Shpirti I Islamit - Muhammed Asad

Shpirti i Islamit

MUHAMMED ASAD

Organizata kulturore: Rinia e Së Ardhmes - Future’s Youth

Tirana - Albania, 2005

Muhammed ASAD

Titulli i librit në anglisht: The Spirit of Islam ISBN 99927-917-1-3 Përktheu nga anglishtja: Ermal BEGA Redaktor gjuhësor: Muhamed ELIFI Radhitja kompjuterike: Ermal BEGA Kopertina: R.E.S.A Faqosja: Ilir HOTI Botimi i parë anglisht, 1979/1399 H Botimi i dytë anglisht, 1980/1400 H Rishtypur në anglisht, 1984 Botimi i parë në shqip, Tiranë 2005 © Organizata kulturore "Rinia e së Ardhmes", Tiranë 2005 Shtypur në Shqipëri - Printed in Albania

2

Shpirti i Islamit

Parathë Parathënia e Botimit të të Ri Ne ndiejmë një kënaqësi të madhe në sjelljen e një botimi të ri të kësaj broshure në vështrimin e kërkimit të vazhdueshëm të përpjekjeve të shkurtra mbi aspekte të ndryshme të Islamit. Kjo broshurë është botuar për herë të parë katër vite më parë (1979) nga Këshilli Islam i Evropës, i marrë nga një libër mbi Islamin – Islami: Kuptimi dhe Mesazhi i tij, i botuar nga vëllai Khushid Ahmed, tani kryetar i Fondacionit Musliman. Përmasa e tij e përshtatshme e bëri atë një shtesë jashtëzakonisht të nevojshme në rritjen e literaturës mbi Islamin, duke e pajisur lexuesin e zënë modern me një trajtim të dobishëm në një aspekt të veçantë të Islamit në stilin e qartë dhe bindës të një autori të mirënjohur. Meqenëse botimi i parë përfundoi së shituri, dhe meqenëse ne vazhduam të presim interesime dhe kërkesa nga vende të ndryshme, ne vendosëm të publikojmë një botim të dytë. Zhvillimet e fundit në skenën botërore kanë nënvizuar rëndësinë vendimtare të Islamit në territoret strategjike jetësore. Ne duhet të nënvizojmë ashpër nevojën e vërtetë për 3

Muhammed ASAD

informacion më të plotë rreth asaj se: çfarë ka më shumë rëndësi është ajo se informacioni i siguruar duhet të jetë njëkohësisht i saktë dhe objektiv, duke e paraqitur Islamin ashtu siç është në të vërtetë. Asgjë më e paktë mund të krijojë respekt dhe mirëkuptim të ndërsjellë ndërmjet muslimanëve dhe jo-muslimanëve, aq mirë sa të ripërtëriturit e ndërgjegjësimit të vetë muslimanëve. Ne besojmë se këto broshura dhe të njëjta me to kontribuojnë së tepërmi në këtë drejtim. Ne i lutemi Allahut që të bekojë përpjekjet tona me mëshirën dhe pëlqimin e Tij.

Islamic Foundation (Fondacioni Islam) Leicester 18 Tetor 1979 25 Dhulkade 1399

4

KHURRAM JAN MURAD Drejtor i Përgjithshëm

Shpirti i Islamit

Shpirti i Islamit* Muhamed Asad

NJË nga parullat më karakteristike të epokës së sotme është "pushtimi i hapësirës." Mënyrat e komunikimit të cilat janë zhvilluar, janë shumë larg përtej ëndrrave të gjeneratave të mëparshme; dhe këto mënyra të reja kanë vënë në lëvizje një transformim shumë më të shpejtë dhe më të gjerë të mallrave sesa kurrë më parë në historinë e njerëzimit. Rezultati i këtij zhvillimi është një ndërvarësi ekonomike e kombeve. Asnjë komb ose grup i vetëm, sot, nuk është në gjendje që të qëndrojë larg nga pjesa tjetër e botës. Zhvillimi ekonomik ka pushuar së qeni lokal. Karakteri i tij Ky kapitull është marrë nga libri i Muhammed Asad “Islami në Udhëkryq”, Lahore: Arafat Publications, 1969, fq. 7-31.

*

5

Muhammed ASAD

është bërë botëror. Ai nuk i merr parasysh, të paktën në prirjet e tij, kufijtë politikë dhe distancat gjeografike. Ajo mbahet vetë - dhe kjo mbase është shumë më e rëndësishme sesa ana tërësisht materiale e problemit – nevoja gjithnjë e në rritje e një transportimi jo vetëm të mallrave por gjithashtu edhe të mendimeve dhe vlerave kulturore. Por ndonëse këto dy forca, ekonomike dhe kulturore, shpesh shkojnë së bashku, ka një dallim në rregullat dinamike të tyre. Ligjet themelore të ekonomisë kërkojnë që shkëmbimi i mallrave mes vendeve të jetë i ndërsjellë, kjo do të thotë që asnjë vend nuk mund të veprojë vetëm si blerës ndërsa vendi tjetër është gjithmonë shitës në përgjithësi, secili prej tyre duhet të luajë të dyja rolet njëkohësisht, duke dhënë dhe duke marrë nga njëri - tjetri, drejtpërdrejt ose nëpërmjet mjeteve të aktorëve të tjerë në luftën e forcave ekonomike. Por në fushën kulturore ky rregull i hekurt i shkëmbimit nuk është i nevojshëm, të paktën jo gjithmonë i dukshëm, që do të thotë se shndërrimi i ideve dhe ndikimeve kulturore nuk është domosdoshmërisht i bazuar në parimet e dhënies dhe të marrjes. Ajo gjendet në natyrën njerëzore, duke bërë që kombet dhe civilizimet të cilat janë më të fortë politikisht dhe ekonomikisht ushtrojnë një ndikim të fortë mbi komunitetet e dobëta ose më pak aktive dhe ndikon tek ata në 6

Shpirti i Islamit

sferat intelektuale dhe sociale pa qenë të ndikuar vetë. E tillë është situata sot në lidhje me marrëdhëniet ndërmjet perëndimit dhe botës islame. Nga pikëpamja e vëzhgimeve historike, ndikimi i njëanshëm i të fortit, të cilin civilizimi perëndimor në kohët e sotme po e ushtron në botën islame nuk është aspak i befasishëm, sepse ai është rezultat i një procesi të gjatë historik për të cilin ekzistojnë ngjashmëri të ndryshme diku gjetkë. Për ne, ata nuk janë vetëm spektatorë të interesuar, por janë aktorë të vërtetë në këtë dramë; për ne ata të cilët na konsiderojnë si pasuesit e profetit Muhamed (paqja e Zotit qoftë mbi të), janë në realitet nismëtarët e problemit. Ne besojmë se Islami, ndryshe nga besimet e tjera, në realitet nuk është vetëm një pozicion shpirtëror i mendjes, i përshtatshëm për rregullime të ndryshme kulturore, por është një orbitë e pavarur e kulturës dhe një sistem social i veçorive të përcaktuara qartë. Në kohën që, si në rastin e sotëm, një civilizim i huaj i zgjeron rrezatimet e tij brenda në mesin tonë dhe shkakton disa ndryshime në organizimin tonë kulturor, ne jemi të kufizuar që ta bëjmë atë të pastër në veten tonë, edhe nëse ai ndikim i huaj shtrihet në drejtimin e mundësive tona kulturore ose kundër tyre, edhe 7

Muhammed ASAD

nëse ai vepron si një serum nxitës në trupin e kulturës islame, ose si një helm. Një përgjigje për këtë pyetje mund të gjendet vetëm nëpërmjet analizës. Ne duhet të zbulojmë forcat motivuese të të dy civilizimeve - asaj islame dhe asaj të perëndimit modern - dhe pastaj të studiojmë se sa larg është i mundur një bashkëpunim mes tyre. Dhe meqenëse civilizimi islam në thelb është fetar, ne duhet, para së gjithash, të përpiqemi që të përcaktojmë rolin e përgjithshëm të fesë në jetën njerëzore.

Feja dhe Jeta Njerëzore Ajo që ne e quajmë "qëndrimi fetar" është në realitet një rezultat i formimit mendor dhe biologjik të njeriut. Njeriu është i paaftë që t’i shpjegojë vetes së tij misterin e jetës, misterin e lindjes dhe të vdekjes, misterin e përjetësisë dhe jetës së përtejme. Arsyetimi i tij ndalon përpara mureve të pathyeshme. Prandaj ai mund të bëjë vetëm dy gjëra. E para është që duhet t’i dorëzohet të gjitha përpjekjeve të të kuptuarit të jetës si një tërësi. Në këtë rast njeriu do të mbështetet vetëm në dëshminë e eksperiencave të jashtme dhe do të kufizojë rezultatet e tij në sferën e tyre. Pra, ai do të jetë i aftë që të kuptojë fragmentet e vetme të jetës, të cilat mund të rriten 8

Shpirti i Islamit

në numër dhe qartësi aq shpejt ose aq ngadalë sa njohuria njerëzore e zmadhimit të Natyrës, por duhet, megjithatë, të qëndrojnë gjithmonë vetëm fragmente - zotërimi i vetë tërësisë duke mbetur përtej pajisjeve metodike të arsyes njerëzore. Kjo është mënyra se si ecin shkencat natyrale. Mundësia tjetër - e cila mund të ekzistojë shumë mirë krahpërkrah me atë shkencore – është rruga e fesë. Ajo e udhëheq njeriun, me një mënyrë të brendshme, kryesisht intuitive, të provuar, në pranimin e një shpjegimi unik të jetës, zakonisht në supozimin se ekziston një Fuqi Krijuese supreme e cila sundon Universin sipas disa planeve të paramenduara para dhe pas të kuptuarit njerëzor. Sikurse sapo u tha, ky mendim nuk e pengon domosdoshmërisht njeriun nga një shqyrtim i fakteve dhe fragmenteve të tilla të jetës sikurse përpjekja e vetë atyre për vrojtime të jashtme; nuk ka armiqësi të qenësishme midis kuptimit të jashtëm (shkencor) dhe atij të brendshëm (fetar). Por kjo e fundit është, në fakt, mundësia e vetme teorike për të shprehur me fjalë të gjithë jetën si një harmoni të fuqisë esenciale dhe shtytëse, me fjalë të shkurtra, të rregulluar siç duhet, si një tërësi e harmonishme. Termi "harmoni", ndonëse i keqpërdorur kaq tmerrësisht, është shumë i rëndësishëm në këtë marrëdhënie, sepse ai 9

Muhammed ASAD

nënkupton një qëndrim përkatës në vetë njeriun. Njeriu fetar e di se çfarëdo që t’i ndodhë atij dhe brenda tij, nuk mund të jetë kurrë përfundimi i një loje të verbuar të forcave pa vetëdije dhe pa qëllim; ai e beson atë që të jetë rezultat i vullnetit të vetëdijshëm të Zotit të vetëm, dhe, si pasojë, të bashkuara organikisht me një plan universal. Në këtë mënyrë njeriu ka mundësi që të zgjidhë antagonizmin e hidhur mes Unit njerëzor dhe botës objektive të fakteve dhe shfaqjeve të asaj që është quajtur Natyrë. Qenia njerëzore, me gjithë mekanizmin e ndërlikuar të shpirtit të saj, me të gjitha dëshirat dhe frikën e saj, ndjenjat e saj dhe paqartësitë e saj të rrezikshme, e shikon veten e saj si të paraqitur nga një Natyrë në të cilën bujaria dhe mizoria, rreziku dhe siguria janë të përziera në një vepër të mrekullueshme, në mënyrë të pashpjegueshme dhe me sa shihet në kufij tërësisht të ndryshëm nga sistemet dhe struktura e mendjes njerëzore. Asnjëherë nuk ka pasur filozofi tërësisht intelektuale ose shkencë eksperimentale që të jetë e aftë të zgjidhë këtë konflikt. Kjo është pikërisht ajo pikë ku ndërhyn feja. Në dritën e perceptimit dhe përvojës fetare, njeriu, Uni i druajtur dhe heshtja, me Natyrë siç duket të papërgjegjshme janë shtyrë brenda një marrëdhënieje të harmonisë shpirtërore; sepse që 10

Shpirti i Islamit

të dyja, vetëdija individuale e njeriut dhe Natyra që e rrethon atë dhe që ndodhet brenda tij, nuk janë asgjë por të bashkërenditura, edhe pse të ndryshme, që tregojnë paraqitjet e një dhe të së njëjtës Dëshirë Krijuese. Dobia e pafundme që feja në këtë mënyrë i jep njeriut është realizimi që ai është, dhe nuk mund të ndërpritet kurrë, një element i planifikuar mirë në lëvizjen e përjetshme të Krijimit: një pjesë e përcaktuar në organizmin e pafund të fatit të Universit. Përfundimi psikologjik i këtij projekti është një ndjenjë e thellë e sigurisë shpirtërore - që drejtpeshon ndërmjet shpresave dhe frikës të cilat e dallojnë njeriun pozitiv fetar, çfarëdo qoftë feja e tij, nga mosbesimtarët.

Nënshtrimi Islam Kjo pikëpamje themelore është e përbashkët te të gjitha fetë e mëdha, çfarëdo qofshin të veçantat e doktrinave të tyre; dhe njëlloj e përbashkët te të gjitha ato është morali që i drejtohet njeriut për t’ia nënshtruar veten e tij dukshëm Vullnetit të Zotit. Por Islami, dhe vetëm Islami, shkon përtej këtij shpjegimi dhe paralajmërimi teorik. Ai (Islami) jo vetëm që na mëson neve se e gjithë jeta është para së gjithash një unitet - sepse ajo buron nga Njësia Hyjnore - por ai gjithashtu na tregon 11

Muhammed ASAD

neve mënyrën praktike se si çdonjëri prej nesh mund të riprodhojë, brenda kufijve individualë të tij, jetës tokësore, unitetin e Idesë dhe Veprimit së bashku në ekzistencën e tij dhe në ndërgjegjen e tij. Për ta realizuar këtë qëllim suprem të jetës, njeriu nuk është, në Islam, i detyruar që ta braktisë botën; asnjë jetë asketike nuk është urdhëruar që të hapë një derë sekrete drejt pastrimit shpirtëror; nuk është përdorur asnjë presion në mendje për të besuar doktrinat e pakuptueshme në mënyrë që shpëtimi të jetë i siguruar. Gjëra të tilla janë tërësisht të huaja për Islamin: për të nuk është as një doktrinë mistike as një filozofi. Ai (Islami) është thjesht një program i jetës sipas rregullave të Natyrës të cilat Zoti i ka urdhëruar për krijesën e Tij; dhe arritja e tij finale është bashkërenditja e plotë e aspekteve shpirtërore dhe materiale të jetës njerëzore. Në mësimet e Islamit, të dyja këto aspekte nuk janë vetëm ‘të pajtueshme’ njëra me tjetrën në kuptimin e lënies së asnjë konflikti të pandarë ndërmjet ekzistencës fizike dhe morale të njeriut, por e vërteta e bashkëjetesës së tyre dhe pandashmërisë aktuale është që këmbëngulin në parimin bazë natyral të jetës. Kjo, sipas mendimit tim, është arsyeja e formës karakteristike të faljes (namaz-salat) islame, në të cilën përqendrimi shpirtëror dhe 12

Shpirti i Islamit

disa lëvizje trupore janë të bashkërenditura me njëra–tjetrën. Kritikët armiqësorë të Islamit shpesh e zgjedhin këtë mënyrë të faljes si një argument të deklaratave të tyre se Islami është besim formal dhe sipërfaqësor. Dhe, në fakt, njerëzit e besimeve të tjera, të cilët janë mësuar që me kujdes ta ndajnë ‘shpirtëroren’ nga ‘truporja’ pothuajse në të njëjtën mënyrë sikurse babaxhiu e ndan ajkën nga qumështi, nuk mund ta kuptojnë lehtë se në qumështin e pa kondensuar të Islamit që të dy këta përbërës, sado që dallojnë nga formimi përkatës i tyre, jetojnë në harmoni dhe e shprehin veten së bashku. Me fjalë të tjera, falja islame konsiston në përqendrimin mendor dhe lëvizjet trupore sepse vetë jeta njerëzore është përbërë e tillë, dhe sepse ne jemi paracaktuar që t’i drejtohemi Zotit përmes shumës së përgjithshme të të gjitha aftësive që Ai na ka dhuruar neve. Një ilustrim më i mirë i këtij qëndrimi mund të shihet në rregullin e tavafit, ceremoninë e ecjes përreth Qabes në Mekë. Ashtu sikurse është një obligim i detyrueshëm për çdonjërin që hyn në Qytetin e Shenjtë që të shkojë shtatë herë rreth Qabes, dhe ashtu sikurse zbatimi i këtij urdhri është njëra nga pikat më thelbësore të pelegrinazhit (haxhillëkut), ne kemi të drejtë të pyesim veten tonë: Cili është kuptimi i gjithë 13

Muhammed ASAD

kësaj? A është e nevojshme që ta shprehim devotshmërinë në një mënyrë të tillë formale? Përgjigja është tërësisht e qartë. Nëse ne lëvizin në një rreth një objekt, në këtë mënyrë do të vërtetojmë se objekti është si një pikë qendrore e veprimeve tona. Qabja, drejt së cilës çdo musliman e kthen fytyrën e tij gjatë faljes, simbolizon Njëshmërinë e Zotit. Lëvizja trupore e haxhilerëve në tavaf simbolizon veprimtarinë e jetës njerëzore. Si pasojë, tavafi nënkupton se jo vetëm mendimet tona por gjithashtu edhe jeta jonë praktike, veprat dhe përpjekjet tona, duhet të kenë idenë e Zotit dhe të Njësisë së Tij për qendrat e tyre - në përputhje me fjalët e Kur’anit të Shenjtë: "Unë nuk i kam krijuar njerëzit dhe xhinët vetëm që të më adhurojnë Mua" (Kur’an, 51:56). Pra, kuptimi i "adhurimit" në Islam është i ndryshëm nga ajo i cilido besimi tjetër. Kjo nuk është kufizuar në praktikat tërësisht të devotshme, për shembull, faljet apo agjërimet, por shtrihet gjithashtu në tërë jetën praktike të njeriut. Nëse qëllimi i jetës sonë në tërësi është adhurimi ndaj Zotit, ne duhet medoemos që ta përfillim këtë jetë, në tërësinë e të gjitha aspekteve të saj, si një përgjegjësi tërësisht morale. Në këtë 14

Shpirti i Islamit

mënyrë, të gjitha veprimet tona madje edhe ato që duken të vogla (të parëndësishme) duhet të kryen si vepra adhurimi; që do të thotë, të kryerit qëllimisht si një pjesë përbërëse e planit universal të Zotit. Një gjendje e tillë e gjërave është, për njeriun me aftësi mesatare, një largësi e imagjinueshme; por a nuk është synimi i fesë që të sjellë idealet në ekzistencën reale? Pozita e Islamit në lidhje me këtë është e pagabueshme. Ai na mëson neve, së pari, se adhurimi i qëndrueshëm i Zotit në të gjitha veprimet e shumëllojshme të jetës njerëzore është kuptimi i vërtetë i kësaj jete; dhe, së dyti, kryerja e këtij qëllimi qëndron i pamundur për sa kohë që ne e ndajmë jetën tonë në dy pjesë, shpirtërore dhe materiale: ato duhet të lidhen së bashku, në vetëdijen dhe veprimin tonë, në një qenie të harmonishme. Pikëpamja jonë e Njësisë së Zotit duhet të pasqyrohet në vetë të përpjekurit tonë drejt një bashkërendimi dhe unifikimi të aspekteve të ndryshme të jetës sonë. Një përfundim logjik i këtij qëndrimi është një ndryshim më tepër mes Islamit dhe të gjitha sistemeve të tjera të njohura fetare. Duhet mbështetur në faktin se Islami, si një mësim, merr përsipër që të përcaktojë jo vetëm marrëdhëniet metafizike midis njeriut dhe Krijuesit të tij por gjithashtu - dhe pothuajse pa këmbëngulje - edhe 15

Muhammed ASAD

marrëdhëniet e kësaj bote ndërmjet mjedisit individual dhe atij social të tij. Jeta tokësore nuk konsiderohet si një lëvozhgë dukshëm e zbrazët, si një hije e pakuptimtë e Jetës së Përtejme që do të vijë, por si një mekanizëm vetëfunksionues, si një qenie pozitive. Vetë Zoti është një Unitet jo vetëm në thelb por gjithashtu edhe në qëllim; dhe prandaj, krijimi i Tij është një Unitet, ndoshta në thelb, por pa dyshim në qëllim.

Përsosmëria: Ideali Islam Adhurimi i Zotit në kuptimin e gjerë të sapo shpjeguar përbën, sipas Islamit, kuptimin e jetës njerëzore. Dhe është ky kuptim i vetëm i cili na tregon neve mundësinë e arritjes së përsosmërisë së njeriut brenda në jetën tokësore individuale të tij. Nga të gjitha sistemet fetare, vetëm Islami deklaron se përsosmëria individuale është e mundur në jetën tonë tokësore. Islami nuk e shtyn këtë përmbushje deri pas një mbulimi të së ashtuquajturës dëshirë ‘trupore’, ashtu siç bën mësimi i krishterë; Islami nuk premton një varg të vazhdueshëm të rilindjes mbi një plan më të lartë përparimtar, si në rastin e Hinduizmit; Islami nuk pajtohet me Budizmin, sipas të cilit përsosmëria dhe shpëtimi mund të arrihen vetëm nëpërmjet një asgjësimi të Unit individual dhe emocioneve 16

Shpirti i Islamit

të tij që lidhen me botën. JO: Islami është këmbëngulës në pohimin e asaj që njeriu mund të arrijë përsosmërinë në jetën personale tokësore duke bërë shfrytëzimin e plotë të të gjitha mundësive tokësore të jetës së tij. Për të shmangur keqkuptimet, termi "përsosmëri" duhet që të përcaktohet në kuptimin siç është përdorur këtu. Për sa kohë që ne kemi të bëjmë me njerëz (humanë), qenie biologjikisht të kufizuara, ne nuk mund ta përfillim në asnjë mënyrë idenë e përsosmërisë ‘absolute’, sepse çdo gjë absolute i takon vetëm mbretërisë së atributeve të Zotit. Përsosmëria njerëzore, në kuptimin e vërtetë psikologjik dhe moral të tij, duhet të ketë medoemos një qëndrim përkatës dhe krejtësisht personal. Ajo nuk nënkupton posedimin e të gjitha vlerave të përfytyruara mirë, bile as përvetësimin përparimtar të vlerave të reja nga jashtë, por vetëm zhvillimin e vlerave pozitive të individit, të cilat ekzistojnë tashmë, aftësitë pozitive të individit në një mënyrë të tillë si të zgjosh fuqitë e lindura por përndryshe të përgjumura të tij. Detyrimi ndaj shumllojshmërisë natyrale të fenomenit të jetës, cilësitë e lindura (të natyrshme) të njeriut i dallon në çdo rast personal. Do të ishte absurde, si pasojë, të mendohet se të gjitha qeniet njerëzore duhet, ose madje munden, të përpiqen për një dhe të njëjtin 17

Muhammed ASAD

"lloj" të përsosmërisë - pikërisht siç duhet të ishte absurde që një kalë garash i përkryer të shpresonte një karrocë të rëndë kuajsh që të zotëronte pikërisht të njëjtat cilësi. Që të dyja mund të jenë veç e veç të përkryer dhe të pranueshëm, por ata do të jenë të ndryshëm, sepse karakteret e tyre origjinale janë të ndryshme. Me qeniet njerëzore çështja është e ngjashme. Nëse përsosja duhet të standardizohet në një "lloj" të caktuar - siç bën krishterimi në llojin e asketit të shenjtë - njerëzit duhet të hiqnin dorë, ose të ndryshonin, ose t’i jepnin fund, dallimeve personale të tyre. Por kjo do të cenonte qartë ligjin hyjnor të shumëllojshmërive individuale të cilat mbizotërojnë gjithë jetën në këtë tokë. Prandaj Islami, i cili nuk është një fe e shtypjes, i lë njeriut një kufi shumë të gjerë në ekzistencën e tij personale dhe sociale, kështu që aftësitë e ndryshme, karakteret dhe prirjet psikologjike të personave të ndryshëm duhet të gjejnë rrugën e tyre për zhvillimin pozitiv në pajtim me prirjet e tyre personale. Kështu një njeri mund të bëhet asket, ose mund të pëlqejë të tërë përmasat e mundësive të tij seksuale brenda kufijve të ligjshëm; ai mund të bëhet një endacak duke bredhur nëpër shkretëtirë, pa ushqim për nesër, ose një tregtar i pasur i rrethuar nga pronat (mallrat) e tij. Për sa kohë që ai i nënshtrohet 18

Shpirti i Islamit

sinqerisht dhe me ndërgjegje ligjeve të urdhëruara nga Zoti, ai është i lirë që të rregullojë jetën e tij personale në çfarëdo forme që natyra e tij e urdhëron atë. Detyra e tij është që të bëjë më të mirën për veten e tij kështu që ai mund ta respektojë dhuratën e jetës të cilën Krijuesi i tij ia ka dhënë atij; të ndihmojë të afërmit dhe miqtë e tij, nëpërmjet përmirësimeve të tij, në përpjekjet e tyre shpirtërore, sociale dhe materiale. Por forma e jetës së tij personale është në një rrugë të papërcaktuar nga një standard. Ai është i lirë që të bëjë zgjedhjen e tij në mesin e të gjitha mundësive të kufizuara ligjorë mbi të. Bazat e këtij "liberalizmi" në Islam, duhet të gjenden në konceptin e asaj se natyra origjinale e njeriut në thelb është e mirë. Në kundërshtim me idenë e krishterë se njeriu është lindur mëkatar, ose mësimet e Hinduizmit, se ai në origjinë është i ndyrë dhe i papastër dhe mund të lëkundet me mundim nga një varg i gjatë i migrimeve drejt qëllimit themelor të përsosmërisë, mësimi islam mbron pikëpamjen se njeriu ka lindur i pastër dhe - në kuptimin e shpjeguar më lart - të përsosur potencialisht. Në Kur’anin e Shenjtë thuhet: "Ne e krijuam njeriun në formën më të bukur." 19

Muhammed ASAD

Por me të njëjtën frymë ajeti vazhdon duke thënë: "...pastaj ne e ulëm atë në fund të fundit, përveç atyre të cilët besojnë dhe bëjnë vepra të mira." Kur’an (95: 4, 5) Në këtë ajet është shprehur doktrina se njeriu në origjinë është i mirë dhe i pastër; dhe, veç kësaj, se mosbesimi në Zot dhe mungesa e veprave të mira mund të shkatërrojë përsosmërinë e tij origjinale. Në anën tjetër, njeriu mund të mbajë, ose të rimarrë, atë përsosmëri origjinale të vetën nëse ai vë në jetë me ndërgjegje Vullnetin e Zotit dhe i nënshtrohet ligjeve të Tij. Në këtë mënyrë, sipas Islamit, mëkati nuk është kurrë thelbësor ose burimor; ai është një sigurim i jetës së pastajme të njeriut, dhe për shkak të një shpërdorimi të lindur, aftësi pozitive me të cilën Zoti e ka pajisur çdo qenie njerëzore. Këto aftësi janë, siç është thënë më sipër, të ndryshme tek çdo person, por gjithmonë të përsosura potencialisht në vetët e tyre; dhe zhvillimi i tyre i plotë është i mundur brenda periudhës së jetës personale të njeriut në tokë. Ne e marrim atë si të dhuruar që jeta pas vdekjes, duke iu detyruar kushteve tërësisht të ndryshuara të ndjenjës dhe perceptimit, do të na japë neve vlera dhe aftësi të tjera, krejtësisht të reja, që do të bëjnë një progres 20

Shpirti i Islamit

akoma më tepër të mundshëm të shpirtit njerëzor; por kjo i përket vetëm të ardhmes së jetës sonë. Gjithashtu në këtë jetë tokësore, mësimi islam kërkon sigurisht që ne - çdonjëri nga ne mund të arrijë një përmasë të tërë përsosmërie duke zhvilluar pozitiven, tashmë tiparet ekzistuese nga i cili personalitetet tona janë krijuar (përbërë). Prej të gjitha feve, vetëm Islami e bën atë të mundshme për njeriun që të shijojë vargun e plotë të jetës së tij tokësore, pa humbur për një moment orientimin e tij shpirtëror. Sa tërësisht e ndryshme është kjo nga koncepti i krishterë! Sipas besimit të krishterë, njerëzimi u pengua në një gabim të trashëguar nga Adami dhe Eva (Ademi dhe Hava), dhe si pasojë e tërë jeta u vështrua - të paktën sipas teorisë dogmatike - si një luginë e errët e hidhërimeve. Ajo është fushë beteja e dy forcave të kundërta: e keqja, e shprehur nga shejtani, dhe e mira, e paraqitur nga Jezu Krishti. Shejtani përpiqet, me anë të tundimeve fizike, që të pengojë progresin e shpirtit të njeriut drejt dritës së përjetshme; shpirti i përket Krishtit, ndërsa trupi është parku i lojërave të ndikimeve të djallit. Një gjë mund ta shprehë atë ndryshe: bota e Materies (materiale) është tërësisht satanike, ndërsa bota e Shpirtit është hyjnore dhe e mirë. Çdo gjë në natyrën njerëzore që është materiale, ose "trupore-fizike", siç preferojnë ta 21

Muhammed ASAD

quajnë të krishterët, është një përfundim i drejtpërdrejtë i dhënies së Adamit ndaj këshillave të princit djallëzor të errësirës dhe materiales. Prandaj, për të arritur shpëtimin, njeriu duhet ta largojë zemrën e tij nga kjo botë e trupit drejt së ardhmes, botës shpirtërore, ku "mëkati i njerëzimit" është shlyer nga sakrifikimi i Krishtit në kryq. Edhe kjo dogmë nuk është - dhe nuk ka qenë kurrë - e zbatuar në praktikë, ekzistimi i një mësimi të tillë priret që të shkaktojë një ndjenjë të vazhdueshme të ndërgjegjes së keqe në njeriun me prirje fetare. Ai është lëkundur ndërmjet thirrjes së prerë që të braktisë botën dhe dëshirës natyrale të zemrës së tij për të jetuar dhe shijuar këtë jetë. Mendimi i vetëm i pashmangshëm, sepse është mëkat i trashëguar, dhe e enigmave të tij - në intelektin mesatar të pakuptueshëm shlyerje përmes vuajtjes së Jezusit në kryq, ngre një pengesë mes dëshirës së madhe shpirtërore të njeriut dhe dëshirës së tij ligjore për të jetuar. Në Islam, ne nuk njohim asgjë për Gabimin e Parë; ne e vështrojmë atë si mospërputhje me idenë e drejtësisë së Zotit; Zoti nuk e bën fëmijën të përgjegjshëm për veprimet e babait të tij: dhe si ka mundësi që Ai ka bërë gjithë ato gjenerata të pafund të njerëzimit përgjegjës për një mëkat të mosbindjes të kryer nga një stërgjysh i largët? 22

Shpirti i Islamit

Është pa dyshim e mundur që të formohen shpjegime filozofike të këtij supozimi të çuditshëm, por për mendjen e thjeshtë ajo do të mbesë gjithmonë si artificiale, dhe si e papranueshme sikurse koncepti i vetë Trinisë. Dhe meqë nuk ka mëkat të trashëguar, gjithashtu nuk ka shlyerje universale të njerëzimit në mësimet e Islamit. Shlyerja dhe dënimi janë individuale. Çdo musliman është vetë shpengues; ai mbart të gjitha mundësitë e suksesit shpirtëror dhe dështon brenda vetes së tij. Në Kur’an për personalitetin njerëzor thuhet: "Secili merr shpërblim për atë (të mirë) që ka fituar dhe (po kështu) secili merr dënim për atë (të keqe) që ka fituar." (Kur’an, 2:286) Një ajet tjetër thotë: "Dhe njeriu s’mund të ketë tjetër veçse atë që ai bën (të mirë ose të keqe)." (Kur’an, 53:39)

Rruga e Mesme Nëse Islami nuk do ta ndante aspektin e errët të jetës siç është shprehur në krishtërizëm, ai do të na mësonte neve që, megjithatë, të mos ia ngarkojmë jetës tokësore vlerën e zmadhuar të 23

Muhammed ASAD

cilën civilizimi modern perëndimor ia atribuon atij. Ndërsa pikëpamja e krishterë nënkupton që jeta tokësore është një punë e keqe, perëndimi modern - si i veçantë nga krishterimi - e adhuron jetën pikërisht në të njëjtën mënyrë sikurse njeriu i pangopur adhuron ushqimin e tij: ai e gëlltit atë, por pa respekt për të. Islami në anën tjetër, vështron në jetën tokësore me qetësi dhe respekt. Ai nuk e adhuron atë, por e shikon atë si një etapë organike në rrugën tonë për një ekzistencë më të lartë. Vetëm pse ajo është një etapë dhe bile një etapë e nevojshme, gjithashtu, njeriu nuk ka të drejtë që ta përbuzë ose madje ta nënvleftësojë vlerën e jetës së tij tokësore. Udhëtimi ynë nëpër këtë botë është një pjesë pozitive e nevojshme e planit të Zotit. Jeta njerëzore, prandaj, ka një vlerë të pamasë; por ne nuk duhet të harrojmë kurrë se ajo ka një vlerë krejtësisht të dobishme. Në Islam nuk ka vend për optimizmin materialist të perëndimit modern i cili thotë: "Mbretëria ime është vetëm kjo botë" - dhe as për thënien e krishterë të mospërfilljes së jetës: "Mbretëria ime nuk është në këtë botë." Islami shkon në rrugën e mesme. Kur’ani na mëson neve që të lutemi kështu: "Zoti Ynë! Na jep të mira në këtë botë dhe të mira në botën tjetër." (Kur’an, 2:201) 24

Shpirti i Islamit

Pra, vlerësimi i plotë i kësaj bote dhe të mirave të saj nuk është në asnjë mënyrë një pengesë për përpjekjet tona shpirtërore. Mirëqenia materiale është e dëshiruar, ndonëse jo një qëllim në vetvete. Qëllimi i të gjitha veprimeve tona praktike gjithmonë duhet të jetë krijimi dhe mirëmbajtja e rrethanave të tilla personale dhe sociale siç duhet të jetë e dobishme për zhvillimin e qëndrimit moral të njeriut. Sipas këtij parimi, Islami e udhëheq njeriun drejt një vetëdije të përgjegjësisë morale për çdo gjë që ai bën, qoftë e madhe apo e vogël. Urdhri i mirënjohur i Ungjillit: "Jepi Çezarit atë që është e Çezarit, dhe jepi Zotit atë që është e Zotit" - nuk ka vend në strukturën fetare të Islamit, sepse Islami nuk e pranon ekzistencën e një konflikti ndërmjet nevojave morale dhe social-ekonomike të jetës sonë. Në çdo gjë mund të jetë vetëm një zgjedhje: zgjedhja mes të Drejtës dhe të Gabuarës - dhe asgjë tjetër mes tyre. Kështu që këmbëngulja e madhe vepron si një element i domosdoshëm i moralit. Çdo musliman i veçantë duhet ta konsiderojë veten e tij si përgjegjësi personale për të gjitha ndodhitë rreth tij, dhe të përpiqet për vendosjen e të Drejtës dhe zhdukjen e të Gabuarës në çdo kohë dhe në çdo drejtim. Një miratim për këtë qëndrim mund të gjendet në ajetin e Kur’anit: 25

Muhammed ASAD

"Ju jeni njerëzit më të mirë të të gjitha kohërave të njerëzimit. Ju urdhëroni për të mirë (të Drejtën) dhe ndaloni të bërit keq (të Gabuarën); dhe vërtet ju besoni në Zot." (Kur’an, 3:110) Kjo është një arsye morale e veprimtarisë së shëndetshme të Islamit, një arsye e nënshtrimeve të hershme islame. Ajo e ka kuptimin, siç e ka edhe sot, ndërtimin e një kornize tokësore, për zhvillimin më të mirë shpirtëror të mundshëm të njeriut. Sepse, sipas mësimeve të Islamit, njohuria morale e forcon automatikisht përgjegjësinë morale tek njeriu. Një dallim i dukshëm platonik i të Drejtës dhe të Gabuarës, pa nxitjen për të përkrahur të Drejtën dhe për të shkatërruar të Gabuarën, është një imoralitet i madh në vetvete. Në Islam, morali jeton dhe vdes me përpjekjen njerëzore për të vendosur fitoren e tij në tokë.

FUND

26