Pw 1

Plan wynikowy z biologii w klasach pierwszych (A, B, C, D, E, P) Zespołu Szkół Ekonomicznych w Mińsku Mazowieckim Zakres podstawowy nr programu nauczania DKOS-4015-5/02 nauczyciel: mgr Leszek Sęktas rok szkolny: 2007/2008 Nr Temat lekcji lelcji 1 Życie przedmiotem badań biologicznych. Zasady mikroskopowania. Zapoznanie z przedmiotowym systemem oceniania.

2

Cytoplazma i struktury błoniaste komórki.

3

Budowa i rola jądra komórkowego.

4

Aparat rybosomalny i mitochondria

Wymagania podstawowe

Wymagania ponadpodstawowe

- zdefiniować termin życie - wymienić czynności życiowe -organizmów żywych - określić przedmiot badań biologii - porównywać cechy materii -ożywionej i nieożywionej - stosować różne źródła wiedzy biologicznej i wykorzystywać informacje popularnonaukowe w uczeniu się biologii - scharakteryzować i porównać myślenie indukcyjne i dedukcyjne - wymienić cechy prawidłowo prowadzonej obserwacji i doświadczenia - omówić budowę, wymienić części optyczne i mechaniczne mikroskopu - obliczyć powiększenie mikroskopu optycznego - wymienić założenia teorii komórkowej budowy organizmu - wymienić elementy strukturalne komórki eukariotycznej - narysować schemat komórki eukariotycznej - przeprowadzić obserwację mikroskopową komórek bakteryjnych i udokumentować wyniki obserwacji w formie rysunku - nazwać elementy strukturalne jądra komórkowego - wymienić funkcje jądra komórkowego i tworzących je struktur - obliczyć liczbę chromosomów w komórkach haplo- i dploidalnych - wyjaśnić sposób rozmieszczenia DNA w jądrze komórkowym oraz budowę chromosomu - nazwać elementy budowy mitochondrium i

- zaplanować i przeprowadzać proste obserwacje oraz dokumentować ich wyniki - opisać zasadę działania mikroskopu optycznego - rozróżniać wnioskowanie indukcyjne od wnioskowania dedukcyjnego na podstawie przykładów - wymienić algorytm prowadzenia badań naukowych - wyjaśnić, dlaczego znajomość matematyki, fizyki, chemii, geografii jest niezbędna dla biologów - porównać znaczenie terminów: problem badawczy i hipoteza, teoria naukowa i prawo naukowe - scharakteryzować obraz mikroskopowy

- wyjaśnić, dlaczego komórkę uważamy za otwarty układ termodynamiczny - udowodnić, analizując model komórki, że człowiek należy do królestwa Eucaryota

- narysować model budowy jądra komórkowego - wyjaśnić różnice między pojęciami: chromatyna, chromosom, chromatyda, euchromatyna i heterochromatyna, chromatyna luźna i zwarta - analizować związek budowy jądra komórkowego z funkcją, którą pełni - udowodnić współzależność komórkowych procesów

Nr Temat lekcji Wymagania podstawowe lelcji jako ośrodki anabolizmu i katabolizmu rybosomu komórek. - wymienić etapy oddychania wewnątrzkomórkowego - wymienić funkcje rybosomów - wyjaśnić istotę anabolizmu i katabolizmu - zidentyfikować mitochondrium wśród innych organelli komórkowych narysować schemat budowy mitochondrium - porównać zysk energetyczny fazy beztlenowej i tlenowej oddychania 5 Mitoza. - wymienić typy podziałów komórkowych - wyliczyć fazy w cyklu życiowym komórek

6

Mejoza.

- wymienić i rozróżnić rodzaje kariokinez - rozróżnić na rycinach podział mitotyczny i mejotyczny - ocenić biologiczne znaczenie podziału mitotycznego i mejotycznego

7

Tkanki nabłonkowe i tkanki łączne właściwe i oporowe.

- zdefiniować termin tkanka - wymienić typy tkanek występujące w organizmie człowieka - rozróżnić tkanki nabłonkowe wśród innych typów tkanek - wymienić swoiste cechy tkanki nabłonkowej i tkanki łącznej - wyjaśnić na wybranych przykładach związek budowy tkanki łącznej z pełnioną funkcją

Wymagania ponadpodstawowe metabolicznych - wyjaśnić rolę ATP w w metabolizmie komórki - skonstruować schemat ilustrujący istotę oddychania wewnątrzkomórkowego - analizować strukturę chemiczną ATP - przekonać, dobierając odpowiednie argumenty, że mitochondria zaliczane są do autonomicznych organelli komórkowych - identyfikować fazy podziałów komórkowych, np. na schematach - zilustrować schematem podział mitotyczny - analizować przemiany chromatyny w cyklu życiowym komórki oraz zmiany ilości DNA i liczby chromosomów w kolejnych fazach cyklu komórkowego komórki dzielącej się mitotycznie - identyfikować fazy podziałów komórkowych, np. na schematach - zilustrować schematem podział mejotyczny - analizować przemiany chromatyny w cyklu życiowym komórki oraz zmiany ilości DNA i liczby chromosomów w kolejnych fazach cyklu komórkowego komórki dzielącej się mejotycznie - porównać przebieg mitozy i mejozy - zaprojektować tabelę umożliwiającą porównanie mitozy i mejozy - narysować graf ilustrujący klasyfikację tkanek nabłonkowych - wymienić kryteria klasyfikacji tkanki nabłonkowej - wyjaśnić związek budowy nabłonków z pełnionymi przez nie funkcjami - przeprowadzić obserwację mikroskopową nabłonków i narysować obserwowany obraz - wyjaśnić mechanizm regeneracji tkanki chrzęstnej i tkanki kostnej - porównać budowę i funkcje tkanek łącznych właściwych i oporowych

Nr Temat lekcji lelcji 8

Tkanki łączne płynne - krew i limfa.

9

Sprawdzian z lekcji 1-8 (30 minut). Narządy i ich układy w organizmie człowieka.

10

Znaczenie składu pożywienia dla organizmu człowieka.

11 12, 13

Budowa układu pokarmowego człowieka. Fizjologia układu pokarmowego człowieka.

14

Racjonalne odżywianie.

Wymagania podstawowe

- wymienić cechy krwi i limfy świadczące o przynależności do grupy tkanek łącznych - wymienić elementy tworzące krew - omówić funkcje biologiczne krwi - rozpoznawać na rycinach, planszach podstawowe rodzaje krwinek - przeprowadzić obserwację mikroskopową rozmazu krwi człowieka i rozpoznać rodzaje krwinek - wymienić układy tworzące organizm człowieka - scharakteryzować hierarchiczną organizację organizmu człowieka - wymienić główne składniki pokarmowe - wymienić podstawowe strategie odżywiania w świecie istot żywych i dobrać przykłady organizmów realizujących odmienne strategie odżywiania - wymienić rodzaje i źródła witamin, makro- i mikroelementów - ocenić konsekwencje zdrowotne niedoboru witamin - wyjaśnić istotę procesu odżywiania - wymienia kolejne organy przewodu pokarmowego - odróżnić trawienie wewnętrzne od zewnętrznego - wymienia procesy zachodzące w poszczególnych odcinkach przewodu i układu pokarmowego - omówić całokształt czynników warunkujących zachowanie wartości przez produkty żywnościowe - analizować informacje żywieniowe zawarte w tabelach lub na wykresach - zdefiniować terminy: dieta, dietetyka, anoreksja, bulimia - wymienić podstawowe rodzaje diet i porównać je - wymienić podstawowe błędy w żywieniu - wyjaśnić, na czym polega dieta zrównoważona

Wymagania ponadpodstawowe - zaprojektować schemat przedstawiający proces regeneracji kości po złamaniu - narysować graf ilustrujący klasyfikację składników krwi - scharakteryzować przystosowania w budowie krwinek do pełnionych przez nie funkcji - porównać budowę krwinek

- wyjaśnić na czym polega homeostaza - skonstruować schemat ilustrujący hierarchiczną organizację materii żywej - wyjaśnić, dlaczego organizm człowieka jest otwartym układem fizycznym - omówić (opisać) regulującą rolę witamin - klasyfikować składniki odżywcze pod względem ich budowy chemicznej i roli biologicznej - uzasadnić zapotrzebowanie organizmu na wodę i składniki odżywcze - wykazać związek między budową a funkcją poszczególnych elementów układu pokarmowego - zna ogólny zarys trawienia poszczególnych składników pokarmu - opisać źródła pierwiastków ciężkich w przyrodzie i ich wpływ na zdrowie - uzasadnić potrzebę indywidualnego doboru składników diety - ocenić skutki stosowania wybranych konserwantów żywności - ocenić, na podstawie etykiet produktów spożywczych, stopień modyfikacji żywności

Nr Temat lekcji lelcji

Wymagania podstawowe

Wymagania ponadpodstawowe

- ocenić wartość odżywczą produktów oraz własnych posiłków - uzasadnić konieczność zachowania higieny i estetyki przygotowania i spożywania posiłków - przewidzieć skutki nadmiernego objadania się lub odchudzania 15 16

Sprawdzian z lekcji 10-14. Budowa i czynności układu oddechowego.

17

Higiena i niektóre choroby układu oddechowego.

18

Rola układu krążenia i układu limfatycznego w transporcie wewnętrznym.

- wymienić narządy układu oddechowego i omówić jego rolę - rozpoznać na foliogramach lub planszach narządy układu oddechowego - podać istotę oddychania wewnętrznego i zewnętrznego - wyjaśnić związek pomiędzy odżywianiem i oddychaniem - analizować przystosowania w budowie narządów układu oddechowego do pełnionych funkcji - wymienić czynniki wpływające na obniżenie sprawności wentylacyjnej płuc - nazwać najczęściej występujące choroby układu oddechowego oraz ich przyczyny - wymienić przykłady świadczące o nieprzestrzeganiu zasad higieny układu oddechowego - omówić rolę ćwiczeń fizycznych w usprawnianiu wentylacji płuc oraz profilaktyce chorób układu oddechowego - uzasadnić konieczność zachowania higieny układu oddechowego - uzasadnić szkodliwość palenia tytoniu - omówić funkcje biologiczne limfy - wymienić funkcje układu krążenia i układu limfatycznego - wymienić elementy i funkcje układu limfatycznego - wyjaśnić na czym polega transport wewnętrzny - charakteryzować organizację anatomiczną układu krążenia - analizować wyniki podstawowych badań

- wymienić cechy narządów układu oddechowego umożliwiające efektywną wymianę gazową - wyjaśnić związek pomiędzy oddychaniem i jego tempem a zapotrzebowaniem energetycznym organizmu - zaplanować doświadczenie obrazujące mechanizm ruchów oddechowych oraz wymiany gazowej i przewidzieć ich wyniki - analizować działanie układu oddechowego - rozróżnić przyczyny chorób układu oddechowego i dobrać odpowiednie przykłady - określić ogólne zasady profilaktyki chorób układu oddechowego - zaproponować ćwiczenia usprawniające pracę układu oddechowego

- wyjaśnić mechanizm tworzenia limfy - wymienić cechy narządów układu krwionośnego umożliwiające efektywny transport wewnątrzustrojowy - analizować współdziałanie układu krążenia i układu limfatycznego

Nr Temat lekcji lelcji 19

Budowa i praca serca.

20

Fizjologia układu krwionośnego.

21

Transport gazów oddechowych i krzepnięcie krwi.

22

Grupy krwi.

23

Higiena i niektóre choroby układu krążenia.

Wymagania podstawowe morfologicznych krwi - zmierzyć tętno i ciśnienie krwi - analizować pracę serca - opisać budowę serca

Wymagania ponadpodstawowe - wyjaśnić na czym polega automatyzm pracy serca - wyjaśnić wpływ wysiłku fizycznego na częstotliwość tętna - ocenić rolę krążenia wieńcowego - zaplanować oraz przeprowadzić pomiary tętna i ciśnienia tętniczego spoczynkowego i wysiłkowego, oraz udokumentować wyniki pomiarów za pomocą wykresów i zinterpretować je - konstruować schemat graficzny małego i dużego krwiobiegu oraz krążenia wrotnego - analizować przystosowania w budowie narządów układu krwionośnego do pełnionych funkcji

- wymienić elementy i funkcje układu krwionośnego - zdefiniować terminy: żyła, tętnica, kapilara i porównać te struktury - opisać kierunek przepływu krwi w dużym i małym krwiobiegu - rozróżnić na schemacie krwiobiegu tętnice i żyły, w których płynie krew natlenowana i odtlenowana - rozpoznawać na rycinach, foliogramach, planszach narządy układu krwionośnego - podać gazy oddechowe - wyjaśnić i analizować przebieg krzepnięcia krwi - podać ogólny zarys transportu gazów oddechowych - wyjaśnić i opisać mechanizm transportu tlenu i dwutlenku węgla we krwi - wymienić dwa podstawowe układu grupowe krwi i - wymienić podstawowe zasady transfuzji krwi oraz je grupy krwi w ich obrębie uzasadnić - zdefiniować termin transfuzja - dobrać dawców lub biorców krwi (znając ich grupy krwi) - charakteryzować grupy krwi pod względem zawartych w niej antygenów i przeciwciał - wyjaśnić istotę konfliktu serologicznego - wymienić i omówić najczęstsze przyczyny chorób - wymienić najważniejsze osiągnięcia w diagnozowaniu serca i układu krążenia oraz leczeniu chorób układu krążenia - wymienić typowe czynniki wpływające na obniżenie - rozróżnić przyczyny powstawania chorób układu sprawności krążenia krwi krążenia i dobrać odpowiadające im przykłady chorób - wymienić przykłady świadczące o nieprzestrzeganiu - uzasadnić potrzebę indywidualnego doboru ćwiczeń zasad higieny układu krążenia fizycznych - omówić rolę ćwiczeń fizycznych w usprawnieniu - analizować mechanizm rozwoju choroby pracy serca oraz w profilaktyce chorób układu nadciśnieniowej, miażdżycy naczyń krwionośnych i

Nr Temat lekcji lelcji

24

Mechanizmy obronne organizmu.

25

Odporność sztuczna.

26 27

Sprawdzian z lekcji 16-25. Anatomia i czynności układu wydalniczego.

28, 29

Nefron jak elementarna jednostka strukturalna i funkcjonalna nerek.

Wymagania podstawowe

Wymagania ponadpodstawowe

krwionośnego - wyjaśnić na czym polega profilaktyka chorób układu krążenia, w tym rolę prawidłowej diety - definiować terminy odporność: komórkowa, humoralna, bierna, swoista, nieswoista - omówić główne strategie obronne organizmu - wyjaśnić mechanizm funkcjonowania odporności swoistej i nieswoistej organizmu - analizować mechanizm reakcji antygen przeciwciało - definiować terminy szczepionka, surowica odpornościowa - wymienić najważniejsze szczepienia ochronne dzieci i młodzieży - ocenić działania wpływające na wzrost odporności człowieka

zawału serca

- zdefiniować terminy: wydalanie, osmoza - omówić sposoby wydalania związków szkodliwych dla organizmu - wymienić źródła i rodzaje azotowych produktów przemiany materii - omówić anatomię układu wydalniczego człowieka - rozpoznać na rycinach narządy układu wydalniczego - wyjaśnić związek między wydalaniem a oddychaniem wewnątrzkomórkowym

- uzasadnić szkodliwość wpływu produktów reakcji katabolicznych na funkcjonowanie organizmu - zapisać reakcję syntezy mocznika - wyjaśnić związek pomiędzy środowiskiem życia organizmu, dostępnością wody a rodzajem wydalanego azotowego produktu przemiany materii - uzasadnić szkodliwość wpływu produktów reakcji katabolicznych na funkcjonowanie organizmu - uzasadnić konieczność oszczędnej gospodarki wodnej w warunkach lądowych oraz analizować jej mechanizmy - wykazać związek pomiędzy metabolizmem a wydalaniem - analizować mechanizmy regulacji wodno-mineralnej płynów ustrojowych - uzasadnić konieczność resorpcji kanalikowej

- omówić budowę nefronu - wyjaśnić istotę tworzenia moczu pierwotnego i ostatecznego - porównać skład chemiczny moczu pierwotnego i ostatecznego - analizować etapy powstawania moczu

- omówić ogólną budowę przeciwciała - porównać mechanizm odporności humoralnej i komórkowej - analizować mechanizm odporności jako wyniku komplementarnego współdziałania płynów ustrojowych: krwi i limfy - wymienić przykłady chorób autoagresyjnych człowieka - wyjaśnić sposoby uzyskiwania przez organizm odporności sztucznej - czynnej i biernej - wyjaśnić mechanizm odrzucania przeszczepu - porównać mechanizm odporności naturalnej i sztucznej - uzasadnić wpływ wirusa HIV na funkcjonowanie układu odpornościowego człowieka

Nr Temat lekcji lelcji 30

Zakłócenia w funkcjonowaniu układu wydalniczego.

31

Budowa i funkcje układu rozrodczego człowieka.

32

Fazowość cyklu menstruacyjnego.

33

Rozwój człowieka od poczęcia do narodzin.

Wymagania podstawowe ostatecznego - wymienić i omówić czynniki sprzyjające występowaniu chorób nerek i układu wydalniczego - rozróżnić przyczyny powstawania chorób układu wydalniczego i dobrać odpowiadające im przykłady chorób - wyjaśnić podstawowe zasady profilaktyki chorób nerek i układu wydalniczego - analizować zmiany w wyglądzie i składzie chemicznym moczu w związku z konkretnymi schorzeniami - analizować laboratoryjne wyniki badania moczu - uzasadnić konieczność zachowania higieny układu wydalniczego - zdefiniować terminy: gonady, gamety - wymienić narządy i omówić rolę układu rozrodczego męskiego i żeńskiego - identyfikować na rycinach narządy układu rozrodczego - analizować przystosowania w budowie narządów układu rozrodczego do pełnionych funkcji - analizować i przedstawić graficznie przebieg gametogenezy - omówić wpływ czynników zewnętrznych (stresu, zmian klimatu, choroby) na przebieg cyklu menstruacyjnego - analizować i interpretować wykres zmian temperatury w kolejnych fazach cyklu menstruacyjnego - zdefiniować terminy: zaplemnienie, zapłodnienie, embrion, zarodek, płód - wyjaśnić fizjologiczne podłoże zapłodnienia - wymienić etapy rozwoju prenatalnego człowieka - charakteryzować i analizować kolejne etapy wewnątrzmacicznego i postembrionalnego rozwoju człowieka

Wymagania ponadpodstawowe - wyjaśnić termin dializa i określić warunki jej przeprowadzania oraz znaczenie dla zdrowia - przedstawić osiągnięcia naukowe w leczeniu trwałych uszkodzeń nerek - opisać zasadę pracy urządzenia dializującego - wnioskować o stanie zdrowia na podstawie wyników analizy moczu - ocenić wpływ nieprawidłowej diety oraz niezdrowego trybu życia na rozwój chorób nerek

- wymienić I-, II- i III-rzędowe cechy płciowe - wyjaśnić istotę spermatogenezy i oogenezy - porównać rozmnażanie płciowe i bezpłciowe

- uzasadnić znaczenie przystosowawcze zróżnicowanej budowy plemników i komórek jajowych - wyjaśnić na czym polega bruzdkowanie, gastrulacja i organogeneza

Nr Temat lekcji lelcji 34

Higiena układu rozrodczego oraz okresu ciąży i porodu. Połóg.

35

Od poczęcia do śmierci - etapy ontogenezy człowieka.

36 37

Sprawdzian z lekcji 27-35. Układ ruchu i jego rola. Rodzaje kości i ich połączeń.

38

Budowa szkieletu osiowego człowieka.

Wymagania podstawowe

Wymagania ponadpodstawowe

- charakteryzować rolę łożyska w odżywianiu i wymianie gazowej płodu - wymienić fazy porodu i omówić jego przebieg - wymienić czynniki powodujące niepłodność u kobiet i mężczyzn - nazwać metody antykoncepcyjne - nazwać instytucje, w których młody człowiek może zasięgnąć rady lekarza lub psychologa - wyjaśnić, na czym polega profilaktyka chorób przenoszonych drogą płciową - uzasadnić konieczność zachowania higieny układu rozrodczego i ciąży - wymienić etapy rozwoju postnatalnego człowieka - analizować mechanizm - wymienić etapy życia pozapłodowego człowieka i metabolizmu w różnych krótko je scharakteryzować człowieka - wyliczyć elementy układu ruchu - scharakteryzować przejawy i znaczenie ruchu człowieka - wymienić narządy i funkcje układu kostnego - rozpoznać rodzaje połączeń kości w szkielecie człowieka - opisać budowę i wymienić funkcje stawu - wyjaśnić związek budowy kości z jej funkcjami - scharakteryzować ruch jako przejaw życia - wymienić najczęstsze przyczyny chorób układu kostnego - wymienić najczęstsze urazy i choroby układu kostnego - ocenić znaczenie aktywności fizycznej w profilaktyce osteoporozy - analizować przykładowe rozwiązania anatomiczne umożliwiające realizację funkcji kośćca - analizować przystosowania w budowie narządów układu kostnego do pełnionych funkcji - wymienić czynniki wpływające na powstawanie skrzywień kręgosłupa oraz sposoby zapobiegania im

regulacji wzrostu oraz okresach rozwojowych

- wymienić cechy narządów układu kostnego umożliwiające realizację funkcji ruchowej - narysować schemat budowy stawu i opisać go - wykonać (wg. instrukcji) ćwiczenia lub doświadczenia, oraz przewidzieć ich wyniki oraz dokumentować je - wyjaśnić zasady udzielania pierwszej pomocy przy urazach układu ruchu - analizować związek między prawidłową dietą i aktywnością fizyczną a stanem kośćca

- wymienić elementy szkieletu osiowego człowieka oraz scharakteryzować ich funkcje

Nr Temat lekcji lelcji 39 Anatomia i fizjologia skurczu mięśniowego. 40 Doping i higiena układu ruchu. 41 Sprawdzian z układu ruchu. 42 Oko jako narząd wzroku najważniejszego zmysłu człowieka.

43 44, 45

46

Wymagania podstawowe

- definiować terminy: bodziec, receptor - klasyfikować receptory i bodźce - wymienić narządy zmysłów - wymienić i charakteryzować powszechne wady wzroku oraz choroby oczu - wymienić sposoby ochrony oczu - wyjaśnić budowę i funkcje oka - analizować budowę oka Ucho jako narząd słuchu i równowagi. - wyjaśnić budowę i funkcje ucha - charakteryzować powszechne wady słuchu - analizować budowę ucha Układ nerwowy najbardziej złożoną - zdefiniować terminy: pobudliwość, neuron, synapsa strukturą anatomiczną ludzkiego - omówić budowę i swoiste właściwości neuronu i organizmu. nerwów - wymienić funkcje układu nerwowego: centralnego, obwodowego i autonomicznego - wymienić elementy strukturalne układu nerwowego i ich funkcje - zidentyfikować i nazwać (np. na rycinach w atlasie anatomicznym) główne narządy układu nerwowego - wyjaśnić istotę przewodnictwa impulsu nerwowego i analizować mechanizm jego przewodzenia - porównywać funkcje poszczególnych części mózgowia Odruchy podstawowymi jednostkami - zdefiniować terminy: odruch, łuk odruchowy, czynnościowymi układu nerwowego. warunkowanie - narysować schemat łuku odruchowego - wymienić przykładu odruchów bezwarunkowych i warunkowych; klasyfikować je i porównywać - wymienić rodzaje pamięci - rozróżnić na schemacie główne części mózgowia - scharakteryzować przebieg doświadczenia

Wymagania ponadpodstawowe

- wymienić rodzaje receptorów i efektorów - wyjaśnić rolę poszczególnych elementów oka w wytwarzaniu obrazów - analizować fizjologię widzenia

- wyjaśnić rolę poszczególnych elementów ucha w odbieraniu dźwięków - wyliczyć rodzaje opon mózgowo-rdzeniowych i omówić ich funkcje - porównać stan komórki nerwowej w spoczynku i po pobudzeniu - porównać funkcje układu somatycznego i wegetatywnego oraz współczulnego i przywspółczulnego - rysować schemat ilustrujący organizację anatomiczną układu nerwowego

- zdefiniować terminy: pamięć, pierwszy i drugi układ sygnałów - wymienić przykładu świadczące o nadrzędnej roli mózgu w pełnieniu funkcji kontrolno-integracyjnej - wymienić struktury mózgu odpowiedzialne za poszczególne rodzaje pamięci; analizować mechanizm powstawania pamięci krótkotrwałej i długotrwałej - wyjaśnić mechanizm powstawania odruchu

Nr Temat lekcji lelcji

47

Stres największym zagrożeniem dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka.

48, 49

Hormonalna regulacja procesów życiowych

50

Powtórzenie z zakresu regulacji nerwowo-hormonalnej. Sprawdzian z zakresu regulacji nerwowo-hormonalnej. Skóra jako wyspecjalizowany narząd ochronny i czuciowy.

51 52

Wymagania podstawowe

Wymagania ponadpodstawowe

Pawłowa

warunkowego - wyjaśnić, na czym polega proces zapamiętywania i kojarzenia - udowodnić, że odruch jest podstawą funkcjonowania człowieka - wyliczyć i omówić fazy i znaczenie snu - ocenić biologiczne znaczenie zdolności przeżywania emocji i stresu

- zdefiniować pojęcie stresu - wymienić przykłady zewnętrznych i wewnętrznych czynników stresogennych - wymienić i charakteryzować najczęstsze choroby, będące konsekwencją długotrwałego stresu - zaproponować sposoby ograniczania negatywnego wpływu stresu na organizm - wymienić hormony produkowane przez gruczoły dokrewne - wymienić i charakteryzować przykłady najczęstszych chorób wywołanych nieprawidłową gospodarką hormonalną - klasyfikować hormony - omówić mechanizmy hormonalne umożliwiające zachowanie homeostazy - wyjaśnić mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego - porównać mechanizm działania hormonów peptydowych

- definiować terminy: stałocieplność, zmiennocieplność, termoregulacja - wymienić przykłady zwierząt zmiennocieplnych i stałocieplnych - wymienić elementy strukturalne skóry i wytwory naskórka - wymienić funkcje skóry - wymienić podstawowe zasady higieny skóry i

- omówić chemiczną budowę hormonów - wyjaśnić nadrzędną rolę podwzgórza i przysadki mózgowej; ocenić znaczenie dla funkcjonowania układu dokrewnego osi podwzgórze - przysadka mózgowa - wyjaśnić wpływ szyszynki na rytmy i cykle biologiczne - wyjaśnić przyczyny wybranych chorób związanych z nadczynnością lub niedoczynnością gruczołów układu hormonalnego - analizować powiązania anatomiczne i funkcjonalne między układem nerwowym i hormonalnym - przewidywać konsekwencje nadczynności i niedoczynności gruczołów układu hormonalnego

- wyjaśnić na czym polega ochronna, czuciowa, wydalnicza i termoregulacyjna funkcja skóry - ocenić udział skóry w termoregulacji organizmu - ocenić znaczenie funkcji termoregulacyjnej i czuciowej skóry - analizować współdziałanie układów odpowiedzialnych za stałocieplność

Nr Temat lekcji lelcji

53

Stan zdrowia i stan choroby.

54

Alergie.

55, 56

Choroby nowotworowe i ich profilaktyka.

Wymagania podstawowe uzasadnić je - zidentyfikować i nazwać (np. na rycinach) elementy skóry - analizować budowę skóry pod kątem przystosowań do pełnionych funkcji - definiować terminy: zdrowie, choroba, profilaktyka - wymienić podstawowe przyczyny chorób cywilizacyjnych, społecznych, zakaźnych, pasożytniczych, zawodowych i alergii - klasyfikować czynniki chorobotwórcze i choroby - charakteryzować główne czynniki wpływające na jakość życia i zachowanie zdrowia człowieka - analizować związek między stylem życia i stanem środowiska przyrodniczego a stopniem zdrowotności jednostek i społeczeństw - ocenić skuteczność wybranych działań profilaktycznych - zaproponować sposoby ograniczania negatywnego wpływu patogenów na organizm - definiować terminy: alergen, alergia - klasyfikować alergeny - wymienić przykłady chorób alergicznych - zaproponować działania ograniczające zapadalność na choroby alergiczne - wymienić czynniki kancerogenne - rozpoznać sytuacje, w których człowiek jest narażony na wpływ czynników kancerogennych - rozpoznawać i charakteryzować symptomy mogące świadczyć o chorobie nowotworowej - wymienić zasady profilaktyki chorób nowotworowych - wyjaśnić związek stylu życia z prawdopodobieństwem zachorowania na nowotwór - klasyfikować choroby nowotworowe i charakteryzować je - wymienić przykłady chorób nowotworowych - charakteryzować najczęstsze choroby

Wymagania ponadpodstawowe

- wymienić najczęstsze przyczyny zgonów w Polsce i Europie, a także w wybranych rejonach świata - porównać i uzasadnić przyczyny zróżnicowania chorób będących powodem zgonów w krajach ubogich i cywilizacyjnie rozwiniętych - analizować wpływ wybranych czynników fizykochemicznych i biologicznych na zaburzenie homeostazy organizmu człowieka

- analizować mechanizm przebiegu reakcji uczuleniowej - omówić metody diagnozowania i leczenia alergii - wyjaśnić czym jest wstrząs anafilaktyczny - wyjaśnić mechanizm transformacji nowotworowej - udowodnić, że choroby nowotworowe należą do grupy chorób cywilizacyjnych - analizować związek między stanem środowiska lub genetyczną skłonnością a ryzykiem wystąpienia choroby nowotworowej

Nr Temat lekcji lelcji

Wymagania podstawowe

Wymagania ponadpodstawowe

nowotworowe będące konsekwencją nieodpowiedniego stylu życia - analizować materiały informacyjne pod kątem zachowania zdrowia, w tym higieny i profilaktyki nowotworowej - zaproponować sposoby ograniczania liczby zachorowań na nowotwory - analizować dane statystyczne, dotyczące dynamiki zachorowań na choroby nowotworowe w Polsce i na świecie 57

Choroby wirusowe.

58

Choroby bakteryjne.

57, 58

Choroby inwazyjne.

- wymienić najczęściej występujące w Polsce i na świecie choroby wywoływane przez wirusy - omówić sposoby zarażenia się wirusem HIV - przedstawić działania profilaktyczne zapobiegające zarażeniu się wirusem HIV - wymienić przykłady chorób wirusowych człowieka i ich objawy - przedstawić budowę wirusów i ich cechy z lub spoza właściwości materii ożywionej - zaproponować działania profilaktyczne ograniczające występowanie chorób wirusowych - wymienić najczęściej występujące w Polsce i na świecie choroby wywoływane przez bakterie i grzyby oraz charakteryzować je - wymienić konkretne działania profilaktyczne ograniczające występowanie chorób bakteryjnych i grzybiczych - wyjaśnić pojęcia: antybiotyk, chemioterapeutyk, bakteriemia, posocznica (sepsa) - określić ogólne zasady profilaktyki chorób inwazyjnych - wymienić i rozpoznać popularne pasożyty wywołujące choroby u człowieka - wymienić sposoby zarażenia się pospolitymi pasożytami

- uzasadnić wpływ wirusa HIV na funkcjonowanie układu odpornościowego człowieka - opisać pierwotne i wtórne objawy zakażenia wirusem HIV - analizować budowę wirusa HIV - wymienić i charakteryzować etapy infekcji wirusowej

- wyjaśnić konieczność poddawania się szczepieniom przed wyjazdem do krajów tropikalnych - wyjaśnić mechanizm ograniczonego oddziaływania antybiotyków na drobnoustroje chorobotwórcze - przedstawić wybrane mechanizmy obronne bakterii przed unieszkodliwieniem ich przez układ odpornościowy gospodarza - opisać i narysować podstawowe kształty komórek bakteryjnych - omówić objawy zakażenia robakami pasożytniczymi - ocenić sposoby ochrony przed chorobami inwazyjnymi (robaczycami, malarią itp.) - przewidywać możliwość zarażenia się pasożytami podczas wycieczek i wyjazdów (szczególnie do ciepłych krajów)

Nr Temat lekcji lelcji

60

Trucizny.

61

Uzależnienia i ich konsekwencje zdrowotne i społeczne.

Wymagania podstawowe

Wymagania ponadpodstawowe

- omówić cykl rozwojowy: zarodźca malarii, tasiemca uzbrojonego, tasiemca nieuzbrojonego, tasiemca bąblowca, glisty ludzkiej, owsika, włośnia krętego, Toxoplasma gondii - omówić podstawowe działania profilaktyczne zapobiegające występowaniu chorób inwazyjnych - porównać przebieg rozwoju wybranych pasożytów - analizować patogenne oddziaływania pierwotniaków i stawonogów na organizm ludzki - definiować terminy: trucizna (toksyna), toksyczność, toksykologia, dioksyna - klasyfikować trucizny - wymienić podstawowe objawy zatrucia - wymienić i omówić zasady udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej w wypadkach zatrucia - określić ogólne zasady przechowywania trucizn - przewidywać konsekwencje kontaktu z truciznami i konsekwencje zatruć - analizować materiały informacyjne, etykiety substancji toksycznych - wymienić najczęstsze przyczyny uzależnienia od alkoholu i narkotyków - wymienić sposoby profilaktyki i leczenia uzależnień - wymienić biologiczne i społeczne skutki uzależnień - wyjaśnić mechanizm powstawania uzależnienia i nałogu - klasyfikować środki uzależniające - analizować skutki działania i przedawkowania alkoholu, narkotyków, leków psychotropowych - zaproponować sposoby spędzania wolnego czasu, zabawy oraz sposoby rozwiązywania problemów bez pomocy alkoholu i narkotyków

- omówić cykl rozwojowy: motylicy wątrobowej, motyliczki, przywry krwi, tasiemca kręćkowego, tasiemca psiego, bruzdogłowca szerokiego, tęgoryjca dwunastniczego

- analizować wpływ substancji toksycznych na funkcjonowanie organizmu - rozróżniać gatunki trujących roślin i grzybów - charakteryzować typowe trucizny wytwarzane przez organizmy i występujące w środowisku - udowodnić zależność między jakością środowiska a stopniem zagrożenia zatruciami

- dowodzić szkodliwości oddziaływania różnych środków psychoaktywnych na funkcjonowanie układu nerwowego i innych układów oraz na zachowanie człowieka - wymienić symptomy zażywania poszczególnych narkotyków