Sed

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ

1

Alcatel Teletaş Hakkında: Alcatel, operatörler, servis sağlayıcılar, kurumlar ve uç cihazlarını kullanan tüketicilere kadar geniş bir müşteri yelpazesine her tür ses, data, multimedya iletişim çözüm ve servis hizmetlerini sunmak üzere yeni nesil, rekabete açık altyapı şebeke ağları tasarlamakta, geliştirmekte ve üretmektedir. Alcatel müşterileri, Alcatel'in ileri teknoloji bazlı entegre ürün ve çözümleri ile, uçtan uca optik altyapılar, sabit ve mobil şebekeler ve genişband erişimlere kadar çok çeşitli ürün yelpazesi içerisinde tüm çözümlerden faydalanarak en ekonomik ve optimum hizmetleri sunabilmektedirler. , Araştırma ve geliştirme, üretim, pazarlama, satış, montaj ve satış sonrası hizmet ve eğitim konularında 130 ülkenin üzerinde faaliyet göstermektedir. En son teknolojiler ile altyapı şebeke ağlarından operatörlere, servis sağlayıcılardan kurumlara ve uç cihazlarını kullanan tüketicilere kadar her tür ses ve data iletişim çözüm ve servis hizmetlerini sunmaktadır. 130 ülkenin üzerinde 99.000 çalışanı ile faaliyet göstermektedir. TARİHÇESİ Firma 1965 yılında PTT’nin bir araştırma labaratuarı olarak kuruldu. 1983 yılında Teletaş isimli anonim bir şirkete dönüştürüldü.1985 yılında imzalanan çerçeve lisans anlaşmasına uygun olarak Alcatel grubu bünyesindeki Alcatel Bell şirketin hisselerinin %39’unu satın aldı.1987’de dönemin PTT’sinin sahip olduğu%40 oranındaki hisseler Kamu Ortaklığı idaresine aktarıldı.1988’de firma hisselerinin %22’si halka satılarak Alcatel halka açık bir firma haline geldi.1993’de Alcatel dönemin PTT’sinin sahip olduğu %26 hisseyi devir alarak şirketin en büyük ortağı oldu.Hala %65’I Alcatel’e ait,%35’ i İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’ nda işlem gören halka açık bir şirket konumundadır. FAALİYET ALANLARI Alcatel Teletaş, telekomünikasyon sistemlerinin araştırma ve geliştirme, üretim, pazarlama, satış, montaj ve satış sonrası eğitim konularında dünyada 130 ülkede faaliyet gösteren Alcatel grubuna bağlıdır. Alcatel Teletaş'ın faaliyet alanları genel hatları ile aşağıdaki gibidir. SABİT İLETİŞİM

MOBİL İLETİŞİM

Sabit çözümler Sabit şebekeler

Mobil çözümler Mobil şebekeler Mobil telefonlar Kablosuz transmisyon

• Erişim • Ses • Data Optik şebekeler • Karasal • Denizaltı Fiber optik elemanlar, Bataryalar,Endüstriyel Güç sistemleri Kontrol eden yetkili:

ÖZEL İLETİŞİM Kurumsal çözümler Uzay çözümleri Taşımacılık çözümleri Entegrasyon servisler

Radyo frekans sistemleri elemanlar İmza: Tarih ......../........./ 200......

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ

2

01.09.04 Stajımın başladığı ilk gün stajerlerle ve işyeri çalışanlarıyla tanıştım. Alcatel Teletaş hakkında bilgi edindim. Iş yerini gezdim. Departmanlarda yapılan işler hakkında genel bilgiler edindim. Şirkette iş saati 8.30’ da başlayıp 18.00’ de bitiyordu. 12.00-13.00 saatleri arası öğlen yemeği molası vardı. Yemekler ‘Sofra’ isimli bir şirket tarafından hazırlanıyordu. Servis firmasıysa ‘Gürsel’ di. Stajerler bu olanaklardan ücretsiz olarak faydalanabiliyorlardı. İş yerinden edindiğim dökümanlardan Alcatel’in tarihçesini ve faaliyet alanlarını okudum. Alcatel’in üzerinde çalıştığı yeni teknolojilerin şunlar olduğunu öğrendim : • Genişbant teknolojisi (Broadband Tecnology) • IP telefonculuk (IP Telepony) • MPLS ve birleşik ağlar (MPLS and Converged Networks) • Multimedia bağlantı merkezi (Multimedia Contact Center) • OPEN yeni nesil ağları (OPEN Next generation Networks) • OSS otomasyonu (OSS Automation) • Profesyonel servisler (Professional Services) 02.09.04 - 03.09.04 Araştırma ve geliştirme bölümünde çalışacaktım. Bu bölümün çalışmaları hakkında bilgi edindim.AR-GE bölümünde telekominikasyon sektöründe yeni teknolojiler geliştirmekte 180 mühendis çalışıyordu. Bu bölüm ;Santral sistemleri ,transmisyon sistemleri , kartlı telefon ve mikroelektronik olmak üzere 4 ayrı tasarım merkezinden oluşuyordu ve tüm şirkete destek veren bir bölümdü.Merkezlere ilişkin bütçenin (işgücü ve finansal) hazırlanması, izlenmesi ve raporlanması; sürdürülen projelerle ilgili dokümantasyonun yönetimi (tasarım değişiklik, belge kayıt, yayın ve arşivleme, doküman yazım ve tasarım - web sayfaları dahil - işlemleri); bilgisayar destekli elektronik (ECAD) ve mekanik (MCAD) tasarımların gerçekleştirilmesi; çeşitli platformlarda kullanılan bilgisayar sistemlerinin ve yazılım gereçlerinin bakımı ve sorunlarının çözümü; elektronik, mekanik ve endüstriyel çizim gibi teknisyenlik hizmetlerinin verilmesi; doküman çoğaltma ve matbaacılık hizmetleri; kütüphane hizmetleri gibi hizmetler bu bölümün görevlerinden ba-zılarıdır. DSL bölümü hakkında bilgi edindim. Bu bölümde çalışmaya başladım. Sefer Bey dsl bölümünde yapılan işleri genel hatlarıyla anlattı. 06.09.04 - 07.09.2004 Alcatel ‘in TTDSL projeleri hakkında yaptığı çalışmaları öğrendim.Bu projeler Türk Telekom tarafından oluşturulmuş.Alcatel Türk Telekom’a destekte bulunmaktadır.Türk Telekom’un DSL altyapısı 1998 yılında 20.000 abonelik kuruldu.TTDSL2 projesi ise 200.000 aboneye altyapı kurmuştur.Bu projenin Destek (Support) Grubunda 10 saha mühendisi, 5 level2 (TAC-Techical Assistant Center)çalışmaktadır. Bu saha elemanları tüm Türkiye’ye dağılmış durumdadırlar.Saha mühendislerinden sadece 2 tanesi merkezdedir.Sahada bulunan Mühendisler Türk Telekom’la muhattap durumdadır.Kurulan sistemde;1800 DSLAM(abonelerin toplandığı merkez),350.000 tane de port vardır.DSLAM’lar 2.katman cihazlardır.Access Server ‘lar ise DSLAM’ların toplandığı 1.derece bir katmandır.Bunlardan 22 tane var. Yönetilme ,erişim,konfigürasyon için Ankara’da bir Server Farm oluşturulmuş.Burada Access server’lar toplanır.TTdsl-2 projesi için kullanılan malzemeler; 81 ilde 2000 ASAM 8 server sistemi −AAA server(Kullanıcı isminin doğrulandığı yer) −SSS −Envanter Server(Şebekedeki envanteri tutar.) Kontrol eden yetkili: İmza: −Firewall(Server Farm’ı korur.)−LDAP server−DHCP server Tarih ......../........./ 200......

3 MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ −Reporting server−Backup server(Yedeklemeyi sağlar.) −NMS(DSLAM ve Access Server’a erişmek amaçlı kullanılır. 2 Management Systems −DSLAM Mgmt. (Alcatel 5523 AWS) −BRAS Mgmt. (NetOP EMS ) Bunların dışında 3000 modem,500 PC,120 laptop ve 200Hat test cihazı kullanılmaktadır.Bunlar TTDSL-2 projesinin parçalarıdır.Bu proje ile verilecek servisler yüksek hızda internet erişimi,point-to-point DSL bağlantılardır.Yüksek hızda internet erişiminde – PPPoA ve PPPoE serverlarıyla çevirmeli olarak internete bağlanılıyor.(ADSL).Sürekli bağlantı ise Bridged Routed (RFC-1483)(SHDSL)ile sağlanmaktadır. TTDSL-2 PROJE DESTEĞİ: EVLİYA ÇELEBİ adlı bir internet sitesi oluşturulmuş ve bu sitede; Detaylı Lokasyon Bilgileri,Port, Kart,Şasi,Kabin,Splitter,Kablolama sayıları ve Tahmini Sevk ve Montaj Planı var.Her il için haftalık bazda sevk ve montaj tarihleri ve adetleri bulunmakta ve Survey ve Montajların Takibi yapılmaktadır.Hangi lokasyonda Survey, Sevk, Montaj yapıldı ? Tarihleri ? (Alcatel) Devreye vermek icin Transmisyon durumu nedir? (Turk Telekom) ATM (Turpak&TTnet) Altyapısı ve tanımlamaları (TTelekom & Alcatel) ASAM’ların serviste olup olmadıgı (Turk Telekom) Servise verilmeye hazır port sayısı (Alcatel) Bu veriler kontrol edilmektedir.En son kim ne zaman güncelledi bilgileri bu internet sayfasında bulunmaktadır. Evliya Çelebi Sitesinin içeriği: -Genel Bilgiler -Redback Dizayn Dokumanı (Her ASAM’ın management ve User PVC degerleri, IP Adresleri vs. ) -ASAM’Ların Redbacklere dağılım şeması -Telekom Santralindeki Eski ve Yeni DSLAM bağlantıları şeması -MDF Teknik Resmi ve fotoğrafları -Abone kablolarının renk kodları ve MDF kablosuna çakılış şekli -Optik Seviyeler : Türkiye’deki tüm SDH (Netas, Ericcson,Alcatel) ve ATM (Turpak, TTNet) cihazları ile Alcatel ASAM’ların optik seviye bilgileri -Fiber Kablo İhtiyacı -Tüm fiber kablo ve zayıflatıcı ihtiyacları ikinci bir survey yapılmadan belirlenebildi -Flash Haberler -Yeni bilgiler, Yeni haberler, Yeni gelişmeler, -Uyarılar, Mesajlar ... -Aynı anda tüm Turk Telekom personelinin haberdar edilmesi bilgileri bulunmaktadır. EvliyaÇelebi Sitesinin amacı: -Hem Turk Telekom hem de Alcatel için TTDSL-2 Projesinin her aşamasının takip edebileceği bir platformu oluşturmak, -DSL ile ilgili her türlü bilgilendirme (Sıkça Sorulan Sorular, Alcatel ürünleri ile ilgili her türlü dokumantasyon vs. ) -DSL abonelerinin de erisecebilecegi, bilgilendirilecegi bir web sitesi -Baska kaynaklara ve sitelere linkler (örnegin ; speedtest.ttnet.net.tr ) TTDSL-2 PROJE DESTEĞİ: ADSL-MAN -ADSL-MAN : DSL Müşteri Hizmetleri Yönetim Sistemi’ dir. Yapılanlar; Kontrol eden Oluşturma yetkili: İmza: –ADSL Abone , Silme ,değiştirme Tarih ......../........./ 200......

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ –ASAM Çoklu Abone Oluşturma ,Silme , değiştirme –Bağlantı Kesilme Sebeblerini araştırma –İstatistikler : »Şehirlere Göre Kullanıcı Sayısı İstatistiği »Şehirlere Göre Yeni Kullanıcı Sayısı İstatistiği »Bölgelere Göre Kullanıcı Sayısı İstatistiği »Oturum Bilgileri İstatistiği –ADSL Önkayıtları –Kullanıcı Şifresini Değiştirme –Online Kullanici Takibi –Kullanıcı Hesap Bilgileri –Email Sorgulama gibi işlemler yapılabilmektedir. TTDSL-2 PROJE DESTEĞİ: :VEGA Çağrı Sistemi : Turk Telekom NOC (Network Operation Center) personeli ve Alcatel saha mühendisleri tarafından kullanılacak bir çağrı sistemi oluşturulmuş ve Web üzerinden erişimi var.TTDSL-2 problemlerine ilişkin çağrıların açılacağı tek platform .Çağrıların her adımı web üzerinden takip edilebiliyor. Ne yapıldı, ne yapılıyor? Problem ne aşamada?Böylece İstenilen raporlar alınabiliyor.Kaç problem çözüldü, kaçı devam ediyor? Ne kadar sürede müdahale edildi, ne kadar sürede çözüme kavuştu? Hangi tip arızadan kaç adet oluştu? Bunlar rahatlıkla kontrol edilebiliyor. E-mail listesi : [email protected] 400 civarında Turk Telekom Personeli, 60’ın üzerinde Alcatel personeli bu e-mail listesine kayıtlı. Bu e-mail listesinin amacı ; TTDSL-2 ihalesi kapsamında Turk Telekom ile Alcatel personeli arasında her türlü haberleşmeyi sağlamaktır.TTDSL-2 projesinde sorunların Alcatel’e iletilmesi ve çağrıların açılması : Mail ile gelen her türlü soru ve sorun 15 dk içinde cevaplandırılmaktadır. Nöbet Telefonu : 0 533 748 06 29 (7 x 24 Destek) SMS : Mesai haricinde [email protected]’a atılan her mail nöbetci telefonuna SMS olarak ulaşır ve 30 dk içinde ilgili Telekom personeline problem konusunda geri dönülür

4

08.09.2004 – 09.09.2004 Sefer Bey bana bir araştırma ödevi verdi :‘’Dsl nedir ? Çeşitleri nelerdir ? Dsl access multiplexer ve DSLAM nedir ?Access Router nedir ? Uçtan uca Dsl bağlantısı nasıl olur ? Hangi elementler vardır ? Adsl hakkında yapılan çalışmalar nelerdir ?‘’ Gerek Alcatel’in kütüphanesinden gerekse internetten bulabileceğimi söyledi. Araştırmaya kütüphaneden başladım. Kütüphanedeki dökümanlar İngilizce’ydi. Bunlardan tercüme ettiklerimde oldu. Topladığım bilgileri düzenledim ve okudum. Daha sonra bunu Sefer Bey’e sundum ve bazı yerlerini tartıştık. Böylece son teknolojilerden biri olan dsl hakkında pek çok şey öğrendim.

ARAŞTIRMA ÖDEVİ Kontrol eden yetkili:

İmza: Tarih ......../........./ 200......

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ

5

DSL NEDİR? DSL ( Digital Subscriber Line ) diğer adlandırılmasıyla, Uzak erişimin geleceği ( The Future of Remote Access ); Lokal bolgede Telekom Santrali ile kullanıcı arasında Telefon için çekili alt yapıda kullanılan, bir çift bakır tel üzerinden, yüksek hızlı veri ( data ) ve ses ( voice ) iletişimini aynı anda sağlayabilen, 1997' nin ikinci yarısında kullanıma sunulan bir veri iletişim teknolojisidir. Sözkonusu tel uzunluğuna bağlı olmak üzere çeşitli tipleri bulunmakta olup, bunlar; IDSL

18.000 feet

128 Kbp/s

SDSL

12.000 feet

768 Kbp/s

ADSL ( CAP )

17.000 feet

1.5 Mbp/s

12.000 feet

7.0 Mbp/s

4.500 feet

13 Mbp/s

VDSL * ( F/O )

1.000 feet 52 Mbp/s En yaygın olarak kullanılan DSL ailesi üyesi, IDSL' dir. DSL ürünlerinin en belirgin faydası, veri hızı ve kullanılan donanım maliyetinin yapılan işe oranla son derece düşük olmasıdır. Hız karşılaştırması yapıldığında, bugünün en hızlı analog modeminden 200 defa daha hızlı erişim sağlamak mümkündür. TÜRKİYE’ DE KULLANIM OLANAKLARI 1. Internet servis sağlayıcılar; Bu grupta Dünya' da da çok yaygın olarak kullanılmakta olup, en son bir ay önce AOL ( America OnLine ) DSL tip bağlantıyı, varolan servisleri arasında kullanıma aldığını duyurmuştu. Özellikle kullanıcı tarafında daha yüksek band genişliği talebini makul maliyetlerde karşılamak için rahatlıkla kullanılabilir. Türkiye içinde fiilen gözlemlenen DSL' in öncelikle kurumsal bağlantılar için tercih edildiği yönündedir.Bu bağlantının üç faydası olacaktır; Kullanıcı tarafında kullanılan donanım ve erişim maliyetlerinin ciddi ölçüde azalip, karar verildikten sonra Data alt yapı problemlerinden etkilenmeyip son derece hızlı bir biçimde bağlantının kullanıma alınması, ISP tarafında müşteri talebine hızlı, düşük maliyetli ve ekstra servislerin de ilerde verilebileceği bir alt yapıda servis verilmesi, Telekom tarafında ise zaten sıkışık durumda olan Data Network' üne Internet için ekstra pahalı yatırımlar yapılmaması, Telefon için bile kullanılmayacak durumda bulunan alt yapının ( eskiden çekilmiş ya da problemli ) değerlendirilmesi, Kendisi için düşük hızlı bağlantılarla ( 128 K - 7 Mbp/s ) hızlarla uğraşılacağına, sistemin yüksek hızlı ( E3 = 34 Mbp/s, DS3 = 45 Mbp/s, 155 / 622 Mbp/s gibi ) data erişim altyapıları için konsantre edilmesi avantajlarını sağlayacaktır. 2. Kampüs Uygulamaları; Bu grupta özellikle bize çok sık ulaşan durumlardan olup, Pahalı altyapı ( F/O ) yatırımları yapılmadan, binaların yüksek hızlı birbirine bağlanmasında rahatlıkla kullanılabilir. Türkiye' de özellikle Üniversite Kampüsleri, Lojman Bölgeleri gibi yerlerde bir çok kullanım alanı vardır. 3. Telekom tarafından ISDN Santral yatırımının yapılmadığı / yapılamadığı bölgelerde, ISDN BRI yerine kullanılabilir. Port maliyetinin çok düşük olması nedeniyle, hızlı, çok sayıda ve hemen ISDN BRI yerine port vermede kullanılabilir. 4. Interaktif TV uygulamaları; özellikle yüksek yatırım gerektiren kablolu TV altyapısı yerine çok daha ucuz Kontrol edenbiçimde yetkili: ve hemen uygulamaya alınabilecek bir alternatiftir. İmza:Video on Demand için de ayrıca çok ciddi bir alternatiftir. Tarih ......../........./ 200......

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ

6

5. Iş yerleri ve toplu konut alanları; Özellikle DSL' in hedef kitleleri arasında yer alan bu yerlerde, kullanıcıya, bir çift tel üzerinden en az iki telefon hattı, hızlı data erişimi ve Public Data Networklerine direkt bağlantı ( örneğin FR ) olanakları sağlamak mümkündür. DSL ÇEŞİTLERİ ADSL (Asimetric Digital Subscriber Line) HDSL (High bit-rate Digital Subscriber Line) HDSL2 (High bit-rate Digital Subscriber Line - 2) IDSL (ISDN Digital Subscriber Line) RADSL (Rate Adaptive Digital Subscriber Line) SDSL (Symetric Digital Subscriber Line) SHDSL (Symetric High-data-rate Digital Subscriber Line) VDSL (Very-High-Bit-Rate Digital Subscriber Line) G.SHDSL (G.991.2 Symetric High-data-rate Digital Subscriber Line) MSDSL (Multi-Speed Digital Subscriber Line ) METALOOP ADSL (Asimetric Digital Subscriber Line) Asimetric Digital Subscriber Line kelimelerinin ilk harflerinden kısaltılmıştır. Mevcut telefon kabloları üzerinden asimetrik olarak ses, görüntü ve data iletimine olanak sağlanmaktadır. Asimetriktir, yani kullanıcıya doğru maksimum 8 Mbps iletişim hızı sağlarken, şebekeye doğru maksimum 640 Mbps hızlarını sağlar. HDSL (High bit-rate Digital Subscriber Line) High bit-rate Digital Subscriber Line, ya da HDSL, Metal kablo perleri (bakır telefon kabloları olabilir) 2.340Mbps hızlara kadar iki yönlü simetrik data transferine izin veren fiziksel katman veri iletişim standardıdır. Bu iletişim standardı sayesinde çok daha pahalı olan T1 (1.544Mbps) ve E1 (2.408 Mbps) bağlantılarının sağladığı tüm servisler HDSL tarafından da desteklenmektedir. HDSL (High-bit rate Digital Subscriber Line- Yüksek Hızlı Sayısal Abone Hattı), mevcut standart olarak kullanılan bakır kablonun bir veya iki çifti üzerinden 2 Mb/s sayısal işareti 3.6km'ye kadar iletir. Aynı kart hem LT hem de NT olarak kullanıldığı gibi, kutu veya 19" çekmeceye yerleştirilir. Yazılımı yardımı ile uygulama, bir çift veya iki çift olarak seçilir. ASMOS denetim sistemi, tüm HDSL şebekesini tek veya çok merkezden denetler. HDSL modem kartlarının takıldığı raflar (shelf) -24V DC / -60V DC ile çalışır. Kullanıcı tarafı setlerine 220V AC / 38V DC adaptörü dahildir. Aynı servisi sağlayan diğer iletim sistemlerine göre, daha düşük maliyetlidir ve daha hızlı ve kolay şekilde servise verilir. TTNet Şebekesine Frame Relay üzerinden n*64Kb/s , 2Mb/s hıza kadar bağlanmak için kullanılan modem tipidir. V35/V.36 (n*64Kb/s) Kontrol eden yetkili:

İmza: Tarih ......../........./ 200......

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ Yüksek hızlı Sayısal Abone Hat Sistemi

7

(High-bit-rate Digital Subscriber Line - HDSL) Telekomünikasyon altyapısı, fiber kablo kullanımına doğru bir gelişme içine girmiştir. Artan bir şekilde de, birçok kullanıcı yüksek hızlı veri transferi için kolay uygulanabilir, taşınabilir nitelikli transmisyon ortamlarına gereksinim duymaktadır. Elektronik posta, kaliteli ses, görüntü, video konferans, yerel bilgisayar ağları ve mühendislik çalışmalarında bilgisayar destekli tasarım ve grafik uygulamalarına gün geçtikçe talep artmaktadır. Bu talepleri karşılamak için en iyi çözüm fiber kablo gözükmektedir. Ancak yeni gelişmekte olan yerleşim alanlarında fiber kablo ile transmisyon altyapısı kurmak daha akılcı çözüm olmaktadır. Şu anki yerleşim alanlarında, geniş bant kullanıcıları için altyapıda mevcut bakır kabloların kapasitesini arttırmak oralara yeni fiber kablo altyapısı kurmaktan daha hesaplı olacaktır. Günümüzde, abonelere (müşterilere) kadar yaygın bir şekilde döşenmiş bakır kablolar vardır. Dünyada ve özellikle ülkemizde yerel abonelerin büyük bir bölümü bakır kablolar (twisted pair) üzerinden iletişim yapmaktadır. Bu mevcut döşenmiş bakır kabloları bir tarafa atıp, fiber kabloya geçmek ekonomik bir tercih olmamaktadır. Evlere ve küçük işyerlerine fiber kablo çekmek günümüzde ekonomik değildir ve ekonomik olması yakın zaman içinde beklenmemektedir. Bununla birlikte, abonelerin multimedya talepleri artmakta, geniş bant servisleri gelişmektedir. Müşterilerin geniş bant servislerine erişim kolaylığı istekleri, bu hizmeti sağlayan telekomünikasyon şirketlerini düşük maliyetle yüksek kalitede hizmet sağlamaya itmektedir. Simetrik kablo çifti (twisted pair) kabloların performansının iyileştirilmesi geniş bant servislerinin gelişimini hızlandıracak ve yaygınlaştıracaktır. Müşterilerin, yüksek hızlardaki veri iletişim isteğinin mevcut döşenmiş bakır kablolar üzerinden karşılamak için yeni bir teknoloji geliştirilmiştir. Bu teknoloji, HDSL (High-bit-rate Digital Subcriber Line) sistemidir ve 90'lı yılların başlarında geliştirilmeye başlanmıştır. Geniş bant hizmetlerinde HDSL kullanılması ile aşağıdaki hususlar belirtilebilir; • Yerleşimin yoğun olduğu bölgelerde, geniş bant servislerine olan talep fazladır. HDSL kapasite artırımı sağlar. • Bir çok müşteri sabırsızdır. E1 (2.048Mbit/s) transmisyonu için müşteri günümüzde uzun sayılabilecek bir süre beklemek zorunda kalmaktadır. HDSL’in kurulması ve işletime verilmesi çok kısa bir zaman almaktadır. • Bu müşterilerin büyük bir kısmının geniş bant servislerine gereksinimi vardır. HDSL bu gereksinimi sağlar •

Servis işleticileri, bütçe tasarrufu ve işletim kolaylığı ister. HDSL’in kullanımı kolaydır.

• Mevcut şebekede bakır kullanılmaktadır ve bunların kullanım süreleri ile kapasiteleri arttırılmış olacaktır. • Bakır kabloların kullanılması, fiber kabloya göre çok daha ekonomiktir. • Bir müşteri fiber kablo yanında, bakır kablo kullanımıyla da servis hizmetinden yararlanma kapasitesini arttıracaktır. Kontrol eden yetkili:

İmza: Tarih ......../........./ 200......

8 MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ HDSL, tipik E1 (2.048Mbit/s) transmisyonu yerine kullanılabilir ve E1’de var olan sorunları ortadan kaldırır. E1 transmisyonunda bir kaç repetör kullanılarak elde edilen mesafeye, HDSL ile repetöre gereksinim olmadan ulaşılabilir. HDSL Sistemi ve Transmisyon Tekniği : HDSL mevcut bakır kablolar kullanılarak E1 sinyalini repetör kullanmadan 0.40mm'lik kablolarla 4km., 0.50mm'lik kablolarla 5km. mesafeye kadar transmisyon sağlar. HDSL repetörü kullanılarak da bu transmisyon mesafeleri iki katına kadar çıkartılabilmektedir. HDSL sistemi iki nokta arasında çalışan karşılıklı iki HDSL transmisyon ünitesinden (HDSLTransmission Units HTUs) oluşur (Şekil-1). HTU-C (central unit), genelde santral tarafına yerleştirilir (enerjisini santralden alacaktır). HTU-R (remote unit) abone tarafına yerleştirilir. HTU-R'nin konfigürasyonu ya da uzdenetimi merkezdeki HTU-C tarafından yapılır. Normal çalışma koşulları altında, HTU-C standart E1 sinyalini (2.048Mbit/s) santralden alır. HTU-C ünitesi senkronizasyonu ve zamanlamayı sağlayarak E1 sinyalini iki ayrı çift bakır kablo (loop1 ve loop2) üzerinden 1168kbit/s'lik HDSL sinyali olarak gönderir ve alır. HTU-R 'de HDSL sinyalleri E1 sinyaline dönüştürülür ve abonenin kullanımına hazır duruma getirilir. HDSL sinyalleri her bir çift kablo üzerinde full-duplex olarak çalışır. Her bir çift kablo üzerinde 1168kbit/s hızında gönderir ve alıcı tarafında sinyaller uygun olarak tekrar birleştirilir. Bu transmisyon işlemine "dual-duplex" denir. Şekil-1 HDSL sistem yapısı HDSL, hat tarafında 2B1Q (2 Binary symbols to 1 Quaternary symbol) kodlama tekniğini kullanır. Avrupa'da ETSI Dijital Çalışma Grubu WT11, HDSL'de 2B1Q kodlama tekniğinin kullanılmasına karar vermiştir. 2B1Q kodlamasında iki bit dört farklı sinyal seviyeleri ile kodlanır ve bu hat üzerinde bir puls'a karşılık gelir (Tablo-1). Avrupa ve ABD'de çeşitli firmaların geliştirmeye başladığı CAP (Carrierless Amplitude/Phase Modulation) ve DMT (Discrete Multitone) kodlama teknikleri de vardır. 2.048Mbit/s iletiminde HDB3 (High-density Bipolar code of order 3) kodlaması kullanılmaktadır ve en fazla 1 km'lik mesafeye iletilebilmektedir (Şekil-2). Simetrik kablo çifti abone hattı üzerinde sinyalin zayıflama karakteristiği çalışma frekansında belirlenir. Düşük frekanslarda sinyal kaybı daha az olur. Temel transmisyon teorisinde; bir sinyalin Nyquist ya da merkez frekansı ne kadar küçük olursa gideceği mesafe o kadar artar. 2B1Q kodlamasında sinyal düşük frekans alanına kaydırılmaktadır. HDSL sisteminde ise bir simetrik kablo çifti üzerinde giden sinyalin hızı 584kbaud/s, merkez frekansı 292kHz'dir. Şekil-1de HDSL sistemlerinde kullanılan alıcı/verici (transceiver) genel yapısı verilmiştir. E1 sinyali ikiye bölünmekte ve gerekli durum bitleri eklendikten sonra vericiye (transmitter) gönderilir, scrambled edilir (bit dizisinde bitişik bitler arasındaki ilişkiyi azaltmak), kodlanır ve hibrid devresi ile hat trafosu üzerinden hatta (HDSL line) verilir. HDSL hattından gelen sinyal hibrid devresi ile A/D (Analog/Dijital) dönüştürücü devresine verilir. Burada yankı bastırıcı (echo canceller) devresinden gelen sinyalle karşılaştırılarak alıcı (receiver) devresine alınır. Receiver devresinde; sinyal karar detektörü (decision detector), decoder ve descrambler devreleri vardır. Kontrol eden yetkili:

İmza: Tarih ......../........./ 200......

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ

9

Şekil-1HDSL Transceiver blok şeması HDSL Çerçeve Yapısı: HDSL'de iki loop (loop1 ve loop2) ve her bir loop'da 1168 kbit/s hızına sahip çerçeve yapısı vardır. Bir HDSL çerçevesi 6ms'dir (Şekil-2ve Tablo-1) İki loop'lu sistemde çerçeve uzunluğu 3504 quat'dır. Her bir çerçeveye, çerçeve süresini 6ms'ye denk getirmek için stuffing (boşluk doldurma) quat eklenir ya da eklenmez. Çerçeve 4 gruptan oluşur. İlk grup 7 sembollük senkronizasyon kelimesi ile başlar ve bir tanede HDSL overhead (HOH) quat'ı içerir. Ardından 12 adet HDSL payload bloğu gelir. Her bir payload bloğunda; 1 adet Z biti ve 18 byte (E1'den alınan time slot'lar) bulunur (toplam 1+18*8=145bit). Bir HDSL çerçevesi 48 adet payload bloğu içerir, dolayısı ile de payload sayısı kadar Z biti çerçeve içinde yer alır (48 Z bit). 48 adet Z biti de 8 kbit'lik kanal oluşturur. İlk grubu takip eden üç grup aynı yapıya sahiptir. Bu üç grup, 5 adet HDSL overhead ve 12 HDSL payload bloğu içerir. Böylece çerçeve içerisinde 7 quat'lık (14 bit) senkronizasyon kelimesi, 16 HDSL overhead quat'ı ( 32 bit ), 48 Z biti ve 12 payload x 18 byte x 4 grup = 864byte (E1 time slot'ları) bulunur. Sonuçta HDSL'in toplam transmisyon kapasitesi 2.304Mbit/s olmaktadır. Overhead (HOH) bitleri, HTU-C ve HTU-R arasında oluşabilecek arızaları, sistemin izlenmesi ve bakımı için çeşitli komut ve mesajları içerir. Overhead (HOH) bitlerinde; 13 adet EOC (Embedded operations channel) biti , indicator biti ve 6 CRC (Cyclic redundancy check) biti vardır. EOC bitleri uzdenetimde, loopback işlemlerinde, hat kontrolünde ve alınan sinyallerin gürültü payının (noise margin) kontrolünde kullanılır. Indicator bitleri durum gösterge bitleridir. HDSL çerçevesinin doğru gelip gelmediğini kontrol amacıyla CRC bitleri kullanılır. CRC'nin hesaplanmasında senkronizasyon kelimesi, 6 CRC biti ve stuffing bitleri hariç diğer bitler kullanılır.

Kontrol eden yetkili:

İmza: Tarih ......../........./ 200......

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ Tablo-1 HDSL Çerçeve yapısında bulunan semboller ve işlevleri

Şekil-2 İki loop'lu sistemde HDSL Çerçeve yapısı HDSL teknik özellikleri ve arabağ (interface) bilgileri Tablo-3'de verilmiştir. HDSL, E1 tarafı G.703'ü destekler. Santral tarafındaki HTU-C beslemesini santralden alır. Abone tarafındaki HTU-R beslemesini ya yerel beslemeden yada uzak hat beslemesi (remote power feeding) ile merkezdeki HDSL cihazından alır. a

Tablo-2 HDSL teknik özellikleri HDSL Uygulamaları: Başlıca uygulama alanları şunlardır: •

Santraller arasında PCM trunk hatlarında,

•

Tüm 2Mbit/s transmisyon gereksinimlerinde,

•

Video konferans hizmetinin sunulmasında,

•

Voice extension gereksinimlerinde,

Kontrol eden yetkili:

İmza: Tarih ......../........./ 200......

10

•

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ GSM baz istasyonlarında,

•

Internet erişimlerinde,

•

Kampus bölgelerinde,

•

Askeri bölgelerde,

•

İş merkezlerinin yada büyük firmaların kendi birimlerine yüksek hızda bağlanmalarında.

11

Şekil- 3 Abonelerin 2 Mbit/s gereksinimlerini karşılamaya yönelik uygulama

Şekil-4 Multimedia ve LAN bağlantılarındaki uygulama AR-GE ‘DE YAPILAN ÇALIŞMALAR AR-GE 'de yapılmakta olan prototipte amaçlanan sistem şu şekilde yapılmıştır (Şekil-9): Santralde 19 inch'lik rack içinde 1 adet "management kartı (m1)" ve 9 adet "HDSL kartı (HTU-C kartları h1,h2,...,h9)" vardır. Rack enerjisini santralden -48V. DC'den sağlar. Her bir kartın üzerinde DC/DC konvertör (-48V/+5V,-5V) vardır ve kartların çalışma voltajları +5V ve Kontrol eden yetkili: İmza: -5V'dur. Abone tarafındaki HDSL kartının(HTU-R) beslemesi yerel olacaktır. Management kartı Tarih ......../........./ 200......

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ RS232 portu ile bir PC'ye bağlıdır. Management kartı PC ile HDSL kartları arasındaki protokolü ve iletişimi sağlar. Sistemin konfigürasyonu, işletilmesi ve izlenmesi yine AR-GE'de yazılan bilgisayar programı ile yapılır. Sistemin izlenmesi ayrıca management kartı üzerinde yer alan 4-dijitlik dot-matris display ve kartların üzerinde yer alan çeşitli led göstergelerle de yapılabilir. Sistem bu yapısıyla 9 aboneye hizmet verir. Her bir HDSL kartı (karşısında HTU-R ile birlikte olmak üzere) bir birinden bağımsız çalışır. Sistem, abonelerin gereksinimi olan 2.048Mbit/s PCM’i, 2 simetrik kablo çifti kablo üzerinden sağlar.

12

Şekil5 AR-GE'de yapılan prototip HDSL sistem yapısı PC'deki HDSL uzdenetim yazılımı vasıtası ile, HDSL rack'ında yer alan 9 adet HDSL kartının ve abone taraflarının (HTU-R) merkezden kontrolü ve konfigürasyonu gerçekleştirilir. Bu çerçevede, tüm HDSL hatlarında, izleme amaçlı olarak, hatta sinyalin varlığını gösteren bilgi, HDSL loop'larının senkronizasyon bilgileri, sinyalin kalite bilgisi ve sistemin E1 transmisyonuna hazır olduğuna dair bilgiler ile HDSL loop'larındaki CRC hataları PC ekranından görülebilmektedir. Ayrıca HDSL hatlarının analog karakteristikleri yankı oranı (echo ratio), döngü kaybı (loop loss), gürültü payı (noise margin) ve sinyal gürültü oranı (signal to noise ratio-SNR) değerleri hesaplanıp PC ekranından izlenebilmektedir. Denetim amaçlı olarak da, HDSL cihazlarında kanallı E1 ve kanalsız E1 modları seçilebilmekte analog ve dijital loopback'ler yapılabilmektedir. Merkezi ünite ile abone birimi arasında kontrol ve test amaçlı EOC (Embedded operational channel) protokolü geliştirilmiştir. Bu protokol ile HTU-R cihazında loopback'ler yapılabilmekte bunun yanı sıra abone tarafında PRBS (PseudoRandom Binary Sequence) jeneratörü, merkezi ünitede de BER (Bit hata oranı) metre çalıştırılarak BER ölçümü gerçekleştirilmektedir. BER değeri hesaplanıp PC'den izlenmektedir. Sonuç: HDSL teknolojisi, bakır kabloların yüksek hızlardaki veri iletiminden yararlanılmasını yaygınlaştıracaktır. HDSL teknolojisi, voice extension uygulamalarından internet’e, GSM baz istasyonlarının şebekeye bağlanmasından, askeri bölgelerdeki 2Mbit/s hat ihtiyaçlarına kadar bir çok alanda kullanılabilecektir. Günümüzde hızla artan yüksek hızda veri iletişimine olan gereksinim, HDSL teknolojisi ile en ekonomik şekilde karşılanır. Bu teknolojinin yanı sıra Kontrol eden İmza: geliştirilen diğeryetkili: DSL (Digital Subscriber Line) teknolojileri (ADSL Asymmetric DSL, VHDSL Tarih ......../........./ 200......

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ Very High-bit-rate DSL) ile bakır kablolar üzerinden 8Mbit/s, 100Mbit/s data iletişimi gerçekleştirilecektir. HDSL sisteminin kurulma ve işletim maliyeti, fiber kabloya ve diğer haberleşme alternatiflerine göre daha düşüktür. HDSL cihazlarının şebekeye montajının yapılması ve hizmete verilmesi çok kısa sürede gerçekleştirilir. Abone hatlarına yönelik fiber optik kablo kullanımının zaman alacağı tahmin edilmektedir. Bu süre zarfında, yüksek hızda sayısal veri iletişim talebinin karşılanması için HDSL teknolojisi ve diğer DSL teknolojilerinin kullanılması kaçınılmaz olacaktır. HDSL teknolojisinin Türk Telekom’un alt yapısında kullanılmasıyla, şebekedeki sıkışıklıklar ortadan kaldırılacak, yeraltında halihazırda döşeli duran bakır kablolarda en ekonomik şekilde kullanıldığından ötürü ülkemiz milli gelirine katkıda bulunulacaktır.

13

IDSL (ISDN Digital Subscriber Line) IDSL (ISDN Digital Subscriber Line) 2-tel kiralık hat üzerinden 2B1Q hat kodlaması -2 bitli bir kodlanma tekniği - ile 5,5 km'de full-duplex 128Kbps BRI veri oranı sağlayan bir DSL teknolojisidir. ADSL servislerinin gecikmesi üzerine, tıkanmalardan bunalan abonelere kısa vadede çözüm sunmak, onlara orta hızlarda internet ve uzak LAN erişimi sağlamak için geliştirilmiştir. IDSL, isminden de anlaşıldığı gibi, 2 tane 64kbps "B" kanalım alır (biri ses, diğeri veri taşımaktadır) her iki taşıyıcı kanalı da veri taşıyan bir veri servisine dönüştürür. Darbant ISDN deki 2B1Q işaretleşmesini kullanır, her iki yönde toplam 128 kbps hızına erişir ve 5.5 km mesafeye kadar gidebilir. Bu bağlamda simetrik bir servistir, düşük düzeyde görüntülü konferans, internet ve LAN'lara uzaktan erişim için kullanılabilir. ISDN Darbant ve IDSL servisleri, enformasyonu yönlendirme şekillerine göre kökten farklıdırlar. ISDN Darbant servisleri anahtarlamalı servislerdir ve telefon santrallanndan geçerler; IDSL ise tahsis edilmiş bir noktadan noktaya bağlantıdır, bir omurganın frame relay ağı ya da veri ağına yönlendirilmiştir. RADSL (Rate Adaptive Digital Subscriber Line) RADSL, Rate Adaptive Digital Subscriber Line kelimelerinin başharflerinden oluşan bir DSL teknolojisidir. Kullanıcılar telefon kabloları üzerinden data transfer ederken, hat kalitesi sürekli olarak değişmektedir. RADSL, hattaki bu değişimlere adapte olarak çalışır ve kullanıcılara ADSL mesafe limitini (3.5km) aşarak 5.5km içerisinde geniş band bağlantı olanağı sağlar. RADSL teknolojisi şu an Türkiye'de kullanılmamaktadır. RADSL'in en büyük özelliği, bakır hattın uzunluğuna ve gürültü oranına bağlı olarak bant genişliğin! dinamik olarak ayarlayabilmesidir. Bu ayarlamayı 300 ya da 400 kbps aralıklarda artışlarla yapmaktadır. RADSL, abonelere kullandıkları uygulamaya uygun olarak istedikleri zamanda istedikleri bantgenişliğini esnek bir biçimde sağlar. Örneğin, bir şirketin uzak bir şubesindeki abone 2.5 Mbps'lik bir RADSL hattı kullanarak, şirket merkezinden gidiş yönünde 1 Mpbs, geliş yönünde 2.5 Mbps hızında dosya transferi yaparken, 384 kbps'lik simetrik bir görüntülü konferans uygulamasına geçebilecektir. Ya da PC'sindeki farklı uygulamalar için, onlara uygun farklı modlarda ve farklı bant genişliklerinde çalışabilecek şekilde PC'sini programlayabilecektir. Çeşitli pazar araştırmacıları ADSL teknolojisinin yerini yavaş yavaş RADSL'e terkedeceğini, ve RADSL'in yeni nesil xDSL ürünlerinin temeli olacağını söylemektedirler. SDSL (Symetric Digital Subscriber Line) SDSL, Symmetric Digital Subscriber Line kelimelerinin başharflarinin kısaltmasıdır. Halihazırdaki bakır telefon kabloları üzerinden daha fazla data transferine izin veren bir modem Kontrol edenSDSL, yetkili:sayısal abone hattına (DSL - Digital Subscriber Line) İmza: dayanarak ortaya teknolojisidir. Tarih ......../........./ 200......

14 MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ çıkan ve bakır hatların sayısal kapasitesini oldukça arttıran bir erişim teknolojisidir. Çevirmeli ağ bağlantılarından çok daha hızlı, yaklaşık olarak 3Mbps, veri transferine izin verir. SDSL'in simetrik olarak adlandırılmasının sebebi veri gönderme ve alma trafiğinin aynı hızlarda olmasıdır. SDSL (Symmetric DSL) 2 Mb/s data aktarım hızına sahip olup genelde kiralık hatlar için kullanılır. Simetrik bir veri transferinin gerçekleşmesinde bu tür modemlere ihtiyaç duyulur. SDSL; tek twisted pair üzerinden T1 ve E1 sinyalleri gönderen ve çoğu durumlarda tek hat üzerinden POTS ve T1/E1’i destekleyen ve HDSL’in tek hat versiyonu olan bir sistemdir. SDSL, HDSL ile kıyaslandığında tek bir telefon hattı ile tesis edilmiş ev kullanıcıları için daha uygundur. SDSL; simetrik erişim gerektiren uygulamalar için arzu edilir. Ancak SDSL 3 Km’den daha öteye gidemez. Bu da ADSL’nin 6 Mbps’nin üzerindeki oranlarla ulaştığı bir mesafedir.

SHDSL (Symetric High-data-rate Digital Subscriber Line) SHDSL, Symmetric High-data-rate Digital Subscriber Line'ın kısaltmasıdır. TC-PAM (Trellis Ceded Pulse Amplitude Modulation) üzerine kurulmuş ve 2 tel bakır telefon kablosu üzerinden 144Kbps veri hızından 2320Kbps veri hızına kadar simetrik olarak çoklu-oranlı (multi-rate) veri transferine olanak sağlamaktadır. SHDSL (Simetrik HDSL), standartlaştırlmış simetrik DSL türüdür. Bir veya iki bakır tel çüfti üzerinde çalışabilmektedir. Çift sayısı ikiye çıkarıldığında hız artışı ağlanmaktadır. Hız - Bir çift tel üzerinde 2.31 Mbps, iki çift tel üzerinde 4.6 Mbps .Azami mesafe - 6000 m (3.78 mil) veya fazlası.Tipik uygulamalar - Kurumsal erişim. VDSL (Very-High-Bit-Rate Digital Subscriber Line) VDSL telekom operatörlerinin, mevcut telefon hatları üzerinden kullanıcılarına multimedia servisler sunmasını sağlayan bir erişim teknolojisidir. VDSL, diğer xDSL teknolojilerine, bakır telefon hatları üzerinden geniş band veri ve ses transferini arttırmak yönünden benzerdir. 1.5Km bakır teller ile olan erişim mesafesi ile en düşük mesafeli DSL çeşididir. VDSL, klasik hatlar üzerinden çok yüksek hızlarda veri iletimi sağlayan en son ve en iddialı teknolojidir. Simetrik yapıda 20 Mbit/s üzerinde hızlar mümkün olmakta ve asimetrik olarak 52 Mbit/s hızına ulaşılabilmektedir. VDSL hem kısa erişimli simetrik hem de uzun erişimli asimetrik çalışma olanağını sunabilmektedir. Yüksek kapasiteli kiralık hat ve geniş bantlı hizmetler için kullanılır. VDSL hayata VADSL olarak adlandırılarak başladı, çünkü; VDSL ADSL’den daha yüksek veri hızlarında ancak daha kısa hatlar üzerinde asimetrik bir veri iletimi sağlar. Henüz VDSL için genel bir standart olmamasına rağmen, tartışmalar aşağıdaki hızlar etrafında odaklanmıştır. HIZ 12.96 Mbps 25.82 Mbps 51.84 Mbps

MESAFE 1.4 km 900 m 300 m

Aşağıeden yöndeki hız Kontrol yetkili:

oranları, 1.6 Mbps ile 2.3 Mbps arasında değişen bir sınır içindedir. İmza: VDSL’in hiçbir zaman simetrik olmayacağı düşüncesi bulunmaktadır. Ancak hat uzunluğu Tarih ......../........./ 200......

15 MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ tehlikeye atılacak ta olsa, tam simetrik bir VDSL’in oluşturulabileceği düşünülmektedir. Birçok yönden VDSL, ADSL’den daha basittir. Daha kısa hatlar ve çok daha az iletim sınırlamaları getirmektedir. Böylece on kez daha hızlı olmasına rağmen temel alıcı verici devresi çok daha az kompleks olmaktadır. VDSL, ADSL üzerine konan birçok şartların önünü keserek sadece ATM şebeke mimarisini hedef alırken pasif şebeke sonlandırmalarına izin verir. Böylece bir kullanıcının aynı hatta birden fazla VDSL modemini bağlanmasına imkan sağlar. Ancak daha yakından incelendiğinde durum karmaşıklaşır. VDSL, ADSL’den istenen alıcı verici fonksiyonlarının en zorlayıcısı olan hata düzeltme işlemini yapmalıdır. Kamu anahtarlama şebekeleri henüz yaygınlaşmadığından ve yaygınlaşması bir hayli zaman alacağından, VDSL’in devre anahtarlama ve paket anahtarlama trafiğini iletmesi gerekecektir. DSL, 1995 haziranında ETSI; T1E1.4’ün avrupalı karşılığı olan VDSL’yi resmi ad olarak seçene kadar VADSL, BDSL, hatta ADSL olarak adlandırılmıştır. Karşılaştırmalı Veri İndirme Başarımları Birbirlerine göre veri yeteneklerini inceleyebilmek için bu değerler, gerçek zamanlar olarak Aşağıdaki tabloda görülmektedir. Tabloda, iyi durumdaki hat üzerinden 90 saniyelik bir video görüntüsünü (10 Mbytes) indirmek için her bir xDSL teknolojisinin gerektirdiği zamanlar gösterilmektedir.

TEKNOLOJİ Analog modem Sayısal modem ISDN ADSL Lite ADSL

10 Mb veri aktarım süresi 46 dk. 23 dk. 10 dk. 1 dk.’nın altında 13 saniye

METALOOP Bakır çiftler üzerinden 67Mbps( Senkron ) veri iletişimini fiber kalitesinde(BER=10 üzeri -12 ) yapabilen veri iletim tekniğidir ADSL NEDİR? Asymmetric Digital Subscriber Line ( Asimetrik Sayısal Abone Hattı ) sözcüklerinin baş harflerinden oluşan ADSL, mevcut telefonlar için kullanılan bakır teller üzerinden yüksek hızlı veri, ses ve görüntü iletişimini aynı anda sağlayabilen bir modem teknolojisidir. 1997 yılının ikinci yarısından bu yana tüm dünyada yaygın olarak kullanılmaktadır. Sabit bir ücret karşılığında 24 Saat, 365 gün kesintisiz, hızlı, sorunsuz Internet erişimi sağlar. ADSL NASIL ÇALIŞIR? ADSL, mevcut telefon hattını daha efektif kullanmak amacıyla sayısal kodlama tekniği ile bandın arttırılması vasıtasıyla kullanıcıya geniş bant imkanı sağlamaktadır. Dolayısıyla bu teknoloji data ve ses şebekelerini aynı anda kullanmamıza olanak sağlar. ADSL sisteminde, bilinen bakır kablolama alt yapısı kullanılır. Telefon hattının her ucuna bir ADSL modem eklenerek 3 bilgi kanalı oluşturulur: Alış (download), gönderiş (upload) ve POTS (Plain Old Telephone Service – Düz Eski Telefon Hizmeti) olarak adlandırılan geleneksel telefon servis kanalı. POTS Böylece internete bağlı Kontrol edenkanalı, yetkili:ADSL ortamı üzerinden ses iletimi için kullanılır. İmza: iken aynı anda telefon konuşması yapılabilmesi sağlanmış olur. Tarih ......../........./ 200......

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ Geleneksel modemler, bilgisayardan gelen sayısal sinyalleri analog sinyallere, telefon hattından gelen analog sinyalleri de sayısal sinyallere çevirir. ADSL’in de içinde yer aldığı DSL teknolojisi, sayısal verinin analog forma ve tekrar geriye çevrilmeyeceğini varsayan bir teknolojidir. DSL modemleri sinyalleri çevirmez bunun yerine verileri sayısal olarak yollar ve alır. Sinyalleri çevirmeye gerek kalmadığından veriler normal modemlerden çok daha hızlı iletilir. Sistem asimetrik olarak çalıştığından download (şebekeden kullanıcıya) ve upload (kullanıcıdan şebekeye) hızları farklıdır. Her zaman download oranı upload oranından fazladır. ADSL bağlantı, hat uzunluğu, kullanılan bakır kablonun çapı ve kullanılan modemin tipine bağlı olarak 8Mbps’a kadar download (şebekeden kullanıcıya), 1Mbps’a kadar da upload (kullanıcıdan şebekeye) veri hızlarına olanak verir.

ADSL İLE ISDN BAĞLANTISI ARASINDAKİ FARKLAR NELERDİR? Bu servisler farklı ihtiyaçlara cevap vermektedirler, bu bakımdan ihtiyacın doğru tespit edilmesi gerekmektedir. ISDN'in iki ses hattı ve görüntülü telefon görüşmesi ve 128Kbps Internet'e bağlantısı gibi sayısal ve sabit yüksek kapasitesiyle kullanıcıya bir çok olanak sağlayan özellikleri bulunmaktadır. Öte yanda ADSL, sayısal temeli ISDN'e dayanan teknolojisiyle özellikle Internet için geliştirilmiştir. ADSL'in bilgi çekmesi (downstream) bilgi göndermesinden (upstream) 8 kat fazla olan asimetrik özelliği bunun bir göstergesidir. Çünkü Internet'teki ses ve görüntü uygulamalarında rahat sörf yapabilmek, yüksek bilgi çekme(downstream) hızına bağlıdır. ADSL'in hızı ISDN'e göre daha fazladır, var olan telefon hattını standart ses hattı ile paylaşabilir. ADSL İLE KABLO MODEM' İN KARŞILAŞTIRILMASI ADSL tek telefon hattına, Kablo modem ise paylaşımlı bir ortama hitap etmektedir. Kablo modem büyük bir downstream bantgenişliği kapasitesine sahiptir( 30 Mbps' ye kadar ) . Bu bantgenişliği hattaki tüm kullanıcılar tarafından aynı anda paylaşılıyor ve hattaki kullanıcıların Kontrol yetkili:yoğunluğuna göre değişiyor. Bu ortak kullanımİmza: aynı anda eden kullanma müşteri sayısı az olunca Tarih ......../........./ 200......

16

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ çok problem olmamakla birlikte, ortamı kullanan müşteri sayısı artınca kullanıcı başına düşen bant miktarı azalmakta, bu da yavaşlamaya sebep olmaktadır. Dolayısıyla ADSL daha garantili bant sağlamaktadır.

17

ADSL UYGULAMALARI 1. İSTEDİĞİNİZ AN VİDEO HİZMETİ Bir video programına istediğiniz anda online olarak erişme ve izleme imkanı sağlar. Bütün bunlar evinizde bulunan telefon hattı üzerinden yapılır ve aynı zamanda da videonuzu izlerken telefonunuz ile konuşabilirsiniz. 2. VİDEO KONFERANS Yüzyüze yapacağınız her türlü konuşmayı ADSL' in video konferans özelliği ile yapmanız mümkündür. Eğitim, toplantı, tartışma vb. organizasyonlarda, çok uzak mesafede bulunan insanlarla yüzyüze konuşuyormuş gibi çok kaliteli video konferans ortamı sağlamaktadır. 3. TELE İŞ (TELECOMMUTING) Tele iş, iş yerinde çalışan birinin işte yaptığı işi işe gelmeden evinde oluşturacağı küçük bir ofiste yapma imkanı verir. LAN' lar ( Local Area Network ) ile bir abone çalıştığı iş yerinin sistemlerine ( server ) girerek eve gelmeden kendi işini yürütebilme imkanını sağlar, faksını çekebilir, e-mailini alıp gönderebilir. 4. TELE TIP •

ADSL kullanarak Tele Tıp alanında Server Database' de tutulan bilgiler Web Browser ile aktif hale getirilir. Bu Database' de hastaya ait bilgiler, teşhis bilgileri, reçete bilgileri ve grafiksel data bilgileri tutulur.

•

Doktor hastanede ya da kendi ofisinde ya da herhangi bir yerden hastaya ait bilgilere yukarıda bahsedilen Database ' e anında ulaşır.

•

Anında ameliyat canlı olarak izlenir.

5. TELE EĞİTİM ( TELE LEARNING ) Çocuklar ve yetişkenler için interaktif bir eğitim imkanı sağlar. ADSL sayesinde yüksek hızlı internet bütün okullarda öğrencilere uzaktan tele eğitim imkanı sağlar. 6. İNTERAKTİF ŞEBEKE OYUNLARI ( Interactive Network Games ) Bu uygulama çok kişi ile ve interaktif olarak oynanan bilgisayar oyunlarını oynama imkanı sağlar. Bu sistem CD-ROM veya Hard Disk sürücü vasıtasıyla başlatılır. Oyunların animasyonu ve video oyunları 2 Mb' den 2 GB' e kadar bir bant genişliğini kapsar. 7. TV VE SES YAYINLARI ( BROADCAST AUDIO & TV ) IP temelli şebekelere, yüksek hızlı ADSL ile erişim sağlanarak canlı olarak TV yayını yapmak ve CD kalitesinde müzik dinlemek mümkündür. Web TV : ADSL Web TV servisi için çok mükemmel bir ortamdır. Web TV' de ADSL sadece hızlı erişimi değil aynı zamanda gerçek video iletimini sağlamaktadır. 8. ONLINE ALIŞVERİŞ ( ONLINE SHOPPING ) Bu uygulama internet vasıtasıyla online olarak geniş bir ürün yelpazesinin satılmasına, CD Mağazası: CD' leri almadan önce en son klipleri izleyerek müziği dinleme ve sonra satın alma, MODA Mağazası: Internet vasıtasıyla online olarak giyim eşyalarını ve ölçülerine göre deneme, VIDEO Mağazası: Video Typte, DVD veya Laser DISC' den çok net video klipleri izleyebilme Kontrol eden yetkili: İmza: imkanı sağlar. Tarih ......../........./ 200......

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ ADSL MODÜLASYON TEKNİKLERİ NELERDİR? ADSL teknolojisinde iki tip modülasyon tekniği kullanılmaktadır. Bunlar ANSI ve ETSI standartlarında kabul edilmiş olan DMT (Discrete Multi Tone) ve standart olmayan CAP (Carrierless Amplitude and Phase Modulation) modülasyonlarıdır. DMT NEDİR? ITU G992.1 standartı olarak kabul edilen G.DMT denilen geleneksel ADSL protokolüdür. DMT modülasyon tipinde bakır hattın üzerinde 1 MHz frekans spectrumu 256 kHz' lik alt katmanlara bölünüyor ve böylece gürültü ve girişimden etkilenmemesi için bu katmanlarda bit yoğunluğunu değiştiriyor. DMT iyi kanallarda throughput değerini yükseltme kabiliyetinden dolayı gürültülü hatlarda CAP' den daha iyidir. Ayrıca DMT rate adaptive olmasından dolayı hattın kalitesine göre hız ayarlanıyor ve böylece daha esnek bir yapıya sahip oluyor. DMT' de çok fazla taşıyıcılar olmasından dolayı, işlem hacmi fazladır. CAP NEDİR? Standartı olmayan bir modülasyon tipidir. Tek taşıyıcı bulunduğu için işlem hacmi düşüktür. GENİŞBANT (BROADBAND) NEDİR? Yüksek hızda veri transferi teknolojisinin genel adı olarak kullanılmakta olup, bu teknolojiler üç farklı şekilde görünmektedir; ADSL, Kablolu ve Uydulu. GENİŞBANT (BROADBAND)' IN AVANTAJLARI NEDİR? •

Bilgisayarınıza hiç yazılım satın almayacak, internet üzerinden yazılımlar kiralayarak kolayca kullanılabileceksiniz ( ASP ),

•

İnternet üzerinden kesintisiz TV kadar kaliteli film izleyebilecek, radyodan daha kaliteli ses dinleyebileceksiniz,

•

İndirme işlemleri ( download ) için harcadığımız süre 10 kat azalacak,

•

İnternet üzerinden video konferans artık kolaylıkla yapılabilecek,

•

Karşılıklı oyun oynamak çok daha kolay ve hızlı olacak,

ADSL PAZARI NEDİR? ADSL genel olarak iki tip uygulamaya olanak sağlar. İnteraktif video ve yüksek hızda data iletimi, isteğe bağlı film, video oyunları ve video katalogları olmak üzere data iletimi, internet erişimi, uzaktan kumandalı LAN erişimi ve özel şebeke erişimleri gibi alanlarda pazar imkanı sağlar. xDSL NEDİR? Xdsl, HDSL' den VDSL' e uzanan dijital abone hattı teknoloji ailesine verilen addır. DSL (Digital Subscriber Line ) diğer adlandırılmasıyla uzak erişimin geleceği ( The Future of Remote Access ); Lokal bölgede Telekom santralı ile kullanıcı arasında telefon için çekili alt yapıda kullanılan bir çift bakır tel üzerinden, yüksek hızlı veri (data ) ve ses (voice) iletişimini aynı anda sağlayabilen, 1997' nin ikinci yarısında kullanıma sunulan bir veri iletişim teknolojisidir. Kontrol eden yetkili:

İmza: Tarih ......../........./ 200......

18

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ ADSL' IN AVANTAJLARI NEDİR?

19

Tek telefon hattı üzerinden aynı anda internet ve ses/fax özelliği (kabiliyeti), Kesintisiz, yüksek hızlı internet erişimi, Müşteriye efektif bant kullanımı sağlaması, Yeni bir altyapıya gerek duymadan mevcut PSTN hattı üzerinden yüksek hızda iletişimin sağlanmasıdır.

ADSL BAĞLANTISI NASIL OLUR? ADSL de kullanılan iki türlü modem vardır; - İç modem - Dış modem Ethernet üzerinden veya ATMF üzerinden modem ile PC veya laptop veya Telefon ile birlikte R311 Konnektor vasıtasıyla telefon hattına bağlanır. ADSL İLE DİĞER İNTERNET ERİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI TEKNOLOJİ Açıklama

ADSL

Dial-Up ISDN Asimetrik sayısal Tümleşik sayısal abone hattı ağ üzerinden üzerinden internet internet hizmeti hizmeti

Leased-Line Frame Relay Aboneye kiralanmış özel devre üzerinden internete erişim hizmeti Türk Telekom veya Özel Servis Sağlayıcılar

Kablo Kablo TV şebekesinden internete erişim hizmeti

Servis Sağlayıcılar

Türk Telekom

Türk Telekom veya Özel Servis Sağlayıcılar

Türk Telekom KabloNet A.Ş.

Bağlantı Şekli

Sürekli bağlı

Sürekli bağlı

Sürekli bağlı

Statik IP

OLABİLİR

Çevirmeli bağlantı tipi OLABİLİR

VAR

OLABİLİR

Web, Mail Hosting için uygunluğu

En az 256kdownstream/64kupstream bağlantı hızı için uygun. Portal çok yüksek hit almaya başlarsa hız arttırılabilir

En fazla 128 kb/s bağlantı yapılabilir. Daima açık değil. Uygun değil

En az 128 kb/s bağlantı hızı için uygun. Portal çok yüksek hit almaya başlarsa hız arttırılabilir

Uygundur.Fakat Bridged yapıda bir network olduğundan Firewall ile güvenlik sağlanmalıdır.

ADSL Sinyal Kalitesi Sinyal kalitesi aşağıdaki kriterlere bağlıdır; •

Devrenin hızı

Kontrol eden yetkili: • Erişilebilir hız

İmza: Tarih ......../........./ 200......

•

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ SNR ( Sinyal Gürültü Oranı )

•

Zayıflama

20

Sinyal Çıkış Gücü Devrenin hızı: Geçerli devre hızı, 1472Kbps/256Kbps. Bu değer FCC tarifelerine göre , izin verilen maksimum hızdır. Erişilebilir Hız: Maksimum ADSL devre hızı 8 Mbps/1.5 Mbps civarındadır.Eğer erişilebilir hız, bu değerlere ulaşabiliyorsa bu iyi bir devredir. SNR ( Sinyal Gürültü Oranı ): ADSL sinyal gücünün , devre üzerindeki gürültüye oranıdır.Bu değer ne kadar büyükse devre o kadar sağlıklıdır.ADSL devresinin çalışabilmesi için minimum SNR değeri 6 dB olmalıdır. Zayıflama:DSLAM(Telekom ucunda modemlerin sonlandığı çoğullayıcı) ve ADSL modem arasındaki sinyal zayıflamasının ölçüsüdür.Bu durumda düşük değer daha iyidir.Çalışılabilir bir devre için maksimum zayıflama 60-65 dB olmalıdır Sinyal Çıkış Gücü: Her bir modemin kullandığı güç miktarını belirtir.Güç seviyesi arttıkça devrenin çalışabildiği mesafe de artar.Fakat sinyal çıkış gücü 15-16 dB' den fazla olursa devre sık sık kararsız duruma düşebilir. 13.09.2004 – 14.09.2004 – 15.09.2004 Tevfik Bey flash kartlarının konfigürasyonu için benden yardım istedi.DSLAM’ların sahaya sevk edilmeden önce başlangıç konfigürasyonlarının yapılması gerekiyor.Bunların her birinin adresi var.Flash kartlarına abonelerin profilleri giriliyor. Softwarelerin set edilmesi, kartların tanıtılması lazım. Bu işlemi her DSLAM için yapmak yerine bir tanesini konfigüre ettik ve Flash kartının kopyasını aldık Diğerlerine kopyaladık.Böylece sevkiyat yerlerine gecikme engellendi.Ip adresleri , ATMarpentry , defaultGateWay numaralarını değiştirdik. Daha sonra flash kartlarını yanlışssız bir şekilde yapmışmıyız diye cihazı test ettik. Bu iş üç gün boyunca devam etti. 16.09.2004 – 17.09.2004 Alcatel’in calıştığı teknolojilerden bazıları olan Yeni Nesil Ağları(Next Generation Network-NGN) ,VOIP, basit telekom konseptleri ve Session Initiation Protocol (SIP) hakkında döküman okuduktan sonra ürün testleri ve SIP’in kullanımı konusunda basit deneyimler edindim. Bu konuda bana Sertaç Bey yardımcı oldu. NEXT GENERATİON NETWORK(NGN) : Network. Next Generation Network hem ses iletişimini hem de veri teknolojilerini bir araya getiren paket bazlı tek bir ağ yapısından oluşuyor. Tek bir ağ yapısı entegrasyon problemlerini ortadan kaldırıp, ses ve veri uygulamalarının bir arada çalışmasıyla elde edilecek yepyeni uygulamalara olanak tanırken; işletim, yönetim, bakım ve onarımın tek bir arayüzden kolaylıkla yapılmasını sağlıyor. NGN’in Yararları: • Daha fazla seçenek sunar. • Düşük maliyet sağlar. • Yeni servisler sağlar • Düşük risk taşır. Kontrol eden yetkili:

İmza: Tarih ......../........./ 200......

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ

PSTN ve NGN Arasındaki Farklar PSTN • Devre anahtarlamalı(Circuit Switched-TDM) Ses • 64 Kbit/s Sabit band genişliği • Farklı network’ler PSTN CCS#7 IN • Standart layer’lar yok Bütün layer’lar için bir ürün(örneğin A1000 S12) NGN • Paket anahtarlamalı(Packet Switched) Ses ve veri • Gigabyte’lar mertebesinde Değişken band genişliği • Bir tane network Ortamlar(konuşma, veri) Sinyalleşme Servisler • Standart layer’lar Her layer için bir ürün

Kontrol eden yetkili:

İmza: Tarih ......../........./ 200......

21

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ

22

NGN 5 tabakadan(layerdan) oluşur: Access Layer: NGN üzerinden kullanıcıların erişimi ilk olarak Media Layer üzerinden olur. Bu layer’ı, aboneler, access network’leri, PSTN exchanges, PABX veya IP telefonları oluşturur. • Media Layer(veya Adaptation Layer): Bu layer’da NGN’e giriş- çıkış noktaları mevcuttur. Hiçbir çağrı kontrolü yapılmaz. Bu layer’ı Media Gateway(datanın veya sesin giriş-çıkışı) ve Signaling Gateway’ler(sinyal geçişi) meydana getirir. PSTN kısmında ise bu layer’ı LEX(Local Exchanges)’ler, Class 5 Exchanges veya PSTN sinyalleşmesi ( Q931, CCS#7, V5, ...) oluşturur. •

PSTN-->NGN Trunking Gateway (TGW) GSM-->NGN Wireless Gateway (WGW) PBX-->NGN Access Media Gateways (AGW) •

Transport Layer: Data, paket anahtarlamalı bir network ile iletilir. IP(ATM-SDH üzerinden QOS(Quality of Service) sağlayarak, Ethernet üzerinden veya sadece SDH üzerinden QOS olmadan) ve ATM network’leri bu layer’a aittir. PSTN içerisinde, 2Mbit’lik TDM linkleri olan E1 Trunk’ları ile SDH bu layer’da bulunur. • Control Layer: Çağrının kontrolüyle ilgilenir – çağrının kurulması ve bırakılması. Çağrı kontrolünü Media Gateway Controller üslenmiştir(aynı zamanda Softswitch’in de fonksiyonudur). PSTN’de çağrı kontrolü LEX’de(Class 5) veya Toll’da(Class 4) yapılır. Control Layer , Media Control Gatewayi(MGC) içerir. MGC bilginin diğer gatewaye gönderilmesini sağlayan Media Gateway (MGW)’i kontrol eder. MGC ve MGC’ler arasındaki protokol MGCP diye adlandırılır(Media Gateway Controller Protocol). MEGACO diye adlandırılan bir diğer protokol ise daha avantajlıdır. MGCP’den farklı olarak MEGACO çoklu çağrılar için tasarlanmıştır. MGC, SS7 ‘la Signaling Gateway aracılığıyla iletişim kurar. MGC ve SG arasındaki bu protokol SIGTRAN olarak adlandırılır. MGC’ler birbirleriyle BICC(Bearer Independent Call Control)kullanarakİmza: yada SIP for telephony Kontrol eden yetkili: Tarih ......../........./ 200......

23 MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ şeklinde bağlanırlar. İletişim bittiğinde MGW,MGC’ye paket sayılarını,alınan ve gönderilen baytları,kayıp paketleri ve ortalama iletim gecikmesi bilgilerini gönderir. MGW ve application Layer donatısı arasındaki protokol:

•

Network Services Layer: Network servislerinin sağlandığı layer’dır.

Sonuç olarak Network yönetimi aşağıdaki alt başlıklarda toplanmıştır: Hata yönetimi Konfigürasyon yönetimi Accounting yönetimi Performans yönetimi Güvenlik yönetimi Media Gateway, bir media’yı başka bir media’ya çeviren; Circuit formatını (voice, ISDN gibi), cell formatına(ATM) veya paket formatına(IP) dönüştüren cihazdır. Üç tip MG vardır: Trunking Gateway(TGW) : PSTN ile IP/ATM network’ü arasında bulunur. Access Gateway(AGW) : PABX veya Access network’ü ile IP/ATM network’ü arasında bulunur. Access network’ü ile V5 sinyalleşme protokolüyle, PABX ile de Q.931 protokolüyle haberleşir.(analog telefonlar, ISDN telefonları – basic access, PABX – ISDN primary rate access) Residential Gateway(RGW) : Analog ve ISDN telefonlarını direk IP/ATM network’üne bağlar. MG’ler kendi aralarında RTCP (kalite için) ve media (speech, data, vs.) aktarımı için RTP/UDP/IP protokollerini kullanırlar. MG’lerin IP/ATM network’üyle bağlantısı RTP Port üzerinden sağlanır. MG’ler arasında ses veya verinin ietimi için kullanılan bu port, ATM’de çift yönlü (bi-directional – gönder ve al), IP network’ünde tek yönlü (unidirectional – sadece gönder veya sadece al) işler. Bu port Megaco ve MGCP için de kullanılır. Signaling Gateway, PSTN sinyallerini NGN (IP/ATM) sinyallerine çevirir. PSTN/IN’den gelen ISUP/INAP, PABX’ten gelen Q.931, Access Network’ten gelen V5 ve CAS mesajlarını MGC üzerinden SIGTRAN mesajları olarak gönderir. MGC MG’leri, MEGACO veya H.248 ile MGCP protokolleriyle kontrol eder. MGCP; Kontrol eden yetkili: ve bırakılması, İmza: çağrının kurulması Tarih ......../........./ 200......

24 MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ MGC’nin denetlenmesi, MG’nin MGC tarafından sıralanmış işleri yapması için kullanılır. MG’ler kendi üzerlerinde çağrı kontrolü yapamazlar!  MGC ile SG (Signaling Gateway) aralarında, PSTN sinyallerini (ISUP, Q931, V5, ...) SG’den alıp MGC’ye aktarmada kullanılan SIGTRAN protokolüyle çalışırlar.  MGC’lerin haberleşmesinde, birçok ulusal varyantı desteklediği için Avrupa’da BICC (Bearer Independent Call Control) , USA’de ise SIP-T (Session Initiation Protocol for Telephony) protokolleri kullanılıyor. SIP-T (ISUP mesajlarını IP network’e transfer eder), ISUP tabanlıdır ve çağrı kontrol verisinin MGC’ler arasındaki iletiminde kullanılır.  MGC ve Servis Layer’ı, Parlay protokolüyle haberleşir.  MGC datanetwork’ü ile, SIP veya H.323 ile sinyalleşir.  MultiMedia Network’ü aşağıdaki bloklardan oluşur: MULTİMEDİA NETWORK Multimedia Network aşağıdaki bloklardan oluşur: • MultiMedia Call Server (MMCS) • MultiMedia Application Server (MMAS) • Home Subscriber Server (HSS) Alcatel, MMCS fonksiyonunu A5020 Softswitch ile, MMAS A8690 OSP (Open Services Platform) ile, HSS’i A1422 IM-HSS Mobility Server ile sağlıyor. MMCS Bağlantının kurulmasını ve taşıyıcı kontrolünü gerçekler. MMCS’in rolleri, Proxy- , Serving- , Interrogating- (=sorgulamak) ve Border-CSCF (Call Session Control Function)’ dir. Proxy-CSCF(P-CSCF) : P-CSCF abonelerin ilk kontak noktasıdır. Son kullanıcı donanımı önce bir P-CSCF saptar ve bu proxy üzerinden sonradan gelen bütün registration ve bağlantı kontrol mesajlarını(SIP), kontrol birimi olan S-CSCF’e yönlendirir. Kontak kurulan S-CSCF, kullanıcının home domain’i içerisinde bulunur. Network’e ve servislere erişmeye çalışan kullanıcıların ilk kontağı olmasından dolayı, P-CSCF aynı zamanda QOS ve firewall kontrolünün yapıldığı yerdir. Serving-CSCF(S-CSCF) : Abonenin kendi home domain’inde bulunur ve kullanıcının çoğulortam servis sağlayıcılarına erişimini sağlar. P-CSCF bütün mesajları(SIP) o kullanıcıdan sorumlu olan S-CSCF’e iletir. Interrogating-CSCF(I-CSCF) : Birden fazla S-CSCF’in olduğu alanlarda ihtiyaç duyulur. “Registration” işlemi esnasında veya bir çağrı başlatılacakken, hangi kullanıcının(HSS ile etkileşim içinde olan) hangi S-CSCF’i kullanacağının belirlenmesi için I-CSCF ile bağlantı kurulur. Border-CSCF(B-CSCF) : Operatörler arasındaki senaryolarda kullanılır. Bir operatörün diğer bir operatörden kendi network’üyle ilgili detayları gizlemesine yarar. Operatörler arasındaki ara bağlantı noktası olarak görülebilir. 20.09.2004 – 21.09.2004 - 22.09.2004

SIP(Session Initiation Protocol) SIP, IP network’ü üzerinde çoğulortam için oluşturulmuş genel bir sinyaleşme protokolüdür. SIP, oturumların (Internet üzerinden telefon çağrısı, uzaktan eğitim ve video konferansında olduğu Kontrol eden yetkili: İmza: gibi çoğulortam konferansları) başlatılmasını, düzenlenmesini ve sonlandırılmasını sağlar ve bir Tarih ......../........./ 200......

25 MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ veya daha çok parti oturumları için kullanılır. MGCP gibi SIP de text tabanlı – komutlar basit text’ler halinde gönderilir (H.323’tekinin aksine) - bir protokoldür. SIP, http’de olduğu gibi “request–response” modeliyle çalışır, yani bir “client-server” protokolüdür. Bir oturumun başlaması için çağrı yapan taraf karşı tarafa text formatında bir talep mesajı gönderir. Mesajı alan taraf, çağrı davetine kabul veya red şeklindeki bir mesajla karşılık verir. SIP Network elemanları standardı üzerine kurulmuş VoIP Network temel olarak iki tip elemandan oluşur; SIP server ve User Agent(UA). SIP network’ünde registration işlemlerini ve proxy server fonksiyonlarını EPX sağlar. User Agent, kullanıcı tarafında bir SIP işlemini başlatan ve bir SIP request’e cevap veren mantıksal birimdir. Genel olarak User Agent Client ve User Agent Server’dan oluşur. Bir talebi başlatan kısma UA Client, gelen bir talebe cevap veren kısmına ise UA Server denir. SIP’teki bu UA’lar H.323’teki Endpoint’lerin karşılığıdır. SIP terminalleri, bir PC’de çalışan herhangi bir SIP soft phone( örneğin messenger ), SIP gateway ve bir Media Gateway Controller (MGC)’da çalışan SIP sinyalleşme modülü birer UA’dir. SIP

SIP SERVER - Registrar : SIP server’ın bu kısmı, “register” mesajını kabul eder ve bilinen bir domain için belli bir yere ulaşmak isteyen kullanıcının bilgilerini tutar. Yani, proxy bir domain için “request” aldığında eğer daha önce alınmış bir “Register” mesajının header’ındaki kullanıcı adres bilgisi, o domain’in URI (Uniform Resource Identifier)’ı ile uyuşuyorsa, proxy request mesajını o kullanıcı adresine register olan kontak adreslerine iletir. Registrar, proxy server ile aynı yerde bulunabilir ya da proxy server ile registrar fiziksel olarak ayrı olabilirler. EPX iki konfigürasyonu da destekler. - Proxy : Üzerlerinde gerekli işlmeleri yaptıktan sonra, request mesajlarını UA’lara veya başka server’lara yönlendirir. En basit konfigürasyon, SIP mesajlarını, onlar hakkında hiçbir bilgi tutmadan ileten “Stateless Proxy”dir. Eğer proxy server, her SIP işlemi boyunca durum bilgilerini saklıyorsa, buna “Stateful Proxy” denir. Proxy server aynı zamanda bütün bir çağrı boyunca durum bilgilerini koruyorsa, bu “Call Stateful Proxy” olur. Bu tip proxy’ler, Firewall kontrolü ve Accounting gibi gelişmiş servisler sağlayabilir. EPX, “Stateful Proxy” ya da “Call Stateful Proxy” olarak davranabilir. Bir proxy sunucu ise aldığı istekleri, aranan tarafın lokasyonu hakkında daha fazla bilgiye sahip olan bir sonraki sunucuya iletir. Yönlendirme sunucusu ise, aldığı istek üzerine bir sonraki sunucunun adresini öğrenerek, çağrı isteğini göndermekyerine, bu adresi istemciye iletir. - Redirect : Bir kullamıcıdan gelen request mesajına, o request’in iletileceği bir sonraki noktanın adres bilgisiyle beraber cevap gönderir ve kullanıcı aldığı bu mesaj doğrultusunda istediği konuma direk olarak bağlanır. 23.09.2004 - 24.09.2004 SIP Mesajları “Request” ve “response” olmak üzere iki tip SIP mesajı vardır. Her SIP mesajı üç kısımdan oluşur; 1) startline 2) header(header kısmının bittiğini belirtmek için boş bir satır konulur) 3) body (opsiyoneldir). Haberleşmenin detaylarını tanımlayacak şekilde her request ve response mesajı farklı header’lar içerir. Kontrol eden yetkili:

İmza: Tarih ......../........./ 200......

26 MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ SIP sinyalleşmesinde güvenliği arttırmak için şifreleme(paketlerin içeriğinin okunmaması ve kimin kimi aradığının görülmemesi için) ve authorization(saldırganların SIP mesajlarını modifiye ve tekrar etmesini engellemek amacıyla) yöntemleri kullanılabilir. INVITE: Bir kullanıcının ya da servisin bir oturumu paylaşması için çağrıldığını gösterir. İki partili bir çağrıda, çağrıyı yapan taraf hangi tip ortamları(media) alabileceğini ve gödermek istediğini belirtir. ACK: Abonenin, INVITE mesajına son bir cevap aldığını doğrular(ACK sadece INVITE mesajı için kullanılır). ACK mesajı, partiler tarafından kullanılacak olan oturumun son özelliklerini içeren bir body kısmına sahip olabilir. Eğer ACK mesajının body kısmı bir şey içermiyorsa, kullanıcılar en baştaki INVITE mesajında belirtilen oturum özelliklerini kullanıyorlar demektir. CANCEL: Askıda kalan bir request mesajını iptal eder ama tamamlanmış /gönderilmiş request’i etkilemez. BYE: SIP kullanıcısının, SIP server’a çağrıyı bitirmek istediğini belirtmek için gönderilen mesaj. OPTIONS: Bu mesaj ulaşılmak istenen kullancıya( örneğin bir user agent) o server’ın bağlantı kurup kuramayacağını anlamak için kullanılır. Eğer o kullanıcı kendi üzerindeyse bu mesaja cevap verebilir( bazı kapasite bilgileriyle beraber; örneğin kullanıcının bulunamadığı veya meşgul olduğu gibi bilgileri ekleyebilir). REGISTER: İlk açılışta kullanıcı, REGISTER mesajı yollayarak yerel bir server’a register olabilir. Server’dan bir talep gelmediği sürece registration işlemi tekrarlanmaz.

Proxy server ve SIP protokolü Son ACK mesajından sonra kullanıcılar arasında iletişim başlar. Oturumun adı ve amacı,protokoller, zamanlama ve ulaşan bilgi ilk INVITE mesajının ana kısmında özelleştirilmiştir. Bağlantıyı kesmek isteyen kişi BYE mesajı gönderir ve mesajın alındığına dair bir yanıt alır. SIP ADRESLEME e-mail’e benzeyen SIP URL’ler şeklinde ve aşağıdaki formatlardan biriyle adreslenirler: sip:user@domain Kontrol eden yetkili: İmza: sip:user@host Tarih ......../........./ 200......

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ sip:user@ip_adress sip:phone_number@gateway

27

27.09.2004 – 28.09.2004 – 29.09.2004 Bir süre bana verilen dökümanları okudum. Daha sonra ürün testlerinde kullanılan bazı programları ve SIP protokolünün nasıl kullanıldığı hakkında bilgiler edindim. Kullandığımız programlardan bazıları Voice Tool, MSN messenger ve Ethereal’di. Voice Tool: Belçika Alcatel tarafından geliştirilen bu program mühendislerin değişik özelliklere sahip call scriptler üzerinde test yapmalarını sağlıyor. Bu programda bizim oluşturduğumuz call scriptle biribiriyle iletişime geçecek “user agent”’lar Oluşturabiliriz. Ethereal: Ethereal , bizim user agent’lar, MGC ‘ler, serverlar vs.. rasındaki bağlantı sırasında mesajları takip etmemizi sağlayan bir programdır. Böylece bağlantı sırasında olan olayları, ve mesajları görebiliriz. Programda kendi IP adresimizi,göndereceğimiz yerin IP adresini ve protokolün tipini görebiliriz. VOIP Senaryoları: Olası VOIP senaryoları şunlardır:  Telefondan telefona  Telefondan PC’ye  PC’den telefona  PC’den Pc’ye Biz Pc’den Pc’ye olan çağrılar üzerinde çalıştık. Çağrı yapmak için Msn messenger yada Voice Tool’u ,SIP mesajlarını gözlemlemek içinse Ethereal’ı kullanarak değişik methodları öğrenmiş olduk. Test 1:Simple Call: Voice Tool programında “Kerem” ve “Ozan” isimli iki user agent yarattık. . Bu ikisi arasında basit bir çağrı gerçekleştirip Sip mesajlarını gözleyecektik. Basit çağrıdan kastımız bir kullanıcının diğerine INVITE mesajı göndermesi , diğerinin bu mesajı kabul etmesi yani çağrıyı cevaplaması daha sonra da kullanıcıların birinin iletişimi bitirmesidir. Sip:[email protected] olan birinci user agent Sip:[email protected] olan ikinci user agent’a bir INVITE mesajı gönderiyor. Kerem’in yolladığı INVITE mesajıyla çağrı trafiği başlıyor. Sonra bir TRYING mesajı yolluyor ve bunu Ozan’a forwardlıyor. Önce server RINGING ve OK mesajlarını alıyor ve daha sonra bunları Kerem’e yolluyor.Kerem ,bir acknowledgement(kabul) gönderiyor ve iletişim başlıyor.(başlama zamanı=88 saniye). 5 saniye sonra (bitiş zamanı=93 saniye), Ozan oturumu sonlandırıyor ve BYE mesajı gönderiyor. Sonuç olarak da Kerem OK mesajı gönderiyor ve çağrı sonlandırılmış oluyor. Çağrı süresi Voice Tool’da görülebiliyor. Test 2: BUSY SIGNAL(meşgul sinyali): Bu testte Voice Tool içindeki iki kullanıcı arasında daha önceden kurulmuş bir bağlantı esnasında bir üçüncünün talebi sonunda meşgul sinyali(busy signal) aldığını gözlemledik. Proxy Server’a bağlanan 3 kullanıcı vardı: [email protected](IP adresi:138.203.41.65) [email protected](IP adresi:138.203.41.63) [email protected](IP adresi:138.203.41.66) ilk olarak server da Oya kendini kaydediyor. Yani SIP adresi serverın Ip adresiyle güncelleniyor. Oya Kerem’den bir çağrı alıyor ve aralarında iletişim başlıyor. Bu sırada Ozan Oya ile konuşmak istiyor. Ama BUSY (meşgul) sinyali alıyor. Ozan geriye bir acknowledgement sinyali gönderiyor. Son olarak Oya oturumu bitiriyor ve BYE mesajı gönderiyor OK mesajı alıyor. Böylece iletişim sonlandırılıyor. İmza: Kontrol eden ve yetkili: Tarih ......../........./ 200......

28 MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ 30.09.2004 – 01.10.2004 Softatc: Softatc, Multimedia Application Server için bir test otomasyon platformudur. Bu platform softatc server isimli bir server üzerine kurulur. Aynı server kullanıcılar farklı ID’ler ile bağlandıklarında farklı testler için kullanılabilir. Bu platform Voice Tool yüklü bir yada daha çok bilgisayara bağlanmak için kullanılır. Test sahiplerinin uzaktaki bilgisayarlarda Voice Tool gibi uygulamaları koşmasına olanak sağlar. Server ile bilgisayar arasındaki bağlantıyı Cygwin yapar. Testlerimizde kullandığımız bilgisayarlar Windows ortamında kullanılıyordu. Cygwin Softatc server bağlantısı için ihtiyaç duyulan UNIX ortamını sağlıyordu. Kayıt problemlerini önlemek için kullanıcı adı bütün bilgisayarlarda .rhosts dosyasına ekleniyor. Voice Tool bu server sayesinde uzaktan kumanda edilmiş oluyor. Softatc server’ın koştuğu test senaryoları Qd isimli özel bir dosya formatında yazılmalıdır. Her Qd dosyası Voice Tool’u yöneten bir grup komut içeriyor. Softatc ile iki user agent arasındaki çağrı akışını gözlemlemek için tek bir bilgisayar kullandık. Softatc’in Voice Tool.’da oluşturulan user agent’ları kontrol ettiğini ve onları register ederek birbirlerine request(istek) göndermelerini sağladığını gözlemledik.

Kontrol eden yetkili:

İmza: Tarih ......../........./ 200......