi n c a ch ng trình dõi liên ti p thu d li u c n thi t.

c theo

(4) Công c CASE CASE là vi t t t c a Computer Aided Software Engineering - k ngh ph n m m có máy tính h tr . Công c CASE ch ra các công c h tr phát tri n nh m t i công vi c phát tri n ph n m m t ng hay làm t ng hi u qu c a công vi c, và dùng các k thu t phát tri n khác nhau ct h pv i thi t k ch ng trình có c u trúc, công ngh k ngh ph n m m, làm lõi. •

Các

c tr ng c a công c CASE

Công c CASE bao g m nh ng Công c CASE hoá các công vi th ng cl u khác, d li u th ng và t

c tr ng sau:

c phát tri n v i m c ích t p trung qu n lí vi c phát tri n h th ng và t ng c a d ng. Do ó, trong công c CASE, các d li u khác nhau v vi c phát tri n h gi trong c s d li u thông tin phát tri n h th ng g i là "kho ch a." Nói cách c l u gi trong kho ch a c dùng vào b t kì lúc nào t p trung vi c phát tri n ng hoá nhi u công vi c.

Các công c CASE khác nhau

c dùng cùng nhau

bao quát toàn b các ti n trình c a vi c phát

94

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

tri n h th ng. Giao di n ng

i dùng

c th ng nh t

làm công v c d dàng h n.

Công c này cung c p d li u, không ch cho công vi c phát tri n nh phân tích và thi t k , mà t t các d li u v phát tri n h th ng, k c d li u v qu n lí ch t l ng và qu n lí d án. ‚

Các ki u công c CASE

Công c CASE bao g m các công c

c nêu trong Hình 1-6-6.

Hình 1-6-6 Các ki u công c CASE

Công c CASE chung (Giao di n ng i dùng chung)

p k ho ch c s Thi t k ngoài Thi t k trong Thi t k ch

ng trình

p trình Ki m th

Công c CASE cho pha th

Công c CASE pha h (L-CASE)

Công c CASE o trì

n hành và b o trì

a.

Công c CASE pha th ng (U-CASE)

Th vi n kho phát tri n



Công c CASE cung c p d ch v n n phát tri n

<Ti n trình phát tri n>

ng (U-CASE)

Công c CASE cho pha th ng bao g m các pha l p k ho ch cho t i pha thi t k trong. V i ph ng pháp có c u trúc nh DFD, công c này h tr cho các lo i công vi c thi t k bao g m các công vi c cho mô hình hoá, xác nh yêu c u, c s d li u và m ng. b.

Công c CASE cho pha h (L-CASE)

Công c CASE cho pha h bao quát pha thi t k ch ng trình cho t i pha thi t k ki m th . Nó h tr vi c l p trình t ng và t ng hoá các phép ki m th . c.

Công c CASE b o trì

Công c CASE b o trì h tr cho vi c s a d.

Công c CASE chung (Giao di n ng

i và s a ch a h th ng, và công vi c b o trì. i dùng chung)

Công c CASE chung h tr cho công vi c qu n lí bao quát toàn b ti n trình phát tri n h th ng, bao g m qu n lí tài li u và qu n lí d án. e.

Công c CASE cung c p các d ch v n n phát tri n

Công c CASE cung c p các d ch v n n phát tri n tr cho vi c tích h p c a các công c . f.

a ra giao di n gi a công c CASE và vi c h

Công c CASE tích h p (I-CASE)

Công c CASE tích h p, trích ra nh ng ph n áng chú ý nh t trong s các công c CASE, tích h p các ch c n ng do công c CASE cung c p trong t ng pha t pha th ng t i pha b o trì, cung c p s

1.6 Môi tr

tr cho m i pha c a vòng

ng phát tri n

95

i h th ng m t cách nh t quán.

RAD (Rapid Application Development - Phát tri n ng d ng nhanh) là ph ng pháp t o kh n ng cho vi c phát tri n h th ng có hi u qu b ng cách bu c s tham d c a ng i dùng ngay t các pha u tiên trong vi c phát tri n h th ng và b ng vi c t ng hoá công vi c phát tri n b ng vi c dùng y công c CASE tích h p. Hình 1-6-7 Công c CASE tích h p Công c CASE Công c CASE

Công c CASE cung c p d ch v n phát tri n

Công c CASE

Công c CASE tích h p

1.6.2

Vi c qu n lí phát tri n h th ng có th th c s c p trung hoá

EUC và EUD

t cách hình th c, vi c phát tri n h th ng là công vi c do b ph n h thông tin th c hi n. Tuy nhiên, khi kh i l ng b o trì h th ng hi n có làm t ng l ng vi c t n ng l i thì b ph n này không th m ng vi c s n sàng gi i quy t các d án phát tri n m i. Thêm vào ó, ng i dùng cu i bây gi mu n dùng d li u m t cách t do. Trong nh ng tình hu ng nh v y, khái ni m v EUC (End User Computing - Tính toán ng i dùng cu i) và EUD (End User Development - Phát tri n ng i dùng cu i), ch ra r ng b n thân ng i dùng cu i phát tri n h th ng riêng c a mình, ã thu c s ng h . ng sau nh ng lí do làm cho EUC và EUD thành có th , t n t i s ki n là máy tính cá nhân ã c dùng r ng rãi và các ch c n ng c a chúng c ng ã nâng cao, và r ng các gói ph n m m thân thi n ng i dùng, nh trang tính và ph n m m c s d li u n gi n, ã tr nên s n có.

(1) Dùng ph n m m trang tính Ph n m m trang tính ã c phát tri n dùng trong vi c k t t p d li u và sinh ra các b ng. Ph n m này c ng t o kh n ng cho d li u ck tt p c bi u di n d i d ng th y c nh ho . V i nh ng ch c n ng này c dùng nh công c nghi p v , có th phát sinh ra các h th ng nghi p v n gi n. Thêm vào ó, ph n m m trang tính c cung c p cùng các ch c n ng l y li u t h th ng x ng s ng. Các ch c n ng này cho phép ng i dùng l y các d li u c n thi t h th ng x ng s ng và thao tác nó m t cách t do. n ây, GUI ã c h tr trong các giao di n ng n và các kh n ng thao tác t t h n.

i dùng, cung c p môi tr

ng phát tri n t t

(2) Dùng ph n m m c s d li u Ph n m m c s d li u l n nh ph n m m c dùng trong các h x ng s ng là không c n cho EUC. Tuy nhiên, ph n m m c s d li u có th l y d li u t h th ng x ng s ng. Do ó, ph n m này có kh n ng l y ch nh ng d li u c n thi t t h th ng x ng s ng, r i thao tác và phân tích nó. Nói chung, d li u c l y ra và thao tác trong h th ng phòng ban thì không c ghi l i vào h th ng x ng s ng. Không c n ph i nói, có th sinh ra c s d li u b ng vi c a vào d

96

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

li u riêng c a phòng ban và dùng nó. •

Chu n hoá c s d li u

Thi t k c s d li u là quan tr ng trong vi c t o ra c s d li u. Vi c chu n hoá c s d li u là công vi c n ng n , nh ng m t s ph n m m c s d li u c cung c p v i các ch c n ng chu n hoá c s d li u t ng khi d li u c n thi t c a vào. ‚

Thao tác d li u

li u c thao tác m t cách t ng tác b ng v êc dùng nh d ng ch l nh hay nh d ng menu, còn các câu l nh SQL ct ng sinh ra. Do ó, vi c làm cách s d ng t ng t mô ph ng, nh phân tích, là hoàn toàn d dàng, không òi h i tri th c c bi t. Khi k n ng c c i ti n, vi c s ng c nâng cao h n, nh mã hoá và th c hi n các câu l nh SQL, c ng tr thành có th .

1.7 Qu n lý phát tri n 97

1.7

Qu n lí phát tri n

1.7.1

p k ho ch d

án

hoàn thành thành công m t d án phát tri n, thì vi c l p k ho ch tr c, và qu n lí d a trên các ho ch ó là quan tr ng. Vi c chu n b các k ho ch giúp làm cái nhìn toàn c nh v d án phát tri n c rõ ràng, t o kh n ng ki m tra và nghiên c u tr c v các v n và r i ro c a d án, bên nh vi c xem xét v m c ích, ch c n ng và bao quát v h th ng, c ng nh kh i l ng công vi c và s nhân công c n cho d án.

(1) L p k ho ch d án Các k ho ch d án

c t o ra cho các kho n m c sau:

- Cái ra, công vi c, l ch bi u, ch t l - Ng

i phát tri n

ng, r i ro và nh ng cái khác

:

T ch c, b i d nh ng th khác

- Mua s m bên ngoài

:

N i mua s m, cách mua, th i gian giao hàng, ch t l (hay k n ng) và nh ng th khác

- Môi tr

:

Ph n c ng, ph n m m và các th khác

:

Chi phí nhân s , chi phí trang thi t b , chi tiêu và các chi khác

ng phát tri n

- Chi phí phát tri n

ng nhân l c, ph

ng ti n trao

i và ng

Các k ho ch chi ti t c t o ra cho nh ng kho n m c này. Nh ng k ho ch này cung c p c s ánh giá xem li u d án có nên c tri n khai hay không. Bên c nh ó, chúng c ng c dùng làm ích cho vi c qu n lí sau khi d án c ch p thu n.

(2) Tính sinh l i c a d án Vì vi c phát tri n h th ng c th c hi n nh m t ph n c a ho t ng kinh doanh, nên m t cách nhiên tính sinh l i c n c th m dò sau khi phát tri n. u này có ngh a là vi c ánh giá chi phí-hi u qu là c n thi t. N u vi c phát tri n h th ng c bi t là không sinh l i t pha l p k ho ch, thì d án này s không c ch p thu n mà không có lí do tho áng, ch ng h n nh , h th ng là c n thi t áp ng các yêu c u c a lu t pháp hay qui ch . Cho dù tính sinh l i có c trông i t i pha l p k ho ch, thì u th ng x y ra là vào lúc hoàn thành ng i ta th y d án này hoàn toàn ch ng l i l c gì. Ch ng h n, ta có th xét k ch b n sau ây: Khách hàng thay i yêu c u vào pha thi t k , làm t ng kh i l ng công vi c c n thi t. Các ch c ng c gi thi t tr c ây cho môi tr ng phát tri n th c t không c h tr tho áng. Nh ng th mua t bên ngoài l i kém v ch t l ng, làm phát sinh nhi u vi c ph i làm l i và nh ng t i th i h n giao hàng. M t s k ch b n ch nêu ra khi nào các hành ng c ti n hành. Có th nói r ng các d án ó r t có th là không c x lí nh ã c l p k ho ch. Do ó, vi c xem xét l i các k ho ch trong t ng pha tr thành c n thi t, riêng, nh ng s a i v các c t ph i c ph n ánh úng. Cho nên,

duy trì tính sinh l i. Nói an toàn ch t l ng, u

98

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

quan tr ng là ti n hành vi c qu n lí thay

1.7.2

i.

p k ho ch, qu n lí và ánh giá ch t l

ng

(1) QFD (Quality Function Deployment - Tri n khai ch c n ng ch t l

ng)

Vi c ki m th ph n m m ch lo i b các khi m khuy t và duy trì ch t l ng ã c thi t k . t khác, QFD là m t công ngh sinh ra ph n m m ch t l ng cao h n. QFD c phát minh ra làm t ng ch t l ng c a thi t k ph n c ng. i c ng v QFD là nh sau: v i QFD, ch t l ng a ph n m m bao g m các h con và các mô un c bi u di n nh c tr ng ch t l ng cho phép ánh giá rõ ràng và cùng ph ng pháp ánh giá ó c dùng m t cách h th ng cho ch t ng c a các h con và các mô un n a.

(2) Ch t l

ng ph n m m

Nh chúng ta u ã bi t rõ, máy tính không m m d o. Nói r ng "Máy tính khôn l m" là không úng. úng h n ph i nói là, "Ph n m m (ch ng trình) này khôn l m." Tuy nhiên, ch t l ng c a ph n m m không bao gi c c i ti n lên mà không t o ra ph n m m t t h n. Trong máy tính v n ng, vi c a d li u kí t vào thay vì các kho n m c s làm cho máy tính b k t thúc b t th ng. tránh u này, v i m t ch ng trình có th ki m tra d li u c a vào và yêu c u r ng d li u ó ph i c a vào l i n u d li u u không ph i là s . Nói cách khác, vi c a ra m t ch c ng ki m tra l i làm cho ch ng trình khôn h n, làm t ng ch t l ng ph n m m. t ch c n ng nh v y không nên ph thu c vào kh n ng c a ng i l p trình. Nó ph i c tính i mà không b b quên m t trong pha thi t k n i các yêu c u ng i dùng c c th hoá chi ti t. u s c n thi t c a ch c n ng ki m tra c xác nh n nh m t nhu c u ti m tàng c a ng i dùng, nh ng l i không c mô t trong c t trong pha thi t k , thì ch c n ng này s không bao gi c t t i. Nh ng khi m khuy t b t ngu n t các nh ngh a yêu c u trong pha s m nh t có th ch c phát hi n ra trong ki m th v n hành, pha mu n nh t. H u qu là vi c s a ch a r t có th là u không th nào th c hi n c, ngay c sau khi ã tìm ra khi m khuy t. Nói cách khác, n u cc p th i gian trong các giai n u cho vi c ki m ch ng và s a ch a, thì kh i l ng s a i c c n t i trong các pha cu i s c rút b t l i. Th c t , ng i ta nói, "M t gi c dùng ng n c n các khi m khuy t trong nh ng pha u xoá b i ba t i m i gi làm vi c s a ch a trong pha cu i." làm t ng ch t l ng ph n m m, vi c th c hi n cái g i là chu trình K ho ch-Th c hi n-Ki m tra-Hành ng Plan-Do-Check-Action (PDCA) -- l p k ho ch, th c hi n k ho ch, ánh giá cái ra và ch n hành ng d a trên các ánh giá - là c c n t i.

(3)

c tr ng ch t l

ng ph n m m

Có nhi u ph ng pháp ánh giá ph n m m. ây, chúng ta mô t sáu li t kê trong ISO/IEC 9126 c nêu trong Hình 1-7-1.

c tr ng ch t l

ng,

c

1.7 Qu n lý phát tri n 99 Hình 1-7-1

c tr ng ch t l

ng c a ISO/IEC 9126 Tính phù h p Tính chính xác Tính ch c n ng

Tính tuân th Tính liên tác Tính an ninh Tính chín mu i

Tính tin c y

Dung sai Khôi ph c

Tính dùng

c

c

Tính hi u

c

Tính h c

c

Tính v n hành

c tr ng ch t l ng

c

Hành vi th i gian Tính hi u qu Hành vi tài nguyên Tính phân tích Tính b o trì

Tính thay Tính n

c

i

c

nh

Tính ki m th

c

Tính thích ng Tính kh chuy n

Tính cài

t

c

Tính tuân th Tính thay th

•

Ch c n ng (

c

c tr ng ch c n ng)

- Các ch c n ng c n cho h th ng

c th c hi n (tính thích h p)

chính xác ch c n ng c cung c p (tính chính xác) - Các ch c n ng áp ng cho c t (tính tuân th ) - Cung c p s d dàng n i v i các h th ng khác (tính liên tác) - Cung c p tính an ninh b n ch t (an ninh) ‚

Tính tin c y (

c tr ng tin c y)

-

Ph n m m không có l i: chín mu i. t m c h th ng nào ó c duy trì ngay c khi xu t hi n tr c tr c: dung sai.

-

Ho t

ng bình th

ng

ƒ

Tính dùng

-

V n hành d dàng: tính hi u - D nh : kh n ng h c.

c(

c khôi ph c s n sàng khi l i xu t hi n: tính khôi ph c

c tr ng d dùng) c.

- Cho phép qu n lí thao tác d dàng: tính v n hành.

c.

100

„

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

Tính hi u qu (

c tr ng hi u n ng)

- Cung c p nh ng áp ng t t và hi u n ng cao: hành vi th i gian. - Cho phép dùng hi u qu các tài nguyên h th ng: hành vi tài nguyên. …

Tính b o trì

c(

c tr ng b o trì)

Cho phép phân tích d dàng các tài li u thi t k và ch ng trình khi tìm ra l i: kh n ng phân tích. - Cho phép m r ng và s a i d dàng cho h th ng: tính thay i c. - Vi c s a i h th ng không nh h ng t i các h th ng khác: tính n nh. - Không òi h i ki m th m t công s c sau khi ti n hành s a †

Tính kh chuy n (

-

Có tính thích ng: tính thích ng. - Cung c p công vi c thi t t d dàng: kh n ng thi t

c tr ng c a vi c chuy n ch

i: tính ki m th

c.

ng trình sang các máy tính khác)

t.

- Tuân th các c t chuy n: tính tuân th . - Cho phép d dàng thay th b ng ph n m m khác: kh n ng thay th .

1.7.3

Qu n lí ti n trình

Qu n lí ti n trình c chia thành l p k ho ch ti n a t ng vi c, và ph ng pháp c dùng cho chúng s

(1) •

ic

và qu n lí ti n trình. c gi i thích.

ây, các

c tr ng

ng v vi c l p k ho ch ti n trình và qu n lí ti n

L p k ho ch ti n trình

Vi c phát tri n h th ng c hoàn thành qua nhi u ti n trình khác nhau. M t s công vi c l n ph i t nhi u n m hoàn thành. Do ó, vi c l p k ho ch ti n chính xác là m t kho n m c qu n lí công vi c quan tr ng. Nói riêng, các d án phát tri n m i bao g m nhi u nhân t không ch c ch n mà không th nào c xác nh d t khoát trong pha l p k ho ch ti n . Do ó, khi ti n công vi c ti n lên, vi c gi i quy t linh ho t cho các tình hu ng, nh làm cho ngày chuy n giao s m h n (tu theo tình hu ng) hay t i thi u hoá ch m tr , tr thành c n thi t. ‚

Qu n lí ti n trình

Qu n lí ti n trình là vi c qu n lí s ti n hành hành ng nào ó i v vi c phát tri n h th ng b chia s vi c d n t i s ch m tr trong ti n trình th u áo là c n làm t i thi có th c.

di n bi n c a công vi c. Nó c n ki m l i ti n công vi c và i công vi c có ti n b ch m so v i l ch bi u. Hi u n ng công cho nhi u ng i. Do ó, s ch m tr c a ng i này trong công c a d án xem nh m t t ng th . H u qu là, vi c qu n lí ti n u tác ng c a ch m tr c ng nh phát hi n ra v n d nh t

1.7 Qu n lý phát tri n 101

(2) L p k ho ch ti n trình Gantt và PERT •

S

c dùng

n hình nh các ph

ng pháp l p k ho ch ti n

.

Gantt

Gantt c ng còn Hình 1-7-2

c g i là "s

t ví d v s

thanh."

Gantt

m và tháng

c p k ho ch c b n Thi t k ngoài Thi t k trong Th c hi n phát tri n Ki m th h th ng ho ch

Th c hi n

c tr ng> Nó cung c p các bi u (thanh). Trong s chúng

d hi u theo ó l ch bi u c a t ng vi c

này, th i gian b t c bi u th rõ ràng.

c v ra.

Các m c theo ó s ch m tr trong t ng ph n vi c nh h c v ra.

ng t i các công vi c khác không

PERT (Program Evaluation and Review Technique - K thu t ki m ch ng trình)

PERT cung c p m t k thu t i qu n lí chúng. Hình 1-7-3 Ví d v bi u

ng ngang

u và k t thúc theo l ch c a t ng ph n vi c và tr ng thái hi n t i c a

u tiên c a các ph n vi c không

‚

c ch ra b ng

sinh ra l ch bi u cho ph n công vi c (ti n

PERT (bi u

th nh t c a hai bi u

m và ánh giá

) c a m t d án, và th

)

Hình 1-7-3

Ví d v bi u

PERT

(Hình th nh t c a bi u )

h: m i t indicates ch công viwork c toc be th done c hi n.there. * aa ttoi h: Each Các ch s : m i s a ra s ngày c n thi t cho Numerals: Each indicates the number of days công vi c. needed for the work.

ng nét m (chline ra : A ch dummy ch công vi c yêu c u (showing only the order c th c hi n

of work to be done).

102

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

c tr ng> PERT có th gi i quy t vi c phát tri n các h th ng qui mô l n và ph c t p. Nó t o kh n ng cho vi c tính toán t ng s ngày c n thi t (th i kì t i thi u c n thi t). Th t công vi c c n quan tr ng. ngày

c th c hi n

c làm rõ ràng, t o kh n ng làm sáng t các

c bao g m trong t ng m c nh l co dãn

m qu n lí

c d dàng tính ra.

Nó có th c áp d ng cho các tính toán làm gi m chi phí phát tri n và làm gi m s ngày c n cho công vi c (d a trên ph ng pháp ng g ng CPM (Critical Path Method) hay các ph ng pháp khác). 1. Xác nh s ngày c n cho t ng ph n vi c. R i k t qu trong Hình 1-7-4.

c g n l i v i nhau trong b ng nh

Hình 1-7-4

Ví

d v ng c ng công vi c

2. D a trên b ng công vi c).

Kí hi u

cl

Hình 1-7-5 Ví d v bi u

ngày n thi t

c vi c

a

Phân tích và xác th ng

b

Thi t k h th ng

nh yêu c u h

Các công vi c ph i c làm tr c

20

−

20

a

c

Thi t k v n hành chi ti t

30

b

d

Phân tích và xác m

30

c

e

Thi t k h th ng ph n m m

20

d, l

f

Thi t k ph n m m chi ti t

30

e, m

g

L p trình

20

f

h

Ki m th móc n i ph n m m

20

g

i

Ki m th toàn b ph n m m

20

h

j

Ki m th móc n i h th ng

20

i

k

Ki m th h th ng

20

j

l

Thi t

50

b

10

l

20

i

nh yêu c u ph n

t ph n c ng

m

T o d ng môi tr

n

ào t o và hu n luy n ng quan

ng công vi c, bi u

ng phát tri n

PERT

PERT (hình th hai c a hai bi u

i liên

c v trong Hình 1-7-5 (tính t i th t

)

1.7 Qu n lý phát tri n 103

3. S ngày sau ây

c quy t

nh t i t ng nút. : Ch ra th i gian s m nh t có th , tr c ó công vi c không th c b t u. • Th i gian móc n i mu n nh t có th : Ch ra th i gian mu n nh t mà công vi c ph i c hoàn thành. 4. ng i c sinh ra b ng cách n i các nút, v i t ng nút mà th i gian s m nh t có th và th i gian mu n nh t có th là nh nhau (ch ra không c phép có l co dãn nào) cg i là " ng g ng". Công vi c trên ng này là quan tr ng nh t cho vi c qu n lí. • Th i gian móc n i s m nh t có th

(3) Qu n lí ti n trình Vi c qu n lí ti n trình nh th i gian b t Tr ng thái ti n •

c ti n hành theo hai quan

m sau:

u và k t thúc c a t ng ph n vi c c a công vi c cá nhân c a t ng ng

Qu n lí vi c

nh th i gian b t

i

u và k t thúc c a t ng vi c

Vi c qu n lí c ti n hành sao cho t ng ph n vi c c b t u nh ã c xác nh trong b n k ho ch ti n và c k t thúc nh c xác nh b ng m i ph ng pháp, b ng cách ki m tra tr ng thái ti n t c kh c c a t ng ph n vi c và b ng cách l y nh ng cách o thích h p d a trên tr ng thái ó. Sau ây ta xét các lí do cho vi c ch m tr trong công vi c: n ng c a k s liên quan không Vi c l p k ho ch và

.

t m c tiêu không

c xem xét thích h p.

Các v n liên quan t i nhân s (k c vi c b trí l i thành viên phát tri n, vi c chuy n m t s thành viên sang v trí khác, và m t s ng i r i b công ti) n

ngân sách (k c công c h tr phát tri n c n mua th c t có th không

c mua).

Tr c tr c ph n c ng và/ho c ph n m m Khi ch m tr trong công vi c c phát hi n ra, ng i qu n lí, nh ng i lãnh o d án, ph i tra các bi n pháp gi i quy t tình hu ng này và l y nh ng bi n pháp c th , nh thay i ti n m nh t có th c.

u ,

t o kh n ng cho các bi n pháp nh v y, m i thành viên l c l ng lao ng ph i báo cáo tr ng thái ti n c a công vi c c a mình m t cách u n thông qua nh t kí công vi c hay báo cáo công vi c tu n. Nói riêng, khi m t tình hu ng b t ng xu t hi n, ng i ó ph i báo cáo s m nh t có th c. ‚

L p l ch cho t ng thành viên l c l

ng lao

ng

Vi c l p l ch c dùng phân b công vi c c a t ng ti n trình cho t ng thành viên l c l ng lao ng, quy t nh th t c a t ng ph n vi c c ti n hành, và qu n lí tr ng thái ti n công vi c trên c s hàng ngày. Vi c l p l ch c ng có hi u qu làm cho th i gian chuy n giao s m h n và t i thi u vi c ch m tr . Ví d Thi t k ngoài, cho vi c thi t k i c ng m t h th ng, bao g m nhi u ph n vi c, trong ó t s l n các k s h th ng (SEs) có tham d vào. Trong ví d này, vi c l p l ch tr thành nh sau

104

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

khi ng:

c xét theo quan


i lãnh

m ng

i lãnh

o và quan

m c a thành viên l c l

ng lao

ng, t

ng

o d án> Công vi c thi t k h th ng c chia thành m t s vi c nh . i vi c c phân b cho t ng thành viên tu theo m c k n ng c a ng i ó. 1. Vi c l p l ch cho t ng thành viên (t ng công vi c) c th c hi n. 2. ng d n phân b công vi c c trao cho t ng thành viên. 3. Vi c hoàn thành c a t ng công vi c c ki m tra b ng cách c nh t kí công vi c hay báo cáo tu n c a t ng thành viên. 4. Ti n hành nh ng bi n pháp linh ho t, nh thay i k ho ch n u c n, khi phát hi n ra ch m tr trong công vi c.

1. Ng i ó t qu n lí mình b ng cách so sánh tr ng thái ti n công vi c v i l ch công vi c ã c phân b và c g ng gi th i gian k t thúc nh k ho ch. 2. Ng i ó báo cáo v tr ng thái ti n công vi c thông qua nh t kí công vi c hay báo cáo tu n, bên c nh vi c báo cáo khi công vi c hoàn thành xong. Nh ã mô t trên, qu n lí ti n trình c ti n hành b ng vi c t h p • k ho ch ti n trình thô (quy t nh ngày tháng b t u công vi c và k t thúc công vi c) và ‚ l p l ch chi ti t. Nói riêng, vi c báo cáo cho ng

i qu n lí là r t quan tr ng cho c • và ‚.

Hình 1-7-6 ch ra m i quan h gi a k ho ch và báo cáo. Hình 1-7-6 Quan h gi a k ho ch và báo cáo

c trung

1.7.4

•

Báo cáo bao quát d án nh m t toàn th c so n ra

•

T o ra k ho ch ti n cho t ng h con

•

Báo cáo hoàn thành công vi c

•

Báo cáo hoàn thành ti n trình

ho ch

Báo cáo

c trung

c th p •

L ch công vi c cho t ng thành viên l c l ng lao ng c t o ra.

•

Báo cáo công vi c Báo cáo công vi c theo tu n

•

ng su t ph n m m

ánh giá n ng su t ph n m m, ph i ánh giá c qui mô ph n m m. Vi c phát tri n ph n m m bao g m nhi u cái ra khác nhau tu theo t ng ti n trình, nh các án, c t yêu c u, c t thi t , c t ch ng trình, và ch ng trình ngu n. Tuy nhiên, ph n nhi u trong chúng c t o ra ng công vi c ki u th công, tu thu c ph n l n vào kinh nghi m và c m giác con ng i. Do ó, vi c c l ng chi phí c ng ph thu c ch y u vào kinh nghi m và c m giác. c i thi n tình hình này, ng i ta ngh dùng k ngh ph n m m. Sau ó nhi u ph ng pháp c l ng chi phí ã c ngh , và m t s trong chúng bây gi ang c dùng.

(1)

ic

ng v

cl

ng

Ch ng h n, Hình 1-7-7 ch ra ví d v

cl

ng khi xây nhà.

1.7 Qu n lý phát tri n 105 Hình 1-7-7

Ví d cl phí làm nhà

ng chi Không gian sàn

cl

ng chi phí nhà

c so sánh d dàng

Mái, c a và c a s t t c u th y c. Do ó, n u b n i c ng c c l ng (d a trên không gian sàn nhà và các nhân t khác).

c thi t k , thì chi phí có th

Tuy nhiên, t p, c s d li u và ch ng trình t t c l i không th y c. Do ó, các c l ng trong pha thi t k chi ti t tr thành khác bi t l n v i các c l ng trong pha l p k ho ch c s . u qu là, c l ng v phát tri n h th ng nên c ti n hành trong nhi u pha c mô t nh sau: 1. Trong pha l p k ho ch c s (khi vi c h th ng hoá c l p k ho ch) 2. Trong pha thi t k ngoài (khi vi c phân ho ch thành các h con c ti n hành) 3. Trong pha thi t k trong (khi ch ng trình c thi t k ).

(2) Cách làm

cl

ng

Có các ph ng pháp sau ây c l ng t l phát tri n: c l ng d a theo d li u quá kh c l ng d a theo s dòng mã - Ph ng pháp nhi m v chu n - Ph ng pháp FP ( - Các mô hình c l

m ch c n ng) ng a d ng (mô hình COCOMOl, v.v.)

Trong ph n sau ây, t ng ph •

cl

ng pháp

c nh c t i trên s

c mô t ng n g n:

ng d a trên d li u quá kh

Trong ph ng pháp này, các c l ng v h th ng c phát tri n và suy ra d a trên d li u th c a h th ng t ng t ã xây d ng trong quá kh . Có hai cách làm c l ng. Toàn b ti n trình phát tri n h th ng c phân ho ch thành m t s b suy d n ra d a trên d li u th c cho công vi c t ng t .

c, và các

th ng c phân ho ch thành m t s mô un ch ng trình, và các trên d li u th c t cho các mô un ch ng trình t ng t .

cl

c tr ng> i h th ng t Nhi m v

cl

ng t trong quá kh , các l i c s khó mà b bao hàm vào. ng là t

ng

i

n gi n.

ng

cl

ng

c

c suy ra d a

106

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

l i trong các vi c c l ng.

cl

Vi c áp d ng ph

ng pháp này là không th

‚

Ph

ng tr nên l n h n n u h th ng quá kh thích h p không c n u không có h th ng t

c ch n cho

ng t trong quá kh .

ng pháp d a trên LOC

Ph ng pháp d a trên LOC là hay c dùng nh t làm ph ng pháp cho vi c c l ng kích c phát tri n. V i ph ng pháp này, kích c phát tri n c c l ng b ng s dòng mã (ch ng h n, LOC, XXXX kilo t ng ng COBOL), và d a trên d li u này, kh i l ng tài nguyên c n thi t c c l ng ra. 1. H th ng

c di n t nh m t t p các mô un ch

ng trình

Các ch c n ng h th ng c phân ho ch thành các mô un ch ng trình, v i m i quan h gi a chúng c ch ra b ng bi u kh i c u trúc hay các ph ng ti n khác. 2. Tính toán kích c c a t ng ch ng trình các LOC trong t ng mô un ch ng trình trong bi u LOC c tính toán. 3. c l ng nhân l c cho t t c các ch ng trình c n làm.

c

cl

ng. R i t ng s các

ng s các LOC c chuy n thành t ng nhân l c, nh d li u và ng i-tháng (s ng i n thi t nhân v i s tháng c n thi t). Ch ng h n, n u vi c phát tri n h th ng c n n l c làm vi c 2 n m c a 20 ng i, thì nhân l c là 20 ng i x 24 tháng = 480 ng i-tháng. 4. c l ng trên c s ti n trình Kh i l ng nhân l c c phân b cho t ng ti n trình, nh l p k ho ch c s và các thi t khác nhau, v i s ph n tr m phân b c quy t nh d a trên d li u quá kh . 5. c l ng v nhân l c gián ti p Tr ng s cho nhân l c i v i các công vi c KNPM, nh phân tích và thi t k h th ng, và tr ng s cho nhân l c i v i công vi c hành chính, s c quy t nh. 6. T ng nhân l c c c l ng ng nhân l c

c tính b ng vi c k t t p d li u nhân l c cho t ng ti n trình.

c tr ng> Nó cung c p ph

ng pháp tiêu bi u nh t.

u có các chu n rõ ràng c l ng ch nhân l c, thì tính toán c bao hàm là khá u tiên quy t là ƒ

Ph

ic

ng trình LOC và n gi n.

ng v các ch c n ng c a ch

chuy n chúng thành kh i l

ng trình c n phát tri n ph i

ng

c hi u th u.

ng pháp d a trên nhi m v chu n

i ph ng pháp d a trên nhi m v chu n, công vi c c chia ra trên c s cái ra hay trên c s lí b ng WBS (Work Breakdown Structure - C u trúc phân vi c). Sau ó, c l ng chi ti t c th c hi n cho t ng n v , và c l ng k t qu c tích lu theo cách t d i lên. Tham kh o 1.1.2 v WBS.

1.7 Qu n lý phát tri n 107

1. Ki m tra

u ra và công vi c

c yêu c u

th ng c chia ra thành m t c u trúc phân c p d a trên WBS, và t t c các c phát tri n trong d án c li t kê ra. Sau ó, t t c công vi c c n làm nh ng cái ra này c ch n l y. 2. Kích c c a t ng công vi c c chuy n thành kh i l ng nhân l c.

u ra c n sinh ra

Kh i l ng nhân l c c n cho t ng n v công vi c c ch n c a ra c l nh ng chu n nào ó, nh d li u th c t cho chu n ã có tác d ng trong quá kh . 3. K t t p toàn b nhân l c

ng theo

Kh i l

ng nhân l c

c

cl

ng cho t ng công vi c

c tính t ng l i.

c tr ng> i ph ng pháp này, vi c c l ng c th c hi n sau khi công vi c c chia thành m c cái ra chi ti t hay m c x lí, r i các c l ng c tích lu theo cách t d i lên. Do ó, n n cho các c l ng c làm rõ ràng. u có phát sinh sai bi t thì vi c nh n di n nguyên nhân là d dàng. li u th c t cho công vi c chu n là c n có. Thêm vào ó, công vi c

cl

ng òi h i nhi u n

c. „

Ph

ng pháp FP (Function Point -

m ch c n ng)

i ph ng pháp ( m ch c n ng), t ng ch c n ng c a vào trong h th ng s c di n nh l ng b ng m t ph ng pháp nào ó, và do v y d li u c bi u di n theo nh l ng dùng nh cách o c l ng (xem Hình 1-7-8).

t c



Hình 1-7-8

i h th ng khác

IF

Ví d v ph pháp FP

ng

li u c l u tr bên trong

u ra) Ng

i h th ng khác

IF (Giao di n v i các th ng khác)

u vào)

u tra v các t p và c s d li u)

i s d ng

Các ch c n ng

c cung c p b i h th ng

l ng c bi u di n

IF

Ph

ng pháp FP

: Giao di n

Ph ng pháp này khác c b n v i ba ph ng pháp • t i ƒ ã mô t trên trong vi c dùng t ng ch c n ng c cung c p cho khách hàng xem nh n v o (ho c ph ng pháp này c g i là ph ng pháp c l ng h ng khách hàng). Ch ng h n, các ch c n ng sau ây c ng i dùng d ng c l a làm n v di n t v nh l ng.

108

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

nv c dùng nh chu n> - Cái vào - Cái ra - T p và c s d li u (d li u c l u gi n i b ) - Yêu c u v t p và c s d li u - Giao di n v i h th ng khác 1. Ki m các ch c n ng (" n v c dùng làm chu n" ã c mô t trên) c h th ng cung c p 2. Các ch c n ng c l a trong Kho n m c 1 trên, c phân l p thành các lo i " n gi n," "trung bình" hay "ph c t p." Sau ó, m t tr ng s c g n cho t ng lo i d a trên nh ng chu n nào ó. 3. Các giá tr c cho trong Kho n m c 2 trên c k t t p (v y d li u suy d n thi t l p nên FP tr c khi vi c u ch nh c th c hi n). 4. Các h s chuyên h th ng c suy ra tu theo c tr ng c a h th ng ích. 5. FP cu i cùng c tính toán b ng vi c nh n d li u t Kho n m c 3 trên, v i d li u t Kho n m c 4 trên. 6. Giá tr FP c chuy n thành kh i l ng nhân l c d án. c tr ng > li u d hi u v i ng i ng i dùng.

i dùng, b i vì vi c

cl

ng

c th c hi n cho các kho n m c th y

Vi c u ch nh c th c hi n d a trên d li u th c t tích lu d li u là c n thi t. n có tiêu chu n ánh giá chu n hoá trong vi c áp d ng ph …

c

c tích lu trong quá kh . Do ó, vi c ng pháp

cl

ng này.

Mô hình COCOMO (COnstruction COst MOdel)

Mô hình COCOMO, m t ph ng pháp ng các h th ng c trung t i c l n.

c l

ng do Boehm

xu t, là phù h p cho vi c

c

i mô hình COCOMO, h th ng c phân l p d a trên ba m t sau. Sau ó v i t ng m t, nhân c phát tri n t ng c ng và th i kì phát tri n c tính toán t s các câu l nh c d ki n vào lúc th ng c trao cho ng i dùng. - M t t ch c (phát tri n h th ng c nh ) - M t n a nhúng (phát tri n h th ng cho v n hành bình th

ng)

- H th ng nhúng (phát tri n các h th ng l n và có ràng bu c d th a) c tr ng> -

Bên c nh vi c c chính nó dùng, ph ng theo các ph ng pháp khác.

ng pháp này c ng còn

c dùng

ki m các

c

C n tích lu và phân tích d li u th c t bao g m d li u nhân l c phát tri n cho các h th ng a d ng.

1.7 Qu n lý phát tri n 109

1.7.5

ch c phát tri n

Có nhi u m óng góp cho s thành công c a vi c phát tri n h th ng, k c các kho n m c liên quan t i qu n lí công vi c a d ng nh sau: - S tham d tích c c c a ng i dùng (thi t l p t ch c phát tri n) - Qu n lí ti n trình k l ng và qu n lí ti n trình c a công vi c t ng ng - Qu n lí ch t l ng h th ng k l ng Vi c phát tri n h th ng qui mô l n c n th i gian phát tri n lâu ( ôi khi ti n và tài nguyên nhân l c r t l n.

i

n nhi u n m), và òi h i

Tuy nhiên, không ph i bi quan r ng vi c phát tri n h th ng th t b i trong pha l p k ho ch c s hay pha thi t k hay, m c d u vi c phát tri n c hoàn t t, ch t l ng l i quá nghèo nàn không dùng c trong v n hành th c t . t cách t nhiên, công vi c phát tri n c qu n lí b i m t ng i qu n lí, ch ng h n, ng i qu n lí d án. Tuy nhiên, vi c qu n lí úng công vi c c a riêng t ng thành viên phát tri n và t o ra cái ra ch t l ng cao là nhân t quan tr ng d n vi c phát tri n h th ng t i thành công. u quan tr ng th nh t a vi c phát tri n h th ng t i thành công là thi t l p m t t ch c phát tri n v ng ch c. Làm ti n công vi c úng theo l ch phát tri n h th ng (l ch m c cao nh t) ã t o ra trong pha l p k ho ch c s là u tiên quy t l n nh t cho s thành công. H n n a, li u công vi c có ti n hành trôi ch y hay không c ng có th c nói là tu thu c ph n l n vào công vi c h p tác c a các thành viên l c l ng lao ng.

(1) Các phong cách t ch c Ki u phong cách t ch c phát tri n nào nên c dùng còn tu theo qui mô phát tri n hay nh ng ng i t o nên lõi cho vi c phát tri n. Tuy nhiên, s tham d c a ng i dùng là không th thi u c trong b t kì t ch c nào. Trong nhi u vi c phát tri n h th ng thành công, t ch c c a ng i dùng tham d vào vi c l p k ho ch c s và thi t k ngoài. n n a, vi c phát tri n h th ng th ng c ti n hành trong s h p tác v i các công ti phát tri n bên ngoài. Ch ng h n, vi c kh i th o cho t i pha thi t k c th c hi n n i b , còn vi c l p trình thì thuê khoán ngoài v i các công ti khác. Xem nh m t ví d v t ch c phát tri n, Hình 1-7-9 ch ra m t t ch c cho d án qui mô nh , trong khi Hình 1-7-10 nêu ra m t t ch c cho d án qui mô l n. Hình 1-7-9 Ví d v t ch c phát tri n qui mô nh

Ng

i dùng (Trao

i)

ch c phát tri n th ng

Phát tri n th ng

110

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

Hình 1-7-10 Ví d v ch c phát tri n qui mô l n

Ch u trách nhi m Ng

ch c ng u phát tri n h th ng

Các công ty phát tri n bên ngoài

i ng t ch c

u

(Các ho t ng h p tác)

(Các ho t ng h p tác)

Qu n lý d án

y ban xúc ti n phát tri n h th ng

( h p tác) Ng i Ng i Ng i dùng dùng dùng Các công ty p tác

Các công ty p tác

Các công ty p tác

Ng lãnh

i o

Ng lãnh

án

i o

Ng lãnh

án

i o

Tham gia

án

(2) T ch c phát tri n ch c phát tri n nh n các yêu c u h th ng hoá t ng i dùng, và ti n hành công vi c v l p k ho ch c s , các ki u thi t k , l p trình và các ki u ki m th . G n ây, trong nhi u tr ng h p, các d án n i b th c hi n công vi c v l p k ho ch c s và thi t k , còn l p trình và ki m th c u quy n cho các công ti phát tri n ph n m m bên ngoài. Tuy nhiên, t ch c phát tri n v n ti n hành công vi c ki m nh n sau khi ki m th ã hoàn t t. •

Các ki u t ch c phát tri n

Nhi u vi c phát tri n h th ng c ti n hành nh các d án. nh ngh a c a NASA (National Aeronautics and Space Administration) v d án là "Các nhi m v c ti n hành trong nhi u t ch c kéo dài t m t t i n m n m và có liên quan l n nhau." Nói cách khác, d án ch ra m t t ch c i các m c ích xác nh kéo dài trong m t kho ng th i gian gi i h n. Hình 1-7-11 Ví d v t ch c phát tri n (t c p b c) Ng

Ng

i lãnh án

Thành viên

Thành viên

Có ba ki u t d án -

o

i qu n lí d án

Ng

Thành viên

i lãnh án

o

Ng

Thành viên

Thành viên

i lãnh án

o

Thành viên

n hình.

T ng i l p trình chính - T chuyên gia - T phân c p

a.

T ng ng

i l p trình chính

i l p trình chính là m t t d án bao g m m t s t

ng

i nh t i a m

i thành viên, v i

1.7 Qu n lý phát tri n 111

ng i l p trình chính có hoàn toàn trách nhi m th c hi n quy n lãnh o trong vi c phân b công vi c cho t ng thành viên m t cách rõ ràng và làm t ng n ng su t và ch t l ng. Hình 1-7-12 Ví d t ng i l p trình chính

Ng

i l p trình chính

Ng

i l p trình phòng Th th

Ng i p trình

<

Ng i p trình

Ng i p trình

Ng i p trình

Ng i p trình

Ng i p trình

c tr ng> án qui mô t

ng

i nh có th ch p nh n ki u t ch c t này.

c tr ng có ý ngh a nh t c a t ch c này là s t n t i c a ng Nó phù h p cho vi c rèn luy n ng nhi m). Nó có khuynh h b.

i lãnh

o (ng

i l p trình d phòng và th th .

i l p trình chính ph i ch u gánh n ng trách

ng gây ra s suy gi m tinh th n c a ng

i l p trình.

T chuyên gia

chuyên gia là m t ki u s a i c a ki u t ng chính cùng nhi u chuyên gia k thu t.

i l p trình chính, và bao g m m t ng

i l p trình

Hình 1-7-13

Ví d v t chuyên gia

Chuyên gia ngôn ng Chuyên gia tài li u Chuyên gia ki m th

Chuyên gia công c pt Ng i l p trình chính

Chuyên gia logic Chuyên gia s d li u

c tr ng> Ng

i l p trình chính t o ra t t c các ch

ng trình.

Các chuyên gia k thu t ch u trách nhi m các l nh v c c bi t (nh công c phát tri n, ki m th , tài li u, c s d li u, v.v.) giúp cho công vi c c a ng i l p trình chính, m r ng kh n ng c a ng i p trình t i m c t i a có th . u b n ch t là các thành viên có k n ng m c cao. c.

T phân c p phân c p bao g m m t ng

i qu n lí d án, nhi u ng

i qu n lí d án và các thành viên l c

112

Ch

ng lao

ng 1 Phát tri n h th ng

ng.

Hình 1-7-14

Ng

i qu n lí d án

Ví d v t phân c p Ng

i lãnh o d án

Thành viên

Thành viên

Ng

i lãnh o d án

Thành viên

Ng

Thành viên

i lãnh o d án

Thành viên

Thành viên

c tr ng> -

Ki u t ch c t này

-

Nó

c ch p nh n trong vi c phát tri n ph n m m qui mô t

-

Trao

i tr nên kém thích h p h n, n u so v i t ng

‚

c s d ng r ng rãi nh t

Nh t. ng

i l n.

i l p trình chính.

Vai trò c a các thành viên t

a.

Ng

i ch u trách nhi m t ch c phát tri n (ng

i qu n lí d án)

Trong nhi u tr ng h p, ng i ch u trách nhi m c a t ch c phát tri n tr thành ng i qu n lí d án. Ng i qu n lí, t i m t ví trí quan tr ng, hoàn toàn ch u trách nhi m cho d án phát tri n. Ng i qu n lí d án ph i không ch có k n ng công ngh thông tin m c cao, mà còn ph i có kh ng qu n lí d án và kh n ng l p k ho ch. Thêm vào ó, vi c duy trì trao i úng n bên trong công ti và v i các bên ngoài công ti là m t vai trò quan tr ng c a ng i qu n lí. p k ho ch, so n th o k ho ch, th c hi n và Trao

i v i ng

cl

ng d án.

i dùng và các t ch c có liên quan (k c các bên

ngoài công ti)

Truy n sinh l c cho công vi c d án (k c vi c tri n khai nhân s và truy n quy n l c) Công vi c qu n lí khác b.

Ng

i lãnh

o d án

Ng i lãnh o d án óng vai trò phân b ng i qu n lí d án, t ho t ng t vào tr t t , hay hành ng nh ng i gi a các thành viên l c l ng lao ng và ng i qu n lí d án. t t ch c c ng i lãnh o d án u khi n c g i là "t d án con", th c hi n công vi c phát tri n th c t i hay công vi c h tr phát tri n (k thu t, ki m th , chu n hoá hay các công vi c khác).

1.7 Qu n lý phát tri n 113 Hình 1-7-15 Ng

Ví d v t d án con Thành viên -

c.

i lãnh o d án

Thành viên

Thành viên

Thành viên

Công vi c phát tri n d a trên h con c th c hi n Công vi c h tr phát tri n c th c hi n

Thành viên c ch d n b i ng i lãnh o d án, các thành viên th c hi n công vi c phát tri n th c t (thi t , l p trình c.c..) hay công vi c h tr phát tri n.

(3) T ch c ng

i dùng

Vi c phát tri n h th ng c ti n hành theo yêu c u c a t ch c ng i dùng, và t ch c ng i dùng dùng h th ng ã c phát tri n. Do ó, m c d u t ch c phát tri n th c hi n vi c phát tri n th ng, vi c phát tri n h th ng v n không th thành công c n u không có s h p tác c a t ch c ng i s d ng. Hình 1-7-16 ch ra m t c u trúc t ch c

n gi n c a t ch c ng

Hình 1-7-16

u trúc t ch c n gi n hoá a t ch c ng i dùng

i dùng.

Ng i ch u trách nhi m a t ch c ng i dùng ch c kh i ng phát tri n

Ng i dùng

•

Ng

i ch u trách nhi m c a t ch c ng

Ng i dùng

Ng i dùng

i dùng

Ng i ch u trách nhi m c a t ch c ng i dùng có quy n l n nh t trong m i pha t khía c nh ngân sách t i vi c thúc y d án phát tri n h th ng hi n t i. V i ng i ch u trách nhi m c a t ch c ng i dùng, ng i ó c ng c yêu c u r ng ng i ó ph i làm n l c t i a làm t ng t l hi u qu u t b ng vi c th c hi n nhi u k ho ch khác (nh t ch c các khoá hu n luy n) nh ng i lãnh o. ‚

T ch c kh i x

ng phát tri n

ch c kh i x ng phát tri n c t ch c v i nh ng ng i có trách nhi m (nh ng ng i v trí qu n lí) trong t ch c ng i dùng làm c t lõi, và a ra s ch p thu n các cái ra t vi c phát tri n th ng. Tuy nhiên u ó không liên quan t i chi ti t h th ng ƒ

Ng

i dùng

Ng i dùng th c t s d ng h th ng. V y, ng i dùng nên tham gia vào vi c phát tri n h th ng cho l i khuyên v nhi u ho t ng a d ng. Do ó, ng i dùng tham gia nên quen các ti n trình nghi p v .

114

Ch

1.8

ng 1 Phát tri n h th ng

Gói ph n m m

Gói ph n m m là s n ph m ph n m m c nhi u ng i dùng s d ng. Ngày nay, kinh doanh v gói ph n m m r t phát t, và r t nhi u s n ph m gói ã có s n, cho nên chúng nên c dùng m t cách có hi u qu c ng nh th ng xuyên. Sau ây s mô t toàn b các khía c nh c a gói ph n m.

1.8.1

ic

ng v gói ph n m m

Vai trò c a gói ph n m m và tính ích l i c a chúng s

c mô t sau ây.

(1) Ý ngh a và vai trò c a gói ph n m m Có nh ng khác bi t sau ây gi a gói ph n m m và các m nh ph n m m riêng l : -

Gói ph n m m t n ng vào nh ng ph n công vi c thông th ng chung. - Các m nh ph n m m riêng l bao g m c nh ng khác bi t t n t i trong công vi c.

Nói cách khác, ph n m m

c t o ra cho vi c s d ng chung

c g i là gói ph n m m.

n ây, ng i ta nói r ng kh i l ng vi c t n ng (công vi c phát tri n mà không th cb t u) ã t ng lên. V m t th ng kê, nghe nói có s trung bình vi c t n ng lên n quãng hai ba m. Các nguyên nhân sau ây c xem nh là nguyên nhân chính cho vi c t n ng: ch c phát tri n h th ng không th áp ng k p vi c t ng v nhu c u phát tri n h th ng. ng su t phát tri n h th ng là th p (các k thu t phát tri n và công c h tr phát tri n là -

không ). Vi c cung c p các k s phát tri n h th ng quá th p và k n ng c a h không

(do tình hình

kinh t trì tr kéo dài). Gói ph n m m cung c p m t ph

ng ti n hi u qu

gi i quy t nh ng v n

này.

Có th i vi c a gói ph n m m vào ã b ph n ng l i. ng sau c m giác này, có xu h ng là h th ng nên c t hàng và phát tri n m t cách cá nhân. Tuy nhiên, gói ph n m m v i t l hi u ng-chi phí cao g n ây ã tr nên s n có. M t s s n ph m có th áp ng nhu c u v n hành ngay m c cao áng k . i xu h ng nh v y, nhi u nhà ch t o ph n m m ã ch t o và bán gói ph n m m, nh các nhà ch t o s n ph m công nghi p ch t o và bán s n ph m c a h . Bây gi , vi c kinh doanh gói ph n m là l nh v c kinh doanh chính trong ngành công nghi p ph n m m.

(2) Tính h u d ng c a gói ph n m m Gói ph n m m c bán nh m t b a CD-ROM và m t s tài li u s d ng. Các gói này bao quát nh ng l nh v c r ng l n, k c nh ng gói cho k s phát tri n h th ng và nh ng gói dành cho ng i dùng thông th ng.

1.8 Gói ph n m m

Thêm vào ó, chúng l i a ra hi u n ng r t cao. Có r t nhi u gói ph n m m s n có c ngoài. Ích l i do các gói ph n m m này em t i cho h thông tin là không l ng <Ích l i s d ng> - Th i gian phát tri n

115

Nh t và c.

c rút ng n l i.

-

Kích c phát tri n n c phát tri n).

c rút l i (ch nh ng ph n mà gói ph n m m không bao quát m i

-

Ch t l ng c t ng lên (các gói ph n m m ít b l i áng k , b i vì chúng tri n d i s qu n lí ch t l ng nghiêm ng t).

-

ch v nâng c p c kèm theo (thông th ng, các gói phiên b n m i là có s n và không t, trong khi các ch c n ng c a gói ph n m m l i c m r ng).

c phát

Tuy nhiên, vi c dùng gói ph n m m trong phát tri n h th ng có th gây ra nh ng b t ti n trong giao di n ng i dùng. Trong tr ng h p nh v y, các gói có liên quan c chuyên bi t hoá (s a i logic bên trong hay nh ng ph n khác), nh ng vi c x trí c n th n là c n thi t b i vì, khi phiên n c a m t gói c c p nh t, thì các thao tác không c m b o cho phiên b n ã chuyên bi t hoá c a gói này.

1.8.2

Phân lo i các gói ph n m m

Gói ph n m m theo nhi u kích c và ki u là có s n. M t s là các gói kích c nh , nh ph n m m truy n thông c cung c p cùng ch c n ng th n t , và m t s là nh ng gói kích c l n nh ph n m m l p k ho ch tài nguyên công ti ERP (Enterprise Resource Planning). Các ho t cung c p

ng trong công ti c xem xét theo c p b c nh trong Hình 1-8-1. Gói ph n m m h tr cho t ng ho t ng.

c

(1) Gói ph n m m trên c s công nghi p Gói ph n m m trên c s công nghi p là s n ph m ph n m m nhìn theo các c tr ng chung cho ng công ti trong m t ngành công nghi p, và các s n ph m cho toàn b ho t ng c a m t công ti hay cho t ng n v công vi c (công nghi p ch t o, công nghi p phân ph i, công nghi p tài chính, v.v.) c a m t t ch c, c bán trên th tr ng.

(2) Gói ph n m m trên c s v n hành Gói ph n m m trên c s v n hành là s n ph m xét theo ch c c a công ti. Tuy nhiên, g n ây, các s n ph m có s n.

n v v n hành c phân công cho t ng c dùng chung cho t ng t ch c c ng ã

116

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

Hình 1-8-1 Công nghi p ch t o

Phân lo i gói ph n m Qu n lí bán hàng

Qu n lí nhân

Qu n lí phân ph i



Qu n lí n xu t



Nh ng ph n này là chung cho nhi u ngành công nghi p và v n hành Công c truy n thông Công c qu n tr c s d li u Trang tính

•



ERP (Enterprise Resource Planning - L p k ho ch tài nguyên xí nghi p)

ERP (Enterprise Resource Planning - L p k ho ch tài nguyên xí nghi p) nêu ra m t khái ni m hay ph ng pháp làm cho các ho t ng nghi p v có hi u qu b ng vi c qu n lí các tài nguyên nghi p v c tích h p theo quan m dùng chúng m t cách có n ng su t. Gói ph n m m h tr cho các ho t ng t t i khái ni m c g i là ERP (gói dành cho các ho t ng tích h p). Các s n ph m c a SAP hay Oracle Application là khá n i ti ng. ‚

CRM (Customer Relationship Management - Qu n lí quan h khách hàng)

CRM là m t phiên b n m r ng c a ERP. ERP c phát tri n b ng vi c t u tiên vào h th ng lí n hàng, nh bán hàng, mua s m, s n xu t, qu n lí kho, d ch v và k toán, xem nh k t c u n thông tin c a công ti. CRM t h p các ho t ng c a c s d li u khách hàng c qu n lí t i trung tâm v i ERP, t o kh n ng cho các ho t ng ti p th , ch m sóc khách hàng, làm t ng m c tho mãn c a khách hàng, cu i cùng làm v ng ch c s ng h t các khách hàng t t. ƒ

SFA (Sales Force Automation - T

ng hoá hi u l c bán hàng)

SFA là khái ni m có ngu n g c t BPA (Business Process Automation - T ng hoá ti n trình nghi p v ). BPA là khái ni m v vi c t ng m c tho mãn c a khách hàng, trong khi v n t t i vi c gi m chi phí, b ng cách t ng n ng su t do t ng hoá ti n trình nghi p v . V i SFA, ng i ta nh r ng n ng su t trí tu s c t ng lên b ng cách t ng t t c các công vi c v n phòng n gi n và b ng vi c dùng th i gian sinh ra dành cho d ch v khách hàng và/ho c cung c p xu t. V i ho t ng nh v y, vi c dùng máy tính cá nhân ki u s tay hay PDA (Tr lí s t cá nhân) là b n ch t. „

SCM (Supply Chain Management - Qu n lí dây chuy n cung c p)

SCM, c ng là m t phiên b n m r ng c a ERP, là m t gói h tr cho vi c làm ra các k ho ch trong toàn t ch c b ng vi c dùng k t c u n n thông tin (tài nguyên) a vào tr t t . V i SCM, ng i ta d nh r ng vi c ra quy t nh c h tr làm t ng t c làm k ho ch. …

CTI (Computer Telephone Integration - Tích h p

CTI (Computer Telephone Integration - Tích h p vi c tích h p máy tính và n tho i. M c ích là

n tho i máy tính)

n tho i máy tính) là gói ph n m m h tr cho m r ng cách th c theo ó h th ng máy tính

1.8 Gói ph n m m

c s d ng. Có nhi u ng d ng, k c ho t ng nh n giúp t i bàn và chi n d ch ti p th , t t c u dùng n v

n, khách hàng h i v các ho t áp ng ti ng nói.

117

ng,

(3) Công c làm t ng n ng su t Các công c làm t ng n ng su t là các s n ph m ph n m m làm vi c, nh th tín, qu n lí c s li u, trang tính và vi c sinh ra tài li u, ó là i v i các n v nh h n thao tác và là thông th ng cho công nghi p và v n hành. Trong m t s l nh v c, công c làm t ng n ng su t c phân lo i là OA (Office Automation - t ng hoá v n phòng) và công c thi t k h tr cho công vi c thi t k . - Công c truy n thông (truy n t p, th tín m truy n thông, v.v...).

n t , ph n m m nhóm (groupware), ph n

-

Công c qu n lí c s d li u (h qu n tr c s d li u quan h (RDBMS), và các ti n ích khác)

-

Trang tính/công c sinh tài li u Công c qu n lí d án

-

Công c h tr phát tri n h th ng (công c CASE, công c t o GUI, các công c ki m th a d ng, v.v.).

1.8.3

Công c qu n lí s n xu t

(1) CAD (Computer Aided Design - Thi t k có máy tính h tr ) CAD là m t h th ng mà ng i thi t k làm ra b n thi t k b ng cách nh n s h tr c a máy tính qua hi n th ho . CAD, d a trên x lí nh, x lí cái nhìn 3 chi u t cái nhìn 2 chi u i v i các nv .

(2) CAM (Computer Aided Manufacturing - Ch t o có máy tính h tr ) Theo ngh a r ng h n, CAMs là các h th ng h tr cho ti n trình ch t o, nh qu n lí ti n trình, chu n b cho s n xu t, ki m th x lí và l p ráp. Tuy nhiên, thông th ng chính h th ng h tr cho vi c sinh ra d li u h ng d n các n v ki m soát s . Các công c CAM ngày nay sinh ra d li u l nh t cái ra l y t h th ng CAD.

(3) CAE (Computer Aided Engineering - K ngh có máy tính h tr ) CAE là h th ng h tr cho m t lo t công vi c c bao hàm trong thi t k s n ph m, ki m th hi u n ng và ch t o. CAE c dùng làm cho công vi c hi u qu b ng cách phân tích hi u n ng n cho s n ph m, thi t k d a trên k t qu phân tích và mô ph ng các s n ph m th c nghi m trên máy tính. Tên"h th ng CAD/CAM/CAE" ôi khi

c dùng

bao quát c hai h th ng thi t k và ch t o.

118

Ch

1.8.4 Nh mô t các ví d

ng 1 Phát tri n h th ng

Ví d v vi c dùng hi u qu gói ph n m m trên, vi c dùng các gói ph n m m em l i ích l i l n cho nghi p v . Sau ây s mô t n hình v vi c dùng các gói ph n m m có hi u qu .

(1) Dùng gói ph n m m nh m t ph n c a h th ng Gói ph n m m không ch bao g m ng d ng mà còn c gói ch ng trình. Do ó, vi c dùng gói ph n m m t i m c h th ng con và m c ch ng trình c ng là có th (xem Hình 1-8-2). Vi c thi t p thích h p hay h i s a i các tham bi n cho phép nhi u gói ph n m m c dùng cho nh ng c ích này. Do ó, gói ph n m m nên c dùng nhi u nh t có th c. n ây, các th vi n l p trong l p trình h ng i t ng ã c t h p vào trong các gói ph n m. Do ó, ã xu t hi n các tr ng h p ch riêng ph n c n thi t m i c t o ra và th vi n c dùng cho ph n còn l i. Hình 1-8-2

H con D

H con B

c s d ng>

ng trình Z Ch

ng trình X Ch

ng trình Y

ng trình W Ch

Ch

ng trình V Ch


H con A

H con C

OO

Ví d v nhúng h th ng

Gói A

c s d ng

(2) T ng n ng su t phát tri n h th ng Nhi u công c h tr cho vi c phát tri n h th ng ã có s n nh các gói ph n m m. Do ó, vi c dùng chúng t o kh n ng cho vi c phát tri n h th ng hi u qu . - Công c CASE: U-CASE, L-CASE, I-CASE, v.v... - Công c sinh GUI/tài li u - Công c qu n lí d án - Công c ki m th /g l i

(3) Thúc

yt

Các nghi p v ã nh ng u sau:

ng hoá v n phòng (OA) a vào gói ph n m m

thúc

yt

ng hoá v n phòng v i ý

-

Làm cho m i d li u

-

Qu n lí lu ng thông tin liên quan t i v n hành, nh th

nh bao hàm

c qu n lí nh các c s d li u. n t và lu ng công vi c

1.8 Gói ph n m m

-

119

Qu n lí l ch bi u

RDBMS c dùng ch y u nh c s d li u, trong khi ph n m m nhóm groupware (ph n m m tr công vi c c th c hi n nh m t nhóm) c dùng r ng rãi thúc y t ng hoá v n phòng.

(4) Dùng nh nghi p v Trong công nghi p ph n m m, nghi p v c a m t s l n công ti là phát tri n và bán gói ph n m. N u m t công ti có th phát tri n và bán s n ph m áp ng nhu c u c a khách hàng, thì ng i ta trông i s phát tri n m nh m cho công ti này. Tuy nhiên, vi c phát tri n h th ng cho các gói ph n m m có h i khác v i vi c phát tri n ph n m m l . Hình 1-8-3 ch ra s khác bi t gi a vi c phát tri n gói ph n m m và vi c phát tri n ph n m m l . Hình 1-8-3

B o trì

Ki m th /chuy n giao

L pk ho ch c s

So sánh gi a vi c phát tri n gói ph n m m và vi c phát tri n ph n ml Phát tri n gói ph n m m

Phát tri n ph n m m l

a trên ti p th , th c hi n công vi c phát tri n ph n m m c n thi t trong xã h i.

Qua g p g v i ng i dùng, vi c phân tích và xác nh c ti n hành h th ng hoá u ng i dùng c n.

Trong m t s tr ng h p, gói ph n m m i c sinh ra b ng cách tích h p gói ph n m m ã có. Ph n m m c cài t trong nhi u ki u máy tính cho nên c n ti n hành qu n lí ch t ng k l ng lo i b l i. n n a, vi c chuyên bi t hoá c th c hi n cho khách hàng, sau ó n i dung c ghi l i trên CD-ROM hay ph ng ti n khác, chuy n giao cho khách hàng. Phiên b n c a m t s n ph m c c p nh t, có xem xét t i xu h ng th tr ng và m i quan h v i ph n m m khác c ng làm vi c i s n ph m này.

Ki m th bình th ng, k c ki m th n v cho t i ki m th v n hành, c ti n hành, sau ó h th ng c trao cho ng i dùng.

Công vi c b o trì c ti n hành d a trên yêu c u c a ng i dùng hay s thay i c a tình hu ng.

nay tr i, ng i ta trông i r ng, bên c nh vi c phát tri n các gói ph n m m m i, nhi u gói ph n m m tích h p tích h p c các gói ph n m m hi n có s c t o ra.

1.8.5

Ph n m m nhóm - Groupware

h tr cho công vi c con ng i, giao di n v i con ng i c a máy tính ã c c i ti n và nâng cao. Tuy nhiên, công vi c con ng i g n nh c ti n hành theo nhóm. Vi c phát tri n h th ng là t ví d n hình. i ti n b v công ngh m ng trong nh ng n m g n ây, nhi u máy tính c n i l i qua m ng và vi c trao i thông tin gi a chúng ã tr thành có th . Ph n m m nhóm là m t h th ng h tr cho vi c g n công vi c qua m ng mà qua ó ã c phát tri n.

120

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

(1) Truy n thông Các ch c n ng truy n thông là nh ng ch c n ng quan tr ng nh t c a ph n m m nhóm. Truy n thông bên trong m t nhóm có th c duy trì qua th n t và b n tin n t mà không c n tri u ph p âu ó.

(2) Dùng chung d li u li u dùng chung t o kh n ng coi máy tính nh ch làm vi c chung. Vi c so n tài li u trong s p tác v i m t s ng i a ra m t ví d n hình. Nh ng ng i vi t các ch khác nhau có th dùng chung m t t p tài li u c t m t máy ph c v nh s n. Thêm vào ó, vì ph n m m nhóm cho phép vi c qu n lí d li u t p trung, nên không c n nh ng ph n khác nhau gi cùng m t d li u.

(3) Qu n lí l ch bi u Ch c n ng qu n lí t p trung l ch bi u c a các thành viên nhóm, c cung c p cùng ph n m m nhóm, t o kh n ng l p l ch cho t t c các thành viên nhóm, ch ng h n cho 10 thành viên, c ki m tra ngay l p t c mà không c n vi c ki m tra tách bi t. Ch c n ng này kh b công vi c c n thi t ph i làm hi u ch nh v th i gian h p. Vi c t t i nh ng ch c n ng này òi h i các ch c n ng x lí tài li u nh b x lí v n b n, và các ch c n ng c s d li u bên c nh ch c n ng m ng. Trong m t s tr ng h p, nh ng ch c n ng này c th c hi n b ng vi c cung c p giao di n v i các s n ph m hi n có. T nay tr i, các h th ng tr nâng cao h n a vào khái ni m v PDM (Product Data Management - Qu n lí d li u s n ph m), qu n lí các d li u t p trung, s i vào s d ng.

1.8.6

Công c OA

Máy tính cá nhân ã c s d ng nhanh chóng và r ng kh p trong các doanh nghi p và gia ình i vì ph n m m cho phép ngay c ng i không có kinh nghi m c ng d dùng chúng, ã c cài t trong chúng. Tr c ây, máy tính ch do các k s x lí thông tin c ào t o v CNTT v n hành. Tuy nhiên, v i ti n b trong công ngh thông tin, các ch c n ng x lí ã c làm gi u thêm, và máy tính bây gi ã tr thành s n ph m quen thu c nh n t gia d ng. Nói riêng, ba công c sau óng vai trò chính trong t - X lí v n b n

ng hoá v n phòng (OA).

- Ph n m m trang tính - Ph n m m trình bày

(1) X lí v n b n Nhân t l n nh t làm t ng vi c dùng máy tính cá nhân là vi c a vào b x lí v n b n. Vi c a vào các ch c n ng x lí v n b n ã bi n máy tính t "máy x lí d li u ch các chuyên gia m i có th dùng c" thành "máy x lí thông tin quen thu c."

1.8 Gói ph n m m

•

121

nh d ng

c ích quan tr ng nh t c a vi c dùng b x lí v n b n là sinh ra tài li u, qua vi c a vào d li u, trong ó các ch c n ng nh d ng c dùng quy t nh cách b trí tài li u s in ra. Vi c

nh d ng ph n l n là xác nh c gi y c dùng và dáng v t ki u gi y c dùng Kích c gi y c dùng ph i c xác nh. • t h ng in In theo chi u d c gi y hay chi u ngang gi y c ng ph i • t s kí t c in ra trên m t dòng kí t c in ra trên m t dòng c xác nh theo các kí t c in k nhau. • t s dòng c in ra trên m t trang dòng c in ra trên t ng trang c xác nh theo dòng k nhau.

c a v n b n in.

•

c xác

nh.

ó xác

nh ra kho ng cách gi a

ó xác

nh kho ng cách gi a các

i b x lí v n b n, có th xác nh m t t p các nh d ng và in ra v i nh d ng ó các dáng v và hình nh trông nh th nào, sau ó m i làm ra các c t l i. ‚

xem cách

Ch c n ng so n th o

Khi các câu c tr c ti p vi t ra gi y ã úng r i, ph n c n c s a s b xoá i b ng b xoá, r i m i hay câu m i c ghi è lên. Tuy nhiên, các câu c sinh ra b ng b x lí v n b n t n t i trong b nh chính c a máy tính. Do ó, vi c s a chúng là c c d . Bên c nh ch c n ng s a ch a, b x lí a.

a ra nhi u ch c n ng so n th o và x lí khác.

nh tâm

x lí v n b n cung c p kh n ng t tiêu hay các câu hay dãy các kí t khác theo chi u ngang hay chi u d c vào v trí trung tâm d a trên s các kí t trên m t dòng c t trong nh d ng. Ch c n ng này c g i là " nh tâm". Hình 1-8-4

Ví d v

Gi y m i

nh tâm

Vào tâm

Gi y m i

b.

Chuy n xâu kí t sang bên ph i nh t hay trái nh t x lí v n b n cung c p kh n ng di chuy n xâu kí t sang v trí bên ph i nh t hay trái nh t.

Không có ch c n ng này, c n ph i a vào "d u cách" (b ng phím d u cách) y xâu sang bên ph i nh t hay dùng phím xoá di chuy n xâu kí t sang v trí bên trái nh t c a trang. c.

Trang trí kí t x lí v n b n cho phép các xâu kí t

c g ch d

i, hay dùng phông Gothic cho chúng, hay

122

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

phông cho tiêu c thay i, hay dùng phông nghiêng, khi c in ra. Nh ng ch c n ng nh y là có s n b i vì các hình m u phông c ghi nh trong ph n m m c dùng. Hình 1-8-5 M u trang trí kí t

Hãy

trái

t xanh cho tr em

Gi y tái sinh ti t ki m g . Hãy b t u s ng có ý th c t i trái t sau. M t t n gi y ã s d ng t ng d.

gi cây xanh trên trái ng v i 20 cây s ng.

t cho tr em th

Sao và di chuy n

Các câu c sinh ra b ng b x lí v n b n xâu kí t trong nh ng câu này có th d dàng

(2) Ch

c c t gi trong b nh chính. Do ó, các câu hay c sao chép hay di chuy n t i các v trí khác.

ng trình trang tính

Ch ng trình trang tính là sinh ra các b ng (hai chi u) hay trí l i d li u hay di n t chúng nh th . Hình 1-8-6

k t t p d li u. Nó c ng có th b

Trang làm vi c

Trang làm vi c và ô

Ô

A

B

C

D ← Hàng

1 2 3 4 5 6 7 8 ↑ t

•

Trang công vi c và ô

ng c hi n th trên màn hình c g i là trang công vi c, trong khi t ng n v không gian ch nh t c g i là ô. Trong trang công vi c, m t t p các ô c b trí theo chi u ngang theo cùng c c g i là m t hàng, trong khi t p các ô c b trí theo chi u d c trên cùng dòng cg i là c t. Hàng c nh n di n b ng s , nh 1,2,3,---, còn c t c nh n di n b ng các kí t ch cái, nh A,B,C,---. li u c a vào cho t ng ô. Bên c nh d li u s và kí t , m t công th c hay hàm c ng có th c a vào cho ô (xem Hình 1-8-7). H n n a, t ng ô có th có nh d ng riêng c a nó (hi n th li u t v trí bên ph i nh t hay bên trái nh t), và d li u trong ô có th c hi n th theo nh

1.8 Gói ph n m m

123

ng riêng c a nó (xem Hình 1-8-8). Hình 1-8-7

Ví d : a d li u vào trang tính

Vào v trí bên ph i nh t

Vào v trí bên trái nh t

u ph y

A

B s n

nh tâm c thêm vào tr

C

c m i ba ch s

D

1

Tên ph m

2

Camera

2

120,000

+B2 * C2

3

Video

1

80,000

+B3 * C3

4

TV

1

100,000

+B4 * C4

Total

Total (D2 - D4)

C

D

l

ng

5

n giá

ti n Công th c

Hàm

6 7 8

Hình 1-8-8

Ví d v trang tính c hi n th

A

B

1

Tên ph m

2

Camera

2

120,000

240,000

3

Video

1

80,000

80,000

4

TV

1

100,000

100,000

Total

420,000

5

s n

l

ng

n giá

ti n

6 7 8

Ch ng trình trang tính nh n di n b ng các kí t u, li u m t xâu a vào là d li u hay công th c. N u kí t u là m t kí hi u xác nh công th c, nh '+,' '@,' '=,' v.v. (m i ch ng trình dùng các kí hi u khác nhau cho m c ích này), thì các kí t i sau c coi nh t o nên công th c. Bên c nh ó, nó cho phép dùng các hàm vào ch công th c. Ch ng h n, trong Hình 1-8-7, "Total (D2 - D4)" ch ra hàm k t t p d li u t ô D2 t i ô D4. Trong m t s ch ng trình, bi u th c "Total (D2, D4)" c dùng thay vì "Total (D2 - D4)." ‚

Ch c n ng tính l i

u d li u trên trang làm vi c b thay i, thì k t qu c a công th c hay hàm dùng d li u này s thay i. K t qu c ng s thay i khi c t và/ho c hàng c thêm vào hay b xoá i. Ch c n ng

124

Ch

này

ng 1 Phát tri n h th ng

c g i là "ch c n ng tính l i", và là m t

c tr ng quan tr ng c a ch

i ch c n ng này, có th cho ch y vi c mô ph ng b ng cách thay ƒ a.

ng trình trang tính.

i d li u m t cách a d ng.

Ch c n ng so n th o Sao chép hay di chuy n d li u, và chèn thêm hay xoá d li u

Vi c sao chép d li u c ti n hành theo cùng cách nh trong b x lí v n b n. Tr c h t, vùng n sao c xác nh. Sau ó, vùng d li u d nh c sao t i s c xác nh. Sau ó, vi c sao chép c th c hi n. Vi c chuy n d li u có th c th c hi n theo cùng cách. Vi c chuy n khác v i vi c sao ch , khi chuy n, d li u g c b m t kh i vùng ngu n. sao chép l n di chuy n nh.

u có th

c th c hi n cho d li u trong m t ô hay cho m t mi n xác

t khác, vi c chèn thêm và xoá i có th b.

T

ng

c th c hi n cho c hàng hay c t.

u ch nh s ô

Tính cao c p c a ch ng trình trang tính là ng hi u ch nh ct ng u ch nh. các ô.

ch nó cho phép d li u c a ô b nh h ng b i ch c u này c g i là ch c n ng u ch nh t ng s

Ch ng h n, gi thi t r ng có nhi u ô trong ó cùng phép tính c n c th c hi n. V i vi c hi u ch nh này, có th là công th c c a vào ch m t trong nh ng ô này, v i công th c ó c sao cho các ô còn l i. D li u c tính toán b ng cùng công th c c a vào trong t ng ô trong các ô này. c.

B trí l i d li u

li u c a vào không xét t i b t kì th t nào có th c b trí l i trên c s hàng, ch ng n, theo th t d li u giá tr l n h n c t tr c giá tr nh h n; theo th t d li u giá tr nh n c t tr c d li u giá tr l n h n, theo th t lí t "kana" c a Nh t, th t ch cái; hay theo th t t ng ho c gi m c a JIS. „

Công th c và hàm

Ch ng trình trang tính cho phép nhi u tính toán h n là b n phép toán s h c c b n Bên c nh ó, các hàm c ng c nhúng vào h tr cho các tính toán ph c t p. Các hàm khác nhau tu thu c vào các ng d ng li t kê sau ây:

c cung c p, k c các ng d ng

-

i và các hàm khác

Các hàm s h c: tính làm tròn, giá tr tuy t - Các hàm logic: AND, OR và các hàm khác

c s d ng. n hình

- Các hàm th ng kê: tính t ng, giá tr trung bình, t i a và t i thi u, và các hàm khác - Hàm ngày tháng: hi n th d li u ngày tháng, tính th i gian và các hàm khác - Các hàm tài chính: tính t l l i nhu n,

u t , chi phí kh u hao, và các hàm khác

(3) Ph n m m trình bày t cách chính th c, các công c trình bày chính là máy chi u t chi u hay máy chi u qua

u.

Tuy nhiên, g n ây chúng ã b thay th b ng các gói ph n m m có tên là ph n m m trình bày, cung c p các ch c n ng còn nhi u h n nhi u so v i máy chi u. Ph n m m trình bày cung c p c ch c n ng ho t hình và ch c n ng âm thanh, và t o kh n ng trình bày hi u qu b ng vi c em k t

c

1.8 Gói ph n m m

qu c a ch

125

ng trình trang tính hay c s d li u lên màn hình. Ph n m m trình bày tiêu bi u bao

m PowerPoint c a Microsoft, Freelance c a Lotus và Appleworks c a Macintosh.

126

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

Bài t p Q1

u nào trong nh ng u sau là thích h p nh t cho thông tin trong doanh nghi p ngày nay?

A) Theo quan m sinh l i, doanh nghi p làm t ng m c các h th ng hay v n hành cho các công ti ngoài.

c tr ng c a vi c dùng công ngh

ch t o n i b mà không khoán ngoài

B) Cái g i là "tính toán ng i dùng cu i", trong ó t b n thân ng i dùng xây d ng h th ng và có quy n truy nh p hay x lí thông tin cho ng d ng riêng c a mình, ang thu c s ng h . C) c t gi m chi phí hay tri n d a trên n hàng nh n

rút ng n th i gian phát tri n ph n m m, các ng d ng ã c thay vì dùng gói ph n m m.

D) Vi c dùng m ng ngày càng r ng làm gi m ph m vi b cho vi c qu n lí an ninh c d dàng h n.

Q2

nh h

ng b i h ng hóc h th ng, làm

u nào trong nh ng u sau là thích h p nh t xem nh vi c gi i thích cho mô hình thác , m t ph ng pháp lu n phát tri n h th ng?

A) ng d ng c chia ra thành các ch t o tu n t cái n ti p cái kia. B) Vi c phát tri n h th ng ti n trình m c cao h n.

n v nh . Sau ó t ng

n v trong chúng

c thi t k và

c th c hi n theo tr t t các ti n trình, không quay tr l i công vi c

C) M t s n ph m th c nghi m làm vi c c, c l ng c th c hi n trong giai n s m.

c sinh ra, và vi c ki m tra các

D) Th i gian phát tri n c rút ng n b i s tham gia c a ng h n và b ng vi c dùng có hi u qu các công c phát tri n.

Q3

c phát

c t yêu c u và

i dùng, b ng vi c phát tri n v i ít k

u nào trong nh ng u sau là thích h p nh t xem nh vi c gi i thích cho làm b n m u, t ph ng pháp lu n phát tri n h th ng?

A) Công vi c c th c hi n theo th t l p k ho ch c s , thi t k ngoài, thi t k trong, thi t k ch ng trình, l p trình và ki m th . Do ó, v i k thu t này, ng i ta thu c vi n c nh c a công vi c nh m t t ng th , làm cho vi c xác nh l ch bi u và phân b tài nguyên c d dàng h n. B) M t s n ph m th nghi m c t o ra trong giai n u c a vi c phát tri n h th ng, t o kh ng lo i b s m h và khác bi t trong hi u bi t c a ng i dùng và t ch c phát tri n. C) Ph n m m c phân chia thành ph n m m có c t c n nh và không yêu c u s a i, và ph n m m có c t c n s a i. Sau ó, v i ph n m m có c t yêu c u thay i, ti n trình phát tri n, xem xét l i và s a i c l p l i. D) M t ng d ng qui mô l n c chia thành các n v con, t ng n v này c l p cao. Sau ó i t ng n v con, ti n trình thi t k , l p trình và ki m th c l p l i, m r ng d n mi n phát tri n.

Q4 A) V n

T ng câu sau ây mô t công vi c cho m t trong các ti n trình phát tri n h th ng. Câu nào cho th t úng c a ti n trình phát tri n? hi n t i

c kh o sát và phân tích, sau ó các yêu c u v h th ng ích

c xác

nh.

B) Các ch c n ng c n cho vi c xây d ng h th ng cho lu ng ti n trình c rõ ràng h n. C) Các th t c x lí D) Các ki m th

c phân ho ch thành các ch

ng trình

A) a−f−b−c−e−d

B)

a−f−b−e−c−d

C) a−f−e−b−c−d

D)

a−f−e−c−b−d

c thi t k

C) Các ch c n ng ã

a ra, x lí và

c cài

t. R i ph n m m

c phát tri n d a trên

t b ng ph n m m

c

t t i b ng ph n c ng.

c tuy n ch n tu theo các

c tr ng x lí c a

V i ph ng pháp phân tích có c u trúc, các lu ng d li u và ch c n ng c di n t b ng các kí hi u t ng ng ch ra lu ng d li u, x lí (ch c n ng), l u tr d li u và bên ngoài (ngu n d li u và n i nh n d li u). Cái nào trong nh ng cái sau là ph ng pháp y?

A) DFD

B) ERD

D) Bi u

C) S

chuy n tr ng

NS

E) Bi u

Warnier

Bi u nào trong nh ng bi u sau là bi u c dùng trong l p trình có c u trúc và di n t toàn b c u trúc c a ch ng trình d i d ng c u trúc phân c p?

A) S

NS

C) Bi u

B) Bi u

chuy n tr ng thái D) S

PERT b t

Ng i ta g i vi c làm chi ti t cài t i t ng vô hình b ng vi c g n d li u và i nhau trong l p trình h ng i t ng là gì?

A) Th hi n

B) Bao b c

C) K t c m

D) Tr u t

it

ng pháp

ng hoá

Phát bi u nào trong phát bi u sau là phù h p nh t ng?

A) D li u trao B)

nh.

a vào.

D) M t ngôn ng phát tri n và công c phát tri n ph n m m.

Q9

c xác

Phát bi u nào trong nh ng phát bi u sau là thích h p nh t cho vi c gi i thích v k ngh ph n m m o?

B) Ph n m m

Q8

làm

c th c hi n d a trên tài li u thi t k trong.

A) Các c t thi t k c t o ra t ph n m m ã cài các c t ã c t o ra ó.

Q7

ng trình

c ti n hành.

F) D a trên yêu c u v h th ng, các ch c n ng c n thi t cho h th ng

Q6

127

c thi t k , mã hoá và ch nh s a.

E) Thi t k có c u trúc c a t ng ch

Q5

1.9 Bài t p

i gi a các

it

ng ch ra các mô t v

ng

l y làm mô t cho l p trình h

c th c hi n qua các th hi n.

c tr ng l p.

ng

i

128

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

C) Bao b c ch ra vi c g n các l p l i thành th vi n. D) L p có th k th a các

ng pháp t l p b m .

Q10 Cái nào là kho n m c không thích h p

c xem xét trong thi t k màn hình c a thi t k

ngoài và thi t k trong? A) Trong vi c chuy n màn hình, m t ng pháp l a tr c ti p cd nh dành cho ng kinh nghi m nên c dùng thay cho vi c l a t ng b c b ng vi c dùng menus. B) Kho n m c a vào trên màn hình nên kho ng cách ó là dành cho tr ng a vào.

c bao b ng

C) B trí màn hình nên c thi t k sao cho các kho n m c trái sang ph i hay t trên xu ng d i. D) hoàn thành m t thao tác x lí, thi t k nên tr l i màn hình tr c không th c phép. E) B trí màn hình báo, nên c dùng.

hay [

]

làm rõ ràng r ng

c tham kh o có th

c làm sao cho vi c d ng

i dùng có

c b trí t

a d li u vào và

c chu n hoá, ch ng h n, các v trí th ng nh t cho hi n th tiêu

và thông

Q11 Phát bi u nào trong các phát bi u sau là thích h p nh t xem nh mô t v thi t k mã và qu n lí mã? A) Mã không tránh kh i thay chúng. B)

i, cho nên

u mong mu n là t chúng có th hi u

C) S ch y u nên

u quan tr ng là

t sách mã theo th t và qu n lí

c. Do ó vi c dùng mã dài là t t h n.

c dùng làm mã, và ch Trung Qu c không nên dùng.

D) Mã nên c gán làm cho vi c phân lo i d li u d dàng h n, nh ng vi c b sung và m ng mã không nên c tính t i.

Q12 Gi s r ng mã b n ch s N1N2N3C. Ch C bên ph i nh t ch ra ch s ki m tra,

c tính

ng công th c sau ây. C=mod ( (N1 × 3 + N2 × 2 + N3 × 1 ), 10) T i ây, mod (a, b) ch ra ph n d c a a/b. V y, s cho o là gì trong mã b n s sau"81o6?" A) 0

B) 2

C) 4

D) 6

E) 8

Q13 Phát bi u nào trong các phát bi u sau là thích h p nh t xem nh l i gi i thích v ch ng trình

ng d ng?

A) Ch ng trình cho k t qu t l n ã th c hi n. B) C) Ch ng

c

t vào b t kì

ng trình n.

úng ngay c n u nó

a ch nào trong b nh th t, ch

c phân ho ch thành nhi u

D) Cho dù nhi u nhi m v th c hi n ch

c th c hi n l i mà không ph i n p l i sau ng trình

n, và có th

u có th

c th c hi n.

c n p vào và th c hi n trên c s

ng trình song song, ta v n thu

c k t qu

úng.

1.9 Bài t p

129

Q14 Phát bi u nào trong các phát bi u sau là thích h p nh t xem nh l i gi i thích v l p trình có c u trúc, m t nhân t quan tr ng trong thi t k mô un trong vi c sinh ch A) L p trình có c u trúc có ngh a là ch ng trình g c cd c.

a ra qui t c vi t t t dòng cho v êc vi t mã

B) L p trình có c u trúc có ngh a là dùng ghi chú m t cách có hi u qu pháp ti n trình ch b ng vi c c chúng. C) L p trình có c u trúc

ng trình? làm cho b n in

làm cho d hi u ph

ng

c mô t b ng ba c u trúc c s "tu n t ", "tuy n ch n" và "l p"

D) L p trình có c u trúc là

t kích c chu n cho mô un ph i là t 50

n 150 b

c.

Q15 Có cú pháp mô t theo c u trúc cú pháp sau ây. Các bi u th c nh -100, 5.3, và +13.07 áp ng cú pháp này.

Ch s

Ch s

Khi ph ng pháp mô t này c dùng, bi u th c nào trong nh ng bi u th c s sau áp ng cho cú pháp c xác nh b i bi u cú pháp sau?

Ch s

A) 5.2E − 07

Q16

Ch s

B) + 1.E4

Ch s

C) − .9 D) 9.89E

u nào trong nh ng u sau ây cho câu tr l i úng cho công th c c mô t d i ây theo kí pháp Ba lan ng c. dây, xy− ch ra r ng y là b tr i kh i x, trong khi xy÷ ch ra th ng c a phép toán xy÷. Công th c: 4 3 5 − ÷

A) −2

B)

−0.2

C)

0.2

D)

0.5

E)

5

Q17 Phát bi u nào trong các phát bi u sau là úng khi gi i thích v Java? A) Nó là giao th c truy n thông

c dùng trên Internet.

B) Nó là trình duy t cho Internet. C) Nó là ngôn ng l p trình h

ng

it

ng.

D) Nó là k thu t vi t mã cho d li u nh m u t nh.

Q18 Phát bi u nào trong các phát bi u sau là ph ng pháp sinh tr ng h p ki m th trong ki m th h p tr ng? A)

th nhân qu

c dùng

130

B) Ph

Ch

ng 1 Phát tri n h th ng

ng pháp thi t k th c nghi m

C) Bao ph

u ki n

D) Phân ho ch t

ng

ng

Q19 Ki m th nào trong nh ng ki m th sau là thích h p nh t

c dùng trong phân tích giá

tr biên? A) Các giá tr c c

i và c c ti u

B) Các giá tr c c

i và c c ti u, và nh ng giá tr c ng 1 vào các giá tr này

C) Giá tr c c ti u và giá tr

ó c ng v i 1

D) Giá tr c c

ó c ng v i 1

Q20

i và giá tr

duy trì ch t l ng c a tài li u thi t k , các cu c h p ki m m c ti n hành trong ng pha phát tri n. Phát bi u nào trong nh ng phát bi u sau là thích h p nh t xem nh gi i thích cho vi c giám nh, m t k thu t ki m m?

A) Ki m nhi m.

m xem nh m t toàn th

B) ki m th c t .

c ti n hành v i t ng thành viên l n l

m, m t ph n c a ph n m m ích

t gi vai trò trách

c t o ra b ng th c nghi m r i

c th c hi n

C) Các kho n m c c ki m m c l a ch n tr chóng b ng vi c ki m t ng kho n m c m i lúc.

c. Sau ó tài li u

D) Ng

m làm ch t ch cu c h p ki m

i có th m quy n v tài li u thi t k

c ki m

c ki m

m nhanh m.

Q21 M i quan h gi a s kho n m c ã

c S l i tích l y

B)

The accumulated number phát hi n of bugs detected

A)

The accumulated S l i tích l number y c of bugsphát detected hi n

c ki m th và s l i tích lu c dùng nh kho n c qu n lí ki m tra tình tr ng ch t l ng c a ti n trình ki m th . th nào trong nh ng th sau ch ra r ng ch t l ng ang tr nên n nh?

các m c ang c ki m tra The number of items having been tested

The number of items having been tested các m c ang c ki m tra

Q22 Phát bi u nào trong phát bi u sau CASE?

number SThe l iaccumulated tích l y c of bugs detected phát hi n

D)

SThel accumulated i tích l y number c of bugs detected phát hi n

C)

các m c ang c ki m tra The number of items having been tested

The number of items having been tested các m c ang c ki m tra

c phân lo i là ch c n ng th

ng l u c a công c

1.9 Bài t p

A) Ch c n ng phân tích ch

ng trình ngu n

B) Ch c n ng phân tích và

nh ngh a h th ng

131

C) Ch c n ng h tr ki m th D) Ch c n ng sinh ch

ng trình t

ng

E) Ch c n ng qu n lí d án

Q23 Các

c tr ng ch t l ng ph n m m bao g m tin c y, tính s d ng, tính b o trì và tính kh chuy n. V y, phát bi u nào trong các phát bi u sau gi i thích cho tin c y?

A) Nó ch ra các thao tác có th

c làm ch d dàng th nào.

B) Nó ch ra li u các ch c n ng c yêu c u cho ph n m m bao gi c ng có th thông th ng theo nh ng u ki n ã c ch nh không. C) Nó ch ra m c máy tính khác.

c as a

i tr nên c n thi t khi ph n m m

D) Nó ch ra m c

d dàng theo ó các yêu c u s a

i t ng

c b o trì

c dùng trong m t môi tr

i dùng có th

ng

c gi i quy t.

Q24 Có m t d án

c mô t b ng bi u PERT sau. Kí hi u trên t ng m i tên ch ra tên công vi c, trong khi con s ch ra s ngày c n cho công vi c ó. Ngày b t u s m nh t cho công vi c H là gì? Gi s r ng ngày b t u c a d án là ngày 0. D 2

G

4

A E

1

d H

B F 3

A)4

B)5

6

C)6

d: công vi c ph 5

D)7

E)8

Q25 Phát bi u nào trong nh ng phát bi u sau là thích h p nh t tr ng c a h th ng t ng

l y làm mô t cho các i l p trình chính so v i h th ng phân c p?

A) Kh i l ng tr ng trách c a ng ng i l p trình chính.

i lãnh

c

o trong h phân c p là n ng h n trong h th ng t

B) H th ng phân c p ít thích h p cho các h th ng l n h n là h th ng t ng chính.

i l p trình

C) Trao chính.

i l p trình

i bên trong t h th ng phân c p là d dàng h n trong h th ng t ng

D)

H th ng t ng

i l p trình chính không c n ng

i l p trình d phòng.

E)

H th ng t ng

i l p trình chính c n m t th th .

2

n hành và b o trì h

th ng

c ích c a ch

ng

Ng i ta g i "v n hành" th c t là cho ch y h th ng ã phát tri n, còn công vi c gi i quy t các v n trong v n hành c g i là "b o trì". ây là nh ng vi c c n t i liên t c cho i khi h th ng b lo i b , áp t gánh n ng cho k s x lí thông tin. Ch ng này nêu ra i c ng v v n hành và b o trì xét th ng nên c phát tri n th nào, và làm gi m gánh ng v n hành và b o trì nhi u nh t có th c. •

i c ng v v n hành và n i dung c a t ng kho n m c qu n lí. ‚ i c ng v b o trì, và các ki u và n i dung c a công vi c b o trì.

2.1 V n hành h th ng

133

Gi i thi u n hành và b o trì h th ng t o nên pha cu i cùng c a vòng i ph n m m. Ng i ta quan tâm t i pha này lúc h th ng c phát tri n th c t ang ch y, chi m ph n l n nh t c a vòng i ph n m. Do ó, ta s th y s khác bi t l n gi a h th ng a ra vi c v n hành và b o trì hi u qu v i th ng cung c p vi c v n hành và b o trì kém hi u qu . t c v n hành và b o trì hi u qu , làm k ho ch cho chúng sau khi h th ng ã c phát tri n là quá tr . Các bi n pháp cho v n hành và b o trì nên c a vào trong n l c phát tri n h th ng. Trong ch ng này, n i dung c a v n hành và b o trì hành h u hi u và các k ho ch b o trì.

2.1

c d y nh m m c ích chu n b cho v n

n hành h th ng

n hành h th ng c th c hi n d a trên các chu n d ch v v n hành. Các kho n m c qu n lí c n cho v n hành h th ng bao g m: -

Qu n lí tài nguyên - Qu n lí v n - Qu n lí ti n nghi - Qu n lí an ninh - Qu n lí hi u n ng - Qu n lí chi phí

2.1.1

Qu n lí tài nguyên

Qu n lí tài nguyên chi m v trí quan tr ng trong các kho n m c qu n lí v n hành. nguyên h u hi u, c n ph i có tri th c úng v tài nguyên c n cho v n hành.

dùng tài

Tài nguyên h th ng bao g m: -

Tài nguyên ph n c ng - Tài nguyên ph n m m - Tài nguyên d li u - Tài nguyên m ng

(1) Qu n lí tài nguyên ph n c ng Qu n lí tài nguyên ph n c ng ch ra vi c qu n lí máy tính và các thi t b ngo i vi c a chúng. Tài nguyên ph n c ng ph i c b o trì úng.

134

Ch

ng 2 V n hành và b o trì h th ng

Th c t i, nh ng nhà qu n lí v n hành nên xác nh n r ng tài nguyên c dùng có hi u qu b ng vi c ki m tra các trang thi t b ph n c ng có c s d ng hay không. Bên c nh ó, n u tìm th y có th t th ng, thì ph i xem xét cách b trí l i tài nguyên ph n c ng phân ph i t i l ng t t h n. Khái ni m c s là dùng tài nguyên có hi u qu làm t ng t l v n hành c a t ng thi t b ph n ng ngang nhau. Cu c i c a tài nguyên ph n c ng c ng nên c tính t i. Nói chung, trang thi t b dùng quá m t th i kì nào ó th ng r t có th gây ra v n th ng xuyên h n. Xem xét vi c thay th các thi t b ng cách ki m tra t l phát sinh v n là m t kho n m c quan tr ng trong qu n lí tài nguyên ph n c ng. Trong qu n lí tài nguyên ph n c ng, d li u sau ng và phân tích u n: -

Hi u n ng áp ng

-

Kh n ng x lí (s kho n m c

c thu th p và k t qu c a chúng nên

c

c

c x lí trên m i gi )

(2) Tài nguyên ph n m m Qu n lí tài nguyên ph n m m ch ra vi c qu n lí ch ng trình ang ch y trong h th ng. Ng c v i tài nguyên ph n c ng, nhi u b ph n c a tài nguyên ph n m m là không th y c. Do ó, gi các chu n xác nh tr c là quan tr ng cho vi c qu n lí. •

Qu n lí th vi n

Các kho n m c

c

a vào qu n lí th vi n bao g m:

i th vi n (k c th vi n d phòng)

c l u gi v m t v t lí ph i

li u phiên b n trong th vi n ph i a cùng ph n m m). Th vi n nên ‚

c làm rõ ràng.

c qu n lí (Ph i tránh cùng t n t i các phiên b n m i và c

c b o v (v an ninh và ch ng vi rut).

Ng n ng a vi c dùng trái phép

Các bi n pháp sau ây nên

c tính t i

Li u vi c sao chép b t h p pháp có Cách th c tài nguyên ph n m m

ng n c n vi c s d ng trái phép tài nguyên ph n m m:

c th c hi n không hay không nên c s d ng nên

c qu n lí.

c qu n lí.

(3) Qu n lí tài nguyên d li u Qu n lí tài nguyên d li u ch ra vi c qu n lí và u ch nh d li u trong h th ng t m i quan m a t ch c. B n thân ng i dùng qu n lí nhi u d li u. Tuy nhiên, m c ích c a qu n lí tài nguyên li u là qu n lí d li u này m t cách h th ng, và l a ra d li u quan tr ng cho vi c qu n lí c bi t nh m hoàn thi n an ninh. Trong nhi u h th ng ngày nay li u trên c s v n hành nên Nh ng -

u sau ây nên

u có s d ng c s d li u. Do ó, vi c qu n lí tài nguyên c s c tính t i.

c th c hi n trong qu n lí tài nguyên d li u:

Hoàn thi n an ninh m b o an ninh (ng n ng a s d ng trái phép)

2.1 V n hành h th ng

-

135

Qu n lí có h th ng tài nguyên d li u

Thêm vào ó, ki m toán d li u, c ti n hành kh o sát và phân tích các ph ng pháp th c thi qu n lí tài nguyên d li u và th c hi n vi c qu n lí m c hoàn h o cao h n, là m t kho n c quan tr ng.

(4) Qu n lí tài nguyên m ng Không ph i nói quá r ng h th ng máy tính ngày nay bao g m c vi c c n i v i m ng l i. Trong qu n lí tài nguyên m ng, các trang b t o nên m ng, nh CCU (Communication Control Unit - n v ki m soát truy n thông, DCE (Data Circuit Terminating Equipment - thi t b cu i m ch d li u), v.v. c qu n lí. Vi c qu n lí tài nguyên m ng v c b n c th c hi n d i qu n lí ph n ng. Tuy nhiên, i v i các m ch truy n thông, vi c gi i quy t các m ch ch n ng, bên c nh ch x ng s ng, c ng còn c k t i. Do ó, t ch c qu n lí bao g m các công ti vi n thông ng ph i c thi t l p.

2.1.2

Qu n lí v n

Ng i ta mong mu n r ng không v n nào xu t hi n trong v n hành h th ng. Tuy nhiên, trong th c t không có h th ng nào mà không có v n xu t hi n. Do ó, m t khía c nh quan tr ng là th ng có th c khôi ph c nhanh chóng th nào sau khi v n xu t hi n. Vi c qu n lí v n là v các bi n pháp c n c th c hi n khi có v n xu t hi n trong h th ng. Các th t c chu n c n -

c tính t i khi v n

xu t hi n là nh sau:

Tìm và báo cáo tr c tr c - T o ra báo cáo tr c tr c - Phân tích tr c tr c - Làm vi c khôi ph c t m t v n - Công vi c ph c h i h th ng

Sau khi vi c ph c h i h th ng c hoàn thành, c n ánh giá xem các bi n pháp ã ti n hành có thích h p hay không và suy ngh v k t qu c a các bi n pháp c n c l y v sau.

(1) Tìm và báo cáo tr c tr c n càng c tìm ra s m, thì tác ng c a nó lên h th ng xem nh m t t ng th s càng nh và càng d l y bi n pháp áp ng. Do ó, tìm ra v n s m nh t có th c, u quan tr ng là luôn luôn ch m nom v d li u c thu th p trong qu n lí tài nguyên và hi u th u tình hu ng v n hành thông th ng. Thêm vào ó, vi c thi t l p m t t ch c cho phép tr c tr c c tìm ra i ng i qu n lí ch u trách nhi m v v n này là quan tr ng.

c báo cáo ngay l p t c

(2) T o ra báo cáo tr c tr c Báo cáo tr c tr c ph i c t o ra ngay khi nh n c m t thông báo r ng tr c tr c ã xu t hi n. Báo cáo tr c tr c có hai công d ng. M t là phân tích v n và l y bi n pháp úng n và ngay p t c; và hai là xem nh d li u th ng kê c s d ng ng n c n v n t tr c. Thêm vào ó, vào lúc này, vùng b

nh h

ng b i v n

c ng

c nh n di n và l u ý

c t o ra

136

Ch

ng 2 V n hành và b o trì h th ng

cho nh ng b ph n có liên quan. Nói riêng, nh ng v n c coi nh có nh h ng l n t i s v n hành c a h th ng thì c n s h tr cho công tác khôi ph c l i t v n này. Do ó, vi c l u ý ngay p t c là b n ch t.

(3) Phân tích tr c tr c u tra các nguyên nhân c a v n , vi c phân tích c ti n hành trong nh ng tình hu ng có xu t hi n v n . u tra nguyên nhân, c n dùng t i d li u nh t kí vào lúc v n xu t hi n và n in x ra v tr ng thái lúc ó. Nhi u nguyên nhân c a v n ph n c ng c tìm th y b ng nh ng ph ng ti n này. Tuy nhiên, v i các v n liên quan t i ph n m m, vi c tìm ra nguyên nhân ôi khi t n nhi u th i gian. Trong tr ng h p nh v y, các bi n pháp t m th i có th c dùng, còn vi c tìm ki m nguyên nhân th c s c b l i v sau Các ph không -

ng pháp sau ây c dùng nh các bi n pháp, n u nh d li u nh t kí và d li u in ra tìm ra nguyên nhân: Tình hu ng khi v n

M t bi n pháp c các d li u chi ti t.

xu t hi n

c sinh l i m t cách nhân t o.

c ti n hành, n u nh ng tr c tr c t

Làm rõ nguyên nhân c a v n

ng t l i xu t hi n, cho phép thu

t o kh n ng ng n ng a s xu t hi n c a v n

t

ng t l n n a.

(4) Làm vi c ph c h i t m t v n a trên nguyên nhân c a v n , các ph ng pháp ph c h i h th ng c xác nh và các thao tác ph c h i c th c hi n. Các ph ng pháp này tu thu c nhi u vào nguyên nhân v n . •

Tr c tr c ph n c ng

Thi t b d phòng

c

a vào s d ng.

Các thi t b có v n các thi t b này). ‚

c cô l p ra. Sau ó, chúng

Tr c tr c ph n m m

-

Ph n m m

-

Ph n m m phiên b n c

-

Vi c s a

ƒ

c s a ch a (ch ng h n, b ng vi c ch t o

c kích ho t l i. i

c khôi ph c th vào ch ph n m m phiên b n hi n th i.

c th c hi n cho ph n m m hi n t i.

Tr c tr c d li u

-

D li u gây ra v n

c lo i b hay s a

-

Các thao tác Roll-back hay roll-forward

i. c th c hi n.

Thêm vào ó, vi c gìn gi các báo cáo v công tác khôi ph c ã c th c hi n nh th nào s t o kh n ng dùng l i chúng nh nh ng t li u xem xét các bi n pháp cho các v n t ng t s xu y hi n v sau.

2.1 V n hành h th ng

137

(5) Công vi c khôi ph c h th ng th ng có các thao tác b d ng l i c khôi ph c. Nó c ki m tra xem li u công vi c khôi ph c t m t v n có làm cho h th ng v n hành bình th ng hay không. Sau ó h th ng c khôi ph c b ng các d ch v thông th ng c cung c p l i. Tu theo cách •

c dùng

khôi ph c t m t v n

, các nguyên nhân sau c ng nên

Tr c tr c ph n c ng

u sau ây nên phòng:

c xét t i, n u vi c khôi ph c

c ti n hành b ng cách dùng ph n c ng d

-

Hi u n ng so v i ph n c ng chính

-

Công vi c khôi ph c khi vi c s a ch a ph n c ng chính

‚

c hoàn t t

Tr c tr c ph n m m

u sau ây nên ph n m m c h n:

c tính t i, n u vi c khôi ph c

c ti n hành b ng vi c dùng m t phiên b n

-

Lo i b trong m c ch c n ng s n có (nh các d ch v s n có)

-

Gi i h n vi c dùng khi tính t i kh n ng áp ng.

ƒ

Tr c tr c d li u c sau nên

-

c tính t i:

c xét t i, n u d li u úng:

D li u úng là nh t quán v i d li u không úng.

Công vi c khôi ph c h th ng ti p t c cho t i khi t t c các ch c n ng c a h th ng y .

2.1.3

c khôi ph c

Qu n lí ti n nghi

v n hành m t h th ng máy tính, ti n nghi và trang b c a trung tâm máy tính ph i c b o trì trên m t m c ch t l ng nào ó. Xem nh chu n thi t l p v các ti n nghi và trang thi t b , B Công nghi p, th ng m i và Kinh t Nh t B n (tr c ây là b Công nghi p và th ng m i qu c ) ã t ra b n h ng d n mang tiêu "Các chu n cho vi c o an toàn h thông tin." Trong các ho t ng u tra (thi t k ) v trang thi t b , ba khía c nh v tin c y, tính m r ng c và chi phí ph i c tính t i. Liên quan t i tính m r ng c, thi t k ph i bao g m các l trong vi c xét c t i nh ng ti n b m i ây v công ngh và các bi n thiên c a các nhân t ngoài. Các ti n nghi c n xem xét trong v n hành h th ng bao g m nh ng -

Các ti n nghi liên quan t i ngu n - Các ti n nghi u hoà nhi t - Các ti n nghi ng n ng a th m ho - Các ti n nghi ng n ng a t i ph m - Các ti n nghi c t gi

n

u sau:

138

Ch

ng 2 V n hành và b o trì h th ng

(1) Qu n lí liên quan t i ngu n th ng máy tính không th v n hành các ti n nghi liên t c cung c p ngu n n •

Ngu n

n c n u thi u ngu n nh.

n cung c p. Do ó, ph i cung c p

n chính

Thông th ng, m t h th ng c p ngu n th ng m i c dùng làm b c p ngu n chính. Tuy nhiên, t c ch cho vi c c p ngu n n nh an toàn v n c n c yêu c u. Th c t , gi i quy t vi c suy gi m ch t l ng trong n th c p t h th ng c p ngu n th ng m i, các bi n pháp duy trì n th cung c p m c h ng s , k c vi c dùng các ti n nghi c a AVR (B u ch nh n áp t ng), c dùng t i. ‚

Các ti n nghi

n không ti n ích

Ti n nghi n không ti n ích c dùng làm d phòng khi ngu n c p n chính có v n (ch ng n, do n áp ra). Ti n nghi này có th c s d ng làm ngu n c p n chính n u h th ng c p ngu n th ng m i không s n có. Tuy nhiên, th ng nó c s d ng ch khi v n xu t hi n. Do ó, vi c giám nh ki m tra d u máy phát và h ng hóc c a ti n nghi này ph i c ti n hành u n. ƒ

UPS (Uninterrupted Power Supply - Ngu n không ng t)

UPS (ngu n không ng t) t m th i c dùng vào lúc vi c c p n t ngu n n chính b d ng l i cho t i lúc ngu n n chính c b t u l i. UPS c ng óng vai trò bù cho nh ng kho ng ng t ng n trong ngu n c p n chính. „

Các ti n nghi khác • Pin Thông th ng, pin c n p cho t ng thi t b trong khi có ngu n n cung c p. Trong m t s tr ng h p, pin c n p b ng b n p pin hay các ph ng ti n khác c cung c p tách riêng theo thi t b . • Ti n nghi phân ph i ngu n u c ng quan tr ng là giám nh u kì các b ng phân ph i, các c u chì, b o v quá t i và nh ng thi t b khác có liên quan.

(2) Ti n nghi

u hoà nhi t

Ph n l n các thi t b c dùng trong h th ng u sinh ra nhi t khi v n hành. Cho dù nhi t t t ng thi t b là nh , t ng l ng nhi t c sinh ra trong phòng máy tính, n i nhi u thi t b v n hành, l i tr thành l n áng k . Thông th ng, nhi t và mt o u ki n v n hành n nh c xác nh cho t ng ph n thi t b h th ng. Do ó, vi c cung c p ti n nghi u hoà nhi t là quan tr ng duy trì u ki n làm vi c úng. Có hai ki u ti n nghi u hoà nhi t : ki u t p trung và ki u phân tán. V i ki u t p trung, m t máy u hoà l n c l p t trong trung tâm máy tính, ki m soát nhi t c a toàn b phòng. Ki u ti n nghi u hoà này òi h i không gian l p t nh . Tuy nhiên, m t khi ti n nghi u hoà này h ng, thì s v n hành c a c trung tâm nh m t toàn th có th b d ng l i. Tuy nhiên v i ki u phân tán, máy u hoà c trang b theo t ng thi t b . Do ó, ki u ti n nghi này cung c p tính m ng cao và c ng v n có giá tr khi vi c h ng ngu n c phân tán, c c b . Tuy nhiên, ki u này có i kém h n v tính hi u qu c a u t so v i ki u t p trung. Thi t b làm l nh b ng n

c có th

c dùng cho m t ti n nghi sinh ra nhi u nhi t, nh máy tính

2.1 V n hành h th ng

139

ch l n. Ngày nay, nhi u thi t b sinh ít nhi t và có th c dùng trong môi tr ng v n phòng bình th ng. K t qu là vi c dùng các ti n nghi u hoà s có th b gi i h n cho các ti n nghi trung tâm.

(3) Ti n nghi phòng ng a th m ho Vi c ho t ng n nh c a h th ng òi h i dùng các ti n nghi phòng ng a th m ho trong tr p có th m ho , nh cháy, ng t, v.v... Các ti n nghi ng n ng a th m ho bao g m nh ng sau: •

ng u

Ti n nghi phòng cháy

Ti n nghi phòng cháy bao g m các báo ng cháy (ki m c m bi n nhi t và ki u c m bi n khói) và thi t b d p cháy. H th ng bình phun không th c dùng nh thi t b d p l a trong các ti n nghi trung tâm. Do ó, thi t b d p l a dùng halogen hay khí CO2 c dùng thay th . Ki u b d p l a cho các ám cháy do n gây ra là khác v i ám cháy thông th ng. Do ó, vi c luy n t p d p l a nên c ti n hành u n. ‚

Ti n nghi ch ng

ng

t

Xem nh bi n pháp tr c ti p ch ng ng t, nên dùng cách g n c nh các thi t b vào các then gi ch t, hay thi t b ch ng lung lay, và dùng thi t b h p thu rung ng. Tuy nhiên, u áng s khi ng t là ám cháy ph . phòng ng a ám cháy ph , c n dùng thi t b c t ngu n b ng c m bi n rung ng. ƒ

Thi t b báo kh n c p

Khi th m ho xu t hi n, vai trò c a thi t b báo kh n c p công b thông tin úng là r t quan tr ng. Ti n nghi ng n ng a th m ho không c dùng trong nh ng lúc thông th ng. Do ó, vi c ti n hành ki m tra các ti n nghi này làm vi c trong tr ng h p kh n c p mà không có h ng hóc là quan tr ng. ng th i, u mong mu n là cung c p ra m t c ch (nh vi c rèn luy n v th m ho ) ki m tra các bi n pháp c n ti n hành trong tr ng h p kh n c p c ng nh các bi n pháp truy n thông và các ng ti p xúc.

(4) Ti n nghi ng n ng a t i ph m Ti n nghi ng n ng a t i ph m là b o v h th ng kh i s e do do con ng i gây ra nh ánh p thông tin và các ho t ng phá ho i. Vì s de do do con ng i gây ra c em t i t ng i ngoài, nên các ti n nghi này, trong nhi u tr ng h p, là ng n c n vi c i vào c a nh ng ng i nh v y. •

Thi t b ki m soát vào/ra

Thi t b ki m soát vào/ra cho phép ng i qu n lí i vào và ra t m t ti n nghi trung tâm. nh n di n li u m t ng i có quy n vào hay ra kh i ti n nghi trung tâm, vi c xác th c v ng i này c th c hi n b ng m t hi u hay nhi u m t hi u, b ng th vào/ra, nh th t hay th IC, d u tay, ti ng nói hay m u võng m c. u c ng quan tr ng n a là qu n lí nh t kí vào/ra (tên c a ng i vào hay ra kh i trung tâm và th i gian vào/ra c a h . Bi n pháp này là hi u qu ng n ng a nh ng e do do con ng i gây ra, nh ng ng i có quy n vào trung tâm).

140

Ch

ng 2 V n hành và b o trì h th ng

‚

B giám sát

giám sát c trang b quan sát m t ti n nghi trung tâm tìm ra ng i áng ng và ng n ng a nh ng ng i này vào ti n nghi ó. B giám sát c ng c l p t bên trong m t ti n nghi ki m tra li u có ng i v i hành vi áng ng hay không. Tr c ây nhi u b giám sát ph i l p t, i vì các b giám sát t nh ã c dùng. Tuy nhiên, nhi u b giám sát dùng ng kính r ng và có nhi u ch c n ng, k c chuy n ng theo h ng và ch c n ng phóng to nh , g n ây ã tr nên có n. Do ó, có th trông i m t hi u qu v i m t s nh các b giám sát c l p t.

(5) Ti n nghi l u gi Cho dù ch c n ng an ninh m c cao nh t c dùng ng n ng a d li u kh i b ánh c p, chúng n là vô ngh a n u b n sao l u hay d li u nào ó khác b l y ra d dàng. Ph i d n s chú ý y i các ti n nghi c t gi b n sao l u và các d li u a ra khác c a h th ng. Ti n nghi l u gi dành cho vi c l u gi các d li u quan tr ng. Do ó, ti n nghi này ph i trang b v i các ch c n ng phòng ng a th m ho , nh các ch c n ng ch ng cháy hay ch ng n bên c nh ch c n ng an ninh c cung c p ng n ng a vi c n tr m.

c c,

c b n, ti n nghi l u gi ph i c xây d ng t i ch xa v i ti n nghi trung tâm. Thêm vào ó, ki m soát vào/ra ph i c ti n hành theo cùng cách nh v i ti n nghi trung tâm.

2.1.4

Qu n lí an ninh

c ích c a qu n lí an ninh là tin trong v n hành h th ng. Qu n lí an ninh bao g m nh ng - Qu n lí ng i dùng

ng n ng a vi c s d ng h th ng trái phép và vi c dò r thông u sau.:

- Qu n lí truy nh p - Qu n lí vi c dùng Công ngh -

n hình

c dùng bao g m:

M t mã hoá

(1) Qu n lí ng

i dùng

Vi c qu n lí ng i dùng c a h th ng thi t l p nên c s cho t t c vi c qu n lí an ninh. dùng h th ng, c n ph i có tên ng i dùng user ID do ng i qu n tr h th ng c p. user ID là thông tin c trao cho t ng ng i dùng v i m c ích t o kh n ng ki m tra tính xác th c c a quy n ng i dùng trong vi c dùng h th ng và vi c hi u rõ tr ng thái s d ng c a ng i dùng. qu n lí ng

i dùng user ID, c n xét t i các vi c sau:

Ch s hi u ID c a ng i dùng c n thi t m i c c p. User IDs ã tr nên không c n thi t nên c xoá i s m nh t có th c ng n c n vi c dùng trái phép các ID ó. Vi c dùng chung user ID ph i b c m. ID khác nhau ph i phát tri n. l ph

ng b có th m quy n

t user ID nên nh nh t có th

t hi u xác th c ng i dùng c ng ph i ng ti n xác th c ng i dùng.

c c p, ngay c cho t ng thành viên c a c.

c qu n lí. M t hi u

c s d ng r ng rãi nh t nh

2.1 V n hành h th ng

qu n lí m t hi u, nh ng

u sau c n

141

c xét t i:

Nên khuy n khích dùng m t hi u không th d dàng oán ra. Ng i qu n lí ph i ki m tra m t hi u u n, và yêu c u thay i n u phát hi n m t hi u cho phép d dàng oán ra. Nên cung c p c ch thay chúng.

i m t hi u

u

n, ch ng h n, b ng vi c gi i h n th i h n h p l cho

c an toàn c a t p t ng ng v i m t hi u ph i c t ng lên b ng vi c dùng m t mã hoá hay các ph ng ti n khác. Bên c nh ó, ph i c m tham chi u v các t p này t nh ng ng i dùng chung.

(2) Qu n lí truy nh p Trong qu n lí truy nh p, nh ng quy n truy nh p khác nhau có th c thi t l p cho t ng ng i dùng. B ng vi c làm nh v y, ngay c v i nh ng ng i dùng c a cùng m t h th ng, thông tin và/ho c d ch v s n có có th c t m t cách khác nhau, d a trên v trí c a ng i dùng.

(3) Qu n lí vi c dùng Trong qu n lí vi c dùng, vi c thu th p d li u s d ng v h th ng làm t ng m c th ng nh m t t ng th . li u -

c thu th p bao g m nh ng

Tên ng i dùng (user ID) - Ngày dùng - Th i gian dùng (th i gian

an ninh c a h

u sau:

ng nh p/ ng xu t)

- Thi t b cu i c dùng - H th ng c dùng - Tài nguyên

c dùng

(4) M t mã hoá Bí m t c a công ti c h th ng gi i quy t nên c m t mã hoá i. Mong mu n nh t là các d li u th ng trú trong h th ng u

2.1.5

ng n c n chúng kh i b thay c m t mã hoá.

Qu n lí hi u n ng

t m c ích trong vi c qu n lí hi u n ng c a s v n hành h th ng là ki m tra xem li u các ch v c cung c p cho ng i dùng có áp ng v i các chu n c yêu c u hay không. ng th i, vi c tìm ra s suy gi m hi u n ng c c b d n t i vi c ng n ng a h ng hóc h th ng. Các kho n m c c n

c qu n lí bao g m:

-

Th i gian áp ng và th i gian quay vòng

-

Hi u su t

-

Th i gian có s n (th i gian b t

-

S t i a các thi t b cu i v n hành

u và th i gian k t thúc)

142

Ch

ng 2 V n hành và b o trì h th ng

-

Ch t l

ng c a d li u ra

-

SLA (Service Level Agreement tho thu n m c

d ch v ) c a m ng

Vi c thu th p và phân tích nh ng d li u này t o kh n ng cho ng ng trông i i v i h th ng có c duy trì hay không.

i ta xác

nh xem li u hi u

Nh ng phàn nàn c a ng i dùng c ng nên chú ý, b i vì v ti m n ng nó có th ch a s suy gi m hi u n ng, u không th c nh n di n b ng vi c o n gi n. Thêm vào ó, nh ng thay i trong các nhân t ngoài (nh vi c t ng s các giao tác) có th làm cho không th duy trì c hi u n ng h th ng tr phi ti n hành bi n pháp nào ó. Vi c qu n lí hi u ng c ng nên c dùng m t cách th ng l t o kh n ng d oán s xu t hi n c a nh ng tình hu ng nh v y, và cho phép a ra nh ng ngh v thi t b m i và thay i phiên b n ph n m.

2.1.6

Qu n lí chi phí

Vi c v n hành h th ng t nhiên ng ý t i chi phí. Qu n lí chi phí là r t quan tr ng cho xí nghi p trong vi c tìm ki m l i nhu n, và do ó ph i xem xét t i nó. Do ó, vi c thu th p d li u chi phí, và vi c c t gi m nh ng chi phí không c n thi t nhi u nh t có th c là quan tr ng trong vi c cho h th ng ch y. TCO (Total Cost of Ownership - T ng chi phí c a quy n làm ch ) phí c phân lo i thành hai kho n sau. -

Chi phí kh i

-

Chi phí v n hành

(1) Chi phí kh i

u

u

Chi phí kh i u là chi phí m t l n trong pha thi t n hành h th ng c b t u. Các ki u chi phí kh i

c dùng cho vi c qu n lí chi

t h th ng, và không

c sinh ra sau khi vi c

u bao g m:

-

Chi phí mua thi t b (thi t b h th ng, thi t b m ng, thi t b cu i, v.v.)

-

Chi phí mua ph n m m (ph n m m c s , gói ph n m m, v.v.)

-

Chi phí phát tri n ph n m m

Nh ng chi phí này không ph i bao gi c ng c sinh ra. Ch ng h n, chi phí mua thi t b là không n i v i thi t b thuê. Do ó, nên có xem xét c n th n v nh ng chi phí này cho vi c thi t l p h th ng.

(2) Chi phí v n hành Chi phí v n hành tr thành c n thi t m t khi h th ng i vào v n hành. Nó là chi phí th c sinh ra u kì và c nh. Các ki u c a chi phí v n hành bao g m: -

Chi phí thuê thi t b (thi t b h th ng, thi t b m ng, thi t b cu i, v.v.)

-

Phí mua b ng s d ng ph n m m (ph n m m c s ,gói ph n m m, v.v..)

ng xuyên

2.1 V n hành h th ng

-

Chi phí b o trì (v b o trì ph n c ng và ph n m m)

-

Chi phí b o trì thi t b (chi phí truy n thông s ng, chi phí s

-

Chi phí có th tiêu

-

Chi phí nhân s

143

i và ánh sáng)

c

Chi phí v n hành c phân lo i thành chi phí c nh, c sinh ra th ng xuyên, và chi phí l u ng và chi tiêu ph thu c vào hoàn c nh. Chi phí l u ng và chi tiêu nên c qu n lí trên c s hàng tháng, tìm ra s khác bi t gi a d li u th c và ngân sách. Sau ó, các bi n pháp úng c th c hi n, n u c n. Ph ng pháp tính c c có th c a vào trong ó ng i dùng (t ch c ng i dùng) tr chi phí n hành. Ph ng pháp tính c c bao g m ph ng pháp c p phát t l , trong ó chi phí cc p tu thu c vào kh i l ng s d ng, và ph ng pháp c p phát c s mà theo ó kh i l ng cc p là c xác nh tu theo t l l i nh ân thu c b i vi c dùng h th ng.

2.1.5

Vi c qu n lí v n hành khác

(1) V n hành h th ng Theo quan

m s d ng, h th ng ph i

c v n hành v i vi c xét t i nh ng

u sau:

Cung c p tài li u v n hành, mô t ph ng pháp v n hành h th ng và các th t c v n hành. - Cung c p phát bi u v ki m soát công vi c (l p l ch công vi c) t o kh n ng x lí t -

ng công vi c. Cung c p vi c o tính toàn v n và

i v i vi c

a d li u vào bên c nh vi c qu n lí

a vào

a ra d li u.

(2) Công c v n hành h th ng Các công c v n hành h th ng a d ng dàng nh t có th c. Các công c v n hành h th ng -

Công c cho phép toán t - Công c giám sát

c dùng

làm cho v n hành h th ng

c trôi ch y và

n hình bao g m: ng

- Công c chu n oán.

(3) Chuy n d ch h th ng Vi c chuy n d ch ngh a là công vi c chuy n v n hành c a h th ng t m t phiên b n c sang phiên n m i. Vi c chuy n d ch h th ng c ti n hành v i nh ng th t c sau: -

Chu n b k ho ch chuy n d ch - Chu n b tài li u th t c chuy n d ch - Th c hi n vi c chuy n d ch - Ki m th v n hành - Chuy n sang pha v n hành (công vi c

c k t c)

144

Ch

ng 2 V n hành và b o trì h th ng

Trong công tác chuy n d ch, chú ý ph i c d n vào vi c qu n lí d li u phiên b n. Trong các h th ng x lí phân b , công vi c chuy n d ch có th m t nhi u ngày. Trong nh ng tr ng h p nh y, ph i ki m tra xem li u có th v n hành mà không gây tr c tr c gì trong khi các phiên b n c và i cùng c s d ng hay không.

2.2 B o trì h th ng

2.2

145

o trì h th ng

"V n Y2K" ã h p d n nhi u s chú ý c a ngành công nghi p ph n m m. u này là vì các ch ng trình, v n v n hành bình th ng cho t i cu i n m 1999, có th sinh ra l i khi t i n m 2000. Không c n ph i nói, ph n m m này ph i s a l i tr c khi l i b t ra, nh ng l i không d phát hi n ra ch ng trình c n vi c s a ch a t m t kh i l ng kh ng l ph n m m. Tuy nhiên, ây là v n ph i c gi i quy t. Do ó, ph n m m giúp gi i quy t v n này ã c phát tri n và a ra th tr ng. V n Y2K này ã có m t tác ng lên các k s x lí thông tin nh l i c nh báo v khó kh n c a công vi c b o trì. Kh i l ng công vi c b o trì ã t ng lên n m n ti p n m kia; v i chi phí b o trì bây gi chi m t i 60 n 70 ph n tr m c a chi phí cho toàn b cu c i c a h th ng. c th nh t i phó v i nh ng tình hu ng này là làm n gi n hoá công vi c b o trì. Vi c n gi n hoá công vi c b o trì là m t trong nh ng bi n pháp tr c ti p a t i vi c gi m áng k chi phí phát tri n. tt i u ó, vi c trao i ch t ch và ti p xúc th ng xuyên v i ng i dùng và vi c xác nh các bi n pháp c n ti n hành khi tr c tr c xu t hi n, và t o ra các tài li u s d ng mô các chi ti t ng n ng a tr c tr c là u quan tr ng. ng là phát tri n h th ng d b o trì ch a r t ít khi m khuy t, và t o kh n ng gi i quy t khác nhau c trông i trong t ng lai.

o trì là gì? sau ây nh

c v trong

V n hành và b o trì

Ki m th

L p trình

c phát tri n theo mô hình thác

Thi t k trong

Thi t k ngoài

L p k ho ch c s

t h th ng qui mô l n ph n l n Hình 2-2-1: Hình 2-2-1 Mô hình thác

ng trình

2.2.1

Thi t k ch

u lí t các v n

n hành th c t c a h th ng ã phát tri n c b t u sau khi các ki m th v n hành th u áo ã hoàn t t. Tuy nhiên, h th ng (ch ng trình) ph i c s a l i n u phát hi n ra l i còn n trong th ng, hay khi ng i dùng yêu c u thay i c t h th ng. Công vi c liên quan t i nh ng s a ch a và thay i này c g i là b o trì (xem Hình 2-2-2).

146

Ch

ng 2 V n hành và b o trì h th ng th ng m i

th ng c

Hình 2-2-2 B o trì

i

i b lo i tr o trì

Thay

2.2.2

Các c t b thay i

i các ct

m quan tr ng c a công vi c b o trì

o trì là công vi c quan tr ng bao g m vi c khôi ph c h th ng v tr ng thái bình th ng b ng vi c s a ch a l i, gi i quy t linh ho t các yêu c u thay i c a ng i dùng. Công vi c b o trì nào ó c c n t i ngay t c kh c sau khi hoàn thành vi c phát tri n. Tuy nhiên, m t s vi c v n còn c òi h i vài n m sau ó. Thêm vào ó, nh ng s a i ph i c ti n hành cho h th ng hi n có. Do ó, công vi c này bao g m nhi u r i ro, òi h i nhi u s quan tâm (xem Hình 2-2-3). Bên nh ó, nh ã mô t trên, chi phí cho vi c b o trì và kh i l ng công vi c b o trì ã c gi i c t ng lên qua t ng n m. Tr c khi b t u công vi c b o trì, vi c u tra k càng, xem xét các m sau, c n ph i c ti n hành: < Các v n c n c xem xét cho công vi c b o trì> - Các yêu c u s a i c a ng i dùng có h p lí không? - Ng i dùng khác có b nh h ng không? - C u hình h th ng có c n ph i thay i không? Nói riêng, phép ki m th các h th ng khác không Hình 2-2-3

a

ki m tra xem li u vi c s a i do công vi c b o trì có nh h c g i là "ki m th rà l i - regression test."

i h th ng hi n có

p

p

Thành công

Các ch ng trình b thay i

p t m th i

p t m th i

Các ch ng trình b thay i

p chính

pc

Chuy n t i các ho t ng c th c thi n theo các th t c c nh tr c sau khi công vi c b o trì c hoàn thành

nh

ng t i

2.2 B o trì h th ng

147

Trong ví d c a Hình 2-2-3, cái ra t vi c x lí dùng các ch ng trình ã s a c l u gi trong t p m th i, thay vì vào t p chính. Sau khi c xác nh n r ng t p t m th i v n hành bình th ng, cái ra này c truy n cho t p chính c dùng trong v n hành th c t . Hình 2-2-3 ch ra m t ví d v công vi c b o trì nên

2.2.3

c ti n hành c n th n.

Chi phí b o trì

Hình 2-2-4 ch ra ng cong d ch chuy n c a Boehm. chi phí b o trì chi m trong toàn b chi phí phát tri n.

ng cong này ch ra t l theo n m c a

Hình 2-2-4

ng cong d ch chuy n a Boehm

Ph n c ng

T l chi phí

Phát tri n

o trì

(N m)

Tr c ây chi phí ph n c ng là tr i. Tuy nhiên ngày nay chi phí b o trì ã tr nên tr i khi chi phí ph n c ng ã tr nên gi m th p h n. Công vi c b o trì g n nh tr thành c n thi t không tránh kh i. Do ó, chi phí b o trì ph i c rút i nhi u nh t có th c. t t i vi c rút g n này, các v n hành thông th ng ph i c ti n hành d a trên tài li u h th ng c a ng i dùng. Trong tr ng h p tr c tr c xu t hi n, ph i cung c p tài li u mô t cho nh ng tình hu ng ó, nguyên nhân và các bi n pháp i phó.

2.2.4

Nhi m v b o trì

Sau ây, công vi c b o trì xem nh m t t ng th s ng i dùng và phía phát tri n.

(1) Trao

i gi a phía ng

c mô t

nh tâm vào m i quan h gi a phía

i dùng và phía phát tri n

Hình 2-2-5 ch ra m t lo t nh ng trao i gi a phía ng p h th ng m i và vi c b o trì c a nó.

i dùng và phía phát tri n trong vi c thi t

148

Ch

ng 2 V n hành và b o trì h th ng

Hình 2-2-5 Trao

i gi a phía ng
i dùng và phía phát tri n

i s d ng>

1

d ng

th ng

3 2 cr i

Thay

th ng (b thay

i)

4

i

th ng b thay

i

5 p nh t phiên b n m i

c b n, nh ng trao i sau ây c th c hi n gi a phía ng i dùng và phía phát tri n. - Phía phát tri n trao h th ng (k c tài li u s d ng) cho phía ng i dùng. - Ng i dùng s d ng h th ng, và l u ý v i phía phát tri n m i lúc tr c tr c xu t hi n, và yêu c u s a i v ct . - Phía phát tri n u tra nh ng yêu c u này, và ti n hành công vi c s a i cho nh ng tr c tr c ã xu t hi n, và tr l i cho yêu c u c a ng i dùng. - Phía phát tri n g i t i phía ng i dùng d li u ã s a và/hay ch ng trình ã s a. - Phía phát tri n u n g i các ch ng trình phiên b n m i (theo phiên b n) cho ng i dùng.

(2) Các bi n pháp c n

c ti n hành t phía phát tri n và phía ng

i dùng

Nh ng bi n pháp nào mà phía ng i dùng và phía phát tri n c n ti n hành t ng ng, trong tr p chi phí b o trì t ng lên? Sau ây các bi n pháp c mô t t ng b c m t. •

ng

Ph i ti n hành n l c gi m công vi c b o trì

a. Phía phát tri n: Ph i hi u rõ m c nh ng tr c tr c, và hi u n ng kém c a h th ng

b t ti n và khó kh n ng

i dùng ph i ch u t

Xem nh m t ví d , vào tháng 8/1997, v n hành c a h th ng trao i ch ng khoán th tr ng ch ng khoán Tokyo ã d ng l i trong hai gi , d ng vi c bán và mua h n 1,700 c ph n trong n a ngày (xem Hình 2-2-6).

2.2 B o trì h th ng

Hình 2-2-6 M t lo t các bi n c gi a m t l n xu t hi n tr c tr c Tokyo và vi c k t thúc công vi c b o trì

th tr

149

ng ch ng khoán

1/8 6:50

H th ng ch ng khoán i vào v n hành

8:20

Vi c nh n ch ng khoán

8:21

V n hành c a TRS (m t qui nh liên quan t i h th ng) chuy n sang h th ng d phòng.

8:22

u t ng t b d ng, và h th ng

c

V n hành c a h th ng d phòng c ng b d ng, d n t i vi c v n hành c a TRS d ng hoàn toàn. Ch

8:31

cb t

ng trình

c n p l i, và h th ng d phòng

H th ng d phòng "IPL nhanh"

c kích ho t l i b ng "IPL nhanh."

c kích ho t l i b ng "IPL nhanh " l i b d ng.

c l p l i hai l n. Tuy nhiên, v n hành h th ng nb

u không

c cho m i l n.

8:50

V n hành c a h th ng nh n

a t i ch d ng.

9:00

Các giao d ch cho phiên bu i sáng ã

9:20

V n hành a h th ng trao i ch ng khoán vào s d ng ã (sau khi xoá các t p), sau ó h th ng c kích ho t l i.

10:30

Ng

11:00

Giao tác cho phiên bu i sáng

11:30

V n hành nh n

12:30

Các giao tác cho t t c các ch ng khoán

Gi a êm

Vào gi a êm vi c u tra nguyên nhân c hoàn t t. Ch ng trình cs a i ng n ng a kích ho t "tính toán trung gian các giá tr ch ng khoán ngo i," làm l y cò tr c tr c.

cb t

i ta xác nh n r ng v n hành bình th

u.

ng c a h th ng ã

c ti n hành l i m t l n n a

c khôi ph c.

c óng.

n cho bu i chi u

cb t

u 45 phút s m h n bình th cbt

ng.

u cho phiên bu i chi u.

2/8 12:30

Ki m th h th ng ã s a

18:00

H th ng

cs a

i

i trên máy ki m th c v n hành trong môi tr

c hoàn t t. ng ki m th (h

u hành) c a máy th c.

3/8 15:30

Xác nh n cu i cùng v v n hành máy th c

c ti n hành trong môi tr

ng th c.

* IPL: T i ch

ng trình ban

u

Th tr ng ch ng khoán Tokyo là m t trong nh ng th tr ng ch ng khoán n i b t trên th gi i, ng nh Nh t. Vi c d ng h th ng nh v y là m t v n qu c t , nh h ng áng k t i th gi i. Nguyên nhân ng u nhiên. tr

c báo cáo l i là do vi c d ng ch y c a các ch

ng trình do xu t hi n m t bi n c

i v n hành bình th ng, phía phát tri n ph i ti n hành các ki m th d n d p bao quát t t c các ng h p có th quan ni m c. Tuy nhiên, vi c xoá các ch ng trình không c n thi t và ki m

150

Ch

ng 2 V n hành và b o trì h th ng

tra kh n ng b nh và b ng, c ng là nh ng công vi c quan tr ng c n Hình 2-2-7 Xoá ch

c th c hi n

u

n.

ng trình và kh n ng ki m tra

Các ch ng trình không s d ng b xóa

Không s d ng

Dung l

ng

ang s d ng ang s d ng


ng trình>



b. Phía ng i dùng: Yêu c u s a i các ch c n ng và kh n ng v n hành sau khi các thao tác th c c b t u, và vi c c i ti n hi u n ng do t ng kh i l ng s d ng. Trong khi dùng h th ng, các yêu c u c i ti n ch c n ng và kh n ng v n hành, hay các yêu c u i ti n s áp ng v n b gi m i do vi c t ng s ng i dùng và kh i l ng l u thông, s c th c hi n. Vi c s a i m c nào ó s là không tránh c do s thay i xã h i hay các nhân khác. Tuy nhiên, s có m t s thay i có kh n ng tránh c n u trao i k l ng v i phía ng i dùng c ti n hành d a trên các pha l p k ho ch c s và thi t k ngoài c a vi c phát tri n th ng. Vi c có nh ng cu c h p v i phía ng i dùng trong xem xét v t ng lai là c n thi t trong pha thi t k h th ng. Hình 2-2-8

Trao i trong pha thi t k

pk

Thi t k

•

S ng

•

Nh ng v n hành có m c tiêu?

•

K ho ch h th ng hoá ã

•

Giao di n ng

•

áp ng?

•

nh d ng tài li u?

i dùng?

i dùng?

u tra th u áo là c n v i s tham gia c a ng

Thêm vào ó, n u vi c s a c a vi c b o trì. ‚ a.

i là không tránh kh i, thì

N l c làm cho vi c b o trì

c ki m ch a?

i dùng

u quan tr ng là ki m tra

y

tính h p

c trôi ch y

Làm tài li u v tr c tr c trong khi hình thành

Ng i dùng ph i làm tài li u chi ti t cho v n cho dù nó có th c coi nh t m th ng. Mô t tr c tr c, ch ng h n, theo nh d ng c th ng nh t trong toàn công ti là t t h n ch báo cáo mi ng. u này là vì các mô t này s tr nên r t có ích cho vi c l y bi n pháp phòng ng a ch ng i nh ng tr c tr c t ng lai. b.

Qu n lí toàn di n vi c ghi s tr c tr c n ph i cung c p m t b ghi tr c tr c, t o kh n ng cho vi c qu n lí th ng nh t các tr c tr c trong

2.2 B o trì h th ng

151

th ng. B ghi tr c tr c có th c cung c p và qu n lí cho t ng ng i dùng hay t ng h th ng. Tuy nhiên, theo quan m hi u qu , ng i ta mong c cung c p m t ph ng pháp qu n lí th ng nh t trong toàn công ti. c. ch

Phân tích tr c tr c, phân tích hi u n ng và c i ti n s a ng trình ngu n

i, và qu n lí tài li u thi t k và

Vi c b o trì h th ng òi h i nhân l c nhi u h n các ki u công vi c khác. Kh i l ng nhân l c so i tr c tr c thông th ng là 10 ng i-ngày. Không c n ph i nói, công vi c i v i m t tr c tr c khôi ph c u c coi là khó thì t n nhi u th i gian h n. Trong ph n l n vi c khôi ph c, c n dùng t i nhi u tài li u thi t k và ch ng trình ngu n. Do ó, các tài li u thi t k d hi u ph i c cung c p trong pha thi t k kh i u có xem xét t i vi c dùng v sau. Các ch ng trình ngu n c ng ph i c vi t d i d ng cho phép d dàng g l i, ch ng h n, b ng vi c dùng ph ng pháp l p trình có c u trúc. d.

Duy t l i tài li u làm vi c

th ng do con ng i v n hành. Do ó, cho dù công vi c c th c hi n úng n theo nh ng ng d n tài li u, l i v n có th có trong d li u a vào hay do vi c v n hành máy tính không úng. tránh vi c t o ra nh ng l i nh v y, tài li u ph i c duy t l i cho vi c xu t hi n l i có th c phòng ng a nhi u nh t có th c. Thêm vào ó, t nhiên c ng ph i ch m nom t i nh ng ng i thi u kinh nghi m v n hành, nh nhân viên m i, và vi c ào t o bên trong công ti ph i c ti n hành t t. e.

Duy t d án

b sung ch c n ng và c i ti n hi u n ng

th ng, khi ã h tr y nhu c u c a ng i dùng lúc kh i u, s tr thành kém tiên ti n qua th i gian. Do ó, vi c c p nh t ph n m m là b n ch t. D án ph i c t ch c u tra cách h th ng c dùng, và h th ng ph i c c p nh t nâng cao tính h u ích c a h th ng.

(3) Nhi m v b o trì Các nhi m v b o trì th c t • Nhi m v s a ch a : • Nhi m v s a

c phân lo i thành ba nhi m v sau. L i trong ch ng trình và h th ng c lo i b . Nói riêng, m t hành ng kh n c p là c n cho OLTP (OnLine Transaction Processing - x lí giao tác tr c tuy n).

i

:

D li u nh tên th i i, t l lãi, t l thu và kho n m c d li u c thay i tu theo nh ng thay i xã h i và khi nhu c u n y sinh.

• Nhi m v c i ti n

:

H th ng u c a ng

c c i ti n, ch ng h n, qua vi c thay i dùng.

i

c t do yêu

Trong s nh ng nhi m v này, kh i l ng nhi m v c i ti n g n ây ã t ng lên. ó là vì các yêu u c a ng i dùng, nh vi c t ng t c x lí, và v i thay i hay s a i giao di n làm cho h d dùng h n, ã tr nên a d ng.

2.2.5

ch c b o trì

ch c b o trì ngh a là t ch c ch u trách nhi m th c hi n công vi c b o trì khi vi c b o trì yêu c u cho m t h th ng. thi t l p t ch c b o trì, nh ng xem xét

c bi t ph i

c tính t i nh sau:

c

152

Ch

ng 2 V n hành và b o trì h th ng

Ti n hành công vi c b o trì c ng nh làm n l c phát tri n ng th i là không th phát tri n và t ch c b o trì ph i c thi t l p tách bi t nhau. u mong mu n là ng th ng.

i ch u trách nhi m b o trì có th

c

c. T ch c

a vào trong vi c phát tri n h

Cái ra t vi c phát tri n h th ng bao g m tài li u nh tài li u thi t k , bên c nh b n thân h th ng. Do ó, m t hay nhi u ng i ch u trách nhi m qu n lí tài li u ph i c b nhi m t o ra vi c qu n lí th ng nh t cho nh ng tài li u này. t ng i (ng i qu n tr b o hành) làm nhi m v n i liên h gi a ng tri n ph i c b nhi m. S nh ng liên h ó ph i c gi i h n là m t.

i dùng và t ch c phát

u ng i phát tri n th c hi n vi c b o trì theo ý riêng c a mình, thì v n nghiêm tr ng có th y ra sau ó. Do ó, m t nhóm ph i c t ch c th c hi n công vi c b o trì. Sau ây, t ch c b o trì th c t và vai trò m i thành viên n m gi s

c mô t .

Hình 2-2-9 ch ra ví d v t ch c b o trì. Hình 2-2-9 T ch c b o trì

Ng i dùng

Yêu c u o trì

Ng i ch u trách nhi m h th ng

Ng

i qu n tr o trì

Ng

i b o trì

Ng i qu n tr ki m soát thay i Ng

i qu n tr u hình

ch c b o trì c thu x p nh c v trong Hình 2-2-9 t o kh n ng cho công vi c b o trì c tr n chu. V i vi c tách bi t rõ ràng các vai trò c phân b cho t ng thành viên, h có th p tác m t cách có hi u qu trong công vi c b o trì.

(1) Vai trò (ch c n ng) c a ng

i b o trì và ng

i qu n tr b o trì

•

Ng

Ng

i qu n tr b o trì l p nên cái lõi c a công vi c b o trì và gi các vai trò sau:

i qu n tr b o trì

Ng i qu n tr gi ng nh ng i c a s tr c ti p nh n yêu c u t ng i dùng. B t kì yêu u nào c ng ph i c nh n qua ng i qu n tr th ng nh t vi c qu n lí công vi c b o trì. "B t kì ng i phát tri n nào c ng có th làm công vi c b o trì" là không c phép. Ng i qu n tr b o trì làm vi c trong s h p tác v i ng i qu n tr ki m soát thay i và ki m tra tính kh thi c a vi c b o trì t nhi u quan m a d ng (nh n i dung c a b o trì, th i h n chuy n giao và chi phí). Ng i qu n tr h th ng có th tham gia vào vi c ki m tra n a. Ng

i qu n tr cho ng

i phát tri n các h

‚

Ng

Ng

i b o trì th c hi n các nhi m v sau:

i b o trì

ng d n

th c hi n công vi c.

2.2 B o trì h th ng

i nh ng ch d n c a ng

i qu n tr b o trì, h ti n hành công vi c b o trì th c t .

báo cáo cho ng i qu n tr b o trì và ng i qu n tr c u hình m t cách theo báo cáo tr ng thái ti n và báo cáo hoàn thành công vi c. ƒ

Ng

153

i qu n tr ki m soát thay

n v công vi c c a

i

Ng i qu n tr ki m soát thay li u.

i c ng còn

Ng

i gi các vai trò sau:

i qu n tr ki m soát thay

u

c g i là ng

i qu n tr tài li u hay ng

i qu n tr d

Ng i qu n tr ki m soát thay i ki m tra, trong h p tác v i ng i qu n tr b o trì, tính h p l c a vi c b o trì t nhi u quan m khác nhau (nh n i dung c a b o trì, th i gian chuy n giao và chi phí). ng thay

i

c làm tài li u và qu n lí.

„

Ng

Ng

i qu n tr c u hình qu n lí phiên b n c a h th ng (xem Hình 2-2-10).

i qu n tr c u hình

u các phiên b n khác nhau l i ng th i c nh ng ng i dùng khác nhau s d ng, thì v n tr i ra trong tính d dùng hay s v n hành trong n i ghép v i ph n m m khác. Do ó, ng i qu n tr c u hình ph i qu n lí chính xác nh ng thay i v phiên b n gây ra do nh ng thay i. th ng Ver. 1

Hình 2-2-10

Phiên b n c p nh t a

i nh

th ng Ver. 1.1

(1.

i nh ng s a )

i nh

S hi u tu n t

a th ng Ver. 2

i chính

(1.

i nh ng s a )

i chính

S hi u tu n t

(2) Th t c b o trì Hình 2-2-11 ch ra th t c b o trì.

Ng i ch u trách nhi m h th ng

Hình 2-2-11 Th t c b o trì ‚ Ng i dùng

Yêu c u o trì

•

‚ Ng

„ Ng

i qu n tr o trì

ƒ i b o trì

„

Ng i qu n tr ki m soát thay i

ƒ

(N i dung thay

Ng

i qu n tr u hình

…

i)

154

Ch

ng 2 V n hành và b o trì h th ng

Công vi c th c t là nh sau: - Ng i dùng yêu c u b o trì v i ng i qu n tr b o trì. - Sau khi nh n c yêu c u này, ng i qu n tr b o trì ki m tra, th o lu n v tính h p l , và ra quy t nh cu i cùng cùng v i ng i qu n tr ki m soát thay i và ng i ch u trách nhi m v h th ng. t khi vi c th c hi n công vi c b o trì c quy t nh, thì ng i qu n tr b o trì nêu ng d n cho nh ng ng i b o trì ti n hành công vi c. Bên c nh ó, t ng vi c s a i th ng u c làm t li u và qu n lí. - Công nhân b o trì báo cáo tr ng thái ti n công vi c c a h cho ng i qu n tr b o hành vào nh ng th i gian thích h p và vi c hoàn thành công vi c c a h cho ng i qu n tr b o trì và ng i qu n tr c u hình. - Ng i qu n tr c u hình c p nh t phiên b n c a h th ng ích.

2.2.6

Các ki u b o trì

Các ki u b o trì bao g m b o trì phòng ng a, cho phép các k ho ch u kì, c th c hi n khi h ng hóc xu t hi n.

c l p ra tr

c, và b o tr

(1) B o trì phòng ng a o trì phòng ng a c th c hi n ng n c n h ng hóc, còn k ho ch b o trì thì c l p ra t tr c. B o trì phòng ng a, cho phép ki m nhân s b o trì theo k ho ch, và t o kh n ng cho b o trì hi u qu . o trì phòng ng a bao g m: -

B o trì hàng ngày

-

B o trì theo l ch

•

B o trì hàng ngày

o trì hàng ngày th ng. Thông th n hành h th ng xa nhau. ‚

c ti n hành m i ngày ki m tra tr ng thái và hi u n ng c a thi t b t o nên ng, các bi n pháp cho phép các ki m tra c ti n hành mà không làm d ng c s d ng. Vi c b o trì t xa c dùng r ng rãi trong h th ng có các v trí

B o trì theo l ch

Vi c b o trì

c ti n hành vào nh ng kho ng th i gian xác

nh tr

c.

Vi c b o trì này là công vi c qui mô t ng i l n mà trong ó v n hành c a h th ng ho c là b ng l i ho c c th c hi n b ng thi t b thay th . Vì vi c v n hành b d ng l i t m th i nên công vi c ph i c ti n hành kh n tr ng.

(2) B o trì v sau o trì v sau

c ti n hành khi m t h ng hóc xu t hi n, hay có th xu t hi n.

o trì không ph i là công vi c

c l p l ch t tr

c. Do ó, vi c l y ng

i b o trì cho công vi c

2.2 B o trì h th ng

có th khó. Trong tr là u mong mu n.

155

ng h p m t tình hu ng nh v y xu t hi n, vi c có nhân viên b o trì kh n c p

o trì sau bao g m: -

B o trì th m dò - B o trì kh n c p

•

B o trì th m dò

o trì th m dò c ti n hành ch khi m t tình hu ng b t th ng c tìm th y trong v n hành h th ng, nh s suy gi m b t th n v hi u n ng hay âm thanh b t th ng c phát hi n t i t thi t b ang v n hành. c ích c a b o trì này là l y các bi n pháp tr ‚

c khi h ng hóc th c t x y ra.

B o trì kh n c p o trì kh n c p c ti n hành làm vi c ph c h i t h ng hóc khi nó xu t hi n. Công vi c này y sinh khi d ng t m th i h th ng mà không báo tr c.

c n thi t c a vi c b o trì kh n c p nh v y nên c tránh nhi u nh t có th c. Do ó, n u công vi c b o trì kh n c p có khuynh h ng t ng lên, thì các k ho ch b o trì, k c vi c xem xét i h th ng nh m t toàn th , ph i c t ra và th c hi n. Vi c ti n hành b o trì t nhiên òi h i ph i có nhân s b o trì. Tuy nhiên, vi c duy trì nhân s này có th t ra v n v i chi phí. Do ó, công vi c b o trì có th c u thác cho các công ti ngoài. i ích thu

c b ng vi c u thác công vi c cho các công ti ngoài qua h p

Chí phí có th n thi t. -

c

m l i bao g m:

V n có th phát sinh ra t khía c nh an ninh. - Nhân viên b o trì có th b thay i tu ý công ti ã c kí h p ng. - Không ph i t t c nhân viên b o trì c b nhi m u có tài. - Gây ra v n

ch

c gi i quy t, b i vì vi c xem xét nhân s tr thành không c n

Nó xoá b nhu c u d ch v 24 gi i v i các nhân viên. Có th trông i vào vi c b o trì chi ti t b ng các chuyên gia.

Tuy nhiên, nh -

c rút b t. nhân s có th

ng b o trì bao g m:

v vi c v n hành không

c th c hi n.

k t lu n v h p ng b o trì, nhi u khía c nh, k c các công ti b o trì (th ng trú hay theo l i g i) c ng ph i c xét t i.

2.2.7

c u thác làm vi c này, và

o trì ph n c ng và b o trì ph n m m

c d u cùng t , "b o trì," ph n m m trong nh ng v n

c dùng, vi c b o trì ph n c ng là khác hoàn toàn v i vi c b o trì ph i chú ý t i, và ph ng pháp c dùng.

156

Ch

ng 2 V n hành và b o trì h th ng

(1) B o trì ph n c ng Vi c b o trì ph n c ng -

•

c ti n hành b ng vi c

c bi t chú ý t i nh ng

u sau:

tin c y - Cân b ng hi u n ng - Tr ng thái kho tin c y

Các kho n m c b o trì xét theo tin c y bao g m nh ng u sau: • Giám sát các hi n t ng quan tr ng Các bi n c quan tr ng trong h th ng c giám sát. • Giám sát xu h ng h ng hóc Trong vi c giám sát này, d li u c l y m u trong m t th i kì dài ng h ng hóc. • Giám sát c bi t Vi c giám sát này là dành cho nh ng v n quan tr ng trong khi xét t i a thi t b t o nên h th ng. ‚

phân tích khuynh

c tr ng

tin c y

Cân b ng hi u n ng

u m t h th ng ang dùng trong m t th i gian dài, thì vi c thay th các thi t b c b ng thi t b i có th gây ra s m t cân b ng gi a chúng. N u s cân b ng b làm t i i, thì nh ng thi t b không hi u n ng có th nh h ng t i h th ng nh m t toàn th . Do ó, s cân b ng hi u n ng gi a các thi t b ph i c ki m tra. ƒ

Tình tr ng kho

Nh ng chi tiêu c n thi t cho h th ng, và kho các b ph n c n thay th hay s a ch a ph i c ki m tra. u quan tr ng là nh ng kho n m c này c ki m tra và giám nh u n ng n n vi c b bu c ph i d ng v n hành ch ng nào các b ph n còn ch a t i.

(2) B o trì ph n m m o trì ph n m m

c ti n hành b ng vi c chú ý

-

Thêm và c i ti n ch c n ng - Khôi ph c - Phòng ng a

•

Thêm và c i ti n ch c n ng

c bi t t i

u sau:

áp ng nh ng thay i theo yêu c u c a h th ng ang v n hành, vi c b o trì cho các yêu c u thay i v c t ph n m m và/ho c c i ti n hi u n ng. ‚

c ti n hành

Khôi ph c o trì liên quan t i vi c khôi ph c ph n m m trong v n hành bao g m nh ng u sau: • B o trì s a ch a o trì này c th c hi n n u các yêu c u hi u n ng hay c t yêu c u không mãn.

c tho

2.2 B o trì h th ng

• B o trì thích nghi Vi c b o trì này dành cho s c n thi t thay i ph n m m do nh ng thay bên ngoài. • B o trì hoàn thi n o trì này c th c hi n làm t ng m c hoàn h o ph n m m. ƒ

157

i trong các nhân t

Phòng ng a

Vi c b o trì này c th c hi n trên phía ph n m m phòng ng a h ng hóc h th ng, hay tr cho vi c gi i quy t v n v n hành, và bao g m nh ng u sau: • H tr k thu t ây là vi c b o trì gi i quy t v n v n hành. • Thay i phòng ng a ây là vi c b o trì phòng ng a tr c v s xu t hi n h ng hóc.

h

158

Ch

ng 2 V n hành và b o trì h th ng

Bài t p Q1 Thành ph n nào trong nh ng thành ph n sau không

c

a vào tài nguyên c n qu n lí trong

qu n lí v n hành? a) Máy tính

b)

C s d li u

c) Ng

d)

Ch

i l p trình

Q2 Th t c nào trong nh ng th t c sau

ng trình c xem là th t c chu n c n th c hi n trong vi c h ng

th ng? a.

Ti n hành bi n pháp t m th i

c.

Ph n h ng c nh v .

b.

c nh n di n và s h ngd.

c k t

Vi c dùng bi n pháp t m th i thúc và chúng b lo i b . Ph n h ng

c tách riêng

a) Xu t hi n h ng → tìm ch h ng →a→c→d→ ti n hành bi n pháp th

ng xuyên →b

b) Xu t hi n h ng → tìm ch h ng →b→c→a→ ti n hành bi n pháp th

ng xuyên →d

c) Xu t hi n h ng → tìm ch h ng →c→a→b→ ti n hành bi n pháp th

ng xuyên →d

d) Xu t hi n h ng → tìm ch h ng →c→d→a→ ti n hành bi n pháp th

ng xuyên →b

Q3 Phát bi u nào trong nh ng phát bi u sau là thích h p nh t cho vi c qu n lí s hi u ng i dùng user ID? a) M i ng b) Ng c)

i dùng ID tham gia vào cùng d án

i dùng có nhi u h n m t ID

u quy n c.

u dùng cùng ID.

t cùng m t hi u cho m i IDs.

c c p cho m t user ID, nó ph i b gi i h n

d) Vi c xoá m t user ID ph i u ý.

s t i thi u nh t có th

c ti n hành th i gian dài sau khi vi c b ID ó ã

c

Q4 Phát bi u nào trong nh ng phát bi u sau là không thích h p nh t cho vi c gi i quy t m t hi u và t p m t hi u trong t ch c qu n lí h th ng? a) Li u m t hi u có th c oán ra d dàng hay không c ki m tra u vi c dùng các m t hi u khác nhau có b thôi thúc cho m t v n không. b)

n không, và

làm gi m m c các m t hi u c tham chi u t i, c n khuy n cáo r ng ng dùng ghi l i m t hi u c a mình vào s tay hay âu ó khác.

c) N u th i gian hi u l c có th d) Vi c tham chi u c a ng

i th

c

t cho m t hi u, thì ch c n ng này ph i

i

c dùng.

ng t i t p m t hi u ph i b c m, cho dù các m t hi u, ã

Bài t p

159

c m t mã hoá.

Q5 Vi c nào trong nh ng vi c sau là không liên quan t i chu n d ch v cho thao tác h tr c tuy n?

a) Th i gian áp ng

b)

Th i gian b t

c) Th i gian khôi ph c h ng

d)

Th i gian g l i

Q6

u v n hành

th nào trong nh ng th sau, v i s n m trôi qua trên tr c hoành và s ti n thanh toán hàng tháng theo tr c tung, là thích h p nh t n u máy tính c a vào trong nh ng hoàn nh sau?

d)

2 3

4 5

6

Chi phí hàng tháng

0 1

e)

0 1

2 3

4 5

6

c)

0 1

2 3

4 5

6

0 1

2 3

4 5

6

Q7 Ph ng pháp nào trong nh ng ph ng pháp ki m th sau nh ng thay hay không?

i ã

Chi phí hàng tháng

Chi phí hàng tháng

b)

0 1

2 3

4 5

6

Chi phí hàng tháng

a)

Chi phí hàng tháng

• Chi phí máy tính • Trong n m n m u c tr , s ti n tr hàng tháng c nh (c a ti n thuê) c tính d a trên giá mua máy tính và t l thuê c a chúng. • T tháng th sáu và nh ng n m sau, s ti n tr hàng tháng c tính d a trên m t ph n i giá mua máy tính và t l thuê c a chúng c tr . ‚ Chi phí b o trì • S ti n hàng tháng c nh c tr nh ti n b o trì cho công ti b o trì.

c dùng ki m tra xem li u c ti n hành cho vi c b o trì ph n m m có nh h ng t i các ph n khác

a) Ki m th v n hành

b)

Ki m th móc n i

c) Ki m th h th ng

d)

Ki m th rà l i

160

Ch

ng 2 V n hành và b o trì h th ng

Q8 Mô t nào trong nh ng mô t sau là không thích h p cho mô t công vi c b o trì cho ph n m ng d ng ã

c phát tri n t i nhà?

a) Ng i qu n lí v n hành b t u dùng ph n m m m i sau khi nh ng s a ch p thu n, và lo i b ph n m m c d a trên k ho ch ã nh tr c.

i ã

c

b) Ng i l p trình ã phát tri n ch ng trình g c th c hi n vi c s a i ch ng trình c liên k t v i nh ng c t ã c th c hi n sau khi vi c phát tri n ã c hoàn t t. Sau ó, ph n m m m i c nhanh chóng a vào s d ng trong môi tr ng th c. c) Ng i ti n hành ki m th ph i phân tích nh ng l nh v c b nh h ng b i s thay i, ti n hành vi c ki m th cho nh ng b ph n có liên h t i ch ng trình b thay i, và làm ánh giá. d) Trong vi c th c hi n b o trì, các chu n, ph ng pháp lu n và th t c liên quan t i qu n tr tài li u, ph ng pháp b o trì và th t c s a i ch ng trình ph i c cung c p tr c.

3

p nh t x

lí thông tin

và an ninh

c ích ch

ng

Hi u khái ni m v kinh doanh n t e-business, h c n t elearning và chính ph n t e-government c ng nh an ninh c n thi t b o v h th ng: • Hi u kinh doanh n t e-business bao g m nh ng gì, các chu n c bao hàm và các ki u mô hình kinh doanh n t ‚ Hi u k t c u n n c a h c n t e-learning, các chu n cs ng và các giao di n c cung c p ƒ Hi u chính ph n t e-government bao g m nh ng gì và các c c n có t t i nó „ Hi u ki u e do cho an ninh và các bi n pháp i phó kh c ph c chúng

162

Ch

ng 3 C p nh t z lý thông tin và an ninh

Gi i thi u ng l c tính toán t ng lên không ng ng và vi c gi m giá thành ã d n t i vi c a vào nh ng mi n ng d ng m i. Vi c s d ng Internet ngày càng r ng ã làm cho ng i ta ph i chú ý nghiêm ch nh t i y u t an ninh. Có nhu c u xem xét l i các ki u e d a và các bi n pháp i phó v i nh ng e do ó. Trong ch ng này, chúng ta s bao quát các l nh v c v kinh doanh n t e-business, h c nt e-learning và chính ph n t e-government. Các ki u e d a và các bi n pháp i phó c ng s c th o lu n.

3.1

nh v c máy tính 3.1.1

ng d ng c a h

ng quan v kinh doanh

(1) Các ki u kinh doanh Vi c dùng kinh doanh Các ki u e-business có th

nt

th ng

(e-business)

n t (e-business)

n t cho phép ti t ki m th i gian và ti n b c. c phân lo i nh sau.

• B2B (B to B - doanh nghi p v i doanh nghi p) Kinh doanh này ch y u dành cho các công ti. M t s mô hình nh các site bán c công chúng s d ng. Các ki u c a mô hình B2B

c gi i thích sau.

u giá c ng có th

3.1

‚ Bán u giá Các sites này cho phép ng

i dùng

L nh v c

ng d ng c a h th ng máy tính

163

u th u cho s n ph m hay d ch v h c n.

ƒ B to C (Doanh nghi p v i ng i tiêu th ) Khách hàng trong mô hình B2B là các công ti t o ra kh i l ng mua bán. Trong mô hình B2C, khách hàng c nh m t i là công chúng. Nó d nh óng vai trò môi tr ng bán l t môi tr ng "g ch và v a" và t o nên s hi n di n tr c tuy n. Vi c t h p c hai môi tr ng v n c dùng còn c bi t d i tên là mô hình "b m và v a" n i c kho v t lí và kho tr c tuy n u t n t i. „ Doanh nghi p v i chính ph u này bi u th cho các giao tác nh m th u hay

trình các tài li u có liên quan.

(2) Ti n trình kinh doanh Các b

c sau ây bi u th cho cách các công ti ti n hành kinh doanh

164

Ch

ng 3 C p nh t z lý thông tin và an ninh

• Phát hi n ra s n ph m và d ch v nào

c cung c p.

‚ Xác nh ti n trình chung nào và vi c trao các s n ph m và d ch v ó.

i thông tin

dùng cho vi c thu

c

ƒ Xác nh m liên h và thi t l p d ng trao i các tài li u kinh doanh. „ Tho thu n v các kho n m c h p ng, m liên h và d ng trao i.

(3) Chu n trong kinh doanh ebXML

n t (e-business)

c xây d ng trên các nguyên t c sau

• K t c u n n truy n thông v ng ch c, tin c y và an toàn. ‚ C ch làm mô hình hoá thông tin và ti n trình kinh doanh. ƒ Th tr ng cho phép t t c các công ti tìm l n nhau, tho thu n tr thành th ng m i và ti n hành kinh doanh v i nhau. ebXML ang tr thành chu n c s d ng trong giao tác kinh doanh

i tác

n t . Chu n này do

UN/CEFACT (United Nations Center For Trade Facilitation And Electronic Business) và OASIS (Organization for the Advancement of Structural Information Standards) a ra. Nó cho phép m t khuôn kh là:

c

nh ngh a cho vi c kinh doanh

n t toàn c u. Các ch c n ng chính c a ebXML

a. Cho phép các doanh nghi p tìm l n nhau b. Cho phép ti n hành kinh doanh c. D a trên XML ebXML c thi t k cho t ng tác doanh nghi p v i doanh nghi p. Nó s d ng ký pháp UML (Unified Modeling Language - Ngôn ng mô hình hoá th ng nh t).

(4) C s h t ng truy n thông s h t ng truy n thông

c cung c p thông qua:

• C c u v n chuy n thông báo theo chu n, giao di n c xác c óng gói chu n, và giao hàng d ki n tr c và an ninh. ‚ M t giao di n d ch v kinh doanh , t c là ph n m m lý các thông báo i và n.

nh rõ, các nguyên

t t i m i doanh nghi p

x

ƒ Tích h p các ng d ng h u v n phòng hi n có. ( u này hi n th i n m ngoài ph m vi c a ebXML, nh ng có th bi u di n cho c thách th c l n nh t và c h i l n nh t cho các nhà cung c p ph n m m)

3.1

L nh v c

ng d ng c a h th ng máy tính

165

(5) Mô hình kinh doanh Mô hình kinh doanh • M t

ct

c cung c p qua các y u t c a chu n ebXMl sau:

xác

nh các ti n trình kinh doanh và mô hình thông tin.

‚ M t t p các i t ng kinh doanh tái d ng d a trên các c u ph n lõi. ƒ Ti n trình xác nh các c u trúc thông báo.

(6) Th tr Th tr

ng

ng cho phép các doanh nghi p tìm ra nhau và

ng ý tr thành

i tác th

ng m i,

c

cung c p b i các y u t sau c a chu n ebXML: • Kho ch a chung (n i ng ký) n i các doanh nghi p có th ng ký và tìm nhau. ‚ Ti n trình xác nh và ng ý v i Tho thu n i tác th ng m i hình th c (Trading Partner Agreement:TPA). i c nh kinh doanh Lõi và c u thành k t t p

Ti n trình kinh doanh và thông tin kinh doanh t i c nh th ng Phân tích

Các yêu c u Bi u

3.1.2

tr ng h p d ng

Bi u ho t ng Bi u tu n t

Thi t k Bi u

c ng tác tr ng thái

ng quan v e-learning

(1) Lí do c n b n c a e-learning • Cá nhân hóa nh v c nghiên c u có th chí m t ng ‚ T

c chuyên bi t hoá cho m t công ty, m t phòng ban ho c th m

i h c cá nhân.

ng tác mô ph ng là có th và có kh n ng s d ng các tính n ng h tr nh di n àn và các cu c nói chuy n tr c tuy n, v i ng i d y và b n h c, t o cho h c viên tình hu ng t ng tác r ng n.

166

Ch

ng 3 C p nh t z lý thông tin và an ninh

ƒ K p th i c các ch liên quan khi các sinh viên th c s c n nó, so sánh v i vi c h c truy n th ng i h mãi v sau m i có th áp d ng ki n th c. „ Hi n th i dàng th c hi n c p nh t n i d ng và do ó các ch

ng trình và tài li u m i có th

c

cung c p d dàng. …

t tr ng tâm vào ng i dùng Nó t p trung vào nhu c u c a sinh viên, thay vì kh n ng c a ng

(2) Các

nh ngh a c b n v e-learning

• Khóa h c ây là n v h c chính th c. Nó bao g m n i dung c u phân ph i và s ánh giá. ‚

i d y.

i t ng h c t m u c l p c a vi c h c. Nó th

c bi u di n b i các

c tr n l n v i các

it

it

ng h c khác

ng h c, m t

t o nên

khóa h c. ƒ Kho ch a s d li u các

it

ng h c

„ Siêu d li u Nó bao g m d li u mô t c u trúc c a các

it

ng h c. Khóa h c

Siêu d li u Ví d d li u a trên SCORM

Kho d li u it

ng c

it

ng c

Siêu d li u Ví d d li u a trên SCORM

(3) Các ki u h th ng qu n lý trong e-learning • H th ng qu n lý vi c h c (Learning Management System:LMS) Các khóa h c bao g m các i t ng h c c nh ngh a tr c. Sinh viên b gi i h n vào c cung c p. Không có kh n ng chuyên bi t hoá.

u

3.1

L nh v c

ng d ng c a h th ng máy tính

167

H th ng qu n lý vi c h c (LMS)

Khóa c it

Theo dõi khóa h c t lúc b t u t i lúc k t thúc

ng c it

ng

it

c

ng c

ng ký Khóa c Sinh viên

‚ H th ng qu n lý n i dung (Content Management System:CMS) th ng này cho phép t o ra các i t ng h c. M t i t ng h c có th n gi n là h a ho c video. Ng i thi t k h a và nh ng ng i phát tri n n i dung s là tác gi và t o các it

ng h c và l u gi nó trong CMS.

H th ng qu n lý n i dung (CMS) i t ng cA i t ng cB

So n th o i t ng cC

i t ng cD

i t ng cF i t ng cE

Ch nh s a và phê duy t

Xu t b n

Ng

i thi t k i dung

ƒ H th ng qu n lý n i dung h c (Learning Content Management System: LCMS) LCMS cho phép l p ráp các i t ng h c thành các khóa h c cá nhân hoá cho sinh viên

168

Ch

ng 3 C p nh t z lý thông tin và an ninh

H th ng qu n lý n i dung (CMS) i t ng cA i t ng cB

Khóa #1 Theo dõi khóa c t lúc b ta u t i lúc k t thúc

i t ng cC

i t ng cD

i t ng cF

Khóa#1

i t ng cE

i t ng cA

i t ng cF

i t ng cC

ng ký

i t ng cE Sinh viên

(4) Các chu n trong e-learning Sau ây trình bày các t ch c tham gia vào vi c chu n hóa

nh ngh a các tiêu chu n h c.

• Advanced Distributed Learning (ADL) Initiative - Sáng ki n h c phân b nâng cao a. Mô hình tham chi u i t ng ph n m m khoá h c dùng chung Courseware Object Reference Model (SCORM): ây là m t t ch c chính ph M a ra SCORM. ây là t p các chu n ây nh t.

c - Shareable c ch p nh n g n

b. Liên oàn h c t p toàn c u - Global Learning Consortium IMS (Instructional Management System - H qu n lí d y) Liên oàn h c t p toàn c u IMS có t ng hành dinh t i Burlington Massachusetts. Nó phát tri n và thúc y các c t m t o u ki n thu n l i cho các ho t ng h c phân b tr c tuy n nh ng • •

nh v và s d ng n i dung giáo d c, theo dõi ti n b c a ng i h c, báo cáo h c t p c a i h c và trao i các h s c a sinh viên gi a các h th ng qu n tr . Có hai m c tiêu chính: nh ngh a các chu n k thu t cho tính liên tác c a các d ch v và ng d ng trong vi c h c phân b . H tr t h p c t IMS vào trong các s n ph m và d ch v toàn c u. IMS thúc y vi c ch p nh n r ng rãi các c t cho phép môi tr ng h c phân và n i dung t nhi u tác gi làm vi c v i nhau. IMS là liên oàn toàn c u v i các thành viên t các t ch c chính ph , th ng m i và giáo c. Qu c a hi p h i do các thành viên óng góp.

‚ AICC: U ban ào t o d a trên máy tính c a công nghi p hàng không (The Aviation Industry Computer-Based Training Committee)

3.1

L nh v c

ng d ng c a h th ng máy tính

169

ban CBT ào t o d a trên máy tính c a công nghi p hàng không (AICC) là hi p h i qu c t các chuyên gia ào t o d a trên công ngh . AICC ã phát tri n b n h ng d n cho ngành công nghi p hàng không v vi c phát tri n, chuy n giao và ánh giá CBT và các công ngh ào t o liên quan. c ích chính c a AICC là: a. Phát tri n b n h

ng d n thúc

y vi c th c hi n ào t o d a trên máy tính cho các

thao tác viên máy bay m t cách hi u qu và kinh t . b. Phát tri n b n h ng d n có th ho t ng liên tác. c. Cung c p di n àn m th o lu n v CBT và các công ngh ào t o khác. c dù AICC chú tâm chính t i công nghi p hàng không, nh ng 12 n m qua v n t p trung vào các ban

ct c yêu c u th a mãn các nhu c u c a nghành công nghi p d n u này. M c dù u AICC nh m t i ngành công nghi p hàng không, nh ng các c t ã phát tri n c ng

c s d ng cho vi c d y h c c qu n lý b ng máy tính. K t qu là r t nhi u liên oàn h c p và nhóm chu n c công nh n chính th c ang trong ti n trình ch p nh n và thích ng v i n h ng d n c a AICC v i các nghành công nghi p c a riêng h . ây là m t trong nh ng chu n c phát tri n s m nh t. ƒ Chu n SCORM a. Tái d ng các

it

it

ng h c

ng n i dung chung A

SCO nói cho LMS bi t khi nó c hoàn thành và SCO ti p theo phân ph i chúng

LMS SCO B

SCO C

N i dung

Tích h p

i LMS và phân ph i các SCO

Máy c a ng

ih c

c chia thành các chùm. Yêu c u v i m i chùm là

1. M i chùm ph i có kh n ng trao i v i h th ng h c s d ng ph mà không ph thu c vào h th ng.

ng pháp

c chu n hóa

2. u x y ra trong chùm là công vi c c a chùm. 3. Cách ng i h c di chuy n gi a các chùm c ki m soát b i h th ng h c. 4. M i chùm ph i có mô t làm cho ng i thi t k có kh n ng tìm ki m và tìm úng chùm cho úng vi c. Các chùm nh v y c g i là các i t ng h c. Không có chu n v kích (ho c lõi) c a i t ng h c. Các i t ng h c l n h n v c b n khó s d ng l i h n và các i t ng c a ng i h c nh h n ti t ki m ít công vi c h n cho nh ng ng i s d ng l i chúng.

170

Ch

ng 3 C p nh t z lý thông tin và an ninh

b. K t t p n i dung SCO là n v t ch a

ng ki n th c. Chúng có th

c s d ng nh các kh i xây d ng

o các gói SCO, nh ng chúng không th c chia thành các n c th c hi n t o nên n v h c l n h n t SCO: 1. SCOs ph i c tìm ra và 2. Các l nh c n c vi t ra

n v nh h n n a. Ba

c t ch c trong m t c u trúc. báo cho LMS nh ng SCO nào s

u

i sau.

3. SCO và các l nh ph i c bó l i thành gói kh chuy n. Ti n trình này c g i là k t t p n i dung. Chú ý là k t t p n i dung bao g m các l nh

di

chuy n gi a các SCO nh ng không dành cho chuy n ng bên trong các SCO riêng l . SCORM ã ch p nh n d ng th c óng gói n i dung t liên oàn h c toàn c u IMS. M t gói SCORM bao g m m t t p kê khai, công b n i dung c a gói và c thi t l p mô t trình theo ó SCO c chuy n giao. Nó c ng nói cho LMS n i tìm th y chính các SCO. Tài nguyên v t lý c di n t b i SCO có th bao g m gói v t lý ho c chúng có th kh o bên ngoài b i gói.

3.1.3 Chính ph

ng quan v chính ph

nt

(e-government)

n t là ng d ng công ngh thông tin vào các quy trình c a chính ph .

ra k t qu làm trong su t h n t truy nh p vào thông tin.

(1) Phân lo i chính ph

c tham

u này t o

ng tác v i các công dân và các doanh nghi p qua vi c cho phép

nt

• G to C (Chính ph v i công dân) Lo i này cho phép các công dân t giao tác c ng có th

ng tác t nhà c a h . Bên c nh vi c ho t

c ti n hành, vi c truy v n và tìm ki m có th

c cung c p tr c tuy n, ví d hu n luy n t l nh v c ang

ng nh m t ngu n thông tin các

c th c hi n. Vi c hu n luy n có th

l y b ng lái xe. Có a d ng d ch v

c quan tâm l n ó là b u c tr c tuy n.

c cung c p tr c tuy n.

3.1

L nh v c

ng d ng c a h th ng máy tính

171

‚ G to B (Chính ph v i doanh nghi p) Lo i này t mua s m

ng làm t

ng tác gi a chính ph và doanh nghi p. Hai l nh v c n i các d ch v

n t và bán hàng d th a c a chính ph qua m ng.

ƒ Mua s m

n t (e-procurement)

Có th s d ng hi u qu ng

c v i khái ni m bán

nêu ra nhu c u c a mình và vi c trong su t h n vào quy trình

„

u giá

u giá là mua s m

u th u có th

n t (e-procurement). Chính ph có th

c th c hi n t các nhà cung c p.

u này cho phép cái nhìn

u th u.

n t (e-auction)

Lo i này cho phép các chính ph có th t n d ng vi c bán riêng h

c cung c p là

u giá bên th ba ho c thi t l p các site

u giá c a

lo i b hàng hóa ho c v t li u d th a.

… G to G (Chính ph v i chính ph ) Các ho t

ng liên chính ph gi a các c quan

(2) Các giai

a ra các t

n th c hi n chính ph

ng tác gi a các c quan.

nt

Ph bi n thông tin và công b

Giao tác hai chi u

ng v n n ng

Cá nhân hoá c ng

Các d ch v chung

Bi n

c k t c m v i nhau

i và tích h p hoàn toàn doanh nghi p

• Ph bi n thông tin và công b Các c quan t nhân thi t l p các trang web c a h cung c p thông tin và ph m vi d ch v và liên l c. B ng t n t có th

c xây d ng

gi m s cu c g i khi công chúng t

ng tác v i ng

i có quy n liên quan.

‚ Giao tác hai chi u Công chúng có th ti n hành các giao tác an toàn và ti n t b ng vi c s d ng t h p ch kí s th c và site an toàn. Công chúng ph i tin t

ng vào quy n riêng t trong trao

i.

172

Ch

ng 3 C p nh t z lý thông tin và an ninh

ƒ Các c ng v n n ng t c ng tr thành m t

m truy nh p có móc n i t i các c quan và b ph n có liên quan.

„ Cá nhân hoá c ng u này cho phép ng

i s d ng cá nhân hóa cách nhìn c a h v site này. H có th ch n ki u d ch v và c

quan s xu t hi n khi h k t n i v i c ng.

u này tr thành t

ng

ng v i CRM (Customer Relationship

Management - h qu n lí quan h khách hàng) t chính ph .

… Các d ch v chung Công chúng s

ck tc m

c trình bày qua m t cách nhìn v các d ch v mà không c n

ph n. Các quy trình c a c quan

† Bi n

a ra s khác bi t gi a các b

c s p x p h p lý l n nhau cho phép các lu ng ti n trình th c hi n trôi ch y.

i và tích h p hoàn toàn doanh nghi p

u này tr thành m t trung tâm d ch v

y

v i vi c lo i b

i s d th a và g p các phòng ban. Các phòng

ban m i có th phát sinh.

(3) L i ích c a chính ph Chính ph

nt

n t gi m nhu c u v d ng gi y t và nh p d li u b ng tay. Nó làm gi m s cu c g i

n tho i và

các yêu c u g p m t tr c ti p. Nó kh b các ti n trình th công t n th i gian. Công ngh m i nh t

c s d ng

s p x p h p lý hoá các ho t

ng. Nó cho phép các c quan

a ra m c d ch v cao h n trong nh ng th i gian

ngân sách b gi m.

(4) Các v n

riêng t

Cu c cách m ng truy n thông c ng em t i vô s c h i chia s thông tin. thêm m i b n kho n v tính riêng t . V n

u này c ng làm t ng

riêng t là nh y c m khi có liên quan t i các b n ghi

c chính ph so n th o và duy trì. Khi c g ng ph c v các công dân t t h n, các c quan ph i có ý th c v trách nhi m c a h là nh ng ng i gi thông tin nh y c m.

(5) Chính ph gi vai trò gì? Chính ph cung c p c s h t ng. S l vào vi c thu th p và s d ng. Ng tin t

ng c c l n thông tin

i s d ng s t nguy n t

ng vào tính toàn v n an ninh.

c chính ph l u gi . Tính hi u qu ph thu c

ng tác v i chính ph thông qua trang web ch khi h

u s ng còn là chính ph th c hi n các th t c và giao th c an ninh úng

n. Vi c l p k ho ch c n th n và th n tr ng là m u ch t.

3.1

L nh v c

(6) Các v n

an ninh

Th c hành an ninh

c ch p nh n chung là t ch c thông tin

c b o v an toàn b i công ngh t

ng l a và site này

ng d ng c a h th ng máy tính

173

bên th ba áng tin c y. Thông tin và website

c c p nh t b i các c quan t xa.

Các ng d ng tiên ti n h n cho phép truy l c thông tin t c s d li u c a c quan.

ôi khi

u mong mu n là

t thông tin nh y c m tr c tuy n nh ng h n ch truy nh p. • Ch ng ch s th c Th t c an ninh nghiêm ng t h n và cao c p h n c n t i ch ng ch s th c và ch kí s th c. Ch ng ch s th c là ng t

ng

ng

n t v i b ng lái xe hay h chi u. Ch ng ch s th c ràng bu c m i danh x ng v i c p khóa

n t . Các khóa có th Khi

c cài

c s d ng

t, các cá nhân

m t mã hóa và ký vào thông tin s th c.

c nh c v ch ng ch s th c c a h khi truy nh p vào các vùng b h n

ch . Khi

c s d ng thích h p, các ch ng ch s th c có th cung c p s tin c y c b n trong vi c cho phép truy

nh p thông tin nh y c m b h n ch c a c quan.

(7) Truy nh p thông tin c a hãng Công chúng mu n ch c n ng

c t ng lên. B ng cách cung c p truy nh p qua Internet có th làm gi m cu c g i

n tho i và l u thông qu y thanh toán. quan. Các giao di n Web

c xây d ng

ng d ng thông th

ng s cung c p truy nh p t i c s d li u c a c

cho phép m i ng

i ti n hành vi c truy v n c a h .

174

Ch

ng 3 C p nh t z lý thông tin và an ninh

i thông tin

c yêu c u

c hi n th trong trình duy t c a ng

i yêu c u.

u này em l i k t qu là ti t

ki m l n. Vi c c p nh t thông tin c a c quan yêu c u m t t ng phí cao vì nó òi h i nhi u công vi c gi y t . Vi c gi thông tin

c hi n th i và chính xác là v n

Ngày nay, các cá nhân có li u d th a c a c quan

mà m i c quan

trình thông tin và th c hi n thanh toán

u ph i

i di n.

n t thông qua web. Vi c gõ và nh p d

c gi m b t hay kh b .

(8) S phát tri n c a các chu n c dù EDI ã t n t i m t th i gian dài, xu h ngoài vi c trao

i d li u.

ng g n ây h

ng theo các chu n cho vi c ph c v ch c n ng bên

ây là các chu n d a trên XML nh ebXML. Khi các giao tác

chu n nh v y b t ngu n t kinh doanh

n t là ebXML.

u

m c a chu n này là bên c nh vi c h tr các

giao tác nó c ng cho phép mô t các ti n trình và các ki u c ng tác gi a chúng. Nó có th chu n

c th c hi n, m t

c s d ng nh m t

mô t c s h t ng c a các quy trình c a chính ph .

Chu n ebXML bao g m:

Các m c Mô hình tham chi u kinh doanh Phát hi n và nh n di n ti n trình kinh doanh Phác th o ti n trình kinh doanh Xác nh c ng tác kinh doanh

Xác nh giao tác kinh doanh

Xác nh thông tin kinh doanh

Mô t xác nh khung tham chi u cho toàn b môi tr các quy trình kinh doanh xu t hi n

ng kinh doanh trong ó

cung c p kho các quy trình kinh doanh, gi ng nh các tr ng m c cao ghi l i các quy trình và các bên

ng h p s

nh n di n các tác nhân riêng l c ng nh các u ki n tr c và sau quy trình. xác nh các bi n c kinh t , nêu ra i c ng v các gi i h n c a h th ng và các giao th c chi ph i lu ng thông tin trong quy trình bao quát các ho t ng riêng l x y ra trong quy trình c gây ra b i các bên có th m quy n trong các t ch c; trong khi vi c bi t ai th c hi n các hành ng và v trí c a h trong t ch c là r t quan tr ng, thì h u h t các nh ngh a quy trình bao quát các t ng tác gi a các t ch c (ch không bên trong các t ch c). nh n di n n i dung c a các thông báo, bao g m các chi ti t nh kích c các tr ng c yêu c u, các ki u d li u, các mô t , các yêu c u ki m nh và theo dõi d u v t, và b t k hoàn c nh kinh doanh b sung nào cho các c u ph n v ng ngh a tái s d ng trong ebXML

3.1

(9) Tính s n sàng cho chính ph Tiêu chí Tính n i

Quy n lãnh o nt (ELeadership)

Công nhân tri th c

Môi tr ng kinh doanh nt

L nh v c

ng d ng c a h th ng máy tính

175

nt

Mô t Các m ng có kh n ng và d dàng truy nh p và s d ng? S s n sàng c a các ch v truy n thông m ng vô tuy n và h u tuy n, trung tâm truy nh p c ng ng (mi n phí và có phí) và các máy tính n i m ng trong doanh nghi p, tr ng h c, và gia ình. Tính m ng c và tin c y c a vi c truy nh p m ng, k c chi phí d ch v , th i gian ch t c a máy móc, và s ph bi n c a vi c truy nh p chung gi a các cá nhân. Tính s n sàng n t có là u tiên qu c gia không? c u tiên do chính ph mang l i thúc y s phát tri n c a xã h i n t n t , bao g m các n l c t c bi u l v chính ph c qu c gia. M c ti n b ng hóa các quy trình chính ph . Ch t l ng c a các quan h i tác gi a các nhà lãnh o công nghi p và chính ph c i thi n tính s n sàng n t . c n l c thúc y truy nh p cho t t c các công dân. An ninh thông tin - Vi c l u gi và x lí thông tin k t m ng có th tin c y c không? S c m nh c a vi c b o v theo lu t pháp và ti n b trong b o h quy n s u trí tu , c bi t là ph n m m. Qui mô n l c b o v quy n riêng t Hi u qu và s c m nh c a khuôn kh pháp lý c p và truy t t i ph m máy tính, c p quy n ch ký s th c, và t o kh n ng c s h t ng khóa công i ng i có quy n h tr kinh doanh n t và xây d ng xã h i d a trên tri th c không? Ch t l ng và m c tham gia trong h th ng ào t o, v i vi c nh n m nh vào các l c t o ra và h tr cho xã h i d a trên tri th c. n hóa c a s sáng t o a ph ng và chia s thông tin bên trong xã h i. Các k n ng và hi u qu c a l c l ng lao ng. Ngày nay, th c hi n kinh doanh n t d dàng nh th nào? n t i s c nh tranh có hi u qu gi a các nhà cung c p d ch v thông tin và truy n thông. Tính trong su t và có th d báo tr c c a vi c th c hi n các qui ch , tính công khai a chính ph , nguyên t c lu t pháp, và r i ro kinh doanh nói chung (s n nh chính tr , s lành m nh v m t tài chính). Tính công khai i v i s tham gia v tài chính và cá nhân b i các nhà u t n c ngoài trong các doanh nghi p ICT. Kh n ng c a h th ng tài chính h tr các giao tác n t .

176

Ch

ng 3 C p nh t z lý thông tin và an ninh

3.2

An ninh

3.2.1

An ninh Internet

(1) Các ki u e d a

• Nghe tr m th ng ây là vi c nghe l u thông trên m ng. Tuy nhiên không có l u thông m i ‚ Nghe tr m ch ng u thông b c và l u thông m i

c

c

a vào.

a vào trong m ng. S l a b p ngh a là gi v là nhà

cung c p d ch v h p pháp ánh l a khách hàng trong vi c l thông tin truy nh p. M t mã hóa c s d ng b o v ch ng l i các lo i nghe tr m th ng và ch ng. ƒ Các cu c t n công vào a. Gi m o

a ch IP

a ch IP

ây là n i m t máy ch công b có

a ch IP c a máy khác. Vì nhi u h th ng (nh danh sách

ki m soát truy nh p c a b nh ng) nh ngh a các gói có th ho c không th i qua d a trên a ch IP phía g i, ây là k thu t h u ích i v i k t n công: h n có th g i các gói tin i m t máy ch , có th gây cho nó chi m

c m t lo i hành

ng nào ó.

3.2

b. C

p phiên

a ch IP

p phiên

a ch IP là ki u t n công mà qua ó phiên làm vi c c a ng

An ninh

177

i s d ng b xâm

chi m, b ki m soát b i k t n công. N u ng i s d ng ang gi a ch ng m t th nt ,k n công s xem th và sau ó có th th c hi n b t k l nh mà anh ta mu n gi ng nh ng i s ng b t n công có th làm. Ng i s d ng b t n công ch th y phiên làm vi c c a mình b p b , và có th n gi n ng nh p l i, có th th m chí không ý r ng k t n công v n ang ng nh p và làm m i th . „ T n công vào vi c T ch i d ch v (Denial Of Service (DOS) attacks) u này có ngh a là máy ch b tràn ng p quá nhi u l u thông n m c b không làm vi c c. Các hành

ng có th

c th c hi n

ng n ch n các cu c t n công t ch i d ch v là

a. Không ch y các máy ph c v mà th gi i th y a nó. b. S d ng b l c gói

c

m c quá g n v i kh n ng

ng n ch n các gói gi m o rõ ràng không cho nh p vào trong

không gian a ch m ng c a b n. c. Luôn c p nh t các mi ng vá liên quan t i an ninh cho h

u hành c a máy ch c a

n.

(2) Truy nh p trái phép Vi c truy nh p này do nh ng ng • T

i không có quy n gây ra.

c hi n các ch l nh b t h p pháp

Chúng ta ph i ng n c n các ch l nh không cho th c hi n b t h p pháp trên h th ng. Có hai ki u truy nh p có th : a. Truy nh p c a ng i s d ng bình th b. Truy nh p hành chính Nh ng ng

i s d ng thông th

ng không nên

ng

c cho quy n truy nh p ngoài

Nh ng ng i s d ng thông th ng v c b n có yêu c u phép k t n công thay i c u hình c a h th ng.

c thông tin. Quy n ng

u

c c n t i. i qu n tr cho

‚ Vi ph m tính m t u này nói t i vi c n c p thông tin t máy ph c v . Trong tr ng h p này, truy nh p thông tin có th cho k t n công thu c vi c truy nh p vào d li u

c

178

Ch

ng 3 C p nh t z lý thông tin và an ninh

ƒ Hành vi phá ho i Có hai ki u hành vi phá ho i chính a. Thay

i d li u

Vi c này có th làm thay

i trong d li u. Nh ng thay

i này có th mãi v sau m i n i ra b

ngoài. b. Phá h y d li u

Vi c này nh m phá h ng và xóa d li u.

(3) Chính sách an ninh

• Phát tri n chính sách an ninh m nh ‚ Gi an toàn m ng l i. ƒ Giám sát m ng và áp ng v i các cu c t n công. „ Ki m tra các b ph n an toàn an ninh hi n có. … Qu n lý và nâng cao an ninh công ti. Các câu h i sau ây c a ra khi thi t l p chính sách an ninh a. Nh ng tài s n nào c n b o v ? b. Có r i ro nào cho nh ng tài s n ó? c. Tác ng c a cu c t n công thành công là gì? (d

i d ng danh ti ng, doanh thu, l i

nhu n, nghiên c u)? d. Có bao nhiêu thông tin nh y c m ang tr c tuy n? Tác

ng nh th nào khi thông

tin này b phá h y ho c b ánh c p? e. Ng i s d ng nào có truy nh p vào nh ng tài s n ó? f. Ng i s d ng (và u này bao g m c các i tác kinh doanh/ ho c các khách hàng) mong i gì v các c c u và th t c ki m soát an ninh? g. Ng i s d ng c a b n có th ng truy nh p t i các tài s n t xa ho c n i b ho c k t h p c hai ph ng th c này không? h. B n có c n các m c an ninh khác nhau cho các b ph n khác nhau trong t ch c không? i. Ki u l u thông nào hi n có trên m ng c a b n? j. Nhu c u v an ninh có nh t quán v i nhu c u ho t không?

ng/kinh doanh c a t ch c

3.2

k. Có cam k t m nh m t c p qu n lý

cung c p

An ninh

179

tài nguyên cho vi c th c

hi n các chính sách và công ngh an ninh không? l. Có cam k t m nh m cho vi c hu n luy n nh n bi t v an ninh? † M c

nh nên là không truy nh p

Trong nhi u h th ng, có m t th c hành là cho phép b t k ai truy nh p t i b t c cái gì theo m c nh, nh ng cho phép ng i qu n tr h th ng t t ho c gi i h n truy nh p t i m t s u h tin là n thi t. ây là cách ti p c n sai, trong h th ng nh v y r t d quên m t gi i h n vi c truy nh p và thay vì v y m c nh nên là không ng c trao t ng minh quy n ó.

i nào có b t c quy n truy nh p nào ch ng nào h ch a

‡ Trao quy n t i thi u có th Khi ai ó

c trao quy n truy nh p vào tài nguyên nào ó, h nên

c trao cho quy n th p nh t

mà h th c s c n th c hi n công vi c h làm. Chú ý r ng quy n nên u theo nhi m v ch không d a trên u gì ó nh thâm niên công tác.

c n

nh d a trên nhu

Nguyên t c c b n là ch m i ng i s phàn nàn n u h có quá ít quy n truy nh p t i m t cái gì ó nh ng h không phàn nàn n u h quá nhi u quy n truy nh p. ˆ Ki m tra quy n hi n t i i v i m i truy nh p t i tài nguyên

c b o v , b n nên ki m tra xem li u m t cá nhân có nh ng

quy n thích h p không. Ch d a vào s ki n h quy n c a h có th ã b h y b .

ôi khi có truy nh p trong quá kh là không

, vì

(4) Các c ch b o v Các

u sau có th

c

a vào

nâng cao an ninh

• S d ng t ng l a ‚ M t mã hóa ƒ Ch ký s th c „ An ninh ng d ng … Ki m nh s kí s a. L h ng pháp lí u này liên quan t i các ph c v c l ra

c tr ng c a vi c thi t l p. M t s d ch v nên b gi i h n trong máy

180

Ch

ng 3 C p nh t z lý thông tin và an ninh

Các d ch v Netstat FTP Telnet Thi t l p ODBC ho c v trí c d li u Các mi ng vá d ch v nên b. T ng l a Máy ph c v web có th c ch n gi a internet và m ng.

Mô t D ch v này có th l m u s d ng và c u hình h th ng FTP n c danh nên c th c hi n trên m t máy khác Telnet nên b gi i h n ch cho nh ng ng i qu n tr V trí máy ph c v c s d li u không nên c cài t trong máy ph c v ho t ng. c áp d ng và gi luôn hi n hành.

m b o b ng cách s d ng t

ng l a. T

Máy ph c v Web

T

M ng

ng l a hình thành nên rào

ng l a

3.2

ng l a

ng trong

An ninh

181

182

Ch

ng 3 C p nh t z lý thông tin và an ninh

c. M t mã hóa • Các thu t toán khóa công

t t p tách bi t các khóa

c s d ng

m t mã hóa và gi i m t mã. Khóa m t mã

c bi t t i

là khóa công. Khóa gi i m t mã c bi t t i là khóa t ho c khóa bí m t. u này ngh a là khóa công có th c công b t do. S d ng khóa công này, m t thông báo có th c g i m t cách an toàn t i bên khác. Ch bên gi khóa bí m t m i có th gi i m t mã thông báo này. Các thu t toán khóa công c ng c s d ng t o ch ký s th c trên d li u. Khóa bí m t d ng t o ch ký s th c và khóa công c s d ng • Giám sát Ki u giám sát b t ngu n t vi c phân tích v thông tin kí s ó, ph n m m c ng có th

c

a vào

c

ki m ch ng nó. c máy ph c v thu th p. Bên c nh

th c hi n m t s ki u giám sát.

Sau ây là m t s ho t ng giám sát c th c hi n - Phân tích kí s trên Web (Web log analysis) - H th ng phát hi n xâm nh p d. Phân tích kí s trên Web (Web log analysis) a d ng thông tin kí s c thu th p cho máy ph c v . Các báo cáo s

c sinh ra và vi c

phân tích c th c hi n làm l ra nh ng âm m u xâm nh p. Các b n kí s có th gi trong c s d li u và vi c phân tích có th c th c hi n.

s li u

Kí s Web

Phân tích

cl u

3.2

Ví d v tiêu chí

c s d ng

An ninh

183

phân tích b n ghi web

Mã HTTP

li u kí s

Ngày, gi

a ch IP

Ph m vi theo gi

Vi c ki m soát có th Mã HTTP Unauthorized 401

Forbidden 403 Proxy Authentication Required 407 Method Not Allowed 405 Service temporarily overloaded 502

c s d ng theo các mã HTTP Mô t Tham s c a thông báo này cho c t v các l c có th m quy n ch p nh n c. Máy khách nên th yêu c u l i v i tiêu có th m quy n phù h p. Yêu c u v cái gì ó b c m. Vi c c p quy n s không có tác d ng. Mã này t ng t 401 (không có th m quy n), nh ng ch ra r ng máy khách tr c h t ph i xác th c v i máy u quy n proxy. Ph ng pháp c xác nh trong dòng yêu c u không c cho phép v i tài nguyên c nh n di n b i yêu c u c a URI. Máy ph c v không th x lý yêu c u do t i cao (dù là ang ph c v HTTP ho c các yêu c u khác). Ng ý ây là u ki n t m th i mà có th c gi m b t t i các th i m khác.

e. H th ng phát hi n xâm nh p (IDS) th ng d a trên máy ch c s d ng b o v các h th ng ch a ng thông tin quan tr ng. Các tác t c t i t i m i máy ch . Các tác t này s phân tích các v t ki m nh. Chúng có th c xác nh dò ra theo m c chi ti t mong mu n, ví d chính xác ng i dùng nào truy nh p vào t p nào. Vì các tác t ph i c cài t t i m i máy ch có yêu c u theo dõi, nên không th có qui mô l n. Các tác t này s so sánh ho t kì quy t c nào b vi ph m.

ng theo t p các nguyên t c và l y cò báo

ng n u b t

184

Ch

•

ng 3 C p nh t z lý thông tin và an ninh

Máy ch d a trên IDS ng l a

Máy ph c v WEB

Máy ph c v DNS

Qu n lý giao ti p ng

i-máy

• M ng d a trên IDS M ng d a trên IDS giám sát m t b ph n m ng xác nh. Thông th chuyên d ng bao g m b c m bi n và h th ng qu n lý.

ng có các c u ph n

th ng qu n lý c s d ng l p c u hình vi c phát hi n và c ng hi n th thông tin báo ng. Các b c m bi n này th c hi n vi c phân tích d a trên nguyên t c ho c phân tích theo h chuyên gia v l u thông b ng vi c dùng các tham bi n ã c l p c u hình. Các b m bi n này phân tích các tiêu gói xác nh các a ch ngu n và ích, ki u d li u c truy n, và phân tích t i gói phát hi n thông tin trong d li u ã khi b c m bi n phát hi n vi c s d ng sai, nó có th th c hi n các ho t quan t i an ninh: ghi l i bi n c , g i báo li u, v.v…

ng t i bàn

u khi n qu n lý,

c truy n. M t ng khác liên tl ik tn id

3.2 An ninh

185

c m bi n h th ng phát hi n xâm nh p

Máy ph c v WEB c m bi n h th ng phát hi n xâm nh p

Máy ph c v DNS Qu n lý giao ti p ng

•

Các qui t c n l c s ho t

ng c a ng

i-máy

i s d ng

c sinh ra và vi c phát hi n xu t hi n khi b t c

ho t ng nào b t u ra ngoài ph m vi ó. B n l c s ho t ng c a ng i s d ng có th ch a các thu c tính nh các t p các máy ph c v th ng c truy nh p, th i gian dành cho vi c vào m ng, ví trí truy nh p m ng, v.v… Tuy nhiên, vi c này có th khó th c hi n khi ng

i s d ng có th thay

nh vi c b nhi m c a h òi h i h truy nh p vào các tài nguyên khác. i nh s phát hi n d a trên l c s .

il

cs c ah

u này

c bi t

Phát hi n d a trên ch ký có th c so sánh v i các ch ng trình ki m tra virus. Các ch ký này c cung c p b i các nhà cung c p. Nhà cung c p c ng s cung c p vi c c p nh t cho các ch ký này.

186

Tr l i bài t p

Tr l i bài t p Tr l i cho Quy n 2 Ch

ng 1 (Phát tri n ph n m m)

Danh sách áp án áp án

______________________________________________________________

Q1. b

Q2.

b

Q3.

b

Q4. b

Q5.

a

Q6. a

Q7.

a

Q8.

b

Q9. d

Q10. d

Q11. c

Q12. a

Q13. d

Q14. c

Q15. a

Q16. a

Q17. c

Q18. c

Q19. b

Q20. c

Q21. d

Q22. b

Q23. b

Q24. d

Q25. e

Tr l i và mô t

Q1 Tr l i b.

Cái g i là "tính toán ng i dùng cu i", trong ó t b n thân ng i dùng xây d ng h th ng và có quy n truy nh p hay x lí thông tin cho ng d ng riêng c a mình, ang thu c s ng h .

Mô t Trong câu h i này c n xác

nh

c tr ng thích h p nh t c a vi c dùng công ngh thông tin trong

doanh nghi p ngày nay.

a.

Theo quan m sinh l i, doanh nghi p làm t ng m c ch t o n i b mà không khoán ngoài các h th ng hay v n hành cho các công ti ngoài.

c. d.

c t gi m chi phí hay c phát tri n d a trên

rút ng n th i gian phát tri n ph n m m, các ng d ng ã n hàng nh n c thay vì dùng gói ph n m m.

Vi c dùng m ng ngày càng r ng làm gi m ph m vi b th ng, làm cho vi c qu n lí an ninh c d dàng h n.

nh h

ng b i h ng hóc h

a. Khoán ngoài t ng vì chi phí th p phát tri n trong nhà. à sai b. EUC (Máy tính ng

i dùng cu i) à

úng, ây là câu tr l i

c. Câu này cho m c ích ( th i gian phát tri n ng n và c t gi m chi phí) s

d ng phát tri n gói thì t t

n. à Sai d. Trong các h th ng m ng, vùng nh h

ng b i l i h th ng tr nên r ng h n, và e d a t

m ng

Tr l i bài t p 187

gia t ng. à Sai

Q2 Tr l i b.

Vi c phát tri n h th ng c th c hi n theo tr t t các ti n trình, không quay tr l i công vi c ti n trình m c cao h n.

Mô t Trong c u h i này c n xác Trong mô hình thác

nh gi i thích thích h p nh t v mô hình thác

, m i giai

n ph i hoàn thành tr

cung c p ph n h i gi a các giai

c khi giai

. n ti p theo b t

n ho c c p nh t/ nh ngh a l i các giai

u. Nó không

n s m h n. à Câu tr

i là b.

a.

ng d ng c chia ra thành các n v nh . Sau ó t ng thi t k và ch t o tu n t cái n ti p cái kia.

c.

t s n ph m th c nghi m làm vi c c, c sinh ra, và vi c ki m tra các yêu c u và c l ng c th c hi n trong giai n s m.

d.

Th i gian phát tri n c rút ng n b i s tham gia c a ng i dùng, b ng vi c phát tri n v i ít k s h n và b ng vi c dùng có hi u qu các công c phát tri n.

c

n v trong chúng

ct

Q3 Tr l i b.

t s n ph m th nghi m c t o ra trong giai n u c a vi c phát tri n h th ng, t o kh n ng lo i b s m h và khác bi t trong hi u bi t c a ng i dùng và t ch c phát tri n.

Mô t Trong câu h i này c n xác

nh mô t thích h p nh t v b n m u.

Mô hình b n m u là m t mô hình quy trình mà các b n m u phát tri n ph n m m. Nó

c s d ng

yêu c u cho h th ng. Trong tr khác nhau trong quan

a.

c t o ra trong các giai

c phía nhà phát tri n và khách hàng

ki m tra các

ng h p này, khách hàng và nhà phát tri n có th xác

m c a h v nh ng gì h

ns mc a nh nh ng

ang c g ng t o ra.

Công vi c c th c hi n theo th t l p k ho ch c s , thi t k ngoài, thi t k trong, thi t k ch ng trình, l p trình và ki m th . Do ó, v i k thu t này, ng i ta thu c vi n c nh c a công vi c nh m t t ng th , làm cho vi c xác nh l ch bi u và phân b tài nguyên c d dàng h n.

Câu này mô t mô hình thác n

c.

ct

188

b.

Tr l i bài t p

t s n ph m th nghi m c t o ra trong giai n u c a vi c phát tri n h th ng, t o kh n ng lo i b s m h và khác bi t trong hi u bi t c a ng i dùng và t ch c phát tri n.

Câu n mô t v b n m u. à

d.

ây là câu tr l i

t ng d ng qui mô l n c chia thành các n v con, t ng n v này c l p cao. Sau ó v i t ng n v con, ti n trình thi t k , l p trình và ki m th c l p l i, r ng d n mi n phát tri n.

Câu này mô t mô hình xo n c, bao g m các quy trình nh thi t k , l p trình và ki m th p l i cho m i

cl p i

n v con c a h th ng, s phát tri n t o ra s l p i l p l i và g p lên nhi u l n

Q4 Tr l i b.

a−f−b−e−c−d

Mô t Trong câu h i này c n xác

nh l a tr n

a ra th t

úng v quy trình phát tri n.

a.

n hi n t i xác nh.

b.

Các ch c n ng c n cho vi c xây d ng h th ng trình làm cho lu ng ti n trình c rõ ràng h n.

c.

Các th t c x lí

d.

Các ki m th

e.

Thi t k có c u trúc c a t ng ch trong.

f.

D a trên yêu c u v h th ng, các ch c n ng c n thi t cho h th ng

c kh o sát và phân tích, sau ó các yêu c u v h th ng ích c phân ho ch thành các ch

c ng

c thi t k , mã hoá và ch nh s a. c ti n hành. ng trình

c th c hi n d a trên tài li u thi t k

a.

a−f−b−c−e−d

b.

a−f−b−e−c−d

c.

a−f−e−b−c−d

d.

a−f−e−c−b−d

a. Phân tích yêu c u, b. Thi t k trong, c. Th c hi n, d. Ki m th , e. Thi t k ch ngoài Vì v y th t là a, f, b, e, c và d. à Câu tr l i là b)

c xác

nh.

ng trình f. Thi t k

Tr l i bài t p 189

Q5 Tr l i a.

Các c t thi t k a trên các c t

c t o ra t ph n m m ã cài c t o ra ó.

ã

c phát tri n

t. R i ph n m m

Mô t Trong câu h i này c n xác ngh

nh gi i thích thích h p nh t v k ngh ph n m m

ngh a là quy trình

phân tích

o ng

c các

o.

c t ph n m m có s n. Ph n m m có s n

các c u thành c a h th ng và m i quan h gi a chúng

c xác

c

nh và t o ra di n t

th ng à Câu tr l i là a.

b.

Ph n m m

c.

Các ch c n ng ã

d.

c thi t k

a ra, x lí và

c cài

a vào.

t b ng ph n m m

t ngôn ng phát tri n và công c phát tri n lí c a ph n m m.

c

t t i b ng ph n c ng.

c tuy n ch n tu theo các

c tr ng

Q6 Tr l i a.

DFD

Mô t Trong câu h i này c n xác ch c n ng li u,

và

c s d ng trong phân tích theo c u trúc n i lu ng d li u và

nh l u

c di n t b ng các ký hi u t bên

ngoài

(ngu n

d

a.

DFD

b.

ERD

d.

Bi u

chuy n tr ng thái e.

Bi u

Trong s các l a ch n

lý (ch c n ng), l u tr d

ng ng ch ra lu ng d li u, li u

và

c.

n i

S

nh n

d

li u).

NS

Warnier

trên, DFD (Bi u

lu ng d li u) mô t h th ng t p trung vào lu ng d li u

li u, h p hình ch

nh t là quy trình, và hai

a h th ng. i tên di n t lu ng d

li u. Hình ch nh t di n t ngu n d li u ho c n i nh n d li u.

ng th ng di n t l u tr

d

190

Tr l i bài t p

Q7 Tr l i a.

S

NS

Mô t Trong câu h i này, c n tìm bi u s d ng trong ch ng trình c u trúc và di n t c u trúc th c th c a ch ng trình d i d ng c u trúc phân c p. a.

S

NS

b.

Bi u

PERT c.

chuy n tr ngd.

Bi u thái

S

Bubble

NS do Nassi và Schneiderman phát tri n. Trong bi u

này, toàn b c u trúc c a ch

Không gi ng nh ph

ng pháp s

c di n t theo c p b c. à Câu tr l i là a.

ng trình

lu ng, S

NS

a ra lu ng lôgic mà không s d ng các k t

i. Bi u

này còn

c g i là bi u

c u trúc "

Q8 Tr l i b.

Bao b c

Mô t Trong câu h i này c n xác i

t

ng

vô

nh k thu t l p trình h

hình

b ng

cách

t

các

a.

Th hi n

b.

Bao b c

c.

K tc m

d.

Tr u t

Trong l p trình h it

ng xem

i v i ng

ng it

it

ng, các

it

ng

it

ph

ng

ng t o ra các chi ti t c a s pháp

và

d

v i

nhau.

ng hóa

ng bao b c các ph

ng pháp và d li u. Ng

ng nh h p en cung c p các d ch v . Các chi ti t th c hi n

i s d ng.

li u

th c hi n

u này g i là bao b c. à Câu tr l i là b.

it

i s d ng ng không n

Tr l i bài t p 191

Q9 Tr l i d.

L p có th k th a các

ng pháp t l p b m .

Mô t Trong câu h i này c n xác

nh mô t

a.

D li u trao

b.

S v t ch ra các mô t v

c.

Bao b c ch ra vi c g n các l p l i thành th vi n.

d.

L p có th k th a các

b.

it

i gi a các s v t

thích h p nh t v

l p trình h

ng

i t

ng.

c th c hi n qua các th hi n.

c tr ng l p.

ng pháp t l p b m .

ng là th hi n c a m t l p.

c. Bao b c ngh a là

c các ph

ng pháp và d li u c a

it

ng l i v i nhau.

d. úng. à Câu tr l i là d.

Q10 Tr l i d.

hoàn thành m t thao tác x lí, thi t k nên c làm sao cho vi c d ng vào và tr l i màn hình tr c không th c phép.

a d li u

Mô t Trong câu h i này, c n xác

nh các m c không thích h p

c xem xét trong thi t k màn hình ngoài

và thi t k trong.

a.

Trong vi c chuy n màn hình, m t ng i dùng có kinh nghi m nên dùng menus.

b.

Kho n m c a vào trên màn hình nên ng kho ng cách ó là dành cho tr ng

c.

ng pháp l a tr c ti p c d nh dành cho c dùng thay cho vi c l a t ng b c b ng vi c c bao b ng a vào.

trí màn hình nên c thi t k sao cho các kho n m c trí t trái sang ph i hay t trên xu ng d i.

hay [

]

làm rõ ràng

c tham kh o có th

d.

hoàn thành m t thao tác x lí, thi t k nên c làm sao cho vi c d ng vào và tr l i màn hình tr c không th c phép.

e.

trí màn hình và thông báo, nên

a d li u

c chu n hoá, ch ng h n, các v trí th ng nh t cho hi n th tiêu c dùng.

Trong thi t k màn hình, giao di n con ng

i

c

a ra xem xét.

c

192

Tr l i bài t p

(ví d , chuy n tr ng thái màn hình, cách b trí các m c vào và ra trong m i màn hình) c. Không cho phép treo

u vào và tr l i màn hình tr

c làm cho ho t

ng c a ng

i s d ng b gi i

n và kém linh ho t à Không thích h p à ây là câu tr l i Tính kiên

nh trong thi t k màn hình c ng

c chú ý.

Q11 Tr l i c.

S ch y u nên

c dùng làm mã, và ch Trung Qu c không nên dùng.

Mô t Trong câu h i này c n xác

a.

nh mô t thích h p nh t v qu n lý mã và thi t k mã.

Mã không tránh kh i thay qu n lí chúng.

b.

i, cho nên

u quan tr ng là

u mong mu n là t chúng có th hi u

t sách mã theo th t và

c. Do ó vi c dùng mã dài là t t h n.

c.

S ch y u nên

d.

Mã nên c gán làm cho vi c phân lo i d li u d dàng h n, nh ng vi c b sung và m r ng mã không nên c tính t i.

Thi t k mã, nh

xác

c dùng làm mã, và ch Trung Qu c không nên dùng.

nh m t h th ng mã,

c ti n hành nh

m t trong các ho t

ng thi t k

ngoài. Trong h th ng mã, nên tránh s d ng các ký t trung qu c. à Câu tr l i là c. d. H th ng mã t o s không nên

phân lo i d

c xem xét. (Sai.

li u d h n. (Câu trên là úng). Nh ng thêm ho c m

u này nên

c xem xét.)

Q12 Tr l i a.

0

Mô t Trong câu h i này c n tìm s cho trong ô tr ng theo mã 4 s "81o6". ki m tra là C mod((N1 x 3 + N2 x 2 + N3 x 1),10) ây, mod(a,b) ngh a là ph n d c a phép chia a / b.

r ng mã

Tr l i bài t p 193

81o6 Gi s p là giá tr trong ô tr ng. Thì

ng th c sau là úng.

mod((8x3 + 1x2 + px1),10) = 6 mod((26 + px1),10) = 6 u p=0 thì mod(26,10)=6 u p=2 thì mod(28,10)=8 u p=4 thì mod(30,10)=0 u p=6 thì mod(32,10)=2 u p=8 thì mod(34,10)=4 Vì v y, câu tr l i là a).

a.

0

b.

2

c.

4

d.

6

e.

8

Q13 Tr l i d.

Cho dù nhi u nhi m v th c hi n ch úng.

ng trình song song, ta v n thu

c k t qu

Mô t Trong câu h i này c n tìm

gi i thích thích h p nh t v

a.

Ch ng trình cho k t qu úng ngay c n u nó i sau m t l n ã th c hi n.

b.

c hi n.

c.

Ch ng trình trên c s t ng

d.

Cho dù nhi u nhi m v th c hi n ch úng.

t vào b t kì

a mô t ch

ng trình kh n ng tái s d ng .

b mô t ch

ng trình kh n ng tái

c mô t ch

ng trình chèn l

d mô t ch

ng trình

ng trình

n, và có th

u có th

. ây là câu tr l i

ng d ng.

c th c

c n p vào và th c hi n

ng trình song song, ta v n thu

nh v .

ng d ng . à

ng trình

c th c hi n l i mà không ph i n p

a ch nào trong b nh th t, ch

c phân ho ch thành nhi u n.

ch

c k t qu

194

Tr l i bài t p

Q14 Tr l i c.

p trình có c u trúc "l p"

c mô t b ng ba c u trúc c s "tu n t ", "tuy n ch n" và

Mô t Trong câu h i này c n xác

c.

p trình có c u trúc "l p"

nh gi i thích thích h p nh t v

l p trình theo c u trúc.

c mô t b ng ba c u trúc c s "tu n t ", "tuy n ch n" và

c mô t l p trình theo c u trúc. à ây là câu tr l i

a.

p trình có c u trúc có ngh a là a ra qui t c vi t t t dòng cho v êc vi t mã cho b n in ch ng trình g c cd c.

b.

L p trình có c u trúc có ngh a là dùng ghi chú m t cách có hi u qu hi u ph ng pháp ti n trình ch b ng vi c c chúng.

d.

L p trình có c u trúc là

a, b, d là mã hóa các quy

t kích c chu n cho mô un ph i là t 50

c

m b o kh n ng

c c a ch

làm

làm cho d

n 150 b

c..

ng trình, nh ng không mô t l p

trình theo c u trúc.

Q15 Tr l i a.

5.2E − 07

Mô t Trong câu h i này c n tìm bi u th c áp ng cú pháp pháp sau. Ch s

Ch s

a.

5.2E − 07

b.

+ 1.E4

c xác

nh theo bi u

Ch s

c.

− .9

d.

9.89E

cú

Tr l i bài t p 195

Ch s

Ch s

Ch s

Ph n này Sau ó, m t ho c nhi u s l a di n t d u ch n theo ph n phân s ho c ng ho c m th p phân (c ng có th tr có th t ho c nhi u s ) a ch n bên trái nh t 5.2 a. 5.2E-07 phù h p v i cú pháp

Cu i cùng, và l a ch n d u tr ho c d u c ng và m t ho c nhi u ch s

E-07

trên. Vì v y câu tr l i là a.

Q16 Tr l i −2

a. Mô t

Trong câu h i này, c n tìm câu tr l i úng cho công th c

c mô t d

i ây theo ký pháp ba lan

c 435−÷

ng

a.

−2

Ký pháp ba lan ng

b.

−0.2

c.

0.2

d.

0.5

c 4 3 5 − ÷ ngh a là

4÷ (3-5) = 4÷ (-2) = -2 Vì v y câu tr l i là a.

Q17 Tr l i c.

Nó là ngôn ng l p trình h

ng s v t.

Mô t Trong câu h i này c n tìm gi i thích úng v Java. a.

Nó là giao th c truy n thông

b.

Nó là trình duy t cho Internet.

c dùng trên Internet.

e.

5

196

d.

Tr l i bài t p

Nó là k thu t vi t mã cho d li u nh m u t nh.

Java là ngôn ng Nó có vùng ng

l p trình h

ng d ng r ng, t

các

ng

i t

ng

c phát tri n b i Sun Microsystems.

ng d ng nh (g i là applets) ch y trên trình duy t web, các

ng m t mình t i các ng d ng phía máy ph c v . Các ng d ng Java có th

dàng qua Internet, ho c b t k m ng nào mà không c n h th ng ho t

ng

c phân ph i

ng ho c các v n

n n

ph n c ng có kh n ng so sánh.

Q18 Tr l i c.

Bao ph

u ki n

Mô t Trong câu h i này c n tìm ph th h p tr ng. a. c.

ng pháp thi t k tr

th nhân qu Bao ph

u ki n

Ki m th h p tr ng là ki m th thu t toán chi ti t và ngu n ch p s d ng bao ph

u ki n, bao ph

Vì v y, câu tr l i là c (Bao ph a,b,d là các ph

b.

Ph

d.

Phân ho ch t

c t trong c a ch ng trình

ng h p ki m th s d ng trong ki m ng pháp thi t k th c nghi m ng

ng

ng trình và ch y u s d ng các

ki m tra. Tr u ki n quy t

c t c a các

ng h p ki m th h p tr ng nh các tr nh và bao ph

u ki n.

u ki n).

ng pháp thi t k tr

ng h p ki m th cho ki m th h p en.

Q19 Tr l i b.

Các giá tr c c

i và c c ti u, và nh ng giá tr c ng 1 vào các giá tr này

Mô t Trong câu h i này, c n xác

nh ki m th thích h p nh t

c s d ng trong phân tích giá tr biên.

a.

Các giá tr c c

i và c c ti u

b.

Các giá tr c c

i và c c ti u, và nh ng giá tr c ng 1 vào các giá tr này

c.

Giá tr c c ti u và giá tr

ó c ng v i 1

d.

Giá tr c c

ó c ng v i 1

i và giá tr

ng

Tr l i bài t p 197

Trong ki m th h p en, k thu t ki m th nh phân ho ch t nhân qu và ánh giá l i

ng

ng, phân tích giá tr biên,

th

c s d ng.

Trong phân tích giá tr biên, các giá tr d li u ki m th

c ch n

ch p nh n các thái c c d li u.

Giá tr biên bao g m giá tr nh nh t, l n nh t, biên trong/biên ngoài, giá tr

n hình, và giá tr l i. Hy

ng r ng, n u h th ng làm vi c úng v i các giá tr c th thì nó s làm vi c úng v i t t c các giá tr

gi a. Vì v y câu tr l i là b.

Q20 Tr l i c.

Các kho n m c c ki m m c l a ch n tr c. Sau ó tài li u nhanh chóng b ng vi c ki m t ng kho n m c m i lúc.

c ki m

m

Mô t Trong câu h i này c n xác

nh mô t thích h p nh t v giám

nh.

a.

Ki m m xem nh m t toàn th trò trách nhi m.

b.

ki m m, m t ph n c a ph n m m ích th c hi n th c t .

c.

Các kho n m c c ki m m c l a ch n tr c. Sau ó tài li u nhanh chóng b ng vi c ki m t ng kho n m c m i lúc.

d.

Ng i có th m quy n v tài li u thi t k m.

a. Trong giám

nh, ng

i

u ti

b. mô t b n m u. Trong giám

c ti n hành v i t ng thành viên l n l

là ng

i

u. c. úng --> ây là câu tr l i d. Ai t ch c giám

nh là ng

i

u ti

.

c t o ra b ng th c nghi m r i

c ki m

c ki m

c m

m làm ch t ch cu c h p ki m

m nhi m, chú không ph i l n l

nh, các tài li u

t gi vai

c phân ph i và xem xét ch

t các thành viên. không ph i các b n

198

Tr l i bài t p

Q21

accumulated number S lThe i tích l y c phát hi n

Tr l i

of bugs detected

d.

cácnumber m c ofc items ki m tra The having been tested

Mô t Trong câu h i này c n tìm (ch t l

th minh h a ch t l

ng ph n m m

c quan sát trong

ng

c n

nh.

th )

Câu tr l i là d. ây g i là

ng cong t ng tr

ng

tin c y c a ph n m

Q22 Tr l i b.

Ch c n ng phân tích và th ng

nh ngh a h

Mô t Trong câu h i này c n tìm ch c n ng xác

a.

Ch c n ng phân tích ch ngu n

c.

Ch c n ng h tr ki m th

e.

Ch c n ng qu n lí d án

Các ch c n ng th

nh nh ch c n ng th

ng trìnhb. d.

ng l u c a các công c CASE

Ch c n ng phân tích và th ng Ch c n ng sinh ch

nh ngh a h

ng trình t

ng l u c a CASE

a. câu này cho k ngh

o ng

c và CASE h l u

b. úng ( ây là câu tr l i) c. h tr ki m th là CASE h l u d. sinh mã là CASE h l u e. qu n lý d án có liên quan t i toàn b quy trình, ho c c hai giai

n lên và xu ng.

ng

Tr l i bài t p 199

Q23 Tr l i b.

Nó ch ra li u các ch c n ng c yêu c u cho ph n m m bao gi c ng có th o trì thông th ng theo nh ng u ki n ã c ch nh không.

c

Mô t Trong câu h i này c n xác

nh gi i thích c a t

tin c

.

a.

Nó ch ra các thao tác có th

c làm ch d dàng th nào.

b.

Nó ch ra li u các ch c n ng c yêu c u cho ph n m m bao gi c ng có th o trì thông th ng theo nh ng u ki n ã c ch nh không.

c.

Nó ch ra m c c as a môi tr ng máy tính khác.

d.

Nó ch ra m c quy t.

i tr nên c n thi t khi ph n m m

d dàng theo ó các yêu c u s a

i t ng

c

c dùng trong m t

i dùng có th

c gi i

a. mô t kh n ng s d ng b. mô t

tin c y --> ây là câu tr l i

c. mô t kh n ng di chuy n d. mô t kh n ng duy trì

Q24 Tr l i d.

7

Mô t Trong câu h i này c n tìm ngày b t

u s m nh t cho công vi c H

c tính theo bi u

D 2

4

G

A E

1

d H

B F 3

nút 1 2 3 4 5 6

Th i gian b t u m nh t t i nút 0 3 4 7 7 8

6 d: công vi c ph

5

Nhi m v làm tr c A B,C D D,E,F G,H

ánh d u Ngày b t u d án =0 A(3 ngày) A(3 ngày)+C(1ngày) A(3 ngày)+D(4 ngày) A(3 ngày)+D(4 ngày) A(3 ngày)+D(4 ngày)+G(1 ngày)

PERT sau.

200

Tr l i bài t p

Th i gian b t

u s m nh t c a ho t

Vì v y câu tr l i là 7 ngày.

a.

4

b.

ng H là th i gian b t

u s m nh t c a nút 5.

áp án là d.

5

c.

6

d.

7

e.

8

Q25 Tr l i e.

H th ng t ng

i l p trình chính c n m t th th .

Mô t Trong câu h i này c n tìm mô t thích h p nh t c a các chính

c tr ng c a h th ng t ng

i l p trình

c so sánh v i h th ng phân c p.

a.

Kh i l ng tr ng trách c a ng th ng t ng i l p trình chính.

b.

th ng phân c p ít thích h p cho các h th ng l n h n là h th ng t ng chính.

c.

Trao i bên trong t h th ng phân c p là d dàng h n trong h th ng t ng trình chính.

d.

H th ng t ng

i l p trình chính không c n ng

e.

H th ng t ng

i l p trình chính c n m t th th .

Trong h th ng t ng t c các ch

i lãnh

i l p trình chính, th th ch

ng trình và d li u

o trong h phân c p là n ng h n trong h i l p trình il p

i l p trình d phòng.

ng trình tr l i

l u tr t t c các phiên b n c a

c t o v d án à Câu tr l i là e.

Tr l i bài t p 201 D

Tr l i cho Quy n 2 Ch

ng 2 (B o trì và v n hành h th ng)

Danh sách áp án áp án

______________________________________________________________

Q1. c

Q2.

d

Q3.

c

Q6. b

Q7.

d

Q8.

b

Q4. b

Q5. d

Tr l i và mô t

Q1 Tr l i c.

Ng

i l p trình

Mô t Trong câu h i này c n xác

nh thành ph n nào không

c

a vào tài nguyên c n qu n lý trong

qu n lý v n hành.

a.

Máy tính

b.

C s d li u

c.

Ng

d.

Ch

i l p trình

a. máy tính là tài nguyên b. c s d li u c ng t

ng trình

c qu n lý trong giai

nb od

ng và v n hành.

ng t nh máy tính.

c. ng

i l p trình không b qu n lý --> ây là câu tr l i

d. ch

ng trình c ng

c qu n lý.

Q2 Tr l i d.

Xu t hi n h ng → tìm ch h ng →c→d→a→ ti n hành bi n pháp th

ng xuyên →b

Mô t Trong câu h i này c n xác

nh th t c chu n úng

c th c hi n trong vi c h ng h th ng.

a.

Xu t hi n h ng → tìm ch h ng →a→c→d→ ti n hành bi n pháp th

ng xuyên →b

b.

Xu t hi n h ng → tìm ch h ng →b→c→a→ ti n hành bi n pháp th

ng xuyên →d

c.

Xu t hi n h ng → tìm ch h ng →c→a→b→ ti n hành bi n pháp th

ng xuyên →d

d.

Xu t hi n h ng → tìm ch h ng →c→d→a→ ti n hành bi n pháp th

ng xuyên →b

202

Tr l i bài t p

Tr l i là: d h ng-->tìm -->xác

nh-->cách ly-->bi n pháp t m th i

-->bi n pháp t m th i -->chuy n bi n pháp t m th i Tr

c tiên, ph n h ng ph i

c xác

nh và cách ly, sau ó ti n hành các bi n pháp t m th i.

Q3 Tr l i c.

u quy n c.

c c p cho m t user ID, nó ph i b gi i h n

s t i thi u nh t có th

Mô t Trong câu h i này c n tìm phát bi u thích h p nh t cho qu n lý ID c a ng

a.

M i ng

b.

Ng

c. d.

i dùng ID tham gia vào cùng d án

i dùng có nhi u h n m t ID

u quy n c.

a. M i ng

t cùng m t hi u cho m i ID. s t i thi u nh t có th

c ti n hành th i gian dài sau khi vi c b ID ó ã

i dùng ch nên có m t ID ng

c

i dùng.

b. Ng

i s d ng nên tránh

c. Ng

i dùng có quy n t i thi u có th có. à úng à

d. Khi ID ng

u dùng cùng ID.

c c p cho m t user ID, nó ph i b gi i h n

Vi c xoá m t user ID ph i u ý.

i dùng.

t m t kh u gi ng v i ID v i h . ây là câu tr l i

i dùng không dùng n a, ID nên b xóa ngay l p t c.

Q4 Tr l i b.

làm gi m m c các m t hi u c tham chi u t i, c n khuy n cáo r ng ng dùng ghi l i m t hi u c a mình vào s tay hay âu ó khác.

i

Mô t Trong câu h i này c n xác

nh gi i thích không thích h p nh t v x lý m t hi u và t p m t hi u trong

ch c qu n lý h th ng.

a. b.

Li u m t hi u có th c oán ra d dàng hay không c ki m tra u vi c dùng các m t hi u khác nhau có b thôi thúc cho m t v n không. làm gi m m c

các m t hi u

n không, và

c tham chi u t i, c n khuy n cáo r ng ng

i

Tr l i bài t p 203

dùng ghi l i m t hi u c a mình vào s tay hay âu ó khác. c.

N u th i gian hi u l c có th

d.

Vi c tham chi u c a ng c m t mã hoá.

i th

c

t cho m t hi u, thì ch c n ng này ph i

c dùng.

ng t i t p m t hi u ph i b c m, cho dù các m t hi u, ã

a, c và d là thích h p. b không thích h p vì n u m t hi u b vi t ra thì kh n ng b

ánh c p cao h n.

Q5 Tr l i d.

Th i gian g l i

Mô t Trong câu h i này c n tìm vi c không liên quan t i chu n cho các thao tác h tr c tuy n. a. c.

Th i gian áp ng Th i gian khôi ph c h ng

b)

Th i gian b t

d)

Th i gian g l i

u v n hành

a, b và c liên quan nh ng d không liên quan t i chu n các thao tác h tr c tuy n (nó là v n

trong

phát tri n ch không ph i trong thao tác th c t )

Tr l i b.

Chi phí hàng tháng

Q6

n m s d ng

Mô t Trong câu h i này c n tìm gi i thi u theo các

th thích h p nh t mô t s n m, s ti n thanh toán n u máy tính

u ki n d

c

i ây.

•Chi phí máy tính • Trong n m n m

u

c tr , s ti n tr hàng tháng c

nh (c a ti n thuê)

c tính d a trên giá

mua máy tính và t l thuê c a chúng. •T

tháng th sáu và nh ng n m sau, s ti n tr hàng tháng

mua máy tính và t l thuê c a chúng

c tính d a trên m t ph n m

c tr .

‚Chi phí b o trì • S ti n hàng tháng c

nh

c tr nh ti n b o trì cho công ti b o trì.

i giá

b.

c.

n m s d ng

n m s d ng

Chi phí hàng tháng

Chi phí hàng tháng

n m s d ng

d.

Chi phí hàng tháng

a.

Chi phí hàng tháng

Tr l i bài t p Chi phí hàng tháng

204

e.

n m s d ng

n m s d ng

Q7 Tr l i d.

Ki m th rà l i

Mô t Trong câu h i này c n xác nh ng thay

i

nh ph

ng pháp ki m th ph n m m

c ti n hành cho b o trì ph n m m có nh h

c s d ng

ki m tra xem li u

ng t i các ph n khác hay không.

a.

Ki m th v n hành

b)

Ki m th móc n i

c.

Ki m th h th ng

d)

Ki m th rà l i

a ki m th v n hành Trong ki m th v n hành, nhóm v n hành t b ph n ng môi tr

ng t

ng t v i các ho t

i dùng ti n hành ki m th theo

u ki n và

ng th c t .

b Ki m th tích h p Ki m th tích h p ho t

ng nh

các module

c thi t k

m t ch

ki m th các c u ph n ph n m m tích h p

ng trình th c th hay không. Ho t

ng c a ch

xác

nh xem chúng

ng trình và giao di n gi a

c ki m tra.

c ki m th h th ng Ki m th h th ng Ho t

m b o toàn b h th ng ph n m m tích h p phù h p v i các yêu c u.

ng c a h th ng nh toàn b

c yêu c u. Sau ó, s b t

c ki m tra t ng th t quan

u c a các ho t

ng th c t

m c a ho t

c quy t

ng và

it

ng

nh d a trên các k t qu .

d Ki m th rà l i Ki m th

rà l i là m t lo t các ki m th

i ng d ng trong khi thay

m b o không có s

i b o trì, nâng c p ho c nh ng thay

b t l i nào thay i khác.à

i

c gi i thi u

ây là câu tr l i

Tr l i bài t p 205

Q8 Tr l i b.

Ng i l p trình ã phát tri n ch ng trình g c th c hi n vi c s a i ch ng trình c liên k t v i nh ng c t ã c th c hi n sau khi vi c phát tri n ã c hoàn t t. Sau ó, ph n m m m i c nhanh chóng a vào s d ng trong môi tr ng th c.

Mô t Trong câu h i này c n xác

nh mô t không thích h p v công vi c b o trì cho ph n m m

ng d ng

c phát tri n trong nhà.

Ng i qu n lí v n hành b t u dùng ph n m m m i sau khi nh ng s a ch p thu n, và lo i b ph n m m c d a trên k ho ch ã nh tr c.

b.

Ng i l p trình ã phát tri n ch ng trình g c th c hi n vi c s a i ch ng trình c liên k t v i nh ng c t ã c th c hi n sau khi vi c phát tri n ã c hoàn t t. Sau ó, ph n m m m i c nhanh chóng a vào s d ng trong môi tr ng th c.

c.

Ng i ti n hành ki m th ph i phân tích nh ng l nh v c b nh h ng b i s thay i, ti n hành vi c ki m th cho nh ng b ph n có liên h t i ch ng trình b thay i, và làm ánh giá.

d.

Trong vi c th c hi n b o trì, các chu n, ph ng pháp lu n và th t c liên quan t i qu n tr tài li u, ph ng pháp b o trì và th t c s a i ch ng trình ph i c cung c p tr c.

a úng (s thay

i có th d

i s ki m soát. Nó có th

i ã

c

a.

c l p k ho ch và ch p nh n tr

ng th c t ) b s thay

ic n

c th c hi n b i ng

c úng (ki m th rà l i nên

i l p trình, ng

i mã hóa ch

c th c hi n)

d úng (các nguyên t c duy trì và v n hành nên

c xác

nh tr

c)

ng trìnht rong câu h i)

c ho t

206

i chi u thu t ng Anh – Vi t

ng

i chi u thu t ng

3GL 4GL A abstract data type access rights Ada adaptive maintenance aggregation and decomposition relationship air conditioning facilities ALGOL APL array type attribute automatic adjustment function automaton AVR B backlog backup programmer base allocation BASIC basic data type basic planning battery black box test BNF bottom-up approach boundary value analysis bug bug curve bug management diagram business operation model C C language C++ CAD CAE CAM CASE

Anh - Vi t

3GL (ngôn ng th h 3) 4GL (ngôn ng th h 4) ki u d li u tr u t ng quy n truy nh p Ada o trì thích nghi m i quan h k t t p và phân tách Ti n nghi u hoà nhi t ALGOL APL ki u m ng thu c tính ch c n ng u ch nh t ng ô tô mát AVR (B u ch nh n áp t ng) vi c t n ng l i ng i l p trình d phòng p phát c s BASIC ki u d li u c s p k ho ch c s Pin ki m th h p en BNF (D ng chu n Backus Naur) cách ti p c n d i lên Phân tích giá tr biên i ng cong l i Bi u qu n lí l i mô hình v n hành nghi p v

ngôn ng C C++ CAD (Thi t k có máy tính h tr ) CAE (K ngh có máy tính h tr ) CAM (Ch t o có máy tính h tr ) CASE (k ngh ph n m m có máy tính h tr ) CASE tool công c CASE CASE tool supplying development platform Công c CASE cung c p các d ch v n n services phát tri n cause-effect graph th nhân-qu cause-result graph th nhân-qu cell ô

i chi u thu t ng Anh-Vi t

change control administrator Ng i qu n tr ki m soát thay i character type ki u kí t charging tính c c check digit method Ph ng pháp ch s ki m tra chief programmer ng i l p trình chính chief programmer team (c a) ng i l p trình chính Chomsky Chomsky class p class library th vi n l p COBOL COBOL COCOMO (COnstruction COst MOdel) COCOMO (COnstruction COst MOdel) model CODASYL CODASYL (H i th o v ngôn ng h th ng li u) code mã code book Sách b mã code design thi t k (b ) mã code review ki m m mã coding Mã hoá common CASE tool công c CASE chung communications function ch c n ng truy n thông compiler Trình biên d ch component libraries Th vi n c u ph n components-creating tool công c t o c u ph n các công c t o c u ph n components-searching tool công c tìm c u ph n componentware componentware compound object i t ng h p thành condition coverage Bao ph u ki n configuration administrator Ng i qu n tr c u hình control structure u trúc u khi n CORBA CORBA (Common Object Request Broker Architecture) correction task Nhi m v s a ch a corrective maintenance o trì s a ch a cost management qu n lí chi phí coverage Bao ph CPM CMP (ph ng pháp ng gâng) crime prevention facilities Ti n nghi ng n ng a t i ph m critical path ng g ng CTI CTI (Tích h p n tho i máy tính) customize chuyên bi t hoá D daily maintenance o trì hàng ngày data li u data audit ki m toán d li u Data Flow Diagram lu ng d li u data resource management Qu n lí tài nguyên d li u data trouble Tr c tr c d li u data type ki u d li u

207

208

i chi u thu t ng Anh – Vi t

data-oriented approach data-oriented design decision coverage decision table decision/condition coverage delegation design review designing document designing files designing physical data designing programs designing screen detailed input-output design development organization development plan development support tools development-promoting organization DFD difference programming disaster prevention facilities DOA Do-While type dynamic program analysis tool dynamically re-locatable program E earliest possible linkage time editing and processing functions editor emergency maintenance encapsulation encryption end user computing Enterprise Resource Planning entity entry/exit log equivalent class equivalent partitioning ERD ERP estimation based on data in the past EUC EUD event-driven experimental design method external design external design documents extranet F facility management failure tendency monitoring

cách ti p c n h ng d li u thi t k h ng d li u Bao ph quy t nh ng quy t nh bao ph quy t nh/ u ki n quy n ki m m thi t k thi t k tài li u thi t k t p thi t k d li u v t lí thi t k ch ng trình thi t k màn hình thi t k vào ra chi ti t ch c phát tri n ho ch phát tri n công c h tr phát tri n T ch c thúc y phát tri n DFD (s lu ng d li u) p trình khác bi t Ti n nghi phòng ng a th m ho ti p c n h ng d li u (DOA) ki u Do-While công c phân tích ch ng trình ng ch ng trình kh tái nh v ng Th i gian móc n i s m nh t có th ch c n ng so n th o và x lí Trình so n th o o trì kh n c p bao b c t mã hoá tính toán (c a) ng i dùng cu i p k ho ch tài nguyên xí nghi p (ERP) th c th nh t kí vào/ra p t ng ng phân ho ch t ng ng ERD (Bi u th c th quan h ) ERP (l p k ho ch tài nguyên xí nghi p) c l ng d a trên d li u quá kh EUC (tính toán (c a) ng i dùng cu i)) EUD (phát tri n ng i dùng cu i) u khi n theo bi n c Ph ng pháp thi t k th c nghi m thi t k ngoài Tài li u thi t k ngoài ng ngo i b (extranets) Qu n lí ti n nghi Giám sát xu h ng h ng hóc

i chi u thu t ng Anh-Vi t

fault injection fixed cost flowcharts formal language formatting function FORTRAN forward engineering fourth generation language FP (Function Point) method functional language functional partitioning functional programming G Gantt chart generalization generalization and specialization relationships generative grammar groupware GUI H hardware maintenance hardware resource management hardware trouble HCP hierarchical team highest-level schedule high-level language HIPO HTML human interface I If-then-else type important phenomena monitoring improvement task infix notation information hiding inheritance initial cost inspection instance instruction coverage integer type integrated CASE tool integrated software package integration tests integrity measure interfaces between modules internal design internal design documents

Len l i chi phí c nh u ngôn ng hình th c ch c n ng nh d ng FORTRAN ngh ti n Ngôn ng th h th t ph ng pháp m ch c n ng (FP) ngôn ng hàm Phân ho ch ch c n ng p trình ch c n ng Gantt ng quát hoá các quan h t ng quát hoá và khu bi t hoá n ph m sinh Ph n m m nhóm GUI (giao di n ngu i dùng (b ng)

ho )

o trì ph n c ng qu n lí tài nguyên ph n c ng Tr c tr c ph n c ng HCP (S mô t g n và có th b c) phân c p ch bi u m c cao nh t ngôn ng c p cao p b c c ng v i Vào X lí Ra (HIPO) HTML (ngôn ng ánh d u siêu v n b n) giao di n con ng i ki u If-then-else Giám sát các hi n t ng quan tr ng Nhi m v c i ti n kí pháp vi t gi a che gi u thông tin th a chi phí kh i u Giám nh th hi n, th nghi m Bao ph l nh ki u s nguyên Công c CASE tích h p (I-CASE) gói ph n m m tích h p Ki m th tích h p vi c o tính toàn v n giao di n gi a các mô un thi t k trong tài li u thi t k trong

209

210

i chi u thu t ng Anh – Vi t

internal design support tools interpreter intranet invalid equivalence class inventory status is_a relation ISO/IEC 9126 J Japanese word processor Java job scheduling L LAN language processor latest possible linkage time librarian library management LISP LOC-based method logic data design logic programming logical language logical type lower phase CASE tool lowest-level schedule low-level language M maintainers maintenance maintenance administrator maintenance CASE tool maintenance contract maintenance for perfection member message method methods to create components middle-level schedule moderator modification task module module cohesion module coupling module design module design document module partitioning multi-branch structure multiple condition coverage N natural language

công c h tr thi t k trong Trình thông d ch ng n i b intranets p t ng ng không h p l Tình tr ng kho quan h là_m t ISO/IEC 9126 so n th o ti ng Nh t Java p l ch công vi c LAN (m ng c c b ) x lí ngôn ng Th i gian móc n i mu n nh t có th th th qu n lý th vi n LIPS Ph ng pháp d a trên LOC thi t k d li u logic p trình logic ngôn ng logic ki u logic Công c CASE cho pha h (L-CASE) ch bi u m c th p nh t ngôn ng c p th p Ng i b o trì o trì Ng i qu n tr b o trì Công c CASE b o trì p ng b o trì o trì hoàn thi n Thành viên Thông báo ph ng pháp Ph ng pháp t o ra các c u ph n ch bi u m c trung ng i d n ch ng trình Nhi m v s a i mô un Tính c k t mô un Tính g n n i mô un Thi t k mô un Tài li u thi t k mô un phân ho ch mô un u trúc a nhánh (CASE) Bao ph a u ki n ngôn ng t nhiên

i chi u thu t ng Anh-Vi t

network resource management new version non-procedural language NS chart O object object-oriented design object-oriented development object-oriented language object-oriented programming operation manual operation tests operational processing system overlay P PAD part_of relation Pascal password PDCA PDM performance balance performance management Perl PERT phrase structure grammar PL/I pointer pointing device Polish notation polymorphism post maintenance postfix notation PostScript power distribution facilities prefix notation presentation software prevention of illicit use preventive maintenance preventive modification problem management problem-oriented language procedural language procedural programming process process chart process management process model

Qu n lí tài nguyên m ng phiên b n m i ngôn ng phi th t c NS (s Nassi-Shneiderman) i t ng thi t k h ng i t ng phát tri n h ng i t ng ngôn ng h ng i t ng p trình h ng i t ng tài li u v n hành Ki m th v n hành x lí tác nghi p Chèn l p PAD (Bi u phân tích v n ) quan h b ph n-c a Pascal t hi u ho ch-Th c hi n-Ki m tra-Hành ng (PDCA) PDM (Qu n lí d li u s n ph m) Cân b ng hi u n ng qu n lí hi u n ng Perl PERT (k thu t ki m m và ánh giá ch ng trình) n ph m c u trúc câu PL/I con tr thi t b tr kí pháp Ba lan a hình thái o trì t xu t, b o trì v sau kí pháp vi t sau PostScript Ti n nghi phân ph i ngu n n kí pháp vi t u ph n m m trình bày Ng n ng a vi c dùng trái phép o trì phòng ng a thay i phòng ng a qu n lí v n ngôn ng h ng v n Ngôn ng th t c p trình th t c ti n trình ti n trình qu n lí ti n trình mô hình ti n trình

211

212

i chi u thu t ng Anh – Vi t

process planning process stage process-oriented approach process-oriented design program design documents program flowchart program test support tool programmer programming programming support tool progress management project implementation plan project leader project manager Prolog proportional allocation prototype model Q QFD quality characteristics R RAD Rapid Application Development RDBMS recalculation function record type recursive recursive program reengineering reentrant reentrant programs regression test regular expression relationship reliability reliability growth curve reload re-locatable re-locatable program remote maintenance Repeat-Until type repository requirement definition requirement specification resource management reusable reusable programs reverse engineering reverse Polish notation review

p k ho ch ti n trình giai n ti n trình Ti p c n h ng ti n trình Thi t k h ng ti n trình Tài li u thi t k ch ng trình u ch ng trình Công c h tr ki m th p trình viên p trình Công c h tr l p trình Qu n lí ti n ho ch th c hi n d án Ng i lãnh o d án ng i qu n lí d án Prolog p phát (theo) t l Mô hình b n m u QFD (Tri n khai ch c n ng ch t l c tr ng ch t l ng

ng)

RAD (Phát tri n ng d ng nhanh) Phát tri n ng d ng nhanh RDMBS (h qu n tr d li u quan h ) Ch c n ng tính l i ki u b n ghi qui ch ng trình qui Tái k ngh ng d ng ch ng trình ng d ng ki m th rà l i (h i qui) bi u th c chính qui quan h tin c y ng cong t ng tr ng tin c y pl i Kh n ng tái nh v ch ng trình kh tái nh v o trì t xa ki u Repeat-Until kho ch a Xác nh yêu c u c t yêu c u qu n lí tài nguyên Dùng l i c ch ng trình dùng l i c ngh o pháp Ba lan ng c xét duy t, ki m m

i chi u thu t ng Anh-Vi t

running cost S SA schedule scheduled maintenance scheduling SCM screen design screen flow script language SD SE search systems security management segment sequential type SFA SGML

chi phí v n hành (ch y)

phân tích có c u trúc (SA) ch o trì theo l ch p l ch SCM (Qu n lí dây chuy n cung c p) thi t k màn hình luông màn hình Ngôn ng script thi t k có c u trúc (SD) SE (k s h th ng) th ng tìm ki m Qu n lí an ninh n ki u tu n t SFA (T ng hoá hi u l c bán hàng) SGML (Ngôn ng ánh d u t ng quát chu n) SLC vòng i ph n m m (SLC) software life cycle vòng i ph n m m software maintenance o trì ph n m m software package gói ph n m m software resource management Qu n lí tài nguyên ph n m m software trouble Tr c tr c ph n m m SPD SPD (Bi u l p trình có c u trúc) specialist team chuyên gia specialization khu bi t hoá specific problem oriented language Ngôn ng h ng v n chuyên d ng specified monitoring Giám sát c bi t spiral model mô hình xo n c spreadsheet ng tính spreadsheet program Ch ng trình trang tính standard task-based method ph ng pháp d a trên nhi m v chu n standardization Chu n hoá Standards for Information System Safety Các chu n cho vi c o an toàn h thông tin Measures state transition diagrams Bi u chuy n tr ng thái static program analysis tool công c phân tích ch ng trình t nh step-by-step integration method ph ng pháp tích h p t ng b c step-by-step refinement method ph ng pháp làm m n t ng b c storage facilities Ti n nghi l u gi strategic information system thông tin chi n l c structure editor trình so n th o c u trúc structure theorem nh lí c u trúc structure type ki u c u trúc structured analysis phân tích c u trúc structured charts có c u trúc structured design thi t k có c u trúc structured design of programs Thi t k có c u trúc cho ch ng trình

213

214

i chi u thu t ng Anh – Vi t

structured methods structuring sub-class sub-project team sub-system super class syntactic analysis system engineer system flowchart system operation tools system tests systematization plan T tabular form language TCO technical specialist technical support tentative maintenance test test coverage test execution support tool test support tool text editor third generation language top-down approach Total Cost of Ownership transition U UML unit tests upper phase CASE tool UPS user user ID V valid equivalence class variable cost and expenses version data version-up Visual Basic W walkthrough WAN waterfall model WBS white box test Work Breakdown Structure worksheet X XML

ph ng pháp có c u trúc (l p) c u trúc p con d án con con siêu l p phân tích cú pháp s h th ng u h th ng công c v n hành h th ng Ki m th h th ng ho ch h th ng hoá Ngôn ng d ng bi u b ng TCO (T ng chi phí c a quy n làm ch ) chuyên gia k thu t tr k thu t o trì th m dò ki m th Thi t k ki m th Công c h tr th c hi n ki m th Công c h tr ki m th Trình so n th o v n b n ngôn ng th h 3 ti p c n trên xu ng ng chi phí c a quy n làm ch chuy n d ch (h th ng) UML (ngôn ng mô hình hoá th ng nh t) ki m th nv Công c CASE cho pha th ng (U-CASE) UPS (Ngu n không ng t) ng i dùng ID ng i dùng p t ng ng h p l chi phí l u ng và chi tiêu li u phiên b n nâng phiên b n Visual Basic Gi i trình WAN (m ng di n r ng) mô hình thác WBS (C u trúc phân vi c). ki m th h p tr ng u trúc phân vi c trang công vi c XML (Ngôn ng

ánh d u m r ng)

i chi u thu t ng Anh-Vi t

Y YAC II (Yet Another Control chart II

S

u khi n khác II)

215

216

i chi u thu t ng

Vi t – Anh

ng

i chi u thu t ng Vi t - Anh

(l p) c u trúc 3GL (ngôn ng th h 3) 4GL (ngôn ng th h 4) A Ada ALGOL APL AVR (B u ch nh n áp t ng) B ng quy t nh ng tính bao b c Bao ph Bao ph a u ki n Bao ph u ki n Bao ph l nh Bao ph quy t nh bao ph quy t nh/ u ki n o trì o trì t xu t, b o trì v sau o trì hàng ngày o trì hoàn thi n o trì kh n c p o trì ph n c ng o trì ph n m m o trì phòng ng a o trì s a ch a o trì th m dò o trì theo l ch o trì thích nghi o trì t xa BASIC Bi u chuy n tr ng thái Bi u qu n lí l i bi u th c chính qui BNF (D ng chu n Backus Naur) mã so n th o ti ng Nh t x lí ngôn ng C C++ Các chu n cho vi c o an toàn h thông tin các quan h t ng quát hoá và khu bi t hoá cách ti p c n d

i lên

structuring 3GL 4GL Ada ALGOL APL AVR decision table spreadsheet encapsulation coverage multiple condition coverage condition coverage instruction coverage decision coverage decision/condition coverage maintenance post maintenance daily maintenance maintenance for perfection emergency maintenance hardware maintenance software maintenance preventive maintenance corrective maintenance tentative maintenance scheduled maintenance adaptive maintenance remote maintenance BASIC state transition diagrams bug management diagram regular expression BNF code Japanese word processor language processor C++ Standards for Information System Safety Measures generalization and specialization relationships bottom-up approach

i chi u thu t ng

cách ti p c n h ng d li u CAD (Thi t k có máy tính h tr ) CAE (K ngh có máy tính h tr ) CAM (Ch t o có máy tính h tr ) Cân b ng hi u n ng p b c c ng v i Vào X lí Ra (HIPO) p phát (theo) t l p phát c s CASE (k ngh ph n m m có máy tính h tr ) u trúc a nhánh (CASE) u trúc u khi n u trúc phân vi c che gi u thông tin Chèn l p chi phí c nh chi phí kh i u chi phí l u ng và chi tiêu chi phí v n hành (ch y) Chomsky Chu n hoá ch c n ng u ch nh t ng ch c n ng nh d ng ch c n ng so n th o và x lí Ch c n ng tính l i ch c n ng truy n thông ch ng trình qui ch ng trình ng d ng ch ng trình dùng l i c ch ng trình kh tái nh v ch ng trình kh tái nh v ng Ch ng trình trang tính chuyên bi t hoá chuy n d ch (h th ng) chuyên gia k thu t CMP (ph ng pháp ng gâng) COBOL COCOMO (COnstruction COst MOdel)

Vi t – Anh

data-oriented approach CAD CAE CAM performance balance HIPO proportional allocation base allocation CASE

multi-branch structure control structure Work Breakdown Structure information hiding overlay fixed cost initial cost variable cost and expenses running cost Chomsky standardization automatic adjustment function formatting function editing and processing functions recalculation function communications function recursive program reentrant programs reusable programs re-locatable program dynamically re-locatable program spreadsheet program customize transition technical specialist CPM COBOL COCOMO (COnstruction COst MOdel) model CODASYL (H i th o v ngôn ng h th ng CODASYL li u) componentware componentware con tr pointer công c CASE CASE tool Công c CASE b o trì maintenance CASE tool Công c CASE cho pha h (L-CASE) lower phase CASE tool Công c CASE cho pha th ng (U-CASE) upper phase CASE tool công c CASE chung common CASE tool Công c CASE cung c p các d ch v n n CASE tool supplying development platform phát tri n services

217

218

i chi u thu t ng

Vi t – Anh

Công c CASE tích h p (I-CASE) Công c h tr ki m th Công c h tr ki m th Công c h tr l p trình công c h tr phát tri n công c h tr thi t k trong Công c h tr th c hi n ki m th công c phân tích ch ng trình ng công c phân tích ch ng trình t nh công c t o c u ph n các công c t o c u ph n công c tìm c u ph n công c v n hành h th ng CORBA (Common Object Request Broker Architecture) CTI (Tích h p n tho i máy tính) D a hình thái c t yêu c u c tr ng ch t l ng qui DFD (s lu ng d li u) u khi n theo bi n c nh lí c u trúc th nhân-qu th nhân-qu tin c y n i t ng i t ng h p thành ng d ng li u li u phiên b n Dùng l i c ng cong l i ng cong t ng tr ng tin c y ng g ng E ERD (Bi u th c th quan h ) ERP (l p k ho ch tài nguyên xí nghi p) EUC (tính toán (c a) ng i dùng cu i)) EUD (phát tri n ng i dùng cu i) F FORTRAN G giai n ti n trình Gi i trình Giám nh Giám sát các hi n t ng quan tr ng Giám sát c bi t

integrated CASE tool program test support tool test support tool programming support tool development support tools internal design support tools test execution support tool dynamic program analysis tool static program analysis tool components-creating tool components-searching tool system operation tools CORBA CTI polymorphism requirement specification quality characteristics recursive DFD event-driven structure theorem cause-effect graph cause-result graph reliability segment object compound object reentrant data version data reusable bug curve reliability growth curve critical path ERD ERP EUC EUD FORTRAN process stage walkthrough inspection important phenomena monitoring specified monitoring

i chi u thu t ng

Giám sát xu h ng h ng hóc giao di n con ng i giao di n gi a các mô un gói ph n m m gói ph n m m tích h p GUI (giao di n ngu i dùng (b ng) ho ) H HCP (S mô t g n và có th b c) con th ng tìm ki m thông tin chi n l c x lí tác nghi p tr k thu t p ng b o trì HTML (ngôn ng ánh d u siêu v n b n) I ID ng i dùng ISO/IEC 9126 J Java K ho ch h th ng hoá ho ch phát tri n ho ch th c hi n d án ho ch-Th c hi n-Ki m tra-Hành ng (PDCA) th a Kh n ng tái nh v kho ch a khu bi t hoá ngh o ngh ti n kí pháp Ba lan kí pháp vi t u kí pháp vi t gi a kí pháp vi t sau ki m m mã ki m m thi t k ki m th ki m th nv Ki m th h th ng ki m th h p en ki m th h p tr ng ki m th rà l i (h i qui) Ki m th tích h p Ki m th v n hành ki m toán d li u ki u b n ghi ki u c u trúc ki u Do-While

failure tendency monitoring human interface interfaces between modules software package integrated software package GUI HCP sub-system search systems strategic information system operational processing system technical support maintenance contract HTML user ID ISO/IEC 9126 Java systematization plan development plan project implementation plan PDCA inheritance re-locatable repository specialization reverse engineering forward engineering Polish notation prefix notation infix notation postfix notation code review design review test unit tests system tests black box test white box test regression test integration tests operation tests data audit record type structure type Do-While type

Vi t – Anh

219

220

ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki

i chi u thu t ng

u d li u u d li u c s u d li u tr u t u If-then-else u kí t u logic u m ng u Repeat-Until u s nguyên u tu n t s h th ng

Vi t – Anh

ng

L LAN (m ng c c b ) p k ho ch c s p k ho ch tài nguyên xí nghi p (ERP) p k ho ch ti n trình p l ch p l ch công vi c p trình p trình ch c n ng p trình h ng i t ng p trình khác bi t p trình logic p trình th t c p trình viên Len l i ch ch bi u m c cao nh t ch bi u m c th p nh t ch bi u m c trung LIPS i p p con p t ng ng p t ng ng h p l p t ng ng không h p l luông màn hình u u ch ng trình u h th ng M Mã hoá ng ngo i b (extranets) ng n i b intranets t hi u t mã hoá mô un Mô hình b n m u mô hình thác

data type basic data type abstract data type If-then-else type character type logical type array type Repeat-Until type integer type sequential type system engineer LAN basic planning Enterprise Resource Planning process planning scheduling job scheduling programming functional programming object-oriented programming difference programming logic programming procedural programming programmer fault injection schedule highest-level schedule lowest-level schedule middle-level schedule LISP bug class sub-class equivalent class valid equivalence class invalid equivalence class screen flow flowcharts program flowchart system flowchart coding extranet intranet password encryption module prototype model waterfall model

i chi u thu t ng

Vi t – Anh

mô hình ti n trình process model mô hình v n hành nghi p v business operation model mô hình xo n c spiral model i quan h k t t p và phân tách aggregation and decomposition relationship N nâng phiên b n version-up pl i reload Ng n ng a vi c dùng trái phép prevention of illicit use ngôn ng C C language ngôn ng c p cao high-level language ngôn ng c p th p low-level language Ngôn ng d ng bi u b ng tabular form language ngôn ng hàm functional language ngôn ng hình th c formal language ngôn ng h ng i t ng object-oriented language ngôn ng h ng v n problem-oriented language Ngôn ng h ng v n chuyên d ng specific problem oriented language ngôn ng logic logical language ngôn ng phi th t c non-procedural language Ngôn ng script script language ngôn ng th h 3 third generation language Ngôn ng th h th t fourth generation language Ngôn ng th t c procedural language ngôn ng t nhiên natural language Ng i b o trì maintainers ng i d n ch ng trình moderator ng i dùng user Ng i lãnh o d án project leader ng i l p trình chính chief programmer ng i l p trình d phòng backup programmer ng i qu n lí d án project manager Ng i qu n tr b o trì maintenance administrator Ng i qu n tr c u hình configuration administrator Ng i qu n tr ki m soát thay i change control administrator nh t kí vào/ra entry/exit log Nhi m v c i ti n improvement task Nhi m v s a ch a correction task Nhi m v s a i modification task O ô cell ô tô mát automaton P PAD (Bi u phân tích v n ) PAD Pascal Pascal PDM (Qu n lí d li u s n ph m) PDM Perl Perl PERT (k thu t ki m m và ánh giá PERT ch ng trình) Phân ho ch ch c n ng functional partitioning phân ho ch mô un module partitioning

221

222

i chi u thu t ng

Vi t – Anh

phân ho ch t ng ng Ph n m m nhóm ph n m m trình bày phân tích c u trúc phân tích có c u trúc (SA) phân tích cú pháp Phân tích giá tr biên pháp Ba lan ng c phát tri n h ng i t ng Phát tri n ng d ng nhanh phiên b n m i ph ng pháp Ph ng pháp ch s ki m tra ph ng pháp có c u trúc ph ng pháp m ch c n ng (FP) Ph ng pháp d a trên LOC ph ng pháp d a trên nhi m v chu n ph ng pháp làm m n t ng b c Ph ng pháp t o ra các c u ph n Ph ng pháp thi t k th c nghi m ph ng pháp tích h p t ng b c Pin PL/I PostScript Prolog Q QFD (Tri n khai ch c n ng ch t l ng) quan h quan h b ph n-c a quan h là_m t Qu n lí an ninh qu n lí chi phí qu n lí hi u n ng qu n lí tài nguyên Qu n lí tài nguyên d li u Qu n lí tài nguyên m ng qu n lí tài nguyên ph n c ng Qu n lí tài nguyên ph n m m Qu n lí ti n Qu n lí ti n nghi qu n lí ti n trình qu n lí v n qu n lý th vi n quy n truy nh p R RAD (Phát tri n ng d ng nhanh) RDMBS (h qu n tr d li u quan h ) S Sách b mã SCM (Qu n lí dây chuy n cung c p)

equivalent partitioning groupware presentation software structured analysis SA syntactic analysis boundary value analysis reverse Polish notation object-oriented development Rapid Application Development new version method check digit method structured methods FP (Function Point) method LOC-based method standard task-based method step-by-step refinement method methods to create components experimental design method step-by-step integration method battery PL/I PostScript Prolog QFD relationship part_of relation is_a relation security management cost management performance management resource management data resource management network resource management hardware resource management software resource management progress management facility management process management problem management library management access rights RAD RDBMS code book SCM

i chi u thu t ng

SE (k s h th ng) SFA (T ng hoá hi u l c bán hàng) SGML (Ngôn ng ánh d u t ng quát chu n) siêu l p có c u trúc u khi n khác II) Gantt lu ng d li u NS (s Nassi-Shneiderman) ti n trình SPD (Bi u l p trình có c u trúc) T Tái k ngh Tài li u thi t k ch ng trình Tài li u thi t k mô un Tài li u thi t k ngoài tài li u thi t k trong tài li u v n hành TCO (T ng chi phí c a quy n làm ch ) Thành viên thay i phòng ng a th hi n, th nghi m thi t b tr thi t k (b ) mã thi t k ch ng trình thi t k có c u trúc thi t k có c u trúc (SD) Thi t k có c u trúc cho ch ng trình thi t k d li u logic thi t k d li u v t lí thi t k h ng i t ng thi t k h ng d li u Thi t k h ng ti n trình Thi t k ki m th thi t k màn hình thi t k màn hình Thi t k mô un thi t k ngoài thi t k tài li u thi t k t p thi t k trong thi t k vào ra chi ti t Th i gian móc n i mu n nh t có th Th i gian móc n i s m nh t có th Thông báo th th Th vi n c u ph n th vi n l p th c th

Vi t – Anh

SE SFA SGML super class structured charts YAC II (Yet Another Control chart II Gantt chart Data Flow Diagram NS chart process chart SPD reengineering program design documents module design document external design documents internal design documents operation manual TCO member preventive modification instance pointing device code design designing programs structured design SD structured design of programs logic data design designing physical data object-oriented design data-oriented design process-oriented design test coverage designing screen screen design module design external design designing document designing files internal design detailed input-output design latest possible linkage time earliest possible linkage time message librarian component libraries class library entity

223

224

i chi u thu t ng

Vi t – Anh

thu c tính Ti n nghi u hoà nhi t Ti n nghi l u gi Ti n nghi ng n ng a t i ph m Ti n nghi phân ph i ngu n n Ti n nghi phòng ng a th m ho ti n trình ti p c n h ng d li u (DOA) Ti p c n h ng ti n trình ti p c n trên xu ng Tính c k t mô un tính c c Tính g n n i mô un tính toán (c a) ng i dùng cu i Tình tr ng kho (c a) ng i l p trình chính ch c phát tri n ch c thúc y phát tri n chuyên gia d án con phân c p ng chi phí c a quy n làm ch ng quát hoá trang công vi c Trình biên d ch Trình so n th o trình so n th o c u trúc Trình so n th o v n b n Trình thông d ch Tr c tr c d li u Tr c tr c ph n c ng Tr c tr c ph n m m U UML (ngôn ng mô hình hoá th ng nh t) c l ng d a trên d li u quá kh UPS (Ngu n không ng t) quy n V n ph m c u trúc câu n ph m sinh vi c o tính toàn v n vi c t n ng l i Visual Basic vòng i ph n m m vòng i ph n m m (SLC) W WAN (m ng di n r ng) WBS (C u trúc phân vi c). X Xác nh yêu c u

attribute air conditioning facilities storage facilities crime prevention facilities power distribution facilities disaster prevention facilities process DOA process-oriented approach top-down approach module cohesion charging module coupling end user computing inventory status chief programmer team development organization development-promoting organization specialist team sub-project team hierarchical team Total Cost of Ownership generalization worksheet compiler editor structure editor text editor interpreter data trouble hardware trouble software trouble UML estimation based on data in the past UPS delegation phrase structure grammar generative grammar integrity measure backlog Visual Basic software life cycle SLC WAN WBS requirement definition

i chi u thu t ng

xét duy t, ki m XML (Ngôn ng

m ánh d u m r ng)

review XML

Vi t – Anh

225

226

Tra c u thu t ng

Tra c u thu t ng 3GL 91 4GL 91 Ada 68 ALGOL 68 An ninh 176 APL 69 AVR 138 B to B 162 B to C 163 n c t yêu c u 13 ng quy t nh 30 ng tính 4 bao b c 32 Bao ph 86 Bao ph a u ki n 77 Bao ph u ki n 76 bao ph ki m th 86 Bao ph l nh 75 Bao ph quy t nh 75 Bao ph quy t nh/ u ki n 76 o trì 145 o trì hàng ngày 154 o trì hoàn thi n 157 o trì kh n c p 155 o trì ph n c ng 155 o trì ph n m m 156 o trì phòng ng a 154 o trì s a ch a 156 o trì th m dò 155 o trì theo l ch 154 o trì thích nghi 157 o trì t xa 154 o trì v sau 154 BASIC 66 Bi u chuy n tr ng thái 24 Bi u lu ng d li u 22 Bi u qu n lí l i 85 Bi u th c chính qui 58 BNF 59 mã 45 ph n-c a quan h 36 x lí ngôn ng 91 C++ 67 Các chu n cho vi c o an toàn h thông tin 137 Các ki u e d a 176 các ph ng pháp có c u trúc 13 các qui t c 185

cách ti p c n d i lên 11 cách ti p c n h ng d li u 4 cách ti p c n h ng thi t k 31 CAD 117 CAE 117 CAM 117 Cân b ng hi u n ng 156 p phát c s 143 p phát t l 143 CASE4, 21, 28, 56, 88, 93, 94, 95, 117, 118, 130 u trúc a nhánh (CASE) 56 u trúc u khi n 54 u trúc phân vi c 9 che gi u thông tin 32 Chèn l p 52 chi phí c nh 143 Chi phí kh i u 142 chi phí l u ng và chi tiêu 143 Chi phí v n hành 142 Chính ph nt 170 Chính sách an ninh 178 chu n hoá 19 chu n trong e-learning 168 Chu n trong kinh doanh n t 164 ch c n ng u ch nh t ng 124 ch c n ng nh d ng 121 ch c n ng so n th o và x lí 121 Ch c n ng tính l i 123 ch c n ng truy n thông 120 Ch ng ch s th c 173 ch ng trình qui 52 ch ng trình ng d ng 52 ch ng trình dùng l i c 52 ch ng trình kh tái nh v 52 Ch ng trình trang tính 122 chuyên bi t hoá 115 chuy n d ch 143 Chuy n d ch h th ng 143 chuyên gia k thu t 111 Class 32 CMS 167 ch b o v 179 COBOL 66 COCOMO 108 CODASYL 66 componentware 21 Con tr 53

i chi u thu t ng

Công c CASE 93 Công c CASE b o trì 94 Công c CASE cho pha h (L-CASE) 94 Công c CASE cho pha th ng (U-CASE) 94 Công c CASE chung 94 Công c CASE cung c p các d ch v n n phát tri n 94 Công c CASE tích h p 94 Công c h tr ki m th 92 Công c h tr phát tri n 88 Công c h tr thi t k trong 89 Công c h tr th c hi n ki m th 92 công c phân tích ch ng trình ng 92 công c phân tích ch ng trình t nh 92 công c t o c u ph n 20 công c tìm c u ph n 20 Công c v n hành h th ng 143 CORBA 37 CPM 102 CTI 116 p phiên a ch IP 177 a hình thái 35 c tr ng ch t l ng 98 qui 52 DFD 13 u khi n theo bi n c 37 nh lí c u trúc 54 th nhân-qu 79 tin c y 156 n 52 Doanh nghi p v i chính ph 163 doanh nghi p v i doanh nghi p 162 Doanh nghi p v i ng i tiêu th 163 i t ng 32 i t ng h p thành 36 ng d ng 52 li u 32 li u phiên b n 144 Dùng l i c 52 ng cong l i 85 ng cong t ng tr ng tin c y 85 ng g ng 103 ebXML 164, 174 e-learning 165 ERD 4, 13, 23 ERP 116 EUC 5 EUD 95 FORTRAN 65 G to B 171

Vi t – Anh

G to C G to G Gi m o a ch IP giai n ti n trình Gi i trình Giám nh Giám sát Giám sát các hi n t ng quan tr ng Giám sát c bi t Giám sát xu h ng h ng hóc giao di n con ng i giao di n gi a các mô un gói ph n m m gói ph n m m tích h p GUI HCP con th ng phát hi n xâm nh p th ng qu n lý n i dung h c th ng qu n lý vi c h c th ng tìm ki m thông tin chi n l c x lí tác nghi p HIPO tr k thu t p ng b o trì HTML ISO/IEC 9126 Java ho ch h th ng hoá ho ch phát tri n ho ch th c hi n d án ho ch-Th c hi n-Ki m tra-Hành th a t t p n i dung Kh n ng tái nh v kho ch a khu bi t hoá ngh o ngh ti n Kí pháp Balan kí pháp Balan ng c kí pháp vi t u kí pháp vi t gi a kí pháp vi t sau s h th ng ki m m ki m m mã ki m m thi t k Ki m th

227

170 171 176 10 84 84 182 156 156 156 50 18 4, 114 119 39 29 14 183 167 166 20 3 3 4, 14 157 155 70 98 69 12 13 12 ng 98 34 170 52 93 35 21 21 59 59 59 59 59 3, 103 82 82 82 18

228

Tra c u thu t ng

Ki m th nv Ki m th h th ng Ki m th h p en Ki m th h p tr ng ki m th rà l i Ki m th tích h p Ki m th v n hành ki m toán d li u Ki u b n ghi Ki u c u trúc ki u Do-While Ki u d li u Ki u d li u c s Ki u d li u tr u t ng ki u If-then-else Ki u kí t Ki u logic Ki u m ng Ki u Repeat-Until Ki u s nguyên ki u trình t kinh doanh n t LAN p k ho ch c s p k ho ch tài nguyên xí nghi p p k ho ch ti n trình p l ch p l ch công vi c p trình hàm p trình h ng i t ng p trình khác bi t p trình logic p trình th t c LCMS Len l i ch ch bi u m c cao nh t ch bi u m c th p nh t ch bi u m c trung LISP LMS h ng pháp lí i i ích c a chính ph nt p t ng ng h p l p t ng ng không h p l lu ng màn hình u u ch ng trình u h th ng

18 18 78 75 146 18 18 135 53 53 55 53 53 54 55 53 53 53 55 53 54 164 4 12 116 101 103 143 72 74 35 73 72 167 86 13 13 13 13 68 166 179 145 172 78 78 40 25 27 26

Mã hoá ng ngo i b ng n i b t hi u t mã hoá t mã hóa mô un Mô hình b n m u Mô hình thác mô hình ti n trình mô hình v n hành nghi p v Mô hình xo n c Ng n ng a vi c dùng trái phép ngôn ng C Ngôn ng c p cao Ngôn ng c p th p Ngôn ng d ng bi u b ng Ngôn ng hàm Ngôn ng hình th c Ngôn ng h ng i t ng ngôn ng h ng v n Ngôn ng h ng v n chuyên d ng Ngôn ng logic Ngôn ng phi th t c Ngôn ng script Ngôn ng th h th t Ngôn ng th t c ngôn ng t nhiên Ng i b o trì ng i d n ch ng trình Ng i dùng Ng i lãnh o d án ng i l p trình d phòng ng i qu n lí d án Ng i qu n tr b o trì Ng i qu n tr c u hình Ng i qu n tr ki m soát thay i nh t kí vào/ra Nhi m v c i ti n Nhi m v s a ch a Nhi m v s a i ô ô tô mát PAD Pascal PDM Perl PERT Phân ho ch Phân ho ch môdun

17 4 4 140 141 182 17 7 6 9 23 8 134 67 62 61 63 63 56 63 62 64 63 63 64 63 62 56 152 84 113 112 111 112 152 153 153 139 151 151 151 122 56 28 68 120 70 101 15 16

i chi u thu t ng

Phân ho ch t ng ng 78 Phân lo i chính ph nt 170 ph n m m nhóm 119 Ph n m m trình bày 124 phân tích có c u trúc 31 Phân tích cú pháp 56 Phân tích giá tr biên 79 Phân tích kí s trên Web 182 Phát tri n h ng i t ng 8 phiên b n m i 148 ph ng pháp 32 Ph ng pháp ch s ki m tra 50 Ph ng pháp t o ra các c u ph n 19 Ph ng pháp d a trên LOC 106 Ph ng pháp d a trên nhi m v chu n 106 Ph ng pháp FP 107 ph ng pháp làm m n t ng b c 11 Ph ng pháp thi t k th c nghi m 81 ph ng pháp tích h p t ng b c 11 Pin 138 PL/I 69 PostScrip 70 Prolog 68 QFD 98 Quan h 23 quan h k t t p và phân tách 36 quan h là_m t 35 quan h t ng quát hoá và khu bi t hoá 35 Qu n lí an ninh 140 Qu n lí chi phí 142 Qu n lí hi u n ng 141 Qu n lí tài nguyên 133 Qu n lí tài nguyên d li u 134 Qu n lí tài nguyên m ng 135 Qu n lí tài nguyên ph n c ng 133 Qu n lí tài nguyên ph n m m 134 Qu n lí th vi n 134 qu n lí ti n 100 Qu n lí ti n nghi 137 Qu n lí ti n trình 100 Qu n lí v n 135 quy n truy nh p 141 RAD 95 Rapid Application Development 95 RDBMS 4 Sách b mã 48 SCM 116 SCORM 168, 169 SFA 116 SGML 70

Vi t – Anh

siêu l p SLC có c u trúc Gantt NS ti n trình SPD tái k ngh tài li u thi t k ch ng trình Tài li u thi t k mô un Tài li u thi t k ngoài Tài li u thi t k trong tài li u v n hành TCO Thành viên Thay i phòng ng a th hi n thi t b tr Thi t k ch ng trình thi t k có c u trúc Thi t k có c u trúc cho ch ng trình Thi t k d li u logic Thi t k d li u v t lí Thi t k h ng i t ng Thi t k h ng d li u Thi t k h ng ti n trình Thi t k mã thi t k màn hình Thi t k màn hình Thi t k mô un Thi t k ngoài Thi t k tài li u thi t k t p Thi t k trong Thi t k vào-ra chi ti t Th i gian móc n i mu n nh t có th Th i gian móc n i s m nh t có th Thông báo Th vi n c u ph n Th vi n l p Th c th Thu c tính Ti n nghi u hoà nhi t Ti n nghi l u gi Ti n nghi ng n ng a t i ph m Ti n nghi phân ph i ngu n Ti n nghi phòng ng a th m ho Ti n trình Ti n trình kinh doanh ti p c n h ng d li u

229

35 10 27 101 28 26 29 21 17 17 15 16 143 142 113 157 32 41 16 4, 31 16 14 15 32 31 31 14 14 38 37 14 14 15 15 16 103 103 34 20 36 23 23 138 140 139 138 139 9 163 4, 31

230

Tra c u thu t ng

ti p c n trên xu ng Tính c k t mô un tính c c Tính g n n i mô un Tính s n sàng cho chính ph nt tính toán ng i dùng cu i Tình tr ng kho ch c kh i x ng phát tri n ch c phát tri n chuyên gia d án con ng i l p trình chính phân c p ng quát hoá Total Cost of Ownership trang công vi c Trình biên d ch Trình so n th o Trình so n th o c u trúc Trình so n th o v n b n Trình thông d ch Tr c tr c d li u

11 38 143 38 175 5 156 113 110 111 112 110 111 35 142 122 91 92 92 92 91 136

Tr c tr c ph n c ng Tr c tr c ph n m m Truy nh p trái phép ch i d ch v UML c l ng d a trên d li u quá kh UPS user ID quy n n ph m c u trúc câu n ph m sinh vi c o tính toàn v n vi c t n ng l i Visual Basic Vòng i ph n m m WAN WBS Xác nh yêu c u XML lí v n b n YAC II

136 137 177 177 24 105 138 140 36 57 56 143 4, 95 69 10 4 9 13 70 120 30