Same Nva Tting

Samenvatting ‘Vitaliteit in processen van collectief leren’ Jos Castelijns, Bob Koster & Marjan Vermeulen Lectoraat Kantelende Kennis Datum: 4 september 2008-09-04 Pag: 1

Samenvatting Onderzoeksvraag Met het lectoraatsonderzoek willen we inzicht verwerven in collectieve processen van kennis creëren in basisscholen en lerarenopleidingen. In deze processen worden de lerenden verondersteld een actief aandeel te hebben. Door kennis te creëren veranderen zij hun eigen context. Onze centrale onderzoeksvraag luidt: Hoe verloopt het proces van kennis creëren, zowel van lerenden, als van organisaties als tussen organisaties? Kennisbegrip Ons kennisbegrip is gebaseerd op de aanname dat er weliswaar een objectieve werkelijkheid buiten ons kán bestaan, maar dat wij die onmogelijk kunnen kennen. Onze geest construeert een beeld van de werkelijkheid en dat beeld is per definitie subjectief. Wij stellen ons op het standpunt dat de context waar we deel van uitmaken voor een belangrijk deel de functionaliteit van onze kennis bepaalt. Kennis is noch waar, noch onwaar maar gegeven een bepaalde context meer of minder functioneel. Kennis definiëren we als effectieve interactie tussen mensen en hun (sociale) context. Kennis creëren Kennis kan op verschillende manieren gecreëerd worden. Die wijzen van kennis creëren duiden we aan met de term modi van kennis creëren. We onderscheiden modus-1 (de wetenschappelijke manier), modus 2 (kennis creëren om de eigen context te veranderen) en modus-3 (kennis creëren om zin te geven aan de eigen ervaring). De modi van kennis creëren geven min of meer extreme oriëntaties weer die in theorie kunnen worden onderscheiden. Wij staan op het standpunt dat kennis creëren altijd een combinatie van modus-1, modus-2 en modus-3 processen vraagt. De functionaliteit van de combinatie wordt bepaald door de behoeften van de betrokkenen enerzijds en van de sociale context waar zij deel van uitmaken anderzijds en is voortdurend aan verandering onderhevig. Collectieve processen Collectief kennis creëren is een sociaal proces waarbij individuen hun verschillende perspectieven verbinden tot een gemeenschappelijk perspectief. Hoewel kennis creëren ook een impliciet karakter kan hebben (denk aan socialisatie), beperken wij ons in ons onderzoek tot de expliciete varianten. Wij gebruiken de termen collectief kennis creëren, collectief leren, collectief onderzoeken en collectief organiseren om één en hetzelfde proces aan te duiden. Dialoog Het verbinden van perspectieven vraagt om een specifieke wijze van interacteren. We duiden die aan met de term dialoog. Dialoog vindt plaats doordat mensen over hun ervaringen conceptualiseren en met elkaar spreken. Voorwaarden voor dialoog zijn gelijkwaardigheid, voldoende variëteit in perspectieven, een streven naar verbondenheid en communicatie. Dialoog biedt mensen de mogelijkheid om andere betekenissen aan hun ervaringen toe te kennen. Daardoor heeft dialoog de potentie om veranderingen teweeg te brengen, zowel bij henzelf als in de context. Vitaliteit Collectief kennis creëren veronderstelt dat het collectief in beweging is: er is sprake van vitaliteit. Vitaliteit betekent letterlijk levenskracht; het begrip suggereert ontwikkeling, groei, verandering en leren. Vitaliteit is zichtbaar wanneer mensen en hun context effectief interacteren. Door kennis te creëren brengen zowel individuen als collectief hun potenties tot

Samenvatting ‘Vitaliteit in processen van collectief leren’ Jos Castelijns, Bob Koster & Marjan Vermeulen Lectoraat Kantelende Kennis Datum: 4 september 2008-09-04 Pag: 2

ontwikkeling. Ze verwezenlijken zichzelf en ontwikkelen een groeiend besef van (collectieve) eigenwaarde. Basisbehoeften De ontwikkeling van zowel collectief als van de individuen, die daar deel van uitmaken, wordt ‘aangejaagd’ door het streven naar de vervulling van psychologische basisbehoeften. Die basisbehoeften zijn aangeboren en universeel. Aan de kant van de individuen onderscheiden we drie basisbehoeften (die aan relatie, autonomie en competentie). Deze individuele basisbehoeften hebben aan de zijde van het collectief hun pendanten in het streven naar cohesie, coherentie en coöperatie. Doordat aan de ene kant het collectief streeft naar het vervullen van de behoeften aan cohesie, coherentie en coöperatie en aan de andere kant de individuen die deel uitmaken van deze groep gericht zijn op het vervullen van hun behoefte aan relatie, autonomie en competentie, ontstaat een interactiepatroon waarin collectief en individuen elkaar beïnvloeden en veranderen. Interactiepatronen tussen individuen en collectief kunnen zowel effectief als ineffectief zijn. Wanneer de interactie effectief is, is sprake van energie en vitaliteit: er wordt kennis gecreëerd. Wanneer de interactie ineffectief is wordt de vitaliteit van het proces bedreigd en daarmee ook het proces van samen kennis creëren. Tenslotte Het onderscheid in diverse individuele en collectieve basisbehoeften is theoretisch. Het streven naar de vervulling ervan is in werkelijkheid een complex proces waarbij individuen en sociale context zich samen ontwikkelen. Het onderscheid is functioneel om de centrale onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden.