Religija

Religija Sociološko objašnjenje suštine religije predstavlja značajnu problematiku, kako sa stanovišta teorije, tako, pre svega, sa stanovišta praktičnog odnosa prema njoj. Kroz istoriju razvoja društva, interes za probleme religije je bio uvek prisutan, nekada u manjoj, a nekada u većoj meri, zavisno od karaktera društvenih okolnosti. To dolazi otuda što religija zadire u najskrivenije oblasti ljudske psihe i igra centralnu ulogu u ljudskom iskustvu. Kao način shvatanja sveta, religija predstavlja poseban elemenat kulture svakoga naroda. Bitnu karakteristiku svih vrsta religioznog shvatanja sveta predstavlja podvostručavanje sveta: s jedne strane, postoji vidljivi, a s druge strane, nevidljivi svet (svet bogova), koji upravlja vidljivim svetom. Ono što je zajedničko svim religijama je to što sve religije barataju nizom simbola koji izazivaju osećanje poštovanja i strahopoštovanja, i sve religije imaju rituale (ceremonije) u kojima učestvuju vernici (na primer, bogosluženje u crkvi). Dakle, sve religije uvek podrazumevaju neka bića ili predmete koji proizvode strahopoštovanje ili čuđenje, bez obzira da li verovanja u okviru neke religije uključuju ili ne uključuju bogove. U nekim religijama, na primer, ljudi veruju u "božansku silu", a ne u personalizovane bogove. U drugim religijama, pak, postoje figure koje nisu bogovi, ali se poštuju na sličan način kao bogovi (na primer, Buda i Konfučije). Inače, kad je reč o ritualima, oni mogu da budu veoma raznovrsni (molitve, pevanje, jedenje određene vrste hrane ili uzdržavanje od jedenja određenih vrsta hrane, od posta u određene dane i dr.). Ritualni činovi, budući da su uvek usmereni ka religijskim simbolima, obično se razlikuju od navika i postupaka u svakodnevici (na primer, paljenje sveće u čast nekog boga ima sasvim drugi značaj u odnosu na paljenje sveće da bi se osvetlila neka prostorija). Iako religijske obrede često izvode pojedinci nasamo, sve religije imaju redovne ceremonije koje vernici obavljaju kolektivno u crkvama, hramovima ili svetilištima. Upravo postojanje kolektivnog obreda predstavlja glavni činilac po kome se religija razlikuje od magije. Oblici religiozne svesti: u istoriji razvoja društva, postoje različiti oblici religiozne svesti, kao: animizam, totemizam, politeizam i monoteizam. U okviru nekih od njih, može se govoriti o konkretnim vrstama religije. Na primer, konkretan vid monoteizma je budizam, hrišćanstvo, islam i dr. Najvažnije vrste svetskih religija: Budizam je najstarija monoteistička religija, nastala u VI veku pre n.e. na prostorima dalekog Istoka i istočne Azije. Sama reč BUDA potiče od reči "budh", što znači – probuditi, a Buda je onaj koji je probuđen. U filozofskom smislu, radi se o onome koji je sopstvenim duhovnim naporom došao do pravilnog saznanja o suštini sveta i čoveka, koji je, dakle, probuđen u duhovnom i moralnom smislu. Kao specifična religija i etika, budizam propoveda neke vrlilne, kao: ne ubijaj obdareno biće, ne uzimaj ništa što ti nije dato, ne laži, uzdržavaj se od opojnih pića, kloni se razvratnog života i dr. Budističko učenje polazi od "četiri plemenite veštine" o čoveku, koje mu omogućuju da postane "sam sebi vodič", a to su: (1) da je život patnja; (2) da je uzrok patnji želja za životom (karma), koja određuje sudbinu čoveka; (3) da se čovek može osloboditi od patnji jedino gušenjem i uništenjem strasti; i (4) da tom uništenju strasti i individualnosti, odnosno nirvani, vodi osmokraki put: pravo znanje, pravo nastojanje, pravo govorenje, pravo delanje, pravo zavijanje, pravo pažnje, pravo prisećanje i pravo poniranje u sebe. Hrišćanstvo je nastalo na prelazu između stare i nove ere na ogromnim prostorima Rimske imperije, u vreme raspada robovlasničkog društva, kao religija robova, sirotinje i svih drugih ugnjetenih i obespravljenih ljudi, koji su u novom učenju nalazili utehu za svoje nedaće, verujući da će im ono doneti spas, makar na "onom" svetu. Shvativši da

se pomoću hrišćanskog učenja može efikasnije vladati, rimske vlasti su ga prihvatile kao zvaničnu religiju. Kasnije, sa podelom rimske imperije na Zapadno i Istočno carstvo, pre svega, zbog značajnih razlika u mentalitetu, obredima, načinu vladanja, jezicima i dr., došlo je do rascepa hrišćanstva. Pravoslavlje se tretira kao ortodoksno hrišćanstvo (od gr. reči "ortodoksos", što znači pravoveran, koji strogo veruje). Pravoslavne crkve vremenom postaju autokefalne, jer se formiraju na nacionalnom principu, bez jakog centra i hijerarhije u međunarodnim razmerama. Tako su do danas svoju autokefalnost stekle (proglasile) mnoge crkve, kao: carigradska, aleksandrijska, jerusalimska, ruska, gruzijska, srpska, bugarska rumunska, poljska, češka, slovačka, grčka, kiparska i dr. Katoličanstvo se razvijalo na nešto drugačijim osnovama, kao opšta univerzalna religija (sama reč "katoličanstvo" potiče od gr. reči "katholikos" – opšti, univerzalni). Prihvativši strogu hijerarhijsku organizaciju crkve i primat pape, kao vrhovnog poglavara, katolička crkva zahteva apsolutnu veru u dogme i obavezno prisustvo svim verskim manifestacijama. Od katoličanstva se 1529. godine odvaja protenstanska crkva (Nemačka, Engleska, Norveška, Švedska, Danska, SAD i dr.). Preteča protenstantizma je Martin Luter, a kasnije čitav niz sekti (baptisti, kalvinisti, adventisti, aglikanci i dr.), koje su se pobunile protiv papske vlasti i glavnih katoličkih dogmi i običaja, zahtevajući istovremeno "jeftiniju" crkvu, domaći jezik u bogosluženju i dr. Islam je najmlađa monoteistička religija ("islam" znači "pokornost božjoj volji", a "muslim", odnosno musliman je onaj koji se pokorava). Nastao je u VII veku u Arabiji, a vremenom se proširio po srednjem Istoku, Aziji, Evropi i čitavom svetu. Reč je o specifičnoj religiji koja je u istoriji korišćena za osvajačke ratove. Ideja o "kismetu" (da niko ne može da izbegne sudbinu koja je svima predodređena) i ideja "džihada" (ko pogine kao ratnik na "Alahovom putu" biće mu oprošteni gresi i počeće da uživa rajske slasti), poslužile su za raspaljivanje fanatizma. Osnivač islama je prorok Muhamed a osnovni principi islama, kao nove religije, izloženi su u spisu pod nazivom Kuran. Reč je, u stvari, o dužnostima muslimana, kao što su: obaveznost tačno određenih molitvi i obreda, obaveza redovnog posta u mesecu ramazanu, odlazak na "hadž" (hadžiluk) u Meku (makar jednom u životu), davanje milostinje sirotinji (zekat), učestvovanje u borbi protiv svetih neprijatelja (džihad) i dr. Pored toga, Kuran propisuje i neke zabrane, kao: zabrana korišćenja u ishrani mesa od "nečistih" životinja, zabrana upotrebe alkoholnih pića, kockanja i dr.