Serbia

Autori: Miloš Maksimović Nikola Milosavljević

Statistički podaci Položaj Granice Prirodne karakteristike Stanovništvo i naselja Privreda Regionalne celine

 Površina: 88 361 km2  Broj stanovnika: 9 981 000 stanovnika sa Kosovom (bez

Kosova – 7 498 001)  Najveći gradovi: Beograd (1 576 124), Novi Sad (299.294), Niš (250 518), Kragujevac (175 802)  Dunav (588 km), Zapadna Morava (308 km), Južna Morava (295 km), Ibar (272 km), Drina (220 km), Sava (206 km), Timok (202 km), Velika Morava (185 km)  Đeravica 2 656 m (Prokletije), Crni Vrh 2 585 m (ŠarPlanina), Gusam 2 539 m (Prokletije), Bogdaš 2 533 m (Prokletije), Žuti Kamen 2 522 m (Prokletije), Ljuboten 2 498 m (Šar-Planina), Veternik 2 461 m (Koprivnik), Crni Krš 2 426 m (Prokletije), Hajla 2 403 m (Hajla)  Ukupna dužina železničke mreže: 3 619 km  Ukupna dužina puteva: 42 692 km (asfaltni) и 24 860 km (betonski).  Poljoprivredne površine – 5 718 599 ha od čega je: 4 674 622 ha obradiva površina, 1 006 473 ha pašnjaci, 37 504 ha ribnjaci, trstici i bare.

 Srbija leži u središnjem delu severnog umerenog

pojasa između 41° i 46°N i 18° i 23°E  Najjužnija tačka nalazi se na teritoriji opštine Gora (mesto Restelica) 41° 53’  Najsevernija tačka 10km severno od Subotice 46° 11’  Najzapadnija tačka leži nedaleko od Sombora (Bački Breg) 18° 49’  Najistočnija tačka leži na Staroj planini (vrh Srebrna glava) 23°  Srbija je balkanska zemlja jer 76,5% njene teritorije leži južno od Dunava i Save.  Srbija je srednjoevropska i panonska zemlja jer se oko 24,3% njene teritorije nalazi severno od Dunava i Save.  Srbija je podunavska zemlja i to je jedini vodeni put Srbije ka moru.

 Granice Srbije su većinom kopnene ali i vodene i iznose 2397 km.  Granica prema Madjarskoj (175 km) u celini je kopnena i 



    

presecaju je dve plovne reke - Dunav i Tisa. Granica prema Rumuniji (546,5 km) proteže se od naselja Rabe do ušća Timoka, gde se nalazi tromeđa Srbije, Rumunije i Bugarske. Granica prema Bugarskoj (357 km) proteže se od ušća Timoka do Belih Voda, gde se nalazi tromeđa Srbije, Bugarske i Makedonije. Granica prema Makedoniji (252 km) se proteže od Šar-planine do Deve Bair, gde se nalazi tromeđa Srbije, Makedonije i Bugarske Granica prema Albaniji (122 km) preseca Beli Drim, proteže se preko Koritnika, Paštrika i Prokletija. Granica prema Crnoj Gori (236 km) proteže se grebenima venačnih planina između Đeotine, Lima i Ibra. Granica prema BiH (391 km) ide Drinom od njenog ušća u Savu pa uzvodno do podnožja Zvijezde. Preseca Rzav, Uvac i Lim. Granica prema Hrvatskoj (315 km) se proteže od ušća Drine u Savu, do Batine, gde se nalazi tromeđa Srbije, Hrvatske i Mađarske.

Reljef Srbije

- Panonska nizija - Planinska regija Klima Srbije Hidrografija Zemljište i tlo Flora i fauna

Najveće prostranstvo u reljefu naše zemlje

zauzima prostrana planinska regija. Ona se proteže južno od Dunava i Save pa do granice sa Crnom Gorom, Albanijom i Makedonijom. Sastoji se od Rodopskih, Karpatsko-balkanskih i Dinarskih planina Severni deo Srbije čini prostrana Panonska nizija Našoj zemlji pripada i manji deo zapadnog oboda Vlaško-Pontijskog basena. Čine ga Ključ i Negotinska krajina.

 Ova regija obuhvata ravnicu Vojvodine(Srem, Banat, Bačku) i uski 







pojas južno od Dunava i Save. Ostrvske planine: Fruška gora (539 m) i Vršačke planine (641 m). Predstavljaju ostatke spuštenog dela stare mase, odnosno unutrašnjih Dinarida.Sastoje se od: paleozojskih škriljaca, mezozojskih krečnjaka i dr. Aluvijalne ravni Dunava, Save, Tise i Morave predstavljaju najniže (70-90 m) i najmlađe oblike reljefa po dnu Panonske nizije. Sastoje se od finih rečnih nanosa: gline, peska i lesa. Rečne terase se uzdižu iznad aluvijalnih ravni Dunava, Save, Tise i Morave. Na njima je plodno zemljište, pogodno za gajenje najraznovrsnijih kultura. Lesne zaravni predstavljaju eolske elemente reljefa po dnu Panonske nizije. Postale su tokom pleistocena. Za vreme interglacijalnih faza i velikih kiša sa Alpa, Dinarskih, Rodopskih i Karpatskih planina slivale su se reke i taložile ogromne količine peska i mulja. Za vreme suvljih i hladnijih glacijalnih faza vetar je zahvatao pesak i mulj, prenosio i taložio tamo gde je nalazio na prepreke. Najpoznatije su: Sremska lesna zaravan, Bačka lesna zaravan, Titelska lesna zaravan, Banatska lesna zaravan.

Rodopske planine Karpatsko-balkanske planine Dinarske planine

- Prokletijske i Šarske planine - Starovlaško-raške i Kopaoničke planine - Kosovska i Metohijska kotlina - Šumadijske planine - Rudne i flišne planine

 Rodopske planine zauzimaju središnji deo

planinskog prostora. Rodopske planine se pružaju sa desne i leve strane Južne i Velike Morave. Istočno i jugoistočno od Južne Morave su: Dukat, Koćura, Besna kobila, Vardenik, Čemernik i Rujplanina. Prema severu su: Seličevica, stalaćka brda,Bukovik i Resavski humovi. Sa leve strane Južne i Velike Morave su: Kukavica, Vidojevica, Jastebac, Juhor, Crni vrh i Azanjski vis. U dolinama Južne i Velike Morave su: Vranjska, Leskovačka, Niška, Paraćinsko-Jagodinska i velikomoravska kotlina. Rastavljaju ih Grdlička, Stalaćka i Bagrdanska klisura. Tu su jos: Jablanička, Toplička i Kruševačka kotlina.

Karpatsko-balkanske planine se protežu od

Dunava na severu, do Zaplanjsko-lužničke planine i Ruj-planine na jugu. Prema istoku do bugarske granice, a na zapadu se oslanjaju na središnju zonu gromadnih planina Pomoravlja. Karpatske: Homoljske, Beljanica, Kučaj, Miroč, Deli Jovan... Između njih su spuštene Zviška, Homoljska i Crnorečka kotlina. Južno od Crnorečke kotline su Balkanske: Rtanj, Ozren, Devica, Suva i Stara planina... Između njih su: Knjaževačka, Sokobanjska i Pirotska kotlina.

Prokletijske planine se protežu između

Metohijske kotline i gornjih tokova Ibra, Lima i Tare. U prokletijsku grupu spadaju planine: Žljeb, Hajla, Mokra Gora itd. Šarske planine – Šara, Koritnik i Paštrik leže južno od Kosovsko-Metohijske kotline Šara je poznata po livadama i pašnjacima, prelepim pejzažima privlačnim za turiste.

Starovlaško-raške planine se protežu od Drine

na zapadu do Ibra i Kosovske kotline na istoku i od Đetinje i Zapadne Morave na severu do Crnogorskih površi i brda. Pripadaju im: Tara, Zlatibor, Čemerno, Giljeva, Zlatar, Javor i Golija. Tu su Pešterska visoravan i Novopazarska, Pribojska, Prijepoljska i Sjenička kotlina. Kopaoničke planine – Kopaonik, Željin, Goč i Stolovi. Po pojavama ruda (olovo, cink, bakar, zlato itd.), Kopaonik predstavlja “srpski Ural”. Na padinama Kopaonika su vrnjačka Banja, Mataruška, Jošanička, Kuršumlijska i druge banje.

Kosovsko-Metohijska kotlina leži na sutoku

prokletijskih, šarskih i kopaoničkih planina. To je jedna od najvećih kotlina na Balkanu. Kosovsku i Metohijsku kotlinu razdvaja pobrđe Drenica i planina Crnoljeva gde se nalazi hidrografski čvor Srbije. Ovde se nalaze i značajna nalazišta olova i cinka (Trepča) i drugih ruda.

Šumadijske planine leže između Dunava i

Save na severu, Zapadne Morave i Đetinje na jugu, Velike Morave na istoku, Kolubare, Ljiga i Dičine na zapadu Sačinjavaju ih: Avala, Kosmaj, Bukulja, Venčac, Rudnik, Gledićke planine i Juhor Uzdižu se sa površi i talasastog pobrđa i predstavljaju delom nekadašnje ostrvske planine Panonskog mora.

Rudne i flišne planine se protežu južno od

Save do reke Đetinje na jugu i od Drine na zapadu do Kolubare, Ljiga i Dičine na istoku Ime su dobile po pojavama raznovrsnih ruda (antimon, olovo, cink...) U ovu grupu planina spadaju: Gučevo, Boranja, Jagodnja, Sokolske planine, Povlen, Mavljen i Suvobor sa Rajcem. Cer i Vlašić spadaju u grupu flišnih planina.

Elementi i faktori klime Kontinentalna klima Umereno-kontinentalna klima

 Na klimu Srbije utiču dve grupe faktora: spoljni i unutrašnji  Spoljni faktori su osnovni uzroci koji utiču na klimu naše zemlje. To







 

su velike i udaljene geografske regije u kojima se formiraju vazdušne mase različitih fizičkih osobina (hladne, vlažne, tople, suve): Sibir, Arktik, Atlantik, Afričko kopno i Mediteran. Unutrašnji faktori koji utiču na klimu Srbije su: geografska širina i dužina, blizina mora, reljef, odnosno pravac pružanja planina, nadmorska visina, planinski prevoji, zatim tlo i vegetacija. Dinarske planine se pružaju paralelno sa obalom Jadrana to sprečava prohodnost i dublje prodiranje maritivnih uticaja u unutrašnjost kopna. Reljef utiče na klimu pravcem pružanja, visinom i položajem planinskih prevoja, povoljnija je klima u niziju nego na visiji, u rečnim dolinama i kotlinama nego na planinama. Ogolićeno, kamenito ili peskovito tlo se zimi više rashladi, ali leti zagreje pa na taj način utiče na klimu. Šume i livade utiču na svežinu klime, povećanje padavina, količinu kiseonika u vazduhu itd.

 Ona vlada u Panonskoj niziji i njenom obodu do

nadmorske visine oko 600 m. Leta su izrazito topla sa nedovoljno padavina a zime dosta duge i oštre. Proleća i jeseni su umereni. Temperature vazduha rastu od zapada prema istoku i od juga prema severu. Zato je leti toplije u Banatu nego u zapadnom Sremu, dok je zimi suprotno.  Vetrovi se u Panonskoj niziji javljaju pretežno zimi i to iz istočnog, severnog i zapadnog pravca. Zapadni dolaze sa Atlantika i donose padavine, severni donose hladno vreme a košava je najčešće vetar u istočnom delu Panonske nizije  Količina padavina u Panonskoj niziji je nedovoljna. U Vojvodini iznosi 500-600 mm godišnje. Prema južnom obodu panonskog basena količina padavina raste 700900 mm. Jeseni su u Panonskoj niziji obično kišovite. To može da omete berbu kukuruza, suncokreta i šećerne repe.

 Ona vlada u planinskoj regiji na visinama iznad 60o m. Na

većim visinama u planinama klima je oštra. U rečnim dolinama i kotlinama klima je župska. Takva klima vlada u Aleksandrovačkoj župi, Metohijskoj kotlini i dolini Lima  U visokim kraškim poljima i kotlinama i visoravnima, javljaju se temperaturne inverzije. Takve pojave su česte u Sjeničkoj kotlini. Leta su na planinama kratka a zime duge, oštre i snegovite. Takva klima vlada na Prokletijama, Šari, Kopaoniku, Staroj planini itd.  Vetrovi su česta pojava u planinskoj regiji. Dominiraju severni, severoistočni i zapadni vetrovi. Zapadni vetrovi dolaze sa Atlantika i donose padavine a severni vetrovi donose hladno vreme.  Padavine u planinskoj regiji su obilne i kreću se od 10001500 mm. Kišoviti kraj u Srbiji proteže se preko Tare, Golije, Kopaonika, Juničke planine i Paštrika. Ovo područje prima godišnje 1000-1338 mm padavina. U planinskoj regiji postoje krajevi koji primaju ispod 550 mm padavina godišnje. To su Bela Palanka – 525 mm, Prokuplje – 529 mm.

Jezera i njihov značaj Reke i njihov značaj

- Dunav - Tisa i Sava - Morava - Ostale reke Termomineralne vode

 Po načinu postanka dele se na tektonska,

erozivna, akumulativna i veštačka. U Srbiji je najviše poligenetskih, nastalih radom više sila.  Glacijalna se javljaju na planinama zahvaćenim pleistocenskom glacijacijom. Ima ih na Šari i Prokletijama  Eolska jezera: Palićko i Ludoško  Rečna jezera: Ima ih u donjim tokovima Dunava, Tise i Save. To su: Rusanda kod Melenaca, Obedska bara u Sremu itd.  Veštačka jezera: Đerdap I i II, Vlasinsko, Zlatiborsko, Perućko i Zvorničko, Baltavsko...

Reke Srbije pripadaju slivovima Crnog

(92,4%), Jadranskog (6,5%) i Egejskog mora (1,1%) Na planini Crnoljevi nalazi se hidrografski čvor – tačka sa koje reke otiču u sva tri sliva: Od Dramanske glave otiče rečica Crnoljeva, pritoka Sitnice (koja preko Ibra, Z.Morave i Dunava dolazi do Crnog mora). Prema zapadu otiče Topluga u Beli drim (koji se uliva u Jadran). Prema jugoistoku i jugu teče Nerodimka koja se uliva u Lepenac (pa u Vardar pa u Egejsko more). Nedaleko od Uroševca javlja se bifurkacija: reka Nerodimka se račva i jednim delom otiče

 Najveća reka srednje i jugoistočne Evrope (2857

km), pritoka Crnog mora  Kroz Srbiju protiče u dužini od 588,5 km i plovan je celom dužinom.  U Srbiju ulazi 8km uzvodno od Bezdana, a napušta je pri ušću Timoka.  Često meandrira i stvara rečna ostrva: Šarengradsko, Krčedinsko, Veliko ratno, Smederevska ada...  Najlepši deo njegove doline je Đerdapska klisura (96,5 km), koja se sastoji od 4 klisure i 3 kotline koje se smenjuju ovim redom: Golubačka klisura, Ljupkovska kotlina, klisura Gospođin vir, Donjemilanovačka kotlina, klisura Kazan, Oršavska kotlina i Sipska klisura.

Tisa – izvire na teritoriji Ukrajine; u našu

zemlju ulazi 6km nizvodno od Segedina i teče u dužini od 164km. Uliva se u Dunav istočno od Titela, kod Starog Slankamena. Plovna je u celoj dužini kroz Vojvodinu. Njena najveća pritoka je Begej. Kanal Dunav-Tisa-Dunav (273km), izgrađen pre svega za navodnjavanje, predstavlja i plovni put sa 1000t nosivosti. Sava – izvire u alpskom delu Slovenije; plovna je u celoj dužini kroz Srbiju (206,5km). Veće pritoke na našoj teritoriji su Drina i Kolubara. Sa Dunavom se sastaje kod Beograda, iznad Kalemegdana. Kod Ade Ciganlije jedan

 Velika Morava (185km) – desna pritoka Dunava;

nastaje sastajanjem Zapadne i Južne Morave kod Stalaća; uliva se u Dunav kod Dubravice. Veće kotline: Paraćinsko-Jagodinska i Velikomoravska, a rastavlja ih Bagrdanska klisura. Najveća nacionalna reka Srbije  Južna Morava (295km) – nastaje od Binačke Morave i Preševske Moravice kod Bujanovca. Sistem kotlina i klisura: Vranjska kotlina, Grdelička klisura, Leskovačka kotlina, Stalaćka klisura, Niško-Aleksinačka kotlina.  Zapadna Morava (308km) – nastaje od Đetinje i Golijske Moravice. Protiče kroz nekoliko kotlina: Užičku, Požešku, Čačansku, Kraljevačku i Kruševačku i kroz Ovčarsko-kablarsku klisuru.

Drina – vodom najbogatija pritoka Save,

nastaje od Pive i Tare; raspolaže najvećim hidroenergetskim potencijalom na teritoriji Srbije i BiH. Kolubara – u njenoj dolini nalazi se Kolubarski basen lignita. Ibar – najveća pritoka Z.Morave; izvire ispod planine Hajle a uliva se kod Kraljeva. Reke Jadranskog sliva: Beli Drim – Izvire na obodu Metohijske kotline, ispod Radovačke pećine. Glavne pritoke: Pećka i Dečanska Bistrica. Reke Egejskog sliva: Lepenac sa Nerodimkom, Pčinja i Dragovištica. Ukupno 2,2% teritorije

 Do sada je evidentirano oko 130 banja i izvora.  Banje srbije su podeljene u devet grupa:

- Vojvođanska grupa: Vrdnička, Kanjiža, Melenci - Šumadijska grupa: Selstres tj. Mladenovačka - Zapadnosrbijanska: Koviljača i Vrujci - Zapadnomoravska: Ovčar, Vrnjačka, Mataruška, Bukovička - Starovlaško-raška: Pribojska i Novopazarska - Kopaonička: Jošanička, Kuršumlijska, Lukovska, Prolom - Kosovsko-metohijska: Ilidža kod Peći, Klokot-banja - Južnomoravska: Vranjska, Niška i Sijarinska - Istočnosrbijanska: Sokobanja, Gamzigradska i Brestovačka  Najtopliju vodu imaju Vranjska (92°C) i Jošanička (78°C)  Po hemijskom sastavu mogu biti: sumporne, alkalne i

 Černozem – najrasprostranjeniji u Vojvodini, Mačvi i delu

Stiga. Uspevaju žitarice, suncokret, repa... Pod uticajem nagiba nastaje degradirani černnozem sa manje humusa.  Gajnjača – ima je u krajevima sa više vlage. Klasične gajnjače se javljaju u Šumadiji. Sa manje humusa od černozema, pogodno tlo za ratarstvo i voćarstvo.  Smonice – zahvataju velike površine u Šumadiji i Mačvi kao i u dolinama sve tri Morave i Timoka. Pogodne za gajenje ratarskih kultura, krmnog bilja i voća.  Podzoli – najrasprostranjenije zemljište u Srbiji. Javljaju se tamo gde vlada hladnija klima sa dosta padavina. Gajenje kultura je močuće uz agrotehničke mere.  Planinske crnice – javljaju se na bilima i visoravnima. Zbog surove klime na njima uspevaju prvenstveno planinske trave, zob i raž.  Antropogena tla – nastala radom čoveka. Različitog su kvaliteta u zavisnosti od količine humusa i primene agrotehničkih mera.

 Srbija raspolaže sa oko 1 883 746 ha šuma, što je

oko 28% teritorije. Fauna je direktno vezana za klimu i raspored biljnog sveta.  Panonska nizija: Bolje šume se nalaze na padinama Fruške gore i Vršačkih planina i to pre svega šume: hrasta, klena, jasena i graba. Pored brojnih životinja koje gaji čovek ovde žive: vuk, lisica, zec, divlje svinje, jelen... A od ptica: šljuka, prepelica, fazani, golubovi, a oko močvara i guske i plovke.  Planinska regija – Iznad pojasa hrastovih šuma (600-800m) javlja se pojas bukove šume (8001500m), zatim pojas jelove i smrekove šume (1500-1800m). Gornja granica šuma je na oko 1900-2000m, iznad čega je travni pojas, pašnjaci ili goleti. Od životinja žive: medved, vuk, ris, lisica, jazavac, divlja svinja, jeleni, srne zečevi, kune...

Broj stanovnika Gustina naseljenosti Populaciona politika Migracije Starosna i polna struktura Socijalno-ekonomska struktura Kulturno-prosvetno stanje Nacionalna i verska struktura Naselja

Od Prvog svetskog rata do danas izvršeno je 9

zvaničnih popisa. Evo rezultata u hiljadama: Teritorija/godina

Jugoslavija

Srbija

Srbija bez pokrajna

Bojvodina

Kosovo i Metohija

1921

5424

5112

3072

1579

461

1931

6104

5737

3515

1670

552

1948

6345

6568

4154

1641

773

1953

7400

6980

4464

1700

816

1961

8111

7640

4823

1854

963

1971

8975

8445

5250

1952

1243

1981

10160

9582

5694

2034

1854

1991

10338

9722

5754

2013

1955

2002 (bez KiM)

8116

7498

5466

2032

–

Prosečna gustina naseljenosti 1991.god

iznosila je 110,2 stan./km2. Najveću gustinu naseljenosti imalo je KiM oko 179,6 stan./km2. Po popisu iz 2002. prosečna gustina naseljenosti u Srbiji iznosila je 84,85 stan./km2. Po sadašnjoj gustini naseljenosti naša zemlja se ubraja u srednje gusto naseljene zemlje u Evropi. Gustina se povećeva boljim uslovima za roditelje, boljom ekonomskom situacijom u zemlji. Pokušaji unapređenja gustine nazivaju se jednim imenom populaciona politika.

 Ona predstavlja odnos društva prema ukupnoj

populaciji i podrazumeva negu i zaštitu majke u pretporođajnom periodu i periodu rađanja.  Zahvaljujući aktivnoj zdravstveno-populacionoj politici mortalitet odojčadi je osetno smanjen.  Populaciona politika se zalaže za planiranje porodice i normalnu reprodukciju koju obezbeđuje sistem troje dece. Međutim, u različitim krajevima Srbije vlada različito stanje. Kod Vlaha, na primer vlada sistem jednog deteta koje će od roditelja naslediti celokupno imanje.  Manji broj dece dovodi do depopulacije.

 Jovan Cvijić je svrstao sve migracije u četiri stuje.  Dinarska migraciona struja – preseljavanje iz C.Gore,

Hercegovine, Peštera i Sandžaka u Šumadiju, Pomoravlje, Podrinje i Mačvu.  Kosovska struja – najmasovnija 1690; stanovništvo se kretalo dolinama Laba, Toplice i Ibra u pravcu Pomoravlja, Kopaonika, Župe, Temnića i Levača.  Vardarsko-Moravska struja – usmerena od juga ka severu; naseljavana područja Pomoravlja i Šumadije, sve do Save i Dunava.  Struja koja je prešla Savu i Dunav – naseljavana je Slavonija, Baranja i sve do Budimpešte, Istre i Tršćanskog zaliva. Delovi dopirali i do Rusije.  Postoje dnevne, nedeljne, sezonske i stalne migracije ali i međurepubličke kao i pečalbarstvo (odlazak na privremeni rad u inostranstvo)

 Prema popisu iz

2002.godine u Srbiji deca do 15 godina čine 15,69% stanovništva. Radno sposobno čini 67,12% a staro 17,19% ukupnog broja stanovništva.  Prosečan životni vek je oko 75 godina za žene i 70 godina za muškarce. Prosečna starost srpskog stanovništva je 35 godina po čemu smo relativno mlad narod. Žena ima više od muškaraca osim u rudarsko-industrijskim centrima koji više zapošljavaju mušku radnu snagu

 1942 godine je bilo 72% poljoprivrednog

stanovništva da bi se taj broj sveo do 2002. na 10,9%.  Aktivno stanovništvo je ono koje svojim radom stiče sredstva za život, kakvih kod nas ima 45,32%. Ostalo su izdržavana lica (34,28%), gde spadaju deca, đaci, studenti, domaćice. Svega 20,16% stanovništva čine lica sa ličnim prihodima (penzioneri, invalidi).  Zaposlenost je važna društveno-ekonomska kategorija. Broj stalno zaposlenih kod nas je oko 1 813 570. Smanjuje se broj zaposlenih u primarnom sektoru, stagnira ili se slabo povećava u sekundarnom i povećava se dosta u tercijarnom sektoru.

 Pred Drugi svetski rat nepismenost se kretala oko

50%. U ratu je stradao veliki broj učenih ljudi, kao i brojne škole poput Univerziteta u Beogradu onda Narodne biblioteke sa mnoštvom dragocenih knjiga itd.  Posle rata se pristupilo masovnom opismenjavanju. Otvoreni su univerziteti u Podgorici, Novom Sadu, Prištini, Nišu i Kragujevcu, a u drugim gradovima su osnovani pojedini fakulteti, više i srednje stručne škole.  Po popisu iz 2002. u Srbiji je bilo 3,45% nepismenih i ovaj broj je u konstantnom opadanju. U Vojvodini on iznosi 2,41% a u Centralnoj Srbiji 3,83%. Najteža situacija je na Kosmetu gde je 1991. god.

Po popisu iz 2002.godine u Srbiji, od 7 498 001

stanovnika (bez KiM), bilo je 82,8% Srba, 0,92% Crnogoraca, 1,07% Jugoslovena, 0,82% Albanaca (bez Kosova i opština Preševo, Bujanovac i Medveđe jer se Albanci nisu odazvali popisu), 1,81% Bošnjaka, 3,91% Mađara, 0,26% muslimana, 1,44% Roma, 0,94% Hrvata. Od nacionalnih manjana na Kosmetu su najbrojniji Albanci a u Vojvodini Mađari sa oko 14,28% stanovništva Vojvodine (Srba u Vojvodini ima 65,04%). Ljudi u Srbiji su različitih veroispovesti, ali se svi tretiraju na isti način i smatra se da svi imaju

Seoska naselja Gradska naselja

 Po položaju sela u Srbiji su različita. Najčešće se

javljaju na dodiru različitih prirodnih i privrednih površina, u rečnim dolinama i kotlinama, na blagim prisojnim stranama, u flišnim udolinama, pored izvora ili tamo gde se javljaju debeli slojevi plodne crvenice.  U Vojvodini preovlađuju pravougaona naselja (zbijeni tip) koja karakterišu ulice koje su prave, široke i seku se pod pravim uglom. Kuće su zbijene sa obe strane ulice.  U planinskoj regiji preovlađuje razbijeni tip naselja čija su glavna obeležja: kuće udaljene jedna od druge, često rasturene bez ikakvog reda, ili grupisana u manje zaseoke. Ova naselja se najčešće javljaju u istočnoj Srbiji i u Starom Vlahu  Šumadijska varijanta naselja je razbijena po kosama i brežuljcima.

 Gradom se smatraju naselja sa preko 2000 stanovnika, ali

na taj način da se u njima veći procenat ljudi bavi nepoljoprivrednim delatnostima.  Panonski ili srednjovekovni tip je zastupljen prvenstveno u Panonskom delu Srbije (Novi Sad, Beograd, Pančevo, Zrenjanin, Smederevo...). Osobine: planska izgradnja, široke prave ulice koje se seku pod pravim uglom, sa periferijama koje više podsećaju na sela.  Tursko-istočnjački tip gradova je zastupljen u onim krajevima koji su dugo bili pod Turcima. Osobine: ulice uske, sa kaldrmom, kuće za stanovanje su grupisane po mahalama. Delovi ovih gradova stavljeni su pod zaštitu države.  Mešoviti tip se javlja u svim delovima Srbije. To su npr. Niš, Leskovac, Vranje, Priština, Sombor, Šabac...  Savremeni tip – javio se posle Drugog svetskog rata. Skoro svaki grad ima takve četvrti (Beograd, Novi Sad, Niš, Kragujevac...). Javili su se i neki sasvim novi gradovi poput Majdanpeka, Donjeg Milanovca i sl.

Istorijski periodi u privredi Sekundarni sektor –

Industrija Poljoprivreda - Energetika - Zemljoradnja - Rudarstvo - Stočarstvo - Laka industrija Tercijarni sektor - Agrotehničke mere - Saobraćaj Lov, ribolov i šumarstvo - Trgovina - Turizam

Primarni sektor –

 Do 1918. – privreda nerazvijena, oslanja se na

ekstenzivnu poljoprivredu sa više od 2/3 stanovništva koji se bave njome. Postoji oko 250 industrijskih objekata (uglavnom laka industrija i to prehrambena)  Od 1918-1941. – pripojena Vojvodina sa 450 ind. Objekata (cela Srbija sada 700). Privreda još uvek nerazvijena, oslanja se na poljoprivredu.  Od 1945-1991 – porušeno više od 80% infrastrukture; radne akcije 50-tih i 60-tih; davanje zemlje bezemljašima; period najveće produktivnosti i rasta društvenog dohotka. Izgrađene termo i hidroelektrane.  Od 1991-2000 – hiperinflaciju 1993. tešio Avramović pravilom 1 marka=3dinara.  Od 2000 – period tranzicije i liberalnog kapitalizma

 Ratarstvo – kukuruz (Pomoravlje, Vojvodina,

Mačva...); pšenica (Vojvodina, Šumadija, Mačva, Pomoravlje...); ječam; raž; ovas i pirinač.  Povrtarstvo – kupus, krompir, paradajz, paprika, bostan.  Industrijsko bilje – šećerna repa (Vojvodina, Pomoravlje, Kosmet); mak (Vojvodina); hmelj (Bačka i Srem); duvan (reoni: J.Pomoravlje, Z.Srbija, Vojvodina); konoplja i lan (Vojvodina, Pomoravlje i Šumadija); krmno bilje (lucerka, stočna repa...u dolinama Dunava, Tise i Morave.  Voćarstvo – šljiva (Šumadija, Valjevska Podgorina i Podrinje); jabuka (J. i Z.Pomoravlje, padine Golije, sliv Ibra, Gornja Toplica i okolina Bosilegrada); kruška; breskva; kajsija; malina; jagoda; kupina...  Vinovradarstvo – reoni: Vršački, Župa, Prokuplje, Fruška Gora, Metohija, Smederevo, Subotica,

Govedarstvo – planinski i ravničarski delovi Svinjogojstvo – ravničarski predeli sa dovoljno

stočne hrane Ovčarstvo – ispod 200 hiljada ovaca što je veoma alarmantno. Nema uslova kao ni zainteresovanih ko bi se time bavio Živinarstvo – najzastupljenije u Vojvodini; živina se uglavnom gaji na farmama; kokoške, guske, plovke i ćurke Pčelarstvo – u Srbiji postoje prirodni uslovi za razvoj ove grane poljoprivrede

 Lov – veliki broj krupne divljači živi u šumama širom

zemlje, po barama i trsticima oko velikih reka. Poznata su lovišta Karađorđevo, Morović, Deliblatska peščara gde se uglavnom love srne, jeleni, divokoze, zečevi, lisice, vukovi, medvedi, fazani, jarebice i dr. Od ulovljene divljači dobija se meso, koža i krzno.  Ribolov – nedovoljno razvijen; uglavnom je to slatkovodni ribolov, rečni (na Dunavu, Savi, Tisi, Moravi... Centri za preradu: Bezdan, Apatin, Kladovo, Tekija) i jezerski (Vlasinsko, Međuvrško, Bajnobaštejsko...). Postoje i veštački ribnjaci (npr Ečka kod Zrenjanina).  Šumarstvo – rasprostranjene su šume hrasta, bukve, smreke, bora, kleke i munike itd. Značaj je u izvoru sirovina kako i u ogrevu kako i u industriji. Šume takođe i utiču na kondenzaciju vodene pare i umereniju vlažnost vazduha.

Mehanizacija – uvođenje većeg broja mašina

(traktora, kombajna, sejalica...) i dodataka u obradu zemlje Navodnjavanje i melioracija – odbrana od poplava Stručnost i obrazovanost – Srbiji je neophodna obrazovana snaga na ovom polju jer je sve manje mladih zainteresovano za bavljenje poljoprivredom i time se značajno smanjuje produktivnost Korišćenje hemijskih sredstava – pesticida, herbicida...

 Industrija predstavlja privrednu delatnost koja

obuhvata proizvodnju i preradu resursa za potrebe stanovništva.  Sa geografskog aspekta delimo je na tešku (metalurgija, mašinska, rudarstvo i hemijska) i laku (prehrambena, laka hemijska, tekstilna)  Po međunarodnoj podeli deli se na ekstraktivnu (izdvajanje sirovina) i prerađivačku (od sirovina pravi gotove proizvode)  Faktori: geografski položaj, prirodna bogatstva, geneza (razvoj industrije), radna snaga, sretstva za rad  Novi faktori: tehnologija, tržište, ekologija

 Ugalj – najviše lignita – oko 23 milijardi tona (na Kosovu

oko 19 milijardi tona); baseni: Kosovski, Kolubarski, Kostolački. Mrki ugalj se vadu u resavsko-moravskom basenu (Senje, Aleksinački rudnici, Ravna reka). Kameni (manje od 1%) se vadi u dolini Ibra (Ušće, Jaranda, Boljevac)  Nafta – samo u Banatu – trougao Zrenjanin-Kikinda-Vršac (Velika greda, Jermenovac, Lokva, Plandište). Ima je i u Stigu, kod Požarevca (Sirakovo i Brodarevac). Proizvodnja od 746 000t godišnje podmiruje oko 20% domaćih potreba; uvozimo iz Rusije, Kine, Rumunije, sa Bliskog Istoka. Rafinerije u Novom Sadu i Pančevu  Zemni gas – najveća nalazišta u Banatu oko Kikinde. Oko 507 miliona m3, uvoz iz Rusije  Uljani škriljci – glinovito laporovite stene koje sadrže 1030% ulja sličnog nafti; u okolini Aleksinca, Niša, Ćićevca i Pirota. Još nedovoljno istraženo.

 Gvožđe – Kopaonik, Rudnik, okolina Majdanpeka  Oplemenjivači čelika: hrom (Deva i Baboj Boks,

Orahovac i Prizren, okolina Čačka, Valjeva i Raške); mangan (okolina Užica i Arilja, dolina Rzava i Uvca, okolina Kragujevca, okolina Prištine – Avajlija i Novo Brdo); molibden (od Mačkatice do Krive Feje); kobalt (Rudnik); volfram (Majdanpek, Surdulica); kadmijum (Trepča).  Bakar – oko Bora i Majdanpeka, Krivelja i Cerova. Valjaonica u Sevojnu, industrija kablova u Novom Sadu i Jagodini  Olovocinkana ruda – Trepča, Janjevo, Novo Brdo, Kopaonik Rudnik  Antimon – u Podrinju kod Krupnja i Zajače gde je i topionica  Plemeniti metali – u Vrnjačkoj Banji; srebro i zlato u Boru i Majdanpeku; živa – na Avali.

 Prehrambena – najrazvijenija u Vojvodini; deli se

na mlinsku, skrobare, peciva, pekare, mlekare... Prerada mesa (Juhor, Karneks, Čoka...), prerada voća, povrća, konditorska, industrija alkoholnih pića  Tekstilna – Javor (Ivanjica), Prvi Maj (Pirot), Jumko (Vranje)  Duvanska – zadovoljava domaće potrebe; Niš i Vranje  Laka hemijska – parfemi, lekovi, sapuni, deterdženti...; Merima (Kruševac), Nevena (Leskovac), Galenika (Beograd), Hemofarm (Vršac), Zdravlje (Leskovac), Zorka (Šabac)...  Kožna – najviše u Vojvodini; Knjaževac, Inđija, Ruma...

Saobraćaj Saobraćaj čini neraskidivu vezu

proizvodog procesa. Njegov zadatak je da poveže proizvođače sirovina, prerađivače i potrošače gotovih proizvoda. Brz, udoban i redovan prevoz putnika je drugi važan zadatak. Deli se na: 1.Kopneni saobraćaj 2.Vodeni saobraćaj 3.Vazdušni i PTT saobraćaj

Kopneni saobraćaj  Na razvoj saobraćaja u našoj zemlji utiču prirodni i društveni

faktori.  Prirodni faktori olakšavaju ili otežavaju izgradnju saobraćajnica. Severni deo čini prostrana, široko otvorena Panonska ravnica. Ovde se protežu putevi koji povezuju našu zemlju sa srednjom, zapadnom i severnom Evropom. Nepovoljna činjenica je to što se između Panonske nizije i Jadranske oblasti nalazi planinska regija što otežava povezivanje ove dve oblasti. Ipak, izgrađena je pruga Beograd-Bar i put Beograd-Petrovac na moru.  Društveni faktori utiču na orijentaciju i razvoj saoraćajne mreže. Neravnomerna izgradnja saobraćajnica u prošlosti je posledica vladavine Turaka i Ausrto-Ugarske. Zato su naši južni, planinski krajevi dugo ostali saobraćajno nerazvijeni. Međutim kasnije su modernizacijom izgrađene magistralne saobraćajnice u dolinama Dunava, Save, Velike i Južne Morave.  Kopneni saobraćaj može biti: 2. Drumski saobraćaj

Drumski saobraćaj  Drumski saobraćaj ima veliki značaj u prevozu robe i putnika. Drumski 



 



saobraćaj se odlikuje velikom pokretljivošću. Dolinom Save i Morave je izgrađen autoput na koji se oslanjaju međunarodni putevi iz zapadne, srednje i severne Evrope prema Solunu i Istanbulu. Autoput Beograd-Novi Sad-Subotica u pravcu Budimpešte i Beča se modernizuje i pretvara u tzv.brze puteve Evrope. Modernizuje se i autoput Beograd-Niš-Dimitrovgrad-Sofija i Niš-Tabanovci u pravcu Skoplja i Atine. U planu je izgradnja autoputa Beograd-Ljig-Takovo-Požega-Nova Varoš-Sjenica-Boljare do Crne Gore ili Beograd-Požega-Arilje-Ivanjica do Crne Gore. Danas naša zemlja raspolaže sa 6 477 km magistralnih puteva, sa 12 950 km regionalnih i 29 927 km lokalnih puteva.

Železnički saobraćaj  Između dva svetska rata železnički saobraćaj je bio slabo

razvijen i međusobno nepovezan.Planinski delovi Srbije bili su najvećim delom van domašaja železničkih pruga.  Pruga Beograd-Novi Sad-Subotica-Budimpešta-Beč se modernizuje i pretvara u tzv. brze pruge.Takođe je važna i pruga Beograd-Bar(dužina-475 km; ima 254 tunela ukupne dužine 114 km; najduži tuneli su Zlatibor i Sozina; ima 234 mosta; most na Maloj rijeci je dug 500m, visok 160-190m i najviši u Evropi.)  Naše železnice raspolažu sa 3 960 km železničkih pruga, od čega je 277 km sa duplim kolosekom a 1 341 km pruga je elektrificirano. One godišnje prevezu oko 39,4 miliona putnika i 38,2 miliona robe.

Vodeni saobraćaj  Vodeni saobraćaj dominira u prevozu tereta.  Dunav je za vodeni saobraćaj vrlo važan jer iz Crnog

    

mora do Beograda plove brodovi nosivosti do 5 000 brt. Dunav je plovan celim tokom kroz Srbiju(588,5 km). On nas i povezuje sa zemljama srednje i zapadne Evrope. Tisa je takođe plovna celim tokom croz našu zemlju(164 km), Sava isto(206 km), Tamiš(53 km) Prednost rečnih puteva nad kopnenim je u tome što ih ne moramo graditi iz početka i lakše ih je održavati. Duž Dunava grade se nove luke-Novi Sad, Bogojevo, Apatin, Smederevo, Prahovo, Zrenjanin... Rečna flota je mala i zastarela. Jezerski saobraćaj je nerazvijen i odvija se na Skadarskom jezeru i Đerdapu.

Vazdušni i PTT saobraćaj  Vazdušni saobraćaj uspešno rešava problem udaljenosti i

dužine putovanja. Deli se na: unutrašnji i međunarodni. Unutrašnji saobraćaj sačinjavaju stalne ili sezonske aviolinije na prostoru naše zemlje. Međunarodni saobraćaj se obavlja sa brojnim zemljama sveta.  Postoje nekoliko aerodroma u našoj zemlji, ali je svakako najvažniji i najveći aerodrom “Nikola Tesla” u Beogradu. Ima ih još u Nišu, Prištini i nekoliko manjih.  Poštansko-telegrafsko-telefonski saobraćaj ima zadatak da brzo prenosi poštanske pošiljke, vesti, poruke i saopštenja.  Savremena satelitska služba brzo prenosi vesti s jednog kraja sveta na drugi a jedna takva stanica postajala je blizu Ivanjice.

Trgovina  Trgovina je značajna grana privrede. Ona čini vezu između proizvođača i 

 







potrošača. Postoji unutrašnja i spoljna trgovina. Unutrašnja trgovina povezuje proizvođače i potrošače unutar granica naše zemlje. Odvija se preko trgovačkih preduzeća i prodavnica širom zemlje. Javljaju se veliki broj robnih kuća, samoposluga ali i privatnih radnji, butika... Spoljna trgovina označava ekonomske odnose Srbije sa inostranstvom. Odvija se u vidu izvoza, uvoza i tranzita. Neravnomeran i nejednak raspored prirodnih bogatstava upućuje zemlje sveta na međusobnu razmenu da bi obezbedile normalno odvijanje procesa proizvodnje. Naši najznačajniji trgovinski partneri su: Nemačka, Italija i Rusija, a zatim SAD i Kanada, zatim sa zemljama Azije, Afrike, i Latinske Amerike. U novije vreme Kina postaje naš sve značajniji trgovinski partner. Trgovinski bilans je odnos između vrednosti uvoza i izvoza robe u toku jedne godine. Ako je vrednost izvoza manja od uvoza, trgovinski bilans je negativan ili pasivan, a ako je vrednost izvoza veća od uvoza on je pozitivan ili aktivan. Trgovinski bilans je uravnotežen ako su vrednosti uvoza i izvoza ujednačene. Platni bilans obuhvata sva godišnja primanja i potraživanja naše zemlje prema drugim državama.

Turizam  Turizam je veoma dinamična grana privreda. Zasniva se na brojnim 



 

 

prirodnim i kulturno-istorijskim vrednostima. Razvoj turizma utiče i na porast zaposlenosti i životni standard stanovništva. Veliki obrazovno-vaspitni značaj imaju đačke ekskurzije i posete kulturno-istorijskim spomenicima(Gračanica, Sopoćani, Cetinje...) Geografski položaj Srbije je važan faktor za razvjo turizma. Teritorija naše zemlje čini most i raskrsnicu važnih međunarodnih drumskih i vazdušnih puteva. Na teritoriji Srbije postoji više prekrasnih planina koje su se turistički afirmisale(Kopaonik, Tara, Zlatibor, Prokletije, Šara itd.) Kanjoni, klisure, slapovi, vodopadi i glacijalna jezera Durmitora, Prokletija i Šare privlače veliki broj turista. Na teritoriji Srbije postoji oko 130 toplih i mineralnih izvora(Vranjska, Niška, Vrnjačka, Sokobanja...) Nacionalni parkovi:Đerdap, Tara, Kopaonik, Šara, Fruška Gora, Bjelasica, Durmitor predstavljaju značajne turističke potencijale. Pod zaštitom UNESKA su neki naši lokaliteti svetskog značaja. Tu spadaju Durmitor, Sopoćani, Stari Ras, Studenica, a od 2000. godine planina Golija, zbog neobične flore.

Podela turizma  Turizam se deli na: domaći i strani.  Domaći turizam označava kretanje naših građana

prema banjama, odmaralištima, planinama... Broj domaćih turista se povećava svake godine. Osnovne karakteristike domaćeg turističkog prometa su: izrazit sezonski karakter(juli, avgust) i mobilnost automobilskog saobraćaja.  Strani turizam označava kretanje i boravak stranih turista na našem prostoru. Za prirodne lepote Srbije(more, banje, planine...) interesuju se mnogi stranci. Broj stranih turista i noćenja kod nas raste iz godine u godinu.

Planinski turizam  Planinska regija zauzima oko ¾ teritorije naše zemlje. Odlikuje se



  

mnogobrojnim privlačnostima za domaće i strane turiste. To su planinski vrhovi i zaravni, čist vazduh, bujne šume, livade i pašnjaci, reke i jezera, planinska divljač i ribolov. Kopaonik(2 017m) se afirmisao kao centar zimsko-sportske i letnjeplaninske aktivnosti. To je planina koja se pruža 80 km od severa prema jugu i široka je 40-60 km. U neposrednoj okolini Kopaonika su poznate banje: Jošanička, Lukovska, Mataruška, Kuršumlijska, Vrnjačka. Kopaonik ima 10 žičara i 6 ski-liftova. Oni mogu prevesti 10 000 smučara na sat. Durmitor je već afirmisana planina za zimski i letnji boravak turista. Proglašen je za nacionalni park neprocenljive vrednosti. Odlikuje se prekrasnim planinskim vrhovima(Bobotov kuk), glacijalnim jezerima(Veliko i Malo Crno jezero), čistim vazduhom, dubokim kanjonskimdolinama Pive i Tare sa čistom i bistrom vodom.

Banjski turizam i spomenici kulture  Banje sa izvorima tople i mineralne vode postaju sve

privlačnije za turiste. U Srbiji ima više od 130 terminalnih izvora. Ima ih u svim delovima Srbije: od Palića do Rusande na severu, do Vranjske banje na jugu i od Banje Koviljače na zapadu do Gamzigradske banje na istoku Srbije. Od 130 izvora u Srbiji, status banja imaju samo 53.  Spomenici kulture i istorijska mesta su značajna ishodišta turizma u Srbiji.  Manastiri su najveća istorijska dragocenost naše zemlje. Svaki od njih ima mesto u kulturnoj istoriji naših naroda. Neki od manastira su: Gračanica na Kosovu, Hopovo na Fruškoj Gori, Manasija, Ravanica, Sopoćani, Studenica...

Regionalna podela Starovlaško-raška regija Kosovo i Metohija Južno Pomoravlje Istočna Srbija Šumadija i Pomoravlje (Veliko i Zapadno) Podrinjsko-valjevsko-šabačka regija Vojvodina

Starovlaško-raška visija 1. 2. 3.

Položaj, prostiranje, podela i kulturno-istorijska o Prirodne odlike Stanovništvo, privreda i naselja

Položaj prostiranje, podela i kulturno-istorijska obeležja  Starovlaško-raška visija se proteže od Đetinje i Zapadne Morave na

severu, do Crnogorskih brda i površi na jugu; i od Drine na zapadu do Ibra i Kopaonika na istoku. Zauzima oko 4 500 km2.  Ova prostrana regijase sastoji iz dva dela: Starog Vlaha i Raške. Stari Vlah obuhvata širi prostor između Drine i Gornjeg Ibra, oko Lima, Uvca, Rzava i Moravice. Raška obuhvata slivove Raške i Studenice.  U okviru prostrane Starovlaško-raške regije izdvaja se nekoliko manjih celina: Zlatibor, Stari Vlah, Polimlje, Sjenička kotlina, Pešter, Stari Kolašin...  Stari Vlah i Raška su bili jezgro prve srpske države-Raške- stvorene u VII veku. Grad Ras kod Novog Pazara bio je prestonica ove države. Po njemu je Raška i dobila ime. Iz doba srednjovekovne države Raške i vladarske loze Nemanjića, potiču spomenici kulture ove regije: manastiri Studenica, Sopoćani, Đurđevi stupovi, Mileševa itd.

Prirodne odlike 

   

  

 

U geološkom sastavu Starog Vlaha i Raške učestvuju stene različite starosti i porekla. Najveće rasprostranjenje imaju škriljci paleozojske starosti i mezozojski krečnjaci. Sa visoravni se dižu brojne planine: Zlatibor (1 496m), Tara(1 547m), Golija(1 834m), Zlatar, Čemerno, Jelica... Sjenčka kotlina spada u red najviših u našoj zemlji. Leži na 1 000m N.V. Druga je Novopazarska kotlina. Pešterska visoravan predstavlja izrazitu krašku površ, visoku 1 200m. Zasečena je izvorišnim kracima Lima, Ibra, Raške i Vape. Peštersko polje(63 km2) najviše je i najveće ove vrste kod nas. Njegovo dno leži na visini 1 150m. Po dnu polja javlja se veći broj ponora, a na obodu pećine(Pešteri). Koštam-polje(15,3 km2) predstavlja skrašćeno izvorište Raške. Javljaju se brojne pećine: Ušačka, Ledena, Stepića i Hadži-Prodanova. Klima ove regije je umereno-kontinentalna-planinska. U kotlinama vlada nešto blaža, župna klima. Lim(219km) je najveća reka koja preseca ovu regiju. Ističe iz Plavskog jezera u Crnoj Gori, a uliva se u Drinu na teritoriji Hercegovine. U dolini Lima ima nekoliko kotlinskih proširenja: Prijepoljska i Pribojska kotlina. Uvac je najveća desna pritoka Lima. Nastaje u Pešterskom polju kao Rasinska reka, dalje teče kao Vapa, a zatim kao Uvac. Raška(60 km) je glavna reka ovog kraja. Nastaje u Koštam-polju. Brojna su veštačka jezera: Zlatarsko, Bajinobaštansko, Potpećko i Ribničko jezero.

Stanovništvo, privreda i naselja  Najbrojiniji stanovnici su Srbi, a zatim muslimani. Manje je









Turaka i Roma. Natalitet je ovde visok, ali zbog stalnog iseljavanja prirodni priraštaj je mali, kao i gustina naseljenosti(100 st/km2-u rečnim dolinama;20 st/km2-na planinama). Ova regija spada u red nedovoljno razvijenih u Srbiji. Ratarstvo i stočarstvo su glavne grane privrede. Zemljoradnja je slabije razvijena. Poznat je ivanjički krompir. U okolini Bajine Bašte gaji se kvalitetan duvan. Šume predstavljaju veliko bogatstvo ovog kraja. Od industrije razvijena je tekstilna(Raška, Novi Pazar), metaloprerađivačka i drvna industrija. U Priboju je razvijena industrija motornih vozila(FAP). Turizam je šansa Starovlaško-raške regije. Postoje brojni spomenici kulture, manastiri: Studenica, Sopoćani, Mileševa... i nekoliko banja: Novopazarska banja, Rajčinovska banja... Naselja u Starom Vlahu su najvećim delom depopulaciona. To naročito važi za seoska naselja. Gradska naselja su Novi Pazar, Raška, Priboj, Prijepolje, Sjenica, Nova Varoš,

Kosovo i Metohija 1. 2. 3. 4. 5.

Položaj, prostiranje, podela Kulturno-istorijska obeležja Prirodne odlike Stanovništvo i naselja Privreda

Položaj, prostiranje, podela Kosova i Metohije  Kosovo i Metohija se nalaze na sutoku Dinarskih,

 





Šarskih i Rodopskih planina. Severo-zapadnu granicu čine Prokletije, Žljeb i Mokra gora. NA jugoistoku su Šar planina i Skopska planina. Zapadnu granicu čine Korab, Paštrik i Koritnik. Istočnu granicu između Kosova i Južnog Pomoravlja čini nisko pobrđe. Površina Kosova i Metohije iznosi 10 887 km2 ili 12,3% ukupne teritorije Srbije. Ova oblast obuhvata dve veće kotline: Kosovsku i Metohijsku koje rastavlja Drenica. Kosovska kotlina se proteže u pravcu sever-jug i dugačka je 85 km a široka 10-15 km. Dno kotline leži na visini 570-510 m. Metohijska kotlina se pruža uporedno sa Kosovskom i dugačka je 68 km a široka 60 km. Dno ove kotline leži na visini 450-350 m. Pobrđe Drenica leži između Kosovske i Metohijske kotline. Ovde se nalazi bifurkacija Nerodimke i hidrografski čvor na Crnoljevi.

Kulturno-istorijska obeležja Kosova i Metohije  Kosovo i Metohija imaju veoma dugu kulturno-istorijsku

tradiciju. Na ovom prostoru se širila država Nemanjića i Dušanovog carstva. Na Kosovu se 1389. godine odigrala Kosovska bitka. Sa Kosova je 1690. godine potekla velika seoba srpskog naroda pod Arsenijem Čarnojevićem. Još u srednjem veku ovde je bilo rayvijeno rudarstvo(Trepča, Janjevo, Novo Brdo, Goleš, Aivalija, Kižnica).  U podnožju Šare ponikao je antički grad Dheranda, današnji Prizren. U srednjem veku to je bio carski grad, prestonica careva Dušana i Uroša. Bio je to “srpski Carigrad”. Pećka patrijaršija iz 1346. i manastir Dečani iz 1335. godine raspolažu sa više od hiljadu fresaka. Na Kosovu postoji više kulturno-istorijskih spomenika: Gazimestan, Gračanica, Zvečan-grad, Ulpijana...

Prirodne odlike Kosova i Metohije  Planinski okvir Kosovske i Metohijske kotline je izgrađen od stena





 

različite starosti i porekla. U građi učestvuju paleozojski škriljci i mezozojski krečnjaci. Ovde ima i vulkanskih stena: Zvečan, Veletin, Mrkonjski vis. U građi Kopaonika javlja se mozaik stena. Klima ove regije je župna i submediteranska. To je uslovljeno zaklonjenošću visokim planinama, koje sprečavaju nagle prodore hladnih masa sa severa i severozapada. Zime su blage, a leta suva i topla, a godišnje se ovde izluči 600-800 mm padavina. Metohijska kotlina je bogata vodama. Beli Drim izvire na njenom severnom obodu iz Radovačke planine. Njegove pritoke su: Pećka, Dečanska i Prizrenska Bistrica sa desne i Miruša sa leve strane. Kosovska kotlina je veoma sušna iako njenim dnom teku Sitnica, pritoka Ibra i Nerodimka , pritoka Lepenca. Biljni i životinjski svet je raznovrstan. Planinski obod je pod šumama(hrast, bukva, četinari, ali i munika, molika, jela, smrča...). Ovde se gaji šećerna repa, kvalitetan duvan, vinova loza...

Stanovništvo i naselja Kosova i Metohije  Prema popisu stanovništva iz 1991. godine na Kosovu i

Metohiji je živelo 1 584 000 stanovnika. Poslednjih decenija broj srpskog stanovništva opada zbog iseljavanja i zbog povećavanja albanskog stanovništva.  Na Kosovu i Metohiji trenutno ima ukupno 1 429 naselja. Dominiraju zbijena seoska naselja čitlučkog tipa. Ređa su sela zbijenog tipa. Manju gradovi i varošice imaju mahom orijentalna obeležja-uske, krivudave, kaldrmisane ulice, dvorišta i kuće ograđene zidovima, sahat-kule i džamije(Orahovac, Suva reka, Istok).

Privreda Kosova i Metohije  Poljoprivreda je tradicionalna grana privrede Kosova i Metohije.







  

Plodno zemljište po kotlinama i pitomi pašnjaci i livade na okolnim planinama čine osnovu za ratarsku i stočarsku proizvodnju. Rudarstvo na Kosovu i Mehohiji ima veoma dugu tradiciju. Zasniva se na kvalitetnim nalazištima rude olova i cinka, hroma, nikla, kobalta. Rudnici olova i cinka: Trepča, Kižnica, Ajvalija, Novo Brdo, poznati su još iz rimskog doba. Pored olova i cinka, srebra i zlata, Trapča daje sirovine za proizvodnju sumporne kiseline, superfosfata, akumulatora... Energetika se zasniva na oko 16 milijardi tona lignita po dnu Kosovske i Metohijske kotline. To je najveći basen uglja u Srbiji i Balkanu. Turizam na Kosovu i Metohiji ima povoljne uslove za razvoj. To su brojni kulturno-istorijski objekti(Pećka patrijaršija, Dečani, Gazimestan, Gračanica), te planine Šara, Prokletije, Kopaonik... Priština(oko 115 000 stanovnika) je glavni grad pokrajine i privredni centar sa 14 fabrika. Peć je najveći grad Metohijske kotline. U Peći se nalazi Pećka patrijaršija iz 1346. godine. Prizren je carski grad srednjovekovne srpske države. Stare četvrti grada i novi urbanizovani deo ga čini veoma atraktivnim.

Južno Pomoravlje 1. 2. 3. 4.

Položaj, prostiranje, podela Kulturno-istorijska obeležja Stanovništvo i naselja Privreda

Položaj, prostiranje, podela Južnog Pomoravlja  Proteže se od Preševske povije i granice prema Makedoniji na jugu, do Stalaćke klisure i





 

 



Gledićkih planina na severu. Od zapada prema istoku proteže se od Kopaonika do bugarske granice. Zahvata površinu od 13 225 km2. To Rodopski prostor izgrađen od najstarijih paleozojskih stena. Ističu se 3 veće regionalne celine: Vlasina i Krajište, Toplica i Jablanica, i dolina Južne Morave. Vlasina i Krajište zauzimaju prostor između Južne Morave, Nišave, granice prema Bugarskoj i Makedoniji. Tu dominiraju srednje, visoke Rodopske planine: Besna kobila, Dukat, Milevska planina, Strešer, Vardenik, Čemernik. Toplica i Jablanica zauzimaju krajeve oko istoimenih reka i njihovih pritoka: Kosanice, Pusta reke, Beternice. Veće planine su: Jastrebac, Vidojevica, Radan i Goljak, a veće kotline su Jablanička i Toplička. Dolina Južne Morave zauzima centralni deo ove regije (5 609 km2). Dužina toka Južne Morave je 343 km. Vranjska kotlina je prva od većih kotlina u dolini Južne Morave. Dugačka je 30 km a široka 6 km. Sledi Grdelička klisura dugačka 30 km, poznata po jakoj eroziji, bujicama i plavinama. Leskovačka kotlina je prečnika 50 km. Od Niške kotline je odvaja Pečenjevačko suženje. Niška kotlina je dugačka 40 km a široka 20 km.Poslednja je Stalaćka klisura dugačka 20. Klima Južnog Pomoravlja je umereno-kontinentalna. Leta su suva i topla (juni 21-230C), zime dosta hladne(januar -0,50C do -0,90C. Košava, severaci severozapadni vetar su česta pojava u Pomoravlju. Padavine su male i nedovoljne, 555-600 mm godišnje. Južna Morava nastaje od Preševske i Binačke Moravice, kod Bujanovca. Važnije pritoke sa desne strane su Vlasina, Nišava i Sokobanjska Moravica. Leve pritoke su Veternica, Jablanica i Toplica.

Stanovništvo i naselja Južnog Pomoravlja  U Južnom Pomoravlju živi oko milion

stanovnika. Najviše ih je u dolini Južne Morave. Proces deagrarizacije i depopulacije je zahvatio sva naselja perifernog dela Južnog Pomoravlja. Stanovništvo se najviše seli u gradske i industrijske centre: Niš, Leskovac, Vranje. Proces depopulacije seoskih naselja će se verovatno i dalje nastaviti u korist gradova u dolini Južne Morave. Seoska naselja su pretežno razbijenog tipa.

Kulturno-istorijska obeležja Južnog Pomoravlja  Postoje sigurni istorijski i arheološki dokazi o gustoj

naseljenosti ovog prostora u doba Rimljana. Stari Naissus je bio poznati rimski grad i tvrđava. To je rodno mesto cara Konstantina. Porušili su ga Huni 441. godine.  Južno Pomoravlje je doživelo brži razvoj posle izgradnje železničke pruge dolinom Morave (1884-1886.god)  Brojni manastiri u Južnom Pomoravlju potvrđuju kulturnoistorijsku vitalnost i osobenost ovog krajai naroda u njemu.  Niš je glavni grad, raskršće, industrijski centar Pomoravlja. On je univerzitetski, kulturno-prosvetni, zdravstveni i naučni centar ove regije.

Privreda Južnog Pomoravlja  Plodno zemljište Niške, Leskovačke i Vranjske kotline je





 



pogodno za razvoj poljoprivrede i ratarstva. U Leskovačkoj kotlini se gaji povrće. Uz navodnjavanje, dolina Južne Morave može postati prava žitnica Srbije. U Vranjskoj banji topla voda se koristi za gajenje povrća i cveća koje se plasira na strano tržište. Konoplja je tradicionalna kultura Južnog Pomoravlja. Mrkog uglja ima u Aleksinačkom basenu. U okolini Aleksinca i Vranja ima bituminoznih škriljaca iz kojih se dobija nafta. Vlasinske elektrane “Vrla I-IV” i HE “Zavoj” čine solidnu energetsku osnovu Južnog Pomoravlja. Industrija u Južnom Pomoravlju ima solidnu osnovu. Razvijena je prehrambeno-prerađivačka, mašinska, elektro, hemijska, tekstilna i druge grane industrije. Veći gradovi u ovoj oblasti su: Niš, Leskovac, Vranje, Prokuplje...

Istočna Srbija 1. 2. 3. 4.

Položaj, prostiranje, podela Prirodne odlike Stanovništvo i naselja i Kulturno-istorijska obelež Privreda

Položaj, prostiranje, podela istočne Srbije  Istočna Srbija se proteže od Đerdapa na severu do

Zaplanjsko-lužničke kotline i Ruj-planine na jugu, i od Pomoravlja na zapadu do granice prema Bugarskoj i Rumuniji na istoku. Površina Istočne Srbije iznosi 13 607 km2.  Sastoji se od Karpatskog i Balkanskog dela.  Karpatski deo istočne Srbije se sastoji od: Đerdapa, Zvižda, Homolja, Resave, Donjeg Timoka, Ključa, Negotinske krajine, Poreča i Crnorečkog kraja.  Balkanskom delu istočne Srbije pripadaju Sokobanjski, Svrljiški kraj, Ponišavlje, Koritnica, Jelašnica i Zaplanje.

Prirodne odlike istočne Srbije   

 

  

 

U građi učestvuju kristalasti škriljci i peščari paleozojske starosti, mezozojski krečnjaci i vulkanske stene. U reljefu dominiraju niske i srednje mlađe venačne planine. Zastupljeni su paleovulkanski, kraški i eolski oblici reljefa. Đerdap je najveća probojnica Srbije i Evrope(95,5 km). Spaja Panonski i Vlaško-pontijski basen. Zbog arheoloških nalazišta je proglašen nacionalnim parkom međunarodnog značaja. Iznad Đerdapa se izdižu Miroč, Veliki greben i Severni Kučaj. Dalje prema jugu su Deli Jovan, Homoljske planine, Veliki Krš, Beljanica, Kučaj, Rtanj, Tresibaba. Važnije kotline Karpatskog dela su:Homoljska, Crnorečka, Zaječarska, Knjaževačka. Planine Balkanskog dela su: Ozren, Devica, Svrljiške, Suva i Stara planina. Stara planina (2 169 m) je najviša u istočnoj Srbiji. Na ovoj planini se nalazi najistočnija tačka Srbije(Srebrna glava 23000’42”). Važnije kotline Balkanskog dela su: Sokobanjska, Belopalanačka i Pirotska, Svrljiška, Zaplanjsko-lužnička. Pored Đerdapske, u istočnoj Srbiji se javljaju brojne manje klisure: Sićevska, Gornjačka, Kaonska. Pećine i jame su najčešći oblici kraškog reljefa. To su:Bogovinska, Resavska, Zlotska, Rajkova pećina. Klima ovog dela je raznovrsna: župna u kotlinama, umereno kontinentalna u rečnim dolinama i planinska. Leta su umereno topla, zime dosta hladne. Košava je najčešći vetar u istočnoj Srbiji. Padavine su nedovoljne(565-950mm). Vodeni tokovi nastaju od kraških vrela. Mlava, Pek, Timok su pritoke Dunava. Nišava se kod Niša uliva u Južnu Moravu. Gamzigradska, Sokobanjai Brestovačka banja su prirodno-turistički potencijali ove regije.

Stanovništvo i naselja i kulturnoistorijska obeležja istočne Srbije  Lepenski vir je svetski značajno otkriće naselja iz doba 6

000-7 000 godina P.N.E. U Zlotskoj pećini nađeni su tragovi kulture paleolitske starosti. Gamzigrad i Kostolac(Viminacium) najlepši su primeri naselja iz rimskog perioda.  U XVIII i XIX veku ovde se doseljavalo stanovništvo iz Makedonije, Kosmeta, Crne Gore, Bugarske i to je uslovilo sadašnju etničku strukturu. Najbrojniji su Srbi, a Vlaha ima u Zviždu, Homolju, Ključu i Negotinskoj krajini. U istočnoj Srbiji živi oko 570 000 stanovnika.  Seoska naselja se nalaze u rečnim dolinama, a gradskih naselja i varošica je više. Među njima se ističu Zaječar, Negotin, Bor, Majdanpek, Knjaževac, Pirot, Dimitrovgrad...

Privreda istočne Srbije  Istočna Srbija raspolaže prirodnim i privrednim potencijalima. U rečnim dolinama     



i kotlinama razvijena je ratarska proizvodnja. Rudno bogatstvo čini solidnu osnovu privrednog razvoja. Čine ga rude bakra, olova, cinka, gvožđa, volframa, molibdena, barita, kvarcnog peska. U Borskom basenu (Bor, Majdanpek, Krivelj) eksploatiše se ruda bakra. U Boru se nalazi moderna topionica bakra, elektroliza i fabrika sumporne kiseline. Majdanpek se razvio u moderan centar za proizvodnju ukrasnih predmeta od zlata. Pirot je poznat po industriji gumenih proizvoda “Tigar”, alatnih mašina, tekstila, kožnih proizvoda i nameštaja. Kamenog uglja ima na više mesta: Vrška čuka, Podvis, Rtanj, Dobra sreća. Mrki ugalj se javlja u Bogovini, Senjsko-resavskom i Jelašničkom basenu i Jermi kod Pirota. Lignita ima u okolini Despotovca i u susednom Kostolačkom basenu. Hidroenergetski potencijal se koristi u Đerdapu(HE Đerdap I i II, HE Sokolovica u klisuri Timoka i TE Zvezdan i TE Bor).

Šumadija i Pomoravlje 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Položaj, prostiranje, podela Prirodne odlike Klima i hidrografija Stanovništvo i naselja Privreda Saobraćaj i turizam

Položaj, prostiranje, podela  Šumadija, Veliko i Zapadno Pomoravlje zauzimaju

centralni i najveći deo srednje Srbije.  Šumadija(6 070km2) zauzima prostor između Dunava i Save, Velike i Zapadne Morave, Kolubare, Ljiga i Dičine.  Veliko Pomoravlje, u užem smislu (2 841 km2) obuhvata široku dolinu V.Morave, od stava Z. i J. Morave kod Stalaća, do njenog ušća u Dunav. Na zapadu V.Pomoravlje se oslanja na horst planine Juhor i Jastrebac i pobrđe Šumadije  Zapadno Pomoravlje (5 233 km2) seže na zapad do padina Tare i Zlatibora. Proteže se između Starovlaških i Kopaoničkih planina na jugu, zatim Povlena, Maljena, Suvobora i šumadijskih planina na severu.

Prirodne odlike  Sredinom Šumadije proteže se Šumadijska greda. Rudnik

  





je najviša planina Šumadije(Cvijićev vrh 1.132 m), koji je i hidrografski čvor. Ostrovica(758 m) je izgrađena od riolita i ima izgled vulkanske kupe. Prema severu su Bukulja, Venčac, Kosmaj i Avala. Južno od Rudnika su Gledićke pl. i Kotlenik, zatim Juhor i Crni Vrh. Veliko Pomoravlje se sastoji od Paraćinsko-jagodinske Gornje kotline i Donje kotline. Rastavlja ih Bagrdanska klisura (17 km). Zapadno Pomoravlje obuhvata dolinu Zapadne Morave u kojoj su: Užička, Požeška, Čačanska, Kraljevačka i Kruševačka kotlina. Između su i klisure od kojih je najveća Ovčarsko-kablarska između Požeške i Čačanske kotline. Po obodu Zapadnog pomoravlja su planine: Tara i Zlatibor na zapadu, Jelica, Goč i Ginjeva na jugu, Povlen, Maljen, Suvobor i Kotlenik na severu.

Klima i hidrografija  Klima Šumadije i Pomoravlja je umereno kontinentalna. Ali tu postoje 



   

razlike u zavisnosti od prostranstva, nadmorske visine. U dolini Velike Morave se osećaju uticaji stepsko kontinentalne, panonske klime, a sa planina istočne Srbije ovde se osećaju uticaji planinske klime. Leta su umereno topla, a najtopliji je juli (20-22,20C), dok su zime oštre. Zimi dolazi do temp. inverzije (hladnije u kotlini nego na planinama). Padavine su nedovoljne. Najmanje taloga ima u Aleksandrovcu (625 mm). Šumadiju dodiruju tokovi Dunava, Save, Velike Morave i Kolubare. Postoje brojni izvori pitke vode kao i banje (Bukovička,Mladenovačka i Trepčanska). Ima i brojnih jezera kao što su: Dulensko i Grošničko kod KG,Bukuljsko kod Aranđelovca,Kudričko kod Smederevske Palanke,Vlaškodorsko kod Azanje i Markovačko kod Mladenovca.

Stanovništvo i naselja  Natalitet i prirodni priraštaj stanovništva je mali i u

opadanju. Proces deagrarizacije je veliki, a iz sela odlaze mladi ljudi.  Najbrže raste broj stanovnika u gradovima, među kojima su: Čačak, Kragujevac, Beograd, Kruševac, Kraljevo.  Seoska naselja Šumadije su velika i razbacana po brežuljcima. To je tzv. šumadijski tip naselja, dok se na planinama javlja starovlaški tip razbijenih sela.  Od većih gradova postoje: Beograd, Kragujevac,G.Milanovac,Smederevo,Požarevac,Sm.Palanka,J agodina,Ćuprija,Paraćin,Kruševac,Kraljevo,Čačak..

Privreda  Ovo je jedna od agrarno industrijski najrazvijenijih

regija u Srbiji. Ratarstvo i stočarstvo su tradicionalne grane privrede, a tlo je pogodno za gajenje kukuruza i svih vrsta povrća.  Šljivici su sinonim Šumadije a najpoznatija je “požegača”, dok je u okolini Topole,Oplenca,Smedereva,Ćuprije i u Aleksandrovačkoj župi razvijeno vinogradarstvo.  Rudarstvo je stara grana privrede. Ruda olova,cinka,srebra itd. ima na planini Rudnik, azbest (Stragari,Milanovac), uglja (Senjsko-resavski basen), cement (Popovac), magnezit (Kraljevo, Čačak).

Saobraćaj i turizam  Saobraćajni položaj ove oblasti je veoma povoljna.  Dolinom V.Morave vodi međunarodna pruga Beograd-Niš-

Skoplje-Solun.  Važnije drumske saobraćajnice su: Beograd-Niš, Ibarska magistrala...  Turizam ima povoljne uslove za razvoj. Planine Avala,Kosmaj,Rudnik i Goč čine osnovu za razvoj turizma.  Banjski turizam ima dobre uslove za razvoj. Bukovička,Mladenovačka,Palanačka,Vrnjačka,Mataruška,Bog utovačka su stekle dobar glas.  Postoje i brojni manastiri:Blagovesti,Strugara,Vraćevšnica,Manasija,Žiča,Lju bostinja,crkva Lazarica...

Podrinjsko-Valjevsko-Šabačka regija 1. Položaj, prostiranje, podela 2. Prirodne odlike 3. Kulturne osobenosti, stanovništvo i naselja 4. Privreda

Položaj, prostiranje, podela  Zauzima prostor između Save na severu, Zapadnog

Pomoravlja na jugu, Drine na zapadu i Šumadije na istoku.  P=3 101 km2, BS=265 000, GN=85 st/km2  Deli se na nekoliko regija: Podrinje,Valjevska

Podgorina,Jadar,Rađevina,Lešnica i Azbukovica,Mačva i Šabačka Posavina.  Podrinje se proteže uz Drinu od Bajine Bašte do Loznice, između pl.:Gučeva,Boranje,Jagodnje,Sokolske pl.,Medvednika,Jablanika i Povlena.  Valjevska Podgorina obuh. gornji deo sliva Kolubare,Valjevske pl. i Valjevsku kotlinu.  Jadar obuh. sliv reke Jadar između pl. Iverka i Gučeva,Boranje,Jagodnje i Vlašića.

Položaj, prostiranje, podela  Rađevina obuhvata prostor oko Bele Crkve i

Pecke. To je podgorina Boranje, Jagodnje i Sokolskih planina.  Lešnica se nalazi između Cera i Iverka u slivu Lešnice.Tu je još i Azbukovica,neposredno uz Drinu u podnpžju Sokolskih planina i Povlena.  Mačva zauzima prostor između Drine, Save i Pocerine.  Šabačku Posavinu čini plodna aluvijalna ravnica sa desne strane Save.

Prirodne odlike  U reljefu postoje niske i srednje

planine:Gučevo,Boranja,Jagodnja,Sokolske pl.,Jablanik,Medvednik,Povlen,Maljen i Suvobor sa Rajcem.  U Valjevskoj Podgorini se javlja kraški reljef: poznate su Petnička pećina kod Valjeva i Krupanjska pećina.  Klima ove regije je umereno-kontinentalna, sa uticajem subplaninskog podneblja na jugu. Srednje godišnje temp. Se kreću oko 110C. Najhladniji je januar (-0.80C) a najtopliji juli (21.70C). Godišnja količina taloga iznosi 774 mm.  Drina, Kolubara, Gradac, Jadar i druge manje reke su bogate vodom.

Kulturne osobenosti, stanovništvo i naselja  Ovaj prostor je poznat po istorijski važnim ličnostima kao što su:

braća Nenadovići, Vuk Karadžić, naš veliki geograf Jovan Cvijić, Desanka Maksimović...Tu je i poznati manastir Tronoša.  Stanovništvo Podrinja vodi poreklo od doseljenika iz Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Dalmacije.  Većina naselja su razbijenog tipa. Valjevo je najveće naselje ove regije. Ima više privrednih objekata od kojih se ističu: PIK “Srbijanka” i “Krušik”.  Loznica je drugi grad po veličini koji je poznat po industriji viskoze i celofana.  Šabac ima razvijenu hemijsku industriju “Zorka”, prehrambenu, drvnu i tekstilnu industriju.  Ostala naselja gradskog tipa su: Mionica,Ljig,Ljubovija,Krupanj,Zajača,Koviljača...

Privreda  Poljoprivreda je glavna grana privrede ove regije. Najviše se

gaje žitarice, povrće,voće industrijsko bilje...  Stočarstvo je značajna grana poljoprivrede ove regije.  Kolubarski basen je poznat po nalazištima i proizvodnji uglja. Razvio se termoenergetski sistem Kolubara, sa TE “Nikola Tesla” u Obrenovcu, Velikim Crljenima i Vreocima.  Rudnik antimona nalazi se kod Zajače i spada u red vodećih u Evropi i svetu.  Turizam je potencijalna privredna grana ove regije.Dvičibare je turistički afirmisan centar ove regije.  Za razvoj turizma od zančaja su i banje. Banja Koviljača se nalazi u Podnožju Gučeva nedaleko od Loznice.  Badanjska banja se nalazi 28 km severno od Loznice.  Banja Vrujci se nalazi nedaleko od mionice.

Vojvodina 1. Položaj, prostiranje, podela 2. Prirodne odlike 3. Stanovništvo i naselja

Položaj, prostiranje, podela  Severno od Save i Dunava se širi prostrana

ravnica Vojvodine.  P=21 506 km2 (odnosno 24,9% teritorije Srbije),BS=2 056 000, GN=95,6 st/km2  Deli se na tri geografske celine: Srem (između Dunava i Save i granice prema Hrvatskoj), Banat (između Dunava, Tise i granice prema Rumuniji), Bačku (između Dunava, Tise i granice prema Mađarskoj)

Prirodne odlike  Reljef: Uglavnom ravnica, postoji i par

planina: Fruška Gora (539m), Vršačke planine (641m). Aluvijalne ravni Dunava,Tise, Save, Begeja, Tamiša čine markantne oblike reljefa.  Klima: stepsko kontinentalna sa toplim letima, često sušnim i relativno kratkim i hladnim zimama. Količina padavina je mala (540720mm) i nedovoljno.  Hidrografija: Reke: Dunav, Tisa, Sava, Zlatica, Begej, Tamiš, Karaš i Nera. Jezera: Palićko, Ludoško, Obedska bara, Ečka i Rusanda (ujedno i banja)

Stanovništvo i naselja  U istoriji su ovde živeli Iliri, Kelti, Rimljani,

Huni, Sloveni, Grci, Mađari, Nemci... Srbi su se masovno doseljavali za vreme postojanja Turskog carstva i Vojne granice.  Narodi: Srbi (65,04%), Mađari (14,8%), ima i Hrvata, Rumuna, Crnogoraca, Makedonaca, Slovaka itd.  Pr.priraštaj je kritičan i iznosi (– 4,7 promila)  Preovlađuju naselja zbijenog tipa, a ima i velikih gradova: Novi Sad, Subotica, Kikinda, Zrenjanin, Ruma, Šid, Sr. Mitrovica, Pančevo, Vršac, Sombor...