Sot Ay

neil everton

sæ tay phãng viªn

tin - phãng sù truyÒn h×nh

ngêi dÞch: lª phong hiÖu ®Ýnh : trÇn b×nh minh quÜ reuters xu Ê t b ¶ n 1 9 9 9 néi dung 3. giíi thiÖu

4

4. 5. 6. 7. 8. 9.

5 6 8 10 11 15

nghÒ lµm b¸o kh¶o s¸t kh¶o s¸t h×nh ¶nh th¶o luËn néi dung tin-phãng sù thÕ nµo lµ c©u chuyÖn (tin bµi)? kÕt cÊu

10.ghi h×nh 11.ph¬ng ph¸p ghi h×nh 12.dùng 23 13.pháng vÊn 14.dÉn t¹i hiÖn trêng 15.kÓ chuyÖn b»ng h×nh ¶nh 16.sö dông ©m thanh 17.b¾t ®Çu viÕt bµi 18.viÕt lêi dÉn 19.viÕt c« ®äng 20.c«ng thøc 20:20 21.chñ ®éng hay bÞ ®éng? 22.qu¶ng c¸o vµ gîi më 23.h×nh cÊy 24.b¶ng ch÷, ®å ho¹ 25.viÕt theo h×nh 26.sù hïng biÖn cña im lÆng 27.v¨n phong 28.tÇm quan träng cña viÖc viÕt l¹i 29.kÕt nèi víi kh¸n gi¶ 30.hiÖu ®Ýnh 31.c¸ch ®äc (lêi) tin bµi 32.§Æc quyÒn cña ngêi viÕt 33.c«ng viÖc cÇn lµm lóc rçi r·i 34.t¸c gi¶ 58 35. phô lôc

17 22 26 31 32 33 34 38 41 42 44 46 47 48 49 51 52 53 54 55 56 57 57 58

1. giíi thiÖu cuèn s¸ch nµy ®îc viÕt dùa trªn c¬ së mét lo¹t c¸c líp huÊn luyÖn do quü reuters, h·ng truyÒn h×nh reuters, h·ng ph¸t thanh vµ truyÒn h×nh anh bbc vµ h·ng ph¸t thanh vµ truyÒn h×nh canada cbc tiÕn hµnh. ngµy nay, truyÒn h×nh ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng th¸ch thøc to lín. sè ngêi xem thêi sù gi¶m ®i. nhiÒu cuéc kh¶o s¸t cho thÊy kh¸n gi¶ thiÕu ý thøc rµng buéc vµo nhiÒu vÊn ®Ò mµ hä xem trong c¸c ch¬ng tr×nh thêi sù. phãng viªn thêi sù than v·n thiÕu kü n¨ng nghÒ nghiÖp; hä nãi nhiÒu pháng vÊn kh«ng cã träng t©m; bµi viÕt cÈu th¶; vµ Ýt coi träng kh¶ n¨ng kÓ chuyÖn cña h×nh ¶nh. cuèn s¸ch nµy tr×nh bµy nh÷ng kü n¨ng c¬ b¶n. dùa trªn nh÷ng quan s¸t vµ kinh nghiÖm cña mét sè nhµ b¸o vµ gi¶ng viªn ph¸t thanh, truyÒn h×nh tÇm cì ë ch©u ©u vµ b¾c mü, s¸ch nµy lµ cuèn híng dÉn ®¬n gi¶n gióp t¹o nh÷ng thãi quen tèt. t¸c gi¶ george leornard nãi tÊt c¶ chóng ta ®Òu häc trß trªn con ®êng tiÕn tíi hoµn thiÖn- vµ chóng ta lu«n lµ häc trß. kh«ng bao giê muén khi nh×n l¹i nh÷ng thãi quen cò (cã lÏ lµ xÊu). vµ ®Ó t¹o nh÷ng thãi quen tèt míi.

2. nghÒ lµm b¸o mét trong nh÷ng vÊn ®Ò khã nhÊt lµ ®Þnh nghÜa thÕ nµo lµ c©u chuyÖn (tin bµi). vµ lµ phãng viªn b¹n cÇn ph¶i biÕt ®iÒu nµy. díi ®©y lµ mét vµi suy nghÜ tõ kh¾p n¬i trªn thÕ giíi.: -"tin tøc lµ qu¸ tr×nh lµm thay ®æi trong 1 thÕ giíi ®ang thay ®æi, t¹o nÒn nÕp cho cuéc sèng cña nh©n lo¹i." (julius reuters) -"tin tøc lµ lÞch sö ®óng nh nã diÔn ra. thµnh cæ pompeii bÞ ph¸ huû lµ mét tin, nhng chóng ta b©y giê gäi nã lµ g× nhØ?" (a rthur christiansen, cùu biªn tËp viÖn tê london daily epxress). -" tin tøc lµ nghÖ thuËt lõa g¹t kÎ thï mµ kh«ng lµm thÊt väng nh÷ng ngêi b¹n cña m×nh." (gosef goebbels). -"tin tøc lµ nh÷ng g× mµ ngµi tæng biªn tËp cña t«i nãi lµ tin." (phãng viªn häc viÖc) -"tin tøc lµ nh÷ng g× chÝnh phñ cña t«i gäi nãi lµ tin." (c¸n bé bé th«ng tin). -"chã c¾n ngêi kh«ng ph¶i lµ tin, ngêi c¾n chã míi lµ tin." §Þnh nghÜa truyÒn thèng gäi tin lµ c¸i g× ®ã míi, cã thùc vµ thó vÞ. nhng nã l¹i gîi ra nhiÒu c©u hái kh¸c: • míi víi ai? • sù thËt cña ai?

•

thó vÞ nh thÕ nµo?

sau ®©y lµ 1 vµi tr¾c nghiÖm b¹n cã thÓ ¸p dông víi nh÷ng tinbµi s¾p ®îc ®a ra th¶o luËn: • cã míi kh«ng? (b¹n kh«ng thÊy ai trong phßng tin biÕt chuyÖn nµy.) • cã ph¶i ®©y lµ diÔn biÕn míi cña 1 c©u chuyÖn cò? (ngêi ta nãi: "t«i cha nghe ®iÒu ®ã vÒ anh ta, c« ta hay nã". • chuyÖn ®ã cã ¶nh hëng ®Õn nh÷ng ngêi kh¸c ngoµi nh©n vËt chÝnh cña c©u chuyÖn hay kh«ng? • cã ¶nh hëng ®Õn ngêi d©n trong t¬ng lai kh«ng? (hä cã thÓ cha biÕt ®iÒu nµy.) • cã gióp ngêi d©n biÕt ®îc th«ng tin nµy kh«ng? (tin mµ b¹n cã thÓ dïng.) • cã phï hîp víi kh¸n gi¶ cña b¹n kh«ng? (b¹n cã biÕt kh¸n gi¶ cña m×nh lµ ai kh«ng?) • cã ph¶i lµ chuyÖn lµm ngêi ta nhÝu l«ng mµy kh«ng? (nã cã lµm b¹n ph¶i thë hÝt s©u khi kÓ chuyÖn nµy kh«ng?)

3.kh¶o s¸t (liªn hÖ c¬ së) mäi tin bµi chØ thµnh c«ng khi cã tiÕn hµnh kh¶o s¸t . b¹n lµ 1 phãng viªn giái pháng vÊn, hay ®îc lµm viÖc víi nhµ nhiÕp ¶nh tµi ba, hay cã kü n¨ng viÕt bµi tuyÖt vêi - tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ch¼ng lµ g× nÕu nh c«ng viÖc kh¶o s¸t ®îc tiÕn hµnh kh«ng tèt. thiÕu t×m hiÓu, kh¶o s¸t kü, chóng ta kh«ng cã nhiÒu sù lùa chän vµ kh«ng thÓ ®Þnh râ träng t©m cña c©u chuyÖn (tin-bµi). tuy nhiªn, tríc khi b¾t ®Çu kh¶o s¸t, chóng ta cÇn ®Þnh nghÜa râ rµng thÕ nµo lµ 1 c©u chuyÖn (tin-bµi) hay.§Þnh nghÜa nµy sÏ kh¸c nhau gi÷a c¸c ®µi truyÒn h×nh vµ gi÷a c¸c tæ chøc. thËm chÝ ngay trong mét ®µi truyÒn h×nh, nã còng cã thÓ kh¸c nhau gi÷a c¸c ch¬ng tr×nh. c©u chuyÖn cã thÓ kh¸c nhau, nhng c¸c b¹n cã thÓ hái nh÷ng c©u sau víi bÊt cø c©u chuyÖn nµo: • cã phï hîp kh«ng? • cã ®éc ®¸o kh«ng? • cã g©y c¶m xóc kh«ng? • cã ¶nh hëng ®Õn ngêi d©n kh«ng? • hä cã quan t©m kh«ng? • ngêi ta cã nãi vÒ chuyÖn ®ã kh«ng? • cã phï hîp víi môc ®Ých cña ch¬ng tr×nh hay kh«ng?

•

cã thÓ lµm ®îc kh«ng? ( ®· cã nguån nµo ®Ó lµm? cã tiÕp cËn ®îc kh«ng? cã ®ñ thêi gian kh«ng? cã ®ñ tµi chÝnh kh«ng?)

vµ sau ®ã qu¸ tr×nh kh¶o s¸t míi b¾t ®Çu. tríc hÕt xin nhí 2 ®iÒu: • kh«ng gi¶ ®Þnh ®iÒu g×. • kiÓm tra mäi thø. kh¶o s¸t lµ t×m c¸ch lÊy (moi) th«ng tin tõ c¸c mèi liªn hÖ cña b¹n. §©y kh«ng ph¶i lµ nh÷ng dÞp chøng tá m×nh th¹o tin ®Õn ®©u. vµ b¹n cµng tá ra Ýt hiÓu biÕt h¬n th× b¹n cµng cã c¬ héi ®¸nh gi¸ ®óng kh¶ n¨ng gi¶i thÝch vÊn ®Ò mét c¸ch ®¬n gi¶n cña ngêi b¹n pháng vÊn.

ghi chÐp b¹n ph¶i t×m cho m×nh mét ph¬ng ph¸p tèt nhÊt. c¸ch an toµn nhÊt lµ dïng mét m¸y ghi ©m nhá. h·y hái tríc vµ nÕu ngêi b¹n pháng vÊn c¶m thÊy kh«ng tho¶i m¸i th× ®õng dïng m¸y. nhng nÕu ngêi b¹n pháng vÊn kh«ng quen tr¶ lêi ®Ó ghi ©m th× sÏ ra sao khi ®éi quay phim xuÊt hiÖn? b¹n ®õng ngÇn ng¹i khi ph¶i ghi chÐp, trõ khi nã lµm cho ngêi chóng ta tiÕp cËn lo l¾ng. trong trêng hîp ®ã h·y tËp trung cao ®Ó ghi nhí, vµ ghi chÐp l¹i vµo lóc sím nhÊt. vµ kh«ng quªn nh÷ng th«ng tin c¬ b¶n - tªn, ®Þa chØ, sè ®iÖn tho¹i. h·y kiÓm tra chÝnh t¶ (kh«ng bao giê viÕt sai tªn hä ngêi m×nh tiÕp xóc.) tªn ngêi bÞ viÕt sai chÝnh t¶ sÏ h¹ uy tÝn ch¬ng tr×nh cña b¹n vµ b¶n th©n b¹n mét c¸ch nhanh nhÊt.

tiÕn hµnh pháng vÊn kh¶o s¸t 36.tù giíi thiÖu • giíi thiÖu m×nh mét c¸ch râ rµng. • cho biÕt t¹i sao b¹n liªn hÖ víi hä. gi¶i thÝch cho biÕt b¹n cÇn gióp ®ì. 2. trong khi trao ®æi • §Æt c¸c c©u hái më-®ãng - ai, c¸i g×, khi nµo, ë ®©u, t¹i sao, nh thÕ nµo? • §Æt c©u hái ®¬n gi¶n. • biÕt m×nh muèn cã nh÷ng th«ng tin nµo. • h·y tá ra lÞch sù, quan t©m vµ muèn t×m hiÓu. • §õng tá ra hung h¨ng - b¹n muèn biÕt th«ng tin, chø kh«ng tranh luËn.

• • •

§õng biÕn nã thµnh chuyÖn riªng t. h·y ®a ra c¸c quan ®iÓm tr¸i ngîc tõ phÝa nh÷ng ngêi cung cÊp th«ng tin kh¸c. ("h«m qua, «ng x nãi . . . b¹n tr¶ lêi nh thÕ nµo?) ghi chÐp. h·y hái thªm ®Ó lµm râ nh÷ng g× b¹n n¾m cha ch¾c.

37.kÕt thóc cuéc trao ®æi • kiÓm tra tªn, chøc vô, sè ®iÖn tho¹i. • kiÓm tra xem ngêi ®îc pháng vÊn ë ®©u trong vµi ngµy/tuÇn tíi. • hái xem hä cã thÓ giíi thiÖu nh÷ng ngêi kh¸c ®Ó b¹n cã thªm th«ng tin. • c¶m ¬n hä vµ nãi b¹n cã thÓ ®Õn hoÆc gäi l¹i. lµ ngêi kh¶o s¸t(liªn hÖ) ph¶i lu«n ghi nhí nh÷ng ®iÓm sau: • h·y chó ý ®Õn chi tiÕt. kiÓm tra kü tªn, ®Þa chØ, chøc vô vµ sè ®iÖn tho¹i. • h·y nãi chuyÖn víi ngêi ®îc pháng vÊn. §õng tin nh÷ng ngêi kh«ng biÕt mµ chØ tëng tëng lµ nh÷ng ngêi nãi hay. • h·y suy nghÜ vÒ h×nh ¶nh. h×nh ¶nh nµo sÏ gióp thÓ hiÖn c©u chuyÖn? • h·y dù ®o¸n tríc nh÷ng tr¾c trë. tiÕng ån, an ninh, cÊm ®êng, phong tôc tËp qu¸n ®Þa ph¬ng. • gi÷ g×n nh÷ng ghi chÐp. • tr¶ l¹i tÊt c¶ c¸c bøc ¶nh vµ tµi liÖu ®· mîn. • kiÓm tra sù tÝn nhiÖm cña c¸c nhµ chuyªn m«n. • h·y duy tr× c¸c mèi liªn hÖ.

c©u hái kh¶o s¸t chÝnh - "t¹i sao?" c©u hái t¹i sao sÏ cho b¹n nhiÒu th«ng tin nÒn h¬n lµ sè th«ng tin b¹n sö dông trong bµi viÕt, nhng nã cÇn ®Ó hiÓu c©u chuyÖn, x©y dùng c¸c c©u hái pháng vÊn, ®¸nh gi¸ c¸c c©u tr¶ lêi, vµ xÐt ®o¸n møc ®é t×nh c¶m (emotion). c©u hái nµy còng cho phÐp ®¸nh gi¸ lêi nãi cña nh÷ng ngêi tham gia (tõ mäi phÝa), tÝnh chÝnh x¸c vµ ®é tin cËy, ®Æc biÖt lµ khi hä trÝch dÉn nh÷ng con sè thèng kª vµ quy chÕ. §©y lµ c©u hái ®¬n gi¶n vµ ng¾n nhÊt ta cã thÓ hái. t¹i sao? vµ chóng ta h·y cßn dïng nã cha thêng xuyªn. t¹i sao? • t¹i sao ®iÒu ®ã l¹i x¶y ra? • t¹i sao anh l¹i c¶m thÊy thÕ? • t¹i sao ®iÒu ®ã l¹i quan träng?

•

t¹i sao ngêi ta l¹i quan t©m?

n¨m qui t¾c kh¶o s¸t: 38.nÐm r¸c vµo . . . nhÆt r¸c ra. 39.nÕu b¹n cha ch¾c ch¾n vÒ ®iÒu g× ®ã, h·y t×m c¸ch hiÓu thÊu ®¸o. 40.nÕu mét dù ¸n kh«ng thµnh c«ng ë giai ®o¹n kh¶o s¸t th× sÏ chØ tåi tÖ h¬n trªn hiÖn trêng. 41.gi÷ c¸c ghi chÐp. 42.gi÷ lêi høa.

4.kh¶o s¸t h×nh ¶nh c¸c sù kiÖn thêi sù diÔn ra nh c¸c cuéc næi lo¹n ®Òu cã sù ph¸t triÓn riªng cña nã. nh×n chung, víi nh÷ng sù kiÖn nµy, b¹n chØ ghi l¹i ®îc nh÷ng g× cã thÓ. tuy nhiªn, nhiÒu tin bµi liªn quan ®Õn h×nh ¶nh vµ sù kiÖn chõng nµo ®ã n»m trong tÇm kiÓm so¸t cña chóng ta. chóng ta cÇn h×nh ¶nh ho¸ nh÷ng ý tëng chÝnh trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, kh¶o s¸t c©u chuyÖn (tin-bµi) vµ lËp kÕ ho¹ch quay phim. trong khi l¾ng nghe ®Ó lÊy th«ng tin b¹n còng ph¶i thÊy h×nh ¶nh. m¸y quay sÏ ghi h×nh c¸i g×?h×nh ¶nh nµo sÏ minh ho¹ cho vÊn ®Ò nµy, vÊn ®Ò kia?lµm thÕ nµo ®Ó minh ho¹ th¸i ®é cña ngêi tham gia cuéc vËn ®éng/n¹n nh©n/ linh môc? khi kÕt thóc kh¶o s¸t còng lµ lóc b¹n cã ý tëng v÷ng ch¾c vÒ nh÷ng h×nh ¶nh m« t¶ c©u chuyÖn cña m×nh. lµm nh vËy sÏ f¸t triÓn kü n¨ng h×nh ¶nh ho¸ sù vËt. ph¶i mÊt nhiÒu thêi gian thùc hµnh ®Ó ghÐp néi dung c©u chuyÖn víi nh÷ng h×nh ¶nh nh b¹n thÊy trong c¸c r¹p chiÕu bãng ngay trong ®Çu m×nh. • • • • • •

lu«n hái chóng ta sÏ nh×n thÊy/quay ®îc c¸i g×? hái xem n¬i xÈy ra c©u chuyÖn tr«ng nã nh thÕ nµo? hái xem cã ©m thanh nµo næi bËt kh«ng? (©m thanh gîi më h×nh ¶nh!!) hái vÒ t©m tr¹ng vµ kh«ng khÝ xung quanh. hái xem ngêi ta lµm g× khi hä chê ®îi/xem/gióp ®ì. yªu cÇu ngêi cung cÊp tin "vÏ mét bøc tranh".

cã nhiÒu c¸ch ph¸t triÓn kh¶ n¨ng h×nh ¶nh ho¸ cña b¹n. q uan s¸t. h·y quan s¸t kü nh÷ng ngêi xung quanh. quan s¸t hä ®äc s¸ch, hay nãi chuyÖn hay ®i mua b¸n. h·y ®Æt m×nh vµo vÞ trÝ

mét m¸y quay phim. h×nh dung m×nh lµ m¸y quay vµ quay nh÷ng ngêi ®ã. h·y lÊy khu«n h×nh xung quanh tõng hµnh ®éng riªng lÎ. h·y h×nh dung mçi mét khu«n h×nh sÏ lµ mét c¶nh trong bé phim truyÖn nhá. sau ®ã h·y tù hái khu«n h×nh nµo lµ h×nh ¶nh chñ chèt - c¶nh chÝnh diÔn t¶ hµnh ®éng, t©m tr¹ng hay nh©n vËt. b©y giê h·y nghÜ tíi mét hµnh ®éng kh¸c vµ h×nh dung ra mét h×nh ¶nh tãm t¾t hµnh ®éng ®ã. h·y thö nghÜ ra nh÷ng chi tiÕt, nh÷ng có quay cËn c¶nh. h×nh ¶nh nµo ®Æc trng cho mét ngêi giµ? h×nh toµn c¶nh mét cô giµ ®øng trªn ®êng? hay có quay cËn bµn tay run run n¾m c©y gËy? mét khi ®· h×nh dung ®îc nh÷ng h×nh ¶nh chÝnh, ta ph¶i s¾p xÕp c¸c trêng ®o¹n c¶nh - c¸c h×nh ¶nh chÝnh ®îc s¾p xÕp theo thø tù nµo sÏ lét t¶ c©u chuyÖn mét c¸ch h÷u hiÖu. h·y dïng kÞch b¶n ph©n c¶nh (storyboard) ®Ó ph¸c ho¹ nh÷ng h×nh ¶nh chÝnh. h·y thö kÓ c©u chuyÖn mét c¸ch ®¬n gi¶n (ngñ dËy, lµm b¸nh gat«) chØ b»ng 6 h×nh ¶nh trªn kÞch b¶n ph©n c¶nh. tãm l¹i, h·y hái nhiÒu lÇn :"c¸i g× sÏ xÈy ra?t«i sÏ thÊy c¸i g× ? chóng ta sÏ gh× h×nh c¸i g×?" "§ã kh«ng ph¶i lµ c©u chuyÖn b»ng h×nh ¶nh." mét sè c©u chuyÖn cã Ýt h×nh ¶nh. sau ®©y lµ nh÷ng vÝ dô: • minh ho¹ gi¸n tiÕp b¨ng h×nh t liÖu vÒ mét sù kiÖn tríc, t¬ng tù. nh÷ng g× cßn l¹i cña mét sù kiÖn ®· x¶y ra. c¸c m« h×nh. • §å ho¹ b¶n ®å, ho¹t h×nh. c¸c h×nh ¶nh ®· xö lý. c¸c bøc ¶nh tÜnh. • minh ho¹ kh«ng khÝ xung quanh c¸c bíc ch©n ®i, b¸nh xe quay, c¸c có quay chi tiÕt khu«n mÆt vµ m¸y mãc, ¸nh ph¶n chiÕu, c©y cèi, ®¸m m©y, mÆt trêi lÆn. h·y nh×n mét h×nh ¶nh víi mäi ý nghÜa cña nã. • thùc tÕ: chuyÓn t¶i th«ng tin trùc tiÕp. • m«i trêng: t¹o dùng bèi c¶nh. tîng n÷ thÇn tù do, th¸p ep-phen, ®ång hå big ben. • diÔn gi¶i: liªn tëng h×nh ¶nh. bíc ch©n nÆng nÒ gîi sù mÖt mái. • tîng trng: quèc kú, biÓu tîng cña c¸c c«ng ty.

5.th¶o luËn néi dung tin bµi

cuéc th¶o luËn nµy lµ n¬i c¸c ý tëng ®îc ®em ra tranh luËn g¾t gao, ®îc lùa chän, bÞ ph¶n ®èi vµ ®«i khi bÞ b¸c bá. môc ®Ých cña cuéc th¶o luËn lµ chän mét ý tëng vµ xem cßn g× hay h¬n thÕ kh«ng. • cã phï hîp víi môc ®Ých cña ch¬ng tr×nh kh«ng? • h«m nay cã ph¶i lµ lóc lµm viÖc ®ã kh«ng? • víi nh÷ng nguån hiÖn cã, cã ®ñ ®Ó thùc hiÖn nã hay kh«ng? • nã ¶nh hëng nh thÕ nµo ®Õn sù c©n b»ng cña c¶ ch¬ng tr×nh? hay • cÇn ph¶i kh¶o s¸t thªm? • cÇn ph¶i x¸c ®Þnh l¹i träng t©m (focus)? • thùc hiÖn phãng sù nµy vµo ngµy mai hay tuÇn tíi cã tèt h¬n kh«ng? th¶o luËn lµ diÔn ®µn trao ®æi ý kiÕn, kiÕn nghÞ vÒ h×nh ¶nh vµ t×m c¸c c¬ së ®Ó gióp thùc hiÖn tin bµi. nÕu b¹n ®em c©u chuyÖn ra th¶o luËn, vµ tranh luËn ®Õn n¬i ®Õn chèn, cÇn t×m hiÓu c¸i g× ®ang diÔn ra, cã nh÷ng vÊn ®Ò g× trong céng ®ång cña b¹n. n¾m b¾t th«ng tin . . . vµ kh«ng chØ vÒ nh÷ng chñ ®Ò mµ b¹n quan t©m. b¹n cÇn theo kÞp sù ph¸t triÓn trong mäi lÜnh vùc . . . ®Æc biÖt lµ ®êi sèng chÝnh trÞ t¹i ®Þa ph¬ng vµ nÒn kinh tÕ. h·y lµ mét ngêi mÉn c¶m. khi tranh luËn cÇn ghi nhí mét sè ®iÒu "nªn" vµ "kh«ng nªn": kh«ng • nãi :"chuyÖn ch¼ng cã g× l¾m, nhng. . ." • nãi:"t«i kh«ng biÕt lµ chóng ta cã nªn lµm c¸i nµy . . ." • nãi:"t«i cha kiÓm tra kü, nhng . . ." • §¸nh gi¸ thÊp c©u chuyÖn. • §¸nh gi¸ cao c©u chuyÖn. §iÒu nµy cßn thËm tÖ h¬n ®¸nh gi¸ thÊp. chÝ Ýt b¹n b¹n ®¸nh gi¸ thÊp vµ tho¸t khái ®iÒu ®ã th× c©u chuyÖn tèt h¬n. §¸nh gi¸ cao vµ b¹n kÕt thóc víi sù thÊt väng vµ bùc tøc tõ phÝa l·nh ®¹o khi hä duyÖt bµi (hiÖu ®Ýnh). trÝ tëng tîng vÒ gi¶i thëng pulitzer cña hä tan vì ngay sau c¸i "1 phót 30 gi©y". nªn • •

tr×nh bµy träng t©m c©u chuyÖn mét c¸ch tù tin. gi¶i thÝch ¶nh hëng cña nã tíi ngêi xem.

• • • •

cã c¸ch xö lý c©u chuyÖn trong ®Çu. biÕt c¸ch thùc hiÖn tin bµi (c©u chuyÖn). khi nµo chuÈn bÞ xong? chi phÝ bao nhiªu? cÇn nh÷ng nguån nµo? c©u chuyÖn ®îc th¶o luËn ph¶i ®a ra trªn c¬ së kh¶o s¸t chu ®¸o. h·y ch©n thËt.

nÕu tríc ®©y b¹n cha tõng lµ ngêi b¸n hµng th× cÇn cã thùc hµnh ®Ó cã thÓ tranh luËn quyÕt liÖt vÒ néi dung c©u chuyÖn.b¹n ®õng ng¹i nÕu ®a ra ý tëng mµ kh«ng ®îc chÊp nhËn trong cuéc th¶o luËn. nÕu b¹n thùc sù tin r»ng cËu chuyÖn ®¸ng lµm th× h·y xin gÆp riªng víi ngêi phô tr¸ch tin hoÆc tæng biªn tËp tin thêi sù.

6.thÕ nµo lµ c©u chuyÖn(tin bµi)? nhiÒu c©u chuyÖn bÊt thµnh v× chóng ta kh«ng dµnh ®ñ thêi gian ®Ó x¸c ®Þnh chÝnh x¸c c©u chuyÖn ®ang kÓ lµ g×. • chóng ta bÞ cuèn hót bëi nh÷ng yÕu tè kh¸c, vµ råi kh«ng thÓ bá nh÷ng yÕu tè kÐm quan träng. • chóng ta tiÕn hµnh kh¶o s¸t kü lìng, vµ råi cè ®a hÕt tÊt c¶ vµo bµi. • chóng ta cha nhËn thÊy cÇn ph¶i kÓ c©u chuyÖn mét c¸ch ®¬n gi¶n, dÔ hiÓu. h·y nh×n vµo bÊt cø c©u chuyÖn nµo, cèt chuyÖn phim nµo, bµi h¸t nµo, chuyÖn h cÊu nµo . . . thuéc nÒn v¨n ho¸ nµo, ng«n ng÷ nµo th× chóng ®Òu cã 3 thµnh phÇn sau: • chñ thÓ: ai ®ã. . . • hµnh ®éng: . . . lµm g× ®ã • §éng c¬: . . . v× . . . mét c©u chuyÖn thùc sù thu hót chóng ta thêng cã chñ thÓ g¾n liÒn víi xung ®ét hay sù thay ®æi. nªn khi t×m träng t©m cña c©u chuyÖn ph¶i nhËn biÕt mét c¸ch ch¾c ch¾n nguån gèc xung ®ét hay c¨ng th¼ng, trë ng¹i ph¶i vît qua, hµnh tr×nh ph¶i thùc hiÖn.

kh«ng bao giê nhÇm lÉn träng t©m (focus) víi chñ ®Ò (topic) hay ®Ò tµi. nÕu nãi träng t©m cña c©u chuyÖn lµ vÒ viÖc c¾t gi¶m phóc lîi x· héi th× cha ®ñ cô thÓ. §ã ch¾c ch¾n lµ chñ ®Ò - chø kh«ng thÓ lµ träng t©m. vËy khÝa c¹nh nµo cña c©u chuyÖn chóng ta cÇn gi¶i

quyÕt? ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó hiÓu c©u chuyÖn/vÊn ®Ò?cã khu«n mÆt/c©u chuyÖn nµo mµ kh¸n gi¶ cã thÓ liªn tëng tíi kh«ng? ai th¾ng? ai thua? cã g× thay ®æi trong qu¸ tr×nh diÔn ra c©u chuyÖn? träng t©m(focus) lµ c«ng cô x¸c ®Þnh chÝnh x¸c khÝa c¹nh nµo cña c©u chuyÖn cÇn ph¶i tËp trung, cã xung ®ét hay thay ®æi nµo liªn quan, vµ ai lµ nh©n vËt chÝnh cña c©u chuyÖn. chóng ta cïng tham kh¶o mét phãng sù ph¸t thanh cña mét ®µi khu vùc cña h·ng cbc. träng t©m cña c©u chuyÖn lµ g×? giíi thiÖu: §· qua råi nhng kh«ng thÓ nµo quªn. nh÷ng ngêi thî má h«m nay tËp trung ë cape breton ®Ó tëng nhí bill davies. anh ®· mÊt c¸ch ®©y 73 n¨m trong mét cuéc b·i c«ng cña thî má t¹i new waterford. tiÕng ®éng tù nhiªn: ®ång ca phãng viªn: ban ®ång ca"nh÷ng ngêi ë díi s©u" h¸t cho kho¶ng 500 ngêi tËp trung t¹i tîng ®µi thî má-mét ®¸m ®«ng nhÊt trong nhiÒu n¨m qua. vµ ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn ch¸u cña bill davies ®· cÊt c«ng tõ connecticut tíi ®©y ®Ó dù buæi lÔ. pháng vÊn:"c¸c b¹n c¶m thÊy tù hµo vµ biÕt mäi ngêi suy nghÜ g× vÒ ngµy nµy vµ nh÷ng ®ãng gãp cña cô t«i ." phãng viªn: bill davies ®· bÞ c¶nh s¸t cña má than b¾n chÕt trong cuéc b·i c«ng gay go n¨m 1925. h«m nay, nh÷ng ngêi mÊt chång, mÊt cha t¹i c¸c má than ®Òu ®Æt vßng hoa tëng niÖm. ken teesdale mÊt ngêi con rÓ ë westray. pháng vÊn:" t«i cho r»ng hä ®· gióp chóng ta tiÕp bíc. chóng ta bÞ t¸c ®éng m¹nh bëi bi kÞch nµy vµ mét khi lín, chóng ta cã thÓ gióp ®ì lÉn nhau." phãng viªn: chñ tÞch c«ng ®oµn thî má cape breton nãi 73 n¨m sau c¸i chÕt cña davies, thî má vÉn ®Êu tranh v× cuéc sèng tèt ®Ñp h¬n. steve drake nãi víi ®¸m ®«ng r»ng ngµnh c«ng nghiÖp than ®ang f¶i chÞu søc Ðp to lín tõ viÖc b·i bá qui ®Þnh, nh÷ng chuÈn mùc vÒ m«i trêng vµ khÝ ®èt tù nhiªn. vµ cuéc ®Êu tranh ngµy nay lµ tranh ®Êu v× sù tån vong cña ngµnh c«ng nghiÖp nµy. trong phãng sù trªn cã träng t©m nµo ®îc x¸c ®Þnh râ rµng kh«ng? cã lÏ b¹n sÏ t×m thÊy 3 kh¶ n¨ng: 43.ch¸u cña bill davies ®Õn n¬i cô m×nh bÞ giÕt trong mét cuéc b·i c«ng vµ thÊy h×nh ¶nh davies vÉn cßn lu l¹i trong t©m trÝ nhiÒu ngêi.

44.ken teesdale bµy tá lßng th¬ng nhí cña nh÷ng ngêi thî má lóc x¶y ra bi kÞch. 45.steve drake thóc giôc thî má vµ gia ®×nh hä gióp ®ì c«ng ®oµn ®Êu tranh v× sù tån vong cña ngµnh than. x¸c ®Þnh träng t©m lµ cam kÕt kÓ mét khÝa c¹nh cña c©u chuyÖn. sè gãc nh×n vµo mét c©u chuyÖn chØ h¹n chÕ bëi thêi gian dµnh cho kh¶o s¸t. h·y t×m mét khÝa c¹nh, mét gãc nh×n ®Ó ph¶n ¸nh bøc tranh lín. paul sampson chuyªn viªn ®µo t¹o cña h·ng cbc gäi ®ã lµ cuéc s¨n t×m "sîi chØ" vµ "vËt mang". "sîi chØ" lµ mét c¸ch nãi kh¸c ®Õn ®Ò tµi. mét c©u chuyÖn cÇn hµnh ®éng, ho¹t ®éng hay nh©n vËt mµ kh¸n gi¶ cã thÓ nhËn biÕt vµ theo suèt c©u chuyÖn. cßn "vËt mang" lµ ph¬ng ph¸p tiÕp cËn gióp b¹n ph¬ng tiÖn chuyÓn t¶i néi dung. kh¶o s¸t cho chóng ta nh÷ng trang ghi chÐp, nh÷ng sù thËt vµ c¸c mèi liªn hÖ. chóng cã thÓ ®îc viÕt têng tËn vµ tr×nh bµy díi d¹ng kÞch b¶n, pháng vÊn (clip) vµ h×nh ¶nh. chóng t«i gäi c¸ch nµy lµ "pháng vÊn vµ ®a tin"(clip and cover). mét ph¬ng ph¸p kh¸c lµ lÊy kÕt qu¶ kh¶o s¸t vµ t×m c¸ch tr×nh bµy nã sinh ®éng vµ hiÖu qu¶ h¬n. h·y t×m mét ngêi hay mét sù kiÖn minh ho¹ hoµn c¶nh ®ã. h·y sö dông hä vµ kinh nghiÖm cña hä ®Ó kÓ c©u chuyÖn tõ nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau. mét biªn tËp viªn cao cÊp cña m¹ng líi cung cÊp tin cña bbc cho lu hµnh b¶n ghi nhí sau trong nh©n viªn cña m×nh: "thËt nguy hiÓm khi cè lµm qu¸ toµn diÖn hay qu¸ tinh tÕ. h·y lµm ®¬n gi¶n. §«i khi phãng sù thiÕu tËp trung hay kh«ng thÓ lÜnh héi khi vµi ®Þa ®iÓm vµ nhiÒu ý tëng chen chóc trong mét tin ng¾n. mét c©u chuyÖn ®îc kÓ m¹ch l¹c tõ mét ®Þa ®iÓm m¹nh hay h¬n lµ chuyÖn nhÈy tõ n¬i nµy sang n¬i kh¸c mét c¸ch t¸o b¹o nhng l¹c lâng hßng vÏ lªn mét bøc tranh réng r·i." b¶n ghi nhí cña bbc tiÕp tôc: "c¸c phãng viªn lµm cho c¸c vÊn ®Ò cã thÓ tiÕp cËn ®îc b»ng c¸ch kÓ nh÷ng c©u chuyÖn th«ng qua nh÷ng cuéc ®êi thùc cña nh÷ng con ngêi thùc.angus roxburgh ®a tin tõ tres-nia vÒ nçi thèng khæ cña ngêi ®µn bµ nghÌo t×m kiÕm chiÕc m¸y kh©u , ph¬ng tiÖn kiÕm sèng duy nhÊt cña m×nh ®· mÊt trong chiÕn tranh. th«ng qua hoµn c¶nh Ðo le c¸ nh©n dêng nh tÇm thêng nµy ngêi xem cã thÓ t×m thÊy ®êng tíi cuéc xung ®ét rÊt xa x«i, vµ h¬n thÕ n÷a, hiÓu ®îc cuéc sèng trong vïng cã chiÕn tranh. qua c¸c bµi viÕt vÒ nh÷ng ngêi thùc trong nh÷ng hoµn c¶nh khªu gîi sù ®ång c¶m, sù quan t©m vµ thËm chÝ sù thÝch thó, c¸c phãng viªn ®· liªn kÕt ngêi xem víi nh÷ng sù thËt lín vÒ thÕ giíi mµ hä ®a tin vÒ nã. vµ nhiÒu khi mét phãng sù kh¸c thêng gi¶ trang mét c©u chuyÖn vÒ lîi Ých con ngêi "thuÇn tuý" l¹i cho biÕt nhiÒu h¬n vÒ nh÷ng g×

diÔn ra díi bÒ mÆt cña mét x· héi ®ang thay ®æi, h¬n lµ nhiÒu bµi ph©n tÝch trùc tiÕp. nh÷ng phãng sù ®¸ng nhí nhÊt thêng cã tiÕng nãi cña ngêi ®Õn di dêi, ph¸ ph¸ch vµ c¶ ngêi d©n thêng ph¶i dêi ®i víi cuéc sèng bÞ x¸o trén. §ã lµ sù kÕt hîp mang tÝnh thuyÕt phôc nhÊt." mét ®iÒu trªn hÕt gióp c¸c nhµ lµm truyÒn h×nh thu hót sù chó ý cña ngêi xem lµ: kÓ mét c©u chuyÖn. danh s¸ch liÖt kª c¸c sù kiÖn thêng khã hiÓu vµ dÔ quªn. nhng c¸c c©u chuyÖn thêng hÊp dÉn. "chóng ta ®Õn víi c¸i chung vµ c¸i tæng thÓ th«ng qua nh÷ng c¸i cô thÓ vµ chi tiÕt." (archibald macleish - nhµ th¬, nhµ viÕt kÞch mü) n¨m 1968 don hewitt s¸ng lËp vµ s¶n xuÊt cho ®µi truyÒn h×nh cbs mét ch¬ng tr×nh t¹p chÝ thêi sù truyÒn h×nh víi kinh phÝ thÊp. tªn ch¬ng tr×nh lµ -60 phót. giê ®©y nã trë thµnh mét ch¬ng tr×nh ph¸t vµo giê cao ®iÓm dµi nhÊt vµ thu nhiÒu lîi nhuËn nhÊt trong lÞch sö truyÒn h×nh. 30 n¨m nay, ngêi ta vÉn hái don hewitt bÝ quyÕt thµnh c«ng cña ch¬ng tr×nh. "§ã lµ bèn tõ mµ ®øa trÎ nµo còng biÕt:"mÑ kÓ chuyÖn ®i." t«i nh×n nh÷ng thø trong c¸c phßng chiÕu phim vµ t«i nãi c¸c b¹n cã chµng trai kia thËt thó vÞ vµ nh÷ng c¶nh kia thËt tuyÖt, nhng c©u chuyÖn lµ g× vËy?" b¾t tay vµo c©u chuyÖn mµ kh«ng x¸c ®Þnh träng t©m (focus) th× gièng nh l¸i « t« ch¹y bªn ngoµi bê rµo cña mét vên hoa. mµu s¾c hiÖn ra nhê nhê vµ chiÕc xe tiÕn nhanh vÒ fÝa tríc. nhng nÕu b¹n dõng xe vµ bíc vµo vên, b¹n sÏ nh×n thÊy nh÷ng giät s¬ng ®äng trªn nh÷ng chiÕc l¸, ngöi thÊy mïi h¬ng cña hoa. t×m thÊy träng t©m (focus) lµ l¹i gÇn vµ ®îc ngöi hoa. nÕu kh«ng, viÖc ®a tin cña b¹n sÏ chØ lµ cìi "« t«" xem hoa. träng t©m lµ c«ng cô chuyÓn tËp hîp lén xén nh÷ng sù kiÖn liªn quan víi nhau mét c¸ch m¬ hå thµnh mét c©u chuyÖn râ rµng. §ã lµ c©u chuyÖn mµ b¹n muèn chän ®Ó kÓ trong nhiÒu sù lùa chän sau kh¶o s¸t. h·y nhí: • t×m träng t©m dùa vµo kÕt qu¶ kh¶o s¸t tèt. • träng t©m kh«ng ph¶i lµ chñ ®Ò mµ chØ lµ (nh÷ng) ®iÓm nhÊn cña chñ ®Ò. • träng t©m lu«n híng tíi ngêi d©n. • träng t©m gióp gi¶m thêi gian ghi h×nh v× b¹n kh«ng ph¶i quay nh÷ng g× b¹n kh«ng cÇn. §õng "ph¶i lßng" ngay víi träng t©m ®Çu tiªn ®Õn trong ®Çu.h·y c©n nh¾c kü lìng. ph¶i thay ®æi träng t©m nÕu hoµn c¶nh thay ®æi. träng t©m lµ c«ng cô, kh«ng ph¶i lµ qui t¾c.

7.kÕt cÊu kÕt cÊu lµ mét nguyªn nh©n khiÕn nhiÒu c©u chuyÖn kh«ng ®îc hay nh ý muèn. nh÷ng chi tiÕt cña vÊn ®Ò hãc bóa cã thÓ cã ý nghÜa víi t¸c gi¶ ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t, ®· ph¶i tr¨n trë vµ cuèi cïng ®· ghÐp nèi c¸c chi tiÕt nµy víi nhau. t¸c gi¶ hiÓu râ c©u chuyÖn , vµ chÝnh v× thÕ mµ nh÷ng ghÐp nèi cã hiÖu qu¶. nhng nh÷ng ®o¹n ghÐp nèi ch¼ng cã ý nghÜa g× ®èi víi ngêi nghe th«ng tin nµy lÇn ®Çu tiªn. v× vËy b¹n ph¶i kÕt nèi nh÷ng f¸t hiÖn sau kh¶o s¸t mét c¸ch ®¬n gi¶n dÔ hiÓu nhÊt. hÇu hÕt c¸c c©u chuyÖn ®Òu ph¸t triÓn theo híng cã thÓ dù ®o¸n tríc. tríc hÕt, sù chó ý cña ngêi nghe bÞ thu hót bëi mét mÈu tin lý thó, mét ®o¹n trÝch pháng vÊn, hay mét ©m thanh, hay mét h×nh ¶nh. nguyªn t¾c vÜnh cöu cña ngêi rao hµng trong nh÷ng ngµy héi lµ tríc tiªn ph¶i ®a ®îc kh¸ch hµng vµo lÒu cña m×nh. sau ®ã th«ng tin mµ hä cÇn biÕt ®îc truyÒn ®¹t mét c¸ch ®¬n gi¶n vµ nhanh nhÊt. cã thÓ giíi thiÖu (c¸c) nh©n vËt chÝnh, cã thÓ lµ mét chót vÒ bèi c¶nh hoÆc cã thÓ lµ mét chót vÒ c¶ hai yÕu tè nµy. bèi c¶nh lµ n¬i c¸c c©u chuyÖn sèng vµ chÕt ë ®ã. nÕu phÇn nµy qu¸ s¬ sµi th× lµm phÇn cßn l¹i trë nªn khã hiÓu. nÕu qu¸ chó träng, qu¸ s©u vµo bèi c¶nh, ngêi xem sÏ chuyÓn sang kªnh kh¸c. sau ®ã, c©u chuyÖn më ra. xung ®ét ®îc béc lé. hÇu hÕt nh÷ng c©u chuyÖn hÊp dÉn ®Òu xoay quanh mét ai ®ã cè g¾ng vît qua trë ng¹i khã kh¨n, ngo¹i c¶nh hay néi t©m. tranh chÊp víi hµng xãm, ®Êu tranh chèng quan liªu, víi bÖnh tËt nghiÖt ng·. trong phÇn nµy ngêi viÕt cÇn t×m ra c¸ch ®a sù c¨ng th¼ng ®Õn tét ®Ønh. cuèi cïng c¸c m©u thuÉn ®îc gi¶i quyÕt. trong phim truyÖn phÇn nµy ®îc gäi lµ ®o¹n kÕt. cßn trong tin bµi thêi sù nã cã thÓ lµ phÇn tãm t¾t c¸c ®iÓm chÝnh hay lµ gîi më cho giai ®o¹n tiÕp sau. tãm l¹i ta cã 4 phÇn sau: • c©u (sù chó ý). • bèi c¶nh. • diÔn biÕn (ph¸t triÓn néi dung c©u chuyÖn) • kÕt ( tãm t¾t ®iÓm chÝnh hoÆc gîi më) viÖc s¾p xÕp c¸c thµnh phÇn kÕt nèi trªn mét biÓu ®å nh thÕ nµy gióp tËp trung sù chó ý vµo mét sè vÊn ®Ò sau: • chóng ta cÇn c©u sù chó ý mét c¸ch Ên tîng. ë ®©y ©m thanh ®ãng vai trß rÊt quan träng. chÝnh nã lµm cho chóng ta quay l¹i nh×n vµo v« tuyÕn khi t©m trÝ ta kh«ng tËp trung. • thêng th× ¶nh hëng cña h×nh ¶nh gi¶m xuèng khi ta vµo phÇn bèi c¶nh . §iÒu nµy kh«ng tr¸nh ®îc v× bèi c¶nh thêng lµ t liÖu(nh÷ng th«ng tin chuÈn bÞ tríc, t liÖu lÞch sö

•

•

hay m« t¶ nh÷ng vÊn ®Ò). c¸c nguån h×nh ¶nh th«ng thêng cña ta lµ nh÷ng thíc h×nh t liÖu hay ®å ho¹. bèi c¶nh lµ phÇn quan träng. v× thiÕu nã chóng ta kh«ng thÓ hiÓu diÔn biÕn c©u chuþÖn. nhng nÕu nã qu¸ dµi hay qu¸ s©u, ngêi xem sÏ t¾t m¸y thu h×nh. c¸c c©u chuyÖn sèng vµ chÕt cïng bèi c¶nh. v× vËy, h·y cè g¾ng viÕt tèt nhÊt, viÕt chÆt chÏ vµ chän h×nh ¶nh cÈn thËn. diÔn biÕn lµ n¬i nh÷ng lý lÏ xung ®ét (m©u thuÉn) ®îc ®a ra hay lµ n¬i chóng ta gÆp chñ thÓ g¾ng vît qua nh÷ng trë ng¹i. ¥ ®©y cÇn t¹o dùng sù c¨ng th¼ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kÞch tÝnh cïng chuyÖn kÓ. kÕt cã thÓ lµ tãm t¾t c¸c ®iÓm chÝnh hay cã thÓ lµ sù gîi më cho phÇn (giai ®o¹n) tiÕp theo cña c©u chuyÖn.

tr×nh bÇy th«ng tin theo c¸c phÇn nµy nh thÕ nµo lµ tuú thuéc sù lùa chän cña c¸c b¹n. nhng sÏ lµ mét sù lùa chän tåi nÕu b¹n ®i th¼ng vµo phÇn diÔn biÕn mµ kh«ng x¸c lËp bèi c¶nh. ch×a kho¸ ®Ó viÕt tèt mét tin bµi lµ n¾m v÷ng vµ xö lý tèt th«ng tin (managing the information.) thËt dÔ khi thu thËp lîng th«ng tin ®¸ng kh¶o s¸t dµi ®Õn mét giê ®ång hå vµ nÐm nã vµo kÞch b¶n. nhng khã h¬n lµ bá ®i nh÷ng sù kiÖn vµ con sè, vµ thay vµo ®ã lµ t×m ra c¸ch ®éc ®¸o gióp ngêi xem liªn hÖ vµ hiÓu ý nghÜa vµ hµm ý cña c©u chuyÖn. phãng viªn thêi sù cña h·ng nbc roger o'neil nãi: -"t«i tù hµo kÓ c©u chuyÖn h¬n lµ ®a ra nh÷ng sù kiÖn vµ con sè mµ kh«ng mÊy ai nhí ®îc. t«i c¶m thÊy nhiÒu phãng viªn ®Þa ph¬ng mµ t«i xem ë ®Êt níc nµy ®· kh«ng thµnh c«ng v× hä kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ngêi biÕt kÓ chuyÖn." nh÷ng ngêi viÕt biÕt c¸ch kÓ chuyÖn cã mét c«ng thøc sau: • hiÖn tr¹ng - giíi thiÖu nh©n vËt, nãi bãng giã tíi xung ®ét, dùng c¶nh. • xung ®ét - lµ c¸i g×, ai bÞ t¸c ®éng, ngô ý. • hµnh ®éng gia t¨ng - xung ®ét t¨ng lªn. • §Ønh ®iÓm - quyÕt ®Þnh/hµnh ®éng ng¨n c¶n trë vÒ hiÖn tr¹ng. (th¾t nót) • hµng ®éng dÞu ®i - tËp trung c¸c chi tiÕt ; hËu qu¶ cña ®Ønh ®iÓm (climax) ®îc tiÕt lé.(më nót) • kÕt - gi¶i quyÕt, hiÖn tr¹ng míi. vµ khu«n mÉu ®Æctrng cña c¸c bé phim cña hollywood ®îc thÓ hiÖn nh sau: "kh«ng g× quan träng h¬n träng t©m vµ kÕt cÊu." (sidney suissa-cùu ®¹o diÔn chÝnh, ch¬ng tr×nh y tÕ, ®µi truyÒn h×nh cbc)

8.ghi h×nh ai còng cã thÓ híng m¸y quay phim vµo mét c¶nh vµ mang vÒ nh÷ng h×nh ¶nh quay cã ngêi vµ nh÷ng ho¹t ®éng trong c¶nh ®ã. nhng ngêi cÇm m¸y quay cÇn cã nhiÒu kü n¨ng h¬n ®Ó cã nh÷ng h×nh ¶nh "biÕt nãi", thÓ hiÖn n«i dung c©u chuyÖn, nh÷ng h×nh ¶nh ghi l¹i ®Þa danh, kh«ng khÝ, t©m tr¹ng, tÝnh c¸ch vµ kÓ ®óng c©u chuyÖn mµ b¹n muèn kÓ. c¸ch ®Çu tiªn - quay t¶n m¹n, ghi l¹i nhiÒu c¶nh toµn. hÇu hÕt nh÷ng c¶nh ®ã ®Òu cÇn thªm lêi gi¶i thÝch. c¸ch tiÕp cËn thø hai ®a chóng ta gÇn víi c¸ch kÓ chuyÖn b»ng h×nh ¶nh h¬n. ¥ ®©y h×nh ¶nh vµ tiÕng ®éng tù nhiªn ®îc lùa chän cÈn thËn vµ nÕu cã cÇn ®Õn lêi b×nh th× thêng chØ cÇn ®Ó t¹o dùng bèi c¶nh vµ ph©n tÝch. §Ó ®¹t ®îc ®iÒu nµy cÇn ph¶i lµm quen víi ng«n ng÷ khu«n h×nh vµ bè côc,®éng t¸c m¸y, ý nghÜa cña gãc quay vµ cì c¶nh, vµ kh¶ n¨ng giao tiÕp râ rµnh víi ngêi quay phim.

cì c¶nh - tæng thÓ viÔn c¶nh (long shot) c¶nh xa, kh«ng chi tiÕt. thêng dïng ë ®Çu c¸c trêng ®o¹n. toµn c¶nh t¹o lËp ®Þa ®iÓm vµ t©m tr¹ng. nhng nã thêng t¶i nhiÒu th«ng tin kh¸c vµ cã thÓ lµm ngêi xem nhÇm lÉn. toµn c¶nh (wide shot) c¶nh réng ghi nhËn nh÷ng hµnh ®éng thÝch hîp. c¶nh cËn (close shot) tËp trung vµo chi tiÕt. cËn c¶nh ®îc x¸c ®Þnh bëi hiÖu qu¶ cña nã, chø kh«ng ph¶i c¸ch thùc hiÖn nã nh thÕ nµo. nªn ta cã c¶nh cËn khi ®a m¸y vµo gÇn chñ thÓ víi èng kÝnh gãc réng hay dïng èng kÝnh tele tõ ®»ng xa. c¶nh cµng cËn cµng t¹o ®iÓm nhÊn vµ gióp ngêi xem dÔ nhËn biÕt ph¶n øng cña chñ thÓ. nhng nhiÒu c¶nh cËn qu¸ sÏ cíp ®i sù nhËn biÕt cña ngêi xem vÒ kh«ng gian vµ thêi gian. mét lo¹t c¸c c¶nh cËn cã thÓ lµ c¸ch thÓ hiÖn h÷u hiÖu sù tß mß cña ngêi xem ë ®Çu c¸c trêng ®o¹n. nhng ®õng chê qu¸ l©u tríc khi tr¶ lêi c©u hái quen thuéc - chuyÖn ®ã x¶y ra ®©u? c¶nh cËn : ®Æc trng cña truyÒn h×nh th©m chÝ mét m¸y thu h×nh ®îc coi lµ lín th× còng chØ cã mµn h×nh t¬ng ®èi nhá khi so víi mµn h×nh cña mét r¹p chiÕu bãng. muèn thÊy râ c¸c vËt vµ hiÓu ý nghÜa cña chóng mét c¸ch nhanh chãng, th× c¸c vËt ®ã ph¶i tû lÖ t¬ng ®èi lín trªn mµn h×nh

v« tuyÕn. nh vËy b¹n cÇn cã nhiÒu c¶nh cËn vµ trung h¬n nh÷ng c¶nh toµn.

cì c¶nh - ngêi toµn c¶nh(ls): c¶nh quay c¶ ngêi. trung c¶nh(ms) : c¾t trªn hoÆc díi th¾t lng. trung c¶nh hÑp (mcu): c¾t gi÷a ngùc/tói ¸o ngùc. cËn c¶nh(cu): c¾t quanh vai. cËn ®Æc t¶ (bcu): mÐp h×nh phÝa trªn c¾t ngang tr¸n, mÐp phÝa díi thêng c¾t nh c¶nh cËn, nhng cã thÓ c¾t ngang c»m. quay c¶nh ngêi cßn ®îc x¸c ®Þnh bëi sè ngêi: c¶nh ®¬n, c¶nh quay ®«i, ba, hay nhãm.

§é nÐt s©u bao nhiªu phÇn cña c¶nh n»m trong tÇm nÐt. §é më èng kÝnh nhá (vÝ dô: f11) cho h×nh ¶nh s¾c nÐt trong ph¹m vi réng tõ gÇn ®Õn xa (®é nÐt s©u), m¸y dÔ dµng theo chñ thÓ mµ kh«ng lo h×nh ¶nh bÞ ra khái tÇm nÐt (mÊt nÐt). §ång thêi, nã t¹o c¶m gi¸c vÒ kh«ng gian vµ chiÒu s©u, nhng cã thÓ lµm cho ¶nh bÑt vµ kh«ng hÊp dÉn. sö dông ®é më èng kÝnh réng h¬n sÏ gi¶m ph¹m vi nÐt tõ tiÒn c¶nh ®Õn hËu c¶nh (®é nÐt n«ng). §©y lµ mét kü thuËt tèt ®Ó c« lËp chñ thÓ, lµm nã næi bËt khái hËu c¶nh mê nh¹t.

§éng t¸c m¸y lia m¸y m¸y chuyÓn ®éng ngang quanh mét trôc cè ®Þnh t¹o lËp quan hÖ gi÷a chñ thÓ vµ vËt. chóng ta cho ngêi xem biÕt vÒ ®Þa ®iÓm. nhng h·y cÈn thËn víi nh÷ng có lia mµ h×nh ¶nh ë ®Çu vµ cuèi th× hÊp dÉn, nhng ë gi÷a l¹i buån tÎ hay cã kh«ng gian chÕt. lia theo chuyÓn ®éng gièng nh tÊt c¶ c¸c ®éng t¸c m¸y, ®éng t¸c lia chØ cã hiÖu qu¶ khi nã cã nguyªn do. lia m¸y theo chuyÓn ®éng nh c¸i tªn cña nã thùc sù cÇn thiÕt khi ph¶i theo mét vËt chuyÓn ®éng. lia kh¶o s¸t (t×m tßi) m¸y quay t×m kiÕm mét ai ®ã hay ngêi nµo ®ã trong c¶nh. b¹n ph¶i x¸c ®Þnh ®îc ®éng c¬ cña chuyÓn ®éng nµy.

mét

lia nhanh m¸y quay chuyÓn ®éng nhanh ®Õn nçi h×nh ¶nh bÞ mê nhoÌ.

l¹m dông sÏ lµm mÊt gi¸ trÞ cña ®éng t¸c m¸y nµy. ngêi ta thêng dïng lia nhanh khi muèn: • thay ®æi träng t©m cña sù chó ý. con thuyÒn rêi ®i, lia nhanh tíi n¬i thuyÒn ®Õn. • m« t¶ nguyªn nh©n vµ hiÖu qu¶. khÈu sóng nh»m b¾n, lia nhanh ®Õn môc tiªu. • so s¸nh vµ t¬ng ph¶n. míi vµ cò, giµu vµ nghÌo. lia däc chuyÓn ®éng m¸y quay däc theo trôc cè ®Þnh.lia däc lªn phÝa trªn t¹o sù mong ®îi vµ c¶m gi¸c phÊn chÊn. lia däc xuèng phÝa díi gîi ra sù thÊt väng vµ sù buån rÇu, vµ t×nh c¶m u uÊt. chuyÓn ®éng lªn th¼ng (cÇn cÈu) chuyÓn ®éng cña m¸y quay th¼ng ®øng trªn mét mÆt ph¼ng. chuyÓn ®éng nµy lµm næi bËt hµnh ®éng chÝnh hay gi¶m sù chó ý vµo tiÒn c¶nh. chuyÓn ®éng xuèng th¼ng (cÇn cÈu) ngîc l¹i víi chuyÓn ®éng lªn th¼ng. m¸y ch¹y däc xuèng trªn mét mÆt ph¼ng. zoom thay ®æi cì c¶nh b»ng c¸ch thay ®æi tiªu cù èng kÝnh. §éng t¸c zoom m¸y thay ®æi quan hÖ gi÷a chñ thÓ vµ hËu c¶nh. §Èy m¸y thay ®æi cì c¶nh b»ng c¸ch ®Èy m¸y tiÕn vµo gÇn hoÆc ra xa khái chñ thÓ. gi÷ nguyªn quan hÖ gi÷a chñ thÓ vµ hËu c¶nh. travelling kh¶o s¸t mét vËt hay theo mét vËt chuyÓn ®éng b»ng c¸ch chuyÓn m¸y song song víi vËt.

gãc quay quay tõ díi lªn: chñ thÓ tr«ng ®êng bÖ h¬n, m¹nh mÏ h¬n, cã d¸ng vÎ ®e do¹. quay tõ trªn xuèng: chñ thÓ tr«ng kÐm ®êng bÖ, thÊp bÐ vµ cã vÎ bÊt lùc.

bè côc bè côc lµ sù s¾p xÕp th«ng tin trong mét khu«n h×nh. b¹n t×m c¸ch thu hót sù tËp trung cña ngêi xem vµo mét vïng nµo ®ã cña

h×nh ¶nh, vµ trung.

gi¶m thiÓu

hay lo¹i bá nh÷ng chi tiÕt lµm mÊt tËp

nguyªn lý mét phÇn ba lµ mét nguyªn lý ®¬n gi¶n, nhng hiÖu qu¶ nhÊt, nguyªn t¾c bè côc. nguyªn lý nµy nªu mét mµn h×nh ®îc chia ®«i hay chia bèn sÏ cho nh÷ng h×nh ¶nh tÜnh vµ tÎ; mét mµn h×nh ®îc chia ba theo chiÒu ngang vµ chiÒu däc sÏ cho bè côc n¨ng ®éng vµ hÊp dÉn h¬n. §êng ch©n trêi kh«ng nªn ®Æt ngang gi÷a khu«n h×nh. nã ph¶i ë 1/3 khu«n h×nh phÝa trªn hoÆc phÝa díi, tuú theo ý ®Þnh nhÊn m¹nh bÇu trêi hay mÆt ®Êt (biÓn). c¸c chi tiÕt quan träng n»m däc ®îc ®Æt ë vÞ trÝ 1/3 mµn h×nh theo chiÒu däc. vµ nÕu khu vùc 1/3 theo chiÒu ngang vµ chiÒu däc quan träng th× c¸c t©m ®iÓm n¬i chóng giao nhau cßn quan träng h¬n. nh÷ng giao ®iÓm nµy dµnh cho nh÷ng chi tiÕt quan träng trong khu«n h×nh. vÝ dô: ®«i m¾t trªn khu«n mÆt.

khu«n h×nh ¥ ®©y cã hai quyÕt ®Þnh. §a c¸i g× vµo. lo¹i c¸i g× ra. b¹n cã thÓ lo¹i bá nh÷ng chi tiÕt lµm mÊt tËp trung hay giÊu ngêi xem mét sè th«ng tin ®Ó råi sÏ tiÕt lé trong nh÷ng c¶nh tiÕp theo. trung t©m mµn h×nh lµ khu vùc æn ®Þnh vµ hiÖu qu¶ khi muèn nhÊn m¹nh mét ®èi tîng ®¬n lÎ (nh mét ph¸t thanh viªn trong mét c¶nh ®¬n gi¶n). nhng khi cã nh÷ng ®iÓm nhÊn kh¸c trong khu«n h×nh th× trung t©m mµn h×nh lµ khu vùc yÕu, Ýt duy tr× ®îc sù tËp trung cña ngêi xem. c¸c mÐp mµn h×nh th× gièng nh nh÷ng nam ch©m. chóng hót nh÷ng vËt ®Æt qu¸ gÇn chóng. c¸c gãc cña mµn h×nh co xu híng hót chñ thÓ ra khái khu«n h×nh. h·y tr¸nh ®Ó mÐp khu«n h×nh c¾t ngang c¸c khíp tù nhiªn cña c¬ thÓ ngêi nh c¾t ngang khuûu tay, ngang th¾t lng hay ngang ®Çu gèi.

kh«ng gian thë cña h×nh (headroom-kho¶ng trªn ®Çu ®Õn mÐp mµn h×nh)

c¸ch phÝa

kh«ng nªn ®Ó h×nh mét ngêi ®Çy chÆt tíi ®Ønh cña khu«n h×nh. kho¶ng c¸ch qu¸ Ýt lµm cho h×nh ¶nh bÞ gß bã vµ chËt hÑp. nÕu kho¶ng c¸ch nµy lín khu«n h×nh sÏ mÊt c©n ®èi vµ nÆng ®¸y. kh«ng gian thë sÏ thay ®æi theo cì c¶nh. toµn c¶nh (ls) cÇn nhiÒu kh«ng gian h¬n trung c¶nh (ms), vµ tiÕp ®ã, trung c¶nh (ms) l¹i nhiÒu

h¬n trung cËn hÑp (mcu). (kho¶ng c¸ch nµy kho¶ng 1/10®Õn 1/8 chiÒu däc khu«n h×nh .(ghi chÐp t¹i líp häc kü thuËt truyÒn h×nh -reuters, hµ néi, 1923/11/2001. ngêi dÞch) mét ngo¹i lÖ duy nhÊt trong luËt " kh«ng gian thë cña h×nh" lµ cËn ®Æc t¶ bcu; víi cì c¶nh nµy mÆt ngêi ®Çy mµn h×nh, mÐp h×nh c¾t qua tr¸n vµ cã thÓ qua c»m.

kh«ng gian "nh×n"

(looking room) ngêi ta thêng nh×n sang ph¶i hay tr¸i cña khu«n h×nh trõ phi nh×n th¼ng vµo m¸y quay. hä muèn nh×n vÒ phÝa nµo th× cÇn cã mét kho¶ng kh«ng gian ®Ó nh×n vµo ®ã. §©y gäi lµ "kh«ng gian nh×n". ë ®©y phÇn mµn h×nh tríc mÆt hä ph¶i lín h¬n phÝa ®»ng sau hä. nÕu mòi mét ngêi s¸t mÐp h×nh, hay gÇn qu¸ sÏ lµm cho c¶nh quay gß bã. h×nh ngêi cµng nghiªng (profile) th× kho¶ng nh×n ph¶i cµng lín ®Ó duy tr× sù c©n b»ng. còng t¬ng tù nh vËy ®èi víi mét ngêi ®i bé, cìi ngùa hay l¸i xe trong c¶nh.

c©n b»ng sù c©n b»ng xoay quanh trung t©m h×nh ¶nh. nh÷ng h×nh ¶nh ®Ñp thêng cã sù c©n b»ng trong khu«n h×nh.( nhng kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i ngay hµng th¼ng lèi hay ®èi xøng v× h×nh ®èi xøng th× tÜnh vµ buån tÎ). mét vËt hay mét t«ng mµu (bøc têng x¸m, bãng nÆng nÒ) ë mét bªn cña khu«n h×nh cÇn ®îc c©n b»ng bëi mét t«ng mµu t¬ng xøng ë phÝa ®èi diÖn cña khu«n h×nh. sù c©n b»ng nµy ®îc t¹o bëi mét vËt lín hay nhiÒu vËt nhá hîp l¹i. h·y ghi nhí t«ng mµu tèi tr«ng nÆng nÒ (ph¶i nhá h¬n) t«ng mµu s¸ng. v× vËy mét vïng tèi nhá cã thÓ dïng ®Ó c©n b»ng mét vïng s¸ng lín h¬n. t«ng mµu tèi ë ®¸y khu«n h×nh t¹o sù æn ®Þnh. ¥ ®Ønh khu«n h×nh, chóng t¹o hiÖu qu¶ cña mét kh«ng gian ®ãng kÝn vµ ngét ng¹t.

chuyÓn ®éng trªn mµn h×nh chuyÓn ®éng vµo gÇn hay ra xa m¸y quay th× m¹nh h¬n chuyÓn ®éng ngang. §èi víi chuyÓn ®éng ngang ph¶i lÊy khu«n h×nh cÈn thËn, chõa ®ñ kh«ng gian nh×n hay kh«ng gian thë cho hµnh ®éng kh¸c(®i,cìi ngùa hay l¸i xe).

¸nh s¸ng • •

(mét vµi thuËt ng÷ chñ yÕu)

¸nh s¸ng chñ: nguån s¸ng chÝnh chiÕu vµo chñ thÓ. ¸nh s¸ng chung: nguån s¸ng t¶n ®Ó gi¶m bãng hay sù t-

• •

¬ng ph¶n t¹o ra bëi ¸nh s¸ng chñ. ¸nh s¸ng ngîc: nguån s¸ng chiÕu phÝa sau hay mét bªn cña chñ thÓ gióp t¸ch ®Çu, tãc hay vai khái ph«ng (t¹o khèi cho chñ thÓ). ¸nh s¸ng ph«ng: nguån s¸ng chiÕu ®Ó nhËn biÕt mét vïng trªn ph«ng.

9. ph¬ng ph¸p ghi h×nh n¾m ®îc ph¬ng ph¸p ghi h×nh gióp b¹n chíp ®óng thêi ®iÓm thÝch hîp nhÊt. nÕu b¹n kh«ng muèn bÞ gß bã h·y sö dông c¸ch quay têng thuËt (veritÐ) h¬n lµ quay theo sù s¾p xÕp c¸c trêng ®o¹n c¶nh. quay theo trêng ®o¹n c¶nh buéc b¹n lµm viÖc theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh vµ gi¶m thiÓu sù høng trÝ.

quay theo trêng ®o¹n (sequences) lo¹t c¸c c¶nh quay kh¸c nhau khi dùng cho Ên tîng ®éng. • duy tr× sù liªn tôc. • rót ng¾n thêi gian. • kÓ chuyÖn. • tr«ng cã vÎ dµn dùng. • dÔ thªm lêi b×nh. • cã thÓ kiÓm so¸t ®îc - an toµn. • b¹n biÕt b¹n muèn g×.

vÒ hµnh

quay theo tr×nh tù dùng (montage) • • • • • • •

lo¹t c¸c c¶nh chép h×nh (snapshots). kh«ng cã sù liªn tôc gi÷a c¸c c¶nh. t¹o tiÕt tÊu. h÷u hiÖu víi hµnh ®éng/ph¶n øng. §ßi hái ngêi xem tËp trung h¬n - h×nh ¶nh ph¶i mang nhiÒu th«ng tin h¬n. Ýt cÇn tíi lêi b×nh. cã thÓ kiÓm so¸t nhng mÊt nhiÒu thêi gian.

quay têng thuËt (veritÐ) • • • • •

sù kiÖn diÔn ra ®óng nh trong thùc tÕ c¶ vÒ mÆt thêi gian vµ kh«ng gian. dùng tèi thiÓu. Ên tîng m¹nh. mÊt nhiÒu thêi gian. tû lÖ thÊt b¹i cao.

• •

kÕt qu¶ khã dù ®o¸n tríc. lêi b×nh cÇn ë møc tèi thiÓu.

10. dùng chóng ta cã thÓ dùng nh÷ng phãng sù phøc t¹p trong 20 phót. nhng kh«ng cã nghÜa lµ lóc nµo chóng ta còng ph¶i lµm vËy. tuy nhiªn, thêi gian trong phßng dùng h¹n chÕ. nªn ®Ó tËn dông thêi gian, ta cÇn: • chuÈn bÞ danh s¸ch c¶nh (tªn c¶nh vµ m· thêi gian tc); phßng dùng kh«ng ph¶i lµ chç tua ®i tua l¹i ®Ó t×m c¶nh. • ng¨n n¾p: chuÈn bÞ b¨ng, danh s¸ch c¶nh, ghi chÐp vµ v¨n b¶n nh¸m. • trao ®æi víi ngêi dùng vÒ c©u chuyÖn (tin bµi) cña b¹n; nhÊt lµ träng t©m cña c©u chuyÖn. nhiÒu ngêi dùng ho¶ng sî khi nhËn ®îc nh÷ng lêi trao ®æi s¬ sµi :"§©y lµ ®êng tiÕng nµy, c¶nh ®Çu tiªn lµ .. .". (ë nhiÒu ®µi truyÒn h×nh, ngêi dùng lµm viÖc ®éc lËp sau khi nhËn b¨ng vµ bµi cña phãng viªn. ngêi dÞch). • coi ngêi dùng lµ kh¸n gi¶ ®Çu tiªn. nÕu ngêi dùng nãi chç nµo khã hiÓu th× b¹n h·y thay ®æi nã. • s½n sµng thay ®æi tõ ng÷. tõ ng÷ thay ®æi dÔ h¬n h×nh ¶nh. • cã chç ngng nghØ ®Ó "thë". ngng nghØ (pauses) lµ c«ng cô m¹nh cña giao tiÕp. mçi lÇn b¹n dõng l¹i lµ lóc b¹n cho ngêi xem c¬ héi hÊp thu vµ hiÓu c©u chuyÖn cña b¹n. dùng cã hai môc ®Ých chÝnh. nã gióp kÓ c©u chuyÖn mét c¸ch hiÖu qu¶, ®ång thêi duy tr× sù quan t©m cña ngêi xem. vÒ mÆt c¬ häc, dùng . . . • tr×nh tù vµ ®é dµi c¶nh. • chuyÓn tõ c¶nh nµy sang c¶nh kh¸c. • duy tr× sù liªn tôc vÒ h×nh vµ tiÕng. vÒ mÆt nghÖ thuËt, dùng. . . • t¸c ®éng vµo c¸ch diÔn gi¶i cña ngêi xem. • t¹o mèi liªn hÖ gi÷a c¸i cã thÓ vµ kh«ng thÓ tån t¹i. • t¹o dùng kh«ng khÝ vµ sù c¨ng th¼ng. • lµm trß ¶o thuËt víi thêi gian b»ng c¸ch chång mê h×nh ¶nh.

dùng vµ ngêi xem khi ta dùng hai c¶nh víi nhau ta buéc ngêi xem ph¶i ®éng n·o. tríc

tiªn, m¾t ngêi xem nhËn biÕt sù thay ®æi. sau ®ã, ®Çu hä lµm viÖc, diÔn gi¶i mèi liªn hÖ võa ®îc t¹o ra gi÷a hai h×nh ¶nh. c¸i g× x¶y ra?§ã lµ ai?chóng ta ®ang ë ®©u?

c¾t c¶nh c¾t c¶nh lµ sù chuyÓn tøc thêi tõ c¶nh nµy sang c¶nh kh¸c. §©y lµ ph¬ng ph¸p thêng ®îc dïng nhÊt vµ Ýt phiÒn phøc nhÊt (nÕu dïng ®óng chç). khi c¸c c¶nh ®îc c¾t nhÞp nhµng vµ hµnh ®éng diÔn ra hîp lý th× viÖc hiÓu ý nghÜa h×nh ¶nh t¬ng ®èi dÔ dµng. chóng ta ®ang cho kh¸n gi¶ xem nh÷ng h×nh ¶nh dÔ hiÓu. nÕu hai h×nh giËt nhÈy ®îc dùng víi nhau th× chóng ta ®· ®¸nh ®è ngêi xem ®ang cè h×nh dung mèi quan hÖ gi÷a hai h×nh ¶nh ch¼ng cã liªn hÖ víi nhau. nÕu ngêi xem ph¶i vÊt v¶ ®Ó t×m hiÓu ý nghÜa cña nh÷ng h×nh ¶nh kh«ng khíp nhau th× hä kh«ng thÓ tËp trung vµo lêi b×nh.

§éng c¬ (motivation edit) gièng nh chuyÓn ®éng cña m¸y quay, c¸c c¶nh dùng ®Òu ph¶i cã lý. t¹i sao ta l¹i b¾t ®Çu víi c¶nh nµy vµ lý do vµ thêi ®iÓm nµo ta l¹i kÕt b»ng c¶nh kia.

thêi ®iÓm c¾t c¶nh chuyÓn ®éng ra vµo khu«n h×nh thêng rÊt hiÖu qu¶. nãi chung, c¾t hîp lý nÕu khíp víi chuyÓn ®éng. ai ®ã ngåi xuèng, ®øng lªn hay quay ®Çu.

dùng chuyÓn ®éng c¸c chuyÓn ®éng cña chñ thÓ cïng mét híng ¸m chØ sù liªn tôc, sù gièng nhau vÒ môc ®Ých. c¸c chuyÓn ®éng cña c¸c chñ thÓ ngîc chiÒu nhau gîi lªn sù mÉu thuÉn hay ®èi ®Çu. dùng c¸c chñ thÓ ®i vÒ nh÷ng híng kh¸c nhau gîi sù chia tay. h·y cÈn thËn víi sù chuyÓn híng v« t×nh. nÕu chñ thÓ cña b¹n ®ang chuyÓn ®éng tõ tr¸i sang ph¶i trong mét c¶nh vµ l¹i tõ ph¶i sang tr¸i trong c¶nh sau th× b¹n ph¶i ®Öm mét c¶nh, trong ®ã chñ thÓ ®i th¼ng vÒ phÝa hay ra xa m¸y quay ®Ó nguþ trang sù ®æi híng chuyÓn ®éng.

trén h×nh trén h×nh lµ sù chuyÓn c¶nh uyÓn chuyÓn khi mét c¶nh mê dÇn (fade out) vµ c¶nh kh¸c hiÖn dÇn ra (fade in) thay h×nh mê ®i. trén nhanh thêng gîi lªn hµnh ®éng x¶y ra ®ång thêi. trén chËm gîi lªn sù thay ®æi vÒ thêi gian vµ ®Þa ®iÓm. ta cã thÓ dïng trén h×nh ®Ó so s¸nh:

• • •

gi÷a sù gièng nhau hay kh¸c nhau. thÓ hiÖn thêi gian tr«i qua. cho thÊy sù tiÕn triÓn hay ph¸t triÓn trong mét kho¶ng thêi gian.

§«i khi ph¬ng ph¸p dùng h×nh nµy dïng ®Ó che dÊu c¶nh chuyÓn thiÕu lý do (kh«ng nªn dïng!). nãi c¸ch kh¸c, dùng dë lµ dùng dë vµ dï cã dïng c¸ch trén h×nh ®i n÷a th× vÉn lµ dùng dë.

chång mê b¹n cã thÓ gîi sù chuyÓn ®æi nÕu trén cÈn thËn gi÷a c¸c c¶nh cã cïng khu«n h×nh. mét phßng trèng víi mét phßng ®Çy ngêi; mïa xu©n víi mïa thu bªn hå; khu nhµ tríc vµ sau x©y dùng.

§é dµi cña c¶nh • • •

mét c¶nh kh«ng ®îc qu¸ ng¾n v× nh vËy, ngêi xem sÏ kh«ng hiÓu ý nghÜa cña nã. c¶nh kh«ng ®îc qu¸ dµi khiÕn ngêi xem ch¸n n¶n. c¶nh kh«ng ®îc dµi qu¸ møc tß mß cña ngêi xem.

sau ®©y lµ mét sè yÕu tè cÇn nhí khi xem xÐt ®é dµi cña c¶nh: • b¹n muèn truyÒn ®¹t bao nhiªu th«ng tin? b¹n muèn t¹o Ên tîng hay thu hót sù chó ý? • nh÷ng th«ng tin ®ã dÔ hiÓu ®Õn ®©u? • cã bao nhiªu hµnh ®éng trong c¶nh?nh÷ng sù thay ®æi hay chuyÓn ®éng cã thÓ ph¶i cÇn thêi gian ®Ó hiÓu.

ghÐp nèi c¸c cì c¶nh tr¸nh dùng tõ mét c¶nh toµn vµo mét c¶nh ®Æc t¶. ngêi xuÊt hiÖn trong c¶nh cËn cã thÓ kh«ng ®îc nhËn biÕt trong c¶nh toµn vµ ngêi xem mét lóc nµo ®ã sÏ bÞ mÊt ph¬ng híng. nhng h·y thËn träng nÕu dùng hai h×nh cã cì c¶nh gÇn gièng nhau sÏ gÆp r¾c rèi h¬n - nhÈy h×nh. trong nh÷ng c¶nh nhÈy h×nh, chñ thÓ dêng nh nhÈy tõ chç nµy sang chç kia mét c¸ch v« lý. mét c¶nh ®Öm (mét c¶nh t¸ch ra khái hµnh ®éng chÝnh ®Ó ghi nhËn ph¶n øng hay bæ sung th«ng tin phï hîp víi hµnh ®éng chÝnh) cã thÓ gióp gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy.

tr¸i trôc trôc lµ quy íc mµ nh÷ng ngêi quay phim dùa vµo ®Ó duy tr× sù liªn tôc vÒ h×nh ¶nh. trong trêng hîp pháng vÊn ®¬n gi¶n gi÷a chñ thÓ vµ ngêi phãng viªn (mét céng mét), th× trôc hay ®êng ch¹y qua mòi hä vµ vît ra sau

g¸y hä. khi nµo m¸y quay ë mét phÝa cña giíi h¹n tëng tîng nµy th× tÊt c¶ c¸c c¶nh sÏ duy tr× ®îc sù liªn tôc vÒ h×nh ¶nh ( cho Ên tîng chñ thÓ vÉn ngåi ®èi mÆt víi ngêi phãng viªn.) nÕu mét chñ thÓ ®i bé hay l¸i xe, th× trôc ch¹y qua chñ thÓ theo híng chuyÓn ®éng. mét c¸ch nghÜ kh¸c vÒ trôc lµ ranh giíi cña sù chó ý hay hµnh ®éng. trong pháng vÊn, ranh giíi nµy râ rµng. trong c¶nh ngêi ®i bé hay l¸i xe, ranh giíi nµy còng râ rµng. vµ trong c¶nh dµn dùng mét doanh nh©n ngåi viÕt ë bµn th× ranh giíi cña sù chó ý/hµnh ®éng lµ tõ m¾t tíi hµnh ®éng viÕt. trong mçi trêng hîp, ranh giíi cho ngêi quay camera mét cung 180 ®é, qua ®ã tÊt c¶ c¶nh sÏ ®Òu gi÷ ®îc sù liªn tôc vÒ mÆt h×nh ¶nh. nhng nÕu quay c¶nh tõ phÝa bªn kia cña ranh giíi ®ã, th× chñ thÓ cã thÓ xuÊt hiÖn lÇn ®Çu ë bªn tr¸i, råi sau ®ã ë bªn ph¶i. víi nh÷ng chñ thÓ chuyÓn ®éng vÊn ®Ò l¹i tåi tÖ h¬n v× b¹n ®¶o ngîc hµnh ®éng. nÕu b¹n muèn quay tõ c¶ hai phÝa, b¹n ph¶i cã mét c¶nh nèi. c¶nh nµy cã thÓ lµ c¶nh trung lËp, th¼ng tõ phÝa tríc hay trùc tiÕp tõ phÝa sau chñ thÓ. hay b¹n cã thÓ quay mét c¶nh cho thÊy viÖc vît trôc b»ng c¸ch ghi h×nh khi m¸y quay chuyÓn tõ phÝa bªn nµy cña trôc chuyÓn sang phÝa bªn kia.

quy t¾c dùng h×nh trong mäi h×nh thøc dùng, ®Æc biÖt lµ trong thêi sù, b¹n kh«ng ®îcbãp mÐo sù kiÖn b»ng c¸ch lùa chän c¶nh hay chång mê. b¹n ph¶i ph¶n ¸nh ®óng bèi c¶nh thùc cña sù kiÖn. b¹n cã thÓ ghi h×nh ®¸m ®«ng cêi nh¹o mét diÔn gi¶ t¹i mét cuéc meeting chÝnh trÞ. nhng b¹n kh«ng ®îc dïng c¶nh ®ã lµm c¶nh ®Öm trong bµi ph¸t biÓu nghiªm tóc cña mét ai ®ã. ngêi dùng ®«i khi ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng quyÕt ®Þnh khã kh¨n. gi÷a viÖc nhÊn m¹nh sù thËt vµ bãp mÐo sù thËt ®ã chØ lµ mét ranh giíi mong manh.

11. pháng vÊn "h·y ®¸nh gi¸ mét con ngêi kh«ng ph¶i qua c©u tr¶ lêi mµ qua c©u hái cña anh ta."(v«n-te) lµ phãng viªn vµ nhµ s¶n xuÊt ch¬ng tr×nh truyÒn h×nh chóng ta ph¶i tù hái m×nh mét c¸ch nghiªm tóc vÒ c¸ch thøc tiÕn hµnh pháng vÊn. kho¶ng nöa sè c©u hái cña chóng ta kh«ng khuyÕn khÝch c©u tr¶ lêi hay; trªn thùc tÕ, chóng triÖt tiªu c©u tr¶ lêi. nh vËy, c¸ch tiÕn hµnh pháng vÊn cña chóng ta cha hiÖu qu¶. • c©u hái cña chóng ta khã vµ ®· ®îc tr¶ lêi tõ tríc. • khi pháng vÊn thÊt b¹i, chóng ta cã xu híng ®æ lçi cho ngêi tr¶ lêi pháng vÊn.

•

cã lçi chÝnh lµ chóng ta, nh÷ng ngêi ®Æt c©u hái, ngêi tiÕn hµnh pháng vÊn. nh÷ng c©u hái dë mang l¹i nh÷ng c©u tr¶ lêi tåi.

phãng viªn thêng thÝch nh÷ng c©u hái nghe cã vÎ r¾n. • "anh lµ ngêi ph©n biÖt chñng téc ph¶i kh«ng?" • "anh cã giÕt ngêi b¹n ®ång hµnh cña m×nh kh«ng?" §©y lµ nh÷ng c©u hái nghe cã vÎ r¾n. nhng chóng hoµn toµn kh«ng r¾n. chóng l¹i rÊt dÔ tr¶ lêi. chóng ta ®· buéc ngêi ®îc hái tr¶ lêi kh«ng. chóng ta ®· triÖt tiªu c©u tr¶ lêi mµ chóng ta muèn nghe. kÕt qu¶ ngîc l¹i víi nh÷ng g× chóng ta ®Ò ra. nh÷ng c©u hái khã (thùc r¾n) buéc ngêi ta ph¶i suy t, ®éng n·o ®Ó t×m c©u tr¶ lêi. nh÷ng c©u hái ®ã lµm hä ch÷ng l¹i, lµm hä lìng lù. lµm hä ®æ må h«i. 5 thãi quen xÊu trong pháng vÊn vµ c¸ch kh¾c phôc:

thãi xÊu 1 §Æt c©u hái ®ãng: v/d: "anh cã ph¶i lµ ngêi ph©n biÖt chñng téc hay kh«ng?", "anh cã giÕt ngêi b¹n ®ång hµnh cña m×nh kh«ng?", "anh cã ®ång ý .. .?"

hËu qu¶ §©y lµ mét lçi tåi tÖ nhÊt. nã gîi c©u tr¶ lêi cã/kh«ng. l¹i rÊt tuyÖt vêi víi nh÷ng ngêi t×m c¸ch nÐ tr¸nh c©u tr¶ lêi. nh÷ng c©u hái giÕt chÕt pháng vÊn. nh÷ng c©u hái ®Æc trng nh: " . . . ph¶i kh«ng? . . . hay kh«ng?" ®· trao thÕ chñ ®éng cho ngêi ®îc pháng vÊn.

c¸ch kh¾c phôc h·y ®Æt c¸c c©u hái cã d¹ng: c¸i g×?t¹i sao?nh thÕ nµo? .. . . §¬n gi¶n vµ kú diÖu.

thãi xÊu 2 kh«ng ph¶i c©u hái. v/d: "§ã lµ mét quyÕt ®Þnh cøng r¾n." hay "ngêi ta nãi «ng lµ mét l·nh ®¹o khã tÝnh."

hËu qu¶ mét phÇn t c©u hái trong nhiÒu pháng vÊn hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ c©u hái. chóng lµ nh÷ng c©u kh¼ng ®Þnh. l¹i mét lÇn n÷a chóng l¹i trao thÕ chñ ®éng cho ngêi ®îc pháng vÊn. nh÷ng c©u hái nµy kh«ng ®ßi hái c©u tr¶ lêi.

c¸ch kh¾c phôc h·y nhí r»ng b¹n ®ang t×m kiÕm mét pháng vÊn. b¹n kh«ng dïng kiÕn thøc cña m×nh ®Ó g©y Ên tîng víi ngêi tr¶ lêi pháng vÊn. "hÇu hÕt c¸c nhµ b¸o ®Òu ®Æt nh÷ng c©u hái khñng khiÕp, trong ®ã hä thêng khoe khoang víi b¹n vµ c¸c nhµ b¸o kh¸c nh÷ng g× mµ hä biÕt h¬n lµ hái b¹n nghÜ g×." (john townsend, t¸c gi¶ cuèn s¸ch híng dÉn c¸ch c xö víi b¸o giíi.)

thãi xÊu 3 hai-trong-mét v/d: "anh cã quan hÖ nh thÕ nµo víi ngµi bé trëng, vµ theo anh «ng ta cã lµm sai kh«ng?"

hËu qu¶ c©u hái lùa chän . . . hai cho c¸i gi¸ cña mét. chóng ta ®Ó cho ngêi tr¶ lêi chän c©u hái dÔ -hä thêng lµm vËy. anh hái hai c©u vµ hÇu hÕt trong mäi trêng hîp chØ nhËn ®îc mét c©u tr¶ lêi.

c¸ch kh¾c phôc h·y hái tõng c©u hái mét. bá c¸c liªn tõ nh "vµ", 'hoÆc".

thãi xÊu 4 kÝch ®éng.

hËu qu¶ nh÷ng c©u hái cho chñ thÓ c¬ héi ph¶n øng víi nh÷ng tõ dïng trong c©u hái h¬n lµ ®¸p l¹i c©u hái.§ã cã thÓ nh÷ng tõ ng÷ kÝch ®éng hay ng«n ng÷ cêng ®iÖu hay hung h¨ng.

c¸ch kh¾c phôc h·y dïng ng«n ng÷ trùc diÖn . c©u hái cµng cao giäng, m¸y mãc/h×nh thøc th× c©u tr¶ lêi cµng chõng mùc/tÎ nh¹t.

thãi xÊu 5 c©u hái v« tËn (never-ending).

hËu qu¶ nh÷ng c©u hái nµy thêng lan man, lµm ngêi tr¶ lêi pháng vÊn bèi rèi vµ cuèi cïng ®æ vì díi søc nÆng cña tõ ng÷.

c¸ch kh¾c phôc b¹n biÕt m×nh ®ang chê ®îi g× ë ngêi ®îc pháng vÊn. h·y viÕt tríc c©u hái ®Ó nhËn c©u tr¶ lêi thÝch hîp. hái nh÷ng c©u ng¾n vµ ®¬n gi¶n. h·y lµm cho ngêi tr¶ lêi pháng vÊn gãp phÇn vµo "néi dung" ®õng cho hä biÕt néi dung. §õng dù ®o¸n tríc c©u tr¶ lêi. khi b¹n hái :"anh/chÞ cã èm/vui síng/buån kh«ng?", b¹n cho hä biÕt néi dung. nhng thay vµo ®ã ta hái:" anh/chÞ c¶m thÊy thÕ nµo?". c©u hái nµy kh«ng gîi ý g×. qu¸ nhiÒu pháng vÊn th× ch¼ng kh¸c nh÷ng cuéc ®i c©u c¸ lµ bao. ph¶i cã kÕ ho¹ch pháng vÊn. vµ giai ®o¹n ®Çu cña viÖc lËp kÕ ho¹ch lµ x¸c ®Þnh môc ®Ých pháng vÊn. §iÒu chóng ta t×m lµ: • sù thËt c¶m xóc • ph©n tÝch • c©u chuyÖn cña ngêi lµm chøng • tr¸ch nhiÖm • néi t©m nh©n vËt viªn sÜ quan c¶nh s¸t cã thÓ biÕt sù thËt nhng kh«ng tr¶ lêi nh÷ng c©u hái vÒ c¶m xóc; gia ®×nh n¹n nh©n cã thÓ cho biÕt c¶m xóc, nhng cã thÓ hä kh«ng biÕt chi tiÕt cña vô viÖc x¶y ra; c¶ hai ®èi tîng nµy kh«ng thÓ cho biÕt tæng thÓ hay ph©n tÝch. §«i khi chóng ta phÝ ph¹m thêi gian pháng vÊn t×m hiÓu nh÷ng ®iÒu mµ ngêi tr¶ lêi pháng vÊn kh«ng thÓ biÕt. nªn h·y tÝnh xem ai lµm g× . . . cho mçi ngêi ®îc pháng vÊn mét vai diÔn . . . trong tÊt c¶ nh÷ng ngêi ®îc hái ai lµ ngêi cho biÕt sù thËt, ai nãi vÒ c¶m xóc . . . hä cã thÓ ph©n tÝch vÊn ®Ò. råi b¹n cã thÓ x©y dùng c©u hái cho tõng môc ®Ých cô thÓ. §èi víi c¸c cuéc pháng vÊn t¹i hiÖn trêng ®Ó lÊy nh÷ng ®o¹n pháng vÊn cho tin bµi, cÇn nhí nh÷ng ®iÓm chÝnh sau: • x¸c ®Þnh môc ®Ých pháng vÊn. • biÕt m×nh muèn c¸i g×. • §Æt nh÷ng c©u hái ®¬n gi¶n ®Ó ®¹t môc ®Ých ®ã. • §Æt nh÷ng c©u hái kÕt më ( t¹i sao, nh thÕ nµo vµ c¸i g×. . .) • h·y cô thÓ. nh÷ng c©u hái m¬ hå sÏ nhËn ®îc nh÷ng c©u tr¶ lêi m¬ hå. • viÕt ra c©u hái tríc khi tiÕn hµnh pháng vÊn. • h·y l¾ng nghe c©u tr¶ lêi (®õng qu¸ bËn rén chuÈn bÞ c©u hái tiÕp theo mµ bá lì phÇn bæ xung quan träng.) pháng vÊn trêng quay thêng dµi h¬n vµ cã nhiÒu c¬ héi ®Ó ngêi pháng vÊn bµy tá tÝnh c¸ch cña m×nh. hai ngêi pháng vÊn giái nhÊt

cña h·ng bbc lµ jeremy paxman vµ david frost. hä cã phong c¸ch hoµn toµn kh¸c nhau. jeremy paxman chuyªn pháng vÊn c¸c chÝnh trÞ gia. ¤ng gi¶ bé «ng ®ang bÞ c¸c chñ thÓ lõa bÞp. triÕt lý c¬ b¶n cña «ng ta lµ t¹i sao ngêi nµy l¹i nãi dèi? ¤ng nµy rÊt kiªn tr×. trong mét lÇn pháng vÊn mét cùu bé trëng thuéc ®¶ng b¶o thñ, «ng ®· hái mét c©u hái ®Õn lÇn thø 14. ¤ng ®· kh«ng nhËn ®îc c©u tr¶ lêi th¼ng th¾n - nhng sau 14 lÇn nÐ tr¸nh th× c©u tr¶ lêi kh«ng cßn mÊy quan träng. david frost cã c¸ch tiÕp cËn mÒn rÎo. ¤ng vÝ pháng vÊn víi c©u chuyÖn ngô ng«n cña e-dèp vÒ cuéc tranh c·i gi÷a giã vµ mÆt trêi xem ai cã thÓ lµm ngêi ®µn «ng cëi ¸o kho¸c nhanh h¬n. giã thæi m¹nh . . . vµ ngêi ®µn «ng cuén m×nh chÆt h¬n trong c¸i ¸o kho¸c vµ kÐo cao cæ ¸o. mÆt trêi chiÕu nh÷ng tia n¾ng Êm vµ ngêi ®µn «ng ®· cëi bá ¸o ra.

4 quy t¾c pháng vÊn cña david frost 46.kh«ng bao giê ®Æt c©u hái ®óp ®Ó ngêi tr¶ lêi kh«ng bá qua phÇn nµy hay phÇn kia cña c©u hái. 47.kh«ng bao giê ®Æt c©u hái dµi ®Ó ®îc c©u tr¶ lêi l¹i ng¾n hay chØ ®¬n thuÇn lµ cã/kh«ng. 48.dïng t¹m ngng (pause) nh mét c©u hái. t¹m ngng (pause) lµ c«ng cô rÊt h÷u hiÖu. dïng nã víi c¸i gËt ®Çu, nô cêi: th«ng ®iÖp chuyÓn tíi ngêi tr¶ lêi pháng vÊn lµ - t«i biÕt lµ cßn n÷a ®Êy vµ anh biÕt lµ cßn n÷a . .. . vµ h·y nãi tiÕp ®i. 49.tËp nghe tÝch cùc. §õng b¸m chÆt vµo nh÷ng c©u hái lËp tríc vµ ®õng ®Ó bÞ giËt m×nh bëi c©u tr¶ lêi bÊt ngê. §èi víi nhiÒu ngêi, nghe ®¬n thuÇn lµ chê c¬ héi ®Ó l¹i b¾t ®Çu nãi. trong cuèn s¸ch "§Æt c©u hái" cña m×nh, «ng paul mcloughlin ®· ®Ò cËp tíi nghÖ thuËt pháng vÊn: "nÕu t«i cã thÓ viÕt chØ mét ch¬ng vÒ c¸ch thøc pháng vÊn th× nã sÏ lµ vÒ c¸ch nghe. vµ nÕu t«i chØ ®îc viÕt mét c©u th× nã sÏ lµ c©u sau: anh cµng chó ý l¾ng nghe, ngêi nãi sÏ cµng hïng biÖn." §õng sî sù im lÆng. §ã chÝnh lµ mét trong nh÷ng c¸ch h÷u hiÖu nhÊt ®Ó lÊy ®îc nhiÒu th«ng tin h¬n. chóng ta nªn tr¸nh sù im lÆng kÐo dµi. §Ó tr¸nh t×nh huèng khã xö, chóng ta can thiÖp lÊp nh÷ng kho¶ng im lÆng ®ã. c¸c tæ chøc ®µo t¹o ngêi pháng vÊn biÕt ®iÒu nµy. cuèn s¸ch cña mét tæ chøc cã trô së ë ¤t-ta-oa, ca-na-da viÕt:" nÕu t¹m ngng (pause) kÐo dµi h¬n 2 gi©y, ngêi pháng vÊn ph¶i vµo cuéc." lÇn tíi b¹n h·y thö im lÆng mét chót. h·y mØm cêi, gËt ®Çu vµ b¹n cã thÓ nhËn ra r»ng ngêi tr¶ lêi pháng vÊn kh«ng thÓ kh«ng thªm mét chót vµo c©u tr¶ lêi tríc ®ã. vµ rÊt cã thÓ nã lµ c¸i phÇn thªm nho

nhá mµ b¹n ®ang cÇn t×m. mét sè pháng vÊn ®ßi hái chóng ta ph¶i quy tr¸ch nhiÖm. chóng ta cã nhiÖm vô buéc ngêi tr¶ lêi pháng vÊn nhËn tr¸ch nhiÖmvÒ hµnh ®éng hay quyÕt ®Þnh cña hä. vµ nÕu ngêi d©n ®ang bÞ chØ trÝch th× chóng ta ph¶i ®a nh÷ng lêi chØ trÝch ®ã tíi hä. ngêi ta cã thÓ nÐ tr¸nh c©u hái cña chóng ta - nhng 2 th¸ng hay 2 n¨m sau, chóng ta cã thÓ gÆp may v× ®· cã c¶nh nÐ tr¸nh ®ã trong b¨ng cña m×nh. nÕu b¹n lµ nhµ b¸o h×nh th× pháng vÊn lµ mét th¸ch thøc thùc sù v× ph¶i chÞu ¸p lùc vÒ mÆt kü thuËt vµ biªn tËp. vÒ mÆt c¬ khÝ, b¹n ph¶i ®Ó m¾t tíi ®iÓm nÐt, lé s¸ng, tÇm nh×n ngang m¾t (eyeline). vÒ mÆt nghÖ thuËt sÏ lµ hËu c¶nh nµo, khu«n h×nh ra sao? vµ råi c¶ nh÷ng vÊn ®Ò vÒ biªn tËp, sÏ hái c©u hái nµo? §©y lµ mét vµi gîi ý: • §õng ®îi ®Õn phót cuèi míi nghÜ tíi pháng vÊn. • kh¶o s¸t ph¶i cho b¹n biÕt chñ thÓ cña b¹n sÏ nãi g×-nhiÖm vô cña b¹n lµ gióp hä nãi ra râ rµng. • viÕt ra nh÷ng c©u hái (danh s¸ch c©u hái!!) • §Æt c¸c c©u hái kÕt më. • §Æt c¸c c©u hái ®¬n gi¶n. • phÇn lín c¸c c©u hái ph¶i lµ : t¹i sao?nh thÕ nµo? c¸i g×? • lÊy khu«n h×nh réng h¬n b×nh thêng ®Ó b¹n khái ph¶i lo chñ thÓ chuyÓn ®éng ra ngoµi c¶nh. • lu«n gi÷ tiÕp xóc b»ng m¾t. • dïng ng«n ng÷ cö chØ - tay vµ m¾t - ®Ó khuyÕn khÝch hay dõng ngêi tr¶ lêi pháng vÊn.

50.dÉn t¹i hiÖn trêng (dht) tríc tiªn h·y tù hái m×nh :" t¹i sao l¹i ph¶i dÉn?" • cã gióp kÓ c©u chuyÖn kh«ng? • cã gióp thu hót sù chó ý cña kh¸n gi¶ kh«ng? • cã cÇn thiÕt ph¶i cã b¹n trong c©u chuyÖn/®Þa ®iÓm nµy kh«ng? • cã ph¶i lµ phong c¸ch cña §µi kh«ng? • cã thay thÕ ®îc nh÷ng c¶nh thÝch hîp bÞ thiÕu hay kh«ng? nãi c¸ch kh¸c, cã lý do chÝnh ®¸ng ®Ó dht hay kh«ng? (sù phï phiÕm kh«ng ®ñ lµ lý do!) nÕu b¹n quyÕt ®Þnh lµ cÇn ph¶i dht th×: • h·y lµm ®¬n gi¶n - thêng chØ dÉn vµi c©u ng¾n. • tr¸nh ®a c¸c con sè - chóng sÏ thay ®æi khi b¹n ngåi vµo

phßng dùng. kh«ng cã luËt nµo quy ®Þnh vÞ trÝ dht trong mét phãng sù. nã kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i ë cuèi, còng kh«ng nhÊt thiÕt ë gi÷a phãng sù. nã ë chç nµo mµ cã thÓ gióp kÓ c©u chuyÖn mét c¸ch tèt nhÊt. trong tin tøc, dht thêng xuÊt hiÖn ë cuèi. §ã lµ c¸ch thuËn tiÖn khi cÇn tãm t¾t nh÷ng diÔn biÕn cuèi cïng. ®ã còng lµ chç c¸c phãng viªn cao cÊp thêng ®a ra mét vµi ph©n tÝch. nhng ®õng bao giê tù ®éng ®a dht vµo cuèi phãng sù, nhÊt lµ khi b¹n cã nh÷ng h×nh ¶nh m¹nh. h·y chia tay víi ngêi xem b»ng mét h×nh ¶nh nãi lªn ®iÒu g× ®ã vÒ c©u chuyÖn.

cÇu nèi h·y suy nghÜ vÒ c¸ch dïng dht lµ cÇu nèi gi÷a hai ý nghÜ cã liªn quan. hay dïng dht ®Ó vît qua nh÷ng ®o¹n khã: mét chç hiÓn nhiªn sÏ ra khái bèi c¶nh vµ ®i vµo diÔn biÕn (ph¸t triÓn) cña c©u chuyÖn. trong mçi trêng hîp nh thÕ nµy sÏ t¬ng ®èi dÔ dµng khi viÕt lêi b×nh, thËm chÝ tríc khi b¹n thu thËp ®ñ tÊt c¶ c¸c chi tiÕt cho c©u chuyÖn.

trang ®iÓm trang ®iÓm tèt thùc sù cã ý nghÜa nÕu b¹n ph¶i xuÊt hiÖn tríc èng kÝnh cña m¸y quay. ngêi xem ®Ó ý nhiÒu h¬n ®Õn m¸i tãc, khu«n mÆt, t©m tr¹ng, quÇn ¸o vµ tay b¹n lµm g× h¬n lµ b¹n nãi g×. nh÷ng th«ng ®iÖp ngêi xem thu ®îc tõ nh÷ng ngêi xuÊt hiÖn trªn mµn h×nh ®îc ghi nhËn nh sau: • 55% th«ng ®iÖp lµ tõ ng«n ng÷ cö chØ. • 38% lµ tõ giäng nãi vµ th¸i ®é. • 7% lµ tõ lêi nãi. trong cuèn s¸ch th«ng ®iÖp im lÆng, albert mehrabian ®· ®Ò cËp ®Õn nh÷ng con sè trªn vµ kÕt luËn:" " hµnh vi kh«ng dïng lêi nãi cña mét ngêi thêng mang nhiÒu ý nghÜa h¬n lêi nãi cña anh ta trong viÖc truyÒn ®¹t c¶m gi¸c hay th¸i ®é ®Õn nh÷ng ngêi kh¸c."

51.kÓ chuyÖn b»ng h×nh ¶nh h·y ®Ó nh÷ng h×nh ¶nh kÓ c©u chuyÖn cña b¹n. cùu phãng viªn ®èi ngo¹i cña ®µi bbc, ngêi ®· tõng ®o¹t gi¶i thëng b¸o chÝ, martin bell ®· thÓ hiÖn nh sau: "thñ thuËt lµ nhêng ®Þa vÞ hµng ®Çu cho h×nh ¶nh vµ ®Ó chóng kÓ hÇu hÕt c©u chuyÖn. råi sau ®ã bæ xung vµ trau chuèt nã b»ng mét vµi lêi cho c©u chuyÖn."

tÊt nhiªn, b¹n kh«ng nhêng vÞ trÝ hµng ®Çu nµy cho nh÷ng h×nh ¶nh ch¼ng nãi lªn ®iÒu g×. nªn bíc ®Çu tiªn lµ ph¶i cã ®îc nh÷ng h×nh ¶nh "biÕt nãi": nh÷ng h×nh ¶nh trung t©m cña c©u chuyÖn vµ biÕt kÓ chuyÖn. ngêi phãng viªn chØ cßn ph¶i viÕt thªm Ýt lêi b×nh vµ tiÕp tôc c©u chuyÖn. §iÓm xuÊt ph¸t lµ g¹t bá nh÷ng m« t¶ "b¸o têng", "b×a". . . . thay vµo ®ã, h·y nghÜ tíi h×nh ¶nh nh mét sù kiÓm chøng. §Ó lµm ®îc viÖc ®ã ta cÇn suy nghÜ b»ng h×nh ¶nh. §õng nãi:" t«i ®ang viÕt c¸i nµy. c¸i g× sÏ minh ho¹ cho nh÷ng tõ ng÷ cña t«i." h·y nãi :" nh÷ng h×nh ¶nh nµo sÏ kÓ c©u chuyÖn víi Ýt lêi b×nh nhÊt?" §Æc biÖt, h·y tù hái lo¹i h×nh ¶nh nµo kÓ c©u chuyÖn hiÖu qu¶ nhÊt. nh÷ng h×nh ¶nh biÕt nãi thêng lµ: • nh÷ng c¶nh cËn. • khu«n mÆt. • chi tiÕt. • nh÷ng h×nh ¶nh cã c¶nh hµnh ®éng. • nh÷ng h×nh ¶nh khíp víi nh÷ng ph¶n øng thÝch hîp. chóng ta ph¶i chÊm døt suy nghÜ b»ng c©u ch÷ mµ h·y t×m ®Õn víi nh÷ng suy nghÜ ®ã trong h×nh ¶nh. §©y lµ chç c¸c nhµ b¸o h×nh, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ngêi quay camera cã thÓ gióp phãng viªn h×nh dung sù viÖc b»ng h×nh ¶nh. • mêng tîng c¸c h×nh ¶nh biÕt nãi kh«ng cÇn lêi b×nh. • h×nh ¶nh lµ c¸c tÝnh tõ bæ nghÜa cña b¹n. • ghi nhËn t©m tr¹ng, c¶m xóc. • §õng yªu cÇu quay c¶nh cña x mµ h·y hái :" lµm thÕ nµo ®Ó ghi ®îc t©m tr¹ng/tinh thÇn cña x? • §õng ®i quay c¶nh ngêi d©n xÕp hµng tríc c¬ quan phóc lîi x· héi, mµ h·y ghi h×nh thÓ hiÖn t×nh c¶nh cña ngêi chê ®îi hµng giê trong hµng nh thÕ nµo.

14. c¸ch sö dông ©m thanh ¢m thanh tù nhiªn (natural sound) lµ rÊt cÇn thiÕt. • ¢m thµnh tù nhiªn khiÕn ta ph¶i quay l¹i nh×n v« tuyÕn khi ®ang ®äc s¸ch hay nãi chuyÖn. • nã kÐo ta trë l¹i khi ta ®ang l¬ ®·ng. • nã gióp phãng sù chóng ta cã kÕt cÊu vµ c¶m xóc. mçi khi chóng ta bá ©m thanh tù nhiªn v× chóng ta cÇn nhåi thªm lêi b×nh, lµm nh vËy, chóng ta cíp ®i cña kh¸n gi¶ c¬ héi ®Æc biÖt nµo ®ã. chóng ta lµm gi¶m c¬ héi cña kh¸n gi¶ chia sÎ kho¶ng kh¾c ®ã víi chóng ta. vµ chóng ta lµm yÕu ®i søc cuèn hót cña

phãng sù.

kÕt hîp pháng vÊn/thêi sù vµo lêi kÓ chuyÖn trong tin tøc thêi sù truyÒn h×nh, ©m thanh thêng chØ lµ c«ng cô trang ®iÓm. hÇu hÕt c¸c pháng vÊn chøa ®ùng nh÷ng biÓu hiÖn cña ph¶n øng. h·y t×m nh÷ng c¬ héi ®Ó pháng vÊn trë thµnh mét phÇn cña lêi kÓ - cïng kÓ c©u chuyÖn. "h·y ®Ó cho nh÷ng ngêi cña b¹n kÓ c©u chuyÖn thay cho b¹n cµng nhiÒu cµng tèt. hä thêng nãi nh÷ng ®iÒu hay h¬n c¸c phãng viªn cã thÓ viÕt, vµ hä nãi ra ®iÒu ®ã nªn nhiÒu ngêi ®· hiÓu. h·y dïng nhiÒu pháng vÊn vµ ®an xen chóng vµo lêi kÓ mét c¸ch khÐo lÐo ®Ó nã liÒn mét m¹ch. §õng sö dông lêi b×nh kÝn ®Æc. h·y ®Ó chç thë. nÕu b¹n nãi h¬n ba c©u mµ kh«ng cã tiÕng ®éng tù nhiªn hay pháng vÊn, b¹n cÇn xem l¹i bµi viÕt cña m×nh." (larry hatteberg, líp häc cña nppa, oklahoma, 1997).

15.b¾t ®Çu viÕt bµi ph¬ng ph¸p viÕt tin c¬ b¶n •

h·y suy nghÜ xem b¹n nãi g× nÕu mét ai ®ã hái: " cã tin g× míi?" • viÕt c¸c c©u ng¾n. • tèt nhÊt lµ mçi c©u mét ý. • h·y b¾t ®Çu víi c¸i g×, sau ®ã chuyÓn sang nh thÕ nµo vµ t¹i sao mét c¸ch l« gÝc. • thªm t¹i sao vµo phÇn dÉn thêng lµm phøc t¹p bµi viÕt. • h·y tá ra ®éc ®¸o. tr¸nh dïng nh÷ng c©u nãi rËp khu«n (clichÐs). • h·y dïng c¸c ®éng tõ ë thÓ chñ ®éng. ai ®ã lµm g× ®ã trong c©u cña b¹n. • tr¸nh ®a qu¸ nhiÒu sù kiÖn. • dïng cµng Ýt con sè cµng tèt. h·y lËp ®Ò c¬ng cho c©u chuyÖn cña b¹n. thö xem nªn b¾t ®Çu tõ ®©u, kÕt thóc ë ®©u vµ lµm thÕ nµo ®Ó ®i tíi ®ã. h·y dïng g¹ch ®Çu dßng. b¹n ®· t¹o ra mét c¸i b¶n ®å. b¹n cã thÓ quay trë l¹i hay ®i vßng , nhng b¹n ph¶i tin tëng r»ng b¹n ®ang ®i ®óng híng. h·y tù hái "§©u lµ ®iÓm chÝnh ta muèn tr×nh bµy râ rµng?. ghi chÐp nh÷ng chi tiÕt hç trî chÝnh. råi x¸c ®Þnh trë ng¹i chÝnh. sù s¾p xÕp theo niªn ®¹i cã thÓ lµ h÷u Ých. víi mét sè c©u chuyÖn cã thÓ tiÕn triÓn theo tr×nh tù thêi gian . h·y viÕt lêi dÉn tríc. h·y tù hái "c¸i g× míi?"

lu«n x¸c lËp c¸i g× x¶y ra tríc khi chuyÓn sang t¹i sao/nh thÕ nµo. nÕu lêi dÉn cång kÒnh qu¸ th× h·y xem b¹n cã ®a vµo ®ã qu¸ nhiÒu lêi gi¶i thÝch kh«ng. thªm mét gîi ý n÷a, nÕu b¹n c¶m thÊy bÝ khi viÕt lêi dÉn: h·y xem dßng cuèi cïng b¹n viÕt. thêng dßng cuèi thêng chøa ®ùng ý nghÜ cã thÓ dïng ®Ó b¾t ®Çu lêi dÉn.

b¾t ®Çu bÊt cø phÇn nµo nÕu b¹n ®· cã mét kÕ ho¹ch th× ch¼ng cã lý do g× l¹i ph¶i b¾t ®Çu tõ lêi dÉn (mÆc dï ®ã lµ ®iÓm b¾t ®Çu c©u chuyÖn). tom kennedy cña ch¬ng tr×nh thêi sù cbc ®«i khi viÕt phÇn kÕt tríc, ®Ó anh ta biÕt lµ m×nh ph¶i ®i ®©u. hoÆc b¹n cã thÓ b¾t ®Çu tõ ®o¹n gi÷a, cã lÏ lµ gi¶i thÝch mét chót vÒ bèi c¶nh. nªn mét khi b¹n ®· x¸c ®Þnh ®îc phÇn kÕt hay phÇn bèi c¶nh r¾c rèi, h·y b¾t tay vµo viÕt lêi dÉn.

viÕt ®¬n gi¶n tríc hÕt h·y cè g¾ng viÕt ®¬n gi¶n. khi hai nhµ du hµnh vò trô mü neil armstrong vµ edwin buzz aldrin lµm nªn lÞch sö, tê thêi b¸o niu-yook më ®Çu bµi phãng sù cña hä víi c©u dÉn sau: "houston, 20/7 - h«m nay, con ngêi ®· ®Æt ch©n lªn mÆt tr¨ng." §ã lµ viÕt cho "m¾t", cho b¹n ®äc vµ viÕt rÊt "®Ñp", rÊt hay. b©y giê h·y so s¸nh v¨n phong tao nh· nµy víi mÈu tin truyÒn h×nh díi ®©y: "h¹n chãt ®Ó chÊm døt cuéc ®×nh c«ng cña c¶nh s¸t cape breton ®· ®îc ®a ra trong khi ban l·nh ®¹o vµ c«ng ®oµn cè g¾ng ®¹t ®îc mét tho¶ thuËn. tõ h«m thø t, hai bªn ®· ®µm ph¸n suèt ngµy ®ªm. tuy cßn mét sè vÊn ®Ò næi cém nhng c«ng ®oµn ®· cam kÕt th¬ng lîng cho ®Õn khi ®¹t ®îc mét tháa thuËn, thËm chÝ ph¶i ®µm ph¸n vµo c¶ nh÷ng ngµy cuèi tuÇn. trong khi ®ã, rcmp s½n sµng tiÕp qu¶n c«ng viÖc cña c¶nh s¸t trong thµnh phè nÕu cuéc ®µm ph¸n ®æ vì." ban h·y dïng 9 ®iÓm nªu ë ®Çu phÇn nµy ®Ó ®¸nh gi¸ bµi viÕt trªn. §· ®¬n gi¶n cha?mçi c©u mét ý?§éng tõ ë thÓ chñ ®éng? §éc ®¸o? h·ng th«ng tÊn canada ®a ra mét sè lêi khuyªn nh sau: • vÞ nh©n sinh: t×m kiÕm khÝa c¹nh con ngêi. • cô thÓ: khuyÕn khÝch c¸c chi tiÕt cã ý nghÜa. • râ rµng: x©y dùng c©u chuyÖn trong ®Çu tríc khi ®Æt bót viÕt. dïng nh÷ng tõ dÔ hiÓu. vµo th¼ng vÊn ®Ò. mçi c©u mét ý. c©u ng¾n.

•

ng¾n gän ghi nhí: lan man bãp nghÑt ý nghÜa. §¬n gi¶n ho¸. viÕt sóc tÝch. h·y cÈn thËn víi c¸c côm tõ nÆng nÒ.(vÝ dô: trong mét nç lùc . . .) h·y cÈn thËn víi c¸c uyÓn ng÷ vµ biÖt ng÷ nÆng nÒ, tÎ nh¹t. (vÝ dô: ®i ®êi nhµ ma. . .) • tëng tîng g¾n kÕt víi cuéc sèng cña ngêi xem. tr¸nh dïng nh÷ng côm tõ lµm s½n (ready-made): mét tho¸ng sapa, . . .

t¹i sao kh«ng nªn dïng c¸c c©u nãi rËp khu«n §«i khi c¸c c©u nãi rËp khu«n ®îc dïng trong khi nãi. vËy cã g× sai khi dïng chóng trong c¸c bµi viÕt v¨n nãi? §iÒu phiÒn hµ víi c¸c c©u nãi nµy lµ chóng bÞ gi¶m gi¸ trÞ v× ®îc dïng ®i dïng l¹i nhiÒu lÇn. "dïng ®óng tõ, kh«ng dïng tõ gÇn gÇn nghÜa. tr¸nh dïng mét tõ qu¸ nhiÒu lÇn, nhng kh«ng bá qua nh÷ng chi tiÕt quan träng. tr¸nh luém thuém, cÈu th¶ vÒ h×nh thøc. sö dông ®óng ng÷ ph¸p. dïng v¨n phong ®¬n gi¶n vµ dÔ hiÓu."

§éng tõ nªn dïng c¸c ®éng tõ ë thÓ chñ ®éng: lµm ra hµnh ®éng h¬n lµ nhËn hµnh ®éng. vÝ dô: d©y ®iÖn bÞ ®øt bëi b·o. cã thÓ viÕt l¹i lµ: b·o ®· lµm ®øt d©y ®iÖn.

tÝnh tõ vµ tr¹ng tõ §Ëp ngay vµo phÝm xo¸ (delete). hÇu hÕt c¸c tÝnh tõ cã thÓ thay thÕ b»ng c¸c tõ cô thÓ, chÝnh x¸c h¬n. vµ tr¹ng tõ thêng chØ ra r»ng cÇn ph¶i dïng mét ®éng tõ m¹nh h¬n. tÝnh tõ thêng kh«ng chÝnh x¸c. khi b¹n nghe tin mét trËn b·o m¹nh lµm 10 ngêi thiÖt m¹ng, vµ mét tuÇn sau b¹n l¹i nghe mét trËn b·o m¹nh kh¸c cíp ®i 10 000 sinh m¹ng. lóc ®ã b¹n b¾t ®Çu suy nghÜ "m¹nh" cã nghÜa lµ thÕ nµo nhØ? vµ cßn vÊn ®Ò liªn quan ®Õn tÝnh chñ quan. ngêi ®µn «ng nµy ®Ñp trai, ngêi phô n÷ kia ®Ñp g¸i hay ®¸m ch¸y lín lµ theo chuÈn mùc nµo? thang chia cÊp ®é : to - lín - khæng lå cã gièng víi c¸ch chia cña ngêi hµng xãm cña b¹n hay kh«ng?

trÝch dÉn hÇu hÕt c¸c trÝch dÉn ®îc xö lý tèt nÕu nªu nguån gèc vµ diÔn gi¶i lêi trÝch nµy (b»ng c©u gi¸n tiÕp). nÕu nh trÝch dÉn cã søc nÆng

ta buéc ph¶i trÝch nguyªn ( b»ng c©u trùc tiÕp). trong truyÒn h×nh, ngêi ®îc trÝch dÉn ®îc nªu tríc lêi trÝch v× ngêi xem muèn biÕt ai nãi tríc khi t×m xem c¸i g× ®îc nãi.

c« lËp ®Ó nhÊn m¹nh h·y nhËn biÕt nh÷ng tõ chÝnh cña th«ng ®iÖp vµ lµm chóng næi bËt. nh÷ng tõ cÇn nhÊn m¹nh thêng næi h¬n nÕu chóng ®øng cuèi hay gÇn cuèi c©u. §õng ®Ó nh÷ng tõ cÇn nhÊn m¹nh ngay sau dÊu phÈy v× nh vËy chØ khuyÕn khÝch giäng cña ngêi ®äc vµ suy nghÜ cña ngêi nghe chuyÓn sang ý tëng tiÕp sau ®ã. nÕu ë cuèi c©u, dÊu chÊm sÏ thu hót sù chó ý ®Õn víi ý nghÜ ®øng ngay tríc ®ã.

biÓn b¸o mét khóc ®êng cong cÇn mét biÓn b¸o; khóc cong trong suy nghÜ còng cÇn cã dÊu hiÖu b¸o. h·y gióp ngêi xem chuyÓn gi÷a mét tËp hîp nh÷ng ý nghÜ cã liªn quan sang tËp hîp tiÕp theo.nh÷ng tõ biÓn b¸o: tuy nhiªn, nhng, ngîc l¹i, bÊt chÊp.

biÖt ng÷ h·y tr¸nh dïng biÖt ng÷, thËm chÝ b¹n ph¶i lµm râ nghÜa. lèi nãi theo kiÓu thêi sù ®«i phång hay kh«ng chÝnh x¸c: kh«ng ph¶i mäi "xung ®ét"; kh«ng ph¶i mäi sù tiÕn lªn ®Òu lµ

dïng nhiÒu tõ h¬n ®Ó khi dÉn ®Õn sù thæi sù bÊt ®ång ®Òu lµ "®ét ph¸".

nh÷ng côm tõ khã ®äc h·y thËn träng víi nh÷ng côm tõ khã ®äc t×nh cê vµ nh÷ng ©m giã g©y khã chÞu. vÝ dô: nåi ®ång nÊu èc, nåi ®Êt nÊu Õch vµ . v.v . c¸ch tr¸nh trêng hîp khã xö nµy lµ ®äc to bµi viÕt tríc khi lªn sãng. (§äc nhÈm kh«ng hiÖu qu¶!) h·y xem paul workman cña h·ng cbc ®¸nh dÊu v¨n b¶n ®Ó ®äc nh sau: cã g× vÜ ®¹i h¬n biÓu tîng cña níc ph¸p. . . chiÕc b¸nh mú. . . dµi,gißn vµ nãng hæi tõ lß níng. . . tuy nhiªn, ®· cã mét vÊn ®Ò . . . ngêi ph¸p kh«ng ¨n b¸nh m× n÷a . . . hay Ýt ra, nhu cÇu nµy cña hä ®· gi¶m m¹nh . . . (t¹m ngng- 2 c¶nh víi ngêi lµm b¸nh m×) vµo ®Çu thÕ kû nµy , ngêi ph¸p trung b×nh ¨n bèn chiÕc b¸nh m× mét ngµy . . . vµ giê ®©y . . . kh«ng qu¸ nöa chiÕc. . . thî lµm b¸nh m× c¶ níc ®ang hoang mang. . .

phÐp chÊm c©u §õng qu¸ phøc t¹p khi b¹n viÕt cho ngêi kh¸c ®äc. h·y nhí ®¸nh dÊu phÈy (®õng ®¸nh qu¸ nhiÒu), dÊu chÊm (thËt nhiÒu), dÊu g¹ch

ngang trong kh¾p bµi cña b¹n. h·y viÕt ®¬n gi¶n vµ dïng khÈu ng÷ nÕu ngêi kh¸c ®äc bµi b¹n. nÕu b¹n ®äc bµi cña m×nh th× h·y dïng c¸c ký hiÖu, chó gi¶i tèt nhÊt gióp b¹n thÓ hiÖn bµi viÕt.

ch÷ viÕt t¾t tr¸nh viÕt t¾t. viÕt h¼n ra c¸c tõ nh chóng ®îc ®äc. g¹ch ngang cã thÓ lµm râ c¸c ch÷ viÕt t¾t ph¶i ®äc t¸ch ra nh c-b-c, b-b-c . . . hÇu hÕt c¸c trêng hîp viÕt t¾t chØ ®îc dïng sau khi nã ®· ®îc gi¶i thÝch râ rµng.ngêi xem sÏ kh«ng hiÓu c¸c ch÷ viÕt t¾t nÕu kh«ng ®îc gi¶i thÝch.

ch÷ sè • • • • • •

§Ó dÔ ®äc, viÕt theo chÝnh t¶ tõ mét ®Õn chÝn. viÕt theo chÝnh t¶ c¸c ch÷ sè hµng ngh×n vµ hµng triÖu. lµm trßn c¸c sè lín. dïng khÈu ng÷ (ngêi ta thêng nãi n¨m rìi h¬n 5 phÈy 5.) kh«ng dïng qu¸ nhiÒu sè. nghe mét lÇn rÊt khã nhí. viÕt ra toµn bé c¸c ph©n sè. (v/d: ba phÇn t, bèn phÇn b¶y . ..)

ký hiÖu kh«ng dïng c¸c ký hiÖu. viÕt h¼n ra ®« la, phÇn tr¨m, sè.(mêi ba ®« la, mêi phÇn tr¨m. . .)

viÕt l¹i §Ó cã thêi gian viÕt l¹i cÇn b¾t ®Çu viÕt sím. viÕt bµi ngay t¹i hiÖn trêng. kh«ng ®Ó ®Õn phót cuèi cïng míi b¾t ®Çu viÕt. viÕt nh¸p mét sè c©u trong khi chê xem b¨ng/dùng.

r»ng liªn tõ nµy thêng cã thÓ bá ®i ®îc v× nh vËy nã gièng khÈu ng÷ h¬n. nhng lu ý nghÜa cña c©u ph¶i râ rµng.

16.viÕt lêi dÉn lêi dÉn ®¸ng ®îc chó ý nhiÒu h¬n nhiÒu ngêi trong chóng ta dµnh cho nã. h·y thö xem chøc n¨ng cña nã. lêi dÉn cã vÞ trÝ ®øng gi÷a mét phãng sù xuÊt s¾c vµ nót chuyÓn kªnh trªn bµn ®iÒu khiÓn tõ xa cña tv.

lêi dÉn ph¶i thu hót-l«i kÐo sù chó ý cña ngêi xem, ®Þnh h×nh t©m tr¹ng, vµ cã thÓ cã thªm chót bèi c¶nh. dÜ nhiªn lêi dÉn ph¶i sù t¹o mong ®îi trong ®Çu ngêi xem r»ng ngåi thªm vµi phót n÷a thËt kh«ng uæng c«ng. b©y giê chóng ta xem c¸ch nhiÒu phãng viªn viÕt lêi dÉn. nh÷ng lêi dÉn ®¬c viÕt véi vµng vµo nh÷ng phót cuèi tríc giê ph¸t sãng, g¹n läc tõ nh÷ng ý tø sãt l¹i vµ nh÷ng mÈu kh«ng ¨n nhËp g× trong c¸c phãng sù ®Ñp. thËm tÖ h¬n khi mét sè lêi dÉn chØ lµ sù xµo x¸o l¹i c©u më ®Çu cña bµi viÕt. chóng ta viÕt lêi dÉn ®Ó chuÈn bÞ cho kh¸n gi¶ vµ ®Ó qu¶ng c¸o tin tøc/phãng sù/ch¬ng tr×nh. nhiÒu khi nh÷ng tin bµi hay l¹i thÊt b¹i th¶m h¹i v× lêi dÉn kh«ng ®îc chó träng ®óng møc. b¹n h·y coi lêi dÉn nh: • lµ ®iÓm khëi ®Çu cña c©u chuyÖn kÓ, chø kh«ng ph¶i lµ kho ®ång n¸t chøa ®ùng nh÷ng chi tiÕt (facts) bá ®i. • lµ « kÝnh bµy hµng, quÇy b¸n hµng - qu¶ng c¸o c©u chuyÖn . • mét ngêi rao hµng ë c¸c héi chî - mêi mäc ngêi xem vµo lÒu cña m×nh. vai trß cña lêi dÉn: h·y xem xÐt nh÷ng ®iÒu mµ mét lêi dÉn hay cã thÓ lµm: • kÓ c©u chuyÖn. • qu¶ng c¸o cho c©u chuyÖn hoÆc khªu gîi tÝnh hiÕu kú cña ngêi xem. • §iÒm b¸o. • §Þnh h×nh t©m tr¹ng (kh«ng khÝ ). • chuÈn bÞ ngêi xem. • t¹o sù liªn tôc/ liªn kÕt. • t¹o dùng phong c¸ch /tÝnh c¸ch. nh÷ng lêi dÉn hay kh«ng viÕt quÈn.lµ ngêi cÇm bót, c«ng viÖc cña b¹n lµ cho ngêi xem thëng thøc h¬ng vÞ cña c©u chuyÖn, ®îc lîi tõ c©u chuyÖn vµ nhËn biÕt híng ph¸t triÓn cña c©u chuyÖn. nhng trong cuéc t×m kiÕm sù ng¾n gän, ®õng bao giê dïng nh÷ng côm tõ nhµm ch¸n, s¸o mßn nh trong mét lêi dÉn cña bbc: -"sù sôp ®æ cña chñ nghÜa céng s¶n ë c¸c níc trong liªn bang x« viÕt tríc ®©y ®· mang l¹i sù bïng næ cña nh÷ng téi ph¹m cã tæ chøc. t¹i nga, bu«n b¸n chî ®en ®· trë thµnh ngµnh c«ng nghiÖp ph¸t triÓn m¹nh víi ba ngµn bang nhãm ma-phia ho¹t ®éng ë níc nµy. §iÒu ®ã ®· thóc giôc c¶nh s¸t nga më cuéc tÊn c«ng lín chèng l¹i c¸c bè giµ míi." §Ó tr¸nh nh÷ng trêng hîp t¬ng tù nh thÕ nµy, mét ch¬ng tr×nh

thêi sù cña bbc ®· lËp diÔn ®µn v¨n phong trªn m¹ng vi tÝnh. mét trong c¸c nhµ tæ chøc, trëng ban tin thêi sù peter o'kill viÕt: -"chóng ta kh«ng dïng lèi diÔn ®¹t nµy trong cuéc sèng hµng ngµy, nªn h·y kh«ng dïng chóng khi nãi chuyÖn víi kh¸n gi¶." c¸ch ch÷a trÞ bÖnh chung chung, kh¸i qu¸t nh trong c©u chuyÖn vÒ téi ph¹m ë nga lµ ®i vµo cô thÓ. téi ph¹m kh«ng næ mµ t¨ng lªn. h·y ®a ra mét con sè. bao nhiªu vô cíp mét giê, bao nhiªu vô giÕt ngêi mét ngµy, nªu lîi nhuËn b»ng tiÒn mÆt cña ngµnh c«ng nghiÖp ph¸t triÓn nµy. -"c¶nh s¸t m¸t-sc¬-va cha bao giê bËn rén nh hiÖn nay. cø 3 phót l¹i cã mét vô cíp. c¸c vô giÕt ngêi mét n¨m ®· t¨ng gÊp ba. tèng tiÒn ®· trë thµnh mét h×nh thøc thuÕ kh¸c ®èi víi nhiÒu doanh nghiÖp. tuy nhiªn, c¶nh s¸t ®ang më cuéc ph¶n c«ng vµo ba ngh×n tæ chøc téi ph¹m cã tæ chøc." tõ 76 ch÷ cßn 63 ch÷! tõ ñy mÞ ®Õn sù thËt ! (tuy cã s¾p xÕp tríc) tè chÊt b¾t buéc thø hai cña lêi dÉn lµ mãc nèi c¸c tin bµi trong mét ch¬ng tr×nh. h·y trao ®æi víi phãng viªn. thùc chÊt kh«ng cã lý do nµo ®Ó bµo ch÷a cho nh÷ng lêi dÉn diÔn gi¶i dµi dßng phÇn më ®Çu cña mét phãng sù. "c¸c quan chøc thuéc ®¶ng b¶o thñ ®ang quay ra ñng hé chÝnh phñ hßng gi¶i to¶ cuéc tranh c·i vÒ ch©u ¢u. cùu ngo¹i trëng douglas hurd ®· nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña viÖc níc anh ®Ó ngá kh¶ n¨ng tham gia ®ång tiÒn chung ch©u ¢u. cßn phã thñ tíng michael heseltine c¬ng quyÕt ®ßi gi÷ v÷ng sù ®oµn kÕt trong néi c¸c."(lêi dÉn trong 1 ch¬ng tr×nh thêi sù cña bbc) lèi viÕt cÈu th¶ v¨n viÕt cña lêi dÉn nµy cµng tåi tÖ h¬n khi nã sao chÐp nh÷ng ý nghÜ më ®Çu cña phãng viªn. ". . . vµ nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña viÖc ®Ó ngá kh¶ n¨ng tham gia ®ång tiÒn chung ch©u ¢u." kÓ chuyÖn hay gîi më hÇu hÕt lêi dÉn tin truyÒn h×nh ®Òu ®îc liÖt vµo thÓ lo¹i "kÓ chuyÖn". chóng tãm t¾t nh÷ng sù kiÖn chÝnh, vµ sau ®ã ngêi phãng viªn ®i vµo chi tiÕt. "tèi nay, chÝnh phñ ®a ra ®Ò nghÞ míi víi sinn fein, giµnh mét chç cho ph¸i nµy trong cuéc ®µm ph¸n hoµ b×nh sau lÖnh ngõng b¾n cña ira. lÖnh nµy ®îc ®a ra ngay tríc khi x¶y ra vô giÕt hai sÜ quan c¶nh s¸t h«m thø hai. thñ tíng anh ®· nãi ®©y lµ thêi ®iÓm quyÕt ®Þnh ®èi v¬Ý sinn fein vµ ira nÕu hä muèn trë thµnh mét phÇn trong tiÕn tr×nh hoµ b×nh b¾c ai len. ¤ng sÏ ®a kÕ ho¹ch cña m×nh ra tríc h¹ viÖn vµo tuÇn tíi.phãng viªn phô tr¸ch c¸c vÊn ®Ò ai len cña ®µi chóng t«i ®a tin." (b¶n tin thêi sù cña truyÒn h×nh bbc, ngµy 20/6/1997)

víi thÓ lo¹i lêi dÉn "kÓ chuyÖn", nh÷ng ngêi dÉn ch¬ng tr×nh thêi sù ®a ra b¶n tãm t¾t mµ hÇu nh ®îc coi lµ mét mãn sao chÐp. tuy nhiªn, mét sè ®¹o diÔn cho r»ng hä viÕt nh vËy ®Ò phßng "trêng hîp b¨ng h×nh cã vÊn ®Ò". nhiÒu ngêi phô tr¸ch tin tøc hiÖn nay ®ßi hái lêi dÉn Ýt cô thÓ h¬n. hä muèn "qu¶ng c¸o" c©u chuyÖn cña hä víi ngêi xem. §«i khi víi nh÷ng c©u chuyÖn nhÑ nhµng (ta thêng gäi lµ tin vui vÎ), lêi dÉn cã thÓ hoµn toµn lµ sù khªu gîi tÝnh hiÕu kú hay gîi më. thêng nh c¸c vÝ dô díi ®©y: " hiÖn nay, c©u chuyÖn vÒ mét sinh vËt nhá ®ang g©y ra sù sî h·i to lín ë c¸c vïng ven biÓn. nã cã h×nh d¸ng cña mét lo¹i t¶o ®éc h¹i cã tªn lµ pfiesteria. c¸c nhµ nghiªn cøu ë mü cho biÕt nã ®ang giÕt h¹i hµng tû con c¸. vµ ®ang cã nhiÒu b»ng chøng nã còng tÊn c«ng con ngêi. phãng sù cña xyz vÒ c¸i mµ c¸c nhµ khoa häc gäi lµ tÕ bµo ®Õn tõ ®Þa ngôc." (h·ng tin cbs, ch¬ng tr×nh d©n téc, 9/10/1997) "tèi nay, chóng t«i sÏ ®a c¸c b¹n vµo mét thÕ giíi mµ hÇu nh trong chóng ta kh«ng mÊy ai ®îc thÊy. thÕ giíi cña nh÷ng ngêi m¾c bÖnh t©m thÇn. c¸c b¹n sÏ ®îc gÆp c¸c gia ®×nh thêng xuyªn vÊt v¶ ch¨m sãc vµ lo l¾ng ®Ó cuéc sèng cña nh÷ng ®øa con ®· trëng thµnh cña hä cã ý nghÜa. gi¶i ph¸p cña x· héi ngµy nay kh¸c víi thêi tríc ®©y khi nh÷ng ngêi khuyÕt tËt nµy ph¶i ë Èn trong nhµ hay nh÷ng n¬i dµnh riªng cho hä. môc tiªu hiÖn nay lµ hoµ nhËp víi céng ®ång, ®a hä ®Õn víi nh÷ng c«ng viÖc thêng ngµy. tèi nay, xyz giíi thiÖu víi chóng ta nh÷ng ngêi chiÕn th¾ng vµ c¶ ngêi thua thiÖt trong nç lùc tèt ®Ñp nµy." (tin cbc, 11/4/1995) h·y t×m hiÓu xem nh÷ng ngêi phô tr¸ch tin cña b¹n a chuéng phong c¸ch viÕt lêi dÉn kiÓu nµo. råi thö viÕt lêi dÉn cña cïng mét c©u chuyÖn theo c¸ch "kÓ chuyÖn" hay "gîi më". mét sè líp häc, c¸c häc viªn ®· lµm thö bµi tËp nµy vµ thó nhËn r»ng hä kh«ng ph©n biÖt ®îc gi÷a c¸ch "kÓ chuyÖn" vµ "gîi më". ng«n ng÷ cña lêi dÉn "ng«n ng÷ viÕt lêi dÉn lµ mét ng«n ng÷ ®¬n gi¶n." james bamber, §µi ph¸t thanh canada t¹i líp häc ë montreal , 1991.) lêi dÉn hay kh«ng viÕt quanh quÈn. lµ ngêi cÇm bót, b¹n cÇn: • "tóm lÊy" kh¸n gi¶. • gîi më híng ph¸t triÓn cña c©u chuyÖn. • nhanh chãng nhêng chç ( cho c©u chuyÖn b¾t ®Çu). cã thÓ nãi ®óng nh vËy víi c¸ch viÕt tin bµi. nhng sù ®¬n gi¶n, ng¾n gän vµ râ rµng lµ ®Æc biÖt quan träng víi nh÷ng lêi dÉn 30 -

50 tõ. nã cã thÓ t¹o sù kh¸c biÖt trong viÖc gi÷ hay ®Ó mÊt ngêi xem cña m×nh.

17. viÕt c« ®äng b¹n cã thÓ lµm mét viÖc quan träng h¬n hÕt th¶y ®Ó c¶i thiÖn kü n¨ng viÕt cña m×nh: ®ã lµ thùc hiÖn chÕ ®é kiªng khem ®èi víi bµi viÕt. nhng tõ ng÷ ký sinh thêng kh«ng cã hiÖu qu¶. chóng kh«ng cã nghÜa hay kh«ng gióp nhÊn m¹nh. chóng chØ ®¬n thuÇn ¨n b¸m nh÷ng tõ ng÷ m¹ch l¹c kh¸c. h·y thö xem c©u sau ®©y: "anh ta nãi r»ng viÖc c¾t gi¶m chi phÝ trong lÜnh vùc ch¨m sãc søc khoÎ ®· ®Èy c¸c bÖnh viÖn vµo t×nh tr¹ng cña mét cuéc khñng ho¶ng." (29 ch÷) §©y kh«ng ph¶i lµ c©u kh¸ nhÊt. h·y thö xem l¹i: "anh nãi viÖc c¾t gi¶m chi phÝ ch¨m sãc søc khoÎ ®· ®Èy c¸c bÖnh viÖn vµo khñng ho¶ng."(19 ch÷) kh¸ h¬n. vµ h·y xem chóng ta tiÕt kiÖm ®îc bao nhiªu: ta. r»ng. trong. lÜnh vùc.t×nh tr¹ng. cña. mét. cuéc. tõ 29 ch÷ cßn 19 ch÷. bá ®îc 10 ch÷. 34 phÇn tr¨m. tuy nhiªn, kh«ng ph¶i c©u chuyÖn nµo b¹n còng cã thÓ bít nhiÒu ®Õn thÕ. nhng th«ng thêng b¹n cã thÓ bít ®îc 20%. ngêi xem kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®îc ®äc l¹i nh÷ng ®o¹n khã. hä ph¶i hiÓu ngay nh÷ng g× hä nghe thÊy. mçi tõ kh«ng cÇn thiÕt trong bµi viÕt cña b¹n sÏ g©y khã hiÓu. h·y lo¹i bá nh÷ng tõ lêi biÕng vµ phÇn thëng sÏ rÊt lín. • b¹n giao tiÕp tèt h¬n v× bµi viÕt dÔ hiÓu vµ trùc tiÕp h¬n. • b¹n ®äc bµi sÏ hay h¬n v× cã Ýt h¬n nh÷ng tõ thõa. • b¹n dÔ thÓ hiÖn v¨n phong riªng h¬n khi b¹n viÕt nh÷ng c©u r¾n rái.

18. c«ng thøc 20:20 "chØ khi nµo b¹n ®· hiÓu nh÷ng g× võa nghe thÊy th× b¹n míi s½n sµng ®ãn nhËn th«ng tin míi." (james bamber, phãng viªn ®µi ph¸t thanh ca na da, src) mét phÇn cña c«ng thøc 20:20 ®· ®îc ®Ò cËp ë phÇn trªn: h·y xem kü bµi viÕt cña m×nh xem cã thÓ bá 20% nh÷ng tõ ng÷ kÐm hiÖu qu¶. phÇn hai cña c«ng thøc liªn quan ®Õn ®é dµi cña c©u. nghiªn cøu cho thÊy cã mét ®iÓm trong c©u mµ vît qua ngìng ®ã ngêi nghe

c¶m thÊy khã xö lý th«ng tin míi. do kh«ng nh×n thÊy vµ kh«ng ®îc ®äc l¹i bµi viÕt, ngêi xem cÇn ®îc thu nhËn th«ng tin theo tõng côm nhá. §Ó hiÓu c¸c tõ ng÷ nghe ®îc, ngêi xem ph¶i cã nh÷ng kho¶ng trèng kh«ng cã lêi thuyÕt minh ®Ó xö lý th«ng tin. nh÷ng kho¶ng trèng ®ã lµ nh÷ng dÊu chÊm c©u - ®Æc biÖt lµ dÊu chÊm. nÕu gi÷a hai kho¶ng trèng, c©u cña chóng ta qu¸ dµi, ngêi xem bÞ nhåi qu¸ nhiÒu th«ng tin vµ sÏ kh«ng ®ñ thêi gian ®Ó xö lý. c¸i ngìng ®ã lµ 20 tõ ; vît ngìng nµy,kh¶ n¨ng diÔn gi¶i cña ngêi xem bÞ ®e do¹. (chóng ta ®ang nãi vÒ c¸ch viÕt b»ng tiÕng anh. cßn tiÕng viÖt ??) kh¸i niÖm nµy cñng cè cho ®iÒu mµ nh÷ng ngêi cÇm bót trong ngµnh ph¸t thanh vµ truyÒn h×nh ®Òu biÕt: c¸c tõ ng÷ ng¾n trong c©u ng¾n cã hiÖu qu¶ h¬n c¸c tõ dµi trong c¸c c©u dµi. chóng kh«ng chØ dÔ cho ngêi nghe. chóng cßn dÔ c¶ cho ngêi ®äc. nh÷ng c©u ng¾n ®äc dÔ h¬n, nhÊt lµ trong lÇn ®äc ®Çu tiªn. "mÆc dï hµnh kh¸ch vÉn mua vÐ vµ ®Æt chç ë c¸c quÇy b¸n vÐ, nhng ph¸t triÓn m¹nh l¹i lµ c«ng viÖc kinh doanh ®iÖn tho¹i vµ c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®ang ®iÒu tra xem cã thÓ b¸n nhiÒu vÐ h¬n qua c¸c ®¹i lý du lÞch hay c¸c c«ng ty ®êng s¾t cã thÓ ho¹t ®éng nh c¸c h·ng hµng kh«ng , n¬i ngêi ta thêng ®æi tõ h·ng hµng kh«ng nµy sang h·ng hµng kh«ng kh¸c."(78 ch÷) vÝ dô gåm 78 ch÷ (tiÕng anh: 50 tõ) nµy trÝch tõ mét phãng sù truyÒn h×nh cña bbc ®a lªn sãng lµm: • ngêi xem khã hiÓu. • ngêi ®äc khã ®äc. • thËm chÝ, t¸c gi¶ còng khã ®äc. chóng ta chia c©u nµy thµnh nhiÒu c©u nhá vµ thªm c¸c liªn tõ th× ngêi xem , ngêi ®äc vµ t¸c gi¶ ®Òu thÊy dÔ chÞu h¬n. "hÇu hÕt hµnh kh¸ch vÉn mua vÐ vµ ®Æt chç ë c¸c quÇy b¸n vÐ. nhng ph¸t triÓn m¹nh l¹i lµ c«ng viÖc kinh doanh ®iÖn tho¹i. hiÖn c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®ang ®iÒu tra xem cã thÓ b¸n nhiÒu vÐ h¬n qua c¸c ®¹i lý du lÞch kh«ng. hay c¸c c«ng ty ®êng s¾t cã thÓ ho¹t ®éng nh c¸c h·ng hµng kh«ng? ë ®ã ngêi ta thêng ®æi vÐ tõ h·ng hµng kh«ng nµy sang h·ng hµng kh«ng kh¸c." h·y so s¸nh c©u ban ®Çu cña bbc víi nh÷ng vÝ dô díi ®©y : "ngêi ph¸p tríc ®©y ®· chÞu ®ùng nh÷ng thø nµy. giê cao ®iÓm ë trung t©m pa-ri, chuyÕn tµu chËt cøng ngêi . . . vµ mét qu¶ bom." (paul workman, cbc)

" b×nh minh.vµ ¸nh mÆt trêi xuyªn thñng mµn ®ªm gi¸ buèt thÊu x¬ng trªn b×nh ®Þa bªn ngoµi ko-rem l¹i lµm trçi dËy c¸i ®ãi triÒn miªn. ngµy nay. trong thÕ kû hai m¬i. n¬i ®©y, theo nh÷ng ngêi c«ng nh©n ë chèn nµy, lµ chç gÇn nhÊt víi ®Þa ngôc trÇn gian." (michael buerk, bbc , phãng sù vÒ n¹n ®ãi ë £-tio-pi) "chÝn giê ba m¬i s¸ng. mét ngµy n÷a l¹i ®Õn mµ kh«ng cã chÞ. tªn chÞ lµ evelyn . . ." chóng ta ®Òu biÕt c¸i ®Ñp vµ m¹ch l¹c n»m trong sù ®¬n gi¶n. nhng ®ã lµ mét c«ng viÖc kh«ng dÔ. khi cßn lµ gi¸m ®èc cña h·ng tin united press, earl johnson ®· göi mét b¶n ghi nhí cho nh©n viªn cña h·ng, kªu gäi h·y dïng: ". . . nhiÒu dÊu chÊm vµ Ýt c¸c tõ phøc t¹p. h·y viÕt cÈn thËn c©u dÉn: ng¾n gän vµ ®¬n gi¶n. råi ®Ó c©u dÉn ®ã gi÷ nhÞp cho toµn bµi." chóng ta h·y xem anna maria tremonti cña h·ng cbc thÓ hiÖn sù ng¾n gän vµ ®¬n gi¶n trong ®o¹n ®Çu phãng sù vÒ mét vô ®¸nh bom xe buýt ë je-ru-sa-lem. "hä n»m trong c¸i vá xe gièng nh nh÷ng con bóp bª vì. nh÷ng ngêi c«ng nh©n. nh÷ng ngêi lÝnh. nh÷ng hµnh kh¸ch. tÊt c¶ hä lµ n¹n nh©n kh«ng hÒ nghi ngê vÒ mét vô næ m¹nh ®Õn nçi chiÕc xe buýt bÞ nÐm nh mét mãn ®å ch¬i." trong cuèn viÕt tin cho truyÒn h×nh, edward bliss con vµ james l. hoyt ®a ra lêi khuyªn sau: "viÕt tin truyÒn h×nh cã môc ®Ých râ rµng. §ã lµ n¾m b¾t c¸c thµnh phÇn c¬ b¶n cña mét c©u chuyÖn vµ gi¶i thÝch chóng b»ng ng«n ng÷ ®¬n gi¶n vµ dÔ hiÓu víi ngêi xem."

19. chñ ®éng hay bÞ ®éng "kh«ng bao giê dïng thÓ bÞ ®éng khi cã thÓ dïng d¹ng chñ ®éng." (george arwell) §Þnh nghÜa: chñ ®éng : chñ thÓ lµ ngêi lµm ra hµnh ®éng. bÞ ®éng: chñ thÓ kh«ng lµm ra hµnh ®éng; hµnh ®éng t¸c ®éng lªn chñ thÓ. so s¸nh: mêi ngêi bÞ chÕt vµ hµng ngµn ngêi bÞ mÊt nhµ cöa trong trËn ®éng ®Êt.

trËn ®éng ®Êt ®· cíp ®i sinh m¹ng cña mêi ngêi vµ lµm hµng ngµn ngêi mÊt nhµ cöa. • •

§éng tõ ë thÓ chñ ®éng nhÊn m¹nh ngêi lµm ra hµnh ®éng. §éng tõ ë thÓ bÞ ®éng nhÊn m¹nh ngêi chÞu t¸c ®éng cña hµnh ®éng.

h·y dïng nh÷ng tiªu chÝ sau ®Ó quyÕt ®Þnh dïng thÓ chñ ®éng hay bÞ ®éng: • bèi c¶nh • tÇm quan träng cña ngêi lµm ra hµnh ®éng vµ ngêi chÞu t¸c ®éng. • cÊu tróc c©u (xÐt c¶ vÒ mÆt h×nh ¶nh) nh×n chung, chñ ®éng th× dÔ hiÓu vµ râ rµng. bÞ ®éng lµ c¸ch nãi quanh co vÒ ®iÒu g× ®ã. nhng xin ®õng cøng nh¾c. còng cã lóc b¹n nªn dïng cÊu tróc bÞ ®éng: v/d: o.j. simpson ®· bÞ b¾t.

§éng tõ m¹nh b¹n h·y dïng c¸c ®éng tõ m¹nh ®Ó thÓ hiÖn hµnh ®éng mét c¸ch m¹nh mÏ, ®Ëm ®µ. h·y dµnh chót Ýt thêi gian t×m c¸c ®éng tõ lét t¶ "c¸i hån" cña hµnh ®éng. h·y h×nh dung mét c©u víi hµnh ®éng xoay quanh ®éng tõ "®i". b©y giê c¸c b¹n h·y xem c¸c ®éng tõ "®i" sau: §i d¹o, ®i l¹i, ®i b¸ch bé, ®i ®Êt, ®i ®êi, ®i ®øng, ®i vßng, ®i lang thang, ®i ngoµi, ®i guèc trong bông, ®i bíc n÷a, ®i cæng sau . . .. b¹n vÉn ch¾c tõ "®i" vÉn lµ ®éng tõ b¹n muèn dïng ®Êy chø? peter mcnelly tæng kÕt nh sau trong mét líp häc viÕt tin bµi cña h·ng cbc. "ch×a kho¸ ®Ó viÕt tèt h¬n lµ dïng c¸c ®éng tõ m¹nh trong nh÷ng c©u khoÎ kho¾n." nguyªn t¾c chung: • §Æt chñ thÓ lªn tríc ®Ó cã d¹ng chñ ®éng. • h·y dïng c¸c ®éng tõ m¹nh, tr¸nh dïng tÝnh tõ.

ng«n ng÷ cña b¹n c¸ch chóng ta viÕt cã thÓ gióp chóng ta ®a ngêi xem vµo cuéc . . . ®Ó chia sÎ th«ng tin h¬n lµ th«ng b¸o ®¬n thuÇn. bªn c¹nh ®ã chóng ta còng cã thÓ lo¹i hä ra khái cuéc. c¸c cuéc th¨m dß kh¸n gi¶ cho thÊy ngêi xem c¶m thÊy bÞ t¸ch biÖt khái c¸c b¶n tin thêi sù.

§Ó ®a ngêi xem vµo cuéc, chóng ta dïng: • ng«n ng÷ ®êi thêng. • khÈu ng÷. • nh÷ng tõ ng÷ khiÕn kh¸n gi¶ trë thµnh ngêi tham gia nh :"h·y mêng tîng . . ." • kho¶ng ngng nghØ (pause- ®Ó ngêi xem cã thêi gian xö lý th«ng tin) chóng ta lo¹i ngêi xem ra khi dïng: • nh÷ng ý nghÜ vµ cÊu tróc phøc t¹p. • lêi b×nh dµy ®Æc - t¹o bøc têng ©m thanh. chóng ta cè nhåi nhÐt thªm nh÷ng tõ ng÷ vµo c¸i phãng sù mét phót rìi ®Ó råi ph¶i bá ®i nh÷ng kho¶ng ngng nghØ (pause) cÇn thiÕt cho ngêi xem hiÓu nh÷ng tõ ng÷ ®ã. • gi¶ ®Þnh ngêi xem nhí c©u chuyÖn ®ang kÓ. • v¨n phong "gi¶ng ®¹o"-nãi ¸t ngêi xem. • biÖt ng÷ trong lÜnh vùc chÝnh trÞ, y häc, thÓ thao, téi ph¹m. mét sè tõ ng÷ chóng ta dïng trong b¸o chÝ, trªn ®µi kh«ng bao giê thÊy ë ngoµi ®êi. xuÊt xø cña nh÷ng tõ ng÷ ®ã kh«ng kÐm phÇn danh gi¸: ®ã lµ nhu cÇu viÕt headline (tÝt) cña ngêi cÇm bót muèn thÓ hiÖn nh÷ng ý tëng phøc t¹p víi nh÷ng dßng ch÷ lín trong mét kh«ng gian nhá nhÊt. nguyªn t¾c 5 c. tæ chøc southam ®a ra nguyªn t¾c nµy híng dÉn c¸ch viÕt cho c¸c nh©n viªn. clear (râ rµng): l«-gic. correct(®óng):

dÔ ®äc, dÔ nghe, cô thÓ h¬n chung chung,

®¬ng nhiªn! concise(sóc tÝch): kh«ng cã tõ ng÷ hay th«ng tin thõa, tõ vµ c©u ng¾n, mäi tõ ®Òu mang nghÜa. comprehensive: dÔ hiÓu, tr¶ lêi râ rµng cho c¸c c©u hái: ai, c¸i g×, khi nµo, ë ®©u vµ t¹i sao. considerate(ý tø): ®a ngêi xem vµo cuéc, kh«ng lo¹i hä ra; kh«ng dïng biÖt ng÷ kh«ng dïng tõ, côm tõ nÆng nÒ, lan man. biÕt ngêi m×nh nãi chuyÖn vµ ®iÒu ®ã quyÕt ®Þnh ng«n ng÷, giäng ®iÖu, møc ®é th©n mËt hay trang träng.

20.qu¶ng c¸o vµ gîi më

gîi më(tease - trong tiÕng anh cã nghÜa lµ chäc tøc) ph¶i: • thu hót sù chó ý. • t¹o sù mong ®îi. (nÕu c©u chuyÖn ®îc hiÓu ngay tõ gîi më th× gîi më ®ã qu¸ th¼ng th¾n, râ rµng!) • §Õn víi ®«ng ®¶o ngêi xem nhÊt (t¨ng sù cuèn hót vµ c¸ nh©n ho¸). • t¹o cÊu tróc vµ sù g¾n kÕt víi b¶n tin (b¶n tin cha hÕt ®©u . . .h·y cßn nhiÒu ®iÒu thó vÞ ë phÝa tríc!) chóng ta h·y cïng xem lêi mêi chµo kh¸n gi¶ tiÕp tôc xem ch¬ng tr×nh díi ®©y: "h·y ë l¹i víi chóng t«i v× tiÕp tôc cßn nhiÒu tin chÝnh trÞ, ngay sau ®©y." "h·y l¸n l¹i, chóng t«i sÏ tin thªm vÒ vÊn ®Ò nµy trong gi©y l¸t." "h·y l¸n l¹i, chóng t«i vÉn cßn c¸c tin tøc chÝnh trÞ vµ sÏ tiÕp tôc nh÷ng tin ®ã, ngay sau ®©y." (nguån: h·ng truyÒn h×nh cbc) nguyªn t¾c: • dïng khÈu ng÷ khi qu¶ng c¸o. • "quý vÞ vµ c¸c b¹n" gióp ®a ngêi xem vµo cuéc h¬n lµ lo¹i hä ra. • tr¸nh ®a headlines (tin chÝnh). • chuyÓn t¶i nh÷ng ®iÒu gîi më. kh«ng nhÊn m¹nh thêi gian nghØ(break) b»ng c¸ch b¾t ®Çu víi nh÷ng tõ ng÷ díi ®©y: • sau Ýt phót n÷a • khi chóng t«i trë l¹i • tiÕp theo • vÉn cßn . . . h·y nhÊn m¹nh nh÷ng ®iÒu kh«ng thÓ bá qua b»ng c¸ch: • b¾t ®Çu nh mét lêi dÉn tin. • gîi sù tß mß cña ngêi xem. tiÕp ®ã míi ®Õn c¸c côm tõ nh " xin ®õng bá ®i . . ." hay "sau Ýt phót . . .". cã thÓ dïng c¸c c©u hái: chóng sÏ thÕ nµo? quÝ vÞ vµ c¸c b¹n h·y t×m hiÓu xem.

h·y gîi më - qu¶ng c¸o, ®õng kÓ. 21. h×nh cÊy

h×nh cÊy lµ h×nh ¶nh hiÖn phÝa trªn vai ngêi dÉn ch¬ng tr×nh. • §ã lµ nh÷ng headlines (tin chÝnh) b»ng h×nh ¶nh. • thêng ®îc thÓ hiÖn ®Ëm. chóng t¹o bèi c¶nh cho ngêi xem tríc c¶ lêi dÉn. • lµ c«ng cô ®ßi hái sù phèi hîp chÆt chÏ gi÷a h×nh ¶nh vµ bµi viÕt. h·y h×nh dung nh÷ng kÎ cã vò trang tÊn c«ng ®oµn xe chë l¬ng thùc cña héi ch÷ thËp §á vµ ®¸nh c¾p hµng cøu trî: h×nh cÊy ®Ëm nÐt nhÊt , ®¬n gi¶n nhÊt vµ mang nhiÒu th«ng tin nhÊt lµ h×nh cËn mét chiÕn binh mang sóng. lêi dÉn nµo lµ phï hîp nhÊt? • c¸c quan chøc ch÷ thËp §á cuèi ngµy h«m nay sÏ nhãm häp t¹i genev¬ ®Ó th¶o luËn c¸c vÊn ®Ò khã kh¨n trong c«ng t¸c ph©n ph¸t ®å cøu trî hiÖn nay cho nh÷ng ngêi mÊt nhµ mÊt cöa vµ ®ãi kÐm bëi cuéc chiÕn tranh ë somali. • t¹i somali, c¸c nhãm cã vò trang l¹i tÊn c«ng ®oµn xe cøu trî. c¸c quan chøc ch÷ thËp §á sÏ gÆp nhau t¹i genev¬ cuèi ngµy . . . . lu ý h×nh cÊy gièng nh mét headline(dßng tÝt tin chÝnh). nã thÓ hiÖn phÇn lín néi dung cña c©u chuyÖn. v× vËy kh«ng nªn viÕt lêi dÉn theo c¸ch "gîi më" nÕu h×nh cÊy ®· tiÕt lé bÝ mËt.

22. §å ho¹/b¶ng ch÷ §å ho¹ thêng ®îc dïng thÓ hiÖn b¶n ®å, trÝch dÉn hay tãm t¾t c¸c ®iÓm chÝnh cña phãng sù. quan träng lµ lu«n ph¶i thÓ hiÖn chóng ®¬n gi¶n. hÇu hÕt c¸c b¶ng "®iÓm chÝnh" b¾t ®Çu víi mét tiªu ®Ò, vµ sau ®ã lµ danh môc víi nh÷ng g¹ch ®Çu dßng. §å ho¹ thø hai tr«ng xÊu xÝ. c¸c dßng ch÷ kh«ng c©n b»ng, phong c¸ch thÓ hiÖn kh«ng thèng nhÊt, kh«ng cã nhiÒu th«ng tin, vµ ch¾c ch¾n víi mét b¶ng nh thÕ nµy , bµi viÕt kh«ng khíp víi c¸c ch÷ trªn mµn h×nh.

23.viÕt theo h×nh tÊt c¶ c¸c cuéc nghiªn cøu vÒ thãi quen cña ngêi xem cho thÊy khi h×nh ¶nh trªn mµn h×nh nãi vÒ mét ®iÒu, cßn ngêi phãng viªn nãi vÒ mét ®iÒu kh¸c sÏ t¹o ra sù lÉn lén vµ xa l¸nh. khi h×nh ¶nh vµ ©m thanh kh«ng khíp nhau th× h×nh ¶nh lu«n

giµnh phÇn th¾ng.chóng ta thêng bÞ cuèn hót bëi h×nh ¶nh h¬n lµ lêi thuyÕt minh. nhng chóng ta vÉn thêng x©y dùng phãng sù dùa trªn nh÷ng lêi viÕt. vµ nh vËy chóng ta ®· n« dÞch ho¸ h×nh ¶nh. chóng chØ ®îc dïng ®Ó minh ho¹ lêi viÕt cña chóng ta h¬n lµ tù thÓ hiÖn ý nghÜa cña chóng. khi chóng ta viÕt víi ®Þnh híng nh vËy, h×nh ¶nh ph¶i thay ®æi khi ý nghÜ (lêi) thay ®æi-cho dï h×nh ¶nh cã ý nghÜa hay kh«ng cã nghÜa. c¸c trêng ®o¹n hµnh ®éng thÝch hîp bÞ bá ®i. h×nh ¶nh trë nªn thiÕu g¾n kÕt, Ýt søc m¹nh vµ tïy tiÖn. trêng hîp tåi tÖ nhÊt lµ khi mçi danh tõ lµm chñ ng÷ chÝnh lµ t¸c nh©n khëi sù c¸c h×nh ¶nh kÌm theo nã. héi chøng "nh thÊy ë ®©y"! c¸c trêng ®o¹n c¶nh chØ lµ ®o¹n phim ®Ìn chiÕu (slide). c¸c h×nh ¶nh ®îc s¾p ®Æt mét c¸ch ngÉu nhiªn víi Ýt hoÆc kh«ng cã sù liªn tôc. c¸ch khíp h×nh víi lêi cã hiÖu qu¶ lµ tríc tiªn h·y hái "nh÷ng h×nh ¶nh nµy nãi g×?. h·y ®Ó c¸c h×nh ¶nh tù nãi. råi dïng lêi viÕt lÊp c¸c kho¶ng trèng. lu«n tù hái: 52.nh÷ng h×nh ¶nh nµy nãi g×? 53.nh÷ng h×nh ¶nh nµy gióp t«i nãi g×? 54.nh÷ng h×nh ¶nh nµy buéc t«i nãi g×? nh÷ng dßng trong bµi viÕt ph¶i hç trî h×nh ¶nh, nhÊn m¹nh, cung cÊp bèi c¶nh, thu hót sù chó ý tíi c¸c chi tiÕt hay b¸o sù thay ®æi híng hµnh ®éng. • h×nh ¶nh tr¶ lêi cho c©u hái "c¸i g×?" • lêi b×nh tr¶ lêi cho c©u hái"t¹i sao?" (bèi c¶nh/ý nghÜa) ngêi xem cã thÓ thÊy c¸i g× ®ang x¶y ra trªn mµn h×nh. ngêi xem muèn biÕt t¹i sao nã l¹i x¶y ra. v× vËy ta kh«ng viÕt: viªn tíng bíc ra khái m¸y bay ®Ó ®îc ®¸m ®«ng tung h« chµo ®ãn. h·y cho biÕt lý do t¹i sao chuyÕn th¨m l¹i mang ý nghÜa quan träng, t¹i sao ®¸m ®«ng l¹i tung h« chµo ®ãn. (chê ®îi viÖn trî tµi chÝnh tõ viªn tíng nµy, hay chØ lµ mét nhóm nh÷ng ngêi ñng hé «ng ta.) h·y ®Ó h×nh ¶nh cung cÊp phÇn m¤ t¶ . cßn b¹n h·y lo phÇn ph¸t triÓn. phãng viªn cña mét ®µi truyÒn h×nh ®Þa ph¬ng cña bbc cÇn nhí nguyªn lý trªn: "nh chóng ta thÊy, vî go¸ cña hanna, bµ wendy hanna ®Çy níc m¾t vµ than khãc u phiÒn khi webster ®i khái. webster lªn chiÕc ford

escort mµu ®á cña m×nh vµ ®i mÊt." ngêi xem muèn biÕt thªm c¸c th«ng tin kh«ng thÊy trªn mµn h×nh. h·y lÊy h×nh ¶nh lµm chç dùa ®Ó t×m bèi c¶nh , lêi gi¶i thÝch vµ ph©n tÝch phï hîp. lêi b×nh cã vai trß kh¸c nhau: chóng cã thÓ t¹o kh«ng khÝ, t©m tr¹ng; chóng cã thÓ thu hót sù chó ý tíi chi tiÕt mµ m¾t ta bá qua. nhng trªn hÕt, lêi cã thÓ cho ý nghÜa. h·y ®Ó ©m thanh vµ h×nh ¶nh ®a ngêi xem tíi ®Þa ®iÓm, råi dïng lêi chøng minh t¹i sao ngêi xem l¹i ph¶i ®Õn ®Þa ®iÓm ®ã. lêi b×nh ph¶i gióp ngêi xem hiÓu vÊn ®Ò. charles kuralt, mét nhµ b¸o kú cùu cña h·ng cbs, lµ h×nh mÉu cña nhiÒu ngêi cÇm bót. sau ®©y lµ nguyªn t¾c chØ ®¹o cña «ng: "t«i cho r»ng kh«ng bao giê viÕt mét dßng mµ kh«ng biÕt chÝnh x¸c h×nh ¶nh , nªn khi bµi viÕt hoµn thµnh th× Ýt nhÊt c©u chuyÖn ®· ®îc dùng trong ®Çu t«i. h·y viÕt nh÷ng ®iÒu bæ xung vµo nh÷ng kinh nghiÖm cña ngêi xem khi thÊy h×nh ¶nh ®ã, nhng khi b¹n ®ñ can ®¶m gi÷ im lÆng th× h·y ®Ó h×nh ¶nh kÓ c©u chuyÖn. h·y giµnh cho kh¸n gi¶ thêi gian c¶m thÊy ®iÒu g× ®ã." mét trong c¸c nhµ s¶n xuÊt truyÒn h×nh l·o luyÖn trong viÖc khíp h×nh víi lêi lµ bob dotson, nh©n viªn cña h·ng truyÒn h×nh nbc, mü. quan hÖ cña «ng víi h×nh ¶nh ®îc tæng kÕt trong lêi khuyªn díi ®©y: "h·y viÕt h×nh ¶nh tríc." tríc khi bob dotson b¾t ®Çu viÕt, hoÆc h×nh ¶nh hoÆc lêi b×nh, «ng dµnh thêi gian ®Ò ra cam kÕt cña m×nh. §ã lµ mét c¸ch kh¸c ®Ó x¸c ®Þnh träng t©m. dotson x¸c ®Þnh cam kÕt trong chØ mét c©u, thÓ hiÖn ®iÒu t¸c gi¶ muèn kh¸n gi¶ ghi nhí qua phãng sù ®îc xem. dotson nhÊn m¹nh cam kÕt ®ã ph¶i lµ mét c©u trän vÑn, cã chñ ng÷, vÞ ng÷ vµ bæ ng÷. sau råi c©u chuyÖn cña «ng xoay quanh mét cÊu tróc ®¬n gi¶n sau: më ®Çu h×nh ¶nh m¹nh dÉn d¾t vµo c©u chuyÖn . gi÷a ba ®Õn n¨m ®iÓm chÝnh, mçi ®iÓm ®Òu ®îc h×nh ¶nh lµm s¸ng tá. phÇn kÕt mét kÕt thóc m¹nh mÏ ®îc chuÈn bÞ tõ trong c©u chuyÖn. "lµ mét ngêi cÇm bót, h·y nghiªm kh¾c víi b¶n th©n m×nh. kh«ng nãi ®iÒu g× trong bµi viÕt mµ ngêi xem ®· biÕt hay nh÷ng g× mµ h×nh ®· thÓ hiÖn mét c¸ch hïng hån." trong bµi viÕt cña m×nh, dotson thêng dïng nh÷ng c©u ®¬n vµ ng¾n. ¤ng còng thêng dïng c¸c trÝch ®o¹n pháng vÊn ng¾n.

lu ý c¸c h×nh ¶nh m¹nh mét sè h×nh ¶nh (trÎ con chÕt ®ãi, th¬ng vong) m¹nh mÏ ®Õn møc cuèn hót toµn bé sù chó ý cña kh¸n gi¶, mµ hoµn toµn kh«ng cÇn ®Õn lêi gi¶i thÝch. t©m trÝ con ngêi lu«n trë ®i trë l¹i gi÷a lêi nãi vµ h×nh ¶nh. • §õng ®a nhiÒu th«ng tin cô thÓ trªn nh÷ng h×nh ¶nh m¹nh . . . lêi b×nh viÕt ë møc tèi thiÓu vµ chung chung. • dïng nhiÒu h×nh ¶nh chung chung h¬n nÕu b¹n ph¶i truyÒn t¶i khèi lîng th«ng tin lín. nªn tr¸nh dïng c¸c tÝnh tõ trong khi viÕt. nÕu chóng ta kh¶o s¸t (hiÖn trêng) kü lìng, vµ chän tõ chÝnh x¸c h¬n, chóng ta cã thÓ bá qua tÝnh tõ. mét sè phãng viªn ph¶i dïng c¸c tÝnh tõ ch¼ng qua lµ ®Ó h©m nãng bµi viÕt nh¹t nhÏo tÎ ng¾t cña m×nh.

24.sù hïng biÖn cña im lÆng "khã nhÊt lµ nghÖ thuËt t¹o kho¶ng lÆng." (martin bell, bbc) "ngêi xem thêng chó ý tíi c¸c trêng ®o¹n im lÆng h¬n lµ tíi c¸c ®o¹n cã ®èi tho¹i." (edward dymtryk). t¹m ngng (pause) lµ mét trong nh÷ng vò khÝ m¹nh nhÊt cña chóng ta. nhng chóng ta l¹i dïng chóng qu¸ Ýt. t¹m ngng ®Ó: • hiÓu • lµm s¸ng tá • biÓu diÔn (cã mét nguyªn t¾c c¬ b¶n: anh kh«ng thÓ biÓu diÔn nÕu anh kh«ng hÝt thë.) • • •

t¹m ngng (dÊu chÊm, phÈy) cho phÐp b¹n tr×nh bµy bµi viÕt chø kh«ng ph¶i nÝn thë lít nhanh qua nã ®Ó t×m b×nh thë « xy. t¹m ngng gióp chóng ta thÊy nh÷ng n¬i cÇn nhÊn m¹nh. t¹m ngng lµ nh÷ng chç ®îc nhÊn m¹nh: lìng lù tríc hoÆc sau nh÷ng tõ chÝnh. §ã lµ mét c«ng cô thÓ hiÖn m¹nh mÏ.

kh«ng ai hiÓu nhÞp ®i vµ ngng nghØ h¬n c¸c diÔn viªn vµ nh÷ng ngêi thÇy cña hä. patsy rodenburg lµ ngêi híng dÉn luyÖn giäng vµ biÓu diÔn. bµ lµm viÖc ë anh, mü vµ nhµ h¸t stratford festival ë ontario: "t¹m ngng (pause) vµ im lÆng cho tõ ng÷ mét kho¶ng trèng

cÇn thiÕt ®Ó väng l¹i. vµ ý nghÜa cña chóng ë chÝnh trong tiÕng väng ®ã."

t¹o kho¶ng lÆng cã lóc nµo tr¸nh khái ph¶i viÕt kh«ng? h·y hái xem ai lµ ngêi kÓ chuyÖn hay h¬n: • ngêi phãng viªn? • h×nh ¶nh thùc/pháng vÊn? bob dotson cña h·ng truyÒn h×nh nbc biÖn hé cho nh÷ng kho¶ng lÆng nh sau: "thØnh tho¶ng h·y ngõng viÕt vµ ®Ó hai ba gi©y hay nhiÒu hµnh ®éng hÊp dÉn diÔn ra mµ kh«ng cã l¬× thuyÕt minh. §èi víi mét nhµ v¨n, kh«ng g× khã h¬n viÖc t¹o kho¶ng lÆng. §èi víi ngêi xem, ®«i khi kh«ng g× hïng biÖn h¬n kho¶ng lÆng." phãng viªn bbc kate adie b¾t ®Çu phãng sù tõ liªn bang nam t cò nh sau: "§©y lµ srebrenica s¸ng sím nay . . ." sau ®ã chÞ ®Ó kh¸n gi¶ xem 21 gi©y-hÊp thô vµ hiÓu-nçi sî h·i khñng khiÕp cña nh÷ng ngêi phô n÷ vµ trÎ em chen chóc giµnh nhau mét chç trªn ®oµn xe rêi khái thµnh phè ®ang bÞ bao v©y. bµi viÕt tiÕp tôc: "§ãi kh¸t . . . bÖnh tËt . . . th¬ng vong . . . sî bÞ tróng ph¸o vµ bÞ b¾n lÇn n÷a. "c¸c quan chøc liªn hiÖp quèc kh«ng ng¨n c¶n næi nh÷ng ngêi ®ang cè ch¹y khái ®©y." 39 ch÷ trong 39 gi©y. 21 gi©y h×nh ¶nh thùc.

25. v¨n phong "ngêi ta nghÜ r»ng t«i cã thÓ d¹y hä vÒ v¨n phong. nã lµ c¸i g×. cã ®iÒu g× muèn nãi: h·y nãi ra mét c¸ch râ rµng. §ã lµ bÝ quyÕt duy nhÊt cña v¨n phong." (mathew arnold) ph¸t triÓn v¨n phong riªng kh«ng ph¶i lµ chuyÖn lín. b¹n kh«ng cÇn ph¶i lµm g× nhiÒu nhÆn. thùc tÕ, tÊt c¶ ®iÒu b¹n cÇn lµm lµ trung thùc víi b¶n th©n m×nh. cã nghÜa lµ thùc sù quan t©m ®Õn nh÷ng g× b¹n viÕt vµ thùc sù muèn chia sÎ nh÷ng ph¸t hiÖn cña b¹n víi nh÷ng ngêi kh¸c. charles kuralt cña h·ng cbs ®· tæng kÕt nh sau:

" viÕt giái xuÊt ph¸t tõ sù tß mß qu¸ ®çi (consummate) vµ sù quan s¸t tinh tÕ . . . vµ tõ sù ®ång c¶m bÈm sinh víi con ngêi vµ ®iÒu kiÖn cña con ngêi." vµ martn bell, nhµ b¸o kú cùu cña bbc ®· lµm næ ra mét cuéc tranh luËn khi «ng tãm t¾t quan ®iÓm cña m×nh: "trong c«ng viÖc lµm tin tøc, kh«ng ph¶i sù dÝnh lÝu mµ chÝnh sù thê ¬ t¹o ra nh÷ng thãi quen xÊu. lµm b¸o giái lµ lµm b¸o víi sù g¾n bã. kh«ng chØ hiÓu mµ cßn ph¶i quan t©m." john detarsio, mét nhµ b¸o ¶nh ®o¹t gi¶i, thêng gi¶ng d¹y vÒ b¸o h×nh t¹i h·ng truyÒn h×nh cbc. ¤ng ®a ra c«ng thøc 10 ®iÓm trong nghÖ thuËt kÓ chuyÖn - cã v¨n phong. sau ®©y lµ 2 trong sè ®ã: "h·y lµm víi lßng say mª. b¹n h·y g¾n nh÷ng tõ ng÷ ®îc dïng vµo tr¸i tim m×nh. lßng say mª lµ sù kh¸c biÖt gi÷a michael jordan vµ c¸c cÇu thñ cßn l¹i trong gi¶i bãng ræ nhµ nghÒ mü nba. h·y kÓ cho chóng t«i nghe c©u chuyÖn. §ã lµ c«ng viÖc cña c¸c b¹n . . . nhng ®õng quªn t¹o cho chóng t«i mét c¶m gi¸c - h¹nh phóc, ph¸t ®iªn, buån, vui síng, thÝch thó. c¸c b¹n cã thÓ kÓ tÊt c¶ sù thùc, nhng nÕu chóng t«i kh«ng c¶m thÊy g×, th× chóng t«i còng ch¼ng nhí ®iÒu g×." nhng khi c¸c b¹n t×m kiÕm v¨n phong riªng, nh÷ng gîi ý sau ®©y sÏ cã Ých nÕu b¹n: • t×m träng t©m trong nh÷ng suy nghÜ cña b¹n vµ ®Þnh híng ph¸t triÓn (cÊu tróc). • viÕt s¹ch vµ ®¬n gi¶n - kh«ng rêm rµ. • lo¹i bá c¸c c©u nãi rËp khu«n, biÖt ng÷ vµ c¸c côm tõ quen thuéc. • nhÊn m¹nh b»ng c¸c ®éng tõ chø kh«ng dïng tÝnh tõ. • th gi·n; cëi bá nghi thøc. • nghÜ tíi mét ngêi b¹n - nghÜ c¸ch chia sÎ víi anh ta, chø kh«ng b¶o. • viÕt cho tai nghe. thö nãi ra nh÷ng tõ ng÷ tõ miÖng b¹n tríc khi viÕt chóng ra giÊy. tríc tiªn, h·y tiÕn hµnh thö nghiÖm "t«i cã nãi ®iÒu nµy víi b¹n bÌ kh«ng?". trong mét líp häc, mét phãng viªn (rÊt cã kinh nghiÖm) ®îc yªu cÇu viÕt mét bµi ng¾n. råi ngêi ta hái anh ta cã dïng nh÷ng lêi lÏ nh anh ®· viÕt khi nãi víi ai ®ã mµ anh ta yªu mÕn kh«ng. c©u tr¶ lêi cña anh ta lµ "tÊt nhiªn lµ kh«ng .. ." nÕu chóng ta kh«ng muèn nãi ®iÒu g× víi mét ngêi b¹n th× ®õng nãi ®iÒu ®ã víi ngêi xem.

26. tÇm quan träng cña viÖc viÕt l¹i

"kh«ng cã viÕt hay mµ chØ cã viÕt l¹i hay." (mark twain-nhµ v¨n anh) ng¾n gän vµ râ rµng lµ nh÷ng gi¶i thëng khã. tÊt nhiªn, chóng ta may m¾n nÕu b¶n th¶o ®Çu tiªn kh«ng cÇn ph¶i söa ®æi. hÇu hÕt c¸c nhµ v¨n ®Òu thõa nhËn r»ng b¶n th¶o ®Çu tiªn chØ lµ ®iÓm trung chuyÓn trong mét cuéc hµnh tr×nh 3 giai ®o¹n. 55.tríc khi viÕt §©y lµ giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch sèng cßn. x¸c ®Þnh träng t©m vµ kÕt cÊu. sÏ dÔ dµng h¬n nhiÒu nÕu c©u chuyÖn ®· ®îc x¸c ®Þnh, c¸c ý nghÜ ®îc ghÐp nèi vµ ®Ò c¬ng ®· ®îc x©y dùng. 56.viÕt bµi viÕt ra c¸c tõ ng÷. thö nghiÖm chóng. §èi víi c¸c nhµ ph¸t thanh truyÒn h×nh, kiÓm tra xem c¸c tõ ®äc lªn cïng víi nhau cã ®îc kh«ng. chóng cã tr«i ch¶y hay va nhau kªu chãi tai? 57.viÕt l¹i §©y lµ qu¸ tr×nh trau chuèt. chóng ta xem xÐt cÈn thËn c¸c tõ ng÷ ®îc dïng. tõ ®ã cã chÝnh x¸c kh«ng? nã cã ph¶i lµ tõ m¹nh nhÊt cho môc ®Ých ®ã cha? tõ ®ã thùc sù cã hiÖu qu¶ trong c©u cha?

27. kÕt nèi víi kh¸n gi¶ "c¸ch duy nhÊt ®Ó cã c¶m gi¸c tõ chiÕc v« tuyÕn nhµ b¹n lµ b¹n ch¹m vµo nã khi tay ít." (larry gelbart). danh s¸ch c¸c sù kiÖn b¶n th©n nã ch¼ng cã mÊy ý nghÜa chóng ta ph¶i liªn hÖ chóng víi kinh nghiÖm cña ngêi xem ®Ó hä hiÓu. §Ó ngêi xem kÕt nèi víi c©u chuyÖn, hä cÇn cã ý thøc chia sÎ kinh nghiÖm. c¸c sù kiÖn kh«ng t¸c ®éng ®Õn con ngêi cho ®Õn khi hä cã thÓ diÔn gi¶i chóng vµ liªn hÖ chóng víi kinh nghiÖm c¸ nh©n. • ma 150mm mét ®ªm lµ mét sù kiÖn. • níc ®æ µo µo vµo nhµ vµ ph¸ háng nh÷ng tÊm th¶m vµ ®å gç trÞ gi¸ hµng ngµn ®« la lµ mét kinh nghiÖm chóng ta cã thÓ liªn hÖ. nhiÒu tin bµi truyÒn h×nh kh«ng t¸c ®éng ®Õn chóng ta

vµ

kh«ng lµm cho chóng ta ph¶i ®¸p l¹i v× chóng xa vêi, bÞ bít xÐn. chóng ®a ®Õn cho chóng ta nh÷ng sù thËt nhng kh«ng l«i kÐo sù chó ý cña chóng ta. • truyÒn h×nh cã kh¶ n¨ng cho ngêi xem c¶m gi¸c lµ hä cã mÆt ë ®ã, hä ®îc tr¶i qua sù kiÖn ®ã. • chóng ta rÊt thêng xuyªn phñ nhËn kh¶ n¨ng ®ã. c¸ch chóng ta tr×nh bµy, viÕt vµ ®äc c©u chuyÖn, trªn thùc tÕ, ®· lµm ngêi xem xa l¸nh nh÷ng sù kiÖn x¶y ra. • chóng ta lµm tin theo c«ng thøc vµ ®«i khi tÊt c¶ c¸c tin bµi nghe na n¸ nh nhau. §õng ng¹i lµm ngêi xem ng¹c nhiªn víi c¸c dïng tõ cña b¹n - gièng nh bob dotson ®· lµm víi c©u sau trong phãng sù cña anh:"b¹n cã thÓ ngöi thÊy ®êng ®i cña b·o tríc khi tr«ng thÊy nã." ray farkas ®· giµnh nhiÒu gi¶i thëng quèc tÕ vÒ v¨n phong kÓ chuyÖn. ¤ng lo r»ng truyÒn h×nh ®ang thÊt b¹i trong viÖc truyÒn t¶i c¶m xóc vµ bèi c¶nh - mét mÆt v« cïng m¹nh cña ph¬ng tiÖn truyÒn th«ng nµy. "nã trë thµnh 1 c«ng thøc: réng, trung, cËn, c¶nh quay ngËp lôt tõ m¸y bay trùc th¨ng, zoom vµo bµ mÑ ®ang khãc. b¸m chÆt nh÷ng con sè vµ sù minh ho¹ mµ quªn ®i nh÷ng h×nh ¶nh cïng cuéc sèng trong nã." ray farkas ®· ph¸t triÓn lËp luËn nµy t¹i mét líp häc ë oklahoma, mü n¨m 1977 do hiÖp héi b¸o ¶nh quèc gia nppa tæ chøc. "chóng ta cÇn ®Æt lßng tin vµo kh¸n gi¶, ®õng chiÕu cè hä. chóng ta thuyÕt phôc lµm hä ngÈn ng¬, råi th«ng tin khiÕn hä ®øng tim. beethoven vµ ban nh¹c beegees vµ brinkley cho ngßi xem c¬ héi ®îc tëng tîng. cßn chóng ta ch¼ng hÒ ®Æt lßng tin vµo hä. "chóng ta b¶o hä mäi thø - v©ng, mäi thø. nhng chóng ta kh«ng bao giê ®Ó hä nghe thÊy, c¶m thÊy. chóng ta vÉn sî kho¶ng trèng, sî sù im lÆng, sî tiÕng sét so¹t cña tê giÊy vµ tiÕng ®éng nÒn cña c¨n phßng. "chóng ta sî nh÷ng h×nh ¶nh buéc ta ph¶i nh×n, ph¶i nheo m¾t vµ nãi : t«i cã thÊy nh÷ng g× t«i cho lµ t«i ®· nh×n thÊy, cã nghe thÊy nh÷ng g× t«i nghÜ lµ t«i ®· nghe thÊy? chóng ta sèng trong sù sî h·i r»ng chóng ta ®· bá sãt lêi nãi cña «ng thÞ trëng , cña oj *.vµ kÕt qu¶ lµ chóng ta ®¸nh mÊt c¸i mµ truyÒn h×nh vµ chØ cã truyÒn h×nh míi cã thÓ truyÒn t¶i: ®ã lµ c¶m gi¸c , lµ c¶m xóc vµ cuèi cïng, lµ sù hiÓu biÕt - chØ cã truyÒn h×nh míi ®a chóng ta ®Õn n¬i mµ tõ ng÷ kh«ng thÓ nµo lµm ®îc." (* o.j. simpson-cÇu thñ bãng chµy næi tiÕng cña mü- bÞ buéc téi giÕt vî, nhng sau ®ã ®îc tha bæng v× kh«ng ®ñ b»ng chøng. ngêi dÞch.)

28. hiÖu ®Ýnh b¹n ®õng sî bµi b¹n bÞ hiÖu ®Ýnh (duyÖt bµi). hÇu nh phãng viªn nµo còng ph¶i nh vËy, ngay c¶ ë h·ng truyÒn h×nh cbc vµ c¸c ®µi truyÒn h×nh ë mü. §©y lµ mét c«ng viÖc mang tÝnh x©y dùng, vµ sau hiÖu ®Ýnh, bµi cña b¹n sÏ hay h¬n , giµnh mét chç lý tëng h¬n trong ch¬ng tr×nh. mét vµi gîi ý nhá ®Ó c«ng viÖc hiÖu ®Ýnh kh«ng "®au ®ín": • chuÈn bÞ s½n lêi dÉn nh¸p (nÕu b¹n kh«ng cã hä sÏ b¾t b¹n nhåi nhiÒu thø h¬n vµo ch¬ng tr×nh cña b¹n.) • §õng tá ra ta lµ chñ nh©n; c©u chuyÖn cha xong vµ vÉn cã thÓ viÕt hay h¬n. • §õng c¶m thÊy bÞ xóc ph¹m: cã thÓ vÉn cÇn thay ®æi ®Ó phï hîp víi v¨n phong cña §µi. • §a nguyªn v¨n c¸c trÝch ®o¹n pháng vÊn. • §¸nh dÊu râ rµng nh÷ng chç cã tiÕng ®éng tù nhiªn tèt. • mang theo nh÷ng ghi chÐp cña b¹n. • cè g¾ng ®a ngêi hiÖu ®Ýnh vµo phßng dùng ®Ó xem/nghe t¹i sao l¹i cÇn bá ®i nh÷ng tõ ng÷ bÞ thªm vµo.

29. c¸ch ®äc tin bµi "khi viÕt cho ph¸t thanh, truyÒn h×nh, b¹n viÕt ®Ó nãi víi ngêi nghe, chø kh«ng ph¶i ®äc cho hä." (brad wooodward, viÕt tin cho ph¸t thanh, 1986) "ngêi xem thêng quen víi hai thø: ®äc ng«n ng÷ viÕt vµ nghe ng«n ng÷ nãi. nhng ngêi xem kh«ng quen nghe phãng viªn nãi ng«n ng÷ viÕt. thÕ nhng ®ã l¹i lµ c¸i chuÈn mµ chóng ta rÊt thêng gÆp trong b¸o nãi." (james bamber, §µi ph¸t thanh canada. kho¸ häc vÒ c¸ch kÓ chuyÖn t¹i montreal, n¨m 1991) lêi b×nh ®îc nãi ra nh thÕ nµo còng quan träng nh nãi c¸i g×. khi b¹n vµo phßng ®äc hay phßng dùng, h·y tëng tîng xem b¹n sÏ tr×nh diÔn bµi viÕt cña b¹n nh thÕ nµo. v©ng, ®óng lµ vËy vµ ph¶i lµ mét mµn tr×nh diÔn. ai còng cã thÓ ®äc to nh÷ng trang in. ë ®©y ®ßi hái mét tµi n¨ng hiÕm cã ®Ó thÊm nhuÇn ý nghÜa vµ cÊu tróc cña nh÷ng c©u nãi vµ tr×nh bµy mét c¸ch sinh ®éng cho ngêi nghe. nã ®îc truyÒn ®¹t nh thÓ chia sÎ ý nghÜ víi hä, h¬n lµ ®äc lªn nh÷ng lêi b×nh ®ã. mµn biÓu diÔn b¾t ®Çu ngay tõ khi ngãn tay b¹n ®¸nh nh÷ng tõ ®Çu tiªn. cho nªn h·y tËp cho m×nh thãi quen ®äc to nh÷ng lêi mµ b¹n nghÜ vµ viÕt. phßng tin kh«ng thÓ gièng nh phßng ®äc trong c¸c

th viÖn c«ng céng . c¸c phãng viªn nãi hä kh«ng muèn lµm phiÒn c¸c ®ång nghiÖp khi ph¶i thö ®äc to nh÷ng tõ viÕt ra. hay cã thÓ lµ hä h¬i nhót nh¸t. nhng cã lÏ lµ rå d¹i nÕu ®îi ®Õn khi ®Ìn ®á ®îc bËt lªn, giê lªn h×nh ®· ®Õn, vµ ngêi dùng b¨ng bùc m×nh ph¸t hiÖn thÊy lêi b×nh ®äc kh«ng tr«i ch¶y nh b¹n nghÜ. joe schlesinger cña h·ng truyÒn h×nh cbc lµ mét vÝ dô ®iÓn h×nh cña viÖc tËp ®äc tríc nh÷ng tin bµi cña m×nh. vµ ngêi ta thêng b×nh luËn vÒ phong c¸ch truyÒn ®¹t th th¸i cña «ng. mét vµi ®iÓm lu ý khi tr×nh diÔn tin bµi: • lu«n nhÊn m¹nh nh÷ng th«ng tin míi. • hÝt thë ë cuèi mçi c©u. • kh«ng chØ ®äc tr¬n tru mµ h·y t×m c¶m xóc vµ ý nghÜa. §¸nh dÊu nh÷ng ®o¹n cÇn nhÊn m¹nh trong v¨n b¶n .

30. §Æc quyÒn cña ngêi viÕt • • • • • • • • • • • • • •

dïng ®éng tõ ë thÓ chñ ®éng cho bµi viÕt m¹nh mÏ (vµ ng¾n h¬n). tr¸nh t×nh tr¹ng thõa th·i tõ/côm tõ: 20% sè tõ trong vµi bµi viÕt kh«ng ®¸ng gi÷. nãi chung, viÕt c©u ng¾n (nhí ngìng 20 tõ trong mét c©u: (lêi khuyªn nµy ¸p dông víi c¸ch viÕt b»ng tiÕng anh! cßn tiÕng viÖt??ngêi dÞch). §éc ®¸o. c©u nãi rËp khu«n = ®å cò; clichÐ = second hand) c¸c tõ ng÷ cã tr«i ch¶y kh«ng? lêi bµi viÕt cã thÓ ®äc to ®îc kh«ng? viÕt khÈu ng÷, kh«ng viÕt v¨n viÕt. khi viÕt, lu ý c¸c ®o¹n ngng nghØ (pauses) -gióp ngêi xem hiÓu c©u chuyÖn. kh«ng dïng biÖt ng÷ (ph¬ng ng÷). tr×nh bµy c¸c ý ®¬n gi¶n. viÕt c©u ng¾n. t¹o tÇng, líp th«ng tin. c¸c ý nghÜ tiÕn triÓn l« gÝc. kÓ chi tiÕt t¹o ¶nh hëng, kÕt cÊu. v¨n phong phï hîp/t¹o dùng t©m tr¹ng/kh«ng khÝ b¶n tin. kh«ng ®¶o trËt tù cña tõ: g©y khã hiÓu.

b¶n liÖt kª(checklist) • cã c¶m thÊy thÝch hîp kh«ng? • cã dÔ ®äc kh«ng? • nghe cã thÝch hîp kh«ng?

• • • • • •

c¸c ®éng tõ ®· ®ñ m¹nh cha? c©u nh×n chung ®· ng¾n cha? cã tõ nµo thõa kh«ng? cã ®ñ dÊu chÊm vµ phÈy cha? cã thÓ bá ®i chç (phÇn) nµo? t«i hiÓu råi, nhng cßn ngêi xem chØ nghe/xem c©u chuyÖn lÇn ®Çu vµ mét lÇn duy nhÊt th× sao nhØ?

31. c«ng viÖc cÇn lµm lóc rçi r·i • • • • •

tr¶ l¹i c¸c tµi liÖu ®· mîn. göi b¨ng ch¬ng tr×nh ( copy of tape) mµ b¹n ®· høa víi c¬ së. ghi tªn vµ sè diÖn tho¹i trong sæ liªn l¹c víi c¬ së. cÊt gi÷ ghi chÐp cña m×nh cÈn thËn ®Ó cã dÞp dïng ®Õn. gi÷ c¸c mèi liªn hÖ - c©u chuyÖn tiÕp theo cã thÓ cßn hay h¬n.

32. t¸c gi¶ neil everton lµ ®¹o diÔn (producer) thêi sù truyÒn h×nh tõng lµm viÖc t¹i §«ng nam ¸, afganixtan, ch©u phi vµ b¨ng-la-®Ðt. trong thêi gian x¶y ra chiÕn tranh vïng vÞnh,«ng ®· cã mÆt t¹i i r¾c, i xraen vµ giãoc-®an -ni, vµ ®· nhiÒu lÇn tíi liªn x«; mét trong nh÷ng lÇn ®ã, «ng ®· ®a tin vÒ cuéc ®¶o chÝnh lËt ®æ goãc-ba-chèp. ¤ng b¾t ®Çu häc nghÒ lµm b¸o víi t c¸ch lµ phãng viªn c¸c tê b¸o tuÇn vµ b¸o buæi tèi ë anh. ¤ng lµm phãng viªn cña h·ng bbc t¹i mét ®µi ph¸t thanh ®Þa ph¬ng, vµ sau ®ã lµm ®¹o diÔn ph¸t thanh. sau 3 n¨m lµm biªn tËp b¶n tin thêi sù cña ®µi ph¸t thanh, «ng chuyÓn sang lµm truyÒn h×nh - ®Çu tiªn lµm chuyªn ®Ò vµ sau sang lµm tin. hiÖn nay, «ng lµm c«ng t¸c t vÊn vµ gi¶ng d¹y vÒ truyÒn h×nh vµ ph¸t thanh vµ nhµ b¸o tù do ë nova scotia, ca-na-®a. ¤ng chó träng vµo viÖc d¹y viÕt tin tøc vµ s¶n xuÊt video. ¤ng còng gióp h·ng cbs ph¸t triÓn c¸c ch¬ng tr×nh ®µo t¹o ®a n¨ng vµ «ng cßn lµ gi¶ng viªn cao cÊp cña ban ®µo t¹o b¸o chÝ cña h·ng bbc. ¤ng lµm viÖc cho h·ng cbc ë ca-na-®a, bbc vµ quü reuters ë v¬ng quèc anh.

33. phô lôc i. * (* phÇn phô lôc lµ ghi chÐp t¹i líp häc kü thuËt truyÒn h×nh do quü reuters tæ chøc t¹i hµ néi, 19 - 23/11/2001. ngêi dÞch.)

viÕt lêi dÉn- writing intros 58.summary (brief): tãm t¾t (ng¾n) 59.preparation : chuÈn bÞ cho ngêi nghe: (background) 60.context(sometimes):bèi c¶nh(thØnh tho¶ng) 61.tease: gîi më khiÕn ngêi nghe muèn biÕt thªm. 62.sell: thuyÕt phôc ngêi xem bµi cña b¹n ®¸ng xem. 63.link: nèi c¸c phÇn cña mét ch¬ng tr×nh thêi sù dµi. 7. accommodation: ®iÒu chØnh, thÝch nghi (con sè, d÷ liÖu. . . cã thÓ thay ®æi). x¸c §Þnh träng t¢m c¢u chuyÖn (focus) träng t©m f¶i tr¶ lêi ®îc c¸c c©u hái: 1.ai? who? 2. lµm g×? what? 3. t¹i sao? why? kh«ng nªn cã qu¸ nhiÒu träng t©m(focus) trong 1 c©u chuyÖn.

phô lôc ii. dùng "dùng lµ c«ng viÖc s¸ng t¹o nhÊt trong s¶n xuÊt truyÒn h×nh." (bart noonan, líp kü thuËt truyÒn h×nh cña reuters, hµ néi, 19 23/11/2001) cã ba ph¬ng ph¸p dùng: 64.say dog, see dog.(®äc tríc, dùng sau) 65.see dog, say dog. (dùng tríc, ®äc sau) 66.brick by brick. (dùng lÇn lît theo l«-gic cña c©u chuyÖn kÓ b»ng h×nh ¶nh.) "dùng ®îc ®Þnh nghÜa ®¬n gi¶n lµ qu¸ tr×nh chän läc, s¾p xÕp, ®Þnh thêi gian vµ tr×nh bµy." chän läc • h×nh ¶nh "biÕt nãi", ©m thanh. • thêi sù • trêng ®o¹n • pháng vÊn m¹nh s¾p xÕp • tr×nh tù l«-gic • më bµi m¹nh • th©n bµi cã ý nghÜa

• §Þnh • •

kÕt Ên tîng thêi gian (timing) t¹o nhÞp phï hîp cho c©u chuyÖn §iÒu chØnh h×nh ¶nh vµ ©m thanh ®Ó t¹o ¶nh hëng tèi ®a. • gi÷ ®é dµi thÝch hîp cho h×nh ¶nh, ©m thanh vµ pháng vÊn trªn mµn h×nh. tr×nh bµy • h×nh ¶nh vµ ©m thanh hiÖu qu¶ vÒ mÆt "c¬ häc" (kh«ng nh¶y h×nh, v.v. . .) • tiÕng vµ h×nh kh«ng ®èi chäi nhau. • t¹m ngng(pauses) ®Ó ngêi xem hiÓu

chuÈn bÞ tríc khi dùng • • • • • • •

b¨ng, hép ®· d¸n nh·n danh môc c¶nh ®· ghi m· thêi gian tc t liÖu §å ho¹, ©m nh¹c n¾m ®îc c©u chuyÖn sè lÇn lªn b¶ng ch÷ trao ®æi träng t©m c©u chuyÖn víi ngêi dùng.

"méi khi dùng hai h×nh ¶nh víi nhau, ta t¹o ra trong t©m trÝ ngêi xem mét h×nh ¶nh thø ba ." "dùng tèt cã thÓ cøu mét thíc phim xÊu nhng dùng dë sÏ lµm háng nh÷ng thíc phim tuyÖt vêi." (tôc ng÷ cæ).

khi dùng h×nh, kh«ng: • • • • • • • • • •

dïng h×nh xÊu dïng c¶nh ®Öm v« nghÜa dïng c¸c c¶nh kh«ng gióp c©u chuyÖn tiÕn triÓn. dïng c¸c c¶nh m« t¶ qu¸ tr×nh("process shots")khi b¹n cã thÓ kÓ c©u chuyÖn. dùng theo sè (gi©y) chän c¶nh t×nh cê, h·y lÊy phÇn tinh tuý cña c¶nh. dùng nhÈy h×nh c¾t vµo & ra chuyÓn ®éng cña m¸y c¨t tríc lóc hµnh ®éng kÕt thóc. dùng c¶nh m¸y lÊy l¹i khu«n h×nh.

khi dùng tiÕng (©m thanh), kh«ng:

• dïng ©m thanh kÐm chÊt lîng. • §Ó c¸c kªnh tiÕng im lÆng. • ®Ó ©m thanh tù nhiªn to h¬n lêi b×nh. • ®Ó møc ©m thanh dao ®éng hçn lo¹n. • kÝch tiÕng nÒn (ambient sound). • dùng ©m thanh vµo ra ®ét ngét. (cÇn vuèt tiÕng vµo, ra) lÊp ®Çy tin bµi b»ng lêi b×nh, h·y ngng nghØ (pause)

muèn cã tiÕt tÊu nhanh, ta dùng: • • • • • •

chuyÓn ®éng vµo khu«n h×nh chuyÓn ®éng ra khái khu«n h×nh chuyÓn ®éng trong khu«n h×nh víi tiÕng ®éng tù nhiªn ng¾n, s¾c ë ®Çu vµ cuèi c¶nh. nhÞp cña ©m thanh tù nhiªn vµ c¾t h×nh theo ©m thanh. c¶nh ng¾n.

muèn cã tiÕt tÊu chËm, ta dùng: •

trø¬c lóc b¾t ®Çu hµnh®éng (rÊt hiÖu qu¶ khi chuyÓn c¶nh.) • sau lóc hµnh ®éng hoµn thµnh. (kh«ng c¾t tríc lóc hµnh ®éng hoµn thµnh) • c¶nh kh«ng cã chuyÓn®éng .(pause- t¹m ngng ®Ó ngêi xem hiÓu.) c¸c c¶nh dµi.