Antarang (gujarati)

1

અપણ

માર दियता નેહા તેમજ મારા હાલા

ુ ો

ચ.હિષલ-મ હારને.

2

આ

ુ તકમાં પહલા ધોરણથી શ ુ કર ને એમ.એ.

ુ ીના મારા અ યાસકાળ દરિમયાન થયેલા અ ભ ુ વો ધ

ુ વોમાંથી પસંદગી કર ને બાવીસ ઘટનાઓ ુ ં તેમજ બે કોલેજોમાં અ યાપક તર કના પાંચ વષના મારા અ ભ આલેખન અહ થ ુ ં છે ,

નાથી ઉપસતા મારા ય ત- ચ ને સં ૂણ માની શકાય ન હ. અલબ ,

ર ૂ થઈ છે , તેમાં કોઈ ઉમેરો ક બાદબાક ન કરતા આવતા પા ોના મા

મની તેમ મ ર ૂ કરવાનો

ઘટનાઓ

યાસ કય છે . ઘટનામાં

નામ બદ યા છે . અ પા, રોઝી, રમેશ, રચના, સિવતા-આટલાં નામો સાચાં જ રા યાં

છે . દ યભા કરમાં આવતી કૉલમ વાંચીને મારા

વનમાં બનેલી પાંચ ઘટનાઓ લખી,

માંથી

ણ Ôલાગી

શરતÕ, ધીરજની કસોટ Õ અને Ôઅમદાવાદ કંડ ટરÕ ઘટનાઓ www.readgujarati.com વેબસાઈટ પર આવી ના વાચક ભાવના તૈયાર થ .ું

ુ તક માટ

ુ લએ મારા

વનમાં બનેલી વ ુ ઘટનાઓ વાંચવામાં રસ દશા યો તેથી આ

ુ તક

ેરણા અને મદદ પ બનનાર સૌને સસનેહ વંદન સાથે...

- ક પેશ ડ . સોની (એમ.એ., લો ક & ફલોસોફ )

3

અ ુ મ ણકા : ‘ તરં ગ ઘટનાઓ’ મ

િવષય

પાન નં.

1

રઝ ટ

5

2

ર

5

3

ગામડ યો શહર બ યો

6

4

લાગી શરત

7

5

ટપલી દાવ

7

6

આમ મેનની

ચ ી

ુ

8

7

ૂ ર - બલાડ ત

9

8

ધીરજની કસોટ

9

9

ુ નો બળદ

10

10

...ને ુ ં બચી ગયો

12

11

િનદ ષ મૈ ી

12

12

અમદાવાદ કંડકટર

13

13

પ િમ

14

14

વી દ ટ તેવો ુ ં

15

અ યાયનો

16

લાગણી અને િવચાર

16

17

ગજબની છોકર

17

18

ભ તાણી

18

19

ઈ કમટ

20

ઈ ટર

21

બાયોલો

22

િતકાર

15

ઑ ફસર ૂ

16

18 19

ુર

20

ોડ

21

4

1

રઝ ટ

મ પહલા ધોરણની વાિષક પર થમ આવે તો ક ુ ં સા ંુ !

ા આપી હતી. ર ઝ ટ લેવા જવાની આગલી રા ે મને થ ુ ં ક મારો નંબર

તરમાં

ેરણા થઈ ક ભગવાનના નામની માળા ફરવીએ તો ભગવાન આપણને ૂ -પાઠ કરતા તે

મદદ કર. પ પા રોજ સવાર બે કલાક ભગવાનના

ૂ ના કબાટ પાસે હાથમાં માળા

લઈને ુ ં બેસી ગયો. પાંચ વષની વયે એકવીસ માળા ફરવી(શાળામાં ુ ં એક વષ વહલો દાખલ થયો હતો. એ મર મને

યાલ ન હતો ક ર ઝ ટ તો ઘણાં દવસ પહલા તૈયાર થઈ ગ ુ ં હોય અને એક રાિ માં ચમ કાર

થાય તો જ મા સશીટમાં ુ ં લખાણ બદલાઈ

ય અને

ચમ કાર કર છે એ ભગવાન નથી.) બી

અને

મારો નંબર

ૃિતના િનયમ િવ ુ

દવસે તૈયાર થઈને

થમ હતો. મને અિતશય હષ થયો હતો. મને લા

થમ આ યો છે . (ધો.10

ુ ી દરક શાળાક ય પર ધ

ભગવાન ચમ કારો કરતા નથી

ુ ં ર ઝ ટ લેવા ગયો, ર ઝ ટ જો ુ ં તો

ુ ં ક માળા ફરવવાને લીધે જ મારો નંબર

ામાં મારો નંબર 1થી5માં જ ર ો છે .) જો ક મોટ

મર

મને ખબર પડ ક એ ુ ં એક કારણ એ હ ું ક મારા પ પા સરકાર (!) કમચાર હતા.

2

ર

ચ ી

પંચમહાલ જ લાના દવડાકૉલોની નામના ગામમાં અમે રહતા હતાં. 1977-78ના શૈ ી

ુ ાઈ પંડ ા નામના અમારા વગિશ ક ધોરણમાં અ યાસ કરતો હતો. મ ભ

ણક વષ દરિમયાન

ૂબ જ

ું

ેમાળ હતા. અ પા

ુ ાઈએ મહશભાઈ પટલ નામની છોકર માર સાથે ભણતી હતી. અમે બ ે એક સાથે બેસતા. એક વાર મ ભ ુ ં ને અ પા સહકારની ભાવનાથી જવાબો લખતા હતા.

અમારો લે ખત ટ ટ લીધો. શામાંથી બને છે ?” મ અ પાને

ૂછ ,ું “આ ફિનચર એટલે

આ યો, “ફિનચર

ુ ં તે શેમાંથી બને?” અ પાએ ?

ુ િવચાર ને મને બ

જવાબ લખા યો, “ફિનચર સાવેણી(સાવરણી)માંથી બને છે .” સર અમારો જવાબ વાંચીને હસી પડ ા હતાં. એક દવસ અ પાના ઘર

સંગ હોવાથી િનશાળમાં તે રસેસ બાદ રોકાઈ શક તેમ ન હતી. આથી એના

કાકાએ લખેલી ર - ચ ી તેણે મને આપી, ને સરને જ ુ ર વાત કહવા ુ ં કામ મને સ ચ ી આપીÕ એ વાતથી જ એટલો બધો રોમાં ચત થઈ ગયો હતો ક બી

.ુ

ુ ં તો Ôએણે મને

બધી જ વાતો

ૂલી ગયો હતો.

સરને મ ચ ી પણ પહ ચાડ હતી ક માર પાસે રાખી હતી એ પણ યાદ આવ ું નથી. એક દવસ શાળા બાદ

,ુ ં અ પા ને િશ પા એમ

ણ જણા વાતોનો રસ માણી ર ા હતા.

ટ ા

ુ ં વાત-વાતમાં રા પાઠમાં આવી

ગયો. બ ે બહનપણીઓ માર વાતો સાંભળ ને હરખઘેલી થઈ ગઈ. મ ક ું હ ,ું “તમને ખબર છે , િનશાળ ટ ા બાદ પી.ટ .ના ટજ પર દરરોજ

ુ

થાય છે ?” પછ વગનાં એક રા ુ નામના, સ ન ુ ે અણગમતા

છોકરા ુ ં નામ લઈને મ ક ,ું “રા ુ નાં આખા સૈ યને મ એકલે હાથે હરાવી દ ઉઠ . પાંચ વાગે

ટનાર શાળા ને અમે સવા છ

ુ ં બ ે છોકર ઓ તાળ પાડ .”

ુ ી યાંના યાં જ ઊભા હતાં. અ પાને િશ પાનાં ઘર જવા ુ ધ 5

હ ું તેથી અ પાના ઘરથી તો કોઈ ન આ

ુ પણ િશ પાની મોટ બહને આવીને અમને વઢ ને અમાર હવા

કાઢ નાખી.

3

ગામડ યો શહર બ યો

1979-80ના શૈ

ણક વષમાં અમે દ વડા નામના ગામડથી વડોદરા રહવા આવી ગયા હતાં.

ધોરણમાં આ યો હતો. નમદાકોલોનીના એક લોકમાં અમે પાઠક

ી

ા એ ુ ં નામ.

ાનાં મ મી, કોલોનીની મ મીઓને

ુ લેઆમ વાત

ુ ટ હતા, એમનો અ ભલાષ નામનો બોય ડ હતો, એ

ની સાથે તેઓ

આ ું ફિમલી આ િુ નક રં ગે રં ગાયે ું હ .ું શીલાબેન, ે

માળ રહતા હતા. અમારા Ôને ટ ડોર નેઈબરÕ ધોરણમાં ભણતી હતી.

હતા. એમને બે દ કર ને એક દ કરો હતા. મોટ દ કર

કરતા ક તેઓ 1960ના દસકાના

ુ ં પાંચમાં

ી

લ ન કરવા માંગતા હતા. શહરની આવી વાતોથી ુ ં શરમ, અચંબો પામતો. કારલીબાગ િવ તાર એ જમાનામાં પોશ એ રયા ગણાતો.

યાંના

રાજપીપળાના ઔ દ ય સહ

ણીતા બંગલાના મા લક અને શહરના મામલતદાર િપતાના આ હથી ૂ ા ણ પ રવારના ન ગમતા, કાર ન

ુ ાન સાથે શીલાબેનને લ ન કરવા વ

પડ ાં હતાં. રસોઈ ન આવડતી હોવાના બહાના હઠળ દરરોજ રા ે શીલાબેન પિતના હાથનો માર ખાતાં. પાંચ વષ ગામડામાં ભણીને આવેલો ગામડ યો હતો ને એન.આર.આઈ. હતા,

ના કારણે

ી

ધોરણમાં ભણતી

ું

ાના મોટા ભાગના સગાં

ા અમે રકન ક ચરથી લગભગ મા હતગાર હતી.

અમાર મૈ ી થઈ. શ ુ આતમાં એ મને Ôગામડ યોÕ કહ ને ચીડવવાની કોિશશ કરતી, પરં ુ વા તવમાં છોકર ઓ પર

વી ુ પાળ હોય છે એવી ખબર મને વડોદરા આ યા પછ , ખાસ કર ને

ાને જોયા બાદ પડ હતી,

એટલે માર ચીઢાવા ુ ં કોઈ કારણ હ ું જ ન હ. એક વાર એ મને ટરસ પર લઈ ગઈ ને અમાર પીઠ સામસામે ને ચહરા િવ ુ

દશામાં રહ એ ર તે પોઝીશન લેવડાવીને ડા સ િશખવાડવાનો

ય ન કરવા લાગી.

રોમાં ચત થવાની સાથે-સાથે કોઈ

ુ ો કર ર ો હો ન

શીલાબહનના

ણ ભાઇ-બહન મળ ને એમના ઘરમાં Ôબાવો આ યોÕ એવી રમત રમવા ુ ં

ણ બાળકો ને અમે

શ ુ ક ુ હ .ું બે

ુ મ-રસોડાનો

ુ વતો હોવાથી અમે એ પડ ું એ ું વ ુ અ ભ

ું

લેટ હતો. આગળના ભાગમાં બેઠક ુ મમાં

ુ ં બાવો બનીને ઉભો ર .ુ ં બી

છોકરાઓ વચલા ુ મમાં, કોઈ ડામચીયા પાછળ, તો કોઈ અનાજના પીપ પાછળ એમ સંતાઈ કોઈ એક ને ઉપાડ

ૂ .ું

ય. ુ ં એમાંથી

ને એને થોડ વાર ગભરાવીને પછ છોડ દ . રમત ફર થી શ ુ થાય. તે વખતે

આઠમા ધોરણમાં આવી ગયો હતો. મારા નવા

લાસમેટના આ હથી અમે અમારો

લેટની બા ુ ના લેટમાં રહવા ગયા હતા. મારા િમ

લેટ બદલાવીને એના

ુ ં િવશાળ ગલ+બોય ડ સકલ જોઈ

હતો, ગામડ યામાંથી શહર બની ગયો હતો.

6

ુ ં રા

થઈ ગયો

ું

4

લાગી શરત

અમે એિ લ, 1979માં વડોદરા આ યા. ન કની છોકરાઓને પણ

તી િમશનર ની એક ગ સ

ૂ , લ

વેશ અપાતો હોવાથી મારા પ પાએ મને ધો. 5માં દાખલ કય .

ુ ી ધ

માં ધો. 1થી7

ુ ં છ ા ધોરણમાં આ યો.

કારની હતી ક એક પાટલી પર બે છોકરા વ ચે એક છોકર બેસે અને તેની

વગમાં બેઠક યવ થા એ

પાછળની પાટલી પર બે છોકર વ ચે એક છોકરો બેસે. ુ ં મહ વાકાં ી હોવાથી હંમેશા

થમ પાટલીએ બેસવા ુ ં પસંદ કરતો. માર બા ુ માં રોઝી નામની

ુ ે શરત

છોકર બેસતી. તેને એક ટવ હતી ક દરરોજ વગમાં આવતાની સાથે જ માર સાથે કોઈને કોઈ લગાવે.

તે તેને પચાસ પૈસા આપે. તે સમયે અમાર

હાર તે,

કમત કટલી બધી હશે ! ુ ં હંમેશા શરત

તી

મરના બાળકો માટ આટલા પૈસાની

તતો અને મને પૈસા મળ જતા તેથી ુ ં પોરસાતો. મને થ ું ક મા ંુ

ાન મને અ યારથી ધન રળ આપે છે તો મોટો થઈને ુ ં કટ ું બ ુ ં કમાઈશ ! સમયાંતર ુ ં

ુ ાન થયો અને વ

મને બ ુ ં સમ ઈ ગ ુ ં ક રોઝી શા માટ માર સાથે શરત લગાવતી હતી, શા માટ હંમેશા હારતી હતી, કમ તેની પાસે પચાસ પૈસાનો િસ ો તૈયાર રહતો હતો. મારા જવાબ ુ ં એ ુ ં અથઘટન કરતી ક

ારક તો પ ટ ર તે મારો જવાબ ખોટો હોય તો પણ તે

થી મારો જવાબ સાચો થાય.

ુ ં તો તરત જ ર સેસમાં પૈસા વાપર

નાંખતો. કદાચ મને ખબર ન પડ તેમ એ મને ચોકલેટ- બ ક ટ ખાતો જોતી પણ હશે અને આનંદ પામતી હશે. બી ને રા

કર ને

ને આનંદ થાય એ ુ ં ભાવ વન ખીલે ું ગણાય. આ ુ ં સમ યા પછ મને મારા

ાનના

ઘમંડ બદલ શરમ આવી.

5

ટપલીદાવ

ુ ં ધોરણ 7માં વેબમેમો રયલ

ૂ માં અ યાસ કરતો હતો. વષ હ ું 1981 .ુ ં રસેસમાં અમારા વગના અમે લ

કટલાક છોકરાઓ બે ચીસની આસપાસ ઊભા રહ ને ના તો હતા.

ને

ું

ુ ે તે ુ ં કર. ઝ

ારક એવી રમત પણ રમાતી ક એક જણ અચાનક કોઈ છોકરાની

પોતાના હાથ વડ દાબી દ અને બાક ના છોકરાઓ સેક ડોમાં

રુ ો કયા બાદ વાતો, ધમાલ-મ તી વગેર કરતા

ની

ખો

ખો દબાઈ હોય તેને ટપલાં-ટપલી માર. થોડ

ખો પરથી હાથ લઈ લેવામાં આવે. માર ખાનાર છોકરાએ કાંઈ જો ું ન હોય, તેથી તે કોઈને ક ુ ં

કહ શક ન હ. જો ક આ એક રમત જ હોવાથી તેનો ફ રયાદ કરવાનો કોઈ ઇરાદો પણ ન હોય. રમેશ નામનો એક છોકરો નવાયાડ િવ તારમાંથી આવતો હતો. તે દરરોજ ના તામાં રોટલી-શાક લાવતો હતો. શર ર યામ વણનો હતો. તે એના પર

ુટ પડ ા. રમેશને

ુ વભાવનો હતો. એક વખત એની ૂબ શાંત અને મા મ

ખો દબાઈ ને બધાં

માણમાં વ ુ માર પડ ો. તે રડવા લા યો. તેણે અમને જણા

Ôક ુટ ચરÕ વગમાં આવશે એટલે તેમને ફ રયાદ કરશે. {

,ુ ં ક તે,

ે ના ટ ચરનો અવાજ ‘cuckoo’(કોયલ)

વો

મીઠો હોવાથી તેઓ ુ ં નામ એ ુ ં પડ ું હશે.} અમે િવચા ુ ક ખો ુ ં તો થ ું જ છે . અમને પ ાતાપ થવા લા યો 7

હતો. અમને હ ું ક મેડમ અમને ઠપકો આપે ક સ કર . પરં ુ વગમાં રમેશનો કોઈ ન ધપા

કર તો વાંધો ન હ. મેડમ વગમાં આ યા. રમેશે ફ રયાદ

દખાવ ન હોવાથી, વળ એણે

ની સામે ફ રયાદ કર હતી તે, અમે

સૌ વગના કોલર અને મેડમ પાસે સાર છાપ ધરાવનારા હતાં. તેથી ટ ચર રમેશને જ વઢ ાં, ક મ ક-મ તી ુ માં જોડાય છે . ટ ચર આખો પ

સહન ન થતા હોય તો શા માટ ધમાલ કરવા થ ,ુ ં

ુ ં મને

સંગ

ણતા ન હોવાથી આ ુ ં

ૂબ ુ ઃખ છે .

6

ુ

આમ મેનની

ધો.8થી10ના મારા અ યાસ દરિમયાન એક િપતા વગરના સહપાઠ ની સાથે માર મૈ ી થવાથી તેના સંગે

ું

પણ ઘર-ઘર છાપાં નાંખીને કમાણી કરતો થઈ ગયો હતો. દરરોજ સવાર પાંચ વાગે ટશનેથી છાપાં લઈને ાહકોના ઘર નાખી આવવાના. ર તામાં આખો િમ લટર િવ તાર ફર ને જવા .ુ ં

બાંધેલાં

ટ બ ુ લાંબો

હોવાથી મ િવચા ુ ક િમ લટર િવ તારમાં થઈને નીકળ જઈએ તો રોજની દસ િમિનટ અને થો ુ ં પે ોલ બચે. એ ર તે િમ લટર સી ુ ં મા ંુ

રુ ટ નાં ણ ગેટ આવે. અ યંત ખાનગી િવ તાર હોવાથી

વેશિનષેધ તી

હતો છતાં

ુ ા લઈને એ ર તે નીક યો, િવચા ,ુ “ના પાડશે તો પરત ફર જઈ ુ ં ને ન હ તો આ ન

ૂ ા ર તે ંક

જઈ .ુ ં ” મંદ

ુ ાનને ઑવરટઈક કર ને ુ ં પસાર થયો. એણે વ

ધકાર હતો. એક િમ લટર

ૂમ પાડ . પહલા તો ુ ં કાંઈ

સમ યો ન હ. આગળ જતાં-જતાં મારા કાનમાં પડઘા ુ ં ક એણે મને સવારની સલામી આપી હતી. મને સમ ઈ ગ ું ક એ

ુ ાન મને એનો ઉપર સમજતો હતો. િશ ત વ

સલામી ઠોક દતાં હોય છે . યારબાદ મને કર દ ધા.

ૂક જવાના ડરથી આ

ુ ાનો ગમે તેને વ

ૂ રથી આવતો જોઈને દરક ગેટના બ બે ચો કયાતોએ ગેટ ૂરા રં ગ ુ ં

ુ ં સરળતાથી નીકળ ગયો. િશયાળો હોવાથી મારા શર ર પર

ુ લા

કટ રહ ુ હ .ું

ચો કયાતો મારા પહરવેશ પરથી અને માર છાતી પર એવોડના કટલા બ લા ચ ટાડ ા છે તે શોધવાની હાયમાં

ારક સાવધાનીની

ુ ામાં રહ ને, તો

ારક સે

ટુ ઠોક ને મને નવાજતા. એક વખત છે લા ગેટના

ચો કયાતોએ ગેટ ખોલવાને બદલે મને છે ક ગેટની ન ક આવવા દ ધો. મ તે પહલા તેઓએ ગેટ ખોલી ના યાં અને સલામી ઠોક . મ ફર થી નીકળ ગયો. આ ુ ં લગભગ પંદરક દવસ ચા ન થઈ

.ુ ં મ િવચા ,ુ “આ

ય એવી સાવધાનીથી રોજ સવાર મને સલામ ઠો

સાર પેઠ મને ઠમઠોયા િવના ન હ

ૂક.” અને એ

ુ ા પાક ક .ુ ચાલીને ગેટ ન ુ ા પર મા ંુ ન

ઓ ફસર વહલી સવારમાં તેઓ ુ ં ચે કગ કરવા ુ ં છોડ જો દ

ા કર છે .

8

ણીને જ ર રા ું હ ું !

થાન લી ુ ં અને

ુ ાનો ડરના માયા, િસિનયરનો અપરાધ વ દવસે ભોપા ં પકડાશે તે દવસે

ૂ ા ર તે જવા ુ ં મ છોડ દ ંક

પોતાને િસિનયર ઓ ફસરની કસોટ માંથી પાર ઉતરલા

ુ ી ધ

.ુ ં મને લાગે છે ક એ

ુ ાનો વ

થયા હશે. કારણ ક િસિનયર

ૂ ર - બલાડ ત

7

ધો. 10 થી 12ના અ યાસ દરિમયાન અમે નવી નમદા યોજના વસાહતના કટગર -3ના 20મા ાઉ ડ

લોર પર રહતાં હતાં. એક વાઘણ

રોટલી ખવડાવવા ુ ં મને ગમ .ું એ

વી

ૂ ર દરરોજ સવાર-સાંજ અમાર ત

ાણીને એ

ૂર

ુ ી ધ

ૂક આવતી. એક બલાડ પણ અમારા

ુ ં એને પણ ખાવા ુ ં આપતો. એક વાર બ ે ભેગા થઈ ગયા એટલે વભાવ

તરફ ધસી. મ મોટા અવા

માણે

એને ખખડાવી એટલે એ અટક ગઈ. બલાડ પણ ડર ને ચાર પગે

શર ર વાંક વળ ગઈ હતી અને તેના શર રના બધા વાળ ઉભા થઈ ગયા હતા. બલાડ

ગણે આવતી. એને

ૂબ શાંત હોવાથી મને બ ુ ડાહ લાગતી. ઘરની ર ા કરવામાં એ

પાવરધી હતી. ન જોઈતા ય ત અને આવતી.

લોકમાં ૂબ ગણે

ૂ ર બલાડ ત ચી થઈને

ૂ ર પાછ વળ એટલે ત

વ થ થઈ ગઈ.

ફર બ ે

યાર ભેગા થઈ ગયાં યાર

ૂ ર એ બલાડ ની હાજર સામે અણગમો બતાવતા મોઢામાંથી થોડાં ત

સીસકારા(દબાયેલો અવાજ) કાઢ ા. મ એને ટપાર એટલે એ શાંત થઈ ગઈ. એની હાજર માં બલાડ િનભય ર તે હરતી-ફરતી થઈ ગઈ હતી. પછ તો ુ ં ૂતર ની કસોટ પણ કરતો. એ આવીને ઊભી હોય, મારા હાથમાં રોટલી હોય છતાં ુ ં તરત એને રોટલી આ ું નહ . એટલામાં બલાડ આવે તો તેને રોટલી આપી દ . એક બા ુ બેસી

ય અને

બલાડ શાંિતથી રોટલી ખાઈ શકતી. આ ુ ં

વખત દરવાજો બંધ કર ને તેની િતરાડમાંથી તેના વતનમાં ફક થાય છે ક ન હ. વધી ગઈ ક

ૃ ય ભજવા ું હોય યાર કટલીક

ૂ ર ના ચહરા તરફ જોતો અને તપાસતો ક માર ગેરહાજર માં ત

ૂ ર એમ જ શાંત બેસી રહતી. પછ તો બલાડ ની હમત એટલી બધી ત

ૂ ર ને આપે ું ખાવા ુ ં પણ તરાપ માર ને તે ખાઈ જવા લાગી. મને ખાતર હતી ક કોઈ ત

દબાણમાં આવીને ન હ પરં ુ સહજ ર તે િનભય થઈ

ૂ ર ત

ૂ ર ત

બલાડ નાં વતનને ચલાવી લેતી હતી. બલાડ માણસથી

ય તો એ માણસનાં શર ર સાથે ઘસાઈને વારં વાર ચા યા કર છે . માર ઇ છા એવી હતી ક

બલાડ નો

ૂ ર સાથે આવો સંબધ ં થાય. પરં ુ અમે પછ અમારા પોતાના મકાનમાં રહવા ચા યા ગયા ત

એટલે આ

યોગ અહ અટક ગયો.

ન ધ : કોઈ પ -ુ પ ીને પાળવાના નામે તેના ગળામાં પ ો નાંખીને ક તેને પ જરામાં

ૂર ને તેની વતં તા

છ નવી લેવાના પ માં ુ ં નથી.

8

ધીરજની કસોટ

ુ ં માર બહન સાથે અમારા મામાના ઘરથી પરત આવવા બસમાં બેઠો. માર બહન બાર પાસે બેઠ હતી અને ુ ં એની બા ુ માં બેઠો હતો. બસ ઉપડ . થોડ વાર થઈ અને માર બહનના ખોળામાં ખાર િસગના ફોતરા પડ ા. મ જો ું ક તેની બરાબર પાછળની સીટ પર બેઠલા એક ભાઈ ખાર િસગ ુ ં પડ ુ ં એક હાથે ખોળામાં 9

રાખીને બી

હાથે ખાર િસગ ફાક ર ા હતા. થોડ વાર થઈને ફર થી કટલાક ફોતરા પડ ા. મ િવચા ુ ક બસ

આગળ દોડ રહ છે તેથી પવનથી ફોતરા પાછળ જવા જોઈએ. મ બહનને બાર બંધ કરવા ક .ું થોડ વાર થઈ હશે યાં તેના ખોળામાં બે- ણ દાણા પડ ા. મ

ુ સામાં પાછળ જો ુ ં તો પેલા ભાઈ શાંિતથી િસગ ફાક

ર ા હતાં. તેઓને ખખડાવતા પહલા છે લી વાર મ િવચાર કર જોયો ક અ ય કોઈ ર તે બહનના ખોળામાં િસગ પડ શક ક કમ? અચાનક માર નજર ઉપર ગઈ. સામાન રાખવાની જ યાએ નાનક ુ ં પડ ુ ં પડ ું હ .ું ઉબડ-ખાબડ ર તાઓ પરથી પસાર થવાને કારણે પડ કાની દોર ઢ લી થવાથી એમાંથી

ારક ફોતરા તો

પડતા હતા. મ એ પડ કાના મા લકની શોધ કર ને તે પડ ુ ં તેઓની પાસે રાખવા જણા િપયા યથ ન

ય. મ િવચા ુ ક કોઈના પર દોષારોપણ કરતા પહલા

ું

ારક દાણા થી તેઓના

ૂબ જ ધીરજ રાખીને ઘટનાની

તપાસ કરવી જ ુ ર બને છે .

ુ નો બળદ

9 શૈ

ણક વષ 1989-90 દરિમયાન એમ.એસ. િુ નવિસટ માં એફ. વાય. આટસમાં અ યાસ કરતો હતો યારની

વાત છે . દર વષ યો

ુ રાત ત વ ાન પ રષદ ુ ં અિધવેશન, િવિવધ કૉલેજના ત વ ાન િવભાગના યજમાનપદ જ

ું હ .ું દશા દ અિધવેશનના યજમાનપદ અમાર આટસ ફક ટ નો ત વ ાન િવભાગ હતો. થળ હ ું

કાયાવરોહણ(કારવણ). આ અિધવેશન િવભાગના અ યાપકો, િવ ાથ ઓ

ણ દવસ માટ યો

.ું સમ

ુ રાતનાં િવિવધ કૉલેજના ત વ ાન જ

ણ દવસ સાથે રહતા, સાથે જમતા ને દવસના બે સેશન દરિમયાન ચચા

કરતા. કટલાક અ યાપકો તેમજ િવ ાથ ઓ પોતા ુ ં રસચ-પેપર વાંચતા. યારબાદ તેના પર

ો ર થતી.

ૂછ ને ર ડરને

ું વી નાખવા ુ ં બ ુ ગમ .ું ઝ

ુ રાતથી દવેસાહબ િવ ાથ ઓની ફોજ લઈને વડોદરા આ યા હતા, ઉ ર જ

માં બે તેજ વી છોકરા-છોકર એ

મને પહલેથી જ પેપર- ર ડગ કરવાની સાથે

ો

પણ પેપર- ર ડગ ક ુ હ ું : એક હતો બરન જોષી ને બી તાળ ઓનો ગડગડાટ. તૈયાર

હતી કાજલ પંડ ા.

ું દર હતી એમાં બેમત ન હ, પરં ુ મારા વભાવ

એક લીટ મ પકડ લીધી હતી, તેને લગતો

, તાળ ઓ શ ુ થઈ ક તરત મ

થમ બરને પેપર વાં માણે

.ુ ં

ુ ં ઊભો થયો ને તેની

ૂછ લીધો. સભા ુ ં યાન

ં નથીÕ- આ વાતને મ પડકાર . બદલા .ુ ં Ôલ કરને સંગીત સાથે રિતભાર સંબધ બી

દવસે સવાર મારા આ યની વ ચે

ું

ને પહલા

ારય મ યો નથી એ કાજલ મારા માટ ના તાની

ડ શ તૈયાર કર ને લાવી હતી. અમે બ ેએ રસ ૂવક ચચા કરતા-કરતા ના તો ગયા. બપોર જ યા બાદ આરામ કરવાને બદલે કાજલે મને

ૂચ

ૂરો કય . અમે િમ ો બની

,ુ ક “તમે યજમાન બ યા છો, તો

કાયાવરોહણના મં દરો મને બતાવો.” કાજલ ડભોઈની વતની હોવાથી વડોદરા જ લાથી એ અ ણી ન હતી, એ વાત એણે મારાથી

પાવી. અમે બી ુ સેશન શ ુ થતાં

મલકની વાતો કરતા ર ા,

ુ ી એક પછ એક મં દર ફરવાને બહાને અલકધ

માં જૉ સ, ઉખાણા, મ ક-મ કર , પોતાના શોખની વાતો વગેર હ ુ. છે લા 10

દવસે િવદાય

માણમાં વ ુ િવ ળ બની હતી,

સંગ આવીને ઉભો ર ો. કાજલ

ુ ાર િનલપ હતો. બસ ઉપડતા પહલા લગભગ પાંચેક વખત એણે મને અ સ બદલ એ ુ ઃખી છે એમ જણા

.ુ

ુ ં કાંઈ સમ યો ન હ ને એક

ું

યાર

ુ દા- ુ દા શ દો ારા,

ુ ુ ષ-

ૃિત

ટા પડવા

ુ ટ ન ઔપચા રકતા ગણીને “મને પણ ુ ઃખ

થાય છે .” એમ જણાવતો ર ો. મા ંુ મોસાળ ઉ ર

ુ રાત ુ ં મહસાણા શહર હોવાથી, ને માર માસીઓ તેની આસપાસના શહરોમાં જ રહતી જ ુ ં યાં ફરવા જતો. માસીને યાં ગયો, બે દવસ ર ો, ને અચાનક મને યાદ

હોવાથી દવાળ વેકશનમાં આ

,ુ ં ક કાજલ પણ આ જ શહરમાં રહ છે . િવ તાર પણ યાદ આ યો, મને થ ,ુ ં એકલો ઘર બોર થા ટો મારતો આ ,ુ ં શ

શહરમાં ઘર

ાં?” માર ગણતર મા

ૌઢ બેનને

ૂછ ,ું “કાજલ પંડ ા ુ ં

ૂ રથી જોઈને જ પાછા ફર જવાની હતી. પણ

ૂછતાની સાથે જ

છે , કાજલ મળ પણ ઘરને

ં તો

ય. ર તામાં એક

બકર ડબામાં આવી ગઈ, કારણ ક એ બેન બી ુ ં કોઈ ન હ પણ કાજલના મ મી હતાં. મને કહ, “આવોને, ાંથી આવો છો?” મ માર ઓળખાણ આપી, ને

ૂછ ,ું “કાજલ નથી?” “એ કૉલેજ ગઈ છે .” એમણે ક .ું મ

ું એના મ મી કહ, “પેપરની તૈયાર કરવા એના સર એને ૂછ ,ું “કમ, એની કૉલેજમાં વેકશન નથી પડ ?” આ

ખાસ બોલાવી છે , આવતી જ હશે.”

કાજલને બે બહનો હતી, ભાઈ ન હતો. કાજલ આવી. અમે વાતો કરતા બેઠાં. થોડ વારમાં એના મ મી બહાર ું ન સમ ય એમ કહવા લા યા, “તમારા માસીના ઘર િવશે

જઈને આ યા, પછ મને ચો

ણી આવી. તેઓ

સારા છે .” મ િવચા ,ુ કાજલના ઘરના સ યો, પોતાના પ રચીતો સ જન હોય એની તકદાર રાખે છે . તેઓ મને આસાનીથી છોડવા તૈયાર ન હતા. કાજલ મને કહ, “આપણે બરનના ઘર જઈ આવીએ.” અમે, ,ુ ં કાજલ ને એની એક બહન ર માસીએ જમવા ુ બના

ામાં બરનને મળ ને પરત આ યા. તેઓએ મને જમીને જવાનો આ હ કય . “મારા ુ ં હોય, એ બગડ.” એમ જણાવી

માસીના ઘર આ યો. બી

દવસે કાજલના પ પા સાથે

દવસે જમવા આવવા ુ િનમં ણ વીકાર

ુ ં બી

ુ ાકાત થઈ. તેઓએ Ôનવરા ીના ઘ ઘાટની મને લ

એલજ છે , આપણે યાં ટિમનોલો નો અભાવ છે ...Õ વગેર વાતો કર . જ યા બાદ કાજલ મને બ ર

ુ ી આવી, કારણ ક યાર બાદ અમે મળવાના ન હતા. ધ

લ યો, યાર મને એમ હ ું ક તમને તમારો જવાબ આ યો યાર મને લા ક ા બાદ પણ ુ ં ખરા દલથી ક ુ ં

ટા પડતા પહલા એ મને કહ, “મ તમને પ

ભાવીત કર શકાય એ માટ ,ું ક

કુ વા છે ક

ૂરતી વાતો મ પ માં લખી છે . પરં ુ

વનમાં પહલી વાર મારાથી ચ ઢયા ું કોઈ મને મ

ુ ં છે .” આટ ું

ં ક ુ ં એની વાતનો મમ યાર સમ યો ન હતો.

પ રષદમાંથી

ટા પડ ા બાદ અમારો પ - યવહાર ચા ુ જ હતો. તેના ઘર જઈ આ યા બાદ કાજલનો એક

પ

માં એણે મને લ

આ યો,

સરના ુ પણ તેણે મને આ એટલે,

મ

ુ ં હ ,ું ક તે ઉનાળા વેકશનમાં વડોદરા રોકાવા આવવાની છે . તેના સગા ુ ં

ુ ં હ .ું મ િવચા ુ ક આમાં માર તો ક ુ ં કરવા ુ ં છે જ ન હ. કાજલ વડોદરા આવશે

ુ ં એના શહરમાં ગયો હતો યાર એના ઘર પહ ચી ગયો હતો એમ, એ મારા ઘર આવશે. મ હના

બાદ મને થ ,ું કાજલ વડોદરા આવવાની હતી તે ુ ં

ુ ં થ ?ું મ એને પ

“મને આવી મૈ ીમાં કોઈ રસ નથી.” તો યે મને કાંઈ સમજ ન પડ .

11

લ યો. એણે જવાબમાં જણા

,ુ ં

ઘણાં વષ બાદ એક પ રચીતના દ કરાના લ ન સંગે એક ન હતી. આ ઘટના બ યા બાદ ઘણા મ હને મને યાદ આ

ી મને જોઈને કમ મલક રહ છે એ સમજ પડતી ,ુ ં ક એ તો કાજલ હતી. સાથે-સાથે સમજ પડ ગઈ

ક તે પરણીને વડોદરામાં મારા જ િવ તારમાં સેટલ થઈ છે . ુ ં તેના ઘરના સરનામાથી અ ણ સરના ુ

ં પણ તે મા ંુ

ણે છે . તેને એક દ કર પણ છે અને મ હને બે- ણ વાર અમારા ઘર આગળથી પસાર થઈ

પણ મને મળવા આવતી નથી કારણ ક તેને “આવી મૈ ીમાં

ય છે

ાં રસ છે ?”

...ને ુ ં બચી ગયો

10 નાર ર તીથના નમદા કનાર ર ા હતાં. મને એવો

ુ ં નદ માં નહાતો હતો. સાથીિમ ો પણ પોતપોતાની ર તે નાનનો આનંદ લઈ

યાલ હતો ક નદ ના પાણીમાં આડા પડ ને

ાસ રોક એ એટલે શર ર પાણીની સપાટ

પર તયા કર પણ પાણીમાં ુ બે ન હ. કમરભેર પાણીએ નદ માં આડો પડ ને ુ ં પર આવ ું અને

ાસ રોકતો તેથી શર ર સપાટ

ાસ લેતો એટલે પગના ભાગેથી શર ર પાણીમાં પડ જ .ું વારં વાર આવી રમત કર ને

ું

ં ની કરામતનો આનંદ લઈ ર ો હતો. કનાર વહણ બલ ુ લ હ ું જ શર ર અને નદ નાં પાણી વ ચેના સંબધ ન હ તેથી મ ન ાસ રો

ો એટલે શર ર સપાટ પર તરવા લા

પડ ો ર ો. થોડ વારમાં ચમ

ાસ રોક શકાય તે ચકાસ .ુ ં મને તરતા આવડ ું ન હ .ું

ુ ાં વ ુ કટલો સમય ક ુક વ મ

.ુ ં વ ુ સમય

ાસ રોકવાની ફાવટ હતી એટલે સપાટ પર

ાસ લીધો એટલે શર ર પગના ભાગેથી પાણીમાં ગ .ુ ં પરં ુ આ

ુ ં થ ?ુ ં

ું

ું ું મા ુ ં ુ બી ો, ગભરાયો. કમરભેર પાણી આગળથી ઘ ડયાળના કાંટાની માફક શર ર ખસ -ખસ

ય

ડાણમાં આવી ગ ુ ં હ .ું મ વ થતા ધારણ કર . પાણીના તળ યે બે પગ વડ દડકાની

મ

એટલા પાણીના

ધ ો માર ને સપાટ પર આવવાની સાથે-સાથે કનારા તરફ મ જો ુ ં અને મને જણા ુ ં ક મદદ માટ

ાંસી દશામાં જવા લા યો. સપાટ પર આવીને

ુ ો પાડ ને શ ત વેડફવી યથ ગણાશે. માટ કનારા તરફ આવવાનો મ

ય ન છે એ ચા ુ રાખવાની જ ુ ર છે . વારં વાર તળ યે ધ ો મારતો મારતો કનાર આવી ગયો. જો મે વ થતા

ુ ાવી હોત તો આ મ

સંગ લખવા માટ હયાત ન હોત.

11

િનદ ષ મૈ ી

િવ ાનગર કૉલેજમાં એસ.વાય. બી.એ.માં સાઈકોલો

વેશ મેળ યા બાદ અમારો માઈનોર સ

હોવાથી ર ના ભ સાથે માર દો તી થઈ ગઈ. ચરોતરના એક નાના નગરથી ર ના આવતી ને ુ ં

વડોદરાથી અપ-ડાઉન કરતો. અમે ર સેસમાં અથવા બેકર

યાર વગમાં આજ

િપ રયડમાં અથવા મન કર યાર નાનાબ રના એક

ટોરમાં પફ ખાવા જતા. વેકશન પડ એટલે અમે પ

પોિપ સની

ટ(ગૌણ િવષય)

યવહારથી સંપકમાં રહતા. કૉલેજ ચા ુ હોય

ોફસર આવે તે પહલા અમે થોડ હસી-મ ક કર લેતા. મને યાદ છે એક વખત મ પારલે ુ વાની ગોળ તેના મ મા સ

ુ અને ર ના એને ચાવી ગઈ હતી. મ એને ક ,ું “ખર છે ક

,ું મ

ુ ી કોઈ છોકર ને ગોળ ચાવીને ખાતાં જોઈ નથી.” જવાબમાં એ હસી પડ હતી. અમારા િવચારો ધ 12

મળતા આવે છે ક કમ એની પરવા જ કોને હતી ? અમારો મન-મેળ ગજબનો હતો. કદાચ એટલે જ ટ .વાય.બી.એ.માં અમે આ યા યાં તો તેના સગાઈ-લ ન પતી ગયા.( ુ છ સમ ?) સાસર િવ ાનગરમાં જ હોવાથી કૉલેજનો અ યાસ ર નાએ ચા ુ જ રા યો હતો આથી અમારો પફ ખાવા જવાનો

ો ામ એવો ને

એવો હતો. એક વખત બ રથી કૉલેજ પાછા ફરતા એણે મને ક ,ું “ક પેશ, લોકોએ કોઈ દવસ હોય, જોને કવા ધાર -ધાર ને માર સા ુ ં

ે ન ટ

ી જોઈ જ ન હ

ુ એ છે ?” મ એને ક ,ું “આપણે લગભગ દોઢ વષથી સાથે ફર એ

છ એ યારથી જોનારા જોયા જ કર છે , પણ તને કોઈ દવસ ખબર પડ ? ખરખર તો તાર આ અવ થાને ું પોતે જ

કારણે

ું ાય છે તેથી ઝ

ું બી ની ન ધ લેવા લાગી છે . આપણે વાતોમાં મશ લ ુ રહ એ, તારો

ો લેમ સો વ થઈ જશે.” ઘણીવાર

ુ ં ર ના સાથે એના ઘર(સાસર) જતો,

ારક જમતો પણ ખરો. ર નાના

સા -ુ સસરા અમાર સાથે વાતોમાં જોડાતા પણ ખરા. એક વાર મ ર ના પાસે એના પિત ુ ં કસેટ કલે શન જોવા માં

ુ ં તો મને ધ બો માર ને હસી પડતાં એ બોલી, “મારા ÔએÕ પાસે મા

ર નાની

ઠાણી જોબ કરતી હતી આથી ઘરના વડ લોનો આ હ હતો ક ર ના

લે. ર નાએ જો ુ ં ક ઘર સંભાળનાર કરતાં કમાનાર ુ ં મહ વ વધી

હા ય કસેટો જ છે .” ે

ુ શન બાદ ઘર સંભાળ એ

ય છે તેથી પો ટ ે

ુ શન માટ અને એ

યારબાદ જોબ કરવા માટનો પોતાનો િનણય અફર રહ એ માટની શ ત એણે માર સાથે ચચા કર ને મેળવી હતી. મ એને બનવા માંગે છે .

ૂછ ું હ ું ક એ

ુ ં બનવા માંગે છે ,

ના જવાબમાં ર નાએ જણા

ુ ં હ ું ક એ પોલીસ ઈ પે ટર

ુ ં એનો જવાબ સાંભળ ને હસી પડ ો હતો. હાલ િવ ાનગરની એક શાળામાં ર ના ટ ચર છે ,

ુ છે . શ

12

અમદાવાદ ક ડકટર

આ ટોડ યાથી વાડજ જવા માટ

ુ ં િસટ બસના પાછલા દરવા થી ચઢ ો ને બેસવાની જ યા ન હોવાથી

ન કની એક સીટ પાસે ઉભો ર ો. આગળથી ક ડ ટરભાઈ ઝડપથી પાછળ આ યા અને અ ય સાથે મને કહતા હોય એ ર તે બસમાં આગળ વધવાની પાસે

ુ ં ઊભો હતો યાં મ જો .ુ ં એક

ીગૌરવ માટ

ુ ાફરોની સ

ૂચના આપી. બે- ણ વખત મને ક ું એટલે

સીટ

ુ ાન બહન યાં બેઠ હતી. અમદાવાદ શહરના ક ડ ટરભાઈઓ વ

ત છે એવી માર સમજ છે . તો ુ ં પણ સ જન

આગળ જવાનો આ હ કર છે ? આમ િવચાર ને

.ં શા માટ ક ડ ટર મને એ સીટથી ખસીને

ુ ં યાં જ ઊભો ર ો. આ હ છોડ ને ક ડ ટર આગળ ટક ટ

આપવા જતા ર ાં. વાડજ ઉતર ને ચાંદખેડા જવા માટ બસ- ટ ડ પાસે ચમ

ો. મા ંુ પાક ટ ચોરા ુ ં હ ું ને મને

આવે તે “વાડજ જશે, ચડ

!

ુ ં ઊભો ર ો. સહજ મારો હાથ ખીસામાં ગયો ને

ાન થ .ુ ં આ ટોડ યા ટ ડથી, શા માટ એક શ સ

ું

બસ

વ” કહ ને તેમાં ચઢ જવાનો મને આ હ કરતો હતો? પાક ટચોર રોજ આખો

દવસ બસમાં ચઢ-ઉતર કરતા હોવાથી ક ડ ટર તેને ઓળખતા હોય પરં ુ કાંઈ કર શક ન હ. 13

ુ ાફર ુ ં સ

પાક ટ ચોર ને પાછલા દરવા થી ચા ુ બસે ઉતર જવા ુ ં ચોર માટ આસાન હોય છે તેથી ક ડ ટર, ુ ાફરોને સ મને

ટું ાતા બચાવવા તેઓને આગળ વધવાની

ૂચના આ યા કર. મારા

ટું ાતો બચાવવા ક ડ ટરભાઈ મને આગળ વધવાનો આ હ કરતા ર ા અને ુ ં

ઊભો ર ો. છે વટ Ô

ું

ેરાઈને

યે સ ભાવનાથી

ુ દો જ અથ લઈને યાં

ુ ાફર ુ ં ભા યÕ એમ િવચાર ને ક ડ ટર આગળ જતા ર ા ને સ

બનવા ુ ં હ ું તે

બનીને જ ર .ું મા ંુ પાક ટ ચોર ને ચોર પાછલા દરવા થી ઉતર ગયો.

13

પ િમ

િવ ાનગર આટસકૉલેજમાં એસ.વાય. બી.એ.માં અ યાસ કરતો હતો યાર બી ન

ક ુ હ .ું એ દરિમયાન એક

ટમમાં મ હો ટલમાં રહવા ુ ં

ુ રાતી મેગેઝીનમાં આવતી ‘પેન ડ’ નામની કૉલમ જ

પોરબંદરની મીતા પ િમ ો બ યા હતા. મીતા અને તેના િપતા ુ ં આ ું નામ Ôમીતા શામ િમતાએ મને

ુ કાન ુ ં સરના ુ ં આ

બાદ એનો મારા પર પ પ

આ યો,

ું હ ું ને યાં પ

લખવા જણા

લ

દામ

ુ ં છે એ જ ફર થી લખ

રા ણી.Õ

લ યો. થોડા સમય

ું હ ,ું ક “મ તને ન ુ ં સરના ુ ં આ

માં એણે મને જણા

લખ , ને હા, પહલા પ માં ત

ુ ં હ .ું મ યાં પ

ુ ં અને

ારા

ુ ં છે , યાં

કારણ ક તારો પહલો પ

તો મારા

િપતાનાં હાથમાં આવી ગયો હતો તેથી તેમણે મને માર માય છે અને પ

તો મને આ યો જ નથી.

મને પહલા પ ની વાતો જ ુ રથી લખ .” મ એને લ

‘કમ છો, મ

લ

,ુ ં “મ પ માં મા

ુ ં ન હ ,ું પણ છે લે ‘લી. ક પેશની વીટ યાદ.’ એમ લ

ુ ં હ ,ું

ું મને ું ખાસ

માં’ િસવાય કંઈ જ

કોઈ પણ િપતાને ઉ કર

કુ વા માટ

ું ૂર ું હ .” મીતાએ

ન ુ ં સરના ુ ં શો

ું હ ું એ અફલા ન ુ હ .ું બહારગામથી ટપાલ સીધી ર વે ટશન પર આવે.

એટલે એણે પોતાની એક બહનપણી ક પના પરમાર ારા એના ભાઈ અિ ન પરમારને સા યો હતો,

ર વે

ટશને ટપાલ િવભાગમાં કામ કરતો હતો. મીતાને પોરબંદરની એક પણ પો ટઑ ફસ ક એના એક પણ ુ ાનીનાં ઉછાળા કવા તોફાની હોય છે ! યારબાદ વ

ટપાલી પર િવ ાસ ર ો ન હતો, ડાયર ટ ડાય લગ !

અમાર પ યા ા સરળતાથી ચાલવા લાગી, તે છે ક એના લ ન થઈ ગયા યાં થઈ ગયા એટલે

ુ ં સમ

ગયો ક એ

ુ ી. એના પ ો આવતા બંધ ધ ૂલી ન હ હોય એટલે

ાંક ગોઠવાઈ ગઈ છે . એના પ પાનો માર એ

એણે મને એના લ નમાં બોલા યો ન હ. જો ક, અગાઉ એણે મને પોરબંદર, રાજકોટ

વા થળોએ

ુ દા- ુ દા

બહાના હઠળ અનેકવાર બોલા યો હતો. મીતા મને કહતી, ક “ઈ ટરકૉલેજ રાસ-કો પટ શનમાં પાટનરની મને જ ુ ર છે , તમે આવો” વગેર. . . લાઈફ-પાટનર શોધતી હતી,

યાર ુ ં અ યાસ

ુ ં એને લાંબા-લાંબા પ ો લખતો, તારા પ ો અમદાવાદ ચા

ુ ં જઈ શ ુ ં એમ ન હતો કારણ ક મીતા સામા ય ભારતીય છોકર ની

યાર એ

વા હોય છે , એક

“યાર, આ વખતે અસલ પોરબંદરની

મ

યે કિમટડ હતો. આથી અમે અમાર ર તે સાચા હતાં. ૂબ જ

ૂ ા પ ો લખતી. આથી મ કોમે ટ કર હતી, “ડ યર, ંક

ટુ ં ડો પીઓ, યાં તો કપ ુ ં તળ

લ કપ કૉફ પીવડા ુ ં 14

ુ ં દખાય.” જવાબમાં મીતાએ

.ં ” એમ કહ ને લાંબો પ

લ યો હતો. એક

વખત એણે મને

ડિશપની

યા યા લખીને મોકલી હતી. ઘણા સમય બાદ મને ખબર પડ હતી ક એ ુ ં ક એણે એ યા યા મેળવવા માટ કટલો પ ર મ કય હશે. મીતાએ

યા યા કોણે કર છે . યાર મને સમ ું ક

ુ ં ફ લોસોફ િવષય સાથે બી.એ. ક ંુ

ં એટલે એણે

ેટ

ીક ફલોસોફર સો ટ સે કરલી

ડિશપની

ની સાથે જોડાય છે એનામાં સમરસ થઈ જવા ુ ં એ

યા યા મને મોકલી હતી. ખરખર, ભારતીય છોકર ુ સામ ય ધરાવે છે . અદ ત

વી દ ટ તેવો ુ ં

14

સિવતા, અમારા ઘરની કામવાળ બાઈ. સદાય હસતી. એને બોલીને અથવા ઘરના

ી-સ યોને અડપલા

કર ને વાર ઘડ એ તેમની સાથે મ તી કરવા જોઈએ. કોઈ વાર એ કામ પર ન આવી હોય તો એના ઘેર જઈને એને લઈ આ .ું એક દવસ એ કામ પર આવી અને કારણ

ું

ૂ ર પર ટ

ૂબ હસવા લાગી. મ એને હસવા ુ ં

ૂછ ું તો જવાબ આપવાને બદલે એ વ ુ જોરથી હસવા લાગી. પછ કહ, “ક પેશભાઈ, કાલે તમે મને

લેવા આ યા તે જમાદારનો સ પહર ને આ યા હોત તો બ ુ મ

પડ

ત.” મ

ૂછ ,ું “કમ?” તો કહ, “તમે

સાદા કપડામાં આવો છો તો પણ તમને પોલીસવાળા સમ ને અમારા વાસ(રહઠાણ)નો કલાલ(દા ુ ગાળ ને વેચનાર) એનો બસો-પાંચસો લીટર દા ઢોળ નાંખીને માટલાં ફોડ નાંખે છે , તો જમાદારના ુ ં કર?” મને થ ,ું માર ભારખમ કાયા ને ચહરા પરની ગંભીરતા જોઈને કોઈને

એ

િમ લટર ના

ુ ાનો મને િસિનયર સમ ને સલામ ઠોક છે . વ

ારક બાથ મ તરફ જતો હો ફયા કરતા

ુ ાફરો, સ

ન

સમાં આવો તો

ુ ં જમાદાર લા ું

,ં તો

ારા અપ-ડાઉન કરતો યાર ચા ુ

નમાં

તે વખતે ડબામાં ટક ટ વગરના, એક જ યાએ બેસવાને બદલે આમ-તેમ

ન ધીમી હોય તો મને જોઈને ડબામાંથી

ૂ પડતા, અ યથા મને સલામ ઠોકતા તો દ

કોઈ “કમ છો સાહબ?” કહ ને લાગવગ લગાવતા. કૉલેજમાં તો વળ

ુદ જ

થિત હતી. ટ પરર લે ચરર હોવા છતાં

કૉલેજમાંથી આવેલા માણસો ટાફ- ુ મમાં સીધા તેઓને માર બા ુ માં બેઠલા મારા હડ

ુ ં યાં બેઠો હો

િુ નવિસટ -ઓ ફસમાંથી અથવા બી

યાં મને હડ સમ ને મળવા આવી જતા. ુ ં

ો.દવેસાહબને મળવા ુ ં કહતો. આ

ૃ ય જોઈને હ દ િવભાગના હડ

ો.ભ સાહબ મોટથી બોલતા, “સોનીસાહબ હડ લાગે છે અને દવેસાહબને તેઓ ઢાંક દ છે .” તે વખતે ુ ં ગાંગો તેલી ને રા

ભોજ ુ ં ૃ ટાંત મનોમન યાદ કર લેતો.

એક વાર ભાલેજ ન કના એક પગદં ડ ની બા ુ માં એક

ણ કલોમીટર પગે ચાલીને જતો હતો યાર

ં ડ ની બહાર ગર બ માના ખોળામાં કોક ુ ં વળ ને બેઠલો પ

પસાર થવાની સાથે દબાતા અવા મા ુ ં

ત રયાળ ગામડાં તરફ

એની માને કહતો હતો, “કવડો મોટો રાખસ(રા સ)

ુ ાવીને એ છોકરાના ચહરાના ભાવ વાંચવાની કોિશશ કર હતી. મ

15

ૂકલકડ છોકરો મારા ય છે !” મ ધીરથી

15

અ યાયનો

એમ.એ. ફાઈનલયરની ઈ ટનલ એ ઝામ આપવા માટ અમે પર સાથે પર

ાથ ઓને ખખડાવવા ુ ં ચા ુ કર દ

ભરવા ુ ં શ ુ કર દ

.ુ ં દરક પર

િતકાર ાખંડમાં બેઠા હતા.

ુ રવાઈઝર આવતાની પ

ાથ ને આ સર કુ મળ ગઈ, અમે એમાં િવગતો

ું છતાં તેઓ ુ ં ઘાંટાઘાંટ કરવા ુ ં બંધ થ ુ ં ન હ એટલે મ પાછળ ફર ને એમની સા ુ ં

જો .ું એમણે મને પણ કોઈ અપશ દ કહ ને ટપાય . ુ ં શાંત ર ો. એક પેપરની પર નામ

ૂર થતાં ટાફ- મમાં જઈને

ા

ુ ાન વ

ુ ં એ પડછંદ

ૂછ ો. “તમારા િવ ુ

ૂછ .ું “ ુ ં કામ છે ” – એમણે સામો

િ

ા યાપકને જઈને મ યો ને એમ ુ ં

સપાલને માર ફ રયાદ કરવી છે .” –મ

ક .ું તરત જ ઊભા થઈ જતાં એમણે મને ક ,ું “નામ જ શા માટ, ચાલ, પર

ાિવભાગની ઓ ફસમાં ગયા અને

કરવા ુ ં ચા ુ કર દ

.ુ ં પર

ુ ં ફ રયાદ ક ંુ એ પહલાં જ એમણે માર િવ ુ

ાની કામગીર ચા ુ હતી તેથી

અમને બ ેને પોતાની ઓ ફસમાં બોલા યા. યાં પણ ા યાપક અમને પર

ા આપવામાં બ ુ તકલીફ પડ છે .”

આચાય ીને ફ રયાદ

ૂર વાત સાંભળ શકાય તે માટ િ

સપાલે

ા યાપક વરસી પડ ા. યારપછ મ ક ,ું “સર, આ

ુ રવાઈઝર તર ક પેપર શ ુ થતાંની સાથે જ બનજવાબદાર પ

કરનાર િવ ાથ તેજ વી છે અને તે કામ કર

ુ ં અમે ુ ં પણ તાર સાથે આ .”

આચાય ીએ

ૂવક વતવા ુ ં રા

ું છે તેથી

ા યાપકને ટકોર કરતાં ક ,ું ક “ફ રયાદ ા યાપક તર ક

યાર એમ.એ. િ િવયસમાં હતો યાર આપણી કૉલેજમાં

કુ વાની

ૂ ો છે તેથી આપણે તેની અવગણના ન કર શક એ.” તેમ છતાં આખો કસ ઉડાડ

ગણતર થી એ

ા યાપક મોટ-મોટથી

16

ે માં બોલતાં-બોલતાં ઓફ સની બહાર નીકળ ગયા.

લાગણી અને િવચાર

અચના પાઠક ને

ુ ં બાળપણના િમ ો. મોટા થયા પછ પણ પર પર ુ ં આકષણ ઘટ ું ન હ .ું અચના

ુ જ બ

ું દર તેમજ સં કાર હતી. તેની અને તેના મ મી-પ પાની ઈ છા હતી ક અચનાના લ ન માર સાથે થાય. ભારતીય સં ૃિતની િવચારધારામાં િન ઠા ધરા ુ ં પ પા મારા

ા યાપક

ુ ં દબાવીને બેઠો હતો. અચનાના

ીપંડ ાસાહબને મળ ને મારા પર દબાણ લા યા. મ તેઓને જણા

લ નો સમાજ માટ હતાવહ નથી તેથી હતા. તેઓએ મને જણા પર યો હતો, તેથી તેઓ

ું ક

તર ાતીય

ુ ં અચના સાથે લ ન ન હ ક ુ . પંડ ાસાહબ મારો ચહરો વાંચી ર ા

ું ક તેઓનો નાનો દ કરો પોતાના િપતાની ઈ છા િવ ુ

વ ણક

ાિતની છોકર સાથે

ુ ઃખી હતા. અચનાના મ મીના કહવાથી અમારા આ યા મકપથના માગદશક

િ વેદ ભાઈએ મને લ ન માટ ÔહાÕ કહવા જણા એક દવસ અચના એની મોટ બહન ના જવાબમાં મ જણા

ં આથી માર ઈ છાને

.ુ ં ુ ં મૌન ર ો.

ા સાથે મારા ઘર આવી.

,ું ક અચના નોકર છોડ દ તો 16

ુ ં લ ન ક ંુ .

ાએ મને ÔનાÕ પાડવા ુ ં કારણ ા કહ, “તમા ંુ

ૂછ ,ું

વન સરળતાથી

ું

પસાર થઈ શક એટ ું બે ક બેલે સ બતાવ તો અ ુ અ યાર જ નોકર છોડ દશે.” મને ખબર હતી ક વીસમી સદ ના

ત ભાગમાં આઈ.સી.ડબ

.ુ થઈને એલ.&ટ .

નોકર ન જ છોડ. આથી જ મ તેઓ સમ

વી કંપનીમાં વીસ-પ ચીસ હ ર કમાતી છોકર ,

આવી શરત રાખી હતી. યારબાદ અચના ને

ા ભાર હયે ઘરથી

ચા યા ગયા હતા. તેઓ ુ ં દલ ુ ભવવા બદલ મને પણ ુ ઃખ થ ુ ં હ ું ને અચના માર બની શક એથી પણ ુ ં ુ ઃખી હતો. પરં ુ મારા

17 પો ટ ે

વનસં ગની ન હ

વનમાં લાગણીઓ પર હંમેશા િવચારોએ િવજય મેળ યો છે .

ગજબની છોકર ુ શન બાદ એ

ભણતી ધનાઢ

ું કર ું એ િવચારતો હતો યાં વડોદરાના મકર રુ ા િવ તારની બારમાં ધોરણમાં

ુ ાન બઝનેસમેનની લીમ વ

ું દર છોકર રચનાને ઘર જઈને ભણાવવા ુ ં થ .ુ ં ઘરમાં જ,

એણે એકલીએ જ માર પાસે ભણવા ુ ં હ ું છતાં રચના, કોઈ પાટ માં જવા ુ ં હોય એમ તૈયાર થઈને બેસતી. એનાં મ મીએ મને ક ું હ ,ું ક એક વષ બાદ રચનાને થયેલી રચના આ વખતે પાસ થઈ

ુ ઝક કૉલેજ જોઈન કરવી છે તેથી ગયા વષ નાપાસ

ય એ જ ુ ર છે . રચનાના પ પા એના મોટા ભાઈ

વા વ ુ લાગતા

હતા. તેઓ પોતાની ઑ ફસ જતા ર ા બાદ મ રચનાને ભણાવવા ુ ં શ ુ ક ુ તે જ વખતે એના મ મી ઘરના દરવા ને બંધ કર ચાર-પાંચ બંગલા લા

ૂ રની પડોશણને યાં ગ પા મારવા ગયા યાર મને થો ુ ં િવ ચ

.ુ ં

રચના ુ ં યાન ભણવામાં ઓ ં હ .ું એ મને બી

જ વાતોએ ચડાવવાની હમતભર કોિશશ કરતી. મને કહ,

“વીકએ ડમાં અમે અમારા ફામહાઉસ જવા ુ ં પસંદ કર એ છ એ.” મ એની વાત પર યાન ન આ

ુ ં તો થોડ

વાર બાદ એ મને કહ, “સર, તમને નથી લાગ ,ું વાતાવરણ થો ુ ં બોર થઈ ર ું છે .” મ ક ,ું “માર ુ ં બદ ુ

સમ વવાની ટાઈલ

.ં ” કટલીક પળો વી યા બાદ રચના મને કહવા લાગી, “સર, મને તો એવા

િવચારો આ યા કર છે , ક તમે બાઈક લઈને જતા હો ને

ું

ુ ટ પર તમને સામે મ ં. પછ આપણે યાં

થોભીને વાતો કયા જ કર એ. મારા અગાઉના સર સાથે ુ ં ર તામાં આવી ર તે થઈ ગઈ ક આ એક ÔકસÕ છે તેથી ુ ં એને ભણાવવા ુ ં બી

ૂક ને મારા ઘર આવતો ર ો.

દવસે એમ િવચાર ને ગયો ક, બ ું ઠ ક થઈ જશે. આગલા દવસની

એકલા બેઠાં. રચનાને આ વશી ૂત થયેલી એ

ૂબ વાતો કરતી.” મને ખાતર

મ જ અમે બે આખા ઘરમાં

મ કોઈ મોકો ન આ યો. પણ વશ થાય તો રચના શાની? બાઈકના અવાજથી

ૂબ જ ઝડપથી દરવાજો ખોલીને બાઈક-સવાર છોકરાને

આવી. વીખરાયેલા વાળ, મેલાં-ચોળાયેલાં કપડાં, ફાટલાં લઈને દ વાન પર બેસીને રચનાને

ૂરવા લા યો. પગના

ૂમ પાડ ને પોતાના ઘરમાં લઈ

ૂટવાળો છોકરો એના મવાલી

વા બે સાગર તને

ૂઠાથી શ ુ કર ને એણે રચનાને

ખોથી પીવા ુ ં

શ ુ ક .ુ મ રચના સા ુ ં જો ું તો એ પણ અજબના નશાભર હાલતમાં જમીન પર નજર ખોડ ને બેઠ હતી. આથી વ ુ મા ંુ , એક િશ ક ુ ં અપમાન બી ુ ં ક ુ ં હોઈ શક? ુ ં ઉઠ ને ચાલતો થયો. રચનાનાં પ પા ઘર આવે એટલે ફોન પર અ યંત કડક શ દોમાં ખખડાવી નાંખવા એમને એટ ું જ કહ શ

ુ ં બેતાબ હતો. મા ંુ મગજ ફાટ ું હ .ું ફોન પર

ો, ક “ ુ ં કાલથી ન હ આ .ુ ં ” “શા માટ?” એમણે 17

ૂછ .ું મ ક ,ું “તમાર દ કર ને

ૂછ લેજો.” ને મ ફોન કટ કર નાં યો. અવારનવાર ખાણી-પીણીની

યાફત ઉડાવતી, શોિપગ પાછળ

ુ ં રચનાને માંડવી િવ તારમાં એની બહનપણીઓ સાથે

ુ િપયા ખચતી જો

.ં જો ક મારો રચના

યેનો રોષ

ચા યો ગયો છે .

18

ભ તાણી

િવ ાનગર કૉલેજમાં ટ પરર લે ચરર હતો યારની વાત છે . માર ઈન

ારા અને આણંદથી િવ ાનગર ર

ઊભો હતો યાં ન આવી. યાર આ

નમાં

ુ ં આ ુ ં િવચારતો

નમાં ચઢ ને ઊભો હતો. પછ મને ખબર પડ ક

વેશ થઈ ગયો છે . હવે

ુ ં ? T.C.આવે એટલે દં ડ ભરવાની તૈયાર

ું ઝવણ પારખીને એક મજ ૂત બાંધાનો

રાખવાની રહ . મારા ચહરા પરની વયનો

ામાં જવા-આવવા ુ ં થ .ું ઘર પરત આવવા માટ આણંદ ટશને

ણીતી ‘ભ તાણી’ લોકલ ન ટશને આવીને લગભગ અડધો કલાક ઊભી રહ

ન તો તરત જ ઉપડ .

ૂલમાં એ સ ેસ

મારાથી

ીસની હતી. વડોદરાથી આણંદ

ુ ં તેમાં ચઢવા ગયો ને તરત જ તે ઉપડ . મને નવાઈ લાગી. સીઝન ટક ટ(પાસ)

ધારક (અપડાઉનવાળા) માટ છે

મર

ચો, લગભગ પી તાલીસની

ૂ માં વાત કર . એણે માર વાતમાં ુ ાન માર ન ક આ યો. મ એને ંક વ

નની આવવાની ક ઉપડવાની કોઈ

રુ ાવતાં મને ક ,ું ક “આ

હરાત ટશને માઈક પર થઈ નથી તેથી તમારાથી આ

ુ ં એ મને કહ, “તમે ઉપરની સીટ પર ચઢ ને ?

વાંક બ ે પ ે છે . હવે

ૂર

ન હ આવે.” મ ક ,ું “ પાવા ુ ં મને ન હ ફાવે,

થાય તે ખ ંુ .”

ૂઈ

ૂલ થઈ છે .”

વ, T.C.પસાર થઈ જશે, વાંધો

ુ ાને મારા ખીસામાં રહલી પેન સરખી વ

કર ને મને

ૂચના આપી, “T.C.સા ું જોતા ન હ.” તરત જ T.C.આ યો. માર પાસે આવીને મને કાંઈ

પહલા પેલા

ુ ાને વ ચે આવી જઈને T.C.ને વાતમાં વળગાડ ને તેને આગળ લઈ ગયો. વ

19

ઈ કમટ

ૂછે તે

ઑ ફસર

િવ ાનગરમાં ટ પરર લે ચરર તર ક કામ કરતો હતો યારની વાત છે . વડોદરાથી આણંદ ઈન ારા અને યાંથી િવ ાનગર ર

ા

ારા જતો-આવતો. એક દવસ આણંદ ટશનેથી

નમાં ચઢ ો. કોઈ સીટ ખાલી ન

હોવાથી ઉપરની સીટ પર ચઢ ગયો. યાં એક સ જન આડા પડલા હતા. તે મને આવેલો જોઈને બેઠા થઈ ૂ થઈને વતતા હતા તેથી મને તેમના ગયા અને માર સાથે વ ુ પડતી વાતો કરવા લા યા. તેઓ મને અ ુ ળ પર કોઈ શંકા ન ગઈ. એ મને કહ, “બેસો, બેસો, છે ક અમદાવાદથી વડોદરા

ુ ી જ ું છે .” પછ મને ધ

મ ક ,ું “કૉલેજમાં ફલોસોફ ભણા ું “કવા છો?” –બીજો “સોની

ૂછ ,ું “ ું કરો છો?” .ં ”

.

.ં ” મ જવાબ આ યો. 18

ૂતો- ૂતો આ ુ ં

,ં હવે બેઠા-બેઠા

એમણે એમની

ખમાં આવેલી ચમક

પાવતાં

ૂછ ,ું “તમાર સોનીનાં યવસાય સાથે સંબધ ં ખરો?”

મ ક ,ું “પ પાએ સમય પસાર કરવા માટ ુ કાન લઈ રાખી છે , તે બેસે છે .” મને કહ, “હમણા આ ધંધામાં બ ુ મંદ ચાલી રહ છે , ન હ?” “સરકાર એવી નીિતઓ ઘડ રહ છે ક નાના કાર ગરો અને વેપાર ઓ ખતમ થઈ ર ા છે અને મોટા-મોટા વેલસ કરોડો કમાઈ ર ા છે .” મ વાત કર . “ ું વાત કરો છો?” એ સ જનના હાથમાં આખો લાડવો આવી ગયો હોય એમ ઉ સાહથી કહ દ

,ુ ં “વડોદરાના ફલાણા િવ તારમાં જઈને

દરથી એ રા

થઈ ગયા. મે

ુ ઓ, રોજ ુ ં કલોબંધ સો ુ ં ટનઓવર થાય છે .”

ૂછ ને ખાતર કર લીધા પછ એ સ જને ધડાકો કરતા ક ,ું “ ુ ં ઈ કમટ સ ડ પાટમે ટમાં

બે- ણ વાર મને .ં ”

એક સેક ડમાં મારા મગજમાંથી અનેક િવચારો પસાર થઈ ગયા, “આ માણસે પહલેથી મને કહ દ ઈ કમટ સમાં છે તો

ુ ં તેને મા હતી આપત ખરો? હ ુ પણ

ુ ં એને કહ શ ુ

ુ ં હોત ક તે

,ં ક “મ વધાર પડતો

કડો

તમને જણા યો છે , ખરખર એ ુ ં નથી.” વળ માર આપેલી મા હતીના અધાર આ લોકો દશની કોઈ સેવા ન હ કર પરં ુ પોતાના ખી સાં ભરશે.” તેમ છતાં મારા ચહરા પર છે તરાયા બદલ ભ ઠપની અસર લા યા િસવાય મ ક ,ું “મ તમને

ુ ં છે તે સા ુ ં છે , તમને યો ય લાગે એમ કરો.” મ તેઓને જણાવેલા િવ તારમાં

જણા

થોડા સમય બાદ ઈ કમટ સના દરોડા પડ ા હતા અને લગભગ દસેક

વેલસ કરોડો ુ પીયા આપીને, કોઈએ

પાંચ તો કોઈએ પંદર કરોડની કરચોર ક ૂલી હતી, વા તવમાં આ

વેલસ કરોડો

ુ પીયાની કરચોર કર

હતી.

20

ૂ

ઈ ટર

ુ રાત સરકારને ઉ ચિશ ણ જ

ે ે માનવીય િવ ાનો [Human sciences, {સમાજિવ ાનો(Social sciences)}]

ના િવકાસમાં કોઈ રસ નથી. તેથી આટસકૉલેજોના સંચાલકો મોટ ભાગે ટ પરર લે ચરરની િનમ ૂક કર ગા ુ ં ગબડાવે છે . દર વષ માચનાં

તે તેઓને

ટા કરવામાં આવે ને

તેઓને કામ સ પવામાં આવે. વેતન પણ એટ ું આપે ક ન લની-અરિવદ

આટસ

કોલેજના

આચાય

ને

ુ લાઈ અથવા ઑગ ટમાં ઈ ટર

માં પોતાનો ખચ પણ માંડ-માંડ નીકળે . મે,2000માં

મારા

ા યાપક

ડો.પંચાલસાહબના

એમ.એસ. િુ ન.ની આટસ ફક ટ ના ત વ ાન િવભાગના હડ ડો.િનતીન યાસના

આમં ણથી

બાદ દર વષની

ોફસર રા

સમ ુ -શાણા, ઠાકરસાહબ આ યા હતા. દવેસાહબ હડ હોવા ઉપરાંત ઈનચા

ૂ હતો. મંડળમાંથી ખરખરા િ

ાની-

સપાલ પણ હતા. ઈ ટર

ણવાનો માર પાસે આ હ રા યો. મ

ુ રાતીમાં એ શ દ જણા યો તો તેઓએ સાચા શ દનો માર પાસે આ હ રા યો. મ જણા જ 19

ાની ગણાય

ન થાય. ચાર વષ અ યાપન કાય કયા

મ Ô04-Ô05ના વષમાં એક દવસ મારો ટ ન ઈ ટર

શ ુ થયો. ચચા દરિમયાન એક તબ ે દવેસાહબે એક શ દ

ને

ે ા હથી ન લનીકોલેજમાં મ

મ ત વ ાન ભણાવવા ુ ં વીકા .ુ કૉલેજમાં અમારા ડ પાટમે ટના હડ દવે સાહબ એટલા બધા ક તેઓ સાથે ચચા કરવા પી. .ડ પાટમે ટનાય એકય

ૂ લઈ

ુ ં ક મારો શ દ

ૂ

ે માં જણા યો એટલે તરત મ ક ,ું “સાહબ, તમે

સાચો છે . તેઓએ સાચો શ દ તેનો જ

ુ રાતી શ દ મ ક ો છે . તમે જ ે

ું

મા યમમાં ભ યા છો ને

ે માં ક ો

શ દ

ુ રાતી મા યમમાં, તેથી આ ુ ં જ

થ ુ ં છે .” ઠાકરસાહબ લગભગ દોડ ને બાથ ુ મમાં જતા ર ા. થોડ વાર બાદ તેઓ પોતાના થાને ગોઠવાયા યાર પણ તેઓના ચહરા પર પ ટ દખા ું હ ું ક અમાર ચચાના કારણે આવ ું હસ ુ ં રોક ને, બાથ ુ મમાં જઈને અમને ન સંભળાય એ ર તે ખડખડાટ હસીને તેઓ બહાર આ યા હતા. Ôઅઠવાડ યાના અને છ દવસ કામ કર ુ ં પડશેÕ એવી શરત દવેસાહબે અ યાપક તર કની માર કારક દનો

ન ધ : કોઈ શૈ

ૂક એટલે ÔનાÕ કહ ને

ુ ં આવતો ર ો. યાં જ

ત આ યો કારણ ક નોકર ની શોધમાં અર

ા યાપકોના આમં ણને વીકાર ને ુ ં

આ યો ન હતો બ ક મારા

ણ દવસનો પગાર મળશે કર ને

ું આ

ે માં

ા યાપક બ યો હતો.

ણકસં થા પોતાના િવ ાથ ઓને ભારતીય સં ૃિત પેપર-1,2,3નો અ યાસ કરાવવા ઈ છે તો

એફ.વાય., એસ.વાય., ટ .વાય.માં િનઃ ુ ક અ યાપન કરવાની માર તૈયાર છે . આ અ યાસ મમાં માનવીના ય તગત તેમજ સામા જક તમામ

ો ઉકલવાની તાકાત છે .

21

ૂ ર

બાયોલો

વષ હ ું 2003-04 .ુ ં રહવા માટ મને

ુ ં છોટાઉદ રુ કૉલેજમાં ત વ ાન િવષયનો ટ પરર લે ચરર હતો. સં થા તરફથી

મખાનાનો િવશાળ હૉલ મ યો હતો. આટસ, સાય સ તેમજ કૉમસ એમ

સાથે ચાલતી હોવાથી અમદાવાદની કોઈ સાય સ કોલેજના બાયોલો ૂ િનિમ ે છોટાઉદ રુ આવવાની હતી, એક ટ મ, ટડ - ર

માં સાઈઠ

ણેય કોલેજ એક

િવભાગના િવ ાથ ઓ-અ યાપકોની ટલી

ુ તીઓ અને ચાર વ

ુ કો તેમજ વ

બે અ યાપકો સામેલ હતા. તેઓ વહલી સવાર ચાર કલાક આવવાના હતા તેથી તેઓના આખા દવસના ઉતારાની

યવ થા અમાર કૉલે

આચાય ીએ મને જણા

કરવાની હતી. અમાર કૉલેજના બાયોલો ના અ યાપકના

ુ ં હ ું ક ચાર

ુ કોને માર એક દવસ વ

ૂરતો મારા હૉલમાં ઉતારો આપવો.

ુ તીઓના ઉતારા માટ મારા હૉલની સામે રહતા બાયોલો ના અ યાપક પોતા ુ ં વ કરા

ુ ં હ .ું વહલી સવાર આવનારા

ુ લો રાખીને ગોદ ુ ં ઓઢ ને

ુ કોને વ

વેશ માટ રાહ ન જોવી પડ તેથી

ખ

ુ ી ને લ

ુ ં તે રા ે હૉલનો દરવાજો

ુઓનો ભાર વધી ર ો છે અને હૉલમાં કલરવ

ૃ ય મ જો ુ ં તેનાથી એક પળ તો માર

સાઈઠક છોકર ઓ બે પલંગ પર પોતાનો સામાન

ુ ં કર ુ ં એ મને સમ

ુ ં ન હ.

કુ ને હૉલમાં તૈયાર થઈ રહ હતી. કોઈ અર સામાં જોઈને

ું મા -ચહરો સ વતી હતી તો કોઈ ડોલના પાણી વડ તેટલામાં તેમના

ણ માળ ુ ં મકાન ખાલી

ૂઈ ગયો હતો.

ુ વ થયો ક મારા પગ પર નાની-મોટ વ અચાનક મને અ ભ ચાલે છે . માર

ૂચનથી

ુ ુ ખ

કર રહ હતી.

ા યાપકો આવી ગયા ને મને કહવા લા યા, “તમે

ુ ં પથાર માંથી ઉભો થયો

ુ ા હતા યાર અમે બે જણા તમારો ત

ૂ લા યો.” અમાર કોલેજના, હૉલ જોઈ ગયા, િવ ાથ નીઓના ઉતારા માટ અમને આ હૉલ વ ુ અ ુ ળ 20

ા યાપક ,ુ ં એમણે છોકર ઓ માટ ખાલી કર ું બે માળ ુ ં મકાન, આવેલા

પોતાના ફિમલી સાથે રહતા

ૂ ન જણા ું ને ા યાપકોને અ ુ ળ લાગી. છોકર ઓ ું

શ થવા

શ થઈને

ુ ં એકલો રહતો હતો એવો હૉલ એમણે પસંદ કય એટલે મને નવાઈ

ય એની રાહ જોતો

.ં તમારો બધાનો સામાન

દર

રુ શી પર બેઠો.

ુ ં બહાર

તે એક છોકર ને મ ક ,ું “હવે

દર છે . અડધા કલાક

ુ ી Ôનો એ ધ

Õ. તમાર કંઈ

લેવા ુ ં હોય તો અ યાર જ લઈ લો.” એ છોકર મને કહ, “સર, પાંચ િમિનટમાં ુ ં બધી ગ સને ુ ી તમે લીઝ, વેઈટ કરો.” એ છોકર ની ર ધ

,ં યાં

ુ ને આ ુ ં છ

મળ એટલે ુ ં હાવા બેઠો યાં એક છોકર એ દરવાજો

ખખડા યો. મ એને થોડ વાર પછ આવવા ુ ં ક ું એટલે એ મને કહ, “સર,

ુ ુ યોર ઑન જોબ. દરવાજો

ખોલી આપો, ુ ં મા ંુ કામ પતાવીને નીકળ જઈશ.”

22

ોડ

એક સવાર

ુ ં આણંદ જવા માટ લોકલ બસમાં ચઢ ો. છે ક પહલી સીટ પર એક જ યા ખાલી હતી, યાં એક

સ જનની બા ુ માં બેઠો. એ ભાઈ નામ-જપ- મરણ કર ર ા હતા. મ આણંદની ટક ટ કંડ ટર પાસેથી લીધી. માર ઉતરવાની થોડ વાર હતી યાં એ સ જને માર સાથે વાત કરવા ુ ં શ ુ ક .ુ મને કહ, “સવાર માર ઉઠવા ુ ં મો ુ ં થઈ ગ ું તેથી નાના દ િન યકમ કયા બાદ

ૂ -પાઠ કરવાના રહ ગયા હતા, િવચારતો હતો ક

બસમાં પતાવી દઈશ. પરં ુ મોટ ચતા એ હતી ક બા ુ માં કોઈ ખોટ આદતોવાળો આવી જશે તો મારા પાઠ અ રુ ા રહ જશે. આપે તો મને મોકળાશથી બેસવાની સગવડ આપી ને શાંિત થઈ શ

ા. મને

.ં ” મ ક .ું

“ ુ ં િવ ાનગર કોલેજમાં લે ચરર “આટસમાં ુ ં તકશા

ૂછ .ું

અને ત વ ાન ભણા ું

.ં ” મ જવાબ આ યો.

એ ભાઈ મને કહ, “વોટ એ લેઝ ટ સર ાઈઝ, ુ ં કલીફોિનયાની કા ડઆક મા ંુ નામ માતડ પંડ ા.” યારબાદ તેઓએ એ બધાને ઓળ ું

ૂરા

પ

ુ ં કરો છો ?”

ૂબ આનંદ થયો. આપ

“કઈ શાખામાં?” તેઓએ

ળવી તેથી મારાં

ં ક કમ એ

તમાર િશ ટતા ૂણ વત ૂકથી

ગે ું

.ં

ુ રાતના પોતાના સમકાલીન ઘણા લે ચરરના નામ લઈને, જ

ૂછપરછ કર .

ૂબ જ

િુ નવિસટ નો વાઈસ ચા સેલર

ુ ં કોઈને

ભાવીત થયો

ું

ણતો ન હતો. પછ એમણે મને ક ,ું “ ુ ઓ

.ં માર ઈ છા તમને કલીફોિનયા લઈ જવાની છે .

તમે મા ંુ કલીફોિનયા ુ ં એ સ લખી લો.” મ આનાકાની કર એટલે એ ભાઈ મને કહ, આમાં આ ય

ુ ં કાંઈ

જ નથી. આ બ ું ઈ રની યોજનાનો જ એક ભાગ છે . સમથ ઈ ર જ આપણો યોગ કરાવી આ યો છે .” તેઓ ુ ં માન રાખવા મ એ સ લખી લી ુ ં ને બસમાંથી ઉતર ગયો. માર આણંદથી ર

ામાં િવ ાનગર કોલેજ જવા ુ ં હ .ું એ ભાઈ ડાકોર જવાના હતા. મને સાથે લેવા તેઓએ

છે લો દાવ અજમા યો. એમણે મને બાર પાસે બોલા યો. મને કહ, “તમાર એમ.એ.ની મા સશીટની ઝેરો નકલ,

,

િુ નવિસટ ના વાઈસ ચા સેલર

માણીત કર હોય અને

લા મે

ટ સહ -િસ ા કયા હોય, તે

મને કલીફોિનયાના એ સ પર મોકલી આપજો. તમાર લે ચરર તર ક યાં િનમ ૂક કર ને 21

ુ ં તમને

ું બઈ-

કલીફોિનયાની તમાર , વાઈફની અને બાળકોની એર- ટક ટ મોકલી આપીશ. આવકવેરા િવભાગ તરફથી ૂછપરછ થાય તો કહ દવા ુ ં ક, “અમે રકન ઈ કમ છે તેથી ટ સ યાંની ગવનમે ટ કાપી લીધો છે . અને હા, અહ તમારો માિસક પગાર પંદર હ ર

ુ િપયા હશે તો યાં તમારો માિસક પગાર પંદર હ ર

.ુ એસ.ડોલર

કર શક શ, પછ ધીર-ધીર એમાં વધારો થયા કરશે. O.K. Good bye.” “આવજો.” કહ ને મ માર ફરજ બ વવા માટ િવ ાનગર જતી ર ા પકડ . મા ંુ

કાશીત થયે ું

થમ

ુ તક Ôસં ૃિત દપણÕ ુ ં િવ ારિસકોને વહચતો હતો યાં

ઘટના અને માતડભાઈ મને યાદ આ યા. તેઓને મ કલીફોિનયાના સરનામે મા ંુ મ હના બાદ ÔInsufficient address’ના િસ ા સાથે ગયા. મારા એક િમ

ુ તક પરત આ

.ુ ં યારબાદ બી

સાથે વાતચીત દરિમયાન મને અચાનક યાદ આ

ુ તક મોકલી આ

છ મ હના પસાર થઈ ુ ં ડર ટર લઈને બેઠો.

ુ ં નામ ધરાવ ું બી ુ ં કોઈ નામ ન હ .ું તેથી તેઓ ુ ં સરના ુ

અને ટલીફોન નંબર સહલાઈથી મળ ગયા. મ નંબર ડાયલ કય . ર ગ વાગી. સામે છે ડ Ôહ લોÕ સંભળા .ુ ં મ મા ંુ નામ જણાવીને કલીફોન યા ગયેલા માતડભાઈનો સરના ુ ં બરાબર છે ક કમ એ િવશે મ યાર મ

ુ ુ ષનાં અવાજમાં

વડોદરાનો આ નંબર અને

ૂછ .ું “બરાબર છે .” મને જવાબ મ યો. “આપ કોણ બોલો છો”? એ ુ ં

ૂછ ,ું યાર “એમના ુ ુ ંબી છ એ.” એવો ઉડાઉ જવાબ મ યો. મને શ ુ આતથી જ એ ુ ં લાગ ું હ ું

ક, ફોન ઉપાડનારને વાત કરવામાં રસ નથી. અ યાર માતડભાઈ કલીફોિનયા છે ક ભારતમાં? મ માં ું

.ું “માતડભાઈ અહ જ છે ,

ુ લાઈમાં િવદશ જવાના છે .” જવાબ મ યો. “અ યાર તેઓ

“િનઝામ રુ ા િવ તારની

ાં મળશે?” એ ુ ં

િત ઠ ત

તર મ ફોન કય તો કોઈ બહને વાત કર . બહન મને કહ,

ય ત

ુ ર ગઈ છે તેના બેસણામાં જવા માટ માતડભાઈ ઘરથી જ

હમણાં જ નીકળ ગયા છે , ને તેઓ પે ોલપંપ પાસે તમાર રાહ

ુ એ છે .” મને આ બધી ગરબડ સમ તી ન

ૂછ ,ું “બહન, તમે કોણ બોલો છો?” તો બહન મને કહ, “ ુ ં એમની વાઈફ બો ું

હતી. મ

.ં ” મને થ ,ુ ં માર

માતડભાઈને બ મળ ુ ં પડશે, એ િસવાય પ ટતા ન હ થાય. Ôથોડા દવસ બાદ મળવા આ ુ ં એક

ણવા

ૂછતો હતો યાં ફોન કટ થઈ ગયો.

યાર બાદ બે વખત થોડા-થોડા દવસને

પર

.ું

,ુ ં ક માતડભાઈનો વડોદરાના

ું નામ પરથી ટલીફોન નંબર ને સરના ુ મેળવવા રહઠાણનો સંપક કર એ તો ક ? મારા આ ય વ ચે ડર ટર માં તેઓના નામ

ૂવ ઘટલી આ

ણ વષ

Õં એવી ફોન

ણ કર ને ુ ં એક દવસ તેઓના ઘર પહ ચી ગયો. માતડભાઈ બારણે આ યા. મ જો ુ ં ક તેઓએ એમની ખ

ુ ાવી છે ને પાંચ વષમાં તો વીસ વષ વહ ગયા હોય એવી એમની મ

મર જણાય છે . મને કહ,

“ ુ ં કામ છે ? ુ ં કોઈની સાથે વાત કરવા માંગતો નથી.” મ ક ,ું “ ુ ં ફોન પર આપને પો ટ કરલી માર

કુ ,

ણ કર ને મળવા આ યો

.ં માર આપ ુ ં કોઈ કામ નથી. આપને કલીફોિનયા

ૂર ું સરના ુ ં ન હોવાથી પરત આવી છે તેથી આપને બ ભેટ આપવા આ યો

.ં ”

ારય કોઈનેય મા ંુ

ૂુ

તો મને કહ, “ ોડ હોય છે ઘણા બધા. કોણ સરના ુ આપતો નથી.” મ ક ,ું “મને

ાર માર સાથે છે તરપ ડ કર?

ું

દર આવવા ુ ં ન હ કહો.” ઘર આ ું ખાલી હ ,ું કોઈ સામાન ક

રાચરચી ું ઘરમાં ન હ .ું એ મને કહ, “મ શ ુ માં જ ક ું ને, ક તમને મળવામાં મને કોઈ જ રસ નથી.” પાછળ ઊભેલા એમના ધમપ ની એમને સમ વી ર ા હતા ક શાંિતથી બેસીને વાત કરો. યાં તો એ તા ૂ

ા,

“ યાર ુ ં ઘરમાં ન હતો યાર તમે ફોન કયા છે , ને માર ગેરહાજર માં માર પ ની સાથે વાત કર છે . તમાર 22

સાથે

ુ ં આ ુ ં વતન ક ંુ તો તમને સા ંુ લાગશે? લાવો, મને તમારો નંબર આપો.

ુ ં પણ તમને આ ર તે

પજ ,ું પછ તમને માર પીડા સમ શે. મ ક ,ું “વડ લ,

ુ ં તમારા દ કરાની

મરનો

,ં લે ચરર

,ં ને એક દવસ આણંદ જતાં બસમાં આપણી

ુ ાકાત થઈ હતી ને આપે સામેથી મને કલીફોિનયા આવવા ુ ં . . .” લ “ ુ ં િવચાર -િવચાર ને પાગલ થઈ ગયો પણ મને યાદ આવ ું ન હ .ું તમારો ફોન પહલી વાર આ યો ને વાત કરતા મને જણા ુ ં ક કોઈ

ોડ મારા કલીફોિનયાના કને શ સ શોધે છે , ને સોની છે એએએ . . .મ મારા બધા

સોની િમ ો યાદ કર લીધા પણ આ વાત યાદ ના આવી.” કહ ને તેઓ દરવા થી પ નીએ મને

દર આવવા ક .ું

ુ ં બેઠો. બહન પાણી લઈને આ યા. મ પી .ુ ં ભાઈ

બેઠક ુ મમાં આ યા એટલે એમને મા ંુ

ુ તક આપીને મ જવા માટ ર

પ રવાર સાથે સયા બાગમાં ફરવા ગયો હો

દર ખ યા. તેઓની દરના

લીધી. યારબાદ ઘણી વાર

ુ મમાંથી ુ ં મારા

યાર મ માતડભાઈને િસિનયર િસ ટઝન સાથે બાગમાં મ

કરતાં જોયા છે . અમાર નજર એક થતાં તેઓની બચેલી એક

ખમાં જોવા મળતો અપરાધભાવ મને એ ુ ં

િવચારવા મજ ૂર કર છે ક તેઓની કલીફોિનયાવાળ વાત, તેઓએ માર સાથે કરલો એક ોડ જ હતો.

23

લેખક પ રચય નામ :

ક પેશ ડ . સોની

જ મ:

તા. 24-9-70(મહસાણા)

અ યાસ :

બી.એ.(લો ક & ફ લોસોફ ), ડ ટ શન, મે,Õ93 એમ.એ.(લો ક & ફ લોસોફ ), ફ ટ લાસ ફ ટ,મે,Õ96

કારક દ :

યા યાતા તર ક :

ુ ન, 2000 થી 2004, િવ ાનગર તેમજ

છોટાઉદ રુ આટસકોલેજમાં તકશા

અને ત વ ાન િવષયના

યા યાતા

લેખક તર ક :

થમ બી ુ

ુ તક : સં ૃિત દપણ, 2003 ુ તક :

વન નેહ, 2006

સરના ું : 3 િશવમપાક, સાવલી રોડ, હરણી, વડોદરા-22 ફોન : +919898561271 ઈ મેલ : [email protected] યવસાય : યા યાતા અને લેખક (ભારતીય સં ૃિત અને ત વ ાન)

24