Phong Tuc Tap Quan

Phong tôc tËp qu¸n I. Trong h«n nh©n. Tríc ®©y ngêi Hoa chØ kÕt h«n trong néi bé d©n téc m×nh. H«n nh©n mang tÝnh chÊt mua b¸n, ®¼ng cÊp vµ phô thuéc nhiÒu vµo tµi s¶n. Trai g¸i kh«ng ®îc tù do yªu ®¬ng, kh«ng ®îc tù do quyÕt ®Þnh lÊy ngêi b¹n tr¨m n¨m cña m×nh. ChÕ ®é h«n nh©n 1 vî 1 chång ®· bÒn chÆt. Nh÷ng vî chång kh«ng cã con thêng xin con nu«i, Ýt cã trêng hîp li h«n. Trong quan hÖ h«n nh©n, nghiªm cÊm h«n nh©n cïng dßng hä, con c« con cËu, con d× con giµm hai anh em trai ruét lÊy 2 chÞ em g¸i. ¥ ngêi hoa còng kh«ng cã kiîu h«n nh©n anh em chång vµ chÞ em vî. Nh÷ng tµn d h«n nh©n nguyªn thñy cßn ®îc thî hiÖn ë tôc l¹i mÆt, tôc ë rî vµ vai trß cña «ng cËu, ngêi tham gia ®ãng gãp ý kiÕn vµo viÖc g¶ b¸n ch¸u g¸i, lµm chñ ®¸m cíi. N¹n t¶o h«n rÊt phÊ biÕn. Tuy nhiªn, ®¸m cíi cña ngêi Hoa l¹i thî hiÖn thuÇn phong mÜ tôc ®éc ®¸o. Lµ s¾c téc chÞu ¶nh hëng l©u ®êi cña KhÊng gi¸o, ngêi Hoa rÊt träng lï nghÜa, thî hiÖn qua "tam th lôc lï" (lËp 3 v¨n b¶n, cö hµnh 6 nghi lï) nhÊt thiÕt ph¶i cã trong mçi cuéc h«n nh©n truyÒn thèng. §Çu tiªn lµ lï vÊn danh: nhµ trai xuÊt tr×nh 1 tí giÊy ®á (hång ®iÒu) ghi râ tªn tuÊi, ngµy giê, n¨m th¸ng, n¬i sinh c« d©u, chó rî cho 2 bªn têng tËn. LiÒn sau ®ã lµ lï nhËn bèc : ®¹i diÖn c¶ 2 gia ®×nh mang tÊm giÊy ®á Êy lªn chïa ®Æt trªn bµn thê cïng hoa qu¶ d©ng cóng ®î thØnh ý bå t¸t xem 2 trÎ cã hîp duyªn hay kh«ng. TiÕp theo lµ lï hßa ®ång : nhµ trai mang trÇu cau, b¸nh tr¸i sang nhµ g¸i kÌm theo 1 loan thiÖp viÕt trªn giÊy ®á, nhµ gi¸ nhËn lï vµ tr¶ ngay bªng 1 phong th, còng trªn giÊy ®á, néi dung 2 v¨n b¶n ®Òu nãi thuËn t×nh cho ®«i trÎ thµnh th©n. Sau ®ã lµ lï gÆp mÆt ®î tháa thuËn vÒ sÝnh lï : Ýt nhÊt cã 2 bµn tiÖc ®î 2 hä vui ve tháa thuËn vÒ tiÒn b¹c, n÷ trang, t lôa, thùc ®¬n ®¸m cíi (yÕn sµo, vi c¸, bµo ng...). Hai mãn heo quay vµ bµnh ngät do nhµ trai mang tíi sÏ ®-

îc ®em chia cho bµ con 2 hä ®î b¸o tin vui. C¸c ®iÒu kho¶n sÝnh lï nµu còng ghi vµo tê giÊy hång ®iÒu. TiÕp ®ã lµ lï v¨n ®Þnh : nã quan träng v× cã tÊm thiÕp ghi râ tªn tuÊi c« d©u chó rî,ngµy giê, n¬i chèn cö hµnh h«n lï, kÌm theo lêi chóc lµnh. TÊm thiÖp hång nµy còng ®îc ®î trªn bµn thê tÊ tirn 2 hä. Råi ®Õn lï cíi : tê h«n th ( cha ph¶i lµ giÊy h«n thó) ®îc thµnh lËp víi c¸c ch÷ kÝ ®«i bªn cha mÑ, c« d©u chó rî vµ nh÷ng ngêi chøng h«n. S¸u nghi lï trªn gäi lµ lôc lï vµ cã thî kÐo dµi trong nhiÒu ngµy cßn tí giÊy vÊn danh, tê v¨n ®Þnh vµ tê h«n th ®îc gäi lµ tam th. §Õn ngµy cíi, buÊi s¸ng xe hoa ®Õn nhµ g¸i. Thêng cha mÑ kh«ng ®i, chó b¸c ®i thay cïng víi anh chÞ em hä nhµ trai. §Õn n¬i, c« d©u nhê anh em trai hay chÞ em g¸i ra xe ®ãn rî. Nhng ®Õn ngìng cöa th× bªn nha g¸i b¾t ®Çu c¶n trë : chó rÎ ph¶i chuÈn bÞ rÊt nhiÒu phong bao ®á ®ùng tiÒn l× x× míi lät ®îc vµo nhµ ®î lµm lï tríc bµn thê tÊ tiªn nhµ g¸i. Ríc d©u ra khái nhµ, c¶ ®oµn ®¸m cíi ph¶i ®i lßng vßng d¹o phè cho thiªn h¹ biÕt. VÒ tíi nhµ trai ®· 5-6 giê chiÒu. Cha mÑ hay b¸c cña chó rî lÊy 1 bã ®òa gâ nhÑ ®Çu ®«i trÎ tîng trng cho sù g¾n bã keo s¬n s¾t son. Sau ®ã ®«i trÎ l¹y thê phËt, tÊ tiªn, cha mÑ, vî chång l¹y nhay råi mêi trµ vµ tiÕp tôc l¹y chó b¸c, anh chÞm b¹n bÌ. II. Trong tang ma Ngêi Hoa quan niÖm rªng ngêi chÕt lµ tõ biÖt câi ®êi sang thÕ giíi bªn kia. Ở ®ã cuéc sèng kh«ng kh¸c g× víi trÇn gian. Khi cã ngêi chÕt tang lï ®îc tiÕn hµnh qua c¸c bíc : lï b¸o tang, lï ph¸t tang, lï kh©m liÖm, lï më ®êng cho hån ngêi chÕt tho¸t khái trÇn gian, lï ch«n cÊt, lï ®a hån ngêi chÕt vÒ "T©y Ph¬ng PhËt Quèc", lï ®o¹n tang. Ngêi chÕt ®îc ch«n cÊt víi ®Çy ®ñ dông cô thêng dïng hµng ngµy. Nõu chång chÕt vî chÆt ®«i ®ßn g¸nh, 1 nöa ch«n theo chång, 1 nöa cÊt ®i. Khi chÕt ch«n theo ®î sang thÕ giíi bªn kia dï nhËn nhau. §ª hån ngêi chÕt chãng trë vÒ ®oµn tô víi tÊ tiªn vµ l¹i ®Çu thai lµm kiÕp ngêi, ngêi ta lµm chay, tøc t¾m röa cho hån ngêi chÕt s¹ch sÏ.

§èi víi ngêi chÕt díi 14 tuÊi, kh«ng ®îc lµm chay. Trong trêng hîp chÕt "bÊt ®¾c k× tö" th©n nh©n cña ngêi chÕt ph¶i lµm lï"ph¸ ngôc gi¶i oan" ®a hån qua lß than, v¹c dÇu ®î hån ngêi chÕt ®îc trë vÒ vøi tÊ tiªn. NÕu ngêi chÕt bÞ mÊt x¸c, ngêi ta thêng lÊy c©y d©u tîng trng x¬ng ®î lµm lï ch«n cÊt. TrÎ s¬ sinh chÕt, ngêi mÑ b«i v«i, tr¸t chµm lªn tr¸n con ®î loµi "ngò quØ" khái nhËp vµo ®øa trÎ lén kiÕp ®Çu thai vµo lÇn kh¸c. III. Trong cóng b¸i ngµy tÕt. Nãi vÒ phong tôc-tËp qu¸n, lï l¹c nhÊt lµ viÖc cóng b¸i trong ngµy TÕt cã lÏ ngêi Hoa lµ ngêi ®øng ®Çu c¸c níc ch©u ¸ B¾t ®Çu tõ ngµy ®«ng chÝ, ngêi Hoa thêng dïng b¸nh tr«i ®î cóng v× tªn cña nã ph¸t ©m thµnh "Thong viªn", cã nghÜa lµ trßn trÞa, ®Çy ®Æn kh«ng khuyÕt thiÕu nh tr¨ng, ý muèn gia ®×nh sung tóc vµ ®Çy ®ñ. Ngµy T¸o qu©n lªn trêi ngoµi viÖc cóng c¸c mãn nh thÞt, gµ, c¸ (c¸ chÐp) ngêi Hoa cßn cã tôc ®em c¶ c©y mÝa dùng tríc ngâ ®î lµm cho «ng T¸o lªn Thiªn Cung. V× ngµy cóng ph¶i lµ 1 tuÇn tríc giao thõa khi muèn ¸m chØ cø ®îi níc ®Õn ch©n míi nh¶y, lµm viÖc mµ kh«ng chuÈn bÞ ®Õn giê phót cuèi míi lµm, ngêi Hoa thêng nãi : "ViÖc ®¸ng lµm kh«ng lµm, ®îi ®Õn ®ªm 30 míi cóng T¸o" Tèi giao thõa, m©m cóng bµi ph¶i ®ñ c¸c mãn : tãc tiªn, giß heo, lìi heo, c¶i xµ l¸ch xanh sèng víi ý nghÜa lµ ph¶i cã th× n¨m míi sÏ ®îc ph¸t tµi; tãc tiªn, giß heo theo tiÕng Hoa lµ "tr thñ" ®î nh¾c tíi c©u thµnh ng÷ "ho¹ch tµi tr thñ" nghÜa lµ tiÒn tµi nªm trong tay. Lìi heo cã nghÜa lµ n¨m míi lîi nhuËn dåi dµo vµ thÞt heo víi ý nghÜa lµ ®iÒu tèt v× n¨m míi "Ch©u long nhËp thñy", tiªng b¹c ch©u b¸u ®Çy nhµ. C¸ còng lµ mãn cóng ®ªm giao thõa vµ hä còng cã thî mua tranh c¸ treo trong nhµ víi íc muèn ®îc thªm cña c¸i. C¶i xµ l¸ch xanh cã ý nghÜa lµ "sinh tµi" nªn b¾t buéc ph¶i cã. Ngoµi ra hä cßn cã tôc ph¶i cóng 1 lo¹i b¸nh ®Æc trng lµ "ph¸t cao" ®î cóng ®Çu n¨m nãi lªn sù ph¸t tµi th¨ng tiÕn. Trong mÊy ngµy tÕt, ®Ìn ®uèc ph¶i ®îc th¾p s¸ng liªn tôc ®î nhµ cöa ®îc s¸ng sña kh«ng bÞ u tèi vµ c¸c thµnh viªn kh«ng g©y gÊ, ®ông ch¹m ®Õn nh÷ng tõ xÊu.

C¸c c©y liïn ®îc d¸n ®Çy nhµ tõ tríc ®ªm 30 nh : "xuÊt nhËp b×nh an, t©m xu©n ®¹i c¸t, hiÖp gia b×nh an, nhÊt bÊn v¹n lîi, b¸ch v« cÊm kÞ...." Còng gièng nh ngêi ViÖt, ngêi Hoa kiªng quÐt r¸c trong 3 ngµy TÕt nh kh«ng quan t©m ®Õn nã nhiÒu l¾m. NÕu nhµ qu¸ bÈn hä vÉn quÐt. Nhng tríc khi quÐt hä ®î díi ®Êt 1 bao l× x, 1 qu¶ quýt råi míi quÐt, xong hä l¹i nhÆt lªn. V× hä quan niÖm tiÒn l× x× lµ hªn, cßn tr¸i quýt lµ tîng trng cho sù c¸t têng, nªn hä xem nh lµ quÐt ®i tiÒn tµi, quÐt nh÷ng ®iÒu tèt lµnh vµo nhµ m×nh. Ngoµi ra ngêi Hoa cßn rÊt kh«ng coi trong m©m ngò qu¶ mµ chØ cóng quýt, cam, bëi v× quýt víi ý nghÜa mong mäi sù c¸t têng, cam tîng trng cho vµng cßn bëi nghÜa ph¸t ©m thµnh "lóc dÈu" ®äc tr¹i ra lµ "lóc dËu" nghÜa lµ l¨n ®Õn ®©u cã tiÒn cña ®Õn ®ã. Ngêi Hoa trong ngµy TÕt kh«ng thî kh«ng ®èt ph¸o ®î xua ®uÊi tµ mµ vµ móa l©n, rång còng nªm trong lï héi. Mång 1 TÕt ngêi Hoa dµnh riªng ®î cóng b¸i trong nhµ. Mång 2 míi ®i mõng tuÊi bµ con, b¹n bÌ tøc lµ xuÊt hµnh. Trong nh÷ng ngµy TÕt ngêi hoa thêng dïng l¸ bëi ®î vµo thau níc dïng ®î tÈy röa nh÷ng vËt dông mµ hä bu«n b¸n, hay dïng ®î sau bµn thê, röa nh÷ng thø quan träng, c©n thiÕt. V× hä quan niÖm : l¸ bëi nh 1 thø bïa hé mÖnh thiªng liªng gióp hä tÈy trÇn nh÷ng ®iÒu xui xÐo kh«ng may m¾n, ®em l¹i phíc léc tiÒn tµi, gióp hä an khang thÞnh vîng. IV. C¸c phong tôc tËp qu¸n víi ý nghÜa t©m linh s©u s¾c kh¸c. 1. Ngµy 19/1 ngêi Hoa cã tôc ®i chïa ®î "mîn phó (t¸ phó).Ngµy nµy tÊt c¶ ®Õn chïa ®î tr¶ lï cho n¨m ngo¸i vµ tiÕp tôc mîn "Phó-Quý" cña PhËt cho t©n niªn ®îc giÇu sang h¬n. 2. Tôc ríc ®Ìn cÇu phóc-léc-thä : Hµng n¨m vµo dÞp tÊt niªn, t¹i c¸c ng«i miÕu, ngêi Hoa n« nøc ®Õn thØnh "®Ìn t¹i miÕu «ng, miÕu Bµ vÒ treo t¹i nhµ. §Æc biÖt lµ t¹i c¸c miÕu thê Thiªn Hëu th¸nh. §Ìn cÇu PhócLéc-Thä cho gia ®×nh, dßng hä ®ëcíc t¹i miÕu Thiªn HËu ®îc gäi lµ "Thiªn HËu ®¨ng". §ã lµ nh÷ng chiÕc ®Ìn lång ®ñ lo¹i, cã cèt b¨ng tre ®an, bªn ngoµi bäc giÊy cã phÕt

s¬n hång hoÆc tr¾ng, ghi hµng ch÷ "Thiªn HËu Th¸nh MÉu" cïng 2 c©u chóc "T©n xu©n ®¹i kÕt, hîp gia b×nh an". Sau khi thØnh ®Ìn xong, ngêi Hoa trang träng mang ®Õn chÝnh ®iÖn, n¬i thê bµ Thiªn HËu ®î cóng v¸i, cÇu nguyÖn Bµ chøng gi¸m cho nh÷ng mong muèn cña m×nh. Sau ®ã ®Ìn ®îc ®a qua löa gäi lµ "khai quang" ®a ®i ®a l¹i nhiÒu lÇn tríc c©y ®Ìn 7 ngän, h×nh hoa sen gäi lµ "thÊt tinh". T¬ng truyÒn ThÊt tinh vèn lµ ®Ìn cÇu Thä. Sau khi ®· thùc hiÖn xong nghi lï "khai quang" chiÕc ®Ìn lång cña m×nh ngêi Hoa cßn d¸n thªm tê sí ®á ghi tªn m×nh hoÆc cña dßng hä m×nh vµo ®Ìn vµ ríc vÒ nhµ. ChiÕc ®Ìn cÇu phóc léc thä nµy ®îc gia ©n cña Thiªn HËu Th¸nh Méu sÏ ®îc trang träng treo tríc bµn thê thÇn vµ gia tiªn cho ®Õn hÕt n¨m sau. 3. Trong dÞp nguyªn tiªu, gia ®×nh nµo cã con trai ph¶i th¾p ®Ìn lång con trai trong nhµ ®î cÇu íc con trai gÆp nhiÒu may m¾n vµ kháe m¹nh. §ã lµ ®Ìn lång l¹ mÊt nhÊt, trªn h×nh vu«ng díi h×nh trßn lµm bªng giÊy. Ngêi d©n téc Hoa cßn gäi lµ ®Ìn con trai (®Ìn lång con trai). Gia ®×nh nµo võa sinh con trai ph¶i th¾p ®Ìn l«ng nµy trong nhµ vµo dÞp nguyªn tiªu víi m«ng muèn con kháe m¹nh vµ may m¾n. Tôc nµy b¾t nguån tõ truyÒn thuyÕt : Ngäc Hoµng Thîng §Õ tøc giËn ngêi d©n trong thÞ trÊn do ¨n thÞt ngçng, loµi vËt mµ Ngäc Hoµng yªu quÝ, ®· ra lÖnh ®èt toµn bé th× trÊn vµo ngµy 15/1 ©m lÞch. Mét vÞ thÇn tèt bông ®· bµy cho ngêi d©n c¸ch treo ®Ðn ®á tríc cöa ®î nh×n tõ trªn trêi xuèng toµn thÞ trÊn gièng nh ®ang bèc ch¸y. Ngêi d©n v× vËy mµ tho¸t khái c¬n thÞnh né cña Ngäc Hoµng. Ngoµi ra ngêi Hoa cßn cã tôc lÖ kh¸c nh trong dÞp TÕt nÕu ®i ®êng gÆp chïa miÕu, ®Òu ph¶i l¹y t¹ ®î tá lßng thµnh kÝnh c¸c vÞ phó thÇn, bËc tiªn hiÒn cña ®Þa ph¬ng, ngô ý chóc mäi ngêi ®Òu vui hëng ngµy xu©n h¹nh phóc vµ an khang thÞnh vîng, tôc ®Êu gi¸ ®Ìn lång t¹ chïa ¤ng BÊn vµ c¸c tôc trong lï tÕt cña ngêi Hoa.