Shivmahima-strotra (gujarati)

િશવમ હ ન તો

–

ુ પદં ત

ી ગણેશાય નમ: || ુ પદં ત ઉવાચ || મ હ ન: પાર તે પરમ િવ ુ ષો ય યસદશો ુિત

ા દનામિપ તદવસ ા વિય ગર: |

અથાડવા યા: સવ: વમિત પ રમાવિધ

ૃ ણ ્

મમા યેવ તો ે હર: િનરપવાદ: પ રકર: || 1 || ુ ુ ષો

ુ અથ : હ ભગવાન ! આપના િન ણ વ પના મ હમાનો પાર ુ િન ણ વ પ મનવાણીથી પર છે , તેમજ આપને

ુ ુ ષોએ કરલી

ણતા નથી, કારણક આપના ુિત પણ વણવી શકતી નથી.

ુ ા દનો સં ૃતભાષાનો શ દભંડાર પણ આપ ુ ં િન ણ વ પ વણવી શકતો નથી. વાણી પણ હ હર ! તમને વણવવા માટ સમથ નથી, પ ી તે જ

માણે સવ જન પોતપોતાની

મ પોતપોતાની શ ત

ુ ને અ સ ુ ર ને આપની

કરનારાઓ તેમનો દોષ હોય તો પણ િનદ ષ છે , આ મ હ ન તો

ા દકની માણે ઊડ છે ,

િુ ત કર છે . તેથી સવ બાબત મારો

િુ ત

ય ન પણ તે જ

ટનો િનદ ષ છે . અતીત: પંથાન તવ ચ મ હમા વાડમનસયો – રત યા ૃ યા યં ચ કતમ ભધત

િુ તરિપ

ુ : ક ય િવષય: સંકર ય તોત ય: કિતિવધ ણ પદ વાચાચીને પિતત ન મન: ક યા ન વચ: || 2 || અથ : ‘હ ભગવાન ! આપનો મ હમા, મન તથા વાણી વડ મ હમા ુ ં

ણવામાં આવતો નથી અને આપના

િુ તઓ પણ ગૌરવ ૂવક એ જ ર ત ુ ં વણન કર છે . વા

િનષેધ કરવા છતાં બી

ુ વ અથ વડ સ ણ

અપાર મ હમા વણવવાને કોઈ

ુ ું

ુ વડ ભેદ સ ણ વ પનો

િતપાદન પણ કર છે . આપનો એ ર તનો

ુ ુ ષ શ તમાન નથી. તેમજ આપ કોઈપણ

ુ ુ ષને ઈ

યગોચર

ુ ુ પણ નથી. આમ તમા ંુ િન ણ વ પ બધાને અગ ય છે અને તમારા સ ણ વ પને વણવવા ુ માટ સં ૃતા દ ભાષાઓમાં શ ત નથી, તે છતાં તમારા સ ણ વ પની તો શંકર ! બધા જ કર છે .

ુિત

મ ુ ક તા વાચ: પરમ ૃતં િનિમતવ ્ તવ

ુ ોિવ મય પદ ્ | રુ ર

િનક વાગિપ

ુ કથન ુ યેન ભવત: ણ

મમ વેતા વાણી

ુ ામી યથડ મન રુ મથન ! ન

ય ચિસતા: || 3 ||

ુિત તમને કોઈ પણ

અથ : ‘હ ભગવાન ! માર ુ ન કર શક, તો માર શ િુ ત ક ંુ

તમાર મા ુ ં

કાર યથાથ વણવી શકતી નથી, કારણક તમે

વી મ રુ વાણીનો રચાિયતા છો. હ ભગવાન ! વાણીના ભંડાર પ

વેદોની મધ પણ

ુ

ુિત તમને

ાંથી સંતોષ આપી શક ? ુ ં આ બ ુ ં

,ં કારણ એ છે ક, ુ ં તમારા તવનથી માર વાણીને િનમળ ક ંુ

િુ ત

ા દની ું

.ં છતાં

ં એમ જ ુ ં

.ં માર વાણીથી તમે આનંદ પામો એ માર ધરણા જ નથી. આ જ કારણથી ુ ં તમાર

ુિત કરવા

ૃ

થયો

.ં

તવૈ ય ય જયગ ુ દયર ા લય ૃત ુ યસતં િત ૂ ુ

યી વ

ુ ભ ા ુત ુ ુ| ણ

અભ યાનામ મ વરદ ! રમણોયામરમણી િવરં ુ ય તોશ િવદધત ઈહક જડિધય || 4 || અથ : હ ભગવાન ! આપ ુ ં ઐ ય –એ

ુદ

ુ દ પે

ણે ય તમાં આરોિપત છે . અને તે

ુ ો વડ ણ

ુદ

ુ દ પે

લય કરવા છતાં

ુ દા

ુ દા

ુ તથા ુ

ણે લોકથી ઉ પિ

ુ ુ ત ઐ યની િનદા ણ

ુ ાય કમીહ: કકાય સ ખ ુ ક પ કમાધારો ધાતા

ૂજિત િવ ૂપા

ુ અને મહશ

થિત તથા

પે રહ છે . હ ભગવાન ! તમા ંુ પ ન સમ

કારણથી જડ ુ વાળાઓ આપના ઐ યની િન દા કર છે , અને િનદા પાપી પરં ુ આપના સવ ાિત

ા, િવ

ુ તથા ુ , સ વ, રજસ અને તમસ –એ

ા િવ

િતત થાય છે . વળ , એ ઐ ય ા, િવ

ુ ોએ કર ને ણ

ણેનો

શકવાના

ુ ુ ષોને લાગે છે ,

ુ ુ ઓ ુ ને અિત અિ ય લાગે છે . ુ

ુ નં વ ન ઈિત ચ |

આતકયૈ થ તવ યનવ સર :ુ યો હતિવય: ુ તક ય કાિ

ુ રયિત મોહાય જગત: || 5 || ખ

અથ : ‘હ ભગવાન ! પરમે ર ઉપ

કરવા બાબત શી

ણ

ુ નની ઉ પિ વ

યા થતી હશે, તે

યા

કર છે . પરં ુ જડ ુ વાળાઓ ‘જગતને ા

કારની હશે, તેના અમલમાં

ણે

ા

ા

કારો યો યા હશે, જગતનો આધાર તણા જગતને ઉ પ ુ ં હશે ?’ આવો ુ તક કર છે , ચ ને

કરવામાં િનિમ

અને ઉપાદાન કારણ

,ુ એ ુ તક ુ ં તા પય એ છે ક, જગતભરના આપણા ભ તોના

મણા પમાડવી. આપને િવષે આવા ુ તક એ જ અયો ય છે , કારણક આપ તો અ ચ ય

માહા મયથી

ુ ત છો.

અજ માનો લોકા: કમવ વંતોડિપ જગતા મિધ ઠાતરં ક ભવિવિધરનાદ ય ભવિત | ુ નજનને ક: પ રકરો અનીશો વા ુ યાદ વ વ તો મદાસ વા

યમરવર ! સંશેરક ઈમ || 6 ||

અથ : હ ભગવાન ! આપ સવદવોમાં

યમાન સ તલોક સાકાર છે . આમ

ે ઠ છો, છતાં ‘આ

જગત સાકાર હોવા છતાં અજ મા હશે એ સંભિવત નથી, કારણક પણ હોય છે જ.

ુ છે તેનો જ મ

મ ઘડો સાકાર છે , તેથી તે ઉ પિ માન છે , તેમ આ જગત અિધ ઠાન

પરમે રની અપે ા વગર ઉ પ ાંડને ઉ પ

સાકાર વ

કવી ર તે થ ું હશે, ઈ ર િસવાય બીજો કોઈ જગતકતા હશે !’

કરવામાં આપ િવષે અનેક

ૂઢજનોમાં થાય છે . પરં ુ આપને િવષે

કારના સંદહ

સંશય કરવો યો ય નથી. તેમજ આપ કરતાં બીજો કોઈ સમથ પણ નથી. ુ િતમતં વૈ ણનિમિત યી સાં યયોગ: પ પ ભ ે

થાને પરિમદમદ: પ યિમિત ચ |

ુ ચનાં વૈ ચ યા જ ુ ટલનાનાપથ ષ ુ ાં ૃણાંમેકો ગ ય વિસ પયસામણવ ઈ અથ : યોગશા

ણ વા

ો વડ

|| 7 ||

ણ વેદ તમાર

ા તનો માગ બતાવે છે . સાં ય વડ કિપલ,

ારા પતંજ લ િુ ન તથા યાય વૈશેિષક શા

ુ િત વડ શૈવો, ારા ગૌતમ કણાદ િુ ન પ પ

તથા નારદ- ઓ ‘નારદપંચરા ’ ના રચનાર છે તેઓ વૈ ણવ મત ારા તમાર ભ

માગ બતાવે છે . આ

િસ ાંતને

ા તના ભ

ુ ય પાંચ ભેદ છે . અને સકલ મતવાદ ઓ અહંકાર વડ પોતપોતાના

ુ દા માને છે , પરં ુ

મ સવ નદ ઓના જળ

ય છે તેમ અિધકાર ભેદ વડ આપ એક ુ જનં ભ મ ફ ણન: મહો : ખટવાંગ ં પર ર

ુ સઘળા જ

ૃથ ્

ૃથ ્ માગ વડ એક સ ુ માં મળ

ુ ુ ઓ ુ ને

ા ત થાઓ છો.

કપાલં ચતીયતવ વરદ ! તં ીપકરણ ્ | રુ ા તાં તા ૃ

ુ ભવદ ૂ ણ હતાં

દધિત

ન હ વા મારામ િવષય ૃગ ૃ ણા

મયિત || 8 ||

અથ : ‘હ વરદાન આપનાર : નંદ ખટવાંગ ફરશી, યાધચમ, ભ મ, સપ, કપાળ વગેર તારા વનિનવાહનાં સાધનો છે . છતાં ત આપેલી સંપિ ને રા ઓ પણ ભોગવે છે . અભયના દાતા ! િવષયો ઝાંઝવાના જળ

વા છે . તે આ માથી જ

સ

એવા યોગીને

િન ઠાથી ચલાયમાન કર

શકતા નથી. ૃવં કિ પરો

સવ સફલમપર વદ ૃવિમદં ૌ યા ૌ યે જગિત ગદિત ય તિવષયે |

સમ તે યેત મ

રુ મથન ! તેિવ

ુવ જહોમ વાં ન ખ ુ ન ુ અથ : ‘હ

મત ઈવ ૃ ટા

ુ રતા || 9 || ખ

રુ મથન ! કટલાક સાં ય અને પાતંજલ મતવાળા િમમાંસકો સવ જગતને િન ય અિન ય

માને છે , બી

મતવાળા ના તકો આ જગતને િન યાિન ય માને છે . એ ર તે ભ

લોકો આ જગતને ભ

ૃિત માને છે . આ ભ

ભ

નથી. તેમજ ુ ં પણ વ પને ાથના મારા શ દોથી ક ંુ

ભ

ભ

મતવાદ

મતોવાળા તમારા વ પને

ણતાં

ણતો નથી. તો ુ ં માર હાંસી થવાનો ભય ત ને તમાર જ .ં

તવૈ ય ય નાધ ુ પર િવરં ચહ રરધ: ું ુ :| પ ર છે યાતાવતલમનલ કંધવ ષ તતો ભ ત

ા ભર ુ ગણદ યાં ગ રશ ! ય ્ |

વયંત થેતા યાંતવ કથ ુ ૃિતન ફલિત || 10 || અથ : ‘આપના ઐ યનો

ત લેવા સા ુ

દવ આકાશ તરફ અને િવ

પરં ુ ઉભયમાંના કોઈને પણ આપની લીલાનો ુ વગયંત લગ ુ ં અને અ ન છો, તેમાં વા ગ ત વના િનવાસ છે . માટ આપ ુ ં ઐ ય તરમાં આપ વત:

ત

ુ પાતાળમાં ગયા હતા.

ા ત થયો ન હ, કારણક આપ

ૂળ છે .

દવ મા

ાંડના અને િવ

ણવાને કોઈ સમથ થતા નથી. અને એ

ાકટ માનો છો. તેથી જ

ા અને િવ

ુ

ુ તો વા ુ ુ મા ા િવ

જળ ુ ા ન

ા અને ભ ત વડ આપની

ુિત કર છે . હ ભગવાન ! આપની સેવા ફળની

ા ત કરતી ન હ હોય, એમ માન ુ ં એ કવળ

ૂખતા છે . આપ ઈ રની ભ ત તો સા ા ્ પરં પરાગત ફળને આપનાર છે . અ યનાપાદાપા

િ

ુ નમવૈરત યિતકરં વ

ૃત રણ ુ ંડપરવશાન | દશા યો દયબા ન ૂ ણી ર ચતચરણા ભો ંુ હબલે

િશર: પ

ૂરં હર ! િવ

થરાયા વબદભ ત અથ : હ િ

રુ િવનાશક !

તિમદ ્ || 11 ||

ુ ની ઈ છાને લીધે સદા ઉ મત થઈ રહલા વીસ હ ર

રાવણને યં હતપણે િન:શ ુ ુ ત િ

ુ ન ુ ં રા ય પરા મ મા વ

આપની

ુ ઓ

ુત

થર ભ તને જ

આભાર છે . એ ભ ત એવી છે ક, રાવણે પોતાનાં દશ મ તક પોતાની હાથે જ છે દ , તેની પં ત કર કમળની પેઠ આપ ુ ી અિધકતાથી ન

વ

ુ ે ચરણે બ લદાન આ યાં હતાં. િવશેષ કર ને આપ ુ ં ન

ૂજન સકળ

ા ત થવાના હ ુ પે છે .

અ ુ ય વસેવાસમિધગતસાર

ુ વનં જ

બલા કલાસેડિપ વદિધવસંતૌ િવ મયત: | અલ યા પાતાલેડ યલસચ લતાં ુ ઠિશરિસ ુ પ ુ ચતો િત ઠા વ યાસીદ વ

ુ યિત ખલ: || 12 || હ

અથ : હ ભગવાન ! રાવણ આપની સમીપ કલાસમાં વસતો હતો, યાર પણ તે પોતાની વીસ ુ ઓ ુ ં પરા મ દખાડતો હતો. આપના બળને લીધે એ પાતાળમાં ટક શ સેવાભ તને લીધે રાવણને બળ

ા ત થ .ુ ં રાવણના મ તક પર અનાયાસે

ો ન હ. આપની ૂઠાનો ભાર

રાવણથી સહન ના થવાથી પાતાળમાં રહવા ુ ં ન હ. િવશેષ કર ને પારકા ઐ યને પામેલા જન મોત પામે, તેમને મહા ુ ુ ષની ૃપા ફલદાતા થતી નથી. યદ

ુ ામણો વરદ ! પરમો ચેરિપ સતી

મધ ક બાણ: પ રજનિવધેયિ

ુ ન: | વ

ન િત ચ ં ત મ વ રવિસત ર વ વરણયોનં ક યાં ઉ

મૈ ભવિત િશર વ યવનિત || 13 ||

ુ ટ

અથ : હ વરદાતા

ુ ! ઈ થી પણ અિત ઉ ૃ ટ સ ૃ થી ભરલા આ

ણે

ુ નોને દાસ વપણે વ

વરતાવનારો બાણા રુ પાતાળમાં લઈ ગયો હતો એમાં કોઈ આ ય નથી. કારણ ક તે આપણાં ચરણની

ૂ

અકાંડ

ાંડ

કરનારો હતો,

જનો આપને વંદ છે , તેઓને ફળની

ા ત થાય છે એ

ય

છે .

યચ કતદવા રુ ૃપા -

િવધેયય યાસીધ

મયન ! િવષં સં સવત: |

સ ક માષ: કંઠ તવ ન ુ ુ તે ન િ યમહો િવકારોડિપ લા યો

ુ નમયભગડ યસિનન: || 14 || વ

અથ : હ િ નયન ! આપે ૃ ણ પ ુ ર ં વણના િવષ ુ ં પાન ક ુ છતાં એ િવષ આપના કંઠમાં જ ર ું હોવાથી તે આપને અિતશય શોભા આપે છે . કાળ સમયે આવેલા

થર

ાંડ નાશને દખીને દવો

તથા અ રુ ો ભય પામવા લા યા. તેમજ દવ તથા અ રુ ોના કલેશના સા ંુ આપે ૃપા કર ને િવષ ુ ં પાન ક ુ તો

ુ ! સંસાર જનોનાં ુ :ખ ૂ ર કરવા ુ ં આપને યસન જ છે .

અિસ ાથા નૈવ ક ચદિપ સદવા રુ નર િનવત તે િન યં જગિત જિયનો ય ય િવિશખા: ુ ારણમ ૂત સ પ ય ીશ ! વાિમતર ધ મર: મત યા માન હ િવિશ ુ પ ય: પ રભવ: || 15 || અથ : હ ઈશ ! કામદવ ુ ં બાણ ભાલા ર હત છે . તે ુ ં બાણ આ જગતમાં દવ અ રુ તથા નરલોકને તવાને િન ફળ ન થતાં સવને વશ કર છે . આપની સાથે પણ કામદવ બી વતવા લા યો છે , તેથી તે ુ ં આપે દહન ક ુ અને મરણ મા એ કિન ટ થયો એ ુ ં કારણ મા

જતે

ય

મહ પાદાતાદ

જિત સહસા સંશયપદં

પદં િવ ણો ા યદ

ુ પ રઘ ણ હણ ્ | જ

ુ ધ ુ ૌ દૌ યં યા યિન ૃિતજટાના ડતતટા જગ

ુ ં જ કામદવ ુ ં શર ર બાક રા

ુ ુ ષોને ભય પમાડવા ુ ં છે . એ

કારણક ઈ રનો અનાદર એ િવનાશકારક છે .

ુ ા || 16 || ાયૈ વં નટિસ ન ુ ં વામય િવ ત

ઈ ા દદવોની પેઠ ુ નો હ ુ નથી, ખ

.ુ ં

અથ : હ ભગવાન ! આપે જગતનાં ર ણ તથા ુ ટોના નાશને અથ, લાગી હતી એ ું તમે

ૃ ય ક .ુ તાંડવ

ુ ોક, તારા, ન લ

આઘાતથી િવ

યથા પા યાં. તેમજ તમારા

ૃ વી

ૃ ય વખતે હાવભાવ માટ આપે

ચી નીચી થવા

ુ ઓ હલાવી તેના

ો આ દનો નાશ થવાની શંકા થવા લાગી અને ઉભય વગ ાર ૃ યથી વગ ુ ં એક પા ુ તા ડત થ .ું આપ ુ ં એ ઐ ય દખીતી ર તે

િવપર ત છે , તો પણ તે જગતની ર ા માટ જ છે . િવયદ યાપી તારાગણ

ુ ણત તેના

ચ:

ૃષતલ ડુ ટ િશરિસ તે |

વાહો વારાં ય:

જગદ ીપાકારં જલિધવલયં તેન ૃતિમ વનેનન ં ો ે ુ

ૃતમ હમ ! દ યં તવ વ :ુ || 17 ||

અથ : હ જગદાધાર ! આપના શર ર પર ગંગાનો મહાન

વાહ ઝીણી ફરફરની પેઠ વરસતો

દખાય છે . તેથી તમારા િવરાટ વ પ ુ ં ભાન થાય છે . આ જળ તારા તથા ન

ોના સ ૂહમાં ફ ણ સમાન છતાં તેનો ભાસ થાય છે .

ખાઈ હોય છે તેમ જ ગંગાના એ

મ નગરની પાછળ ચોતરફ

ૃ વીની ચોતરફ સવ જગતને આવરણ ક ુ છે , એથી

વાહ

ુ ાનથી આપના િવરાટ શર રને અ મ રથ

વાહના આકાશવ ્ યાપક અને

ણી શકાય છે ક, આપ ુ ં શર ર દ ય

ભા ુ ત છે .

ો ણ યંતા શતધિતરં ગ ો ધ રુ થો

રથાંગે ચં ાક રથચરણપા ણ: િશર ઈિત | દઘ ો તે કોડ ં િ

રુ ૃણમાંડબર િવિધ -

િવધેયૌ: ોડ યો ન ખ ુ પર તં ા: હ દવ !

સમયે િ

રુ ને દહન કરવાની આપની ઈ છા થઈ તે સમયે

ુ , સારથી, હમાચળ પવત પી ધ ષ િપજણીઓ તથા િવ થક

ુત

િુ ધય: || 18 || પી

ૂય તથા ચં પી રથનાં પડાં, જળ પી રથચરણ એટલે રથની

ુ પી બાણ યો ને તમે િ

ુ ુ ષો િન ય કર ને પરાધીનપણે

છે . હ ર તે સહ ં કમલબ લમા ધાય પદયો – ુ હર ે કમલ ્ | યદકોનં ત મિ જ દ

ૃ વી પી રથ,

રુ ને હ યો. હ

ુ ! બળ, વીય શ ત તથા

ુ

ડા ન કરતાં, તમાર જ શ તથી યશ આનંદ મેળવે

ુ ક: પા રણિતમસૌ ચ વ ષ ુ ા

ગતો ભ

રુ હર !

યાણાં ર ાયૈ િ હિ

ગિત જગતા ્ || 19 ||

રુ હર ! આપની ચરણની

હોય તો પોતાના ને

કમળની

ૂ

િવ

ુ સહ

કમળ વડ કરવા લા યા ! તેમાં એક કમળ ઓ ં

ુ ય સંક પ કર ને અથવા પોતાના શર રના કોઈપણ બી

અવયવ આપને અપણ કરતા હતા. આવી દઢ ભ તને લીધે ચ ૃ ુ તથા પાતાળ – એ

પ ધારણ કર ને વગ કર ને

ણે લોક ુ ં ર ણ આપ જ કરો છો. એ ર તે

ુ શનચ ની શ ત િવ દ

ુ ે ન

આપે જ આપેલી છે . તૌ

ુ તે

કવ કમ

ુ ાં વમિસ ફલયોગે ઋ મ વ તં ફલિત

ુ ુ ષારાધન ૃતે |

અત વાં સં ે ય ઋ ુ ુ ફલદાન િત ૂવં ુ ૌ ત

ાંબ ાં ૃતપ રકર: કમ

ુ ન: || 20 || જ

અથ : હ િ લોકના વામી ! ય ા દ કય હોય તેનાથી બી અપવાને

ું હંમેશાં

ૂર થઈ ગયા પછ , ઘણે વખતે અને

યાઓ

જ થળે તથા આ જ મમાં કરલા ય ા દ

યાઓ ુ ં ફળ બી

ત રહ છે . ચેતન પ ઈ રની આરાધનાથી અને તેને

બધાં ફળો મળે છે . હ

ભો !

ું સવ યાપી છે . તાર ઈ છા વગર

દશમાં ય જ મમાં પણ

સ ા કયાથી ય નાં

ૃણ પણ હાલી શક ું નથી.

આથી ય ા દ કય નાં ફળ આપવામાં તેમને આધાર ૂત માનીને લોકો

િુ ત વગેર શા માં

ા

રાખી કાયનો આરં ભ કર છે . યા દ ો દ :

ુ િતરધીશ ત ુ ૃતાં પ

ઋષીણામા વજય શરણદ ! સદ યા

રુ ગણા: |

ઋ ુ ષ ં વ : ઋ ફુ લિવધન યસિનને | ૂવં ક :ુ

ા િવ રુ મ ભચારાય હ મખા: || 21 ||

અથ : હ શરણે આવનારને શરણ આપનારા ય ા દ ત કમ કરવામાં ુ શળ, દશનામે ૃ ુ વગેર ઋિષઓ ય

કરાવનાર હતા અને

પિત

પોતે જ ય

કરવા બેઠા હતા. િ કાળદશ

ાદ

દવસભામાં

ે કો તર ક બેઠા હતા. આટલા ઉ મ સામ ી અને સાધન હોવા છતાં પણ ય કતા

દ ે ફળની ઈ છા કર હોવાથી, તમે એ ય ને ફળર હત કર દ ધો હતો, એ યો ય જ હ .ું ય ા દ

યાઓ િન કામપણે ન કરતા તથા તમારા ઉપર

ા રા યા િવના ય

કર એ, તો એ ય કતા

માટ િવનાશ પ ન િનવડ. નાથં નાથ !

સભ ભમકં વાં ુ હતરં

ુ ા| ગતં રો હદ ૂતાં રરમિય ુ ૃ ય ય વ ષ ઘ ુ

ાણેયિત દવમિપ સપ ા ૃતમ ું ૃગ યાધાદાભસ: || 22 ||

સતં તેડધાિપ યકાત ન

નાથ ઈ ર ! પોતાના ુ હતા સર વતી ુ ં લાવ ય જોઈ, કામવશ થવાથી

અથ :

ૃગલી ુ ં પ લી .ું યાર

પાછળ દોડ ા એટલે સર વતીએ

ાએ

તેને ખચીત દં ડ દવો જોઈએ. તેથી આપે યાઘ નામક આ ાન ુ ી પણ તે બાણ પી ન ધ

વલાવ યા સા રુ : યદ

ુ મહાય ત ં ષ

ુ ઠં દ ટવા

કહવાય છે તે

ડા કરવા હઠ લીધી, એવામાં આપે જો ું ક, આ અધમ થાય છે , માટ

ૃગ ુ ં પ લઈને તેની સાથે હ .ું આજ

ૃગશીષ ન

ા તેની

રુ મથન !

કામી

પિતની

ઠં ૂ

પી શરને તેની પાછળ

ું ૂ

ૂક ું નથી.

ૃણવ ્ ુ પા ધ ુ મિપ |

ૈણ દવી યમિનરત ! દહાઘઘટના

દવૈિત વામ ા બત વરદ ! અથ : િ

રુ ા ર ! દ

ુ ધા

કુ તય: || 23 ||

ક યા સતીએ પોતાના િપતાને યાં પોતા ુ ં અને પિત ુ ં અપમાન થવાથી

ય માં ઝંપલાવી ય

ટ કય હતો યાર પછ તે જ પિતને વરવાને બી

પાવતી થઈ. તેણે ભલડ નો વેશ ધારણ કય અને મહાદવ પમાડવાના અનેક

જ મે પવતની

ુ ી

તપ કરતા હતા, યાં તેમને મોહ

ય નો કયા, પણ તે યથ િનવડ ા. દવોએ ધા ુ ક, ય

વેળા થયેલા

અપમાનથી ોધાયમાન થયેલા મહાદવ નો ઉ તાપ હવે આપણાથી સહન થઈ શકશે ન હ. તેથી તે તાપને ૂ ર કરવાને પાવતી સાથે મહાદવ કામવશ થઈ પરણે, એવા હ ુથી દવોએ કામદવને મોકલી આ યો હતો. કામદવના લા યા, પરં ુ મહાદવે તરત છતાં પણ પાવતીને મા કાય

ઓ

ભાવથી એકએક

ી ુ ં ને

ાની

મય જગતને નાર મય જોવા

ખોલી પાવતીની સાથે કામદવને ભ મ કર દ ધો. આમ

િવરહ ુ :ખથી ઉગારવાને માટ તમે અઘાગના પદ આ

ૂઢ છે , તેઓ જ

ી આસ તવા ં ગણે છે .

ુ ં હ .ું આ તમા ંુ

મશો વા

ડા મરહર િપશાચા: સહચરા

િ તાભ માલેપ:

ૂકરોટ પ રકર: |

ગિપ

અમંગ ય િશલં તવ ભવ ુ ન મૈવમ ખલં ૃ વરદ ! પરમં મંગલમિસ || 24 || તથાડિપ મ ણાં ૂિમમાં ચાર દશાઓમાં

અથ : હ કામ િવનાશન, મશાન

ૂત- ેતોની સાથે નાચ ,ુ ં

ડા કરવી,

ૂ ું અને ફર ,ુ ં ચતાની રાખોડ શર ર ચોળવી અને મ ુ યની ખોપર ઓની માળા પહરવી, દ કાર ુ ં તમા ંુ ચ ર

આવા

કવળ મંગલ ૂ ય છે . છતાં તમા ંુ વારં વાર

મરણ કર છે , તેને

તમા ંુ નામ મંગળમય હોઈ તેને માટ તમાર ભ ત મંગળકાર છે . મન:

મ ુ ત:

ય ્ ચ ે સિવધમવધાય: યે ોણમાણ:

યદાલો

ાહલાદં

મદસ લલો સં ગતદશ: | દઈવ િનમ જયા ૃતમયે

દધ વં તરત વં કમિપ યિમન ત કલ ભવા ્ || 25 || અથ : હ દાતા ! સ ય-

ાને શોધવા માટ

ત ૂઢ થયેલા

રોક ને, યોગ-શા માં બતાવેલા, યમ, િનયમ, આસન વડ

યોગીઓ છે , તેઓ મનને, ાણાયામ કર છે અને

ુ વ મેળવે છે . એ અ ભ ુ વથી તેમના રોમાંચ ઊભા થઈ આનંદથી અ ભ ય છે . આવા ુ લભ થળને

ા ત થયેલા યોગીઓ, વળ ઈ

ુ વીને ણી શકનારા અવણનીય એવાં તારા ત વને, અ ભ

ાનંદનો

ખોમાં હષનાં

યોને અગ ય, મા

દયને ુ આવી

ુ વીએ અ ભ

ણે અ ૃતથી ભરલા સરોવરમાં નાન

કરતાં હોય એવો આનંદ મેળવે છે . વમક વ સોમ વમિપ પવન વં ત ુ વહ વમાપ વ યોમ વ ુ ધર ણરા મા વિમિતચ | પ ર ચછ ામેવ ં વિય પ રજતા બ ન િવ

ત

વં વયમ હ

અથ : ‘હ િવ ભ ં ર! છે .

ું

ું

ુ ગરં

ુ ય વં ન ભવિસ || 26 || ૂય છે ,

ૃ વી છે અને આ મા પણ

ું ચં છે ,

ું પવન છે ,

ું જ છે . એમ

ુ દાં

ું અ ન છે ,

ું જ જલ તથા આકાશ પે

ુ દાં વ પમાં અ ભ ુ વી

ુ ુ ષો તને ઓળખે

છે . પરં ુ હ

ું આખા

ભો ! તે બધાંનાં રહ યો પે

ાંડમાં સવ યાપી સવનો કતા, ભો તા અને

નાશકતા બની રહલો છે . યી િત ો

ૃિ

ુ મથો ી વ

ીનિપ

ી ભર ભદધ ીણ િવ ૃિ

નકરાવધણૈ

રુ ા |

રુ યં તે ધામ વિન ભરવ ંુ ધાનમ ૂ ભ: સમ ત ય તં વાં શરણદ ! અથ : હ અશરણશરણ !

ૃ ા યોિમિત પદમ || 27 || ણ

ણ વેદો,

ણ અવ થાઓ, િ લોક અને અકારા દ

ૐકાર પદ એ બધા તમા ંુ જ વણન કર છે અને તમને અકારથી પંચ પી અને મકારથી વખતે ઉપજતો

ૂલ ૂ મ

પંચ પી ઉપકારથી

ૂમ

પંચ ુ ત માયા પ જણાવે છે . વળ , યોગની ચોથી અવ થા

ૂ મતર વિન તમને

ૂળ અને

ર હત અખંડ ચૈત ય વ પા મા ૐકાર પ િસ ભવ: શવ

ૂળ

ણ અ રોના ને ભલા

ૂમ

પંચો તેમજ માયા દ સવ ઉપાિધઓથી

કર છે .

ુ :પ પ ુ િતરથો : સહ મહાં

તથાં ભીમેશાનાિવિત યદ ભના ટકિમદમ | અ ુ મન

યેકં

િવચરિત દવો

િ યા યા મૈ ધા ને હ દવ !

િુ તરિપ

ણ હતનમ યો મ ભવતે || 28 ||

ું જગતકતા ભ તો માટ જ મ લેનાર, સવ પ ઓ ુ ના પાલક પે પ પ ુ િત, પાપીઓના

પાપ િવનાશન પ ુ , અધમ ઓને દં ડ દનારો ઉ , સવના વ વ પે સહમહાન િવષપાન, રાવણને દં ડ, િ

રુ નાશ અને કામદહન

વાં ભયંકર કમ થી ભીમ અને જગતને યથે છ અને

યથાથ િનયમમાં રાખનાર ‘ઈશાન’ છે . આવી ર તે તમારા આઠ નામોનો પણ

ણતો હોવાથી, ુ ં મા

વડ

કાશકના ચૈત યપણાને લીધે

ણી શકાય એવા આપને બી

કોઈ યથાથ

વાણી, મન અને શર ર વડ આપને જ નમ કાર ક ંુ

નમો ને દ ઠય િ યદવ ! દિવ ઠાય ચ નમો નમ:

િુ ત ‘ ણવ’ નો બોધ કરાવે છે . તેમ આ

િુ ત બોધ કરાવે છે . હ દવ ! પોતાના

સવદા અદ ય, સવને આધાર પ કવળ ચ ર તે ન હ

મ

ો દ ઠાય મરહર ! મ હ ઠાય ચ નમો |

નમોવિષ ઠાય િ નયન | યિવ ઠાય ચ નમો: નમ: સવ મૈ તે ત દદિમતી સવાય ચ નમ: || 29 ||

.ં

ૃહા રાખનાર ભ તોની

િન ન વન િવહારની તમને વંદન ક ંુ

ૂબ સમીપ તેમજ અધમ ઓથી ૂ ર વસેલા ! ુ ં

ુ ી પણ અ ુ તેમજ સવથી મહાન તમને ુ ં ન ું .ં હ કામનો નાશ કરનાર અ થ ૃ અને

.ં હ િ ને ોને ધારણ કરનાર ! બી ની અિત િવ ુ

ુ ાન પે વ

કટતા તમને મારા નમ કાર હો. એક

થિતમાં રહનાર હ સવ પ ભગવ ્ તમને ુ ં ન ુ ં

ં અને તેથી આ તમા ંુ

ય પ છે ને પે ું અદ ય પ છે , એવો ભેદ ન પાડ શકવાથી અભેદ પ એક વા પા મક એવા તમને ુ ં વં ુ ં

.ં કારણ ક આ ું જગત તમારામય છે .

બહલરજસે િવ ો પતૌ ભવાય નમોનમ: બલતમસે ત સંહાર હરાય નમોનમ: | ુ ૃતે સ વો કતૌ જન ખ

ડું ાય નમોનમ:

મહિસ પદ િન ૈ ુ યે િશવાય નમોનમ: || 30 || ાંડને રચવા માટ તમસ તથા સ વથી વધાર રજસ ૃિ ને રાખનાર ભવ ! તમને

હ દ નાનાથ ! ુ ં ન ું

.ં આ િવ નો િવનાશ કરવાને સ વ તથા રજસથી અિધક તમસ ૃિ ને ધારણ કરનાર ુ ં

તમને ન ું

.ં જનોના

ૃિ ને ધરનાર તમસ – એ

ુ માટ તેઓ ુ ં પાલન કરવાને રજસ તથા તમસથી અિધક સા વક ખ

ડુ ં તમને ન ુ ં

.ં આપ િ

ુ ોથી ર હત ણ

ણે

ુ ા મક છો અને ણ

યોિત પ છો તેથી સ વ, રજસ અને

કાશમય એવા તારા પદને પામવા માટ એક વ પા મક િશવ !

એવા તમને ુ ં વારં વાર વંદન ક ંુ

.ં

ૃતપ રણિતચેત: કલેશવ ય કવ ચેદં કવ ચ તવ

ુ સીમા લંિઘમી શ દ : | ણ

ઈિત ચ કતમમંદ ૃ ય માં ભ તરોધા ુ પોપહારમ || 31 ||

રદ ! ચરણયો તે વા અથ : હ ક પત ુ ની દોષોથી મ લન ચ શા ત ઐ ય

મ કામનાઓને

ૂણ કરનાર ! અમારા અ પિવષયક, અ ાન રાગ ષ ે ાદ

ાં આ અને આપ ુ ં િ

ાં ? આ બેની અ યંત અયો ય

કર ને તમાર ભ ત કરવા

ુ ર હત યથાથ ણ

ુ ગાન પણ ન થઈ શક એ ુ ં ણ

ુ ના કરતાં ુ ં આ ય પા ુ ં લ

.ં મને તમે દયા

ેય છે અને તેથી તમારાં ચરણકમળોમાં અમાર વા

ભેટ આપવાને ુ ં શ તમાન થયો

.ં

ો પી

ુ પોની

ુ ા ે અિસત ગ ર સમ યા ક જલં િસ પ રુ ત ુ વરશાખા લેખન પ

હૃ વા શારદા સવકાલં

લખિત ય દ તદિપ તવ

ુ | વ

ુ ાનામીશ ! પારં ન યાિત || 32 || ણ

અથ : હ થાવર અને જગમને ં િનયમમાં રાખનારા ! સ ુ પી પા માં કાળા પમા સમી શાહ થી, ક પ ૃ ની ડાળ ને કલમ પે લઈને તથા આખી

ૃ વીને પ

વડ, અનંતિવ ાનો પાર પામેલી સર વતી પોતે જો તમારા હરહંમેશ લ યા કર, તો પણ તે તેનો

બનાવી, આવા, સવ

મ સાધન

ુ ો ુ ં વણન જરા પણ થો યા વગર ણ

ત પામે તેમ નથી.

ર ચત યે ુ મૌલે

ુ ી અ રુ રુ ન

ુ મ હ નો િન ણ ુ યે ર ય | િં થત ણ ુ વ ર ઠ: સકલ ણ

ુ પદં તા ભધાનો

ુ ચરમલ ુ ૃ ે તો મેતર ચરકા || 33 || અથ : હ ઈ ર ! દવો, દાનવો અને મોટા મોટા

િુ નઓથી

ૂ જત, ચ ને કપાળમાં ધરનાર

ુ ોનો મ હમા અહ વણ યો તે તથા સ વ, રજસ અને તમ, એવા િ ણ તો

બધા

ુ ોથી ણ

અહરહરનવધં

ે ઠ

ુ ોથી ર હત તમા ંુ આ ણ

ુ પદં ત નામે એક ય ે ર

ુ ં છે .

ૂ ટ ! તો મેત

વઠિત પરમભક યા સ ભવિત િશવલોક ુ રુ તરધના ુ

ુ ત એવા આચાય

ના

ુ ચતા

ુ ા યં | મ

ુ ય તથાડ

ુ વાન ક િતમાં ય || 34 ||

અથ : હ જટાધાર ! િનમળ મનવાળો પાઠ કર છે , તે િશવ

િુ તના

કોઈ મ ુ ય દરરોજ પરમ ભ તથી આ ઉ મ તો ોનો

ુ ય મેળવે છે .

મહ લોકમાં મોટો ધનાઢ , દ ધ આ ુ યવાળો, મહશા ાપરો દવો મ હ નો નાપરા અઘોરા ાપરો મં ો ના ત ત વં

તે િશવલોકમાં ુ ના પદને પામે છે . તથા આ ુ વાળો અને ક િતને વરનારો થાય છે .

ુિત: | ૂરો: પરમ || 35 ||

અથ : ખરખર ! મહશના

વા બી

કોઈ

ે ઠ દવ નથી. આ ‘મ હ ન તો ’

ુિત નથી, ‘અઘોર’ નામના મં થી બીજો કોઈ મહાન મં કાંઈ દ

ુ ુ પરં પરા હ ઈ ર ! તને ુ ં તો

ે ઠ નથી. આથી ા દાનં તપ તીથ

નથી અને

ાનં યાગા દકા:

વી બી

કોઈ

ુ ુ પરં પરા િવના ુ ં અ ય

ારા નમ કાર ક ંુ

.ં

યા: |

મ હ ન તવ પાઠ ય કલાંનાહ ત ષોડશી ્ || 36 || અથ : દ

ા, દાન, તપ, તીથ,

ાન અને ય ા દ

યાઓ

સોળમી કળા, તે વધી

તમારા મ હમાના આ પાઠથી

લોકો સકામપણે કર તેના કરતાં પણ

ય છે . માટ તમાર આ તો થી ભ ત

કરવી એ જ ઉ મ છે . ુ મ ુ દશનનામા સવગંધવરાજ: ુ િશધરા મૌલેદવેદ ય દાસ | િશ શ સ ખ ુ િનજમ હ નો

ટ એવા ય રોષા

તવનાિમદકાષ દ ય દ યં મ હ ન: || 37 || ુ પદં ત િવમાનમાંથી અદ ય રહ

કોઈ રા ના બગીચામાંથી બ વપ

ક

ુ પ ચોરતા હતા, તેથી રા એ

ુલસીદલ તેમના માગમાં વેયા. એમ કરવાનો ઉ ે શ એ હતો ક િશવ ક, િવ

ભ ત િનમા ય ઓળંગી જઈ શકશે ન હ. ગંધવરાજ

ુ પદં તે એ િનમા ય ઓળંગવાથી મહાદવ

ુ પદં તની અદ ય રહવાની શ ત નાશ પામી. આથી િશવ ને

કોપાયમાન થયા અને કરવાને સવ ગંધવો રા

ુ ો ન સ

ુ દશને અને બાલે ુ ને કપાળ િવષે ધરાવનાર શંકરના દાસ ુ મ

ુ પદં તે આ અિત દ ય તો

ર

ુ ં છે .

રુ વર િુ ન ૂ યં વગમો ેક હ ુ પઠિત ય દ મ ુ ય:

ાંજ લના યચેતા:

વજિત િશવસમીપં ક ર: તવનિમદમતીઘં

ુ પદં ત

ુ માન: ય ણીત ્ || 38 ||

અથ : આ લોકમાં આ તો નો મ હમા વણ યો છે . ઈ મો

ા તના એક જ સાધન સ ,ું હંમેશ ફલદાયક અને

અને

િુ નઓથી

ૂ યે ું વગ

ી ુ પદં તે રચે ું આ તો

કોઈ

મ ુ ય બે હાથ જોડ ન ભાવે તથા એકા મ થઈને ભ તથી તવે છે , તે ક રોથી િશવની પાસે

ુિત પામતો

ય છે . ુ યં ગંધવભાિષતમ |

આસમા તિમદં તો

અનૌપ યં મનોહા ર િશવમી રણન || 39 || ુ ી ુ ં તો ધ

અથ : આ સમા ત મનને હોઈ, તે

ુ િં ધત વા ન ુ ી ઉપમા આપી શકાય ન હ તે ુ ં છે . તે ( ગ

લત કર છે તેમ આ માને ુ પદં ત નામે ય ે ર

ઈ યેષા વાંડમયી

ૂ

અિપતા તેન દવેશ:

લત કર છે .) મનોહર, મંગલમય ઈ રના વણન પ

ું છે .

ીમ છંકરપાદયો: | ીયતાં મે સદાિશવ: || 40 || ૂ

અથ : હ દવના દવ ! માર વાણી પી આ સવદા

સ

તવ ત વં ન

મ

તમારાં ચરણકમળમાં અપણ કર છે , તો આપ

થજો. નાિમ કો શોડિસ મહ ર: |

યાદશોડિશ મહાદવ ! તાદશાય નમોનમ: || 41 || અથ : હ મહ ર ! હ મહાદવ ! ુ ં તો અ ાની મને ખબર નથી. પણ

વી ર તે પોતાની કત ય પરાયણતાને ન સમજનાર માનવ નેહવશ થઈને

વ ડલને નમે છે , તેવા ભાવથી ુ ં આપને એકકાલં

.ં આપ ુ ં ત વ ક ુ ં અને આપ કવા હોઈ શકો તેની

ુ : ન

ુ : ન ું ન

.ં

કાલં વા િ કાલં ય પઠ ર: |

સવપાપિવિન ુ ત િશવલોક મહ યતે || 42 || અથ : પાપોથી ી

મ ુ ય દવસમાં એકવાર, બેવાર, ક ટ ને િશવલોક િવષે

ુ પદં ત

ૂ ને પા

ુ પંકજિનગતેન ખ

તો ેણ ક વષહરણ હ રિ યેણ | કંઠ થતેન પ ઠતેન માન હતેન

ણવાર આ તો નો પાઠ કર છે , તે બધાં ય

થાય છે .

સ ી ણતા ભવિત

ૂતગિતમહશ || 43 ||

અથ :

ુ પદં તના

કોઈ

ી

અિતિ ય એ ુ ં આ તો પાલકિપતા ઈિત

ી મહશ

ુ કમળમાંથી નીકળે ું સવપાપોને નાશ કરના ંુ , િશવ ને ખ

મોઢ કર છે અને તેનો યાન ૂવક પાઠ કર છે તેના પર અ ખલ સ

ી િશવ મ હ ન તો

થાય છે . સમા ત.....

ાંડના