S E S

SES Text Text

Concept

Bu dersimizde sesin nasıl oluştuğunu, çevremize nasıl yayıldığını, doğal ve yapay ses kaynaklarını ve sesin işitmedeki önemini öğreneceğiz.

Sesleri tanıyalım 1 Şimdi sesleri dikkatlice dinlemenizi 2 3 ve duyduğumuz seslerin kim veya nelere ait olduğunu söylemenizi istiyorum.

SES NEDİR ? Sesleri tanımada başarılıydınız. İsterseniz şimdi de sesinoldukça nasıl oluştuğunu öğrenelim Tebrik ederim.

Text

Text

SES

Titreşen bir cismin başlattığı titreşimler dizisine SES denir. Sesin oluşması için mutlaka bir titreşim gereklidir. Örneğin; havanın titreşmesi ile gök gürültüsü, ses tellerinin titreşmesi ile sözcükler oluşur. Kısaca; ses bir titreşimdir diyebiliriz.

SES

NEDİR?

SES Titreşimdir

Enerjidir

Yayılır Ortam değiştirir

Yansıma yapar

Her sesin bir kaynağı vardır. Çünkü duyduğumuz bir sesin geldiği kaynağı biliyorsak sesin neye ya da kime ait olduğunu biliriz. Her sesin kendine özgü özellikleri vardır. Ses çıkaran Text her madde veya cisme ses kaynağı denir. Kaynaklarına göre Sesi iki grupta inceleyebiliriz.

Her ses belli bir kaynaktan çıkar. Bu kaynak canlı ve ya cansız bir varlık olabilir. 1

Doğal Sesler

Sununun başında dinlediğiniz canlı ve cansız varlıkları ait sesleri rahatlıkla tanıyabildik.

2 Yapay Sesler

Doğal Sesler Doğadaki varlıkların çıkardıkları sesler doğal sesleri oluşturur. Doğal seslerden bazıları şunlardır;

İnsan sesi Hayvan sesi Yağmur ve dalga sesi Yıldırım, şimşek sesi Rüzgar ve fırtına sesi

Yapay Sesler İnsan eliyle yapılan araçlardan çıkan sesler yapay sesleri oluşturur. Yapay seslere örnek olarak;

1 2 3 4 5

Elektrikli aletlerin seslerini Motorlu taşıt seslerini Müzik aletlerinin seslerini

Ambulans ve itfaiye sirenlerini İş makinelerinin seslerini

sayabiliriz

Sesin Oluşumu İnsanlar Nasıl Ses Çıkarır? 1. Resimde ses tellerinin normal solunum sırasındaki durumunu görmektesiniz. ( Bu durumda ses telleri tamamen açıktır.) 1. Resim

2. Resimde ses tellerinin normal tınıda ses çıkartırken aldığı pozisyon görülmektedir (Ses telleri orta hatta birbirlerine temas eder ve titreşir.) 2. Resim

3. Resimde ise ses tellerinin ince ses çıkartırken aldığı pozisyon. 3. Resim

(Ses telleri orta hatta bir araya gelir, incelir ve uzarlar.)

Gırtlağımızda bulunan ses telleri akciğerden gelen hava ile titreşerek ses meydana getirirler. İnsanların ses telleri farklı kalınlık ve uzunlukta oldukları için sesleri de farklıdır.

İşitme ve Ses Nasıl Duyarız? İşitme organımız kulaktır. Bütün sesler havada titreşime neden olur. Kulağımız bu ses titreşimlerini ( dalgalarını) toplayacak ve beyne iletecek biçimde yapılmıştır. İşitme olayı şu şekilde gerçekleşir. 1. Kulak kepçesi havadaki ses dalgalarını toplar 2. Dalgalar kulak yolundan kulak zarına iletilir. 3. Kulak zarına ulaşan titreşim kulak zarından sırasıyla, örs, çekiç ve üzengi kemiklerine aktarılır. 4. Kemik köprülerdeki titreşim oval pencereyi, oval penceredeki titreşim ise iç kulaktaki ( salyangozdaki ) sıvıyı titreştirir. 5. Kulak sıvısındaki titreşimler duyu sinirleri yoluyla beynin işitme merkezine iletir. 6. Beyin işitme merkezi aldığı duyuları ses olarak algılamamızı sağlar.

Kulağımızın yapısı

Her sesi duyabilir miyiz? Hayır, insan kulağı her sesi duyamaz. Bir saniyedeki titreşim sayısı 20 ile 20.000 arasındaki sesleri duyabiliriz. Duyabildiğimiz en hafif sesin şiddetine “ İşitme Eşiği ” denir. Sesin şiddeti desibel (dB) denilen birimle ölçülür. Bazı seslerin şiddeti şöyledir.

Ses Kaynağı

TEXT

Konuşma sesi

30-60 dB

Otomobil motoru

70-80 dB

Elektrikli süpürge

80-90 dB

Kalabalık trafik

80-100 dB

İş makineleri

90-100 dB

Metro treni

100-110 dB

Ses Nasıl Yayılır? Bir enerji olan ses bulunduğu yerde dalgalar halinde yayılır. Dalgalar kaynaktan uzaklaştıkça zayıflar. Bu açıdan bakınca ses dalgalarının yayılması su dalgalarının yayılmasına benzemektedir. Sesin şiddeti kaynaktan uzaklaştıkça azalır. Bu nedenle kaynağına uzak olduğumuz sesleri duyamayız ya da az duyarız. Davulun sesi uzaktan hoş gelir atasözünü hatırlayınız.

ext rT

u Yo

Davulu yakından dinleyenler ses şiddeti fazla olduğundan rahatsız olurlar. Oysa uzaktan davul ve zurna dinlemek gerçekten hoştur. Çünkü uzaklara ulaşıncaya kadar sesin şiddeti azalmaktadır. Şiddetli sesler uzaktan da duyulabilir oysa şiddetsiz sesler çok uzaklara yayılamaz. Sesin yayılması için katı, sıvı veya gazdan oluşan bir ortam gerekir. Ses boşlukta ( havasız ortamda) yayılmaz. Yani iki insan uzayda birbirleriyle konuşsalar bile birbirlerini işitemezler. Çünkü ses titreşimleri hava olmadığı için iletilemez.

Yankı Nedir? Sesin yayılma hızı katılarda en fazla gazlarda ise en yavaştır. Ses havada bir saniyede 340 metre yol alır. Bu sesin saatte 1225 km yol aldığı anlamına gelmektedir. Günümüzde sesten daha hızlı uçan jet motorlu uçaklar yapılmıştır. Ses titreşimleri havada yayılırken sert bir yüzeye rastladıklarında aynı hızla geri dönerler. Bu olaya Sesin Yansıması veya Yankı denilmektedir.

ext rT

u Yo

Yankıyı duvara atılan bir lastik topun duvara çarptıktan sonra topu atan kişiye geri dönmesine benzetebiliriz. Özellikle dağ yamaçlarında yüksek sesle bağırırsak sesimiz dik ve sert yamaçlara çarparak bize geri döner ve kısa bir süre sonra kendi sesimizi duyarız. Bu olay sesin yansımasından kaynaklanır. Bu arada yeri gelmişken sesin bir enerji olduğunu tekrar hatırlayalım. Evet çocuklar ses bir enerjidir yani harekete neden olabilmektedir. Ses yayılırken havayı titreştirmektedir. Bu titreşim havada yayılırken yüksek karlı dağlardaki kar yığınlarını harekete geçirmekte ve çığ felaketine neden olabilmektedir.

Yansımanın Yararları Sesin yansımasından şu alanlarda yararlanılmaktadır.

1. Derinliklerin hesaplanmasında, 2. Yer altı ve su altı araştırmalarında, 3. Uzaklıkların ölçümünde,

Yandaki resimde deniz derinliğini ölçen bir gemi görmektesiniz. Ses su altında saniyede ortalama 1400 m yol almaktadır. Gemiden deniz dibine doğru yüksek şiddette gönderilen ses deniz dibine çarparak geri dönmektedir. Sesin dibe inişi ve dönüşü arasındaki süre bize denizin derinliğini 1 Sn iniş süresi 1 Sn çıkış süresi hesaplamamız için yeterlidir. 1400 m Sesin yansımasından yararlanan insanlardan başka canlılar da vardır. Örneğin; gemiden gönderilen sesin Örneğin;balinalar, yunusbalıkları, yarasalar ve bazı böcekler de sesin gönderildikten 2 saniye sonra mesafe ölçümü ve av tahmini yapmaktadırlar. Yarasalar yansımasını kullanarak döndüğünü varsayalım. Bu durumda gözleri görmedikleri halde çıkardıkları titreşim sayısı yüksek seslerin mağara duvarlarına çarpıp geri dönme sürelerine bakarak önlerindeki engele Ses geçen 2 saniyede çarpmadan son derece hızlı biçimde uçarlar. Aynı şeklide avlarını da son 2*1400 =2800 m yol almıştır. Bu süre hem iniş derece hassas ve gelişmiş kulakları sayesinde duyar ve yakalarlar. hem de geri dönüş süresi olduğundan toplam alınan yolu ikiye bölerek deniz derinliğinin 1400 m 1400 m olduğunu hesaplayabiliriz.

Ses de çevremizi Kirletir GÜRÜLTÜ Bir şarkıcının söylediği şarkı hoşumuza giderken bir iş makinesinin çıkardığı ses bizi rahatsız eder. Şiddetli ve düzensiz olarak yayılan seslere gürültü denir. Gürültü de çevreyi kirleten ve olumsuz etkileyen unsurlardan biridir. Ses kirliliğinin yoğun olduğu yerlerin başında; • Fabrikalar • Düğün salonları • Diskotek, bar gibi eğlence mekanları ve • İş makinelerinin çalıştıkları ortamlar gelmektedir.

Ses kirliliğini insan sağlığına oldukça olumsuz etkileri bulunmaktadır. Bu etkilerden bazıları şunlardır: * * * * *

İşitme kaybı Verim düşüklüğü Erken ve aşırı yorgunluk Ruh sağlığının bozulması( aşırı sinirlilik) Kulak uğultusu, mide bulantısı ve baş dönmesi gibi rahatsızlıklar

Ses yalıtımı İstenilmeyen seslerin belli ortamlara yayılmasının önlenmesine ses yalıtımı denilmektedir. Ses yalıtımı yapmak için sesi oluşturan titreşimlerin dağılmasını önleyecek maddelerden yararlanılır.

Concept Strafor, yün, keçe, pamuk, sünger,halı, kilim ve lastik gibi maddeler ses dalgalarını emer. Böylece ses çevreye yayılmaz. Ses yalıtımı, hastane, tiyatro, radyo ve televizyon yayın odaları, konser salonları, okul ve huzurevleri gibi yerlerde çok önemlidir. Ses yalıtımı için alınabilecek önlemler arasında Duvar ve zeminleri halı, kilim gibi malzemelerle kaplamak Duvarların ve kat betonların arasına yalıtım malzemeleri koymak, Text Pencerelerde 2-3 katlı camlar kullanmak ( Isıcam ) Taşıtların egzozlarına susturucular takmak

Dersimiz sona ermiştir. Katıldığınız için teşekkür ederim

ATATÜRK YATILI İLKÖĞRETİM BÖLGE OKULU MECİTÖZÜ / ÇORUM