Pamukkale Yöresi Likenleri üzerinde Taksonomik Ve Ekolojik Bir çalışma (proje Raporu)

T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ KOMİSYON BAŞKANLIĞI Bilim Alanı:

FEN BİLİMLERİ

Proje No:

FEN – 102 / 020603

PAMUKKALE YÖRESİ LİKENLERİ ÜZERİNDE TAKSONOMİK VE EKOLOJİK BİR ÇALIŞMA

PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ Yrd. Doç. Dr. Gülşah ÇOBANOĞLU (Fen - Edebiyat Fakültesi)

YARDIMCI ARAŞTIRICILAR Biyoloji Öğretmeni Mustafa YAVUZ

İstanbul – 2005

T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ KOMİSYONU BAŞKANLIĞI PROJE BİLGİ FORMU –A–

PROJE NO:

ALAN

DESTEKLENDİĞİ YIL

FEN – 102 / 020603

Fen Bilimleri

2003 – 2005

PROJE ADI: “Pamukkale Yöresi Likenleri Üzerinde Taksonomik ve Ekolojik Bir Çalışma”

PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ: Yrd. Doç. Dr. Gülşah ÇOBANOĞLU YARDIMCI ARAŞTIRICI: Mustafa YAVUZ

ANAHTAR KELİMELER: Liken Sistematiği, Pamukkale, Ekoloji

PROJENİN AMAÇLARI: 1.

Pamukkale yöresinin liken florasını belirlemek ve tanıtmak,

2.

Bölgedeki likenlerin ekolojik özelliklerini ortaya koymak.

ARAŞTIRMA MATERYALİ VE YÖNTEM: 1.

Arazi gezileriyle bölgenin ekolojik özellikleri keşfedilmiştir.

2.

Yine arazi çalışmasıyla bölgeden liken örnekleri toplanmıştır.

3.

Toplanan örnekler tayin edilmiştir.

4.

Tayin edilen örnekler herbaryuma alınmıştır.

5.

Türlerin özellikleri ve ekolojik ilişkileri incelenmiştir.

SONUÇLAR: Pamukkale yöresinin liken florası çıkarılmıştır. Çalışmada 19 familyadan 33 cinse ait 81 tür (82 takson) tespit edilmiştir. Bunlardan, Pamukkale yöresi için 63 tür, Türkiye Liken Florası için ise 5 tür yeni kayıttır.

* Projeye Üniversite Dışı Destek : * Projeden Üretilen Yayınlar

:

T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ KOMİSYONU BAŞKANLIĞI PROJE BİLGİ FORMU –B– BİLİM ALANI: Fen Bilimleri PROJE ADI

PROJE NO: FEN – 102 / 020603

: “Pamukkale Yöresi Likenleri Üzerinde Taksonomik ve Ekolojik Bir Çalışma”

PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ

:

Yrd. Doç. Dr. Gülşah ÇOBANOĞLU

YARDIMCI ARAŞTIRICI

:

Mustafa YAVUZ

PROJENİN YÜRÜTÜLDÜĞÜ KURULUŞ

:

Marmara Üniversitesi

ÖZET “PAMUKKALE YÖRESİ LİKENLERİ ÜZERİNDE TAKSONOMİK Ve EKOLOJİK BİR ÇALIŞMA”

Araştırma bölgesi olarak seçilen Pamukkale yöresinden, bölgenin florasını belirlemek ve tanıtmak amacıyla, 10 Ağustos 2002 ile 26 Ocak 2005 tarihleri arasında, on dört farklı lokaliteden toplanan liken örneklerinin tayinleri yapılmıştır. Çalışmada 19 familyadan 33 cinse ait 81 tür (82 takson) tespit edilmiştir. Likenlerin cins tayin anahtarı, taksonların tayin anahtarları, deskripsiyonları, araştırma alanındaki yayılışları, toplandıkları substratın özellikleri, Türkiye’deki yayılışları, dünyadaki yayılış alanları ve habitatları ile birlikte verilmiştir. 63 tür, araştırma bölgesi için; 5 tür ise Türkiye Liken Florası için yeni kayıttır.

SUMMARY “A TAXONOMICAL AND ECOLOGICAL STUDY ON LICHENS OF PAMUKKALE DISTRICT”

The lichen specimens collected from fourteen localities in the research area between the dates August 10 2002 and January 26 2005. The specimens have been determined to represent the lichen flora of Pamukkale and its surroundings. 81 species (82 taxa) belong to 33 genera from 19 families were identified. Keys to genera and taxa, their descriptions, distributions in the research area, in Turkey and in the world with their habitats have been given. 63 species were newly recorded for the research area. Also 5 species and are new records for Turkish Lichen Flora.

ÖNSÖZ

Araştırma konumuz, her geçen gün daha da önem kazanan ve son yıllarda giderek artan sayıda çalışmaya konu olan likenlerdir. Çalışma alanı olarak Pamukkale Travertenleri ve Antik Hierapolis Kenti kalıntıları seçilmiştir. Dünyada bir eşi daha bulunmayan Pamukkale Travertenleri, UNESCO tarafından Dünya Mirası Listesine dâhil edilmiştir. Travertenlerin doğal güzelliğinin ve beyazlığının korunmasının yanı sıra, genel olarak Pamukkale bölgesinin ekolojik ve vejetatif potansiyelleri de dikkate değer bir önem arz etmektedir. Bu sebeple Çevre Bakanlığı bünyesinde çalışan Özel Çevre Koruma Kurumu tarafından, Pamukkale yöresi ‘Pamukkale Özel Çevre Koruma Bölgesi’ ilân edilmiştir. Yaptığımız bu çalışmayla Pamukkale çevresinin Liken Florası tespit edilmiş, buradan yola çıkılarak hava kirliliği ve ekolojisi gibi konularda yorumlar yapılmıştır. Bu yüksek lisans tez çalışması, Marmara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyon Başkanlığı’nca desteklenmiştir. Tüm tez çalışmam boyunca bana yol gösteren ve maddî - manevî her türlü desteği kendisinde bulduğum, özellikle Likenoloji alanında derin bilgilerine her zaman ihtiyaç duyduğum değerli tez danışmanım Yrd. Doç Dr. Gülşah ÇOBANOĞLU’na teşekkürlerimi sunarım. Fiziksel anlamda gerçekten zor fakat ruhen oldukça heyecan verici ve dinlendirici arazi çalışmalarım sırasında benden yardımlarını esirgemeyen, tez çalışmam boyunca her türlü fedakârlığa katlanan sevgili eşim Secâ YAVUZ’a ve aileme teşekkürü bir borç bilirim.

i

İÇİNDEKİLER SAYFA

ÖZET

vi

ABSTRACT

vi

YENİLİK BEYANI

vii

KISALTMALAR LİSTESİ

viii

ŞEKİL LİSTESİ

ix

TABLO LİSTESİ

xi

BÖLÜM I. GİRİŞ VE AMAÇ

1

1. 1. LİKENLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ

1

1. 2. LİKENLERİN SİSTEMATİĞİ

2

1. 3. LİKENLERİN EKOLOJİK ÖNEMİ

4

a. Makrohabitat Faktörler b. Mikrohabitat Faktörler 1. 4. LİKEN BİLEŞİKLERİ

4 4 6

BÖLÜM II. ARAŞTIRMA BÖLGESİNİN TANITIMI

8

2. 1. DENİZLİ İLİ’NİN TANITIMI

8

2. 1. 1. Denizli’nin Coğrafi Konumu ve Özellikleri 2. 1. 1. 1. Denizli’nin Konumu 2. 1. 1. 2. Denizli’nin Yüzey Şekilleri 2. 1. 1. 3. Denizli’nin Dağları 2. 1. 1. 4. Denizli’nin Ovaları 2. 1. 1. 5. Denizli’nin Gölleri 2. 1. 2. Denizli’nin İklim Özellikleri 2. 1. 3. Denizli’nin Bitki Örtüsü 2. 2. PAMUKKALE’NİN TANITIMI

8 8 12 13 14 14 14 22 23

2. 2. 1. Pamukkale’nin Coğrafî Konumu ve Yüzey Şekilleri 2. 2. 2. Antik Hierapolis Kenti 2. 2. 3. Pamukkale Travertenleri ve Jeolojik Yapısı 2. 2. 4. Pamukkale Yöresi’nin Toprak Özellikleri

ii

23 24 26 30

2. 2. 5. Pamukkale Yöresi’nin İklimi 2. 2. 6. Pamukkale Yöresi’nin Vejetasyonu (Bitki Örtüsü) 2. 2. 7. Pamukkale Yöresinde Erozyon Etkisi 2. 2. 8. Araştırma Bölgesi Konumu ve Lokaliteler 2. 2. 8. 1. Konum ve Bakı 2. 2. 8. 2. Araştırma Bölgesinde Lokaliteler

31 31 32 33 33 33

BÖLÜM III. MATERYAL VE YÖNTEM

39

3. 1. MATERYAL TOPLAMA YÖNTEMİ

39

3. 2. İNCELEME ve TAYİN YÖNTEMİ

39

BÖLÜM IV. BULGULAR

41

4. 1. KULLANILAN LİKEN SINIFLANDIRMA SİSTEMİ

41

4. 2. TESPİT EDİLEN CİNSLERİN SİSTEMATİĞİ

41

4. 3. TESPİT EDİLEN TAKSONLARIN LİSTESİ

43

4. 4. CİNS TAYİN ANAHTARI

45

4. 5. DESKRİPSİYONLAR VE YAYILIŞ ALANLARI

49

4. 5. 1. ACAROSPORA A. Massal. 4. 5. 1. 1. Acarospora cervina A. Massal. 4. 5. 1. 2. Acarospora macrospora (Hepp.) A. Massal. ex Bagl. 4. 5. 2. ASPICILIA A. Massal. 4. 5. 2. 1. Aspicilia calcarea (L.) Mudd 4. 2. 2. 2. Aspicilia contorta (Hoffm.) Krempelh. Aspicilia contorta ssp. contorta Aspicilia contorta ssp. hoffmanniana 4. 2. 2. 3. Aspicilia recedens (Taylor) Arnold 4. 5. 3. BUELLIA De Not. 4. 5. 3. 1. Buellia badia (Fr.) A. Massal. 4. 5. 4. CALOPLACA Th. Fr. 4. 5. 4. 1. Caloplaca alociza (A. Massal.) Mig. 4. 5. 4. 2. Caloplaca aractina (Fr.) Häyrén 4. 5. 4. 3. Caloplaca cerina (Ehrh. ex Hedwig) Th. Fr. 4. 5. 4. 4. Caloplaca cerinelloides (Erichsen) Poelt 4. 5. 4. 5. Caloplaca chalybaea (Fr.) Müll. Arg. 4. 5. 4. 6. Caloplaca citrina (Hoffm.) Th. Fr. 4. 5. 4. 7. Caloplaca coronata (Kremp. ex Körb.) J.Steiner 4. 5. 4. 8. Caloplaca decipiens (Arnold) Blomb. & Forssell 4. 5. 4. 9. Caloplaca dolomiticola (Hue) Zahlbr. 4. 5. 4. 10. Caloplaca erythrocarpa (Pers.) Zwackh 4. 5. 4. 11. Caloplaca flavescens (Huds.) J.R. Laundon 4. 5. 4. 12. Caloplaca holocarpa (Hoffm. ex Ach.) A.E.Wade 4. 5. 4. 13. Caloplaca inconnexa (Nyl.) Zahlbr. 4. 5. 4. 14. Caloplaca lactea (A. Massal.) Zahlbr. 4. 5. 4. 15. Caloplaca luteoalba (Turner) Th. Fr.

iii

50 50 51 52 52 54 54 54 55 56 56 56 58 58 59 60 60 61 62 62 63 64 64 65 66 67 67

4. 5. 4. 16. Caloplaca saxicola (Hoffm.) Nordin. 4. 5. 4. 17. Caloplaca teicholyta (Ach.) J.Steiner 4. 5. 4. 18. Caloplaca variabilis (Pers.) Müll. Arg. 4. 5. 5. CANDELARIELLA Müll. Arg. 4. 5. 5. 1. Candelariella aurella (Hoffm.) Zahlbr. 4. 5. 5. 2. Candelariella medians (Nyl.) A.L.Sm. 4. 5. 5. 3. Candelariella vitellina (Hoffm.) Müll.Arg. 4. 5. 5. 4. Candelariella xanthostigma (Ach.) Lettau 4. 5. 6. CATAPYRENIUM Flotow. 4. 5. 6. 1. Catapyrenium squamulosum (Ach.) Breuss 4. 5. 7. CLADONIA Hill ex Browne 4. 5. 7. 1. Cladonia foliacea (Hudson) Willd. 4. 5. 7. 2. Cladonia pocillum (Ach.) Grognot 4. 5. 8. COLLEMA Weber ex Wigg. 4. 5. 8. 1. Collema cristatum (L.) Weber ex F. H. Wigg. 4. 5. 8. 2. Collema tenax (Sw.) Ach. em. Degel. 4. 5. 9. DIPLOSCHISTES Norman 4. 5. 9. 1. Diploschistes muscorum (Scop.) R. Sant. 4. 5. 9. 2. Diploschistes ocellatus (Vill.) Norman 4. 5. 10. DIPLOTOMMA Flotow 4. 5. 10. 1. Diplotomma epipolium Arnold. 4. 5. 11. FULGENSIA A. Massal. & de Not. 4. 5. 11. 1. Fulgensia fulgens (Sw.) Elenkin 4. 5. 12. LECANIA A. Massal. 4. 5. 12. 1. Lecania sylvestris (Arnold) Arnold 4. 5. 12. 2. Lecania turicensis (Hepp.) Müll. Arg. 4. 5. 13. LECANORA Ach. 4. 5. 13. 1. Lecanora albescens (Hoffm.) Branth & Rostrup. 4. 5. 13. 2. Lecanora campestris (Schaerer) Hue 4. 5. 13. 3. Lecanora dispersa (Pers.) Sommerf. 4. 5. 13. 4. Lecanora sambuci (Pers.) Nyl. 4. 5. 13. 5. Lecanora varia (Hoffm.) Ach. 4. 5. 14. LECIDEA Ach. 4. 5. 14. 1. Lecidea lurida Ach. 4. 5. 15. LECIDELLA Körber 4. 5. 15. 1. Lecidella elaeochroma (Ach.) M. Choisy 4. 5. 16. LICHINELLA Nyl. 4. 5. 16. 1. Lichinella stipatula Nyl. 4. 5. 17. LOBOTHALLIA (Clauz. & Roux) Haf. 4. 5. 17. 1. Lobothallia radiosa (Hoffm.) Haf. 4. 5. 18. OPEGRAPHA Ach. 4. 5. 18. 1. Opegrapha herbarum Mont 4. 5. 19. PELTULA Nyl. 4. 5. 19. 1. Peltula euploca (Ach.) Poelt ex Ozenda et Clauz. 4. 5. 19. 2. Peltula patellata (Bagl.) Swinsc. et Krog. 4. 5. 20. PHAEOPHYSCIA Moberg. 4. 5. 20. 1. Phaeophyscia orbicularis (Neck.) Moberg 4. 5. 21. PHYSCIA (Schreber) Michaux 4. 5. 21. 1. Physcia adscendens (Fr.) H. Olivier 4. 5. 21. 2. Physcia stellaris (L.) Nyl.

iv

68 69 70 70 71 72 72 74 74 74 75 76 77 77 78 79 80 80 81 82 82 83 83 84 84 85 85 86 87 87 88 89 90 90 91 91 92 92 93 93 94 94 94 95 95 96 96 97 97 98

4. 5. 21. 3. Physcia tribacia (Ach.) Nyl. 98 4. 5. 22. PHYSCONIA Poelt 100 4. 5. 22. 1. Physconia distorta (With.) J. R. Laundon 100 4. 5. 22. 2. Physconia grisea (Lam.) Poelt 101 4. 5. 23. PLACOCARPUS Trevisan 102 4. 5. 23. 1. Placocarpus schaereri (Fr.) Breuss 102 4. 5. 24. PLACYNTHIUM (Ach.) S. Gray 103 4. 5. 24. 1. Placynthium nigrum (Huds.) Gray 103 4. 5. 25. PROTOPARMELIOPSIS M.Choisy 104 4. 5. 25. 1. Protoparmeliopsis muralis M.Choisy 104 4. 5. 26. PSORA Hoffm. 105 4. 5. 26. 1. Psora decipiens (Hedw.) Hoffm. 105 4. 5. 27. RINODINA (Ach.) S. Gray 106 4. 5. 27. 1. Rinodina bischoffii (Hepp) A. Massal. 107 4. 5. 27. 2. Rinodina calcarea (Arnold) Arnold 107 4. 5. 27. 3. Rinodina exigua (Ach.) S. Gray 108 4. 5. 27. 4. Rinodina gennarii Bagl. 109 4. 5. 28. SARCOGYNE Flotow 109 4. 5. 28. 1 Sarcogyne privigna var. calcicola H.Magn. 109 4. 5. 28. 2 Sarcogyne regularis Körber 110 4. 5. 29. SQUAMARINA Poelt 111 4. 5. 29. 1. Squamarina cartilaginea (With.) P. James 111 4. 5. 30. TONINIA A. Massal. 112 4. 5. 30. 1. Toninia candida (Weber) Th. Fr. 113 4. 5. 30. 2. Toninia cinereovirens (Schaer.) A. Massal. 114 4. 5. 30. 3. Toninia diffracta (A.Massal.) Zahlbr. 114 4. 5. 30. 4. Toninia physaroides (Opiz) Zahlbr. 115 4. 5. 30. 5. Toninia sedifolia (Scop.) Timdal 115 4. 5. 31. VERRUCARIA Schrader 116 4. 5. 31. 1. Verrucaria glaucina Ach. 117 4. 5. 31. 2. Verrucaria lecideoides (A.Massal.) Trevisan 118 4. 5. 31. 3. Verrucaria muralis Ach. 118 4. 5. 31. 4. Verrucaria nigrescens Pers. 119 4. 5. 31. 5. Verrucaria viridula (Schrad.) Ach. 120 4. 5. 32. XANTHOPARMELIA (Vain.) Hale 121 4. 5. 32. 1. Xanthoparmelia pulla (Ach.) O.Blanco, A.Crespo, Elix, D.Hawksw. & Lumbsch 121 4. 5. 33. XANTHORIA (Fr.) Th. Fr. 122 4. 5. 33. 1. Xanthoria parietina (L.) Th. Fr. 122 4. 5. 33. 2. Xanthoria polycarpa (Hoffm.) Rieber 124

BÖLÜM V. SONUÇ ve TARTIŞMA

128

TERİMLER LİSTESİ

141

KAYNAKLAR

145

ÖZGEÇMİŞ

151

v

ÖZET PAMUKKALE YÖRESİ LİKENLERİ ÜZERİNDE TAKSONOMİK VE EKOLOJİK BİR ÇALIŞMA Araştırma bölgesi olarak seçilen Pamukkale yöresinden, bölgenin florasını belirlemek ve tanıtmak amacıyla, 10 Ağustos 2002 ile 26 Ocak 2005 tarihleri arasında, on dört farklı lokaliteden toplanan liken örneklerinin tayinleri yapılmıştır. Çalışmada 19 familyadan 33 cinse ait 81 tür (82 takson) tespit edilmiştir. Likenlerin cins tayin anahtarı, taksonların tayin anahtarları, deskripsiyonları, araştırma alanındaki yayılışları, toplandıkları substratın özellikleri, Türkiye’deki yayılışları, dünyadaki yayılış alanları ve habitatları ile birlikte verilmiştir. 63 tür, araştırma bölgesi için; 5 tür ise Türkiye Liken Florası için yeni kayıttır. Ağustos 2005

Mustafa YAVUZ

ABSTRACT A TAXONOMICAL AND ECOLOGICAL STUDY ON LICHENS OF PAMUKKALE DISTRICT The lichen specimens collected from fourteen localities in the research area between the dates August 10 2002 and January 26 2005. The specimens have been determined to represent the lichen flora of Pamukkale and its surroundings. 81 species (82 taxa) belong to 33 genera from 19 families were identified. Keys to genera and taxa, their descriptions, distributions in the research area, in Turkey and in the world with their habitats have been given. 63 species were newly recorded for the research area. Also 5 species and are new records for Turkish Lichen Flora. August 2005

Mustafa YAVUZ

vi

YENİLİK BEYANI

PAMUKKALE YÖRESİ LİKENLERİ ÜZERİNDE TAKSONOMİK VE EKOLOJİK BİR ÇALIŞMA Ekoloji, tıp, eczacılık, kimya ve endüstri gibi ekonomik alanlarda kullanılıyor olmaları likenlerin önemini günümüzde bir kat daha arttırmıştır. Ancak, ülkemizde Likenoloji alanındaki çalışmalar henüz yetersizdir. Bu alanda yapılması gereken en temel çalışma floristik bir taksonomi çalışmasıdır. Floristik çalışmaların bir süre sonra genetik, biyokimyasal ve biyoteknolojik çalışmalara ışık tutacağı ümidindeyiz. Yine önemle belirtilmesi gereken bir husus da, henüz ülkemizin bir liken florası yazılmamıştır. Böyle çalışmaların günün birinde ‘Türkiye Liken Florası’nı kaleme alacak bilim adamlarımıza birer kilometre taşı olacağı kanaatindeyiz. Bu çalışmada Pamukkale yöresindeki likenler toplanmış, taksonomik olarak incelenmiş, tayin edilmiş ve tanıtılmıştır. Araştırma alanında daha önce Likenler ile ilgili bazı çalışmalar yapılmışsa da, sistemli ve uzun vadeli bir çalışma yapılmamıştır. Bölge florasında tespit edilen likenlerin 18 takson dışında tamamı (63) ilk defa tarafımızdan kaydedilmiştir. Ayrıca likenler arasındaki 5 tür Türkiye Liken Florası için yeni kayıt durumundadır. Çalışma sonunda bölgenin liken florasında gözlenen tür sayısı zenginliği ve özellikle hava kirliliğine karşı duyarlı diyebileceğimiz türlerin yer alması hava temizliği bakımından bu turistik yörenin eşsizliğini göstermektedir. Buna ilâveten traverten kayaçları üzerinde gelişmeye başlayan likenler, bir bölgede bitki örtüsünün ilk defa nasıl ortaya çıktığı hakkında bilgiler sunmaktadır. Ağustos 2005

Danışman

Öğrenci

Yrd. Doç. Dr. Gülşah ÇOBANOĞLU

Biyoloji Öğretmeni Mustafa YAVUZ

vii

KISALTMALAR LİSTESİ

C

:

Ticari çamaşır suyu - Sodyum hipoklorid çözeltisi

Epi

:

Epifitik

I

:

% 70 etil alkolde çözünmüş iyot kristalleri

K

:

% 10 KOH Potasyum Hidroksit çözeltisi

KK

:

Kalkerli kaya

Kyb

:

Karayosunları ile birlikte

Lik

:

Likenikol, Liken üzerinde

µg

:

Mikrogram (= 10 -6 g)

µm

:

Mikrometre (= 10 -6 m)

Mus

:

Musikol, Karayosunu üzerinde

N

:

% 50 Nitrik asit

P

:

% 95 etil alkoldeki doygun parafenilendiamin

Sin.

:

Sinonim (Eş isim)

sp.

:

Species (Tür)

ssp.

:

Subspecies (Alt tür)

Ter

:

Terrikol, Toprak üzerinde

viii

ŞEKİL LİSTESİ

ŞEKİL

SAYFA

Şekil I - 1

Evernik Asitin Formülü

6

Şekil I - 2

Usnik Asitin Formülü

6

Şekil II - 1

Denizli İli’nin Türkiye Üzerindeki Konumu ve C2 Karesi

10

Şekil II - 2

Denizli ve Pamukkale Yöresi Jeolojik Haritası

11

Şekil II - 3

Çürüksu Vadisi’nin Uydu Fotoğrafı

12

Şekil II - 4

Çürüksu Vadisi’nin Topografik Haritası

13

Şekil II - 5

Denizli İli’ne Ait İklim Diyagramı

15

Şekil II - 6

Denizli İli’ne Ait Ombrotermik Diyagram

20

Şekil II - 7

Egemen Rüzgâr Yönleri

21

Şekil II - 8

Hierapolis Kenti’nin MS III. Yüzyıldaki Görünümü

25

Şekil II - 9

Hierapolis Kenti’nin Günümüz Kalıntıları

25

Şekil II - 10

Pamukkale’de Traverten Çeşitleri

27

Şekil II - 11

Araştırma Bölgesinin Plânı

35

Şekil II - 12

NASA World Wind 1.3.1 Landsat Image 3D

36

Şekil II - 13

Denizli - Pamukkale Yöresinde Dağların Bakı Pozisyonu

37

Şekil II - 14

Pamukkale ve Çevresi Monoskopik Hava Fotoğrafı

38

Şekil IV – 1

Caloplaca teicholyta

125

Şekil IV – 2

Caloplaca flavescens

125

Şekil IV – 3

Caloplaca aractina

125

Şekil IV – 4

Catapyrenium squamulosum

125

ix

Şekil IV – 5

Diploschistes muscorum

125

Şekil IV – 6

Fulgensia fulgens

125

Şekil IV – 7

Fulgensia fulgens

126

Şekil IV – 8

Fulgensia fulgens (CaCO3’ten Etkilenmiş)

126

Şekil IV – 9

Lecania turicensis

126

Şekil IV – 10 Opegrapha herbarum

126

Şekil IV – 11 Parmeliopsis muralis

126

Şekil IV – 12 Peltula euploca &Lichinella stipatula

126

Şekil IV – 13 Placocarpus schaereri

127

Şekil IV – 14 Psora decipiens

127

Şekil IV – 15 Sarcogyne privigna

127

Şekil IV – 16 Squamarina cartilaginea

127

Şekil IV – 17 Toninia candida & Catapyrenium squamulosum

127

Şekil IV – 18 Xanthoparmelia pulla

127

Şekil V - 1

On iki Numaralı Lokaliteden Pamukkale’nin Görünümü

128

Şekil V - 2

Lokalitelerdeki Takson Sayıları

134

Şekil V - 3

Substrat Cinsine Göre Likenlerin Yüzdelik Dağılımları

135

Şekil V - 4

Tallus Biçimine Göre likenlerin Yüzdelik Dağılımı

135

Şekil V - 5

GPS Koordinatları - Tür Dağılımı

136

Şekil V - 6

Termal Suyun Etkisiyle Kireçle Kaplanan Mısır Bitkileri

137

Şekil V - 7

CaCO3’le Kaplanmış Liken ve Karayosunu Örnekleri

138

x

TABLO LİSTESİ

TABLO

SAYFA

Tablo II - 1

Denizli İli 2002 Yılı Hava Kirliliği Aylık ve Yıllık Ortalamaları

16

Tablo II - 2

Denizli İli'ne Ait Aylık, Mevsimlik ve Yıllık Yağış Değerleri

17

Tablo II - 3

Denizli İli'ne Ait Don Olaylı Gün Süreleri

17

Tablo II - 4

Denizli İli'ne Ait Ortalama ve Mutlak Ekstrem Sıcaklıklar

18

Tablo II - 5

Denizli İli'nde Egemen Rüzgâr Yönleri ve Frekansları

19

Tablo II - 6

Denizli İli'nde En Hızlı Rüzgâr Yönü ve Hızı

19

Tablo II - 7

Termal Kaynağın Kimyasal Analizi

29

Tablo II - 8

Denizli İçme Suyunun Kimyasal Nitelikleri

30

Tablo II - 9

Pamukkale 2003 Yılı Ortalama Sıcaklık Değerleri

31

Tablo V - 1

Denizli İli’nde Tespit Edilen Likenler

129

Tablo V - 1

Türlerin Lokalitelere Göre Dağılımı

131

Tablo V - 2

Tallus ve Substrat Çeşitlerine Göre Likenlerin Dağılımı

132

Tablo V - 3

Cinslerin Familyalara Dağılımı ve Tür Sayıları

133

xi

BÖLÜM I.

GİRİŞ VE AMAÇ

1. 1. LİKENLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ Sıra dışı organizmalar olarak kabul edebileceğimiz likenler, alg ve mantar hücrelerinin karşılıklı fayda prensibine dayanan simbiyotik birliktelikleri sonucu oluşmuşlardır. Bir likeni meydana getiren iki canlı da karşılıklı olarak birbirlerinden fayda elde etmektedirler. Mantar, algin gerçekleştirdiği fotosentez işlemi sonucunda besin elde ederken alg, mantarın her iki ortağa da sağladığı su ve mineral maddeler sayesinde kurumaktan korunmakta ve kendisi için emin bir yerde yaşamını sürdürmektedir. [1, 29 – 32] Mantar bileşeni çoğunlukla Ascomycetes (% 98), Basidiomycetes (% 0,4) ya da Deuteromycetes (% 1,6) grubundan; alg bileşeni ise genellikle Chlorophyta (% 90), veya Cyanobacteria (% 10) grubundandır. Burada dikkati çeken en önemli husus, mantar ve alg hücrelerinin yalnızca morfolojik bir ilişki içinde olmayıp, aynı zamanda fizyolojik olarak da bir bütünlük gösteriyor olmalarıdır. Bazı araştırıcılara göre, likenler, mantarın alg üzerinde kurduğu kontrollü bir parazitlik örneği olarak görülmektedir. [1, 10, 30, 31] Morfolojilerine göre Dalsı (Fruticose), Yapraksı (Foliose), Kabuksu (Crustose) ve Pulsu (Squamulose) gibi isimler alan likenlerin üremesi, mantar bileşeninin ürettiği sporlar vasıtasıyla veya izid, sored gibi vegetatif yapılarla gerçekleşir. [30] Algler ve mantar hifleri tallus içinde homojen dağılmış şekilde görülüyorsa, böyle talluslara homeomerik tallus; tabakalaşma gösterecek şekilde görülüyorsa, böyle talluslara heteromerik tallus denir. Birçok liken, dışta alg hücrelerini çeviren bol jelâtinli, çift çeperli ve birbirine sarılı hiflerden oluşan korteks tabakası içerir. Bunun altında ise kalın çeperli mantar hiflerinden meydana gelen ve tallusun büyük

-1-

kısmını oluşturan medulla tabakası vardır. Bazı likenlerde, özellikle yapraksılarda, alt korteks tabakası ve substrata tutunmasına yarayan rizinler de bulunur. [29 – 32, 36] Likenler, alg ve mantar bileşenlerinin ayrı iken üretemedikleri, asit özelliğindeki liken bileşiklerini üretirler. Genellikle mantar metabolizması sonucu oluşan fenol asitleri ve pigmentlerden ibaret olan bu bileşiklerin antibiyotik, anti– kanserojen ve antiviral etkileri saptanmış ve likenlerin tıbbî kullanımları önem kazanmıştır. Ayrıca likenler kimya sanayii, parfümeri ve besin endüstrisinde yaygın kullanım alanları bulmuştur. [21, 30, 31, 70, 90, 91] Likenlerin keşfi ve yapısının anlaşılmasından sonra bu konudaki çalışmalar artmıştır. Taksonomik, morfolojik, anatomik, fizyolojik çalışmalara ek olarak ekolojisi, büyüme – gelişmeleri, endüstriyel kullanım alanları, hava kirliliği etkileri, kimyası, mikrobiyolojisi ile ilgili araştırmalara son zamanlarda moleküler genetik çalışmaları da katılmıştır.

1. 2. LİKENLERİN SİSTEMATİĞİ Sistematik anlamda ‘Lichen’ sözcüğünü (Yunanca λεικην – Leikhen – Yalamak anlamında) ilk defa M.Ö. IV. yüzyılda Aristoteles’in öğrencisi Theophrastus, Ciğerotları (Hepaticae) için kullanmıştır. Likenler birçok botanikçi tarafından Karayosunlarıyla (Musci) karıştırılmıştır. [70] İsveçli botanikçi, Carolus von Linneaus’un 1753 de yayınlanan ‘Species Plantarum’ isimli eseri özellikle liken nomenklatürü bakımından başlangıç sayılır. Bu eserde seksen liken türü tek bir ‘Lichen’ cinsi altında toplanmıştır. İlk uygun liken klasifikasyonunu yapan kişi ise Linneaus’un öğrencisi İsveçli Erich Acharius’tur (1757–1819). Acharius, likenolojinin babası kabul edilmiştir. [30, 31] Alman botanikçi Schwendener ilk defa likenlerin alg ve mantardan meydana geldiğini keşfetmiştir (1867). Daha sonra sistematik botanikçi Vainio (1890), Reinke (1894–1896), Zahlbruckner (1907–1926) tarafından yapılan çalışmalar sonucu, likenler mantar sistemi içinde likenleşmiş mantarlar (lichenized fungi) olarak diğer mantarlardan (non–lichenized fungi) ayrı bir grup kabul edilmiştir. [30, 31] Türkiye’de likenlerle ilgili ilk sistematik çalışmalar Rigler 1852

[86],

1897

[39],

Fritsch 1899

[96],

1916

[91],

1921

[95];

[8],

Steiner 1899 a

Szatala 1927 a

[100],

[93],

–b

-2-

–b

[101],

[92],

1940

1905 [98],

[97],

1941

1909 a [99],

1960

Arnold –b

[102];

[94],

Pišŭt

1970

[85]

ve Verseghy 1982

[108],

gibi araştırıcılar tarafından çeşitli bölgelerden

toplanan likenlerin kaydedildiği yayınlar ile başlatılmıştır. Daha sonra John 1996 a [65],

1996 b

[66];

John ve Nimis 1998

[67];

Schindler 1998

[88]

gibi yabancı

araştırıcıların yanında; Türk araştırıcıların da çalışmaları başlamıştır. Öncelikli olarak kimyasal çalışmalar (Zeybek ve John 1992 [115]; Zeybek ve ark. 1983 [114]; Öztürk A. ve Öztürk K. 1988 [81], Sommerfeldt ve John 2001 [90]) ve hava kirliliği etkisi ile ilgili bazı çalışmalar yapılmıştır (Özdemir 1992 a

[75],

Topçuoğlu ve ark. 1992

[103]).

Taksonomik ve floristik olarak yapılan araştırmalar da artmaktadır. Türkiye’de floristik anlamda yapılan çalışmalar en güncel hâliyle şöyledir: Güner ve Özdemir 1986 Batı Anadolu [78],

[56];

Güner 1986 Ege Bölgesi

[9];

Özdemir 1986 İzmir ve çevresi

1987 [32], 1991 [77] Eskişehir, 1990 Bilecik [74]; Öztürk 1992 Uludağ [84], Özdemir

ve Öztürk 1992 Gemlik – Mudanya

[79];

Aslan 1995 Erzurum – Kars – Artvin

Çiçek Akbıyık ve Türk Özdemir 1995 Ilıca (Kütahya)

[47];

[29];

Yazıcı 1995 a Akçaabat

(Trabzon) [108], 1995 b Çamlıhemşin (Rize) [105], 1995 c [109]; Gönüllüol ve ark. 1995 [53];

Çobanoğlu ve Akdemir 1997 İstanbul Adaları

Foça (İzmir)

[37];

[46];

[57];

John ve Nimis 1998 (Hatay)

[67];

Çiçek ve Türk Özdemir

Karabulut ve Türk Özdemir 1998 Akşehir (Konya)

Özdemir ve Güner 1998 Trakya Bursa – Isparta

Akdemir ve Çobanoğlu 1998

Güvenç ve Öztürk 1997 Spil Dağı (Manisa) [59]; Güvenç ve Öztürk

1998 Adana – Hatay 1998 Sakarya

[48];

[83];

[80];

[69];

Türk

Öztürk, Kaynak ve Güvenç 1998 Balıkesir –

Yazıcı 1999 a Trabzon

[106],

1999 b Karacabey (Bursa)

[107];

Çobanoğlu 1999 (Abant / Bolu) [31]; Bozcaada (Öztürk 1999) [82]; Aslan 2000 Artvin – Erzurum – Kars

[40];

Güvenç 2001 Kayseri

[56];

Hezarfen, Türk ve Candan 2001

(Yeşildağ / Kütahya – Bilecik) [60]; Sommerfeldt ve John 2001 (İzmir) [90]; Yıldız ve John 2002 (Kastamonu)

[113];

Güvenç 2002 Adana – Konya – Niğde

Aslan 2002 Çamlıhemşin (Rize)

[112];

Yazıcı ve Aslan 2002 Trabzon

Yazıcı ve Karagöz 2002 Murgul (Artvin) Aydın, Muğla (John 2003)

[62];

[43];

[61];

Yazıcı ve

[110];

Aslan

Güvenç ve Öztürk 2004 Uludağ

Bursa (Güvenç, Öztürk 2004)

Gümüşhane (John, Breuss 2004)

[55];

(Breuss, John 2004)

[58]; [45];

[58].

Trabzon, Rize, Bolu, Çorum

(Çobanoğlu, Akdemir 2004) [49]; İstanbul, Antalya, Ağrı, Bitlis (Çobanoğlu 2005) [50]. Yeryüzünde yaklaşık 20,000 liken türü olduğu tahmin edilmektedir.

-3-

1. 3. LİKENLERİN EKOLOJİK ÖNEMİ Likenler uzun ömürlü fakat çok yavaş büyüyen organizmalardır. Ağaç gövdeleri, dağ tepeleri ve çıplak kayalıklar likenlerin genel olarak yaşadıkları yerler olmakla birlikte; likenler, kaya, taş, kiremit, beton, harç, duvar, toprak, ağaç kabukları, karayosunları ve diğer likenler üzerinde gelişebilen ve kutuplardan çöllere kadar çeşitli habitatlara uyum sağlayabilen canlılardır. Likenler, üzerinde yaşadıkları substrata göre a. Saksikol

: Taş, kaya duvar, beton vs üzerinde,

b. Epifitik

: Bitkiler (ağaç, çalı vb) ve bitki kısımları üzerinde,

c. Terrikol

: Toprak üzerinde,

d. Likenikol

: Bir başka liken üzerinde,

e. Musikol

: Karayosunları üzerinde gelişenler, olmak üzere 5 farklı gruba

ayrılırlar. Ayrıca bir bölgedeki likenlerin gelişimi, diğer bütün bitkilerde olduğu gibi, doğrudan habitat koşullarına bağlı olarak değişmektedir. Likenleri etkileyen habitat faktörleri makro Makrohabitat Faktörler ve Mikrohabitat Faktörler olmak üzere iki başlıkta incelenebilir:

[33]

a. Makrohabitat Faktörler 1. Güneş ışığı (Fotosentez için gerekli ışık dalga boyu 460–640 nm olmalıdır, ışığın yoğunluğu ve kalitesi önemlidir.) 2. Rüzgâr (hızı ve frekansı) 3. Sıcaklık (maksimum, minimum, mevsimsel değerler) 4. Nem (yağmur, kar, sis, yıllık ortalama, minimum ve maksimum değerleri) 5. Atmosferik havanın kimyası (besinler, toksinler, asitlik, varsa çevredeki kirlilik kaynakları tipi ve yakınlığı) b. Mikrohabitat Faktörler 1. Substrat: topografyası, kimyası, stabilitesi, nem oranı ve tipi (kaya, ağaç kabuğu, karayosunu, diğer bitkiler, insan–yapımı maddeler) 2. Toprak: yapısı ve kimyası (pH, toksinler, besinler, renk, parça büyüklüğü, su tutma kapasitesi, % kaya içeriği ve % bitki örtüsü) 3. Atmosferik gazlar: konsantrasyon değişimleri (CO2, O3) 4. Orman örtüsü: kanopi % açıklığı.

-4-

Bir likenin yaşaması için sıcaklık çok büyük bir fark oluşturmaz. Tropik bölgelerde yaşayabildikleri gibi soğuk kutup bölgelerinde de yaşayabilirler. Likenler, havanın toksik etkisine karşı güçlü değildir, bu nedenle sadece hava kirliliğinin olmadığı yerlerde yaşayabilirler ve hava kirliliğine karşı duyarlılıkları nedeniyle biyolojik indikatörler olarak dikkat çekerler. SO2 (Kükürt dioksit) gibi gaz kirleticilere karşı duyarlılıkları fark edildiğinden bu yana, şehir kirliliği ve emisyon kaynakları çevresinde indikatör olarak kullanılmaktadırlar. Ayrıca ağır metaller ve Kükürt gibi elementleri biriktirdikleri de bulunmuştur. Likenler havada düşük konsantrasyonlarda bulunan elementleri içinde biriktirebilme yeteneklerinden dolayı sık sık çalışma konusu olmaktadırlar. Hava kirliliğinin takibinde; doğal ve hava kirliliğinin sebep olduğu komünite kompozisyon ve yapısındaki değişiklikleri, morfolojik şartlarda ve element içeriklerindeki değişimleri ayırt etmek amacıyla uzun süreli liken izleme alanları ve haritaları oluşturulmaktadır. [33, 81, 90] Likenler toprağın meydana gelişinde oldukça önemli bir rol oynarlar. Burada mantarlara özgü ayrıştırıcı özellik son derece önemlidir. Liken, mantarın bu özelliğini kullanarak kayanın üzerini yavaş yavaş ayrıştırır ve kayanın rüzgâr ve yağmur ile parçalara ayrılmasına neden olur. Likenlerin bazıları oldukça sert kayaları bile çözebilecek bir güce sahiptir. Bu güç sayesinde parçalara ayrılan kaya, ufalanarak toprağın meydana gelmesini sağlamaktadır. Çıplak kayalarda gelişebilen ve salgıladıkları maddeler ile toprak oluşumunu sağlayan sonra da karayosunlarının gelişmesine ortam hazırlayan likenler öncü bitkiler olarak değerlendirilirler. Organik madde miktarının artması sonucunda daha yüksek bitkilerin de gelişebileceği toprak oluşumunu hızlandırırlar. [30, 31, 136] Genel olarak likenlerin ekolojik önemini şöyle sıralayabiliriz: 1.

Nem tutma kabiliyeti, çöllerde nem seviyesini korumakta etkili olur,

2.

Ağaçlar için gerekli olan fosfor ve azotu toprağa kazandırırlar,

3.

Böceklerin gıda kaynağıdırlar,

4.

Taş minerallerini fiziksel ve kimyasal olarak parçalarlar,

5.

Değişik likenlerin hava şartlarına farklı uyum göstermesi, çevre

kirliliğinin takibi açısından önem kazanmıştır.

-5-

1. 4. LİKEN BİLEŞİKLERİ Likenler, alg ve mantar bileşenlerinin doğada tek başlarına iken üretemedikleri bazı bileşikler üretebilirler. Kısaca liken asitleri olarak adlandırılan bu 600 kadar bileşik, daha çok mantar metabolizmasının ürünü olan fenol asitleri ve pigmentlerdir. Liken bileşikleri, primer ve sekonder bileşikler olarak tanımlanır. Primer bileşikleri alg, fotosentezle hazırlar, başta glikoz ve mannitol – sorbitol gibi polioller olmak üzere, likenin ve izolikenin gibi likenlere özgü polioller sentezlenir. Likenlerdeki sekonder bileşikler metabolizma ürünü olarak meydana gelen alifatik

ve

aromatik

bileşiklerdir.

Sekonder

bileşikler,

mantar

tarafından

sentezleniyorsa da, sentezin ön basamaklarındaki bileşikleri alg hazırlamaktadır. Likenlerdeki ortakların gerçekleştirdiği uyumlu biyosentezler sonucu meydana gelen bu maddeler, genellikle ince kristaller hâlinde tallusta depolanır ve likenlerin kendine özgü renklerini oluştururlar. Sekonder bileşiklere örnek olarak Vulpinik asit, Lekanorik asit, Evernik asit ve Usnik asit verilebilir. (Şekil I – 1, 2) [17, 115]

Şekil I – 1 Evernik Asitin Formülü

Şekil I – 2 Usnik Asitin Formülü

Bu maddelerden parfümeri, boya ve kimyasal endüstrilerde olduğu kadar tıp ve eczacılıkta da yararlanılmaktadır. Örneğin Roccella türlerinden kimyada kullanılan kırmızı turnusol boyası ve orsey isimli mor boya maddeleri elde edilir. Cladonia rangiformis’den etil alkol elde edilmektedir. Usnea türlerinin antibakteriyel etkileri saptanmıştır ve usnik asitten antiseptik kremler yapılmaktadır. Ayrıca antifungal, antikanserojen ve antiviral etkileri de tespit edilmiştir. Kuzey Avrupa ülkelerinde ren geyiğinin besinini oluşturan Cetraria islandica’nın çayının eskiden beri öksürüğe iyi geldiği bilinmektedir. Fransa ve Yugoslavya’da yılda tonlarca toplanan Evernia prunastri

ve

Pseudevernia

furfuracea’dan

makyaj

pudrası

yapımında

yararlanılmaktadır. Mannit bakımından zengin olan Lecanora esculenta, Manna Likeni olarak bilinir, Asya ülkeleri ve Arabistan’da ekmek unu yapımında ve

-6-

develerin besini olarak kullanılmaktadır. Likenlerden yalnızca iki tür, Letharia vulpina ve Cetraria pinastri türleri zehirlidir. [17, 21, 30, 31, 115] Tarihi seyir içinde çok eskilerden beri biraz da batıl inançlara dayalı olarak likenlerin tedavide kullanıldığı bilinmektedir. Örneğin, tallusu sarı renkli olan ‘Xanthoria parietina’ sarılık tedavisinde, sakala benzetilen ‘Usnea barbata’ saç ve sakal çıkarmak için, alveollü tallus yüzeyi dolayısıyla akciğere benzetilen ‘Lobaria pulmonaria’ ise akciğer hastalıkları tedavisinde kullanılmıştır. [136] Bu tezde taksonomik ve floristik bir çalışma ile Pamukkale yöresinde gelişen likenler tanıtılmış ve daha sonra yapılabilecek ekolojik, kimyasal veya diğer dallardaki liken çalışmalarına da zemin hazırlanmıştır. Zira Pamukkale travertenleri UNESCO tarafından Dünya Mirası Listesi’ne dâhil edilmiştir. Pamukkale’nin doğal ve tarihi güzellikleri yanında vejetasyon ve ekolojik özellikleri de detaylı bir şekilde incelenmelidir. Bu bağlamda arazideki çevre kirliliğini ya da travertenlerin zamanla pasif hâle geçişini ve bitki örtüsü tarafından istilâ edilişini liken monitör yöntemiyle gözlemek

mümkündür.

Ayrıca

bu

çalışma

ile

Türkiye

için

yeni

kayıt

sayabileceğimiz, bölge için özel bazı türlerin tespitiyle yakın bir gelecekte hazırlanacak olan ‘Türkiye Liken Florası’na katkıda bulunulmuş ve hava kirliliği görülmeyen araştırma bölgesindeki doğal ve sağlıklı gelişen liken türlerinin zenginliği sunulmuştur.

-7-

BÖLÜM II.

ARAŞTIRMA BÖLGESİNİN TANITIMI

Araştırmamıza konu olan Pamukkale yöresi Denizli İl merkezine 20 km Denizli – İstanbul Karayolu’na 16 km mesafededir. Bölge, yeryüzü şekilleri, iklim ve bitki örtüsü gibi pek çok özellik bakımından Denizli il merkezine oldukça benzemektedir. Bu bakımdan öncelikle Denizli İli’nin tanıtımı yerinde olacaktır.

2. 1. DENİZLİ İLİ’NİN TANITIMI 2. 1. 1. Denizli’nin Coğrafi Konumu ve Özellikleri 2. 1. 1. 1. Denizli’nin Konumu Denizli, Anadolu yarımadasının güneybatısında, Ege bölgesinin doğusunda yer almaktadır. Ege, İç Anadolu ve Akdeniz bölgeleri arasında bir geçit durumundadır. Denizli ilinin, her üç bölge üzerinde de toprakları vardır. Denizli ili 28° 38’ – 30° 05’ doğu boylamları ve 37° 52’ – 38° 29’ kuzey enlemleri arasında yer alır. (Doğu uç noktası Çivril ilçesi Gümüşsu – Gökgöl köyü Dinar sınırında Efekli tepe; batı uç noktası Buldan ilçesi Alandız köyü, Manisa–Sarıgöl sınırında Tezek tepe; kuzey uç noktası; Çivril Çapak köyü, Afyon sınırında Avgan Damları mezarlığı; güney uç noktası Çameli – Muğla sınırında Karabayır köyüdür) Denizli, P. H. Davis’in “Flora of Turkey” adlı eserindeki kareleme sistemine göre yurdumuzun B2 ve C2 karelerinde yer almaktadır. (Şekil II – 1) [5, 6, 18, 24, 132]

-8-

Denizli ili doğuda Burdur, Afyon; batıda Aydın, Manisa; güneyde Muğla; kuzeyde Uşak illeri ile komşudur. Karayolu ile İstanbul’dan 632 km, Ankara’dan 476 km, İzmir’den 231 km uzaklıktadır. İlin yüzölçümü 11,868 km2 olup, denizden yükseltisi 428 m dir. [6, 18, 129, 132, 133] Merkez ilçe dışında 18 ilçesi, 4 bucağı, 451 köyü vardır. 1997 nüfus sayımı sonuçlarına göre toplam nüfusu 815.358’dir. İzmir’den sonra Ege Bölgesi’nin en kalabalık kentidir. [6, 24] Denizli topraklarından 393.256 ha (% 33) tarım arazisi, 76.464 ha (% 6,4) çayır ve mera arazisi, 527.467 ha (% 44,2) orman arazisi, 195.119 ha (% 16,4) tarım dışı alan olarak kullanılmaktadır. Denizli’nin ekonomik olarak doğrudan faydalandığı arazi olması yönünden tarım ve mera arazilerinin payı yaklaşık % 40’ı bulmaktadır. Bu çevrede tarla bitkileri, hayvancılık, meyvecilik, sebzecilik, sanayi ve ticari bitkiler açısından önemli bir tarımsal gelir kaynağının il ekonomisine katkıda bulunduğu görülmektedir. [6, 24] Denizli’de sanayinin en gelişmiş kolu, Antik çağdan beri süregelen dokuma sanayisidir. Başlıca sanayi merkezleri Denizli (pamuklu dokuma, tarım araçları, metal eşya, kablo, boru, plastik üretimi) ile Buldan’dır (pamuklu dokuma). [24] Sarayköy İlçesi’nde Aydın dağlarının eteklerindeki faylı kuşak üzerinde yer alan Kızıldere’de sondajlarla çıkarılan çok yüksek sıcaklıktaki buharlardan jeotermal enerji kaynağı olarak yararlanılır ve elektrik üretilir. Denizli Jeotermal Santrali’nin atığı olan sıcak sudan ısıtma, soğutma ve seracılıkta faydalanılmakta; yeraltından sıcak su ile birlikte çıkan CO2’den Türkiye’nin ihtiyaç duyduğu kuru buzun % 95’i üretilmektedir. Denizli’de ısıtmaya uygun sahalar; Kızıldere, Tekke Hamamı, Kabaağaç, Demirtaş, Yenice, Karahayıt ve Pamukkale’dir. Görüldüğü gibi, Denizli ili bol CO2 içeren zengin sıcak su kaynaklarına sahiptir. Ayrıca bu suların yüzeye taşıdığı mineraller hem toprak yapısını hem de yeryüzü şekillerini doğrudan etkilemekte, bunun sonucunda da bölgede çeşitli ekolojik farklılıklar ortaya çıkmaktadır. [6, 18,129, 132, 133] İl merkezinin 20 km kuzeyindeki Pamukkale, Denizli’de iç ve dış turizmin başlıca kaynağıdır. Pamukkale travertenleri ilk defa 1964 tarihli MTA haritasında gösterilmiştir (Şekil II – 2).

-9-

Şekil II - 1 Denizli İli’nin Türkiye Üzerindeki Konumu ve C2 Karesi [5, 120]

- 10 -

- 11 -

Şekil II - 2 Denizli ve Pamukkale Yöresi Jeolojik Haritası (MTA 1964) [139]

2. 1. 1. 2. Denizli’nin Yüzey Şekilleri Denizli, jeolojik yapısı bakımından bir geçiş alanıdır. Yer şekilleri de buna bağlı olarak değişir. Denizli ili yüzey şekilleri bakımından dalgalıdır. Alçak ve yüksek ovalar, yaylalar ve dağlar birbirini tamamlar. Arazisi denizden yüksektir. Deniz yüzeyine en yakın yer Sarayköy ilçesi olup, 170 m rakımındadır. Denizli 428 m, Buldan 609 m, Güney 800 m, Çal ve Çardak 850 m, Acıpayam ve Tavas 950 m, Çivril 975 m, Kale 1000 m, Çameli ise 1359 m yükseltiye sahiptir. [24] Karcı Dağı’nın kuzey eteklerinde, Büyük Menderes’in kolu olan Aksu çayına kavuşan derelerle hafifçe yarılmış bir plato üzerinde yer alan Denizli kent merkezi, meyilli bir arazi üzerinde bulunur ve bu arazi hafif tepeler dizisi ile Çürüksu vadisindeki alçak ovalardan ayrılır. (Şekil II – 3, 4) [24, 132, 145] Denizli, yeni kurulmuş bir kenttir. XI. yüzyıla kadar bugünkü yerinde Tonguzlu ya da Domuzlu denilen ve su bakımından zengin kırsal bir yerleşimin varlığı ve asıl kentin buradan 6 – 7 km kadar kuzeydeki Laodikeia (Goncalı) olduğu bilinmektedir.

Şekil II – 3 Çürüksu Vadisi’nin Uydu Fotoğrafı (26.04.2002) © NASA [144]

- 12 -

Şekil II – 4 Çürüksu Vadisi’nin Topografik Haritası [129, 130]

2. 1. 1. 3. Denizli’nin Dağları Karcı Dağı, Denizli’nin güneyinde yer alır. En yüksek yeri Gökbel Tepesi, 2308 metredir. Zirvede çoğu zaman kar bulunur. Büyük Çökelez Dağı, Sarayköy ovasının doğusundan Çal ilçesine kadar uzanır. Pamukkale’nin kuzeyini kuşatır. 1840 metre yüksekliğindedir. Ak Dağ, 2308 metre yüksekliğindedir. Denizli’nin güneyinden batısına doğru uzanır. Menteşe dağ sisteminin bir uzantısı olarak sıradağ şeklinde, Babadağ olarak da anılmaktadır. İlin kuzey yarısı Menderesler eski kütlesinin sınırları içindedir. Bu kesim faylarla graben ve horstlar biçiminde parçalanmıştır ve 1. derecede deprem alanıdır. İlin güney yarısı, Batı Toroslar’ın kıvrımlı dağlarıyla kaplıdır. Bunlar arasında tektonik doğrultuların ekseninde uzanan ve neogen çökelleriyle dolu yüksek havzalar (Acıpayam Ovası, Tavas Ovası) yer alır. Bu kesimde en önemli dorukları Honaz Dağı (2528 m), Gölgeli Dağ (2419 m) meydana getirmektedir. [24, 132, 145]

- 13 -

2. 1. 1. 4. Denizli’nin Ovaları İl merkezine yakın en önemli iki ova Çürüksu ve Denizli ovalarıdır. Çömleksaz köyünden başlayan Çürüksu Ovası, Pamukkale’nin altından, Büyük Menderes (Sarayköy) ovasına karışır. Ovayı Çürüksu1 sular. Yüzölçümü 150 km2, denizden yükseltisi 100 ile 600 metre arasında değişir. Ovada Pamuk, buğday ve mısır yetiştirilir. [24, 132]

2. 1. 1. 5. Denizli’nin Gölleri İldeki göllerden en önemlisi Acıgöl’dür. (Şekil II – 3, 4) Acıgöl (Çardak Gölü), tektonik oluşumlu bir göldür. Yüzölçümü 41,34 km2’dir. Çardak ilçesi ile Afyon– Dazkırı ilçesi arasındadır. Gölü Söğüt Dağları’ndan inen sular besler. Acı Tuz Gölü de denilen gölün rakımı 836 metredir. Burdur Gölü tarafından, Söğüt dağı diplerinden, bazen kıyının 1 – 2 m üstünden acımsı sular çıkar. Bu suların Burdur Gölü’nden geldiği sanılmaktadır. Acı Tuz Gölü sularının çekilen yerlerinde ince ve bembeyaz bir tuz örtüsü kalır, bunu hayvanlar yalayarak tuz ihtiyaçlarını giderirler. Gölde bileşik olarak potasyum, sodyum ve sülfat tuzları vardır. Bu tuzlar göl kenarında kurulan işletmeler tarafından değerlendirilmektedir.2 Acıgöl – Sarayköy arasında çizilecek bir hat boyunca sülfatlı, sodalı ya da karbonatlı bazı kaplıcaların olduğu görülür. Bu da bölgenin yeraltı kaynakları ve toprak özellikleri hakkında bir fikir vermektedir. [24, 132, 145]

2. 1. 2. Denizli’nin İklim Özellikleri Denizli ve yöresi, Ege, İç Anadolu ve ağırlıklı olarak Akdeniz iklimleri arasında bir geçiş iklimine sahiptir. Bu yönüyle Denizli, hem Akdeniz ve Ege iklimlerine uygun bitki türlerinin çoğunu hem de İç Anadolu’nun kırsal nitelikli iklimine uygun bitki türlerinin hemen hemen hepsini yetiştirme imkânına sahiptir. Denizli ekonomisinin arka planında, tarımsal faaliyetlerin gerçekleşmesinde böyle bir iklimin sağladığı, çeşitli türlerin bir arada oluşu etkili bir rol oynamaktadır. 1

Çürüksu deresinin uzunluğu 101 km, debisi 9,26 m3/sn dir. Suyu çok kireçli olduğu için bu ismi

almıştır. 2

Örneğin, göl kenarında Denizli – Afyon karayoluna yakın “Soli Deterjan Fabrikası” hammadde

ihtiyacını Acıgöl’den sağlamaktadır.

- 14 -

Şekil II - 5 Denizli İli’ne Ait İklim Diyagramı [138]

Denizli ve Pamukkale yöresinde yıllık sıcaklık ortalaması 17,8 ºC olmakla birlikte, ortalama en yüksek sıcaklık Temmuz ayında 26,6 ºC, ortalama en düşük sıcaklık Ocak ayında 5,5 ºC, en yüksek (maksimum) sıcaklık Ağustos ayında 41,3 ºC ve en düşük (minimum) sıcaklık Şubat ayında –11,4 ºC’dir. (Şekil II – 5, Tablo II – 4) [13, 14] Denizli’de birinci egemen rüzgâr yönü % 36,5’lik frekansla Güneybatı, ikinci egemen rüzgâr yönü % 35,3’lük frekansla Kuzeybatıdır. (Tablo II – 5, 6) Denizli’ye ait iklimsel bilgiler Tablo II – 2 – 6’te verilmiştir. Görüldüğü gibi, iklim koşulları bitki örtüsü için oldukça elverişlidir. İklim koşullarının bu elverişliliğine karşılık, Çürüksu ve Denizli ovalarını kuşatan yüksek relief (yeryüzü şekilleri) yatay hava akımlarını ve sıcaklığın dikey değişimini etkilemektedir. Dolayısıyla, topografik özellikler hava sirkülâsyonunu etkileyerek söz konusu ovalarda bazı çevresel sorunlara özellikle don olayına ve hava kirliliğine yol açmaktadır. Örneğin, zaman zaman oluk biçimindeki arazilerin taban kısmını dolduran soğuk hava o esnada üstünde bulunan öteki tabakalardan soğuk olduğu için yükselme imkânı bulamamaktadır. Hava tabakasının ters dönmesi ya da sıcaklık inversiyonu denen bu olay, endüstrinin gelişmekte olduğu, kentleşme ve gecekondulaşmanın yaygınlaştığı Denizli’de zaman zaman hava kirliliğine yol açmaktadır. Tablo II – 1’de Denizli İli’ne ait hava kirliliği verileri verilmiştir. [13, 14, 116]

- 15 -

Tablo II - 1 Denizli İli 2002 Yılı Hava Kirliliği Aylık ve Yıllık Ortalamaları [116]

SO2 (Kükürtdioksit) µg / m³ Aylar

Sağlık Müdürlüğü

Otogar Çıkışı

2 Nolu Sağlık Ocağı

Aylık Ortalama

Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Toplam Ortalama

173,0 150,3 106,5 76,0 67,8 55,8 65,0 59,7 754,1 94,3

170,8 149,3 108,8 83,0 77,8 56,7 68,2 69,0 783,6 98,0

124,4 106,9 79,5 60,9 53,7 50,6 56,3 67,9 600,2 75,0

156,1 135,5 98,3 73,3 66,4 54,4 63,2 65,5 712,6 89,1

Kış Ort.

143,3

143,0

103,6

129,9

Sağlık Bakanlığının kirlilik derecesi olarak belirlediği üst düzey 400 µg/m3, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Avrupa Birliği’nin (AB) belirlediği değerler ise 125 µg/m3tür.

- 16 -

Tablo II - 2 Denizli İli’ne Ait Aylık, Mevsimlik ve Yıllık Yağış Değerleri [13, 14] Meteorolojik Unsur

Aylar

Yıllık

XII

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

Ortalama Yağış (mm)

86,3

96,1

73,7

66,6

49,2

41,8

22,9

11,9

6,2

13,7

32,2

53,9

554,5

% Oranı

15,6

17,3

13,3

12,0

8,9

7,5

4,1

2,2

1,1

2,5

5,8

9,7

100,0

Nemlilik oranı

11,5

4,8

1,6

0,1

-0,5

-0,8

-0,9

-1,0

-0,9

-0,4

1,0

5,1

Mevsimlik Yağış (mm) % Oranı

Kış

İlkbahar

Yaz

Sonbahar

256,1

157,6

41,0

99,8

554,5

46,10%

28,40%

7,40%

18%

1,0

Tablo II - 3 Denizli İli’ne Ait Don Olaylı Gün Süreleri [13, 14] Yükseklik (m.)

Gözlem Süresi (Yıl)

Yıllık Ortalama Don Olaylı Gün Sayısı

Maksimum Gün Sayısı

Tespit Edildiği Dönem

Minimum Gün Sayısı

Tespit Edildiği Dönem

482

23

24,8

48

1975–76

12

1969–70

- 17 -

I

II

III

IV

Ort Sıcaklık

5,5

6,9

9,9 14,1 19,2 23,8 26,6 25,9 21,5 16,3 11,4

7,7

15,7

En Yüksek Sıcaklık

22,6

23,8

29 35,2

En Düşük Sıcaklık

-10,5 -11,4 -7

-1,7

V

37 2,7

VI

VII VIII

39,2 41,2 41,3 9

10

11,4

- 18 -

IX

X

XI

XII

37

33,5 29,9

26,6

41,3

5

-0,8 -4,5 -10,4

-11,4

Termal Anomali ºC

Meteorolojik Unsurlar

Amplitüd

Yıllık

Aylar

Düzeltilmiş Yıllık Sıcaklık ºC

Tablo II - 4 Denizli İli’ne Ait Ortalama ve Mutlak Ekstrem Sıcaklıklar [13, 14]

17,8

21,1

2,1

Tablo II - 5 Denizli İli’nde Egemen Rüzgâr Yönleri ve Frekansları [13, 14] Ocak Denizli Meteoroloji İstasyonu

Nisan

Temmuz

Ekim

YILLIK

Egemen Yön

Frekans (%)

Egemen Yön

Frekans (%)

Egemen Yön

Frekans (%)

Egemen Yön

Frekans (%)

Egemen Yön

Frekans (%)

I. Egemen Yön

S 40ºW

42,3

S 23ºW

38,2

N 44ºW

53,4

S 32ºW

45,0

S 36ºW

36,5

II. Egemen Yön

-

-

N 85ºW

31,8

-

-

-

-

N 67,5ºW

35,3

Tablo II - 6 Denizli İli’nde En Hızlı Rüzgâr Yönü ve Hızı [13, 14] Aylar

Denizli Meteoroloji İstasyonu

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

En Hızlı Rüzgâr Yönü

S

S

SSE

S

SSW

S

S

SW

SSW

SSE

S

S

S

Hızı (m/sn)

32

31,1

33,6

29

28,4

18,3

18,2

19,5

20,2

16,5

26,4

36,9

36,9

- 19 -

Yıllık

Şekil II - 6 Denizli İli’ne Ait Ombrotermik Diyagram

- 20 -

Tablo II – 5’teki Egemen Rüzgâr Yönlerine ait veriler bir rüzgârgülü üzerinde gösterilirse Şekil II – 7 elde edilir:

Şekil II – 7 Egemen Rüzgâr Yönleri

Tablo II – 2 ve II – 4’teki verilerden yola çıkılarak Denizli İli’ne ait “Ombrotermik Diyagram” elde edilebilir. (Şekil II - 6) Bu diyagramda yağış (P) mm olarak, sıcaklık (t) °C cinsinden gösterilir. Kurak devre, yağış eğrisinin sıcaklık eğrisini kestiği yerde başlar ve bunun altından geçerek iki eğrinin ikinci defa kesiştiği yerde biter.

[2, 35]

Buna göre Denizli için IV. ve XI. aylar arası kurak devre,

bunun dışında kalan aylar da yağışlı devredir. Emberger prensiplerine göre Akdeniz ikliminin katları ve genel kuraklık derecesi tayini için şu formül ortaya atılmıştır: Q = 1000 x P / (((M + m) / 2) x (M - m)) Burada; Q= yağış – sıcaklık ölçeği P= Yıllık yağış miktarı (mm) M= En sıcak ayın maksimum sıcaklık ortalaması, M= En soğuk ayın minimum sıcaklık ortalaması, 1000= Sabit sayı M – m= Karasallık derecesi

- 21 -

(M + m) / 2= Kuraklık derecesidir. Bu formülde sıcaklık birimi Kelvin yerine Santigrat derece alınacaksa (0 °C = 273,2 °K), aşağıdaki formül kullanılır. Q = 2000 X P / ((M + m + 546,4) X (M - m)) Yukarıdaki formülün sonucuna göre Akdeniz iklimi farklı biyoiklim katlarına ayrılır: 1.

Q<20; P<300

: Çok kurak Akdeniz iklimi,

2.

20≤Q<32; 300≤P<400 : Kurak Akdeniz iklimi,

3.

32≤Q<63; 400≤P<600 : Yarı kurak Akdeniz iklimi,

4.

63≤Q<98; 600≤P<800 : Az yağışlı Akdeniz iklimi,

5.

Q>98; P>1000

: Yağışlı Akdeniz iklimi kabul edilmektedir.

Pamukkale (Denizli) için Q değeri hesaplanacak olursa; Eldeki verilerden P=554,5, M=33,3 ve m=-0,7 bilindiğine göre; Q=56,33 bulunur. Bu sonuç, üçüncü maddeye göre Yarı Kurak Akdeniz İklimi’ni işaret etmektedir.3 Likenlerde yüksek bitkilerdeki gibi bir iletim sistemi bulunmadığından, hava kirliliğine karşı düşük bir tolerans sergilerler. Dolayısıyla araştırma bölgesindeki hava kirliliği sebebiyle arazideki liken florasında tür bazında farklılıklara ya da tür içi modifikasyonlara rastlamak mümkündür.

2. 1. 3. Denizli’nin Bitki Örtüsü Bitki örtüsü iklim farklılaşmalarını yansıtır. İlin kuzey kesiminde Akdeniz bitki toplulukları görülürken, güney kesimindeki yarı kurak havzalar ağaçlı bozkırla kaplıdır. Yüksek dağlar üzerinde yer alan ve il topraklarının yaklaşık % 30 kadarını oluşturan ormanların en yaygın ağaçları Meşe (Quercus coccifera) ile Kızıl Çam (Pinus brutia) ve Kara Çam (Pinus nigra)’dır. Denizli’de çoğunlukla Akdeniz ikliminin karakteristik bitki örtüsü olan maki bitkileri yer alır. Bunlar arasında Kocayemiş, (Arbutus unedo), Akçakesme (Phillyrea latifolia), Defne (Laurus nobilis), Mersin (Myrtus communis) gibi bitkiler sayılabilir. [3, 18]

3

Akman (1990) Denizli ile ilgili olarak P=551,7, M=33,3 ve m=1,9 ve Q=60,4 değerlerini vermiştir. - 22 -

2. 2. PAMUKKALE’NİN TANITIMI 2. 2. 1. Coğrafî Konumu ve Yüzey Şekilleri Dünya’da eşine az rastlanan ve Türkiye’nin en güzel doğa harikalarından biri olan Pamukkale, Denizli il merkezinin yaklaşık 20 km kuzeyinde; 37º 54′ 57″ N (Kuzey) enlemi ve 29º 6′ 46″ E (Doğu) boylamında yer almaktadır. Pamukkale, Çökelez Dağı’nın (1844 m) Denizli’ye bakan güney – güneybatı eteklerinde, Çürüksu ovası ile 100 m yukarısındaki plato arasında yerleşmiş ilginç görünümlü teraslardır. Denizli’den Pamukkale’ye yaklaşırken gündüz olsun, gece olsun pamuktan yapılan kaleleri andıran travertenlerin büyüleyici bir görünümü vardır. 3 km uzunluğa, yaklaşık 120 m yüksekliğe ve 250 – 600 m genişliğe sahip travertenler 900,000 m2’lik bir yayla üzerine yayılmışlardır. [25, 26] Tepelerden aşağı doğru inen sular kendi kendine yarım daire biçimli teras havuzlar yapar, bu havuzlardan taştığında ise sarkıt ve dikitler oluşturur. Oluşumu binlerce yıldan beri aynı şekilde devam eden travertenler, renk doku, biçim ve ölçü özelliklerinin bütün olarak bir araya geldiği bir peyzaj dizisidir. Bu peyzaj Pamukkale’nin uluslararası ününü yaratmıştır. [28] Pamukkale’yi Pamukkale yapan ve şifalı olduğu söylenen suyun sindirim, solunum, dolaşım, romatizma ve deri hastalıklarına iyi geldiğine inanılmaktadır. Suyun yüzeye çıktığı yerdeki sıcaklığı 33–35 ºC arasında değişir. Eriyik madde miktarı, radyoaktivitesi yüksek ve tadı acıdır. Bu su belli bir süre aktığı yerde kireçli bir tortu bırakır. İşte bu tortu Pamukkale’nin ünlü travertenlerini oluşturur. Pamukkale suyu içinde bir hafta bekletilen cisimler dalgalı ve beyaz tortu ile kaplanır. [28, 134, 135] Denizli’nin kuzeyinde Pamukkale sahanlığını doğudan sınırlayan fay boyunca sıralanmış sıcak su kaynakları ve kuruluşlar Güneydoğu, Kuzeybatı doğrultusunda üç grup oluştururlar. Bu gruplar sırasıyla Pamukkale, Karahayıt4 ve Kızılleğen ılıcalarını oluştururlar. Pamukkale’de ise üç ana su kaynağı bulunmaktadır. Termal 4

Pamukkale'nin yaklaşık 5 km kuzeyindeki Akköy İlçesi, Karahayıt Kasabası’ndaki bir kaynaktan

çıkan 60ºC sıcaklıktaki termal su çevresinde (termal su içindeki maden oksitleri nedeniyle) kırmızı, yeşil ve beyaz renkli traverten tabakaları oluşmaktadır.

- 23 -

su özellikle bikarbonat, sülfat, kalsiyum, sodyum, magnezyum ve karbondioksit içerir. Antikçağ’dan beri ünlü olan Pamukkale termal su kaynakları etrafında 1950’li yıllardan sonra birçok kuruluş açılmıştır. Akımı en yüksek olanın çevresi genişletilerek yarı yapay bir havuz haline getirilmiş ve Denizli Özel İdaresi tarafından işletmeye açılmıştır.5 [27, 124] Doğal cazibesinin yanında, travertenlerin hemen yanıbaşında yer alan antik Hierapolis kentinin kalıntıları, yörenin tarihi zenginliğine katkıda bulunmaktadır. Doğal ve tarihi tüm bu özellikleri Pamukkale’nin turistik önemini arttırmıştır. Her yıl pek çok yerli ve yabancı turist yöreyi ziyaret edip, burada konaklamaktadır. Ancak yörede artan otel sayısı ve bu otellerin mevcut termal suları kendi havuzlarına aktarmaları, travertenlerin yenilenememesine yol açmaktadır. Bu nedenle yöre 20702 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 22.10.1990 tarih ve 90 / 1117 sayılı “Bakanlar Kurulu Kararı” ile “Özel Çevre Koruma Alanı” olarak tespit ve ilan edilmiş; daha da önemlisi 1991 yılında UNESCO tarafından “Dünya Doğal ve Kültürel Mirası” kapsamına alınarak uluslararası koruma çalışmaları başlatılmıştır. [27, 28]

2. 2. 2. Antik Hierapolis Kenti Hierapolis antik kenti Denizli şehir merkezine 20 km mesafededir. Hierapolis şehrinin kuruluşu çok eskiye dayanmaktadır. Bergama kralı II. Eumenes tarafından M.Ö. 190 yılında kurulan şehre, efsanevî kahraman Telephos’un güzel karısı Amazonlar kraliçesi “Hiera” nın adına ithâfen Hierapolis adı verilmiştir. Hierapolis kutsal şehir anlamına da gelmektedir. Bu durum kentteki birçok tapınak ve diğer dinsel yapının varlığından kaynaklanmaktadır. Günümüz arkeoloji literatüründe de Hierapolis Kenti “Holy City”, yani Kutsal Kent olarak adlandırılmaktadır. [24, 143] Hellenistik özellik taşıyan şehir, M.Ö.133’te Bergama kralı III. Attalos’un vasiyeti üzerine Bergama ile birlikte Romalılara geçmiştir. Roma İmparatoru Tiberius (M.S. 17) zamanında şiddetli bir deprem ile yıkılmıştır. Deprem kuşağı üzerinde bulunan kent, Neron (M.S. 60) dönemi depreminden de büyük zarar görmüş ve tamamen yenilenmiştir. Üst üste yaşadığı bu depremlerden sonra yeniden inşa edilen kent, tüm Hellenistik niteliğini kaybetmiş, tipik bir Roma kenti görünümünü 5

Pamukkale termal tesisleri hâlen Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Turaş AŞ. tarafından

işletilmektedir.

- 24 -

almıştır. M.S. II–III. asırlarda Roma İmparatoru Septimus Severus devrinde büyük bir refaha kavuşarak, altın devirlerini yaşamış ve Roma İmparatorluğu’nun ileri gelenlerinin sayfiye şehri olmuştur, (Şekil II – 8, 9).

Şekil II – 8 Hierapolis Kenti’nin MS III. Yüzyıldaki Görünümü [J. Cl. Golvin, 1998]

Şekil II – 9 Hierapolis Kenti’nin Günümüz Kalıntıları [www.isprs.org, 137]

- 25 -

M.S. 80’de Yahudi nüfusunun egemen olduğu bir devirde, Hz. İsa’nın havarilerinden St. Philippe’in (Apostle Philipus) Hristiyanlığı yaymak üzere Hierapolis’e gelmesi ve işkence edilerek öldürülmesi üzerine kent, Hristiyanlık âleminde büyük bir önem kazanmıştır. Bizans devrinde de piskoposluk merkezi haline gelen Hierapolis’te, St. Philippe adına M.S. V. asırda Octogen (Sekizgen) stilde bir martyrium (şehitlik, anıt mezar) inşa edilmiştir. M.S. 395’te Bizans idaresine geçen Hierapolis, M.S. 1210’da Selçuklu Hükümdarı Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında Türklerin eline geçmiştir. 1334’te meydana gelen şiddetli bir deprem yüzünden kent yıkılmış ve terk edilmiştir. [24, 143] Muhtemelen termal maden sularının varlığı ve yörenin olağanüstü görünümü antik

çağ

insanlarını

etkilemiş

olmalıdır

ki,

dönemin

zenginleri

Roma

İmparatorluğu’nun ve Anadolu’nun çeşitli bölgelerinden gelip, yaşamlarının son dönemlerini Hierapolis kentinde geçirirlerdi. Bu nedenle kentin Nekropolisi (mezarlığı) son derece anıtsal ve değişik yörelere ait mezarlarla süslüdür.

2. 2. 3. Pamukkale Travertenleri ve Jeolojik Yapısı Denizli havzasının kuzey kenarında yer alan Pamukkale travertenleri morfolojik özelliklerine göre Teras Tipi Travertenler; Sırt Tipi travertenler olarak gruplandırılabilir. (Şekil II – 10) [38] Pamukkale travertenleri, gerisindeki eski billurlu temeli, sahanlığı oluşturan Neojen çökellerinden ayıran bir fay boyunca çıkan sıcak kaynakların içerdikleri kirecin, açık havada karbondioksit gazının uçması sonucunda çökelmesiyle meydana gelmişlerdir. Sıcaklığı 35 ºC dolayında olan kaynak sularının içinde litrede 2,4 g çözünmüş kireç vardır. Bunun yaklaşık 0,84 gramı traverten olarak çökelir. Travertenler kalınlıklarından çok, meydana getirdikleri saçak, havuz, taşlaşmış çağlayan biçimindeki güzel görüntüleri ile ünlüdürler. Son zamanlarda doğal olanlardan başka yapay olarak da çeşitli traverten biçimleri oluşturulmaktadır. Pamukkale, antik Hierapolis kentinin kalıntıları, doğal ve yapay havuzları ile giderek artan turistik kuruluşları ile Türkiye’nin yerli ve yabancılar tarafından en çok ziyaret edilen yörelerinden biridir. [136, 146] Traverten sözcüğünün kökeni hakkında iki görüş vardır:

- 26 -

1.

İtalya’da geniş traverten çökeltilerinin bulunduğu Tivoli’nin, Roma

zamanındaki adı olan “Tivertino”dan gelmektedir. 2.

Traverten, kelime olarak İtalyanca “Travertino” (Latince Tiburtinus),

kelimesinin zaman içinde değişmiş hâlidir. Roma’ya yakın Tibur’da bol miktarda oluşan bu kayaç eski devirlerde Lapis Tiburtinus olarak adlandırılmaktaydı. [38] Yaklaşık 10 km2’lik bir alanı kapsayan Pamukkale travertenleri, havzanın doğu kesiminde yer alan dört ayrı traverten kütlesinden biri olup, havzayı kuzeyden sınırlayan Pamukkale fayının düşen bloğu üzerinde halen oluşmaya devam etmektedirler. Şekil II – 10’daki jeolojik haritadan da görüldüğü gibi, Pamukkale bölgesinde dört ayrı jeolojik birim mevcuttur. Bunlar, Neojen öncesine ait mermer ve şist içeren metamorfik kayalar, Neojen yaşlı çakıltaşı, kumtaşı ve kireçtaşı içeren sedimanter kayalar, Kuaterner yaşlı alüvyolar ve travertenlerdir. [38]

Şekil II – 10 Pamukkale’de Traverten Çeşitleri [38]

- 27 -

Pamukkale

travertenlerine

uygulanan

uranyum

serisi

yaş

yöntemi,

travertenlerin 400,000 yıldan bu yana değişik lokasyonlarda çökelmeye devam ettiklerini ortaya koymuştur. Bölgede traverten oluşturan suların yüzeye çıkmasını sağlayan açılma çatlakları yaklaşık olarak 0,02 ile 0,1 mm / yıl oranında doğrultuya dik yönde açılırken, yaklaşık 20 mm / yıl oranında da doğrultu yönünde açılırlar. Pamukkale bölgesi son 200,000 yıldan bu yana Kuzeydoğu – Güneybatı yönünde 0,23 ile 0,6 mm / yıl hızıyla açılmaktadır. Altunel’in (1996) çalışmasına göre Pamukkale bölgesindeki traverten oluşumu en az 400,000 yıldan bu yana değişik konumlarda kesintisiz olarak devam etmektedir. Ancak traverten oluşumu aynı lokasyonda sürekli değildir, bölgenin tektonik aktivitesine bağlı olarak traverten oluşumuna su sağlayan çatlaklar aktivitelerini yitirmiş veya su çıkışı yeni çatlaklar boyunca olmuştur. [38] Traverten çok yönlü, çeşitli nedenlere ve ortamlara bağlı, kimyasal reaksiyon sonucu çökelme ile oluşan bir kayadır. Pamukkale termal kaynağını meydana getiren jeolojik olaylar geniş bir bölgeyi etkilemiştir. Bu bölgede sıcaklıkları 35 – 100 ºC arasında değişen 17 sıcak su alanı bulunmaktadır. Pamukkale termal kaynağı bölgesel potansiyel içindeki bir ünitedir. Kaynak, antik dönemlerden beri kullanılmaktadır. Su termal kaynaktan çıktıktan sonra 320 m uzunluğunda bir kanal ile traverten başına gelmekte ve buradan 60 – 70 m lik kısmı çökelmenin olduğu traverten katkatlarına (teraslarına) dökülmekte ve ortalama 240 – 300 m yol almaktadır. Katkat havuzcuklarında, teraslarda ve setlerde, çökelmekte olan kalsiyum karbonat, başlangıçta yumuşak bir jel halindedir. Zaman içinde sertleşmekte ve travertenleri oluşturmaktadır. Ancak ziyaretçiler tarafından katkatlar üzerinde gezilmesi ve oynanması, henüz yumuşak haldeki kalsiyum karbonatların ezilmesine, dağılmasına neden olmaktadır. [142, 146] Termal kaynak suyunun, normal şartlara dönüşmeye çabalaması çökelmeye ve traverten oluşumuna sebep olmaktadır. Termal sudaki kalsiyum bikarbonatın aşırı miktarda bulunması ve suyun yüzeye çıkışı sonucu karbondioksit açığa çıkmakta ve kalsiyum karbonat çökmektedir. Bu arada bir molekül su oluşmaktadır. Reaksiyon şöyledir: Ca(HCO3)2 → CaCO3 + CO2 + H2O

- 28 -

Bu reaksiyonun, dolayısıyla beyazlığın oluşumunda, hava şartları, ısı kaybı, akışın yayılımı ve süresi etkilidir. Çökelme, termal sudaki CO2 ile havadaki CO2 dengeye gelinceye kadar devam etmektedir. Termal suyun ve Denizli şehir şebeke suyunun özellikleri Tablo II – 7 ve 8’de verilmiştir. Yukarıdaki reaksiyona göre, 1 lt sudan traverten üzerine 499,9 mg CaCO3 çökelmektedir. Bu miktar 1 lt / sn su için günde 43.191 g. çökelme demektir. Ortalama yoğunluğu 1,48 g / cm3 olan travertenin, çökelme hacmi 29,2 dm3’tür. Suyun ortalama debisi 465,2 lt / sn olduğuna göre 13,584 m2 alanı beyazlatmak mümkündür. Pratikte bu şartları yerine getirmek güçtür. Ancak bu teorik yaklaşıma göre yılda 1 mm kalınlığında 4,9 km2 alan beyazlatılabilir görülmektedir. Şu anda beyaz traverten alanı 22.000 m2’ye ulaşmış olup, mevcut travertenlere insanların ayakkabı ile girişleri 15 Mayıs 1997 tarihinde yasaklanmıştır. [146] Ancak Güney Kapısı tarafındaki “Domuz Çukuru” diye tabir edilen 3.000 m2’lik teraslar ve yine eski araç yolu olan Pamukkale Kasabası’na bağlantı sağlayan yol, yürüyüş yolu olarak yerli ve yabancı turistlerin kullanımına serbest olup, bu bölgelerde insanların travertenlerle teması sağlanmaktadır. [131, 134] Tablo II - 7 Termal Kaynağın Kimyasal Analizi

İyonlar **

pH

**

Ec (µS/cm)

**

T (ºC)

**

Ca

[118, 124]

Miktarı (mg/lt) 6,670

**

H2 (Gaz)

Miktarı (mg/lt) 5,500

2.850,000

**

O2 (Gaz)

5,800

35,200

**

CO2

457,500

**

N2 (Gaz) HBO2

2,997

İyonlar

400,000 17,800

**

Mg

82,500

*

**

Na

42,300

*

Al

0,080

Fl

1,600

Toplam α (Alfa) Radyoaktivitesi

4,29 ± 1,36 pci/lt

**

K

5,500

*

**

Cl

14,180

*

**

SO4

639,190

*

**

Mn

0,020

*

1.171,810

*

Toplam β (Beta) Radyoaktivitesi

4,23 ± 0,96 pci/lt

0,007

*

Rn Zn

1.490 pci/lt 0,030

Ni

0,030

**

HCO3

**

NO2

**

NO3

1,507

*

**

PO4

0,059

*

**

Fe

0,130

*

*

İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbî Ekoloji ve Hidroklimatoloji Anabilim Dalı 1969.

**

Hacettepe Üniversitesi Uluslararası Karst Su Kaynakları Uygulama ve Araştırma Merkezi 1996.

- 29 -

Tablo II - 8 Denizli İçme Suyunun Kimyasal Nitelikleri

pH Katı Madde Cl SO4 NO3

6,5 – 9,2 1500 mg/lt 600 mg/lt 400 mg/lt 45 mg/lt

[117]

Mn Ca Mg F Fe

0,5 mg/lt 200 mg/lt 150 mg/lt 1,5 mg/lt 1,0 mg/lt

Günümüzde Pamukkale termal suyu havuzlarda insanların kullanımına sunulmakta, ardından, travertenlerin üzerinden akıtılmaktadır. Bir döngü oluşturacak şekilde periyodik aralıklarla belirli günlerde belirli bölgedeki travertenlerin termal suyla buluşması sağlanmaktadır. Bunun iki amacı bulunmaktadır: 1.

Pamukkale yöresinde her yöndeki travertenlerin aktif beyazlığını

korumak; zira bir traverten ancak termal suyla temas hâlinde beyaz kalabilmekte, aksi takdirde pasif hâle geçiş dediğimiz kararmalar görülmektedir. 2.

Traverten teraslarında ve katkatlarında çökelen minerallerin iyice kuruyup

sertleşmesi için zaman kazanmaya yönelik olarak gerçekleştirilmektedir.

2. 2. 4. Pamukkale Yöresi’nin Toprak Özellikleri Bölgede iki ana toprak çeşidi görülür. a)

Kahverengi Orman Toprakları: Doğal bitki örtüsü yaprağını döken

ağaçlar ve çalılardır. Ana madde pH değerleri asidik ya da alkali olmakla beraber, çoğunlukla alkali görülen kireççe zengin kiltaşı, mikaşistler ve gnayslardır. b)

Kolluviyal Topraklar: Yüzeysel akımla ya da yan derelerin kısa

mesafelersen taşıyarak eğimin azalmış olduğu yerlerde depo ettikleri materyallerin meydana getirdikleri topraklardır. Yağışın şiddetine ve eğimin derecesine göre çeşitli parçalardan oluşan katlar aluviyal topraklar gibi birbirine paralel olmayıp, düzensizdirler. Dik yamaçların eteklerinde ve vadi boğazlarında bulunanlar daha az topraklı kaba taş ve molozlardan oluşmuştur. Yüzey akışının hızı azaldığı ölçüde parçaların çapları küçülmektedir. Böylece doğal eğimin çok azaldığı yerlerde kolluviyal ve alüvyal topraklar birbirlerine geçişli olarak karışırlar. [28]

- 30 -

2. 2. 5. Pamukkale Yöresi’nin İklimi Bakı, yükselti, denize yakınlık – uzaklık (karasallık derecesi) ve orografik özellikler gibi fiziksel etmenler, sırasıyla yağış rejimi, iklim ve bitki örtüsü üzerinde oldukça etkili olmaktadır. Bu yüzden, Denizli ve Pamukkale arasında bile önemli ekolojik farklılıklar görülmektedir. Pamukkale’ye ait sıcaklık değerleri Tablo II – 9’da verilmiştir. Araştırma bölgesi Pamukkale’nin iklimi, Denizli iklimi ile uyum içerisindedir, ancak coğrafî konumu gereği Pamukkale Mikroiklimi Denizli’den önemli farklılıklar göstermektedir. Buna örnek olarak; bir dağın kuzeye bakan yüzü ile güneye bakan yüzü (bakısı) farklı mikroiklimlere dolayısıyla farklı vejetasyonlara sahiptir. Araştırma bölgemiz olan Hierapolis Platosu sırtını Kuzeydoğusundaki Çökelez Dağı’na yaslamıştır. Yani Denizli’nin aksine Güney yönü değil, Kuzey – Kuzeydoğu yönü dağlarla kaplıdır. Bu sebepten, Kuzeyden gelen soğuk havanın etkisi kırılmaktadır. Ayrıca Denizli’den farklı olarak rüzgâr genellikle Çürüksu Vadisi ve Babadağ yönünden esmektedir. [13, 28]

Tablo II - 9 Pamukkale 2003 Yılı Ortalama Sıcaklık Değerleri

IV

V

VI

VII VIII

IX

X

[128]

AY

I

II

III

°C

6,1

7,2

10,2 14,6 19,1 23,5 26,2 25,8 22,1 16,7 11,8

Renk Ölçeği (Lejand)

°C

4

10

16

21

XI

XII 7,8

Yıllık Ort.

27

15,9

2. 2. 6. Pamukkale Yöresi’nin Bitki Örtüsü Bitki örtüsüne daha çok dere kenarları, tarım alanları, arasında kalan sınır çizgileri, köy, koru, otlak ve mezarlık ile tarıma uygun olmayan tepelerde rastlanır. Alanın gerisinde Çökelez Dağı’nın doğal bitki örtüsü çok yoğun olmamakla birlikte, yeşil bir arka fon oluşturmaktadır. Bitki örtüsü bakımından araştırma bölgesini şu şekilde iki grupta incelemek mümkündür:

- 31 -

1.

Hierapolis Antik Kenti’nin bulunduğu plato ile

2.

Bu platoyu çevreleyen tepeler ve yamaçlar.

Hierapolis plato düzlüğünde gözle görülebilir doğal kitle yeşilliklerini Zakkum (Nerium oleander), İncir (Ficus sp.), Hayıt (Vitex agnus castus), Yılanbıçağı (Dracunculus vulgaris) grupları oluşturur. Otsu bitkilerden bazı türler mevsimlere bağlı olarak ve geçici yaprak – çiçek renk etkileriyle kendilerini belli etmektedirler. Maki ve geniş orman vejetasyonu daha çok platonun kuzey doğusundaki yüksek tepelerde yer almaktadır. Hierapolis platosunu çevreleyen tepelerde yoğunlukla Gelincik (Papaver rhoeas), Sığırkuyruğu (Verbascum sp.) Kekik (Thymus sp.) ve Çalı Meşesi (Quercus ilex) varlığı dikkat çekmektedir. Ayrıca gerek Hierapolis Platosu’nda, gerekse platoyu çevreleyen tepelerde Çam (Pinus sp.) ve Servi (Cupressus sempervirens) kültürleri bulunmakta; bununla birlikte Çürüksu ovasının tarım bitkileri dokusu polikültür tarıma dayalı çok geniş bir yeşil örtü oluşturmaktadır. [3, 28]

2. 2. 7. Pamukkale Yöresinde Erozyon Etkisi Ege bölgesine has bir özellik olarak, Ege ovalarında 25,1 mm üzerinde yoğun ve yüksek miktardaki günlük yağışlar, yüzeysel akışa ve dolayısıyla erozyona sebep olur. Erozyon genellikle ova çevrelerindeki yüksek kesimlerde etkilidir. Sağanak tipte yağışlar, toprağın bitki örtüsü ile örtülü olmadığı özellikle sonbahar ve kış aylarında % 10 civarında düşmekte, sellere ve erozyona sebep olmaktadır. Genellikle bitki örtüsü tahrip edilen ve gür bir bitki örtüsünden yoksun yamaçlarda yüzeysel veya çizgisel akışa geçen suların erozif etkisi fazladır. [13] Likenler, talluslarıyla ve rizin adlı köksü yapılarıyla toprak, taş ve kayalara tutunarak erozyonu önler, yağmur suyu ve havadaki nemi, çiğ damlalarını emerek toprağın su kaybetmesini önler. Likenlerin çöllerden kutuplara kadar oldukça geniş bir coğrafî yelpazede yayılım gösterdikleri ve dünya yüzeyinin neredeyse % 8’ini kapladıkları düşünülürse, erozyona karşı likenlerin önemi daha iyi kavranacaktır. Araştırma bölgesinin ana kayaç çeşidi “Traverten”dir. Termal suyun etkisiyle çökelen ve sertleşen traverten zaman içinde yağmur, rüzgâr ve sıcaklık farklılıkları gibi mevsimsel – iklimsel faktörler etkisiyle erozif etkiye maruz kalmaktadır. Pasif traverten adını verdiğimiz, hâlen üzerinden termal suyun akmadığı ve yılların

- 32 -

etkisiyle beyazlığını kaybederek kararan kayalar ve sırtlarda erozyonun etkisini minimuma indirgeyecek yegâne bitki örtüsü kara yosunları ve likenlerdir. Bu açıdan, ‘bölgenin liken florası pasif traverten kayaları üzerindeki erozyon etkisini kırmaktadır’ diyebiliriz. [13, 28]

2. 2. 8. Araştırma Bölgesi Konumu ve Lokaliteler 2. 2. 8. 1. Konum ve Bakı Bakı, yükselti, denize yakınlık – uzaklık (karasallık derecesi) ve orografik özellikler gibi fiziksel etmenler; sırasıyla yağış rejimi, iklim ve bitki örtüsü üzerinde oldukça etkili olmaktadır. Bu yüzden, Denizli ve Pamukkale arasında bile mikroiklimsel farklılıklar görülebilmektedir. Örnek olarak, coğrafî yerleşim farkı verilebilir. Denizli il merkezi (428 m) Karcı Dağı ve Baba Dağ (2308 m) silsilesinin kuzey eteklerinde kurulu; Pamukkale (260 m) ve Antik Hierapolis (380 m) kentleri ise Çökelez Dağı’nın (1840 m) güney yamacında kuruludur. Bu noktada iki etken mikroiklimsel farlılıkları ve dolayısıyla vejetasyon farklılığını beraberinde getirmektedir: 1.

[34]

Dağların bakısı sebebiyle bir dağın güney yamacı, kuzey yamacından

daha fazla güneş alır ve daha sıcaktır. (Şekil II – 13) 2.

Bölgeye güney – güneybatıdan Ege – Akdeniz üzerinden gelen sıcak

hava kütlesi, Denizli’ye geldiğinde dağların yükseltisi sebebiyle kesintiye uğramaktadır. Bunun aksine kuzeyden gelen soğuk hava kütleleri Denizli il merkezine kadar sokulabilmektedir.

2. 2. 8. 2. Araştırma Bölgesinde Lokaliteler (Şekil II – 11) L1. Kuzey girişindeki Hamam-Bazilika ve Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10.VIII.2002; GPS: E 29º 7’ 17’’ - N 37º 55’ 54’’. L2. Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10.VIII.2002; GPS: E 29º 7’ 51’’ - N 37º 55’ 19’’. L3. Şehir Hamamlarından İtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 380 m, 07.XII.2002; GPS: E 29º 7’ 45’’ - N 37º 55’ 23’’.

- 33 -

L4. Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; GPS: E 29º 7’ 46’’ - N 37º 55’ 38’’. L5. Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; GPS: E 29º 7’ 55’’ - N 37º 55’ 43’’. L6. St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; GPS: E 29º 7’ 54’’ - N 37º 55’ 54’’. L7. Kadı Deresi, dere yatağı boyunca, 275 m, 27.XI.2003; GPS: E 29º 7’ 31’’ N 37º 55’ 04’’. L8. Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; GPS: E 29º 7’ 4,6’’ - N 37º 55’ 13,2’’. L9. St. Philippe Martyrium’u Kuzeyi ormanlık alan, 440 m, 24.IV.2004; GPS: E 29º 7’ 24,8’’ - N 37º 56’ 05,9’’. L10. Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004; GPS: E 29º 7’ 38’’ - N 37º 56’ 06’’. L11. Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü, 320 m, 20.V.2004; GPS: E 29º 7’ 11’’ - N 37º 55’ 34,4’’. L12. Doğu Nekropolü, Kuzey hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20.V.2004; GPS: E 29º 7’ 29’’ - N 37º 56’ 05’’. L13. Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005; GPS: E 29º 8’ 13,2’’ - N 37º 55’ 05,7’’. L14. Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; GPS: E 29º 6’ 28,7’’ - N 37º 57’ 09,7’’.

- 34 -

Şekil II - 11 Araştırma Bölgesinin Plânı - 35 -

Şekil II – 12 NASA World Wind 1.3.1 Landsat Image 3D [147]

- 36 -

Araştırma bölgesine ait tüm veriler bir araya getirilerek lokaliteleri de gösteren ölçekli bir plân çizilmiştir. (Şekil II - 12) Amerikan Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi NASA’dan sağlanan World Wind v1.3.1 programı ile Pamukkale ve çevresinin uydu görüntüleri ile üç boyutlu simulasyonu (Landsat Image 3D) elde edilmiştir (Şekil II – 11). Bunların dışında, Millî Savunma Bakanlığı Harita Genel Komutanlığı6 ile irtibata geçilmiş ve Pamukkale’yi gösteren 1/40.000 ölçekli monoskopik hava fotoğrafı temin edilmiş, bu hava fotoğrafına lokalite konumları da eklenmiştir. (Şekil II - 14) Ondört numaralı lokalite hava fotoğrafının kapsadığı alan haricinde olduğundan söz konusu şekilde bu lokalitenin konumu görülememektedir.

Şekil II - 13 Denizli – Pamukkale Yöresinde Dağların Bakı Pozisyonu

6

© HGK 1993 tarih ve 1700225 numaralı 1/40.000 ölçekli monoskopik hava fotoğrafı Harita Genel Komutanlığı’nın bilgisi dâhilinde kullanılmıştır. - 37 -

Şekil II – 14 Pamukkale ve Çevresi Monoskopik Hava Fotoğrafı (© HGK 2004) [123] - 38 -

BÖLÜM III.

MATERYAL VE YÖNTEM

3. 1. MATERYAL TOPLAMA YÖNTEMİ Liken örnekleri, 10 Ağustos 2002 ile 26 Ocak 2005 tarihleri arasındaki çeşitli zamanlarda, Pamukkale – Antik Hierapolis Kenti ve çevresindeki 14 farklı lokaliteden toplanmıştır. Materyaller toplanırken türlerin tayininde ve parçalanmadan saklanmasında gerekli olacağı için substratları ile birlikte alınmıştır. Arazide toplanan örnekler kese kâğıtları içinde ve gerekirse kâğıt havluya da sarılarak muhafaza edilmiş, üzerlerine toplandığı yer, tarih ve yüksekliği ile substrat tipi not edilmiştir. Toplama sırasında x10 büyütmeli el lensinden ve kazı aletlerinden yararlanılmıştır. Örneklerin toplandığı lokalitelere ait koordinatlar ve lokalitelerin deniz seviyesinden yüksekliği “Garmin” marka ‘etrex summit’ model GPS cihazıyla kaydedilmiştir. Toplanan örnekler havalandırılarak iyice kurutulduktan ve incelendikten sonra herbaryum defterine birer numara ile kaydedilmiştir. Tayin edildikten sonra türler, kartondan yapılmış olan 16 x 13 cm boyutlarındaki herbaryum zarfları içinde üzerine tür adı, toplandığı istasyon ve substratı kaydedilerek korumaya alınmıştır. Daha sonra bu bilgiler bilgisayarda bir dosyaya aktarılmıştır. Bazı örneklerin fotoğrafları “HP” marka ‘Photosmart 935’ model dijital fotoğraf makinesi ile çekilmiştir.

3. 2. İNCELEME ve TAYİN YÖNTEMİ Liken örnekleri morfolojik özellikleri ile ‘Olympus’ marka ‘SZ40’ model x40 büyütmeli binoküler stereomikroskopta incelenmiştir. Anatomik özellikleri ise Malcolm ve Galloway (1997) [14] ve Purvis ve ark. (1992) [18]’de belirtilen yöntemle,

- 39 -

üreme yapılarından kesitler alınarak Olympus marka ışık mikroskobunun x10 ve x40 lık objektifleri altında incelenmiştir. Kesitlerde bulunan jelâtinimsi yapıyı temizlemek ve daha net görüntü elde etmek için su yerine % 10 KOH kullanılmıştır. Tayinler için gerekli olan himenyum, hipotesyum ve epitesyum tabakalarının kalınlıkları, askus ve askosporların boyut ve şekilleri (gerektiğinde sporların dağılması için preparat üzerine basınç uygulanarak) milimetrik oküler ile ölçülmüştür. Mikroskopta daha iyi ve üç boyutlu görüntü almak için, hazırlanan bazı [14]’de

preparatlarda Malcolm ve Galloway (1997)

belirtilen yöntem de

uygulanmıştır. Likenlerin tayini için standart bir teknik kabul edilen kimyasal reaktiflerle verdikleri renk reaksiyonları testleri de yapılmıştır. Bu reaktifler sembolleri ile şöyledir: P

:

% 95 etil alkoldeki doygun parafenilendiamin,

I

:

% 70 etil alkolde çözünmüş iyot kristalleri,

K

:

% 10 KOH Potasyum hidroksit çözeltisi,

C

:

Ticari çamaşır suyu–Sodyum hipoklorid çözeltisi,

KC / CK

:

K ve C nin ardarda uygulanması,

N

:

% 50 Nitrik asit.

Hiçbir reaksiyon yoksa R(–) ile gösterilmiştir. Ayrıca kaya türünü tespit etmek amacıyla, kalkerli substratlarda köpürme şeklinde reaksiyon veren % 10 HCl çözeltisi kullanılmıştır. Liken türlerinin tayinleri çeşitli flora kitapları ve tayin anahtarlarından yararlanılarak yapılmıştır (Clauzade ve Roux 1985

[4],

Jahns 1987

[9],

John 1990

[10],

Purvis ve ark. 1992 [18], Dobson 1992 [7], Moberg ve Holmasen 1992 [15], Scheidegger 1993

[88],

Giralt ve Mayrhofer 1994

Kirschbaum ve Wirth 1997

[11],

[52],

1995

[53],

Wirth 1995

Malcolm ve Galloway 1997

2002 [89], Orange 2004 [73] ).

- 40 -

[22, 23], [14],

Nash 1996

[16],

Schultz ve Büdel

BÖLÜM IV.

BULGULAR

4. 1. LİKEN SINIFLANDIRMA SİSTEMİ Bu çalışmadaki türlerin sınıflandırılmasında Purvis ve ark. (1992) tarafından belirtilen Hawksworth (1991) sistemi kullanılmıştır. Bu sisteme göre tayin edilen 81 türün (82 takson) tamamı askuslu mantarlara sahip olup 4 takım, 5 alt takım ve 19 familyaya ait 33 cins altında toplanmıştır. Nomenklatür olarak yeni yayınlardaki (Blanco ve ark. 2004, & Santesson ve ark. 2004) yaklaşımlar izlenmiştir. [20, 44]

4. 2. TESPİT EDİLEN CİNSLERİN SİSTEMATİĞİ ASCOMYCOTINA ARTHONIALES Henssen ex D. Hawksw. & O. Eriksson (1986) Opegraphaceae Stizenb. (1862) Opegrapha GRAPHIDALES C. Bessey (1907) Thelotremataceae (Nyl.) Stizenb. (1862) Diploschistes LECANORALES Nannf. (1932) Acarosporineae Acarosporaceae Zahlbr. (1906) Acarospora Sarcogyne Hymeneliaceae Körber (1854) Aspicilia, Lobothallia Cladoniineae

- 41 -

Cladoniaceae Zenker (1827) Cladonia Psoraceae Zahlbr. (1890) Psora Squamarinaceae Nash (1996) Squamarina Lecanorineae Biatoraceae Nash (1996) Lecania, Toninia Candelariaceae Hakulinen (1954) Candelariella Lecanoraceae Körber (1854) Lecanora, Lecidella, Protoparmeliopsis Lecideaceae Chev. (1826) Lecidea Parmeliaceae Zenker (1827) Xanthoparmelia Physciaceae Zahlbr. (1898) Buellia, Diplotomma, Phaeophyscia, Physcia, Physconia, Rinodina Peltigerineae Collemataceae Zenker (1827) Collema Placynthiaceae Dahl (1950) Placynthium Teloschistineae Teloschistaceae Zahlbr. (1898) Caloplaca, Fulgensia, Xanthoria LICHINALES Henssen & Büdel (1986) Lichinaceae Nyl. (1854) Lichinella Peltulaceae Büdel (1986) Peltula VERRUCARIALES Mattick ex D. Hawksw. & O. Eriksson (1986) Verrucariaceae Zenker (1827) - 42 -

Catapyrenium, Placocarpus, Verrucaria

4. 3. TESPİT EDİLEN TAKSONLARIN LİSTESİ Tespit edilen 82 takson (81 tür, 2 alttür, 3 varyete) alfabetik sırayla aşağıda verilmiştir. (*) işaretli olan taksonlar Türkiye için yeni kayıttır.7 1.

Acarospora cervina A.Massal.

2.

Acarospora macrospora (Hepp.) A.Massal. ex Bagl.

3.

Aspicilia calcarea (L.) Mudd.

4.

Aspicilia contorta (Hoffm.) Kremp. ssp. contorta Aspicilia contorta ssp. hoffmanniana S.Ekman&Fröberg

5.

*Aspicilia recedens (Taylor) Arnold

6.

Buellia badia (Fr.) A.Massal.

7.

Caloplaca alociza (A.Massal.) Mig.

8.

Caloplaca aractina (Fr.) Häyrén

9.

Caloplaca cerina (Ehrh. ex Hedw.) Th.Fr. var. cerina

10.

Caloplaca cerinelloides (Erichsen) Poelt

11.

Caloplaca chalybaea (Fr.) Müll.Arg.

12.

Caloplaca citrina (Hoffm.) Th.Fr.

13.

Caloplaca coronata (Kremp. ex Körb.) J.Steiner

14.

Caloplaca decipiens (Arnold) Blomb. & Forssell

15.

Caloplaca dolomiticola (Hue) Zahlbr.

16.

Caloplaca erythrocarpa (Pers.) Zwackh

17.

Caloplaca flavescens (Huds.) J.R.Laundon

18.

Caloplaca holocarpa (Hoffm. ex Ach.) A.E.Wade

19.

Caloplaca inconnexa (Nyl.) Zahlbr.

20.

Caloplaca lactea (A.Massal.) Zahlbr.

21.

Caloplaca luteoalba (Turner) Th.Fr.

22.

Caloplaca saxicola (Hoffm.) Nordin

23.

Caloplaca teicholyta (Ach.) J.Steiner

24.

Caloplaca variabilis (Pers.) Müll.Arg.

25.

Candelariella aurella (Hoffm.) Zahlbr.

7

Takson listesi eldeki mevcut yayınlardan taranmış, ayrıca http://biow.tubitak.gov.tr/present/ sayfasından kontrol edilmiştir. - 43 -

26.

Candelariella medians (Nyl.) A.L.Sm.

27.

Candelariella vitellina (Hoffm.) Müll.Arg.

28.

Candelariella xanthostigma (Ach.) Lettau

29.

Catapyrenium squamulosum (Ach.) Breuss

30.

Cladonia foliacea (Huds.) Willd.

31.

Cladonia pocillum (Ach.) Grognot

32.

Collema cristatum (L.) Weber ex F.H.Wigg. var. cristatum

33.

Collema tenax (Sw.) Ach. em. Degel.

34.

Diploschistes muscorum (Scop.) R.Sant.

35.

Diploschistes ocellatus (Vill.) Norman

36.

Diplotomma epipolium Arnold.

37.

Fulgensia fulgens (Sw.) Elenkin

38.

*Lecania sylvestris (Arnold) Arnold

39.

Lecania turicensis (Hepp) Müll.Arg.

40.

Lecanora albescens (Hoffm.) Branth&Rostrup

41.

Lecanora campestris (Schaer.) Hue

42.

Lecanora dispersa (Pers.) Sommerf.

43.

*Lecanora sambuci (Pers.) Nyl.

44.

Lecanora varia (Hoffm.) Ach.

45.

Lecidea lurida Ach.

46.

Lecidella elaeochroma (Ach.) M.Choisy

47.

Lichinella stipatula Nyl.

48.

Lobothallia radiosa (Hoffm.) Hafellner

49.

*Opegrapha herbarum Mont.

50.

Peltula euploca (Ach.) Poelt

51.

*Peltula patellata (Bagl.) Swinsc. et Krog.

52.

Phaeophyscia orbicularis (Neck.) Moberg

53.

Physcia adscendens (Fr.) H.Olivier

54.

Physcia stellaris (L.) Nyl.

55.

Physcia tribacia (Ach.) Nyl.

56.

Physconia distorta (With.) J.R.Laundon

57.

Physconia grisea (Lam.) Poelt

58.

Placocarpus schaereri (Fr.) Breuss

59.

Placynthium nigrum (Huds.) Gray - 44 -

60.

Protoparmeliopsis muralis (Schreb.) M.Choisy

61.

Psora decipiens (Hedw.) Hoffm.

62.

Rinodina bischoffii (Hepp) A.Massal.

63.

Rinodina calcarea (Arnold) Arnold

64.

Rinodina exigua (Ach.) Gray

65.

Rinodina gennarii Bagl.

66.

Sarcogyne privigna var. calcicola H.Magn.

67.

Sarcogyne regularis Körb.

68.

Squamarina cartilaginea (With.) P.James

69.

Toninia candida (Weber) Th. Fr.

70.

Toninia cinereovirens (Schaer.) A.Massal.

71.

Toninia diffracta (A.Massal.) Zahlbr.

72.

Toninia physaroides (Opiz) Zahlbr.

73.

Toninia sedifolia (Scop.) Timdal

74.

Verrucaria fuscella (Turner) Winch

75.

Verrucaria lecideoides (A.Massal.) Trevisan

76.

Verrucaria muralis Ach.

77.

Verrucaria nigrescens Pers.

78.

Verrucaria viridula (Schrad.) Ach.

79.

Xanthoparmelia pulla (Ach.) O.Blanco, A.Crespo, Elix, D.Hawksw. & Lumbsch

80.

Xanthoria parietina (L.) Th.Fr.

81.

Xanthoria polycarpa (Hoffm.) Rieber

4. 4. CİNS TAYİN ANAHTARI 1. Tallus pulsu, dalsı, yapraksı, dimorfik veya plakodioid

2 18

1. Tallus kabuksu 2. Tallus plakodioid

3

2. Tallus pulsu, dalsı, yapraksı, dimorfik

8

3. Askosporlar polarilokular

4

3. Askosporlar basit

5

- 45 -

4. Tallus lobları ≥ 3 mm, askosporlar orbikulardan limon şekline kadar şişkin Caloplaca flavescens 4. Tallus lobları ≤ 1 mm, askosporlar düzgün elipsoid

Caloplaca saxicola

5. Tallus sitrin sarısı – sarı yeşil, apotesyum nadir

Candelariella medians

5. Tallus gri, kahverengi, yeşil, turuncu – sarı apotesyum sık

6

6. Tallus turuncu – sarı, ± beyaz, apotesyumlar koyu turuncu, kırmızı Fulgensia fulgens 6. Tallus gri, kahverengi, yeşil sarı, apotesyumlar sarı – kahverengi, siyah

7

7. Tallus gri – kahverengi, ± pruinos, apotesyumlar kahverengi – siyah, tallusa gömülü

Lobothallia radiosa

7. Tallus yeşilimsi sarıdan sarı – kahverengiye kadar, apotesyumlar sesil, sarı– Protoparmeliopsis muralis

kahverengi, 8. Tallus pulsu

9

8. Tallus dalsı, yapraksı, dimorfik

13

9. Üreme yapısı peritesyum

10

9. Üreme yapısı apotesyum

11

10. Pullar kahverengi, düzensiz, orbikular, toprak üzerinde Catapyrenium squamulosum 10. Pullar beyaz – gri, düzenli, büyük areolat kalkerli kaya üzerinde Placocarpus schaereri 11. Askosporlar 1–septumlu

Toninia

11. Askosporlar basit

12

12. Pullar pembe, kahverengi, dağınık

32

12. Pullar sarı – yeşil, düzensiz rozet

Squamarina cartilaginea

- 46 -

13. Tallus dimorfik

Cladonia

13. Tallus dalsı, yapraksı

14

14. Tallus homeomerik yapıda, alg bileşeni mavi – yeşil

31

14. Tallus heteromerik yapıda, alg bileşeni yeşil

15

15. Loblar > 0,5 cm, tallus sarı – turuncu, K(+) menekşe

Xanthoria 16

15. Loblar < 0,5 cm, tallus gri, kahverengi, K(+) sarı veya K(–) 16. Tallus gri, korteks K(+) sarı

Physcia

16. Tallus kahverengi – gri, korteks K(–)

17

17. Loblar < 3 mm, medulla R (-)

35

17. Loblar ≥ 3 mm, medulla C (+) pembe – kırmızı, KC (+) pembe – kırmızı Xanthoparmelia 18. Üreme yapısı peritesyum

Verrucaria

18. Üreme yapısı apotesyum

19

19. Apotesyumlar lirellat, sporlar 3 – septat

Opegrapha herbarum

19. Apotesyumlar dairesel, sporlar basit, septumlu ya da polarilokular

20

20. Askosporlar kahverengi

21

20. Askosporlar renksiz

23

21. Askosporlar muriform

Diploschistes

21. Askosporlar 1 – septumlu

22

22. Talus – kenar yok; askosporlar ince çeperli ve septumlu

30

22. Tallus – kenar var; askosporlar ± polariokülar veya kalın çeperli 23. Askosporlar polarilokular

Rinodina Caloplaca

23. Askosporlar basit, septumlu

24

- 47 -

24. Askosporlar 1 – 3septumlu, alg bileşeni mavi – yeşil

Placynthium nigrum

24. Askosporlar basit ya da 1– septumlu, alg bileşeni yeşil

25

25. Askosporlar 1 – septumlu

Lecania

25. Askosporlar basit

26

26. Askus >50 sporlu

Acarospora 27

26. Askus 8 sporlu 27. Apotesyumlar tallusa gömülü, disk konkav veya düz

Aspicilia

27. Apotesyumlar tallus üzerinde veya sesil, disk düz veya konveks

28

28. Apotesyumlar sarı, sarı - yeşil, kırmızı - siyah

33

28. Apotesyumlar sarı, sarı - yeşil, kırmızı - siyah değil

29

29. Apotesyum tallus kenar ile çevrili

Lecanora

29. Apotesyum tallus kenar ile çevrili değil

Lecidella

30. Tallus kahverengi, askosporlar elipsoid

Buellia

30. Tallus beyaz veya gri rimoz, askosporlar (-1) 3 - septumlu Diplotomma epipolium 31. Tallus dalsı, silisikol

Lichinella 34

31. Tallus yapraksı, kalsikol, terrikol ya da epifitik 32. Pullar parlak pembe – kırmızı – kahverengi, kenarlar açık renkli

Psora decipiens 32. Pullar yeşilimsi koyu kahverengi, kenarlar üst yüzeyle aynı renkte Lecidea lurida 33. Tallus beyaz gri, apotesyumlar belirgin bir kırmızı – siyah renkte 33. Tallus sarı, sarı - yeşil, apotesyumlar sarı, sarı - yeşil renkte

- 48 -

Sarcogyne Candelariella

34. Tallus kahverengi – siyah, izidler mevcut, soral bulunmaz 34. Tallus soluk zeytin yeşili gri, soraller mevcut, izid bulunmaz

Collema Peltula

35. Üst yüzey yoğun pruinos, genellikle apotesyumlu

Physconia

35. Üst yüzey pruinos değil, soralli, apotesyum nadir

Phaeophyscia orbicularis

4. 5. DESKRİPSİYONLAR VE YAYILIŞ ALANLARI Çalışmamız sonunda araştırma bölgesinden 81 tür ve 2 alttür olmak üzere 31 cinse ait 82 takson tespit edilmiştir. Bunlardan alg bileşeni sadece mavi–yeşil (Cyanobacteria) olan cinsler Collema, Lichinella, Peltula ve Placynthium olup diğer bütün cinslerin alg bileşenleri yeşil (Chlorophyta) ve çoğunlukla kokoid alglerdir. Tespit edilen türlerin tamamında mantar bileşeni askuslu mantarlar (Ascomycetes) grubuna aittir. Taksonlar sinonimleri, deskripsiyonları, tür tayin anahtarları, araştırma bölgesindeki yayılışları, varsa Türkiye’de daha önce kaydedildiği yerler, habitat ve yeryüzündeki yayılış alanları ile birlikte alfabetik sırayla verilmiştir. Araştırma bölgesindeki likenlerin üzerinde geliştiği substrat çeşitleri için kullandığımız semboller ve açıklamaları şu şekildedir: (Epi)

:

Epifitik, ağaç kısımları üzerinde.

(KK)

:

CaCO3 içeren kalkerli kaya – kireçtaşı üzerinde,

(KT)

:

CaCO3 içeren kalkerli toprak üzerinde,

(Kyb)

:

Karayosunları ile birlikte,

(Lik)

:

Likenikol, bir başka liken üzerinde,

(Mus) :

Musikol, doğrudan karayosunu üzerinde,

(SK)

:

Silisli kaya üzerinde,

(Ter)

:

Terrikol, toprak üzerinde,

- 49 -

4. 5. 1. ACAROSPORA A. Massal. Tallus kabuksu, genellikle belirgin areollü veya yarı – pulsu, bazen pulsu. Areoller ayrı ayrı veya bir arada, nadiren üst üste, köşeliden yuvarlağa kadar şekilde, ender olarak loblu. Alg bileşeni yeşil kokoid. Üst yüzey düz veya kırışık, çoğunlukla açık kahverengi, kırmızı – siyah – kahverengi, bazen yeşilimsi veya pas rengi. Apotesyumlar tek tek veya çok sayıda olmak üzere areollerde gömülü. Tallus – kenar düzgün ve belirgin değil. Disk kırmızı – kahverengiden kahverengi – siyaha kadar, düz veya pürüzlü. Askus >100 sporlu. Askosporlar küreselden elipsoide kadar, basit ve renksiz. Genellikle silisli, bazı türleri kalkerli kayaları ve besince zengin habitatları tercih eder. Ender olarak odun ve sert toprak üzerinde de gelişir. 1. Tallus geniş, düzensiz, bitişik pulsu, askosporlar 6–13 x 3–6 µm A. macrospora 1. Tallus pulsu, dağınık ve beyaz pruinos, askosporlar 4–8 x 1,5–3 µm A. cervina

4. 5. 1. 1. Acarospora cervina A. Massal. Tallus polimorfik özellikte olup ayrı ayrı yuvarlak veya köşeli areollüden lobluya kadar, ya da üst üste, düz veya konveks, kalın ve geniş areollü yapıda. Soluk kahverengi – gri renkli ve mat; areol kenarları tebeşir beyazı ve kısmen yüzeyde tebeşirimsi mavi – gri pruinos. Alg tabakası devamlı değil ve düzensiz. Apotesyum 0,7–1,5(–4) mm, az veya çok sayıda, bazen yok, küçük ve yuvarlak veya sonradan loblu kenarlı ve tallustan daha koyu renkli. Üzeri mavi – gri pruinos ve değil. Himenyum 60–80(–100) µm kalınlığında. Parafizler tabanda 3 µm ye kadar kalın. Askosporlar çok sayıda (>100), küçük, 4–8 x 1,5–3 µm boyutlarında, renksiz, basit ve elipsoid. Tallus R (–). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Sert kireçtaşları ve diğer kalkerli kayalarda, özellikle yüksek alanlarda gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Kuzey Avrupa’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Dobson 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Konya (A. cervina var. leucospora) (Szatala 1927 a); Van, Başkale (Szatala 1941); Van, Erzurum, Trabzon Eğirdir (Szatala 1960); Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Oltu / Erzurum (Aslan ve Öztürk A.

- 50 -

1994); Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Akdamar Adası, Van Gölü (Aslan ve Öztürk Ş.1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Pamukkale (John, Seaward ve Beatty 2000); Develi / Kayseri (Güvenç 2001); Seydişehir / Konya, Bolkar Dağı / Niğde, Ulukışla / Niğde (Güvenç 2002); Kastamonu (Yıldız ve John 2002); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Kırşehir (John 2002), Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004), Trabzon (John, Breuss 2004) Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, Kuzeye bakan yamaç, 400 m, 10,VIII.2002; (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L6) St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; St. Philippe Martyrium’u Kuzeyindeki ormanlık alan, 440 m, 24.IV.2004, (KK).

4. 5. 1. 2. Acarospora macrospora (Hepp.) A. Massal. ex Bagl. Tallus birbirine karışmış, areollerden oluşan parçalar hâlinde. Areoller, 0,5–5 mm genişlikte, düz, düzensiz köşeli şekilde, kırmızı–kahverengi, açık kahverengi veya beyazımsı kahverengi kenarlarada çoğunlukla steril. Alg tabakası devamlı. Apotesyumlar 0,5–1 mm çapında, her areolde 1–3(–8); gömülü, bazen çıkıntılı, disk, kırmızı kahverengi veya koyu kahverengi, çoğunlukla tallustan koyu renkli. Tallus – kenar yok ya da belirsiz. Himenyum 100–160 µm genişlikte. Askuslar 30–100 sporlu. Askosporlar 6–13 x 3–6 µm boyutlarında, elipsoid. Talus R (–). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Güneş alan kalkerli kayalarda, nadiren harçlı duvarlarda gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa’da yayılış gösterir. (Purvis ve ark. 1992, Dobson 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Eskişehir (Özdemir 1991); Gemlik – Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Oltu / Erzurum (Aslan 2000). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, Kuzeye bakan yamaç, Caloplaca citrina ile beraber, 400 m, 10,VIII.2002, (KK).

- 51 -

4. 5. 2. ASPICILIA A. Massal. Tallus kabuksu, çatlaklı veya belirgin areollü; areoller sürekli veya dağınık (bazı türleri plakodioid, kenarlarda ışınsal loblu), tebeşir beyazı, grimsi, yeşilimsi veya

kahverengimsi.

Bazı

türlerinde

izid

ve

sored

bulunur.

Korteks

pseudoparenkimatik. Alg bileşeni yeşil kokoid. Medulla I (–). Askomata aspisilioid; çoğunlukla gömülü apotesyumlar şeklinde. Tallus – kenar iyi gelişmemiş olup sonradan kaybolur. Asıl kenar genellikle renksiz ve az gelişmiştir. Epitesyum kahverengiden yeşile kadar pigmentli, N (–) veya (+) yeşil, K (–) veya (+) kahverengi. Himenyum genellikle 100 µm den daha kalın, renksiz, I (+) yeşilimsi veya mavi; hipotesyum renksiz veya çok açık kahverengi. Askus 4–8 sporlu; askosporlar renksiz, basit, elipsoidden küresele kadar şekilde, ince çeperli, bazen ince bir perispor ile çevrili, I (–). Tallus ve apotesyum bütün türlerinde C (–). Kalkerli ve asitli kayalarda gelişen çoğunluğu ılıman ve arktik, yaklaşık 150 türü vardır. 1. Tallus yanlarda ışınsal loblu 1. Tallus yanlarda ışınsal loblu değil 2. Tallus gri – yeşil, tebeşir beyazı veya kahverengi - gri 2. Tallus koyu gri

Lobothallia radiosa 2 3 A. recedens

3. Tallus dağınık, yassılaşmış birbirinden ayrı yuvarlak areollü, üzeri beyaz A. contorta pruinos; apotesyum krater şeklinde 3. Tallus çatlaklı, bitişik areollü, tebeşir beyazı veya grimsi beyaz; apotesyum ± düz A. calcarea

4. 5. 2. 1. Aspicilia calcarea (L.) Mudd Sin. Lecanora calcarea (L.) Sommerf., Pachyspora calcarea (L.) A. Massal. Tallus 30 cm çapına kadar veya daha büyük dairesel bölgeler oluşturur. Çatlaklı areollü ve oldukça kalın areoller özellikle tallusun kenar kısımlarında dışa doğru ışınsal dizilişli, tebeşir beyazı veya gri – beyaz renkte. Genellikle koyu gri protallus ile sınırlı. Apotesyum 0,2–1 mm çapında, ± gömülü, dairesel veya köşeli, hafif yükselen tallus – kenarlı. Disk siyah, genellikle pruinos değil. Askus 4 sporlu. Askosporlar 18–30 x 14–27 µm, ince perisporla çevrili, geniş elipsoidden küresele yakın şekle kadar. Korteks ve medulla P (–), K (–). Ekolojik Özellikleri:

- 52 -

Habitat: Kalkerli kayalarda, özellikle kireçtaşında, anıt taşlarında gelişen çok yaygın bir türdür. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa ve Kuzey Amerika’da geniş yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Dobson 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: İstanbul (Lecanora c.) (Fritsch 1899); Erciyes Dağı (Lecanora c.) (Steiner 1905); Ordu, Trabzon (Lecanora c.) (Steiner 1909a); Bilecik (Szatala 1927 a); Doğu Anadolu (Szatala 1941); Çermik, Eğirdir (Szatala 1960); Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Gemlik – Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Adana, Antalya, Gaziantep, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Gaziantep, Adana, Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998); Denizli (Schindler 1998); Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Akdamar Adası, Van Gölü (Aslan ve Öztürk Ş.1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Bozcaada (Öztürk 1999); Narman, Oltu, Tortum / Erzurum (Aslan 2000); Pamukkale (John, Seaward ve Beatty 2000); Develi / Kayseri (Güvenç 2001); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Seydişehir, Bozkır / Konya (Güvenç 2002); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); Murgul / Artvin (Aslan Yazıcı ve Karagöz 2002); Kastamonu (Yıldız ve John 2002); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004); Aydın, Muğla (John 2003); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004); Bursa (Güvenç, Öztürk 2004); İstanbul, Antalya (Çobanoğlu 2005). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L1) Kuzey girişindeki Hamam–Bazilika ve Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10,VIII.2002; (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L3) Şehir Hamamlarından İtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002; (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L6) St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004; (L11) Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004; Doğu Nekropolü Kuzey hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20,V.2004, (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005, (KK). - 53 -

4. 5. 2. 2. Aspicilia contorta (Hoffm.) Krempelh. Sin. Lecanora contorta (Hoffm.) Steiner, Pachyspora contorta (Hoffm.) A. Massal. 1. Tallus gri – yeşil veya tebeşir beyazı 1. Tallus kahverengi – gri

A. contorta ssp. contorta A. contorta ssp. hoffmanniana

Aspicilia contorta ssp. contorta Tallus birbirinden ayrı, dağınık dizilmiş, çoğunlukla konveks ve dairesel areollü; areoller 0,2–1,2(–1,8) mm boyutlarında, gri – yeşil veya tebeşir beyazı renklerde. Protallus ile sınırlı değil. Apotesyum 0,2–0,6(–0,8) mm çapında, her areolde 1(–3) adet. Askus 4 sporlu; askosporlar 18–30 x 14–27 μm boyutlarda, geniş elipsoid veya küresele yakın şekilde. Korteks ve medulla P (–), K (–).

Aspicilia contorta ssp. hoffmanniana S.Ekman&Fröberg Tallus gri, kahverengi – gri, kalın areollü; areoller birarada, düz ve köşeli, her areolde en çok 1 apotesyum bulunur. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kalkerli kaya, kireçtaşı, kireçli harç, beton ve karışık kireçtaşları üzerinde gelişen oldukça sık görülen bir türdür. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa ve Kuzey Amerika’da geniş yayılışı vardır (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Doğu Anadolu (Szatala 1941); Eğridir, Gemlik, Siverek (Szatala 1960); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Gemlik – Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Görükle / Bursa (Güvenç ve Aslan 1994); Erzurum, Artvin (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Antalya, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); İstanbul Adaları (Çobanoğlu ve Akdemir 1997); Antalya, Muğla, Hatay (John ve Nimis 1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998); Çanakkale, İstanbul, Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Akdamar Adası, Van Gölü (Aslan ve Öztürk Ş.1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Hopa, Şavşat / Artvin (Aslan 2000); Pamukkale (John, Seaward ve Beatty 2000); Kayseri (Güvenç 2001); Bozkır / Konya (Güvenç - 54 -

2002); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Aydın, Muğla (John 2003); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: A. contorta ssp. contorta: (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004; (L12) Doğu Nekropolü, Kuzey hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20,V.2004, (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005, (KK). A. contorta ssp. hoffmanniana: Kuzey girişindeki Hamam – Bazilika ve Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10,VIII.2002; (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003, (KK).

4. 5. 2. 3. Aspicilia recedens (Taylor) Arnold Sin. Aspicilia bohemica Tallus kalın, kabarıktan çatlaklı areollüye kadar, koyu gri. Apotesyumlar 0,3 – 1,0 mm çapında, yuvarlak, çok sayıda, kalabalık; tallus – kenar ince, kalıcı. Gerçek kenar pseudoparenkimatik hücreler 5–8 x 3–5 µm, Apotesyum diski kahverengi – siyah, mat, düz, pruinos değil. Hipotesyum, altında bir alg tabakasıyla. Askosporlar (9-)12–14 x 7–9 µm. Konidyumlar 3–5 x 1 µm. Korteks ve medulla Pd (-) K (-). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Deniz kenarındaki kayalarda gelişir. Ender bir türdür. Yeryüzünde

Yayılışı:

Geçtiğimiz

yüzyılda

Avrupa’da

ve

Britanya

Yarımadası’nda kaydedildi. (Purvis ve ark. 1992). Türkiye’deki Yayılışı: Türkiye için yeni kayıttır. Pamukkale / Denizli. Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005; (SK).

- 55 -

4. 5. 3. BUELLIA De Not. 4. 5. 3. 1. Buellia badia (Fr.) A. Massal. Tallus çoğunlukla başka likenler üzerinde parazit, kahverengi, kabuksu, yuvarlak areollü. Apotesyumlar sesil, çoğunlukla sık; düz veya konveks, gençken yuvarlak, siyah 0,8 mm çapına kadar. Askosporlar 10–16 x 6–8 (–9) µm, elipsoid. Tallus (R–). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Ilıman dağlık ve yüksek dağlık alanlarda kalkerli veya kalkerli – silisli kayalarda çoğunlukla başka likenler üzerinde, kara yosunları üzerinde, veya doğrudan kaya üzerinde gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Kuzey Amerika ve Avrupa’da yaygındır. (Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Gemlik, Uludağ, Bursa (Öztürk Ş. 1990) Çanakkale (John ve Nimis 1996); Çanakkale (Nimis ve John 1998); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); İzmir (John 1999); Trabzon, Rize (John, Breuss 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, Lecanora muralis tallusu üzerinde parazit olarak, 400 m, 10,VIII.2002, (KK / Lik).

4. 5. 4. CALOPLACA Th.Fr. Tallus kabuksu, bazen kenarlarda loblu veya substrata gömülü, sarı, turuncu veya gri renkte. Alg bileşeni Trebouxioid. İzid ve sored bazı türlerinde bulunur. Apotesyum diski genellikle turuncu; yeşilimsi sarıdan kırmızıya, kahverengi hatta siyaha kadar renkte de olabilir, tallus – kenar ile çevrilidir. Epitesyum çok sayıda sarı – kahverengi kristalli; himenyum ve hipotesyum renksiz. Parafizler basit veya dallanmış. Askus 8 sporlu; askosporlar renksiz, elipsoid, iki hücreli, polariokülar şekilde. Turuncu tallusa sahip türlerinde, tallus ve apotesyumun K (+) menekşe– kırmızı renk vermesi ve askosporların septum uzunluğu türlerinin ayırdedici özellikleridir. Besince zengin kaya ve ağaçlarda, ender olarak toprak ve odun üzerinde gelişir. 1. Tallus, saksikol, terrikol 1. Tallus epifitik, likenikol, musikol

- 56 -

3 2

2. Tallus likenikol 2. Tallus epifitik

C. inconnexa 16

3. Tallus plakodioid 3. Tallus kabuksu

4 6

4. Tallus gri – beyaz, apotesyumlar 0,8 mm çapa kadar 4. Tallus sarı – turuncu, apotesyumlar > 0,8 mm

C. teicholyta 5

5. Tallus soralli, apotesyum yok ya da ender 5. Tallus soralli değil, apotesyum sık

C. decipiens 17 9 8

6. Tallus yeşilimsi sarı – turuncu 6. Tallus beyaz, gri, koyu gri

7. Tallus soralli, apotesyum üzeri tallus taneli C. coronata 7. Tallus soralli değil veya ± soralli, apotesyum üzeri tallus taneli değil 10 8. Tallus koyu gri, siyah, silisikol, protallus siyah 8. Tallus beyaz, beyaz – gri, kalsikol, protallus yok

C. aractina 9

9. Apotesyum 1,0 mm çapına kadar, askosporlar 10–15 x 5–6 µm, septum genişliği 3 µm ye kadar C. citrina 9. Apotesyum çapı 0,8 mm ye kadar, askosporlar 9–13 x 5–9 µm, septum 3–5 C. dolomiticola µm genişlikte 10. Apotesyum diski kırmızı, turuncu, kahverengi 10. Apotesyum diski siyah

12 14

C. erythrocarpa 11. Tallus areollü, apotesyum diski kan kırmızısı 11 11. Tallus dağınık ya da substrata gömülü, apotesyum diski turuncu 12. Tallus ince, dağınık, düzgün değil 12. Tallus substrata gömülü

C. luteoalba 13

13. Septum 1 – 2 µm, spor boyunun ⅛ i kadar 13. Septum 3 – 5 µm, spor boyunun 1/3 – 1/4 ü kadar

C. lactea C. holocarpa

14. Apotesyum çapı ≤ 0,5 mm 14. Apotesyum çapı > 0,5 mm

15 C. variabilis

15. Tallus substrata gömülü, septum 1 – 3 µm, spor boyunun 1/6 – 1/9 u kadar C. alociza 15. Tallus kabarık, areolat, septum 1 – 3 – 5 µm, spor boyunun 1/3 ü kadar C. chalybaea

- 57 -

16. Askosporlar 12 – 15 x 8 µm boyutlarında, septum 5 – 8 µm genişlikte C. cerina 16. Askosporlar 9 – 13 x 5 – 7 µm boyutlarında, septum 3 – 4 µm genişlikte C. cerinelloides 17. Askosporlar 10–15 x 5–7(–8) µm, septum 2–4 µm genişlikte C. saxicola 17. Askosporlar 12–15 x 8–10 µm, septum uzunluğu 5 µm ye kadar C. flavescens

4. 5. 4. 1. Caloplaca alociza (A. Massal.) Mig. Sin. ? Caloplaca agardhiana (A. Massal.) Clauz. & Roux Tallus kabuksu, substrata gömülü, bazen siyah bir protallus ile sınırlı ± koyu gri bir film oluşturur. Apotesyum 0,5 mm çapında ve çok sayıda. Disk düz veya hafif konveks, siyah, bazen ince beyaz – gri pruinos. Tallus – kenar başlangıçta gri, sonra kaybolur. Epitesyum gri, renksiz kristalli. Parafiz uçları 2 – 5 µm genişliğinde. Askosporlar 15–18 x 7–8 µm boyutlarında, elipsoid, septum 1 – 3 µm genişliğinde askosporun 1/6, 1/9 u uzunluğunda. Apotesyumlar K (–). Epitesyum K (+) mavi – leylâk. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Toprakta güneş alan kireçtaşlarında, deniz kenarlarında bol bulunur. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, İran Kuzey Afrika’da yaygındır. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Erciyes Dağı (C. agardhiana var. alocyza) (Steiner 1905); Bilecik (Özdemir 1990); Gaziantep, Hatay (C. agardhiana) (John ve Nimis 1996); Antalya, Gaziantep, Muğla (John ve Nimis 1996); (Nimis ve John 1998); Hatay (C. agardhiana) (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Kastamonu (Yıldız ve John 2002); Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L11) Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004, (KK).

4. 5. 4. 2. Caloplaca aractina (Fr.) Hayren Tallus koyu griden siyaha kadar renkte, kabuksu, areolat ve genellikle siyah protallus ile sınırlıdır. Apotesyum 1 mm. çapa kadar, dağınık olarak yayılmış; disk

- 58 -

gömülü ve sonradan sesil olabilen, kahverengimsi turuncu; tallus - kenar kalıcı ve koyu gri renklidir. Askosporlar 10–15 x 5–8 µm, geniş elipsoid, septum 3–5 µm uzunluktadır. Tallus K (-) ; apotesyum diski K (+) mor-kırmızı renk verir. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Asitli, güneşli deniz kenarlarında ve genellikle kuş yuvalarına yakın yerlerdeki kayalarda gelişmektedir. Enderdir. Yeryüzünde Yayılışı: Batı ve Güney Avrupa’nın iç kısımlarında. (Purvis ve ark. 1992). Türkiye’deki Yayılışı: Adalar (Çobanoğlu 1996); Hatay (John, Nimis 1998); Kütahya (Hezarfen, Türk Özdemir, Candan 2001). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005 (SK).

4. 5. 4. 3. Caloplaca cerina (Ehrh. ex Hedwig) Th.Fr. var. cerina Tallus kabuksu, açık veya koyu gri, bazen substrata gömülü ve belirsiz. Apotesyum çapı 1,5(–2,0) mm çapına kadar, dağınık veya toplu halde. Tallus – kenarı kalıcı, düz, şişkin ve kıvrımlı, gri renkte. Disk turuncu, turuncu – sarı veya yeşilimsi, gençken konkav, olgunlaştıkça düz. Askosporlar 12–15 x 8 µm, elipsoid, septum 5 – 8 µm genişlikte, spor boyunun 1/3 – 1/2 si kadar. Tallus ve tallus – kenar K (–); disk K (+) menekşe – kırmızı. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Özellikle yüksek pH’lı ağaç kabuklarında, organik besinlerce zengin olan substratlarda, doğrudan karayosunlarının ve bitki artıklarının üzerinde, nadiren kalkerli kayalarda gelişen yaygın fakat sayıca azalmakta olan bir türdür. Yeryüzünde Yayılışı: Kuzey Avrupa, Avrupa, Ön Asya ve Kuzey Amerika’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: İstanbul (Fritsch 1899); Amasya (Steiner 1916); Van (Szatala 1941); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Gemlik – Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Erzurum, Artvin (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); İstanbul Adaları (Çobanoğlu 1996); Adana, Balıkesir, Hatay, İzmir (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk

- 59 -

1998); Adana (Nimis ve John 1998); Edirne, Çanakkale (Türk ve Güner 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Olur, Oltu / Erzurum, Şavşat / Artvin (Aslan 2000); İzmir (Sommerfeldt ve John 2001); Saimbeyli / Adana, Seydişehir / Konya (Güvenç 2002); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); Kastamonu (Yıldız ve John 2002); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004); Bursa (Güvenç, Öztürk 2004); Trabzon, Rize (John, Breuss 2004); İstanbul (Çobanoğlu 2005). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004; (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; (Epi).

4. 5. 4. 4. Caloplaca cerinelloides (Erichsen) Poelt Tallus soredli ve izidli değil. Apotesyum sarıdan turuncu sarıya kadar. Çapı 0,3 – (0,5) mm, disk düz; sporlar 8 adet, 9 – 13 x 5 – 7 µm; septum 3 – 4 µm uzunluğunda. Tallus K (-); apotesyum diski K (+) mor - kırmızı Caloplaca cerinella’ya benzer. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Ağaç kabuklarında görülen ender bir türdür. Bazen Lecanora sambuci ile birlikte gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Güney Avrupa ve Akdeniz’de yayılış gösterir. Türkiye’deki Yayılışı: Eskişehir (Özdemir 1987); Bilecik (Özdemir 1990); Hatay (John, Nimis 1998); İzmir (Sommerfeldt, John 2001). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005, (Epi, Lecanora sambuci ile birlikte).

4. 5. 4. 5. Caloplaca chalybaea (Fr.) Müll. Arg. Tallus belirgin, kabarık rimoz – areolat, düz, siyahımsı kahverenginden kurşunî griye kadar renkte, bazen mavimsi veya mor tonlarıyla karışık; oldukça belirgin siyah protallus ile sınırlı. Apotesyum çapı 0,5 mm ye kadar, her areolde birkaç adet

- 60 -

gömülü. Tallus – kenar oldukça belirgin ve diskten daha açık renkli. Epitesyum gri ve renksiz kristalli. Disk düz, areollerle aynı seviyede, olgunlaştıkça siyah ve çoğunlukla pruinos. Askosporlar 10–16 x 6–8 µm boyutlarında, septum (1–)3–5 µm genişlikte (spor boyunun 1/3 ü kadar). Tallus ve apotesyum K (–) veya (+) açık menekşe. Ekolojik Özellikleri: Habitat:

Sert

kireçtaşları

üzerinde,

doğal

kayalarda,

ayrıca

besince

zenginleşmiş olan binalar, köprü ve mezar taşları üzerinde gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Doğuda nadir görülen fakat Avrupa’da Türkiye’ye kadar ve Kuzey Afrika’da yayılışı olan bir türdür (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Van (Szatala 1941); Bilecik (Özdemir 1990); Antalya, Muğla (John ve Nimis 1996), (Nimis ve John 1998); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998); Denizli (Schindler 1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Develi / Kayseri (Güvenç 2001); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Kastamonu (Yıldız ve John 2002); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L12) Doğu Nekropolü, Kuzey hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20,V.2004, (KK).

4. 5. 4. 6. Caloplaca citrina (Hoffm.) Th. Fr. Tallus kabuksu ve çok küçük, sarımsı yeşilden parlak turuncuya kadar renkte, yarı pulsu areollü veya dağınık ya da sürekli granüllü yapıda, çok ender olarak substrata gömülü ve belirsiz. Soredler belirgin olarak tallus yüzeyine dağılmış, sorallerde sınırlı değil. Apotesyum 1,0 mm çapına kadar ve seyrek. Başlangıçta gömülü, sonradan sesil ve düz, olgunlukta biraz kabarık. Tallus – kenar genellikle kalıcı, düz veya pürüzlü, bazen hemen tamamen soredle kaplı, sarımsı, disk turuncu renkte. Askosporlar 10–15 x 5–6 µm, geniş elipsoid, septum genişliği 3 µm ye kadar. Soredler K (+) menekşe – kırmızı. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kireçtaşı, beton, harç ve özellikle duvarlar üzerinde, genellikle güneşli ortamlarda, karayosunları ve bitki artıkları üzerinde, besince zengin ağaç kabukları ve odunlar üzerinde çok yaygın olan, daha nadir olarak doğal kalkerli kaya ve bazı asitli kayalarda gelişen kozmopolit bir türdür (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

- 61 -

Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa ve Akdenizde yaygındır. Türkiye’deki Yayılışı: Karamürsel (Pišŭt 1970); Bilecik (Özdemir 1990); Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Çamlıhemşin (Yazıcı 1995b); İstanbul Adaları (Çobanoğlu 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Edirne, Çanakkale (Türk ve Güner 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Narman / Erzurum (Aslan 2000); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002b); Muğla (John 2003); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004); Trabzon, Rize (John, Breuss 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, (KK) 420 m, 07.IX.2003.

4. 5. 4. 7. Caloplaca coronata (Kremp. ex Körb.) J.Steiner Sin. Callopisma auranticum var. coronata, Placodium coronatum. Tallus turuncu – sarı renkli, soredli, granüllü, areollü. Areoller, 1 mm, granüller ± 0,1 mm çapında. Apotesyum turuncudan turuncu - kırmızıya kadar, kenarları yuvarlak granüllü, apotesyum üzeri tallus taneli. Çapı 0,6 – (0,9) mm. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kalkerli kayalarda bazen likenikol olarak gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Orta Akdeniz ülkelerinde yaygındır. Türkiye’deki Yayılışı: Eğridir (Szatala1960). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005 (KK).

4. 5. 4. 8. Caloplaca decipiens (Arnold) Blomb. & Forssell Tallus plakodioid, 3 cm ye kadar ± yuvarlak rozet oluşturan birbirine yakın loblu, yeşilimsi sarı (gölgede) ile koyu turuncu-sarı renkte. Loblar uçlarda yaklaşık 1 mm genişlikte, konveks ve oldukça yoğun pruinos. Soraller yan loblar üzerinde ve tallus ile aynı renkte. Apotesyum bazen bulunur. Tallus ve soredler K (+) menekşe kırmızı. Ekolojik Özellikleri:

- 62 -

Habitat: Kalkerli duvar, harç, beton, asbest, çimento gibi substratlar üzerinde, bazen doğal kireçtaşı kayalarda ve nadiren deniz kenarı ağaçlarda görülür. Yeryüzünde Yayılışı: Doğu İngiltere ve İskoçya, Merkezi Avrupa, Kuzey Amerika, İran ve Yeni Zelanda yayılış alanları arasındadır (Purvis ve ark. 1992). Türkiye’deki Yayılışı: Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005 (KK).

4. 5. 4. 9. Caloplaca dolomiticola (Hue) Zahlbr. Sin. Caloplaca velena (auct.), Caloplaca schaereri (Arnold) Zahlbr., Caloplaca velena (A. Massal.) Du Rietz Tallus kahverengimsi turuncudan sarımsı beyaza kadar, düz veya hafif pürüzlü, sürekli, rimoz – areolat kabuksu yapıda. Mollusklar nedeniyle tallusta açık renkli kaygan görünümlü bölgeler bulunabilir. Apotesyum çapı 0,8 mm ye kadar, dağınık veya yanyana gruplar halinde, ± yuvarlak, başlangıçta gömülü, bazen sonradan sesil ve subkonveks. Tallus – kenar belirgin; disk sarımsıdan kahverengimsi turuncuya kadar ve genellikle tallus – kenar ile aynı renkte. Askosporlar 9–13 x 5–9 µm boyutlarında, geniş elipsoid, septum 3–5 µm genişlikte. Tallus ve apotesyum K (+) menekşe–kırmızı. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Güneş alan sert kireçtaşları ve duvarlar üzerinde gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: İngiltere, Güney ve Batı İrlanda’da, Avrupa ve özellikle Akdeniz ülkelerinde, Doğu İran’a kadar uzanan bölgelerde yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Dobson 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Adana, Gaziantep, Hatay (John ve Nimis 1996); Hatay (John ve Nimis 1998); Gaziantep, Adana (Nimis ve John 1998); Bozcaada (Öztürk 1999); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Pamukkale (John, Seaward ve Beatty 2000); Bozkır, Seydişehir / Konya (Güvenç 2002); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Trabzon (John, Breuss 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L12) Doğu Nekropolü, Kuzey hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20,V.2004, (KK).

- 63 -

4. 5. 4. 10. Caloplaca erythrocarpa (Pers.) Zwackh Tallus yuvarlak rozet oluşturmaz, kalın, yüksek, areollü yapıda, belirgin sınırlı, taneli veya soredli değil. Apotesyum diski kırmızı, yoğun ve sesil, çoğunlukla tallus kenarlı, disk 0,5 mm çapında, sporlar 16 – 18 x 4 – 6 µm. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Ilıman iklim kuşağında, kalkerli kayalar üzerinde. Aspicilia calcarea ile aynı ortamlarda. Yeryüzünde Yayılışı: Orta Avrupa, Sub-Atlantik, Akdeniz kuşağında yaygındır. Ender bir türdür. Türkiye’deki Yayılışı: Manisa (John 1999). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005 (KK).

4. 5. 4. 11. Caloplaca flavescens (Huds.) J.R. Laundon Tallus plakodioid, geniş rozetler hâlinde substrata yapışık, dairesel veya düzensiz, yüzey mat, soluktan koyu turuncuya kadar, lob uçları palmat, yuvarlak, konveks bazen ± pruinos, bazen üstüste. Merkez areolat, düzgün değil, üstüste bazen karmaşık, beyazımsı veya pigmentsiz, turuncu apotesyumlar noktalar hâlinde bulunabilir. Apotesyum 1,5 mm çapa kadar, genellikle tallusun merkezinde sık ve çok sayıda. Önce düz, olgunlaştıkça konveks. Tallus – kenar olgunlaştıkça kaybolur. Disk turuncu veya kahverengi turuncu. Parafizler düz veya dalgalı, uçları geniş değil. Askosporlar 12–15 x 8–10 µm, şişkin, orbikular – romboidten limon şekline kadar, septum uzunluğu 5 µm ye kadar değişken. Tallus ve apotesyum K (+) menekşe – kırmızı. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kalkerli kayalar, taşlar, kireçtaşı, duvarlar, besince zengin harç ve çimentolu habitatlarda, çok nadiren ağaç kabuğunda gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Özellikle Güney Avrupa’da çok yaygındır. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Adana, Gaziantep, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Hatay (John ve Nimis 1998); Gaziantep, Adana (Nimis ve John 1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Akşehir (Karabulut ve

- 64 -

Türk 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Bozcaada (Öztürk 1999); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Bolkar Dağı / Niğde (Güvenç 2002); Aydın (John 2003); İstanbul, Antalya (Çobanoğlu 2005). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L1) Kuzey girişindeki Hamam–Bazilika ve Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10,VIII.2002; (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L6) St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, Aspicilia calcarea, Verrucaria nigrescens ile aynı kayada, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005, (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 4. 12. Caloplaca holocarpa (Hoffm. ex Ach.) A.E.Wade Sin. Caloplaca pyracea (Ach.) Th. Fr. Tallus çoğunlukla substrata gömülü, belirsiz, bazen ince kabuksu, gri renkte. Apotesyum 0,1–0,3(–0,8) mm çapında, genellikle çok sayıda. Asıl kenar parlak turuncu, olgunlukta kaybolur; disk turuncudan turuncu – kahverengiye kadar, düzden konvekse kadar. Askosporlar 10–15 x 5–10 µm, elipsoid, septum genişliği 3–5 µm (spor boyunun 1/3–1/4 ü kadar). Tallus K (–), apotesyum K (+) menekşe – kırmızı. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kalkerli taşlarda, harç, çimento, asbest, nadiren odun, ağaç kabuğu ve asitli taşlarda, genellikle güneşli ve besince zengin olan habitatlarda yaygın olarak gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Ön Asya ve Arap Ülkeleri, Kuzey ve Güney Amerika, Güney Afrika ve Avustralya’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Gemlik – Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Erzurum, Kars (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); İstanbul Adaları (Çobanoğlu 1996); Balıkesir, İzmir (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Edirne, Çanakkale, Kırklareli, Edirne, Tekirdağ

- 65 -

(Türk ve Güner 1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Akdamar Adası, Van Gölü (Aslan ve Öztürk Ş.1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Bozcaada (Öztürk 1999); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Oltu / Erzurum, Sarıkamış / Kars (Aslan 2000); Kayseri (Güvenç 2001); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); İzmir (Sommerfeldt ve John 2001); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004); Bolu (Çobanoğlu, Akdemir 2004); Bursa (Güvenç, Öztürk 2004); İstanbul, (Çobanoğlu 2005). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L1) Kuzey girişindeki Hamam–Bazilika ve Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10,VIII.2002; (L3) Şehir Hamamlarından İtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002; (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L9) St. Philippe Martyrium’u Kuzeyi ormanlık alan, 440 m, 24.IV.2004; (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004; (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005, (KK).

4. 5. 4. 13. Caloplaca inconnexa (Nyl.) Zahlbr. Tallus turuncu – sarı, belirgin, kalın, granulardan küçük krenulat – lobata kadar. Areoller ayrı ayrı veya grup hâlinde, birleşik veya yatay yayılmış şekildedir. Apotesyumlar 1,5 (2) mm çapa kadar. Askosporlar 11–14 x 6–7 µm. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Karbonatlı kayalarda, başka likenler üzerinde (A. cervina gibi) parazit olarak gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Güney ve Orta Avrupa ile Akdeniz etrafında yayılış gösterir. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Karamürsel (Pišǔt 1970); Gaziantep, Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998); Bozcaada (Öztürk 1999); Kastamonu (Yıldız ve John 2002); Aydın (John 2003); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, (Acarospora cervina üzeri, Lik), 400 m, 10,VIII.2002; (L9) St. Philippe Martyrium’u Kuzeyi ormanlık alan, 440 m, 24.IV.2004; (L10) Eski tiyatronun

- 66 -

doğusundaki tepe, (Acarospora cervina ve Placocarpus schaereri likenleri üzerinde, Lik) 470 m, 24.IV.2004.

4. 5. 4. 14. Caloplaca lactea (A. Massal.) Zahlbr. Tallus ince ve beyaz film oluşturur veya substrata gömülü ve belirsiz olabilir. Apotesyum Caloplaca holocarpa’nınkine benzer fakat daha yuvarlak ve aralıklı olarak dağılmıştır. Asıl kenar kalıcı, bazen yüksek. Askosporlar 15–20 x 8–10 µm boyutlarında, septum genişliği 1–2 µm (spor boyunun 1/8 inden az). Tallus K (–), apotesyum K (+) menekşe – kırmızı. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kireçtaşı, çakıltaşı, deniz kabukları ve kalkerli kayalar üzerinde R. bischoffii ile benzer ortamlarda gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey Amerika, Afrika ve Yeni Zellanda’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Van (Szatala 1941); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); Gemlik, Uludağ, Bursa (Öztürk Ş. 1990) Eskişehir (Özdemir 1991); Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Hatay (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Çanakkale, Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Oltu / Erzurum (Aslan 2000); Erciyes Dağı, Develi / Kayseri (Güvenç 2001); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Bolkar Dağı / Niğde (Güvenç 2002); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004); Bursa (Güvenç, Öztürk 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003, (KK).

4. 5. 4. 15. Caloplaca luteoalba (Turner) Th.Fr. Tallus kabuksu, dağınık, gri – beyaz, ince, düzgün değil, korteks yok. Apotesyumlar 0,3–0,5(–0,8) mm çapında, çok sayıda, sık, yuvarlak, önceleri gömülü, sonra yüzeyde. Tallus – kenar gelişmemiş, bazen ± ince. Gerçek kenar turuncu, disk

- 67 -

parlak turuncu, gençken derin ve konkav, olgunlaştıkça düz ve konveks. Parafizler gevşek, uç hücreler genellikle şişkin, >5 µm. Askosporlar 8–12 x 3–6 µm, elipsoid, septum 1 µm, ince, spor uzunluğunun yaklaşık 1/8’i kadar. Tallus, K (–), apotesyum K (+) menekşe – kırmızı. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Genellikle ağaç kabuklarında, nadiren yumuşak, kalkerli taş ve harçlar üzerinde gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Kuzey Amerika, Orta ve Güney Avrupa ile Akdeniz ülkelerinde yaygınlık gösterir. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Görükle / Bursa (Güvenç ve Aslan 1994). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L1) Kuzey girişindeki Hamam–Bazilika ve Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10,VIII.2002; (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, (Kyb) 400 m, 10,VIII.2002, (KK).

4. 5. 4. 16. Caloplaca saxicola (Hoffm.) Nordin. Tallus plakodioid, sıkı yapışık, ± yuvarlak rozet şeklinde. Sarı–koyu turuncu arası, loblar kısa parmaksı veya geniş, en fazla 2 mm uzunlukta ve 1,5 mm genişlikte, konveks, çoğunlukla ± pruinos. Merkezde bol apotesyumlu, apotesyum 1 mm çapa kadar, çok sayıda ve kalabalık. Kenar belirgin, sarı – turuncu, olgunlaşınca yok olur. Disk turuncudan kahverengi turuncuya kadar, düz, sonradan konveks. Parafiz uçları 6–8 µm çapında, kapitat. Askosporlar 10–15 x 5–7(–8) µm, elipsoid, septum 2–4 µm genişlikte, sporun 1/4 –1/5 i kadar uzunlukta. Tallus ve apotesyumlar K (+) menekşe – kırmızı. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Besince zengin, asitli ve kalkerli kayalar, duvarlar üzerinde çoğunlukla kuru, gölgelik şartlarda gelişir. Nadiren kabuk ve odun üzerinde bulunur. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey Amerika ve Asya’da yaygınlık gösterir. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Bilecik (Özdemir 1990); Oltu / Erzurum (Aslan ve Öztürk A. 1994); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Adana, Hatay (John ve Nimis 1996); Adana (Nimis ve John 1998); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Edirne, Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Burdur, Antalya (Çobanoğlu 2005).

- 68 -

Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L9) St. Philippe Martyrium’u Kuzeyi ormanlık alan, 440 m, 24.IV.2004, (KK).

4. 5. 4. 17. Caloplaca teicholyta (Ach.) J.Steiner Tallus plakodioid, yuvarlak rozet şeklinde, gri–beyaz, lob uçları yuvarlak, düz veya konveks. Merkezde bazen granüllü ± areolat. Soredler farinoz, beyaz, pek gelişmemiş, merkez tallusun bozulmasından meydana gelir.Apotesyum 0,8 mm çapa kadar az fakat varsa belirgin, bazen çok sayıda, tallusa gömülü ve önceleri konkav, sonra düz. Tallus kenarı bazen var, beyaz. Gerçek kenar dalgalı, şişkin, parlak turuncu. Disk turuncu, kırmızı – kahverengi, bazen pruinos. Parafizler dallanmış, uçları belirgin, şişkin değil. Askosporlar 15–18 x 7–10 µm, elipsoid, septum 4 µm’den az, spor uzunluğunun 1/4 ü kadar. Tallus, K (–) veya soluk menekşe, apotesyum K (+) menekşe – kırmızı. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kalkerli taş, kireçtaşı, harç demir taşı ve nadiren tuğla üzerinde çoğunlukla duvarlarda ve mezar taşlarında gelişir. Doğal habitatı bazik ve denize yakın kayalar ve oradan yayılan içsel kayalardır. Yeryüzünde Yayılışı: Kuzey Amerika, Avrupa ve Akdeniz ülkelerinde yaygındır (Purvis ve ark. 1992). Türkiye’deki Yayılışı: Erciyes Dağı (Steiner 1905); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Adana (John ve Nimis 1996), (Nimis ve John 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Edirne, Çanbakkale (Türk ve Güner 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L1) Kuzey girişindeki Hamam–Bazilika ve Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10,VIII.2002; (L3) Şehir Hamamlarından İtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002; (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L6) St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; (KK).

- 69 -

4. 5. 4. 18. Caloplaca variabilis (Pers.) Müll. Arg. Tallus belirgin areollü kabuksu, griden koyu griye veya grimsi kahverengiye kadar renkte. Apotesyum çapı 1 mm ye kadar, dağınık veya kalabalık grup halinde, sesil, düz, sonradan hafif konveks. Tallus – kenarı kalıcı ve yoğun gri – mavimsi pruinos; disk siyah. Askosporlar 14–16(–21) x 7–9 µm, elipsoid, septum 2–3(–5) µm genişlikte. Tallus ve apotesyum K (–) veya K (+) soluk menekşe. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Besince zengin olan kireçtaşlarında ve kireç bakımından zengin kayalarda, mezar taşlarının üst kısımlarında gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey Amerika ve Doğu’da İran’a kadar olan bölgelerde yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Erciyes Dağı, Konya (Steiner 1905); Mudanya (Steiner 1916); Van (Szatala 1941); Bilecik (Özdemir 1990); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Adana, Gaziantep, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Gaziantep, Adana, Muğla (Nimis ve John 1998); Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Develi / Kayseri (Güvenç 2001); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Seydişehir / Konya (Güvenç 2002); Kastamonu (Yıldız ve John 2002); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Bolu (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L6) St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L12) Doğu Nekropolü, Kuzey hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20,V.2004; (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 5. CANDELARIELLA Müll.Arg. Tallus kabuksu, granüllü, belirsiz veya bazen belirgin plakodioid ve loblu, sarı – yeşil, sarı – turuncu renkte. Alg bileşeni yeşil kokoid. Apotesyum diski düz ve parlak sarı; tallus – kenarı ince ve kalıcı. Epitesyum sarı – kahverengi granüllü; himenyum 50 – 75 µm, renksiz ve I (+) mavi. Askus 8 – 32 sporlu; askosporlar

- 70 -

renksiz, elipsoid, uçları yuvarlak, düz veya kıvrık şekilde, basit, bazen 1 – septumlu. Bazı türleri şehirleşmiş bölgelerde olmak üzere çeşitli habitatlarda gelişir. 1. Tallus yeşilimsi sarı, askus 8 sporlu 1. Tallus turuncu – sarı, askus 12 – 32 sporlu 2. Tallus plakodioid, askosporlar 11–17 x 4–6 µm 2. Tallus plakodioid değil, askosporlar 10–18 x 5–6 µm

2 3 C. medians C. aurella

3. Apotesyum 0,2 – 0,9 mm çapında, askus 12 – 32 sporlu, askosporlar 9–12 x 4–5 µm boyutlarında C. xanthostigma 3. Apotesyum 0,5 – 1,5 mm çapında, askus 16 – 32 sporlu, askosporlar 9–15 x C. vitellina 3–6,5 µm boyutlarında

4. 5. 5. 1. Candelariella aurella (Hoffm.) Zahlbr. Sin. Candelariella heidelbergensis (Nyl.) Poelt Tallus sarıdan yeşil – sarıya kadar renkte, konveks, 0,5–1,5 mm büyüklükte granüllü. Protallus varsa ince, koyu gri veya siyah. Apotesyum çoğunlukla bulunur, 0,2–1,2 mm çapında, birbirinden uzak fakat düzenli sayılacak şekilde tallusa dağılmış, sarı renkli. Tallus – kenar ile çevrili. Askus 8 sporlu; askosporlar 10–18 x 5–6 µm boyutlarında, oblong, elipsoid, düz veya kıvrık. Ekolojik Özellikleri: Habitat: İnsan yapımı bazik substratlar, beton, çimento, asbest, harç, nadiren sert, tozlu odunlarda, bazen doğal kireçtaşlarında gelişen ve şehirleşmiş bölgelerde yaygın olan bir türdür. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa ve Kuzey Amerika’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Van (Szatala 1941); Siverek (Szatala 1960); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Gemlik – Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Erzurum, Kars (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Akçaabat (Yazıcı 1995 a); Çamlıhemşin (Yazıcı 1995 b); Gaziantep, İzmir, Muğla (John ve Nimis 1996); İstanbul Adaları (Çobanoğlu ve Akdemir 1997); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Gaziantep, Muğla (Nimis ve John 1998); Çanakkale, Tekirdağ, Edirne (Türk ve Güner 1998); Akdamar Adası, Van Gölü (Aslan ve Öztürk Ş.1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Bozcaada (Öztürk 1999); Şenkaya / Erzurum,

- 71 -

Selim / Kars (Aslan 2000); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Bolkar Dağı / Niğde (Güvenç 2002); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); Murgul / Artvin (Aslan Yazıcı ve Karagöz 2002); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Aydın (John 2003); Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004); Bursa (Güvenç, Öztürk 2004); Trabzon (John, Breuss 2004); Bolu (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L6) St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 5. 2. Candelariella medians (Nyl.) A.L.Sm. Tallus plakodioid, 3 cm’ye kadar, orbikular, ışınsal kenarlı, loblar sarı sitrin yeşili, gri – yeşil sarı, yüzey skabrit veya pruinos, merkez granular, areolattan küçük koralloid izidliye kadar, kenarlarla aynı renkte veya daha grimsi. Loblar 0,3–1 mm genişlikte, ayrı veya üstüste, yassı veya ± konveks. Apotesyumlar küçük, 0,3–1,2 mm çapında, bazen bulunmaz, düzden hafif konvekse kadar ve düz ya da krenulat kenarlı. Askus 8 sporlu. Askosporlar 11–17 x 4–6 µm, basit, bazen 1 – septumlu, elipsoid, oblong veya damla şeklinde. Tallus K (–). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Gölge veya güneşli, besince zengin, insan yapımı kalkerli substratlarda, harç, çimento, mezartaşları v.s üzerinde gelişir. Parmaksı lobları, sitrin yeşili ve sarı rengiyle tanınır. Yeryüzünde Yayılışı: Orta ve Güney Avrupa’yla Akdeniz Bölgesinde yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: İzmir (John ve Nimis 1996); Trabzon (Yazıcı 1999 a). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L6) St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 5. 3. Candelariella vitellina (Hoffm.) Müll. Arg. Sin. Candellariella flavovirella (Nyl.) Lettau Tallus sarı - turuncudan kahverengi - turuncuya kadar, kalın, dağınık veya bitişik areollü, küçük, konveks, biraz yassılaşmış nodüllü veya subpulsu granüllü;

- 72 -

granüller 0,5–2 mm genişlikte. Apotesyum çok sayıda, 0,5–1,5 mm çapında, düz; asıl kenar kalıcı, düzden krenulata kadar. Disk grimsi sarı, olgunlukta daha koyu renkte. Tallus - kenar düz, krenulat ve nodüllü. Askus (12-)16–32 sporlu; askosporlar 9 – 15 x 3 – 6,5 µm boyutlarında, basitten zayıf 1 - septumluya kadar. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Silisli ve kalkersiz kayalar, duvarlar, odun, kabuk ve bazen toprakta, paslı demir ve boyalı cam üzerinde, besince zengin ve tozlu insan yapımı habitatlarda geliştiği gözlenmiştir. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa ve Kuzey Amerika’da yayılış gösteren kozmopolit bir türdür (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Doğu Anadolu (Steiner 1899a); Erciyes Dağı (Steiner 1905); Trabzon (Steiner 1909a); Sultan Dağ (Steiner 1909b); Amasya, Sultan Dağı, Yamanlar Dağı (Steiner 1916); Burgaz Adası (Szatala 1927a); Kilis (Szatala 1941); Erzurum, Van, Nemrud Dağı, Zigana (Szatala 1960); Bilecik (Özdemir 1987, 1990); Uludağ (Öztürk 1989); İzmir (John 1989); Eskişehir (Özdemir 1991); Erzurum (Aslan, Öztürk 1994); Erzurum, Artvin, Kars (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Kırklareli, Edirne (Türk Özdemir, Güner 1995); Akçaabat (Yazıcı 1995a); Trabzon, Çamlıhemşin - Rize (Yazıcı 1995b); İstanbul Adaları (Çobanoğlu 1996); Aydın, Çanakkale, Gaziantep, Hatay, İzmir, Muğla (John 1996a); Manisa (Güvenç, Öztürk 1997); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Gaziantep, Aydın, Çanakkale, Muğla, Hatay (Nimis ve John 1998); Bursa, İzmir (Schindler 1998); Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Çanakkale, İstanbul (Türk Özdemir, Güner 1998); Van – Akdamar Adası (Aslan, Öztürk 1998); Çanakkale, Bursa, Tekirdağ, İstanbul, Edirne, Trabzon (Yazıcı 1999a); Trabzon (Yazıcı 1999b); Karacabey (Yazıcı 1999b), Bolu – Abant (Çobanoğlu 1999); İzmir (Sommerfeldt, John 2001); Kütahya (Hezarfen, Türk Özdemir, Candan 2001); Niğde (Güvenç 2002); Rize (Yazıcı, Aslan 2002b); Kastamonu (Yıldız, John 2002); Sinop (Yıldız, John, Yurdakulol 2002); Artvin (Aslan, Yazıcı, Karagöz 2002); Muğla (John 2003); Bursa (Güvenç, Öztürk 2004); Giresun, Trabzon, Rize (John, Breuss 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004); Ağrı, Bitlis (Çobanoğlu 2005). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005

- 73 -

(SK); (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; (KK, Lecanora muralis ile birlikte).

4. 5. 5. 4. Candelariella xanthostigma (Ach.) Lettau Tallus tamamen korteksli, 0,07–0,1 mm çapında sored benzeri granüllü yapıda. Soluk turuncu – sarı renkte ince bir kabuk oluşturur. Apotesyum 0,2–0,9 mm çapında, dağınık, tallus ile aynı renkte. Askus 12–32 sporlu; askosporlar 9–12 x 4–5 µm boyutlarında, oblong veya ovoid şekilde. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Yaşlı ağaçların gövdelerinin pürüzlü kabuklarında gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Doğu Avrupa ve Kuzey Amerika’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Balıkesir, Hatay, İzmir, Muğla (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Muğla (Nimis ve John 1998); Edirne, Çanakkale, Kırklareli, Tekirdağ, İstanbul (Türk ve Güner 1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Oltu / Erzurum (Aslan 2000); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); İzmir (Sommerfeldt ve John 2001); Sinop (Yıldız, John ve Yurdakulol 2002); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Bursa (John 2002); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004; (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005, (Epi).

4. 5. 6. CATAPYRENIUM Flotow. 4. 5. 6. 1. Catapyrenium squamulosum (Ach.) Breuss Sin. Placidium squamulosum (Ach.) Breuss, Dermatocarpon hepaticum auct., non Endocarpon hepaticum Ach., Endocarpon squamulosum Ach. Tallus pulsu; pullar 2–5 mm boyutlarında, ayrı ayrı veya yanyana, tüm alt yüzeyi ile substrata tutunan veya kenarlarda hafif yukarı dönük şekilde. Alg bileşeni

- 74 -

yeşil kokoid. Üst yüzey soluktan koyu kahverengiye kadar değişen renklerde ve mat, düzensiz orbikular veya loblu. Alt yüzeyde yuvarlak veya köşeli hücrelerden oluşan alt korteks ve renksiz rizoidal hifli. Peritesyumlar tallusa tamamen gömülü. Askus silindirik, 8 sporlu. Askosporlar 12–16 x 5,5–7,5 µm boyutlarında, elipsoid ve uniseriat. Piknidyumlar pullarda laminal gömülü, konidyumlar 3–5 µm uzunlukta. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kalkerli topraklar ve humus üzerinde gelişen çok yaygın bir türdür. Yeryüzünde Yayılışı: Britanya Adası’nda yayılışı geniş, daha kuzeyde ise azdır (Purvis ve ark. 1992, Dobson 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Antalya (John ve Nimis 1996); Antalya (Nimis ve John 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002b); Muğla (John 2003); Trabzon, Gümüşhane (John, Breuss 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L3) Şehir Hamamlarından İtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002; (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L7) Kadı Deresi, dere yatağı boyunca, 220 m, 27.XI.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L11) Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004, (Ter / Kyb); (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005; (KT, Toninia candida ile birlikte).

4. 5. 7. CLADONIA Hill ex Browne Dimorfik tallusa sahip bir cinstir. Primer tallus tabanda kalıcı veya sonradan kaybolan pulsu veya kabuksu yapıda. Pulların üst yüzeyi genellikle korteksli. Alt yüzey ise korteksli ve rizinli değil. Sekonder tallus dik ve içi boş, dallanmış veya dallanmamış silindirik, kadeh şeklinde podesyumlardan oluşur. Alg bileşeni Trebouxioid. Apotesyum podesyumun üst kenarlarında bulunur. Tallus – kenar bulunmaz. Askus 8 sporlu; askosporlar basit, renksiz, fusiform, oblong veya ovoid şekillerde. Özellikle toprakta, karayosunları üzerinde, ayrıca ağaç kabukları, odun, kayaların çatlakları ve humusca zengin asitli substratlar üzerinde, birkaç türü kalkerli kayalarda gelişim gösterir.

- 75 -

1. Tallus grimsi sarı, sarı – yeşil 1. Tallus kahverengi

C. foliacea C. pocillum

4. 5. 7. 1. Cladonia foliacea (Hudson) Willd. Sin. Cladonia alcicornis (Leightf.) Fr. Podesyum 1 cm uzunluğa kadar, nâdir. Primer tallus dominant. Bazal pullar 0,4–1(–2) x 0,1–0,3 cm boyutlarında, içe dönük, kıvrık ve sert. Üst yüzey grimsi sarıdan sarı – yeşile kadar; alt yüzey soluk sarı renkte. Apotesyum kahverengi, çok nadir, podesyum kenarlarında. Koyu kahverengi piknidyumlar bazal pullar arasında sıklıkla görülür. Tallus P (+) kırmızı, K (–), KC (+) sarı, C (–). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kalkerli topraklarda, deniz kenarında kum veya humuslu topraklarda karayosunu – liken grupları arasında rüzgârlı ve güneşli ortamlarda gelişir; ayrıca kayaların çatlaklarında bulunur. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey Afrika, Güney ve Batı Asya’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: İstanbul (Fritsch 1899); Amasya C. foliacea var. convoluta (Steiner 1916); Burgaz Adası C. foliacea var. alcicornis (Szatala 1927 b); Belgrad Ormanı (Yaltırık 1966); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Gemlik – Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Erzurum, Artvin (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Akçaabat (Yazıcı 1995 a); Adana, Antalya, Aydın, Balıkesir, Çanakkale, Hatay, İzmir, Muğla (John ve Nimis 1996); İstanbul Adaları (Çobanoğlu ve Akdemir 1997); Foça (Akdemir ve Çobanoğlu 1997); Spil Dağı / Manisa (Güvenç ve Öztürk 1997); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Aydın, Çanakkale, Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998); İstanbul–Büyükada (Schindler 1998); Edirne, Çanakkale, Tekirdağ (Türk ve Güner 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Ardanuç, Şavşat / Artvin, Şenkaya / Erzurum (Aslan 2000); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); Kastamonu (Yıldız ve John 2002); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Muğla (John 2003); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004); Trabzon (John, Breuss 2004); İstanbul (Çobanoğlu 2005).

- 76 -

Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L11) Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004; (Ter / Kyb).

4. 5. 7. 2. Cladonia pocillum (Ach.) Grognot Sin. Cladonia pyxidata ssp. pocillum (Ach.) Dahl Primer tallus iyi gelişmiş, yatay ve üst üste dağılan pullar sağlam rozet oluşturur. Podesyum 0,5–1,5(–3) cm uzunlukta, gri, bazen kahverengimsi; kadeh 3– 10 mm çapında, tabana doğru giderek incelir. Yüzey korteksli kaba granüllü, özellikle kadehin içinde iyi gelişmiştir. Sored bulunmaz. Bazal pullar küçük, yuvarlak veya uzun, az veya genellikle çok sayıda, yukarı kalkık duruşlu. Apotesyum ve piknidyumlar kahverengi, kadeh kenarlarında sık görülür, apotesyumlar kısa saplı olabilir. Tallus P (+) kırmızı, K (–), KC (–), C (–). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Esas olarak kumlu, kalkerli topraklarda, kalkerli kumul ve karayosunları üzerinde, eski harç ve duvarlarda, C. symphycarpa ve C. furcata ssp. rangiformis ile aynı ortamlarda gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika, Afrika, Asya, Yeni Zellanda ve Antarktika’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Göksu (Verseghy 1982); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); İstanbul Adaları (Çobanoğlu 1996); Antalya, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998); İzmir (Schindler 1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Develi / Kayseri (Güvenç 2001); Muğla (John 2003); Trabzon (John, Breuss 2004); Bolu (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L11) Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004; (Ter / Kyb).

4. 5. 8. COLLEMA Weber ex Wigg. Tallus çoğunlukla ıslakken şişen; yapraksı, sadece bazı türleri kabuksu ve dalsı. Lobların üst yüzeyi koyu zeytin yeşilinden kahverengi – siyaha kadar, nadiren mavi – gri renkte. Üst ve alt korteks bulunmaz, substrata hapter veya daha ender olarak

- 77 -

beyaz rizinler ile tutunur. İzidler sık görülür fakat sored bulunmaz. Alg bileşeni mavi – yeşil alglerden Nostoc olup tallus homeomerik yapıdadır. Apotesyum kahverengi, kırmızı – kahverengi diskli, tallus – kenarlı. Askus (2–) 8 (–16) sporlu. Askosporlar septumlu, submuriform veya muriform. Bazik kaya ve topraklarda, ağaç kabuklarında, güneşli, kurudan nemliye kadar olan habitatlarda gelişir. 1. Tallus 3 – 4 (–10) cm çapında, rozet şeklinde, disk 3 mm çapına kadar, askosporlar 17–26 x 6,5–10,5 µm boyutlarında C. tenax 1. Tallus 2–5(–10) cm çapında, dairesel veya düzensiz, disk 5 mm çapa kadar, askosporlar 18 – 32 x 8 – 13 µm boyutlarında C. cristatum var. cristatum

4. 5. 8. 1. Collema cristatum (L.) Weber ex F. H. Wigg. var. cristatum Tallus 2–5(–10) cm boyutlarında, yapraksı, yuvarlak, yarı – dairesel veya düzensiz, yaşlandıkça merkezi yıpranan, yassılaşmış, derin loblu. Loblar dar, konkav, ışınsal ya da düzensiz dallanmış, kenarlar kalkık, dalgalı, ± bütün ya da ± oyuk ve belirgin küçük – lobulat, şişkin değil. Üst yüzey koyu zeytin yeşili – kahverengiden siyaha kadar siğil benzeri izidli (var. marginale) ya da değil (var. cristatum), alt yüzey geniş beyaz öbekler oluşturan yuvarlak hapterli. Apotesyumlar sık dizili bazen bulunmaz, ± marjinal, sesil ya da değil. Disk 5 mm çapına kadar, düz ya da konveks, ± düz tallus – kenarlı. Askosporlar 4 – 6(–8) tane, 18 – 32 x 8 – 13 µm boyutlarında, elipsoid, ± dar uçlu, submuriform. (Bu tür, lobların dar ve belirgin konkav oluşuyla karakterizedir.) Ekolojik Özellikleri Habitat: Kalkerli kaya ve topraklarda yetişir. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey Amerika, Kutup Bölgeleri, Afrika, Fas, Cezayir, Asya, Türkistan. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Eğirdir (Szatala 1960); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Adana, Antalya, Çanakkale, Gaziantep, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Oltu, Tortum / Erzurum (Aslan 2000); Bolkar Dağı / Niğde, Bozkır, Seydişehir / Konya (Güvenç 2002); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002b); Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L12) Doğu Nekropolü, Kuzey hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20,V.2004; (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden

- 78 -

güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 8. 2. Collema tenax (Sw.) Ach. em. Degel. Sin. Collema pulposum (Bernh.) Ach. Tallus 3 – 4 (–10) cm çapında, yapraksı, ± yuvarlak küçük rozetler şeklinde veya düzensiz, ıslandığı zaman şişer. Loblar çok sayıda, merkezden dışa doğru ışınsal, kenarlar uca kadar paralel veya uçlarda daha geniş, ayrık veya üst üste, tam veya krenulat kenarlı, yassılaşmış veya konkav. Üst yüzey düz, koyu zeytin yeşilinden kahverengimsi siyaha kadar renkte. İzid varsa büyük ve küresel, yeni oluşan loblara benzer şekilde. Apotesyum çoğunlukla bulunur; yüzeyde veya lob kenarlarında, diski 3 mm çapına kadar, düz, tam tallus – kenarlı, sonradan konveks. Askus (4– veya 6–) 8 sporlu; askosporlar 17–26 x 6,5–10,5 µm boyutlarında, 3 – septumlu veya submuriform, fusiformdan yuvarlak veya sivri uçlu elipsoide kadar şekilde. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Bazik çamur, kumlu ve kalkerli topraklar ve harç üzerinde karayosunları ile yanyana gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Güney ve Batı Avrupa, Akdeniz Bölgesi, Kuzey Amerika, İzlanda, Grönland, Afrika ve Asya yayılış alanları arasındadır (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Nemrud Dağı (Szatala 1960); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Antalya, Aydın, Gaziantep, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Gaziantep, Aydın, Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Aydın (John 2003); Trabzon (John, Breuss 2004); Bolu (Çobanoğlu, Akdemir 2004); İstanbul (Çobanoğlu 2005). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L1) Kuzey girişindeki Hamam–Bazilika ve Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10,VIII.2002; (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L3) Şehir Hamamlarından İtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002; (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L6)

- 79 -

St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; (L7) Kadı Deresi, dere yatağı boyunca, 220 m, 27.XI.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L11) Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004, (Ter / Kyb); (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005, (KT).

4. 5. 9. DIPLOSCHISTES Norman Tallus kabuksu, çatlaklı areollü, gri – beyaz renkte, çoğunlukla pruinos. Alg bileşeni Trebouxioid. Apotesyumlar başlangıçta peritesyum gibi, sonradan urseolat gömülü; disk siyah, bazen pruinos. Tallus – kenar kalın ve pruinos. Askosporlar geniş elipsoid, kahverengiden koyu kahverengi ve mor – kahverengiye kadar renkte, muriform. Kaya, toprak, karayosunları ve diğer likenler üzerinde gelişen ve yaklaşık 35 türü bulunan kozmopolit bir cinstir. 1. Askus 4 sporlu, tallus K (–), C (+) kırmızı 1. Askus 8 sporlu, tallus K (+) sarı – kırmızı, C (–)

D. muscorum D. ocellatus

4. 5. 9. 1. Diploschistes muscorum (Scop.) R. Sant. Sin. Diploschistes bryophilus (Ehrh. ex Ach.) Zahlbr. Tallus beyazdan koyu griye kadar renkte, areollü değil, devamlı yapıda, yüzey düzgün değil, girintili çıkıntılı, pruinos değil. Apotesyum 1–2 mm çapında, urseolat, disk pruinos, tallus – kenar yüksek değil. Himenyum 75 – 120 µm kalınlıkta, kahverengi. Askus 65–80 x 12–15 (–20) µm, 4 sporlu; askosporlar (20–)25–35(–40) x (8–)12–15(–18) µm, 5 enine 1 – 2 boyuna septumlu. Tallus P (–), K (–) veya (±) sarı veya kırmızı, C (+) kırmızı. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Özellikle Cladonia pocillum ve C. rangiformis türlerinin bazal pulları üzerinde parazit olarak yaşar. Kalkerli topraklarda, bazik kumullarda ve ender olarak ağaç kabuklarında gelişir Yeryüzünde Yayılışı: Akdeniz ikliminin etkin olduğu bölgelerde yaygındır. (Purvis ve ark. 1992, Dobson 1992,Wirth 1995).

- 80 -

Türkiye’deki Yayılışı: Erzurum, Artvin (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Aydın, Çanakkale, Muğla (John ve Nimis 1996); İstanbul Adaları (Çobanoğlu ve Akdemir 1997); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Aydın, Çanakkale, Muğla (Nimis ve John 1998); Aydın (Schindler 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Trabzon (John 1999); Şavşat, Oltu / Erzurum (Aslan 2000); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Muğla (John 2003); Trabzon, Gümüşhane (John, Breuss 2004); Bolu (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L11) Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 9. 2. Diploschistes ocellatus (Vill.) Norman Tallus verrukoz – areolat, kabuksu, kalın, substrattan kolay ayrılabilir, çoğunlukla 2 – 3 mm kalınlıka beyazımsı gri. Apotesyumlar 1 – 3 mm çapında, urseolat, disk çukur, yuvarlak, pruinos. Tallus kenar kalın, belirgin. Askosporlar 18– 28 x 7–13 µm, kahverengi, muriform. Askus 8 sporlu. Tallus C (–), K (+) sarı – kırmızı, KC (–). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kalkerli substratlarda yayılış gösterir. Yeryüzünde Yayılışı: Güney Avrupa’da yaygındır. (Clauzade ve Roux 1985). Türkiye’deki Yayılışı: Amasya (Steiner 1916); Uludağ (Szatala 1960); Eskişehir (Özdemir 1991); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Akçaabat (Yazıcı 1995 a), Antalya, İzmir, Muğla (John ve Nimis 1996); Antalya (Nimis ve John 1998); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Pamukkale (John, Seaward ve Beatty 2000); Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L11) Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004; (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005, (KK).

- 81 -

4. 5. 10. DIPLOTOMMA Flotow 4. 5. 10. 1. Diplotomma epipolium Arnold. Sin. Buellia epipolia (Ach.) Mong. Tallus beyaz veya gri rimoz, çatlaklı veya areolat, yassı belirgin rozet oluşturur. Apotesyumlar 0,3–0,8 (–1,5) mm çapında, disk gri, önce düz, purinos, sonra ± konveks ve purinos değil. Tallus – kenar bazen bulunur, beyaz, bazen ± krenulat. Gerçek kenar belirsiz. Epitesyum kahverengi, himenyum 45–75 µm, renksiz. Hipotesyum kahverengi. Askosporlar (–1) 3 – septumlu, boyuna septum yok, ± kıvrık. Tallus (R–). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Dağlık bölgelerde kalkerli ve karbonatlı kayalarda yayılım gösterir. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa ve Kuzey Amerika’da yaygındır. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: İstanbul (Fritsch 1899); Erciyes Dağı (Steiner 1905); Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Adana (Lecidea epipolium? John ve Nimis 1996); Akdamar Adası, Van Gölü (Aslan ve Öztürk Ş.1998); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Çanakkale, İstanbul (Türk ve Güner 1998); Bozcaada (Öztürk 1999); Pamukkale (John, Seaward ve Beatty 2000); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Kocaeli (John 2002); Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, Lecanora muralis tallusu üzerinde parazit olarak, (Lik), 400 m, 10,VIII.2002; (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L6) St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004; (L12) Doğu Nekropolü, Kuzey hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20,V.2004, (KK).

- 82 -

4. 5. 11. FULGENSIA A. Massal. & de Not. 4. 5. 11. 1. Fulgensia fulgens (Sw.) Elenkin Sin. Caloplaca fulgens var. campestris, Lecanora fulgens, Placodium fulgens, Psoroma fulgens. Tallus 1–3 cm. çapında, yuvarlak veya şekilsiz parçalı, plakodioid, kenar loblar düzgün, boyları enlerinden fazla, çoğunlukla 1 mm den geniş, bazen merkezde üstüste, yaşlandıkça verrukoz. Turuncu – sarıdan beyaza kadar ve ± kalın pruinos. Şizidler çeşitli, çoğunlukla tallus yüzeyinde, gölgede ise beyaz medulla dışa açılır. Apotesyum çoğunlukla bulunur. 0,5 – 1,5 mm çapında, önceleri konkav ve tallus kenarlı, sonradan kenar kaybolur ve disk konveksleşir. Koyu turuncu renklidir. Askosporlar 9–12 x 3,5–5 µm boyutlarında, 0 (–1) septumlu, elipsoid, pyriform (armut şeklinde) veya klavat. Tallus ve apotesyumlar K (+) menekşe Ekolojik Özellikleri: Habitat: Tebeşirtaşı gibi bazik substratlar üzerinde gölgede fakat açık ortamlarda, çoğunlukla deniz seviyesine yakın yerlerde ve kumullarda gelişir. Çok sıklıkla Trichostomum crispulum karayosunu ile ilişkilidir. Yeryüzünde Yayılışı: Kuzey yarım kürenin ılıman bölgelerinde, Avustralya ve Yeni Zellanda’da yayılış gösterir. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Amasya (Steiner 1916); Muğla (John ve Nimis 1996), (Nimis ve John 1998); Seydişehir / Konya (Güvenç 2002); Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004); Bursa (Güvenç, Öztürk 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, (KK), 400 m, 10,VIII.2002; (L7) Kadı Deresi, dere yatağı boyunca, 220 m, 27.XI.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L11) Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004; (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005, (Ter / Kyb).

- 83 -

4. 5. 12. LECANIA A. Massal. Tallus kabuksu, ince veya kalın, granular areolat, nadiren papillat. Bazen soralli veya granular çıkıntılı (blastid), gri – beyaz, beyaz, kahve – siyah, bazen ± pruinos. Üst korteks 3 – 4 hücre kalınlığında, bazen bol kristalli ve şekilsiz bir tabakayla örtülü. Alg bileşeni yeşil kokoid. Askomata apotesyum sesil, düz, sonradan ± konveks, disk 0,4 – 0,6 (–1) mm çapında. Açık veya koyu kahverengi – siyah, turuncu, bazen pruinos. Tallus kenar mevcut. Himenyum renksiz, K / I (+) mavi hipotesyum renksiz, Askosporlar (0–) 1 – 3 (–7) septumlu oval, uzun – elipsoid, ince çeperli, renksiz. 1. Tallus – kenar sonradan kaybolur, alg hücreleri yok, apotesyum turuncu – kahverengi, disk konveks (biatorin) L. sylvestris 1. Tallus – kenar ± kalıcı, alg hücreleri var, apotesyum kızıl – kahverengi, siyah, ± pruinos disk konkav (lecanorin) L. turicensis

4. 5. 12. 1. Lecania sylvestris (Arnold) Arnold Belirsiz veya ince granular veya birkaç dağınık areollü. Tallus gri tonlarda. Apotesyumlar turuncudan koyu kahverengiye kadar. Islakken daha koyu bir kenar belirir. Apotesyumlar tek tek bazen küçük gruplar hâlinde, disk konveks. Tallus – kenar bulunur, az sayıda alg bileşeni bulundurur, sonradan kaybolur (biatorin). Epitesyum sarı – kahverengi. Himenyum 40 – 70 µm uzunlukta. Askosporlar (– 9)10–16 x 3–4,5 µm, elipsoid, 1 – septumlu. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Gölgelik yerlerde karbonatlı ve kireçli taşlarda gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Orta Avrupa ve Akdeniz çevresinde yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Türkiye için yeni kayıttır. Pamukkale / Denizli. Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005 (KK).

- 84 -

4. 5. 12. 2. Lecania turicensis (Hepp.) Müll.Arg. Tallus ince granulardan areolata kadar, beyaz, beyaz – gri, kırmızımsı beyaz. K (–), apotesyumlar 0,8 mm çapa kadar, sesil, çok sayıda, disk kırmızı kahverengiden siyaha kadar, ıslanınca daha soluk, kenarlar koyu, gri – beyaz, pruinos, tallus kenar ince, beyaz, sonradan tamamen kaybolur. Ölü alg hücrelerinden oluşan kahverengileşmiş tabaka bulunur. Himenyum 55 – 80 µm. Parafizler dallanmamış, uçlarda belirgin şişkin. Askosporlar 10,5–13 x 4,5–6 µm, 1 – septumlu, ince çeperli. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kalkerli ve kalkersiz kayalarda ve harç üzerinde gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Orta Avrupa, Kuzey Amerika ve Kuzey Afrika’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Aydın (John 2003). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (KK).

4. 5. 13. LECANORA Ach. Tallus kabuksu, granüllü, areollü ve plakodioid, nadiren substrata gömülü; soredli veya değil, izid ve sefalodyum bulunmaz. Alg bileşenleri Trebouxia veya diğer yeşil kokoid algler. Apotesyum sesil, nadiren gömülü; belirgin tallus – kenarlı. Tallus – kenar belirgin ve tallus ile aynı renkte. Himenyum renksiz ve I (+) mavi. Askus 8 (–32) sporlu. Askosporlar elipsoidden küresele yakın şekle kadar, uçları yuvarlak, basit ve renksiz. Doğal veya insan yapımı habitatlarda gelişen kozmopolit bir cinstir. 1. Tallus plakodioid Parmeliopsis muralis 1. Tallus plakodioid değil, kabuksu, areolat veya belirsiz 2 2. Ağaç kabuğu üzerinde 2. Kalkerli kaya üzerinde

3 4

3. Tallus gömülü veya dağınık granüllü, K (–), tallus – kenar büyük kristalli 6 3. Tallus bitişik areollü, (± dairesel), K (+ sarı ), tallus – kenar büyük kristalli değil L. campestris

- 85 -

4. Tallus K (+ sarı), apotesyum diski kırmızı – kahverengi 4. K (–), apotesyum diski pembemsi – kahverengi

L. campestris 5

5. Tallus beyaz, şişkin areollü, apotesyum diski pembemsi – kahverengi, pruinos değil L. albescens 5. Tallus gömülü veya dağınık granüllü, apotesyum diski pembemsi, açık L. dispersa yeşilimsi gri, bazen beyaz pruinos 6. Tallus sarı – gri – koyu yeşil, P (+) sarı, apotesyum boyutu >0,4 mm 6. Tallus beyz – gri, R (-),apotesyum boyutu ≤0,4 mm

L. varia 7

7. Tallus gömülü granüllü, disk pembemsi, açık yeşilimsi gri, apotesyumlar 0,2 – 1 mm L. dispersa 7. Tallus granüllü, disk kırmızı – kahverengi, apotesyumlar 0,2 – 1 mm L. sambuci

4. 5. 13. 1. Lecanora albescens (Hoffm.) Branth & Rostrup. Sin. Lecanora galactina Ach. Tallus 1 cm genişliğe kadar, sağlam rozet hâlinde, konveks, şişkin areollü, bazen ± lob şeklinde, parlak beyaz veya nadiren grimsi beyaz, yüzey hafif pürüzlüden granüllüye kadar. Apotesyumlar 0,1–0,7(1,5) mm çapında, çok sayıda, genellikle merkezde, sesil, tabanda geniş, tallus kenar kalıcı, düz veya krenulattan dalgalıya kadar. Disk açık pembemsi, kahverengi, kahverengi – sarımsı veya zeytin yeşili, beyaz pruinos veya değil. Epitesyum kahverengimsi, N (–). Himenyum N (+), menekşe – kırmızı. Parafizler 2 µm genişlikte, uçlarda 1,5 – 3 µm. Askosporlar (7– )11(–16) x (3–)5–6 µm boyutlarında ve elipsoid. Tallus R (–). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Sert kalkerli kayalarda, harç üzerinde ve anıt taşlarında gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey Amerika’da yaygındır. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Ağrı Dağı (Arnold F C G. 1897); İstanbul (Fritsch 1899); Gaziantep (John ve Nimis 1996), (Nimis ve John 1998); İstanbul (Türk ve Güner 1998); İzmir (Sommerfeldt ve John 2001). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L11) Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004; (KK).

- 86 -

4. 5. 13. 2. Lecanora campestris (Schaerer) Hue Tallus genel olarak yuvarlak, şişkin areollerden oluşur. Açıktan koyu griye kadar renkte, protallus belirgin ve beyaz renkli. Apotesyum 0,5–1,5(–2) mm çapında, çok sayıda, bütün tallus yüzeyine yayılmış ve sesil. Tallus – kenar kalıcı, yüksek, tam veya kıvrımlı, medullasında küçük, kristalli. Disk kırmızı – kahverengiden kırmızı – siyaha kadar, düz, bazen konveks. Epitesyum açık turuncudan kızıl – kahverengiye kadar renkte, granülsüz. Himenyum (60–)70–85(–90) µm kalınlıkta. Parafizler uçlarda 3–4,5 µm ye kadar genişlemiş ve kırmızımsı kahverengi. Askosporlar 10– 14(–17) x 6–8,5(–9) µm boyutlarında ve geniş elipsoid. Tallus P (–), K (+) sarı, C (– ). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Harç, çimento, kalkerli ve besince–zengin silisli kayalarda, nadiren kereste üzerinde gelişen bir türdür. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa ve Kuzey Amerika’da geniş yayılış gösterir. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Burgaz Adası (Szatala 1927 b); Bursa (Szatala 1960); Eskişehir (Özdemir 1991); Gemlik – Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Erzurum (Aslan 1995); Çamlıhemşin (Yazıcı 1995 b); Kırklareli (Özdemir ve Güner 1995); Aydın, Hatay (John ve Nimis 1996); İstanbul Adaları (Çobanoğlu ve Akdemir 1997); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Aydın (Nimis ve John 1998); İstanbul, Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Akdamar Adası, Van Gölü (Aslan ve Öztürk Ş.1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Tortum / Erzurum (Aslan 2000); Sinop (Yıldız, John ve Yurdakulol 2002); Trabzon (John, Breuss 2004); Bolu (Çobanoğlu, Akdemir 2004); İstanbul, Antalya (Çobanoğlu 2005). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L1) Kuzey girişindeki Hamam–Bazilika ve Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10,VIII.2002, (KK); (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (Epi).

4. 5. 13. 3. Lecanora dispersa (Pers.) Sommerf. Tallus substrata gömülü, bazen dağınık granüllü, beyazdan açık griye kadar renkte. Apotesyumlar (0,15–)0,2–1(–3) mm çapında, sesil, tabanda yükselmiş,

- 87 -

dağınık veya kalabalık gruplar halinde. Tallus – kenar iyi gelişmiş, kalıcı, tam veya krenulat, kabarık veya dalgalı, gençken pruinos. Disk pembemsi kahverengiden koyu kahverengiye veya açık sarıdan yeşilimsi griye kadar çok çeşitli renklerde, bazen beyaz – pruinos. Epitesyum açık sarı – kahverengi veya kahverengimsi renkte, K’da çözünmeyen yoğun granüllü. Himenyum 70–100 µm kalınlıkta. Hipotesyum bazen kahverengimsi. Askosporlar (7–)8,5–14 x (3–)4–7 µm boyutlarında. Tallus P (–), K (–), C (–). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kaya, duvar, harç ve insan yapımı substratları içine alan çok çeşitli kalkerli substratlar üzerinde, ayrıca besince – zengin veya tozlu ağaç kabuklarında gelişen son derece yaygın bir türdür. Hava kirliliğine karşı bilinen en toleranslı türlerdendir. Yeryüzünde Yayılışı: Tüm Kuzey yarımkürede yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Konya (Steiner 1905); Ordu (Steiner 1909a); Van (Szatala 1941); Bitlis (Szatala 1960); Uludağ (Öztürk 1989); Gemlik – Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Görükle / Bursa (Güvenç ve Aslan 1994); Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); İstanbul Adaları (Çobanoğlu ve Akdemir 1997); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Edirne, Çanakkale, Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Oltu / Erzurum (Aslan 2000); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Bozkır / Konya (Güvenç 2002); Murgul / Artvin (Aslan Yazıcı ve Karagöz 2002); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Trabzon (John, Breuss 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004); Antalya (Çobanoğlu 2005). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L1) Kuzey girişindeki Hamam–Bazilika ve Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10,VIII.2002, (KK); (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004, (Epi); (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 11. 4. Lecanora sambuci (Pers.) Nyl. Tallus yaklaşık 1 mm çapında küçük granüllü veya düzensiz çatlaklı, beyazdan griye kadar, belirgin bir protallus ile çevrili değil. Apotesyum çapı 0,2 – 0,4 (-0,8)

- 88 -

mm. Dağınık veya bir arada, sesil. Tallus granülleri arasında, tabanda hafif tümsek, tallus – kenar düz veya başlangıçta hafif krenulat daha sonra düzensiz ve sonunda kaybolan. Disk pembemsi kahverengiden, kırmızı – kahverengiye; düzden hafif konvekse kadar. Epitesyum renksizden soluk kahverengiye kadar. Himenyum (40-) 55 – 65 (-70) µm yükseklikte. Parafizler 1,5 – 2 µm genişlikte, basit veya dallanmış, uçları 2,5 – 3,5 µm genişliğinde, renksiz veya kahverengimsi, uçtaki iki hücre kapitat. Her askusta (8-) 16 – 32 askospor bulunur. Askosporlar (6–)8–12 x 4–6(-7) µm boyutlarında. Tallus R (-). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Besince zengin ağaç kabuklarında, özellikle Sambucus’un (Mürver Ağacı) küçük dallarında, hava kirliliğinin düşük olduğu bölgelerde bulunur, ender bir türdür. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa ve Kuzey Amerika’da yayılış gösterir. (Purvis ve ark. 1992). Türkiye’deki Yayılışı: Türkiye için yeni kayıttır. Pamukkale / Denizli. Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005, (Epi, Caloplaca cerinelloides ve Caloplaca. cerina ile birlikte).

4. 5. 11. 5. Lecanora varia (Hoffm.) Ach. Sin. Patellaria varia Tallus granüllü, bazen kalınlaşarak az çok areollü yapıda, sarı - griden koyu yeşil - griye kadar renkte. 0,4–1(-1,5) mm çapındaki apotesyumlar dağınık veya yanyana. Tallus - kenar kalıcı, tam veya krenulat. Disk pembemsi kahverengiden yeşilimsi kahverengiye kadar, düz. Epitesyum renksiz ve küçük granüllü. Himenyum (60-) 70 – 80 (-90) µm kalınlıkta. Askosporlar (7-) 9 – 11,5 (-13) x 5 – 7 (-8) µm boyutlarında. Tallus P(+) sarı, K(-), KC(-), C(-). Habitat: Odun ve kereste üzerinde, nadiren canlı ağaç kabuklarında gelişir. Kuzey ılıman zonda, Merkezi Avrupa ve Kuzey Amerika’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Bilecik (Özdemir 1987); Eskişehir (Özdemir 1991); Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Antalya (John 1996a); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Antalya (Nimis ve John 1998); Bolu – Abant

- 89 -

(Çobanoğlu 1999); Erzurum (Aslan 2000b); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005, (Epi).

4. 5. 14. LECIDEA Ach. 4. 5. 12. 1. Lecidea lurida Ach. Sin. Psora lurida (Ach.) DC. Tallus pulsu; pullar 5 mm genişliğe kadar, uçlarda yuvarlaklaşmış, bazen küçük loblu, konkav ve genellikle imbrikat dizilişli. Alg bileşeni yeşil kokoid. Üst yüzey açık veya koyu kahverengi, ıslakken mat yeşilimsi renkte, pruinos değil. Kenarlar üst yüzey ile aynı renkte. Alt yüzey çoğunlukla koyu renkli. Üst kortekste alg bulunmaz; alt korteks periklinal dizilmiş ve birbirine yakın hücreler ve kahverengi pigmentli hiflerden oluşur. Kristal bulunmaz. Apotesyum 1(-1.5) mm çapında, marjinal veya yüzeyde, koyu kahverengi, ilk başta düz, sonradan konveks ve kenarsız. Epitesyum kahverengi, K (-), N (-). Himenyum I (+) mavi. Piknidyumlar gençken gömülü, sonradan sesil, marjinal veya pulların alt yüzeyinde kenara yakın bulunur. Askosporlar (8-) 9 – 11 (-15) x 6 – 8 µm boyutlarında, basit, renksiz ve ellipsoid. Tallus R (-). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kalkerli topraklarda, kayaların kireçtaşı ve humus bulunan çatlaklarında, bazen doğrudan sert kireçtaşı ve kalkerli kayalar üzerinde gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Britanya’da lokal olarak yayılış gösteren bir türdür (Purvis ve ark. 1992, Dobson 1992). Türkiye’deki Yayılışı: Erzurum (Aslan 1995); Hatay, Muğla (John 1996a); Hatay (John ve Nimis 1998); Muğla (Nimis ve John 1998). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005. (KK, Toninia candida ile birlikte).

- 90 -

4. 5. 15. LECIDELLA Körber 4. 5. 15. 1. Lecidella elaeochroma (Ach.) M. Choisy Sin. Lecidea elaeochroma (Ach.) Ach., Lecidella olivacea (Hoffm.) A. Massal. Tallus düz, pürüzsüz ve sürekli veya granüllü – verrukoz, zamanla mozaik yapıda, sarı – griden sarı – yeşile kadar, gölgede ise gri – yeşil tonlarında. Protallus siyah veya mavimsi siyah. Apotesyum çapı 1 mm ye kadar, birbirine yakın, yuvarlak veya şekilsiz, önce düz olgunlaştıkça konveks. Disk siyah, gölgede soluk mavi– siyah, kahverengimsi kırmızı renkte. Asıl kenar kalıcı, dalgalı ve sonradan kaybolur. Epitesyum ve asıl kenar mavimsi yeşilden gri – maviye kadar, K’da çözünen kristalli yapıda. Himenyum 40–70 µm kalınlıkta. Hipotesyum kahverengimsi turuncu, bazen renksiz, K (+) parlak kırmızı – kahverengi. Askosporlar 10 – 17 x 6 – 9 µm boyutlarında. Tallus K (+) sarımsı, KC (+) sarı, C (+) turuncu (reaksiyonlar çoğunlukla belirgin değil). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Düz ağaç kabukları üzerinde, yeni sürgün ve küçük dallarda ve odun üzerinde mozaik oluşturacak şekilde gelişen hava kirliliğine karşı orta derecede toleranslı bir türdür. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey Amerika ve Yeni Zellanda’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Trabzon (Lecidea e.) (Steiner 1909a); Burgaz Adası (Lecidea e.) (Szatala 1927 b); Orhan Dağı (Szatala 1960); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Gemlik – Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Görükle / Bursa (Güvenç ve Aslan 1994); Erzurum, Artvin, Kars (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Adana, Antalya, Aydın, Balıkesir, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); İstanbul Adaları (Çobanoğlu ve Akdemir 1997); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Aydın, Adana, Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998); Edirne, Çanakkale, Kırklareli, Tekirdağ, İstanbul (Türk ve Güner 1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Ardanuç / Artvin, Olur, Oltu / Erzurum, Sarıkamış / Kars (Aslan 2000); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); İzmir (Sommerfeldt ve John 2001); Saimbeyli / Adana, Seydişehir / Konya (Güvenç

- 91 -

2002); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); Sinop (Yıldız, John ve Yurdakulol 2002); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Sivas (John 2002); Trabzon, Giresun (John, Breuss 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004); İstanbul, Kırklareli (Çobanoğlu 2005). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005, (Epi).

4. 5. 16. LICHINELLA Nyl. 4. 5. 16. 1. Lichinella stipatula Nyl. Sin. Lichina stipatula Tallus yarı dik veya tam dik yoğun dallardan oluşan bir öbek halinde. Koyu kahverengiden siyaha kadar renkte, ıslakken yeşilimsi. Enine kesitte genellikle yuvarlak, ince veya geniş, 1 – 3 (-5) mm uzunlukta 50 – 130 (-180) µm genişlikte. Dallar korteksli değil, katı, kırılgan, zengin dallanmış. Dallanma çeşitli. Sored, izid, pseudosifel ve medulla bulunmaz. Substrata renksiz, saç benzeri rizoidlerle (genellikle belirsiz) tutunur. Alg bileşeni Chroococcaceæ familyasından bir mavi yeşil algdir. (Lichinella cinsinin karakteristik özelliğidir) Alg hücreleri küreselden ovale kadar 8 – 10 (-13) µm uzunlukta. Apotesyumlar tallus uçlarında bulunur. Disk konveks, kırmızımsı kahverengi. Askus silindirik. Sporlar 1 hücreli, elipsoid, renksiz. Her askusta 36 (-48) spor mevcut. Piknidyumlar lateral veya dal uçlarında. Tallus R (-). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Silisli kayalar üzerinde ve Peltula euploca ile birlikte gelişirler. Yeryüzünde Yayılışı: Ilıman kuşakta, Orta Avrupa ve Akdenizde yayılış gösterir. Yeryüzünde bulunan 11 türünden 8 tanesi Kuzey Amerika kıtasındadır. Türkiye’deki Yayılışı: İzmir (John 1999); Trabzon (John, Breuss 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005, (SK, Peltula euploca ile birlikte).

- 92 -

4. 5. 17. LOBOTHALLIA (Clauz. & Roux) Haf. 4. 5. 17. 1. Lobothallia radiosa (Hoffm.) Haf. Sin. Aspicilia radiosa (Hoffm.) Poelt & Leukert, Lecanora radiosa (Hoffm.) Schaerer, Lobothallia subcircinata Nyl. Tallus ince, merkeze doğru çatlaklı–areollü, kenarlarda loblu dairesel bölgeler oluşturur. Tallusun yüzeyi gri, mat, özellikle lob kenarları pruinos. Kenar loblar 0,4– 1(–1,5) mm genişliğe kadar, düz veya hafif konveks. Apotesyum özellikle merkezde çok sayıda. Gençken gömülü ve konkav, sonradan düz, düzgün tallus – kenarlı. Disk 0,2–1 mm çapında ve kahverengi–siyah renkte. Askosporlar 10–15 x 6–9 µm boyutlarında, geniş elipsoid. Tallus P (+) turuncu, K (+) kırmızı, C (–). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kalkerli kayalarda, anıt taşları, çakmak taşı üzerinde gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Esas olarak Avrupa ve Kuzey Amerika’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: İstanbul (Rigler 1852); Gemlik, Uludağ, Bursa (A. radiosa) (Öztürk Ş. 1990); Erzurum, Artvin (Aslan 1995); Kütahya (A. radiosa) (Çiçek ve Türk 1995); Akçaabat (A. radiosa) (Yazıcı 1995a); Çamlıhemşin (Yazıcı 1995b); Adana, Antalya, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Adana, Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998); Tekirdağ, İstanbul (Türk ve Güner 1998); (A. radiosa) Akdamar Adası, Van Gölü (Aslan ve Öztürk Ş.1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Şavşat / Artvin, Narman, Oltu / Erzurum (Aslan 2000); Pamukkale (John, Seaward ve Beatty 2000); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Bozkır, Seydişehir / Konya (Güvenç 2002); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004); Bursa (Güvenç, Öztürk 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m,

- 93 -

26.I.2005; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 18. OPEGRAPHA Ach. 4. 5. 18. 1. Opegrapha herbarum Mont Sin. Opegrapha varia Pers. var. herbarum (Mont.) Källsten ined. Tallus ince, bazen belirsiz veya gömülü, düz, kül grisi, kahverengi veya donuk zeytin yeşili renkte. Apotesyum (0,5)–1(–1,6) x 0,15–0,3 mm boyutlarında, 4–100 µm yükseklikte, dağınık, basit veya nadiren dallanmış, sesil. Disk önce ince yarık şeklinde, daha sonra daha açık, bazen ± yeşil pruinos. Kenar K (–). Epitesyum kahverengi, K (–) veya ± kızıl – kahverengi. Himenyum 70 – 90 µm kalınlıkta, I (+) kırmızı. Askosporlar (16–)18–24(–26) x (4–)5–7(–8) µm boyutlarında, 3 – septumlu, ± klavat, uçlarda yuvarlak, ince ve belirgin perispor ile çevrili. Tallus R (–). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Çeşitli ağaçların yaşlı gövdelerinde veya genç kabuklarında, gölgeli ve düz kısımlarda bolca bulunur. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa ve Kuzey Amerika’da geniş yayılışı vardır (Purvis ve ark. 1992, Dobson 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Türkiye için yeni kayıttır. Pamukkale / Denizli. Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (Epi).

4. 5. 19. PELTULA Nyl. Tallus küçük, yassı, yapraksı, umbilikat, yuvarlak ya da yarı yuvarlak loblu, üst ve alt yüzeyi korteksli, soredli, genellikle belirgin loblu, 3 – 10 mm çapında, kalın, üst yüzey soluk zeytin yeşili – gri, kenarlar aşağı doğru kıvrık. Alt yüzey açık kahverengi, rizinsiz. Alg bileşeni mavi – yeşil. Tallus R (-).Kuzey Amerika’da 15 türü kaydedilmiştir. İngiltere’de yalnızca Peltula euploca türüne rastlanmıştır. 1. Loblar yuvarlak, lob uçları soralli, askosporlar 5 – 10 x 4 – 5 µm boyutlarında P. euploca 1. Loblar yuvarlak değil, lob uçları soralli değil, askosporlar 6 – 9 x 3 – 6 µm P. patellata boyutlarında - 94 -

4. 5. 19. 1. Peltula euploca (Ach.) Poelt ex Ozenda et Clauz. Sin. Peltula guepini (Del.) Nyl., Peltula ruinicola (Nyl.) Gyeln., Verrucaria euploca, Endocarpon euploca, Lichen euploca. Tallus soralli, pulsu, belirgin umbilikat, 4 – 15 mm, kahverengi, çoğunlukla grimsi. Loblar kalın, yuvarlak, lob uçları soralli. Apotesyum 0,5 – 1 mm çapında. Sporlar 5 – 10 x 4 – 5 µm boyutlarında. Alg bileşeni mavi – yeşil. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Bazik ya da hafif kalkerli silisli kayalar üzerinde gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Kuzey Amerika’nın doğu ve batı kıyılarında, Akdeniz ve Orta Avrupa’da gelişen ender bir türdür. Türkiye’deki Yayılışı: İzmir (John 1999); Trabzon (John, Breuss 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005, (SK, Lichinella stipatula ile birlikte).

4. 5. 19. 2. Peltula patellata (Bagl.) Swinsc. et Krog. Sin. Peltula polyspora (Tuck.) Wetm., Heppia patellata, Acarospora patellata. Tallus yuvarlak, kahverengi – gri, pulsu, umbilikat, loblar kalın, konveks 1 – 4 mm Apotesyum 0,2 – 2 mm çapında. Askosporlar elipsoidden küresele kadar, 6 – 9 x 3 – 6 µm. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Bazik ya da hafif kalkerli silisli kayalar üzerinde gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Akdeniz ve orta Avrupa’da gelişen ender bir türdür. Türkiye’deki Yayılışı: Türkiye için yeni kayıttır. Pamukkale / Denizli. Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005 (KK).

- 95 -

4. 5. 20. PHAEOPHYSCIA Moberg. 4. 5. 20. 1. Phaeophyscia orbicularis (Neck.) Moberg Tallus 3 cm çapına kadar, orbikular, veya düzensiz şekilde, sıkışık loblu; loblar 0,2–1,2 mm genişlikte, ışınsal, ayrı ayrı veya üst üste, gri, yeşilimsi gri, gri – kahverengi veya koyu kahverengi renklerde. Alg bileşeni Trebouxioid. Soraller orbikular, konveks ve laminal, bazen marjinal, griden siyahımsı veya beyazımsı renklere kadar, bazen sarımsı renkte. Alt yüzey siyah; basit ve siyah rizinli. Lob kenarlarındaki rizinler açık renkli veya uçları beyazlaşmış olabilir. Medulla beyaz veya üstlerde sarı – turuncu. Apotesyum varsa en fazla 1,5(–2,5) mm çapında, düz tallus kenarlı. Epitesyum kahverengi, himenyum ve hipotesyum renksiz. Askosporlar 17–26 x 7–11 µm boyutlarında, kahverengi, 1 – septumlu ve kalın çeperli. Piknidyumlar çok sayıda. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Besince zengin olan çeşitli substratlar üzerinde, şehirlere yakın bölgelerde ise kalkerli substratlarda çok yaygın olarak görülen kozmopolit bir türdür. Yeryüzünde Yayılışı: Kuzeybatı Avrupa’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Gemlik – Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Oltu / Erzurum (Aslan ve Öztürk A. 1994); Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Adana, Balıkesir, Hatay, İzmir (John ve Nimis 1996); Spil Dağı / Manisa (Güvenç ve Öztürk 1997); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Adana (Nimis ve John 1998); Yalova (Schindler 1998); Edirne, Kırklareli, İstanbul (Türk ve Güner 1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Oltu / Erzurum (Aslan 2000); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); İzmir (Sommerfeldt ve John 2001); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Kırşehir (John 2002); Aydın (John 2003); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004;(Epi).

- 96 -

4. 5. 21. PHYSCIA (Schreber) Michaux Tallus yapraksı, loblu; loblar kısa veya uzun, çoğunlukla 3 mm genişlikten daha küçük. Üst yüzey beyazımsı, mavimsi griden koyu griye kadar renkte, mat veya biraz parlak, bazen beyaz pruinos yapıda. Loblar kenarlarda silli veya değil. Alt yüzey beyazımsı, soluk gri; basit veya çatallı rizinli. Birçok türü izidli veya soredli. Apotesyum laminal, sesil veya kısa saplı, kahverengi veya siyah, çoğunlukla beyaz pruinos. Askus 8 sporlu; askosporlar kahverengi, 1 – septumlu ve kalın çeperli. 1. Tallus düzensiz, hafif pruinos, loblar belirgin ışınsal değil 1. Tallus orbikular, pruinos değil, loblar belirgin ışınsal 2. Tallus başlık şeklinde soralli, apotesyum yok 2. Tallus soralli değil, apotesyum sık

P. tribacia 2 P. adscendens P. stellaris

4. 5. 21. 1. Physcia adscendens (Fr.) H. Olivier Tallus 2–4(–6) cm çapında, sık olmayan loblu; loblar 0,3–1 mm genişlikte, şişkin, beyaz, açık gri, kül grisi renkte, pruinos değil. Kenarlarda 0,4–2 mm uzunlukta silli; siller genellikle gri ve uçları koyu kahverengi. Lobların alt yüzeyi beyazımsı ve beyaz rizinli. Soraller lob uçlarında ve başlık şeklinde olup uçları yukarı kıvrılmış. Apotesyum çok ender. Korteks K (+) sarı, medulla K (–). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Besince zengin olan substratlar; kireçtaşı, beton, çimento, kereste, ağaç gövdesi ve dalları üzerinde yaygın olarak gelişen bir türdür. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika, Doğu Afrika, Hindistan, Avustralya ve Yeni Zellanda’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Burgaz Adası (Szatala 1927 b); Ereğli (Szatala 1960); Çanakkale (Güner ve Özdemir 1986); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Gemlik – Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Görükle / Bursa (Güvenç ve Aslan 1994); Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Akçaabat (Yazıcı 1995 a); Antalya, Balıkesir, Çanakkale, Gaziantep, Hatay, İzmir, Muğla (John ve Nimis 1996); İstanbul Adaları (Çobanoğlu ve Akdemir 1997); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Gaziantep, Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998); Yalova

- 97 -

(Schindler 1998); Edirne, Çanakkale, İstanbul, Edirne, Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Keçiborlu, Gönen / Isparta (Öztürk, Kaynak ve Güvenç 1998);Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Balıkesir (John 1999); Olur, Oltu, Şenkaya / Erzurum (Aslan 2000); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); İzmir (Sommerfeldt ve John 2001); Bozkır, Seydişehir / Konya (Güvenç 2002); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Bozcaada (Öztürk 1999); Trabzon (John, Breuss 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004); İstanbul (Çobanoğlu 2005). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003 (KK); (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004 (KK, Epi); (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005 (Epi).

4. 5. 21. 2. Physcia stellaris (L.) Nyl. Tallus 3(–6) cm çapında genellikle ± orbikular, oldukça sıkı tutunmuş, loblar 0,5 – 1,5 mm genişlikte, ışınsal, ± ayrı, beyazdan koyu griye kadar, nadiren mavimsi, beyaz noktalı değil veya belirsiz, pruinos değil. Alt yüzey beyaz – açık kahverengi veya soluk gri, çok sayıda, basit veya dallanmış, beyaz veya koyu kahverengi ya da gri rizinli. Çoğu kez rizinler lob kenarlarından görünecek şekilde. Apotesyumlar 3(– 4) mm çapında, çok sayıda, disk bazen pruinos. Askosporlar 15–22 x 7–11 µm. Piknidyumlar çok sık bulunur, konidya 4–6–1 µm, korteks K (+) sarı, medulla K (–). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Yaprak döken ağaçların dallarında, az kirlilik olan bölgelerde yaygındır. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika, Doğu Afrika, Suudî Arabistan, Himalayalar, Avusturalya ve Yeni Zelanda’da yayılış gösterir. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: İstanbul (Fritsch 1899); Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Oltu / Erzurum (Aslan ve Öztürk A. 1994); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Hatay, İzmir (John ve Nimis 1996); Hatay (John ve Nimis 1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Edirne, Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Trabzon (Yazıcı

- 98 -

1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Olur, Oltu / Erzurum (Aslan 2000); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); İzmir (Sommerfeldt ve John 2001); Seydişehir / Konya (Güvenç 2002); Murgul / Artvin (Aslan Yazıcı ve Karagöz 2002); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Muğla (John 2003); Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004); İstanbul (Çobanoğlu 2005). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004; (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005 (Epi).

4. 5. 21. 3. Physcia tribacia (Ach.) Nyl. Sin. Physcia erosa, Lecanora tribacia. Tallus düzensiz. Loblar belirgin ışınsal değil. 0,5 – 1,5 mm. Beyazımsı mavi – gri. Genellikle hafif pruinos. Beyaz noktalı değil. ± yassı marjinal krenulat. Lob uçları granüler soralli. Sored gelişimi çok fazla olduğunda soraller ± dudak şeklinde (genellikle kaya üzerinde gelişenlerde). Tallus alt yüzeyi beyaz ya da pembemsi, krem sarısı ya da kahverengi tonlarında. Rizinler seyrek, çoğunlukla basit, beyazdan açık kahverengiye kadar. Alt korteks pseudoparenkimatik. Apotesyumlar 1,5 mm ye kadar, çok seyrek. Askosporlar 15 – 24 x 9 – 11 (-13) µm. Piknidyumlar ender. Korteks K (+) sarı, medulla K (-). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Yol kenarı ve parklardaki ağaçların besince zengin kabuklarında, duvar ya da kayalıkların dik yüzeylerinde gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey Amerika, Doğu Afrika ve Güney Asya’da özellikle sahilde yaygındır. Türkiye’deki Yayılışı: Erciyes Dağı (Steiner 1905);Trabzon (Yazıcı 1999b); Trabzon (John, Breuss 2004); Bitlis, Ağrı (Çobanoğlu 2005). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005 (KK).

- 99 -

4. 5. 22. PHYSCONIA Poelt Tallus yapraksı, loblu, bazen orbikular fakat genellikle düzensiz şekilde. Loblar kısa veya uzun, 3 mm genişlikten az, kenarlarda silli değil, griden koyu kahverengiye kadar renkte, mat veya hafif parlak, en azından lob uçlarında pruinos. Alt yüzey beyazdan kahverengi - siyaha kadar renkte. Bazı türlerinde sored bulunur. Alg bileşeni Trebouxioid. Apotesyum laminal, disk kahverengi fakat beyaz pruinos. Tallus-kenar kalıcı. Epitesyum kahverengi, himenyum ve hipotesyum renksiz. Askus 8 sporlu; askosporlar kahverengi, 1-septumlu, kalın çeperli. Septum bölgesinde geniş ve kalın, uçlarda kalın değil; bu özelliği ile Physcia cinsinden ayrılmıştır. 1. Sored bulunmaz; apotesyum çoğunlukla bulunur; rizinler fırça şeklinde ve siyah renkte P. distorta 1. Sored bulunur; apotesyum ender olarak bulunur; rizinler basit ve açık renkte P. grisea

4. 5. 22. 1. Physconia distorta (With.) J. R. Laundon Sin. Physconia pulverulanta auct., Physcia pulverulanta auct. Tallus yapraksı, loblu, 10(–15) cm çapına kadar ve genellikle orbikular şekilde olup substrata gevşek tutunur. Loblar 0,6–2 mm genişlikte, ışınsal, griden koyu kahverengiye kadar, genellikle beyaz – pruinos. Bazen merkezde sekonder loblu. Alt yüzey lob uçlarında beyazımsı fakat merkeze doğru siyahımsı renkte ve siyah fırça– şeklinde rizinli. Tallus – kenar kalıcı. Epitesyum kahverengi, himenyum ve hipotesyum renksiz. Apotesyum 5 mm çapına kadar, çok sayıda, diski pruinos. Askus 8 sporlu; askosporlar kahverengi, 1–septumlu, kalın çeperli. Septum bölgesinde geniş ve kalın, uçlarda kalın değil. Askosporlar (–25)27–38 x 13–20 µm boyutlarında. Korteks ve medulla R (–). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Besince zengin ağaç gövde ve dallarının kabuklarında, bazen kireçtaşı veya kuşların tünediği taşlarda gelişen, SO2 kirliliğinin ciddi boyutlarda olmadığı alanlarda yaygın olan bir türdür. Yeryüzünde Yayılışı: Güney Avrupa, Doğu Afrika, Himalayalar, Batı ve Kuzey Amerika, Avustralya’daki dağlık alanlarda yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

- 100 -

Türkiye’deki Yayılışı: Uludağ (Öztürk 1989); Eskişehir (Özdemir 1991); Oltu / Erzurum (Aslan ve Öztürk A. 1994); Erzurum, Artvin, Kars (Aslan 1995); Akçaabat (Yazıcı 1995 a); Antalya, Balıkesir, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998); Antalya (Schindler 1998); Çanakkale, Tekirdağ, Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Şavşat / Artvin, Olur, Oltu, Narman, Şenkaya, Tortum / Erzurum, Sarıkafmış / Kars (Aslan 2000); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); İzmir (Sommerfeldt ve John 2001); Kastamonu (Yıldız ve John 2002); Muğla (John 2003); Trabzon (John, Breuss 2004); Bolu (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004; (Epi).

4. 5. 22. 2. Physconia grisea (Lam.) Poelt Sin. Physcia grisea (Lam.) Zahlbr. Tallus düzensiz veya bazen 8 cm çapına kadar orbikular şekilde, substrata sıkıca tutunmuştur. Loblar 0,6–2 mm genişlikte, ışınsal ve kısmen üst üste, gri, gri kahverengi, genellikle pruinos. Lob kenarları boyunca veya merkez lobların yüzeyinde kolayca kırılabilen izidler veya granülar soredler mevcuttur. Bunlar bazen yoğun bir granular kabuk oluştururlar. Alt yüzey beyazımsı veya merkeze doğru açık kahverengi; beyazımsı, kahverengi veya gri, basit rizinli. Apotesyum 3 mm çapına kadar olup genellikle bulunmaz. Askosporlar 22–34 x 12–17 µm boyutlarında. Medulla K(-). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Bazik ve genellikle tozlu ağaç gövdelerinin kabuklarında, ayrıca kalkerli kayalar üzerinde gelişir. Orta derecede hava kirliliğine maruz bölgelerde dahi yaygın olan bir türdür. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey Amerika, Nepal, Avustralya ve Yeni Zellanda’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992). Türkiye’deki Yayılışı: Yamanlar Dağı (Steiner 1916); İzmir (John 1989); Uludağ (Öztürk 1989); Bursa - Görükle (Güvenç, Aslan 1994); Kırklareli, Edirne

- 101 -

(Türk Özdemir, Güner 1995); Balıkesir, Hatay, İzmir (John 1996a); Bursa (Öztürk, Güvenç, Aslan 1997);Van – Akdamar Adası (Aslan, Öztürk 1998); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Yalova (Schindler 1998); Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, İstanbul (Türk ve Güner 1998); Bolu – Abant (Çobanoğlu 1999); İzmir (John 2000), (Sommerfeldt, John 2001); Konya (Güvenç 2002); Trabzon (John, Breuss 2004); Bolu, (Çobanoğlu, Akdemir 2004); İstanbul (Çobanoğlu 2005). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005, (Epi).

4. 5. 23. PLACOCARPUS Trevisan 4. 5. 23. 1. Placocarpus schaereri (Fr.) Breuss Sin. Verrucaria schaereri (Fr.) Nyl., Catapyrenium schaereri (Fr.) R. Sant., Dermatocarpon monstrosum (Schaer.) Vain. Tallus büyük, kalın, (3 – 7 mm), beyaz – gri areollü, kahverengimsi gri, mavi – gri pruinos, ± lob gibi, substrata sıkı tutunmuş şekilde. Peritesyum 0,2 – 0,3 mm, tamamen gömülü. Askus Verrucaria cinsindeki gibi. Sporlar 12–25(30) x 6–10 µm, basit, elipsoid. Tallus R (–). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Özellikle kalkerli substratlar üzerinde gelişir, Lecanora muralis üzerinde yaygın parazit bir türdür. (Clauzade & Roux 1985) Yeryüzünde Yayılışı: Güney Avrupa ve Akdeniz Bölgesinde dağlık alanlarda yaygındır. (Clauzade ve Roux 1985) Türkiye’deki Yayılışı: Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L9) St. Philippe Martyrium’u Kuzeyi ormanlık alan, 440 m, 24.IV.2004; (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004 (KK, Acarospora cervina, Caloplaca inconnexa, Lecanora muralis, Lobothallia radiosa ile birlikte); (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, - 102 -

26.I.2005; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005 (KK).

4. 5. 24. PLACYNTHIUM (Ach.) S. Gray 4. 5. 24. 1. Placynthium nigrum (Huds.) Gray Tallus 12 cm çapa kadar, genellikle daha küçük, kahverengi – siyah, bazen gri – menekşe – pruinos. Protallus mavi – siyah, belirgin. Tallus küçük, çok sayıda, düz, granular pulsu, 0,4 – 1,5 mm büyüklükte, krenat veya digitat kenarlı, genellikle biraraya gelerek 1 – 2,5 mm çapında areoller oluşturur. İzidler sıklıkla bulunur, granular veya koralloidtirler. Apotesyum 0,5(–1) mm, gerçek kenar siyah, parlak. Disk kahverengi – siyah, konkav, sonra düz veya hafif konveks. Epitesyum mavi – yeşil. Askosporlar (7–)9–18(–22) x 3,5–5,5(–6) µm, 1 – 3 septumlu, dar elipsoid, renksiz. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kalkerli kayalarda, kabuklu kum, anıt taşlar, harç, çimento, sert toprak ve kireçten etkilenen silisli substratlarda gelişir. Daha çok nemli ekolojik nişleri ve kuruması yavaş yüzeyleri tercih eder. Yeryüzünde Yayılışı: Tüm yeryüzünde sıklıkla yayılışı vardır. (Clauzade ve Roux). Türkiye’deki Yayılışı: Göksu (Szatala 1927 a); Eğirdir (Szatala 1960); Bilecik (Özdemir 1990); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Antalya, Gaziantep, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Gaziantep, Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Çanakkale (Türk ve Güner 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Aydın (John 2003); Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L11) Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü, 320 m, 20,V.2004; (KK).

- 103 -

4. 5. 25. PROTOPARMELIOPSIS M.Choisy 4. 5. 25. 1. Protoparmeliopsis muralis M.Choisy Sin. Lecanora muralis (Schreber) Rabenh., Lecanora saxicola (Pollich) Ach., Placodium saxicola (Pollich) Körber Tallus çapı 10 cm ye kadar, plakodioid, yuvarlak rozet şeklinde. Loblar birbirine çok yakındır fakat olgunlaştıkça düzgünlüğünü kaybeder. Kenar loblar düz veya konkav olup alt korteks tabakası içerir. Bazen tallusun merkez kısmı bitişik veya dağınık areollü ve granüllü, yeşilimsi sarıdan sarı – kahverengiye kadar renkte, merkezde daha koyu, oldukça parlak ve üzeri pruinos. Apotesyum tallusun merkezinde çok sayıda, 0,5–1,5(–2) mm çapında, sesil ve tallus – kenarlı. Tallus – kenar iyi gelişmiş, düz veya kıvrımlı, genellikle kalıcı. Disk sarı – kahverengiden kırmızı – kahverengiye kadar renkte, düz veya az konveks. Himenyum (50–) 65– 75(–80) µm kalınlıkta. Askus 30–40 x 8–12 µm, askosporlar 9–15(–16) x (4–)5–7 µm boyutlarında. Tallus P (+) sarımsı veya (–), K (–), KC (+) sarımsı, C (–). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Besince zengin olan ve kalkerli kayalarda, ayrıca insan yapımı substratların çoğunda, tozlu ve besince–zengin ağaç kabuklarında, odun ve kereste üzerinde gelişen, kirliliğe karşı toleranslı yaygın bir türdür. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey Afrika’yı da içine alan Akdeniz ülkeleri ve Kuzey Amerika’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Küçük Ağrı Dağı (Steiner 1899 b); Erciyes Dağı, Sultan Dağı (Steiner 1905); Ordu (Steiner 1909 a); Sultan Dağı (Steiner 1909 b); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Görükle / Bursa (Güvenç ve Aslan 1994); Oltu / Erzurum (Aslan ve Öztürk A. 1994); Erzurum, Artvin, Kars (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Akçaabat (Yazıcı 1995 a); Çamlıhemşin (Yazıcı 1995 b); İstanbul Adaları (Çobanoğlu 1996); Adana, Antalya, Aydın, Balıkesir, Gaziantep, Hatay, İçel, İzmir, Muğla (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Gaziantep, Aydın, Adana, Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998); Denizli, Antalya (Schindler 1998); Kırklareli, Tekirdağ, İstanbul, Edirne (Türk ve Güner 1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Erdek / Balıkesir (Öztürk, Kaynak ve Güvenç 1998); Akdamar Adası, Van Gölü (Aslan ve Öztürk Ş.1998);

- 104 -

Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Pamukkale (John, Seaward ve Beatty 2000); Erciyes Dağı / Kayseri (Güvenç 2001); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Bozkır, Seydişehir / Konya, Bolkar Dağı / Niğde (Güvenç 2002); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002b); Murgul / Artvin (Aslan Yazıcı ve Karagöz 2002); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004); Bozcaada (Öztürk 1999); Bursa (Güvenç, Öztürk 2004); Trabzon, Rize, Gümüşhane (John, Breuss 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004); İstanbul, Bitlis (Çobanoğlu 2005). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L3) Şehir Hamamlarından İtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002; (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L6) St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L9) St. Philippe Martyrium’u Kuzeyi ormanlık alan, 440 m, 24.IV.2004; (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004, (KK); (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005 (SK); (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 26. PSORA Hoffm. 4. 5. 26. 1. Psora decipiens (Hedw.) Hoffm. Sin. Lecidea decipiens (Hedw.) Ach. Tallus pulsu, pullar 3 – 4 mm çapında, yuvarlak, dağınık veya bitişik, bazen üst üste, parlak pembe – kırmızı – kahverengi, pruinos değil veya kısmen beyaz – pruinos. Kenarlar genellikle açık renkli, hafif yukarı dönük, düz veya ± serrat, alt yüzey beyaz, alt korteks az gelişmiş veya yok, hif ağı ile substrata tutunur. Apotesyum 2 mm çapa kadar, sesil, marjinal, siyah, bazen ± pruinos veya değil. Askosporlar 11–18 x 6–8 µm boyutlarında, renksiz, basit, elipsoid. Konidya 6–7 x 1 µm. Tallus R (–). Ekolojik Özellikleri:

- 105 -

Habitat: Kalkerli topraklar, kireçli, karbonatlı, kabuklu kum, mika içeren topraklarda açık ortamlarda gelişir. Kalsikol kara yosunlarıyla, Fulgensia fulgens ve Toninia sedifolia ile yanyana aynı substratta gelişmiştir. Yeryüzünde Yayılışı: Dünya çapında yayılış gösterir. (Purvis ve ark. 1992) Kutuplardan Akdeniz’e kadar yaygındır. (Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Erciyes Dağı (Steiner 1905); Amasya (Lecidea decipiens) (Steiner 1916); İzmir (Özdemir 1986); Antalya, Hatay, İzmir, Muğla (John ve Nimis 1996); Muğla, Antalya, Hatay(Nimis ve John 1998); Oltu / Erzurum (Aslan 2000); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Bursa, Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004); Aydın (John 2003); Gümüşhane (John, Breuss 2004); Ankara, Konya (Çobanoğlu 2005). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L3) Şehir Hamamlarından İtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002; (L7) Kadı Deresi, dere yatağı boyunca, 220 m, 27.XI.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003, (Ter / Kyb); (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005 (KT, Catapyrenium squamulosum ile birlikte).

4. 5. 27. RINODINA (Ach.) S. Gray Tallus kabuksu, kalın, ince veya belirsiz, açık veya koyu gri, sarımsı veya kahverengi, sürekli veya çatlaklı – areollü yapıda, granüllü, nadiren izidli. Alg bileşeni Trebouxioid. Apotesyum gömülü veya sesil, çok sayıda, tallus – kenarlı. Tallus – kenar diskle veya tallus ile aynı renkte, düzgün ve krenulat. Disk kahverengi veya siyah, düz veya olgunlukta konveks, ender olarak pruinos. Epitesyum kahverengi; himenyum renksiz ve I (+) mavi; hipotesyum renksiz, bazen kahverengimsi. Askus 8 sporlu; askosporlar 1 – (–3) septumlu, kalın ve çift çeperli, gri – yeşilden koyu kahverengiye kadar olup yüzeyi düz veya süslü. Üzerinde geliştiği substratlar çeşitli. 1. Tallus kabuk üzerinde, askosporlar Physcia tipi 1. Tallus kaya üzerinde askosporlar Physcia tipi değil

R. exigua 2

2. Askosporlar K’da septum çevresinde şişkinleşir ve Dirinaria tipi R. gennarii 2. Askosporlar K’da septum çevresinde şişkin değil ve Dirinaria tipi değil 3

- 106 -

3. Tallus areollü, askosporlar Tunicata tipi, disk koyu kahverengi – siyah R. calcarea 3. Tallus belirsiz, askosporlar Bischoffii tipi, disk siyah R. bischoffii

4. 5. 27. 1. Rinodina bischoffii (Hepp) A. Massal. Tallus belirsiz, açık gri renkte. Apotesyum 0,45–0,6 mm çapında, sesil, tallus – kenarlı. Tallus – kenar 0,05–0,1 mm genişlikte, düz, sonradan kaybolur, başlangıçta tallus ile aynı renkte, sonra daha koyu ve disk ile aynı renkte. Disk siyah, düz, daha sonra konveks. Himenyum 85–115 µm kalınlıkta, yağ damlaları içerir. Hipotesyum 75–100 µm kalınlıkta. Askosporlar Bischoffii – tipi, 14,5–20 x 10–12,5 µm boyutlarında, uçlarda ince çeperli, merkezde yoğun pigmentli. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Sert kireçtaşları başta olmak üzere karbon, kalker ve dolomit kayalar gibi kalkerli substratlar üzerinde gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey Amerika, Kuzey Afrika, Avustralya ve Yeni Zellanda’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Konya (Steiner 1905); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10,VIII.2002, (KK).

4. 5. 27. 2. Rinodina calcarea (Arnold) Arnold Tallus çatlaklı areolat soluk griden gri – kahverengiye kadar, areoller çok kalın ve bazı yerlerde kurt gibi kıvrımlı. Apotesyum 1 mm çapa kadar, önce ± gömülü, sonradan sesil. Tallus – kenar düz ve tam, tallus ile aynı renkte. Disk önce düz – hafif konveks, koyu kahverengi – siyah, düzensiz. Epitesyum 10 – 20 µm, kahverengi, himenyum 90 – 130 µm kalınlıkta, hipotesyum 200 µm ye kadar, renksiz. Askosporlar 17–25 x 10–16 µm boyutlarında, çeper iki tabakalı; dış tabaka düz, iç tabaka düzensiz kalınlaşmış, Tunicata tipi. Tallus R (–). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kireçtaşında gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Türkiye ve Özbekistan’da yayılışı bulunmaktadır. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). - 107 -

Türkiye’deki Yayılışı: Erciyes Dağı, (R. calcarea var. graeca) (Steiner 1905); Sultan Dağı, (R. calcarea var. graeca) (Steiner 1909 b, 1916); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 27. 3. Rinodina exigua (Ach.) S. Gray Tallus ince, açık veya koyu gri, sürekli veya çatlaklı, düz, bazen granüllü. Apotesyum 0,3–0,6 mm çapında, sesil, sık ve bir arada. Tallus – kenar 0,5 mm genişlikte, düz ve kalıcı. Disk siyah, nadiren kahverengi. Epitesyum koyu kahverengi; himenyum 70–110 µm kadar; hipotesyum 45–115 µm kalınlıkta. Askosporlar Physcia–tipi ve 11,5–23 x 5,5–9.5 µm boyutlarında. Tallus K (+) sarı, P (+) sarımsı, C (–). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Yaşlı ağaç gövdelerinin pürüzlü kabuklarında gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Kuzey ve Güney yarımküredeki ılıman bölgelerde yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: İstanbul (Fritsch 1899); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Balıkesir, İzmir (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); İstanbul, Edirne, Kırklareli, Tekirdağ (Türk ve Güner 1998); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); İzmir (Sommerfeldt ve John 2001); Sinop (Yıldız, John ve Yurdakulol 2002); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Trabzon (John, Breuss 2004); Bolu (Çobanoğlu, Akdemir 2004).

- 108 -

Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004; (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005; (Epi).

4. 5. 27. 4. Rinodina gennarii Bagl. Sin. Rinodina subexigua (Nyl.) Oliv., Rinodina salina Degel., Rinodina demissa auct. Tallus ince, soluktan koyu griye kadar, çoğunlukla zeytin yeşili ve kahverengi ton bulunur, rimoz – çatlaklı, düz, bazen belirsiz. Protallus belirsiz. Apotesyum 0,35 – 0,6 mm çapında, sesil, nadiren ± gömülü, çok sayıda. Tallus – kenar 0,05 mm genişlikte, tallusla aynı renkte, tam, kalıcı. Disk koyu kahverengi – siyah, düz, sonradan hafif konveks. Himenyum 70 –95 µm, hipotesyum 25 – 95 µm, Himenyum ve hipotesyum K (+) mavi. Askosporlar 11–20 x 7–11 µm. K ile muamele edildiğinde ortalarından şişkinleşir. Dirinaria tipi. Tallus R (–). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kalkerli, besince zengin substratlarda, özellikle kayalar, harç, beton, çimento üzerinde, nadiren odun üzerinde gelişir. Deniz kenarı ve şehirleşmiş alanlarda gelişen, kirliliğe toleranslı bir türdür. Yeryüzünde Yayılışı: Kuzey ve Güney Yarımkürelerde geniş yayılışa sahiptir. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Tekirdağ (Türk ve Güner 1998); Bozcaada (Öztürk 1999). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 28. SARCOGYNE Flotow Tallus kabuksu, ± gömülü, protallus bulunmaz. Alg bileşeni chlorococcoid (Dictyochloropsis ve Myrmecia cinsleri). Apotesyumlar sesil ya da ± gömülü, kırmızı – siyahtan siyaha kadar, bazen pruinos. Tallus – kenar mevcut değil. Gerçek kenar siyah ve bazı türlerde krenulat. Epitesyum soluk kahverengiden koyu kahverengiye kadar. Himenyum renksiz I (+) mavi. Parafizler basitten dllanmışa

- 109 -

kadar, uç hücreleri bazen kahverengi – kapitat. Askuslar klavattan obklavata kadar, apeksleri belirgin kalınlaşmış. Apikal uç K / I (-), dış manto I (+) mavi. Askosporlar dar elipsoid, renksiz, basit. Saksikol gelişen bir cinstir. 1. Apotesyum diski pruinos değil, gerçek kenar kalıcı siyah, himenyum 60 – 85 µm kalınlıkta S. privigna var. calcicola 1. Apotesyum diski pruinos gerçek kenar kaybolan, himenyum (65-) 70 – 100 (-110) µm kalınlıkta S. regularis

4. 5. 28. 1. Sarcogyne privigna var. calcicola H.Magn. Sin. Biatorella privigna Tallus ± gömülü ve belirsiz. Bazen grimsi ya da ± jelâtinimsi. Apotesyumlar sesil (0,4-) 0,5 – 1 mm çapında, disk soluk kırmızı – kahverengiden koyu kırmızıya, pruinos değil. Tallus – kenar siyah, kalıcı, ± kalkık, krenulat değil, bazen baskıdan dolayı köşeli, 0,3 mm kalınlığa kadar. Himenyum 60 – 85 µm kalınlıkta, hipotesyum renksizden soluk kahverengiye kadar. Askuslar 45 – 55 x 10 – 12 µm, yaklaşık 100 sporlu, askosporlar 3,5 – 5 x 1 – 1,5 (-2) µm. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Hafif kalkerli - silisli ya da mineralce zengin kayalarda, duvarlarda, nemli koşullarda. Yeryüzünde Yayılışı: Günümüzde enderdir. Kayıtlar geçtiğimiz yüzyıldan kalmadır. Avrupa, Kuzey Amerika, Kuzey Afrika ve Arap yarımadası. (Clauzade & Roux 1985, Wirth 1995) Türkiye’deki Yayılışı: Gemlik (Szatala1960). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005 (KK).

4. 5. 28. 2. Sarcogyne regularis Körber Sin. Biatorella regularis, Biatorella pruinosa, Biatorella flava, Sarcogyne pruinosa auct. Tallus genellikle substrata gömülü ve belirsiz, beyaz - gri. Protallus bulunmaz. Alg bileşeni yeşil kokoid. Apotesyum sesil veya substratın girintilerine gömülü şekilde, disk (0,3-) 0,4 – 1,5 (-2) mm çapında. Tallus - kenar bulunmaz. Disk kırmızı – kahverengi - siyah ve genellikle yoğun mavi - gri pruinos. Kenar 50 mm ye kadar

- 110 -

kalınlıkta, siyah ve yoğun pruinos olup olgunlaştıkça incelir ve kaybolur. Himenyum (65-) 70 – 100 (-110) µm kalınlıkta. Hipotesyum renksiz. Askus 100–200 sporlu. Askosporlar 3–5(-6) x 1,5–2 µm boyutlarında, basit, renksiz ve dar elipsoid. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kalkerli kayalar, duvarlar, deniz kabukları, çimento, beton gibi substratlar üzerinde gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey Amerika, Afrika, Asya ve Yeni Zellanda yayılış alanlarıdır (Purvis ve ark. 1992). Türkiye’deki Yayılışı: Bilecik (Özdemir 1987); Eskişehir (Özdemir 1991); Gemlik-Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Antalya, Gaziantep, Hatay (John 1996a); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Gaziantep, Antalya (Nimis ve John 1998); Edirne (Türk ve Güner 1998); Bolu – Abant (Çobanoğlu 1999); Bilecik (Hezarfen, Türk Özdemir, Candan 2001); Bolu (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005 (KK).

4. 5. 29. SQUAMARINA Poelt 4. 5. 29. 1. Squamarina cartilaginea (With.) P. James Sin. Squamarina crassa (Huds.) Poelt., Lecanora cartilaginea (Huds.) Ach. Tallus çeşitlilik gösterir; sarı – yeşilden kahverengimsi yeşile kadar, genellikle düzensiz ve üstüste, konkavdan belirgin konvekse kadar, kalın pulsu, yoğun pruinos ya da değil, substrata gevşek veya sıkı bağlı. Apotesyum 3(–4) mm çapında, tallus – kenar hemen hemen tam, sonradan kaybolur. Himenyum ortalama 70 µm. Disk kahverengimsi – kızıl, konkav veya düz, bazen düzgün olmayan konveks şekilde. Parafizler uçlarda belirgin, geniş. Askosporlar (10–)12–14(–15) x (4–)4,5–6 µm, oblong – elipsoid. Tallus P (–), K (–), KC (+) sarımsı, C (–). Medulla P (+) sarı veya P (–). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Toprakta, karayosunları üzerinde, sert kalkerli kayalarda gelişir. Gölgelik ortamları, örneğin kireçtaşı aralıklarını tercih eder.

- 111 -

Yeryüzünde Yayılışı: Orta Avrupa, Akdeniz, Kuzey Amerika ve Kuzey Afrika’da yayılış gösterir. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: İstanbul (Rigler 1852); Oltu / Erzurum (Aslan ve Öztürk A. 1994); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Antalya, Aydın, Çanakkale, Gaziantep, Hatay, İzmir, Muğla (John ve Nimis 1996); Spil Dağı / Manisa (Güvenç ve Öztürk 1997); Gaziantep, Aydın, Çanakkale, Muğla, Antalya, Hatay(Nimis ve John 1998); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Borçka, Şavşat / Artvin, Olur, Oltu, Tortum / Erzurum (Aslan 2000); Pamukkale (John, Seaward ve Beatty 2000); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Seydişehir / Konya (Güvenç 2002); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); Kastamonu (Yıldız ve John 2002); Aydın, Muğla (John 2003); Trabzon (John, Breuss 2004); Konya (Çobanoğlu 2005). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L1) Kuzey girişindeki Hamam–Bazilika ve Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10,VIII.2002; (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L6) St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; (L7) Kadı Deresi, dere yatağı boyunca, 220 m, 27.XI.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L11) Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004, (Ter / Kyb); (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005, (KK, KT); (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005, (KK, Kyb).

4. 5. 30. TONINIA A. Massal. Tallus kabuksu, rimoz – çatlaklı, areollü veya pulsu, bazen belirsiz veya diğer likenler arasında. Alg bileşeni yeşil kokoid. Apotesyum siyah, çoğunlukla beyaz veya gri pruinos, düz, olgunlukta konveks, tallus – kenarlı değil. Asıl kenar kalın ve belirgin olup sonradan kaybolur. Epitesyum yeşil (K (–), N (+) menekşe), kahverengi (K (–), N (–)), kırmızımsı kahverengi (K (+) kırmızı, N (–)) veya gri (K (+) menekşe, N (+) menekşe) renkte, genellikle kalsiyum oksalat kristalleri içerir. Himenyum K / I (+) mavi. Hipotesyum renksizden koyu kahverengiye kadar. Askus 8 sporlu; askosporlar basit veya 7 – septumluya kadar, renksiz, elipsoid, basil veya iğne

- 112 -

şeklinde. Çoğunlukla likenikol (özellikle gençken), bazen musikol veya serbest olarak gelişir. Özellikle bazik kaya ve toprakları tercih eder. Birçok türü gençken Cyanobacteria içeren likenlerle ilişki içinde yaşar. 1. Tallus ve apotesyum siyah, 1. Tallus ve apotesyum başka renklerde 2. Tallus gri, zeytin yeşili, kahverengi; rozet şeklinde değil 2. Tallus beyaz; rozet şeklinde 3. Hipotesyum açık kahverengi – renksiz, saydam 3. Hipotesyum kırmızımsı kahverengi, 4. Tallus pulları ± konveks, tamamen beyaz granular pruinos 4. Tallus pulları düzensiz konveks, ince pruinos

T. cinereovirens 2 3 T. candida T. physaroides 4 T. diffracta T. sedifolia

4. 5. 30. 1. Toninia candida (Weber) Th. Fr. Tallus pulsu, 1–5 cm boyutlarında rozet şeklinde. Beyaz, beyazımsı gri veya kül rengi, üzeri yoğun beyaz-pruinos. Pullar az çok yuvarlak ve konveks, 1–4 mm boyutlarında. Apotesyum 2 mm çapına kadar, mavimsi gri - pruinos, pullar arasında. Disk düz veya az konkav, kenar ince. Epitesyum mor - kahverengi, K (+) menekşe; hipotesyum sarımsı kahverengi. Askosporlar 15–26 x 3–4(-4,5) µm boyutlarında, 0(1) septumlu, fusiform. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Soğuk ve ılıman bölgelerde, kalkerli kaya, toprak ve nemli karayosunları üzerinde gelişir (Purvis ve ark. 1992, Clauzade ve ark.1985, Aslan 1995, Wirth 1995). Yeryüzünde Yayılışı: Bilecik (Özdemir 1987); Kütahya (Çiçek, Türk1995); Sakarya (Çiçek, Türk Özdemir 1998); Bolu – Abant (Çobanoğlu 1999); Artvin (Aslan 2000b);Kastamonu (Yıldız, John 2002); Aydın (John 2003); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Türkiye’deki Yayılışı: Eskişehir (Özdemir 1991); Kars (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Antalya, Gaziantep, İçel (John 1996a); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Gaziantep, Antalya (Nimis ve John 1998). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005 (KT, Kyb, Catapyrenium squamulosum ile birlikte).

- 113 -

4. 5. 30. 2. Toninia cinereovirens (Schaer.) A. Massal. Sin. Toninia imbricata, Toninia nigrescens Tallus bitişik pulsu, 1–2 cm boyutlarında çoğunlukla konveks, yuvarlak loblu, 0,5 – 2 mm kalınlıkta, kahverengi – gri – siyah, K(–). Apotesyum 0,8 – 1,5 mm çapında, disk konkav, sonradan konveks, dairesel. Gerçek kenar kahverengi, tallus – kenar yok. Askosporlar 18–32 x 2–4 µm boyutlarında, uzun elipsoid, fusiform 1 – septumlu. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kalkerli substratlarda yaygındır. Yeryüzünde Yayılışı: Orta Avrupa, İskandinavya ve Akdeniz bölgesinde yaygındır. (Clauzade ve Roux). Türkiye’deki Yayılışı: Sarayköy / Denizli, Bözüyük / Bilecik (Pišǔt 1970); Antalya, Balıkesir (John ve Nimis 1996), Antalya (Nimis ve John 1998); Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (KK / Kyb).

4. 5. 30. 3. Toninia diffracta (A.Massal.) Zahlbr. Tallus pulsu, pullar 3 mm çapa kadar, gençken dağınık, sonra bir arada, hafif konveks, ayrı küresel. Üst yüzey gri, yoğun beyaz – pruinos veya nadiren değil. Pruina tanecikli, kenarlar üst yüzeyle aynı renkte. Alt yüzey soluk kahverengi – beyaz. Apotesyum 2 mm çapa kadar, hafif konkavdan hafif konvekse kadar, kısmen veya tamamen pruinos. Gerçek kenar kahverengi, K (+) menekşe veya K (–). Himenyum 70 – 80 µm. Hipotesyum kahverengi. Askosporlar 14–20 x 3–5 µm, 1 – septumlu, fusiform. Tallus R (–). Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kalkerli kayalarda ve Cyanobacteria içeren likenlerle beraber gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Orta ve güney Avrupa’da, Akdeniz’de yaygınlık gösterir. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004).

- 114 -

Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (KK).

4. 5. 30. 4. Toninia physaroides (Opiz) Zahlbr. Sin. Toninia lurida (Arnold) H. Olivier Tallus pulsu, pullar 2 mm çapa kadar, dağınık veya bitişik, gençken küresel, sonra kabarık ve uzun bazen dallanmış şekilde, üst yüzey zeytin yeşili – koyu kahverengi arası, genellikle pruinos, noktasal veya düzensiz, belirsiz pseudosifelli, alt yüzey üst yüzeyden daha açık renkli. Alg bileşen tabakası devamlı. Medulla kristalsiz. Apotesyum 3 mm çapa kadar, düz veya hafif konveks, pruinos değil, kenarlarda koyu, K (+) menekşe, N (+) menekşe. Epitesyum gri, kristalsiz, K (+) menekşe, N (+) menekşe. Himenyum 70 – 80 µm, renksiz. Hipotesyum renksiz veya soluk kahverengi. Askosporlar 12–18 x 3,5–5 µm, 1 – septumlu, fusiform. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kalkerli topraklarda, genellikle Cyanobacteria içeren likenlerle yakın ilişkili gelişim gösterir. Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa’da ve Akdeniz’de yayılışı vardır. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Antalya (John ve Nimis 1996). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L7) Kadı Deresi, dere yatağı boyunca, 220 m, 27.XI.2003; (Ter / Kyb, Collema tenax ile yanyana gelişmiş).

4. 5. 30. 5. Toninia sedifolia (Scop.) Timdal Sin. Toninia caeruleonigricans auct. Tallus pulsu, pullar 3 mm çapına kadar, dağınık veya birarada, düzensiz imbrikat dizilmiş, yuvarlak veya şekilsiz loblu, az konveksten çok konvekse kadar. Üst yüzey zeytin yeşilinden kahverengiye kadar, genellikle yoğun beyaz veya mavimsi – pruinos. Alt yüzey beyaz veya açık kahverengi. Apotesyum 3 mm çapına kadar, az konkavdan az konvekse kadar, pruinos değil veya beyaz – pruinos. Epitesyum gri, kristalli, K (+) menekşe, N (+) menekşe; himenyum 70 – 80 μm kalınlıkta, renksiz; hipotesyum kahverengi. Askosporlar 14–25 x 2,5–5 μm boyutlarında, 1 – septumlu, fusiform. Tallus R (–).

- 115 -

Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kalkerli topraklarda, kalkerli kayaların yarıklarındaki topraklarda, eski kireçli harçlar üzerinde gelişir. Özellikle gençken Cyanobacteria içeren likenlerle ilişkili habitatları tercih eden kozmopolit bir türdür (Purvis ve ark 1992, Wirth 1995). Yeryüzünde Yayılışı: Kuzey Avrupa ve Akdeniz’de yaygındır (Purvis ve ark. 1992). Türkiye’deki Yayılışı: Amasya (T. caeruleonigricans) (Steiner 1916); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (T. caeruleonigricans) (Çiçek ve Türk 1995); Akçaabat (Yazıcı 1995); Antalya (John 1996 a); Antalya (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Antalya (Nimis ve John 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Olur, Oltu, Şenkaya, Tortum / Erzurum (Aslan 2000); Develi / Kayseri (Güvenç 2001); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Saimbeyli / Adana, Seydişehir / Konya (Güvenç 2002); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); Kastamonu (Yıldız ve John 2002); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Aydın (John 2003); Bursa, Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004); Trabzon (John, Breuss 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004); Konya (Çobanoğlu 2005). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L11) Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004; (Ter / Kyb).

4. 5. 31. VERRUCARIA Schrader Tallus kabuksu, substrat yüzeyinde veya substrata gömülü. Alg bileşeni çeşitli yeşil, tek hücreli cinsler. Peritesyumlar tallus parçalarında gömülü veya yüksek, küresele yakın şekilde. Asıl kenar renksizden kahverengi ve siyaha kadar, kırılgan. İnvolukrellum birçok türünde bulunur. Askus 8 sporlu; askosporlar renksiz, yarı – küreselden elipsoid veya fusiform şekle kadar, ince ve düz çeperli, septumsuz. Kalkerli ve silisli kayalarda, insan yapımı taşlarda, sağlam kum ve toprak üzerinde, nadiren ağaç kabuklarında ve çoğunlukla ılıman bölgelerde gelişen kozmopolit bir cinstir.

- 116 -

1. Tallus substrata gömülü 1. Tallus belirgin, substratın yüzeyinde

V. muralis 2

2. Askosporlar 22 – 40 µm uzunluğunda 2. Askosporlar 10 – 28 µm uzunluğunda

3 4

3. Peritesyum bileşik, involukrellum var, tallus kalın, areoller siyah protallus ile sınırlı V. fuscella 3. Peritesyum basit, involukrellum yok, tallus ince, siyah protallus ile sınırlı değil V. viridula 4. Tallus gri – kahverengi, peritesyum areoller arasında (1 – 2 adet, konik) V. lecideoides 4. . Tallus kahverengi – siyah, peritesyum areollerde ½ gömülü V. nigrescens

4. 5. 31. 1. Verrucaria fuscella (Turner) Winch Sin. Verrucaria subfuscella Nyl., Verrucaria glaucina Ach. Tallus 0,2–1(–1,5) mm kalınlıkta, açık veya koyu gri, gri – kahverengi, zeytin yeşili–kahverengi ve derin areollü yapıda. Belirgin kahverengi – siyah protallus ile sınırlı. Protallus geniş areollerin altından görülebilir ve areol kenarlarında belirgin bir çizgi oluşturur. Peritesyum bileşik, çok sayıda ve tamamen tallusa gömülü, uç kısmı düz. İnvolukrellum 0,1–0,25 mm çapında, siyah renkte; asıl kenar renksizden siyaha kadar değişen renklerde. Askosporlar 10–18 (–23) x 5–8 µm boyutlarında. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kalkerli kayalar, özellikle kireçtaşı, ayrıca duvarlar ve kireçli harç üzerinde yaygın olarak gelişir. Dermatocarpon. miniatum ile yan yana bulunabilir. Yeryüzünde Yayılışı: Orta ve Güney Avrupa, Rusya, A.B.D. ve Avustralya’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: İstanbul (V. subfuscella) (Fritsch 1899); Hatay (John 1996a); İstanbul Adaları (Çobanoğlu ve Akdemir 1997); Hatay (John ve Nimis 1998); Adana, Çanakkale (Nimis ve John 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); (V. subfuscella) Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L6) St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L12) Doğu Nekropolü,

- 117 -

Kuzey hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20,V.2004. (KK); (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; (Lik Verrucaria nigrescens üzeri, KK).

4. 5. 31. 2. Verrucaria lecideoides (A.Massal.) Trevisan Sin. Verrucaria beltraminiana (A. Massal.) Trevisan Tallus kabuksu, areolat, areoller siyah kenarlı değil, düz veya hafif konveks, 0,8(1) mm, açık gri, gri, gri – kahverengi, üst yüzey kırışıklı veya değil. Areollerin altında siyah tallus tabakası var veya yok. Peritesyum her areolde 1 – 2 adet, konik şekilde, sesil. Askosporlar 14–20 x 5–9 µm. Alg hücreleri 5 – 20 µm. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kalkerli kayalarda bulunur, genellikle diğer likenler üzerinde parazit gelişen bir türdür. Yeryüzünde Yayılışı: Orta ve Güney Avrupa ile Akdeniz’de yaygındır. (Clauzade ve Roux 1985,Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Erciyes Dağı (Steiner 1905); Gaziantep (John ve Nimis 1996), (Nimis ve John 1998); Trabzon (John, Breuss 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (KK Verrucaria nigrescens ile birlikte); (L3) Şehir Hamamlarından İtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002 (KK Aspicilia calcarea ile birlikte); (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003 (KK Verrucaria nigrescens, Verrucaria muralis ile birlikte).

4. 5. 31. 3. Verrucaria muralis Ach. Tallus substrat içinde veya yüzeysel ve oldukça çeşitli şekilde, açık gri, gri – yeşil, gri – kahverengi, belirsiz ve düzgün rimoz veya areollü ve peritesyumların çıktığı yerlerde çukurlu. Peritesyum ¾ tallusa gömülüden yüzeysele kadar ve bileşik. İnvolukrellum 0,25–0,4(–0,5) mm çapında, siyah, yuvarlak. Asıl kenar renksiz veya açık kahverengi. Askosporlar 15–25(–28) x 8–15 µm boyutlarında. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kalkerli kayalar, duvar, beton veya nadiren kireçtaşı üzerinde gelişir.

- 118 -

Yeryüzünde Yayılışı: Orta ve Güney Avrupa, Amerika, Rusya, Kuzey Afrika ve Avustralya’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Ayvalık / Balıkesir (Güner 1986); Antalya, Balıkesir, Hatay (John ve Nimis 1996); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Antalya (Nimis ve John 1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Aydın, Muğla (John 2003); Trabzon, Rize (John, Breuss 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004); İstanbul (Çobanoğlu 2005). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L1) Kuzey girişindeki Hamam–Bazilika ve Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10,VIII.2002; Güney fRoma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L3) Şehir Hamamlarından İtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002; (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L6) St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L11) Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004; (L12) Doğu Nekropolü, Kuzey hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20,V.2004, (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 31. 4. Verrucaria nigrescens Pers. Tallus substratın yüzeyinde, koyu kahverengi, yeşil – siyah veya siyah renkte, areollü. Areoller 0,2–0,8 mm genişlikte, düz veya biraz konveks, bazen kenarlarda soredli veya izidli. Protallus siyah renkte olup bazen areol kenarlarında siyah çizgi oluşturur. Peritesyum bileşik, ½, ¾ kadarı substrata gömülü, uçları düz veya küresel; involukrellum 0,2 – 0,4 mm çapında ve siyah renkte, asıl kenar koyu kahverengi. Askosporlar (17–)19–27(–30) x 8–14 µm boyutlarında. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Kalkerli kayalarda, duvar, harç, beton üzerinde, daha ender olarak silisli kayalarda gelişen geniş yayılışı olan bir türdür. Yeryüzünde Yayılışı: Orta ve Güney Avrupa, Rusya, Kuzey Amerika, Kuzey Afrika ve Avustralya’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

- 119 -

Türkiye’deki Yayılışı: Ordu (Steiner 1909a); Burgaz Adası (Szatala 1927 b); Göksu (Szatala 1927 a); Hakkâri var. rupicola (Szatala 1941); Göksu (Verseghy 1982); Bilecik (Özdemir 1990); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Adana, Antalya, Gaziantep, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Gaziantep, Adana, Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998); Çanakkale, Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Kastamonu (Yıldız ve John 2002); Kocaeli (John 2002); Aydın, Muğla (John 2003); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L1) Kuzey girişindeki Hamam–Bazilika ve Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10,VIII.2002; (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L3) Şehir Hamamlarından İtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002; (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L6) St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004; (L11) Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004; (L12) Doğu Nekropolü, Kuzey hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20,V.2004, (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 31. 5. Verrucaria viridula (Schrad.) Ach. Sin. Amphoridium viridulum (Schrad.) Serwit, Verrucaria griseorubens Migula, Verrucaria obductilis (Nyl.) Zöch. Tallus rimoz, areolat, areoller (0,2)0,4–1,0(–2.0) mm, geniş köşeli, düz, yüzey düz veya pürüzlü, açıktan koyu kahverengiye kadar, gri – yeşil veya gri – kahverengi, bazen koyu kahverengi, protallus ile çevrelenmiş. Peritesyum basit, uçta 0,3 – 0,5 mm, hemen hemen tam gömülü, koyu kahverengi – siyah, merkezde 0,3 – 0,5 (–0,7) mm çapında. İnvolukrellum yok. Askosporlar 22–35(–39) x 10–17 µm. Ekolojik Özellikleri:

- 120 -

Habitat: Kalkerli kayalar, duvarlar, harç ve tuğla üzerinde yaygın olarak gelişir. Yeryüzünde Yayılışı: Orta Avrupa ve Akdeniz’de, Kuzey Amerika’da yayılış gösterir. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: Pamukkale (John, Seaward ve Beatty 2000). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L3) Şehir Hamamlarından İtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002, (KK).

4. 5. 32. XANTHOPARMELIA (Vain.) Hale 4. 5. 32. 1. Xanthoparmelia pulla (Ach.) O.Blanco, A.Crespo, Elix, D.Hawksw. & Lumbsch Sin. Neofuscelia pulla var. Ach. pulla, Parmelia pulla (Ach.) Essl., Parmelia prolixa (Ach.) Carroll. Tallus 3–12 cm çapında; loblar oldukça bitişik, 5 mm genişliğe kadar, düz, uzun, çoğunlukla üst üste olup kenarlara doğru yayılır. Üst yüzeyi gri kahverengiden koyu kahverengiye kadar renkte, düzensiz olarak kırışıklı. Alt yüzey siyah; basit ve rizinli. Apotesyum 2–7 mm çapında, tallusun yaşlı kısımlarında tallus ile aynı renkte. Askosporlar 7–11 x 4–6 µm, elipsoid şekilde. Medulla P (-), K (-), KC (+) pembe - kırmızı, C (+) pembe - kırmızı. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Denize yakın bölgelerdeki silisli kayalar üzerinde, bazen karayosunları üzerinde gelişen yaygın bir türdür (Purvis ve ark. 1992, Blanco 2004 [44]). Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey ve Güney Afrika, Avusturalya, Yeni Zelanda. Türkiye’deki Yayılışı: Bilecik (Özdemir 1987); Uludağ (Öztürk 1989); Eskişehir (Özdemir 1991); Erzurum, Artvin (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Adana, Aydın, Balıkesir, Çanakkale, Gaziantep, Hatay, Muğla (John 1996a); Adalar (Çobanoğlu 1996); Foça – İzmir (Akdemir ve Çobanoğlu 1997); Manisa (Güvenç, Öztürk 1997); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Gaziantep, Aydın, Adana, Çanakkale, Muğla (Nimis ve John 1998); Balıkesir (Schindler 1998); Edirne, İstanbul, Tekirdağ (Türk ve Güner 1998); Balıkesir (Öztürk, Kaynak, Güvenç 1998); Bursa, Trabzon (Yazıcı 1999a); Trabzon (Yazıcı 1999b); Bolu – Abant (Çobanoğlu 1999); Erzurum, Artvin (Aslan 2000b); Rize

- 121 -

(Yazıcı, Aslan 2002b); Trabzon (John, Breuss 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004); İstanbul (Çobanoğlu 2005). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005, (SK).

4. 5. 33. XANTHORIA (Fr.) Th. Fr. Tallus sarı - turuncu, yapraksı, yatay veya kısmen dik loblu olup K(+) koyu menekşe-kırmızı renk vermesi en belirgin özelliğidir. Üst yüzey pruinose değil, alt yüzey açık renk ve düz, kalın ve açık renkli basit rizinli. Rizinler genellikle iyi gelişmemiştir veya küçük tutunma diskleri bulunur. İzid ve sored bazı türlerinde mevcuttur. Korteks her iki yüzeyde de pseudoparenkimatik. Alg bileşeni Trebouxioid. Medulla belirgin ve beyaz. Apotesyum laminal, orbikular, talluskenarlı, diski düz, turuncu; kenarı düzden krenulata kadar, diskten daha açık renkli ve genellikle kalıcı. Hipotesyum renksiz. Askus 8 sporlu; askosporlar renksiz, polariokülar ve elipsoid. 1. Tallus 15 cm ye kadar, sarı – turuncu, düzgün rozet şeklinde, loblar yuvarlaklaşmış X. parietina 1. Tallus 2 cm ye kadar, grimsi sarı – sarı, rozet şeklinde değil, loblar yükselen krenulat X. polycarpa

4. 5. 33. 1. Xanthoria parietina (L.) Th. Fr. Tallus 15 cm ye kadar yayılan oldukça düzgün rozet şeklinde, sarı – turuncu (gölgede gri) renkte, yapraksı, birbirine yakın ve az çok kıvrımlı – yatay veya kısmen dik loblu. K (+) koyu menekşe – kırmızı. Loblar uçlara doğru içe dönük, 1–7 mm genişlikte ve yuvarlaklaşmış şekilde. Üst yüzey pruinos değil, alt yüzey açık renk ve düz, kalın ve açık renkli basit rizinli. Rizinler genellikle iyi gelişmemiş veya küçük tutunma diskleri mevcut. Korteks her iki yüzeyde de pseudoparenkimatik. Alg bileşeni Trebouxioid. Medulla belirgin ve beyaz. Apotesyum çok sayıda, 4 mm çapa kadar büyüklükte, dağınık veya toplu halde, sesil, gençken konkav, olgunlukta hemen hemen düz, laminal, orbikular, turuncu; kenarı düzden krenulata kadar, diskten daha açık renkli tallus seviyesinden yüksekte ve tallus – kenar ile çevrili.

- 122 -

Olgunlukta kenar kaybolur. Askus 8 sporlu; askosporlar (10–) 12–16 x (6–)7–9 µm boyutlarında, renksiz, polariokülar ve elipsoid. Hipotesyum renksiz. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Çok geniş bir yayılış alanına sahiptir. Besince zengin substratların çoğunda; ağaç, odun, kiremit üzerinde, bulunur. Yeryüzünde Yayılışı: Karasal alanlarda veya sahil bölgelerindeki asitli ve kalkerli kayalar üzerinde gelişen kozmopolit bir türdür (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995). Türkiye’deki Yayılışı: İstanbul (Rigler 1852); İstanbul (Fritsch 1899); Mudanya, Yamanlar Dağı (Steiner 1916); Şile (Szatala 1927 a); Burgaz Adası (Szatala 1927 b); Ereğli (Szatala 1960); Çanakkale, Balıkesir, Manisa, İzmir (Güner ve Özdemir 1986); İzmir ve çevresi (Özdemir 1986); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Gemlik – Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Görükle / Bursa (Güvenç ve Aslan 1994); Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Akçaabat (Yazıcı 1995 a); Çamlıhemşin (Yazıcı 1995 b); Adana, Balıkesir, Gaziantep, Hatay, İzmir (John ve Nimis 1996); İstanbul Adaları (Çobanoğlu ve Akdemir 1997); Foça (Akdemir ve Çobanoğlu 1997); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Gaziantep, Adana (Nimis ve John 1998); İstanbul, Çanakkale, Edirne, Çanakkale, Tekirdağ (Türk ve Güner 1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Ulubolu, Atabey / Isparta (Öztürk, Kaynak ve Güvenç 1998); Bozcaada (Öztürk 1999); Olur, Oltu, Şenkaya (Aslan 2000); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); İzmir (Sommerfeldt ve John 2001); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); Kastamonu (Yıldız ve John 2002); Aydın, Muğla (John 2003); Bursa , Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004); Trabzon (John, Breuss 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004); İstanbul, Kocaeli (Çobanoğlu 2005). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L3) Şehir Hamamlarından İtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002, (Mus); (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004, (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; (Epi). - 123 -

4. 5. 33. 2. Xanthoria polycarpa (Hoffm.) Rieber Tallus 2 cm ye kadar, küçük ve yükselen krenulat loblu. Grimsi sarıdan sarıya kadar renkte (gölgede gri). Küçük dairesel tepecikli. Loblar uçlara doğru genişleyen, çapı 1 mmye kadar olan bazen içi boş lobcuklara ayrılan. Sored ve izid bulunmaz. Apotesyumlar sık, disk 4 mm çapa kadar, dik, peltat, kısa saplı, gençken düz ve orbikular. Tallus – kenar bazen kaybolur, grimsi – sarı renkte, disk kahverengimsi turuncu. Askosporlar 11 – 15 x 6 – 8 µm. Ekolojik Özellikleri: Habitat: Ölmüş ağaç gövde ve dallarında. Özellikle Populus sp., Salix sp., Larix sp. ve Sambucus nigra üzerinde. Oldukça nadir olarak tarla kenarındaki duvarlarda. (Purvis ve ark. 1992). Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa ve Kuzey Amerika’da yayılış gösterir. Türkiye’deki Yayılışı: Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004). Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005 (Epi, Physcia stellaris ile birlikte)

- 124 -

PAMUKKALE – HİERAPOLİS LİKENLERİ

Şekil IV – 1 Caloplaca teicholyta

Şekil IV – 2 Caloplaca flavescens

Şekil IV – 3 Caloplaca aractina

Şekil IV – 4 Catapyrenium squamulosum

Şekil IV – 5 Diploschistes muscorum

Şekil IV – 6 Fulgensia fulgens

- 125 -

Şekil IV – 7 Fulgensia fulgens

Şekil IV – 8 Fulgensia fulgens (CaCO3’ten Etkilenmiş)

Şekil IV – 9 Lecania turicensis

Şekil IV – 10 Opegrapha herbarum

Şekil IV – 11 Parmeliopsis muralis

Şekil IV – 12 Peltula euploca & Lichinella stipatula

- 126 -

Şekil IV – 13 Placocarpus schaereri

Şekil IV – 14 Psora decipiens

Şekil IV – 15 Sarcogyne privigna

Şekil IV – 16 Squamarina cartilaginea

Şekil IV – 17 Toninia candida & Catapyrenium squamulosum

Şekil IV – 18 Xanthoparmelia pulla

- 127 -

BÖLÜM V.

SONUÇ ve TARTIŞMA

Pamukkale ve Antik Hierapolis Kenti’nden (Şekil V – 1) 10 Ağustos 2002 ile 26 Ocak 2005 tarihleri arasında toplanan liken örneklerinin incelenmesi sonucu 19 familyadan 33 cinse bağlı (81 tür ve 1 alttür birlikte) 82 takson tayin edilmiştir. Söz konusu taksonların Türkiye’de daha önce kaydedildiği yerler, yeryüzündeki yayılış alanları ve habitatları belirtilmiş, cins ve tür düzeyinde tayin anahtarları düzenlenmiştir.

Şekil V – 1 On iki Numaralı Lokaliteden Pamukkale’nin Görünümü

- 128 -

Denizli ili likenlerine ait floristik kaynaklar arasında Pisut 1970, Schindler 1998, John & Seaward 2000 ve Breuß & John 2004 yayınları sayılabilir. Tüm bu yayınlara göre, Denizli’de daha önce tespit edilen likenler Tablo V – 1’dedir. Tablo V – 1 Denizli İli’nde Tespit Edilen Likenler Acarospora cervina Acarospora glaucarpa Acarospora strigata Aspicilia calcarea Aspicilia hoffmannii Caloplaca aurantia Caloplaca biatorina Caloplaca chalybaea Caloplaca dolomiticola Caloplaca erythrocarpa Caloplaca flavovirescens Caloplaca inconnexa Caloplaca xantholyta Candelariella vitellina Dermatocarpon bienense Diploschistes ocellatus Diplotomma epipolium Fulgensia schistidii Fulgensia subbracteata Glypholecia scabra Lecidea deceptoria Lecidea lurida Lobothallia radiosa Placocarpus schaereri Protoparmeliopsis muralis Rhizocarpon geographicum Rinodina calcarea Rinodina lecanorina Squamarina cartilaginea Toninia cinereovirens Toninia diffracta Toninia tumidula Verrucaria viridula

TOPLAM

Pisut

Schindler

Sarayköy

Pamukkale

John & Seaward Pamukkale X X

X X X

Breuß & John Honaz

X X X

Ortak Türler Pamukkale X

X

X X

X X X

X X X X

X X X

X X

X X X X X X

X X

X

X X X X X X X X

X X X X

X

X X

X X X

X

X

X X X

10

10

17

1

18

Tablo V - 1’deki bilgilere göre, toplam olarak denizli il sınırları içinde 33 liken türü tespit edilmiştir. Söz konusu türlerden 18 tanesine araştırmamızda da rastlanmıştır. Bu 18 türün haricinde bölgede tarafımızdan tespit edilen tüm türler, Pamukkale ya da Denizli için yeni kayıt durumundadır. - 129 -

Eski ve güncel tüm yayınlar tarandığı hâlde isimlerine rastlanamayan 5 tür Aspicilia recedens (Taylor) Arnold, Lecania sylvestris (Arnold) Arnold, Lecanora sambuci (Pers.) Nyl., Opegrapha herbarum Mont. ve Peltula patellata (Bagl.) Swinsc. et Krog. ise, Türkiye için yeni kayıttır. Araştırma bölgesinde en fazla görülen taksonlar, Acarospora cervina, Aspicilia calcarea, Buellia epipolia, Caloplaca flavescens, Caloplaca holocarpa, Caloplaca teicholyta, Caloplaca variabilis Candelariella aurella, Collema tenax, Fulgensia fulgens, Lecanora muralis, Catapyrenium squamulosum, Placocarpus schaereri, Rinodina calcarea, Squamarina cartilaginea, Verrucaria fuscella, Verrucaria muralis, Verrucaria nigrescens ve Xanthoria parietina’dır (Tablo V – 2). Cinsler, cinslere ait tür sayıları ve cinslerin dâhil oldukları familyalar Tablo V – 4’te verilmiştir. Bölgede tür sayısı 4 ve 4’ün üzerinde olan cinsler Toninia, Candelariella, Lecanora, Rinodina, Caloplaca ve Verrucaria’dır. Türlerin üzerinde geliştiği substratlara göre dağılımı Tablo V – 3’te ve örnek sayıları lokalitelerdeki dağılımı ile birlikte Tablo V – 2’de ve Şekil V – 2’de gösterilmiştir. Buna göre 256 örnek için; türlerin büyük çoğunluğunu (% 64,1) Kalsikol türler oluşturmakta, daha sonra Terrikol (% 16,8) ve Epifitik türler (% 11,7) gelmektedir. Likenikol türlerin oranı % 3,9’da, Silisikol türlerin oranı % 2,7’de ve Musikol likenlerin oranıysa % 0,8’de seyretmektedir (Şekil V – 3). Saksikol8 türlerin (%66,8) bu denli yoğun ve epifitik türlerin oldukça az olması, araştırma bölgesinin vejetasyon özellikleriyle ilişkilidir. Araştırma bölgesinde kendiliğinden gelişen ağaç sayısı 2 – 3’ü geçmemekte, tepelerde çalılara rastlanmaktadır. Belirli bölgelerde kültür olarak yetiştirilen Pinus ve Cupressus türlerinde ise –henüz genç oldukları için– likenlere rastlanmamıştır. Örneklerin habitat özelliklerinin ilgili literatürle uyuştuğu görülmüştür. Saksikol türlerin çoğu kalkerli kayalardan alınmıştır. Araştırma bölgesinde yalnızca XIII numaralı lokalitede silisli kayaya rastlanmıştır. Bu yüzden silisikol türlerin oranı (% 2,7) kalsikol türlerin oranına (% 64,1) göre oldukça düşüktür.

8

Kalsikol % 64,1 + Silisikol % 2,7 = % 66,8 - 130 -

TAKSON ADI Acarospora cervina Acarospora macrospora Aspicilia calcarea A. contorta ssp. contorta A. contorta ssp. hoffmanniana Aspicilia recedens Ψ Buellia badia Caloplaca alociza Caloplaca aractina Caloplaca cerina var. cerina Caloplaca cerinelloides Caloplaca chalybaea Caloplaca citrina Caloplaca coronata Caloplaca decipiens Caloplaca dolomiticola Caloplaca erythrocarpa Caloplaca flavescens Caloplaca holocarpa Caloplaca inconnexa Caloplaca lactea Caloplaca luteoalba Caloplaca saxicola Caloplaca teicholyta Caloplaca variabilis Candelariella aurella Candelariella medians Candelariella vitellina Candelariella xanthostigma Catapyrenium squamulosum Cladonia foliacea Cladonia pocillum Collema cristatum var. cristatum Collema tenax Diploschistes muscorum Diploschistes ocellatus Diplotomma epipolium Fulgensia fulgens Lecania sylvestris Ψ Lecania turicensis Lecanora albescens Lecanora campestris Lecanora dispersa Lecanora sambuci Ψ Lecanora varia Lecidea lurida Lecidella elaeochroma Lichinella stipatula Lobothallia radiosa Opegrapha herbarum Ψ Peltula euploca Peltula patella Ψ Phaeophyscia orbicularis Physcia adscendens Physcia stellaris Physcia tribacia Physconia distorta Physconia grisea Placocarpus schaereri Placynthium nigrum Protoparmeliopsis muralis Psora decipiens Rinodina bischoffii Rinodina calcarea Rinodina exigua Rinodina gennarii Sarcogyne privigna var. calcicola Sarcogyne regularis Squamarina cartilaginea Toninia candida Toninia cinereovirens Toninia diffracta Toninia physaroides Toninia sedifolia Verrucaria fuscella Verrucaria lecideoides Verrucaria muralis Verrucaria nigrescens Verrucaria viridula Xanthoparmelia pulla Xanthoria parietina Xanthoria polycarpa

TOPLAM (81 Tür)

Tablo V - 2 Türlerin Lokalitelere Göre Dağılımı Lokaliteler Tür Cins VII XII I II III IV V VI VII IX X XI XII XIV Örneği Örneği I I 1 1 1 1 1 5 6 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 11 1 1 1 3 19 1 1 1 1 4 1 1 1 1 1 1 1 1 3 1 1 1 1 1 1 4 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1 47 1 1 1 1 1 1 1 1 6 1 1 1 1 1 1 1 7 1 1 1 3 1 1 1 3 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 7 1 1 1 1 1 1 6 1 1 1 1 1 1 1 1 1 9 1 1 2 15 1 1 2 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 7 7 1 1 2 3 1 1 1 1 1 3 13 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 10 1 1 2 6 1 1 1 1 4 1 1 1 1 1 1 6 6 1 1 1 1 1 5 10 1 1 2 3 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 8 3 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 1 1 1 1 1 1 1 4 4 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 2 2 1 1 1 3 1 1 1 7 3 1 1 1 1 2 3 1 1 1 1 1 1 1 1 6 6 1 1 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 10 10 1 1 1 1 4 4 1 1 1 1 1 1 1 1 6 11 1 1 2 1 1 2 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 9 9 1 1 1 1 2 1 8 1 1 1 1 1 1 3 1 1 1 1 1 1 6 1 1 1 3 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 31 11 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 10 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 5 6 1 1 13 25 11 22 22 13 6 23 7 20 14 12 34 34 256 I

Ψ Türkiye İçin Yeni Tür

Dalsı

II

III

IV

Kabuksu

V

VI VII VIII IX

X

XI XII XIII XIV

Pulsu PlakodioidYapraksıTakson ≥5

- 131 -

Tablo V- 3 Tallus, Substrat ve Alg Bileşeni Çeşitlerine Göre Likenlerin Dağılımı Alg Bileşeni TAKSON ADI Acarospora cervina Acarospora macrospora Aspicilia calcarea A. contorta ssp. contorta A. contorta ssp. hoffmanniana Aspicilia recedens Ψ Buellia badia Caloplaca alociza Caloplaca aractina Caloplaca cerina var. cerina Caloplaca cerinelloides Caloplaca chalybaea Caloplaca citrina Caloplaca coronata Caloplaca decipiens Caloplaca dolomiticola Caloplaca erythrocarpa Caloplaca flavescens Caloplaca holocarpa Caloplaca inconnexa Caloplaca lactea Caloplaca luteoalba Caloplaca saxicola Caloplaca teicholyta Caloplaca variabilis Candelariella aurella Candelariella medians Candelariella vitellina Candelariella xanthostigma Catapyrenium squamulosum Cladonia foliacea Cladonia pocillum Collema cristatum var. cristatum Collema tenax Diploschistes muscorum Diploschistes ocellatus Diplotomma epipolium Fulgensia fulgens Lecania sylvestris Ψ Lecania turicensis Lecanora albescens Lecanora campestris Lecanora dispersa Lecanora sambuci Ψ Lecanora varia Lecidea lurida Lecidella elaeochroma Lichinella stipatula Lobothallia radiosa Opegrapha herbarum Ψ Peltula euploca Peltula patella Ψ Phaeophyscia orbicularis Physcia adscendens Physcia stellaris Physcia tribacia Physconia distorta Physconia grisea Placocarpus schaereri Placynthium nigrum Protoparmeliopsis muralis Psora decipiens Rinodina bischoffii Rinodina calcarea Rinodina exigua Rinodina gennarii Sarcogyne privigna var. calcicola Sarcogyne regularis Squamarina cartilaginea Toninia candida Toninia cinereovirens Toninia diffracta Toninia physaroides Toninia sedifolia Verrucaria fuscella Verrucaria lecideoides Verrucaria muralis Verrucaria nigrescens Verrucaria viridula Xanthoparmelia pulla Xanthoria parietina Xanthoria polycarpa

TOPLAM (81 Tür)

Epifitik Musikol Likenikol Kalsikol Silisikol Terrikol 5 1 11 3 4 1 3 1 4 1 1 2 1 1 1 1 6 7 3 3 2 1 7 6 9 2 1

1

2 7 2 1 3 10

5 2 1 1 1 2

1 2

1

1

1 6 2 2 1 1 9 1 2 1 1 3 6 3 11 10 1 1 2 10

163

11,7

0,8

3,9

63,7

1 1 1 1 1 1

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

2 4

2

1 1

2 3 3 1 2 1 6

2 1

3 1 30

1 1

1 1

1

6 2 9

1 1 1 1 1

4 1

1

2 2 3

1 1 1

1 1

1

4 1 1

Pulsu Plakodioid Yapraksı

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

2 4 6 5 2 1 1 2 3 1 1 1 2

6

1

Tallus Biçimi Kabuksu

3 10

2 4

1 1 1 1

Dalsı

5 1 11 3 4 1 1 3 1 4 1 1 2 1 1 1 1 6 7 3 3 2 1 7 6 9 2 2 2 7 2 1

1

8

43

Epifitik Musikol Likenikol Kalsikol Silisikol Terrikol

Yüzdelik Oran %

Cyano Chloro

3,1

- 132 -

16,8

18

1 10 4 1 6 2 2 1 1 9 1 2 1 1 3 6 3 11 10 1 1 5 1 238

Cyano Chloro 7,0

93,0

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

1

47

Dalsı

Kabuksu

1,2

57,3

14

9

1 1 1 11

Pulsu Plakodioid Yapraksı 17,1

11,0

13,4

Tablo V - 4 Cinslerin Familyalara Dağılımı ve Tür Sayıları FAMİLYA ADI Acarosporaceae Biatoraceae Candelariaceae Cladoniaceae Collemataceae Hymeneliaceae Lecanoraceae

Lecideaceae Lichinaceae Opegraphaceae Parmeliaceae Peltulaceae Physciaceae

Placynthiaceae Psoraceae Squamarinaceae Teloschistaceae

Thelotremataceae Verrucariaceae

CİNS ADI Acarospora Sarcogyne Lecania Toninia * Candelariella * Cladonia Collema Aspicilia Lobothallia Lecanora * Lecidella Protoparmeliopsis Lecidea Lichinella Opegrapha Xanthoparmelia Peltula Buellia Diplotomma Phaeophyscia Physcia Physconia Rinodina * Placynthium Psora Squamarina Caloplaca * Fulgensia Xanthoria Diploschistes Catapyrenium Placocarpus Verrucaria *

TOPLAM

TÜR TAKSON SAYISI SAYISI 2 2 2 2 2 2 5 5 4 4 2 2 2 2 3 4 1 1 5 5 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 1 1 1 1 1 1 3 3 2 2 4 4 1 1 1 1 1 1 18 18 1 1 2 2 2 2 1 1 1 1 5 5 81 82

Tüm lokalitelerdeki taksonların morfolojik özelliklerine göre dağılımı Şekil V – 4’te verilmiştir. Toplam 256 örnek içinde 148 örnek Kabuksu, 39 örnek Plakodioid, 35 örnek Pulsu, 33 örnek Yapraksı ve 1 örnek de Dalsı taksonlara aittir. Buna göre; Kabuksu taksonların oranı (% 57,8); Plakodioid (% 15,2), Pulsu (% 13,7) Yapraksı (% 12,9) ve Dalsı (% 0,4) türlerin oranları toplamından fazladır. Kabuksu türlerin bu kadar fazla olmasının sebebi de bölgedeki likenlerin çoğunlukla saksikol (özellikle Kalsikol) talluslara sahip olmalarıdır.

- 133 -

Şekil V – 2 Lokalitelerdeki Takson Sayıları

Kabuksu likenler 184 örnekle, tüm örneklerin % 57,8’ini oluştururlar. Bu en büyük gruptan saksikol – kabuksu 55 takson, epifitik – kabuksu 8 takson, likenikol – kabuksu 3 takson bulunmuştur. Bunlardan üçünün hem epifitik hem saksikol örneği bulunduğundan toplam kabuksu takson sayısı 55 +8 + 3 – 3 = 63’tür. Bu rakam tüm taksonların % 76,8 ini oluşturur. Kabuksu türlerden Buellia badia ve Buellia epipolia türlerinin Lecanora muralis tallusu üzerinde; Caloplaca inconnexa’nın da Acarospora cervina ve Placocarpus schaereri tallusları üzerinde likenikol olarak gelişim gösterdikleri tespit edilmiştir. Bölgede kabuksu likenleri Caloplaca cinsi 18, Candelariella cinsi 4, Lecanora cinsi 5, Rinodina cinsi 4, Verrucaria cinsi 5 tür ile temsil etmektedir. Plakodioid türler, 39 örnekle % 15,2’lik yoğunluğa sahiptirler. Bu gruptan Caloplaca flavescens’in Aspicilia calcarea ve Verrucaria nigrescens ile birlikte; Placocarpus schaereri’nin Acarospora cervina, Caloplaca inconnexa, Parmeliopsis muralis ve Lobothallia radiosa ile birlikte geliştikleri görülmüştür. Plakodioid türler içinde Fulgensia fulgens terrikol, diğerleri kalsikol likenlerdir. Parmeliopsis muralis’in hem kalsikol hem de silisikol olarak gelişim gösterdiği tespit edilmiştir.

- 134 -

Şekil V – 3 Substrat Cinsine Göre Likenlerin Yüzdelik Dağılımları

Şekil V – 4 Tallus Biçimine Göre Likenlerin Yüzdelik Dağılımı

Pulsu türler, toplam 35 örnek ile % 14’lük bir yoğunluğa sahiptirler. Bunlardan Cladonia foliacea, Cladonia pocillum, Placidium squmulosum, Psora decipiens, Squamarina cartilaginea, Toninia physaroides ve Toninia sedifolia terrikol;

- 135 -

Placynthium nigrum, Toninia cinereovirens ve Toninia diffracta saksikol türlerdir. Toninia physaroides’in, yapraksı türlerden Collema tenax ile birlikte geliştiği; Catapyrenium squamulosum, Cladonia foliacea, Cladonia pocillum, Collema tenax, Fulgensia fulgens, Psora decipiens, Squamarina cartilaginea, Toninia cinereovirens, Toninia physaroides ve Toninia sedifolia’nın da Karayosunları ile birlikte geliştikleri gözlemlenmiştir. Yapraksı türler, 33 örnekle % 13’lük bir dilime sahiptirler. Yapraksılardan Collema cristatum’un saksikol; Collema tenax’ın terrikol olarak Karayosunlarıyla birlikte; Phaeopyscia orbicularis ve Physcia stellaris’in epifitik; Physcia adscendens’in hem saksikol hem epifitik ve Xanthoria parietina’nın hem epifitik hem de Musikol olarak geliştikleri gözlenmiştir. Alg bileşeni mavi – yeşil olan likenler, 18 örnekle tüm liken örneklerinin % 7’lik bir dilimini oluştururlar ve bu grupta Collema cristatum var. cristatum, Collema tenax, Lichinella stipatula, Peltula euploca, Peltula patellata ve Placynthium nigrum

37º 55' Kuzey

türleri bulunur. 150 145 140 135 130 125 120 115 110 105 100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 -5 15 -10 -15

34

12

20

12

13

13 22 22

14

11

25

23 34

6 25

35

45

55

65

75

85

95

105

115

125

135

29º 6' Doğu

Şekil V – 5 GPS Koordinatları - Tür Dağılımı

Tüm lokaliteler içinde habitat ve subtsrat ekolojisi açısından II, XI ve XIII numaralı lokalitelerin ayrı birer önemi vardır. Çünkü II numaralı lokalite dört yönü

- 136 -

145

açık ve yaklaşık 20 – 30 m yüksekliğinde bir tepedir. Bu tepe, her yönden güneş aldığı için, zengin bir liken dokusuna sahiptir. Yine XI numaralı lokalite, diğer tüm lokalitelerin aksine Denizli’ye doğru güney yönüne değil de, Çökelez Dağı’na doğru kuzey yönüne bakmaktadır. Şekil II – 13’te de gösterildiği gibi, XI. lokalite, bakı konumu sebebiyle daha farklı liken türleri içerir. XIII numaralı lokalite ise, farklı substrat çeşitlerinin hepsine birden sahip olduğu için çok fazla tür barındırmaktadır. Söz konusu lokaliteden substrat çeşidine göre epifitik, kalsikol, silisikol ve terrikol olarak toplanan 34 örneğin 16 tanesi kabuksu, 8 tanesi yapraksı, 1 tanesi dalsı, 6 tanesi pulsu ve 3 tanesi de plakodioid likenlere aittir. Pamukkale yöresine ait tek dalsı liken örneği Lichinella stipatula bu lokaliteden toplanmıştır. Yine, çalışmamız sonucuna göre Türkiye için yeni kayıt durumundaki beş türden bir tanesi (Aspicilia recedens) bu lokaliteden toplanmıştır. XIV numaralı lokalite ise, diğer lokalitelerden en az iki km uzaktadır. Söz konusu lokalitede epifitik, kalsikol ve terrikol olmak üzere 34 örnek ve Türkiye için yeni kayıt durumundaki beş türden üç tanesi (Lecania sylvestris, Lecanora sambuci ve Peltula patellata) tespit edilmiştir. Tüm

lokalitelerin

GPS

koordinatları ve içerdikleri tür sayıları iki boyutlu bir grafiğe aktarılırsa

Şekil

V

–

5’daki

görüntü elde edilir. Bu şekil bize her istasyonun birbiri ile olan ilişkisi

ve

liken

potansiyelleri

hakkında bir ipucu vermektedir. Şekil V – 6’daki 20.05.2004 tarihli

fotoğrafta,

Pamukkale

termal suyunun etkisine maruz kalan mısır (Zea mays) bitkileri görülmektedir.

Su,

kanaldan

taşarak kısa bir müddet mısır tarlasına

hücum

etmiş

ve

ortamdaki canlı – cansız her

Şekil V – 6 Termal Suyun Etkisiyle

nesneyi CaCO3 ile kaplamıştır.

Kireçle Kaplanan Mısır Bitkileri

- 137 -

Aynı durum, yarı pasif travertenler olarak adlandırdığımız ve termal suyun beyazlatıcı etkisine kısmen açık alanlardaki diğer bitkiler için de geçerlidir. Buna örnek olarak Şekil V – 7’de görülen ve yoğun CaCO3 sebebiyle travertenleşme başladığından türleri tespit edilemeyen karayosunları ve likenler verilebilir.

Şekil V – 7 CaCO3’le Kaplanmış Liken ve Karayosunu Örnekleri

İçerdiği yoğun CaCO3 sebebiyle geçtiği her yeri beyazlatan Pamukkale termal suyu, bu özelliğiyle zaman zaman karayosunu ve likenleri de kaplayarak morfolojik değişikliklere yol açmakta, hatta bazen tayinlerde zorluk çıkarmaktadır. Örneğin, gerçekte pruinos olmayan bir liken, ortamdaki yoğun kireç sebebiyle sanki pruinosmuş gibi görünmekte ya da, Fulgensia fulgens, Squamarina cartilaginea gibi bazı türler normalden daha beyazımsı görünmektedirler. Bununla birlikte, önce termal suyun ardından da travertenin kapladığı canlılar bir süre sonra fosilleşmeye başlamaktadır. Dolayısıyla, pasif hâldeki traverten kütlelerinin, likenler ve karayosunları başta olmak üzere çeşitli bitkilerin fosillerini barındırıyor olmaları kuvvetli bir ihtimaldir. Denizli İli’nin hava kirliliği (SO2) kış ayı ortalaması 130 µg / m3’tür (Tablo II – 1). Bu ortalama; kirlilik likeni olarak bilinen Lecanora conizaeoides’in görülmeye başladığı; Physcia adscendes’in ortadan kaybolmaya yüz tuttuğu bir seviyedir. Yıllık ortalama 130 µg/m3 SO2 yoğunluğu, hava kirliliği bakımından normal sayılmakla

- 138 -

birlikte, bu oran bile likenler için fazla kirlilik oluşturmakta ve liken çöllerinin ortaya çıkmasına yol açmaktadır.

[81]

Araştırma bölgesinde rastladığımız hava kirliliğine

karşı hassas türler olan Phaeophyscia orbicularis ve Physconia distorta gibi türlerin yanında; 30 µg/m3 den fazla SO2 içeren ortamlarda pek görülmeyen bir tür olan Caloplaca cerina’nın bulunması, Pamukkale yöresinde hava kirliliği görülmediğini ortaya koymaktadır. Farklı kirlilik oranlarında farklı likenler gelişmektedir. Buna göre araştırma bölgemizdeki likenler Dobson’a göre 9. basamakta (SO2 miktarı < 30 µg/m3) yer almaktadır.

[7]

Biyolojik indikatörler olarak hava kirliliğine duyarlı olan

yapraksı liken türlerinin sağlıklı gelişimi dikkate alındığında, araştırma bölgesinde gözlenen temiz havanın varlığı ortaya çıkmaktadır. Kirlilik olduğunda likenlerde görülen renk solması, beyazlaşması, kahverengi lekeler oluşması gibi renk bozuklukları, apotesyum oluşumunda azalma, sored ve izidlerde artma ve nekrosis gibi belirtilerin

[17, 71]

hiçbirine rastlanmamıştır. Bu tez çalışması ile elde edilen

sonuçlar, bir sanayi kenti olan Denizli’ye rağmen Pamukkale yöresinin bugünkü haliyle hava kirliliği bakımından hiçbir sorunu olmadığını göstermiştir. Türkiye’de yapılan ve likenlerin monitör özelliğini gösteren çalışmalardan biri de

[115],

Karadeniz bölgesindeki likenlerin Çernobil Kazası’ndan önce ve sonra

incelenmesidir. Buna göre kazadan önce 1979 – 1989 yılları arasında bölgeden toplanan örneklerle, kazadan sonra toplananlar Cs (Sezyum) izotopları açısından karşılaştırılmışlar ve

134

Cs ile

137

Cs’nin söz konusu kazadan sonra bölgede

yoğunlaştığı tespit edilmiştir. Bu çalışma, likenlerin, radyoaktif kirlenmenin kalıcı etkilerini tespit edecek önemli indikatörler olduğunu ortaya koymaktadır. Konunun araştırma bölgemizi ilgilendiren boyutu da, florası çıkarılan alanlarda hava kirliliği ölçümleri de yapılarak Türkiye Likenleri için bir indis belirlenmesi ve monitör tablosu çıkarılması yanında; Pamukkale Özel Koruma Alanı gibi koruma alanları, millî parklar vb. gibi arazilerin öncelikle ve özellikle liken floralarının çıkarılması ve hava kirliliğinin tespit edilmesi sağlanabilir.

- 139 -

Güney Yolu’ndan Travertenlerin Görünümü 2004

Pamukkale Girişinden Travertenlerin Görünümü 2004 - 140 -

TERİMLER LİSTESİ Apotesyum

: içinde olgun himenyumun açıldığı kâse şeklindeki üreme

yapısı Areol

: kabuksu bir tallusun birbirinden ayrılmış adacıklar şeklinde

köşeli parçalarının her biri Askomata

: askus içeren herhangi bir yapı

Askospor

: askus içinde oluşan ve üremeyi sağlayan spor

Askus

: askosporların üretildiği kese şeklindeki hücre

Blastid

: tallusun tomurcuklanması sonucu oluşan yuvarlak uzantı

Digitat

: parmaksı

Epifitik

: bitkiler üzerinde gelişen

Epitesyum

: çoğunlukla renkli parafiz uçlarının jelâtinimsi bir madde ile

gömülü olduğu himenyumun üst kısmı Fusiform

: iki uçta daralan mekik şeklinde

Himenyum

: askokarpın parafiz ve askus içeren fertil tabakası

Hipotesyum

: himenyumun altındaki hif tabakası

İmbrikat

: üst üste dizili

İnvolukrellum

: bazı peritesyumların eksipulumunu veya peritesyumu

çevreleyen doku İzid

: vegetatif üremeye yarayan alg hücreleri içeren ve korteksle

çevrili değişik şekillerdeki tallus çıkıntısı Kalsikol

: kalkerli substrat üzerinde gelişen liken

Kapitat

: düzgün şekilli başı olan

Klavat

: bir ucu geniş yuvarlak çomak şeklinde

Konidyum

: özelleşmiş mantar hiflerinin uçlarında eşeysiz olarak oluşan

sporlar Konkav

: iç bükey

Konveks

: dış bükey, kabarık

Koralloid

: mercana benzer şekilde

Korteks

: tallusun dış tabakası

Krenulat

: çok derin yuvarlak dişli kenarlı

Likenikol

: likenler üzerinde gelişen

Lirellat

: dar uzun apotesyum

- 141 -

Marjinal

: kenarda olan, kenarla ilgili

Medulla

: korteksin altında yer alan ve gevşek hiflerden oluşan tabaka

Muriform

: enine ve boyuna veya eğik bölmeli

Musikol

: karayosunları üzerinde gelişen

Oblong

: iki ucu yuvarlak dikdörtgen şeklinde

Orbikular

: dairesel şekilde

Parafiz

: steril filamentler

Peritesyum

: uçta küçük bir açıklığı bulunan, küresele yakın testi veya

armut şeklindeki tallusa gömülü üreme yapısı Piknidyum

: eşeysiz sporlar (konidyosporlar) oluşturan tallusa gömülü

testi şeklinde yapı Piriform

: armut şekilli

Plakodioid

: kenarlarda ışınsal lobları olan kabuksu tallus

Podesyum

:himenyumlu diskleri ve bazen konidyumları taşıyan

apotesyum orijinli dokudan gelen silindirik veya kadeh şeklindeki tallus parçası Polariokülar

: bir kanal ile birbirine bağlı iki lumenden oluşan iki hücreli

askospor Protallus

: kabuksu likenlerin çevresinde ve areol aralarında görülen,

daha sonra likenleşmiş tallusun gelişeceği, alg hücresi içermeyen ve ilk gelişen hiflerden oluşan yapı Pruinos

: kristal gibi veya unsu bir yapı ile kaplı olan

Pseudosfel

: tallusta medullanın yüzeye çıktığı, nokta veya çizgi şeklinde

Rimoz

: her yönde düzensiz çatlaklı yapıda

Rizin

: hif yumağından oluşan ve tutunmaya yarayan köke benzer

Saksikol

: kaya ve türevleri üzerinde gelişen

Sefalodyum

: yeşil alg bileşenli bir liken tallusunda bulunan mavi–yeşil

yapı

alg içeren doku Septum

: hücre duvarı ya da bölmesi

Sesil

: sapsız

Soral

: tallus üzerinde soredleri taşıyan değişik şekillerdeki yapı

veya bölge Sored

: korteks ile kaplı olmayan alg hücreleri ve mantar hiflerinden

oluşan granül şeklindeki vegetatif üreme yapısı - 142 -

Subkonveks

: konvekse yakın şekilde

Submuriform

: muriforma yakın şekilde

Şizid

: tallusun üst tabakalarında oluşan ve tallustan pul şeklinde

çıkıntı olarak ayrılan lob uzantısı Tallus – kenar

: alg bileşeni taşıyan, tallus ile çevrili apotesyum

Terrikol

: toprak üzerinde gelişen

Tomentos

: hif uzantılarından oluşan ince tüylü keçe şeklinde örtüyle

Uniseriat

: tek sıralı

Urseolat

: derin konkav, kâse şeklinde

Verrukoz

: küçük yuvarlak oluşumlu tallus

kaplı

- 143 -

KAYNAKLAR A. Kitaplar : 1. AHMADJIAN, V. “Algal/Fungal Symbioses. Progress in Phycological Researh”, Vol.1., 179–233. (1982). 2. AKMAN Y., “İklim ve Biyoiklim” Palme Yayınları, Ankara, (1990). 3. BAYTOP T., “Türkçe bitki Adları Sözlüğü”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları 578, Ankara (1997). 4. CLAUZADE G., ROUX C., “Likeno Okcidenta Eŭropo Ilustrita Determinlibro” Bulletin de la Société Botanique du Contre – Quest Nouvelle Série – Numéro Spécial, Royan, France (1985) 5. DAVIS P. H. “Flora of Turkey and The East Aegean Islands”, Edinburgh University Press, Vol. 1, (1965) 1–567. 6. Denizli Kültür Değerleri, Denizli Valiliği İl Kültür Müdürlüğü, Denizli, (2001). 7. DOBSON F. S, “Lichens an Illustrated Guide to the British and Irish Species”, The Richmond Publishing Co. Ltd., England, (1992). 8. FRITSCH K., “Flora von Constantinopel”, Akademie der Wissenschaften, Wien, (1899). 9. GÜNER, H. ‘Likenlerin Biyolojisi ve Ege Bölgesinde Bulunan Bazı Türleri’ Ege Üniv. Fen Fak. Kitaplar Serisi No: 92, İzmir, pp.1–32 (1986). 10. JAHNS H. M, “Collins Guide to the Ferns, Mosses and Lichens of Britain and Northern and Central Europe”, Collins Grafton Street, London, (1987). 11. JOHN, V. “Atlas der Flechten in Rheinland–Pfalz„ 13/1, Oppenheim. pp. 275 (1990). 12. KIRSCHBAUM U., WIRTH V., “Flechten Erkennen Luftgüte Bestimmen”, Eugen Ulmer GmbH & Co. Stuttgart, Germany, (1997). 13. KOÇMAN A., “Ege Ovalarının İklimi” Ege Üniversitesi Fen Ed. Fak. Yayınları No: 73, İzmir, (1993 a) 10, 21, 31, 36, 39, 44, 53, 66, 73, 89, 97, 101, 103, 114, 115. 14. KOÇMAN A., “Türkiye İklimi” Ege Üniversitesi Fen Ed. Fak. Yayınları No: 72, İzmir, (1993 b) 7, 10, 58. 15. MALCOLM W. M., GALLOWAY D J, “New Zealand Lichens. Checklist, Key, and Glossary”, The Caxton Press, Christchurch, New Zealand, (1997). 16. MOBERG R., HOLMASEN, I. ‘Flechten von Nordund Mitteleuropa Ein Bestimmungsbuch’ Gustav Fischer Verlag, Stuttgart, (1992). 17. NASH T. H, “Lichen Biology” Cambridge University Press, (1996). 18. NECDET A., MUTLUER M., IŞIK Ş., “Bölgesel Türkiye Coğrafyası” Ege Üniversitesi Fen Ed. Fak. Coğrafya Bölümü Ders Notları, İzmir, (1993), 94–97. 19. PURVIS O.W., COPPINS, B.J., HAWKSWORTH, D.L., JAMES, P.W. and MOORE, D.M. “The Lichen Flora of Great Britain and Ireland” Natural History Museum Publications in association with the British Lichen Society, London, (1992). 20. SANTESSON R., MOBERG R., TANSBERG T. & VITIKAINEN O., “Lichen – Forming and Lichenicolous Fungi of Fennoscandia” Museum of Evolution, Uppsala University, Majornas Copyprint AB, Göteborg (2004). 21. TANKER N. KOYUNCU M. COŞKUN M., “Farmasötik Botanik”, Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları, No 78, Ankara, (1998). 22. WIRTH V, “Die Flechten Baden–Württembergs”, Teil 1, Eugen Ulmer GmbH & Co., Stuttgart, Germany, (1995).

- 144 -

23. WIRTH V, “Die Flechten Baden–Württembergs”, Teil 2, Eugen Ulmer GmbH & Co., Stuttgart, Germany, (1995). 24. YAVİ E., “Türkiye’nin Parlayan Yıldızı Denizli” T.C. Denizli Valiliği (1998). B. El Kitapları : 25. “Denizli Pamukkale – a”, Denizli Valiliği Denizli İl Turizm Müdürlüğü, Denizli (2002). 26. “Denizli Pamukkale – b”, Denizli Valiliği Denizli İl Turizm Müdürlüğü, Denizli (2002). 27. “Pamukkale Özel Koruma Alanı”, Tanıtım Serisi –VIII, T.C. Çevre Bakanlığı Özel Koruma Kurumu Başkanlığı Yayınları, Ankara, (1993). 28. “Pamukkale”, Pamukkale Belediyesi Yayınları, Denizli (2004). C. Tezler : 29. ASLAN, A. “Erzurum–Kars–Artvin Arasında Yer Alan Bölge Likenleri Üzerine Taksonomik İncelemeler”, (Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı, Bursa, (1995). 30. ÇOBANOĞLU G., “Bolu – Abant Tabiat Parkı ve Çevresi Likenleri Üzerinde Taksonomik İncelemeler” (Doktora Tezi), T.C. Marmara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, (1999). 31. ÇOBANOĞLU G., “İstanbul–Kınalı, Burgaz, Heybeli ve Büyükada Likenleri Üzerinde Taksonomik Bir Çalışma” (Yüksek Lisans Tezi), T.C. Marmara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, (1996). 32. ÖZDEMİR, A. “Eskişehir İli’nde Bulunan Bazı Liken Türlerinin Taksonomisi, Ekolojisi ve Yayılış Alanları”, (Doktora Tezi). Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Ana Bilim Dalı, İzmir., (1987). D. Ders Notları : 33. ÇOBANOĞLU G., “Hava Kirliliği ve Likenler”, Ders Notları, İstanbul (2003). 34. ÖZHATAY E., “Ekoloji ve Çevre Sağlığı”, Ders Notları, İstanbul (2001). 35. YARCI C. “Pollusyon Ekolojisi”, Ders Notları, İstanbul (2004). E. Yayınlar : 36. AHMADJIAN, V. “The Lichen Photobiont–What can It Tell Us about Lichen Systematics?” The Bryologist 96(3), pp. 310–313., (1993). 37. AKDEMİR B. & ÇOBANOĞLU G. “A Taxonomic Survey on Lichens of Foca (Fukia)”, Proceedings of the 1st Balkan Botanical Congress, Kluwer Academic Publishers, (1998), pp.21–24. 38. ALTUNEL E.., “Pamukkale Travertenlerinin Morfolojik Özellikleri, Yaşları ve Neotektonik Önemleri”, MTA 118, (1996), 47 – 64. 39. ARNOLD F. C. G. “Flechten auf dem Ararat (4912 m). Bulletin de 1’ herbier Boissier” 5: 631–633., (1897). 40. ASLAN A., “Lichens From The Regions Of Artvin, Erzurum And Kars (Turkey)”, Israel Journal of Plant Sciences, Vol: 48, (2000), 143 –155. 41. ASLAN A., ÖZTÜRK A. “Oltu (Erzurum) Yöresine ait Liken Florası Üzerine Çalışmalar”, Tr. J. of Botany 18: 103–106., (1994). 42. ASLAN A., ÖZTÜRK Ş., “Lichens of Akdamar Island”, Bulletin of Pure and Applied Sciences, (1998).

- 145 -

43. ASLAN A., YAZICI K., KARAGÖZ Y., “Lichen Flora Of The Murgul District, Artvin, Turkey”, Israel Journal of Plant Sciences, Vol: 50 77 – 81, (2002). 44. BLANCO O., CRESPO A., ELIX J. A., HAWKSWORRTH D. L., LUMBSCH H. T., “A Molecular Phylogeny and A New Classification of Parmelioid Lichens Containing Xanthoparmelia – Type Lichenan (Ascomycotina: Lecanorales)” Taxon 53 (4), 959 – 975, (2004). 45. BREUSS O. & JOHN V. “New and interesting records of lichens from Turkey”, Österr. Z. Pilzk 13: 281–294, (2004). 46. ÇİÇEK A., TÜRK ÖZDEMİR A. “Sakarya İli (Türkiye) Liken Florası” Doğa–Tr. J. of Botany 22: 99–120,, (1998). 47. ÇİÇEK AKBIYIK A., TÜRK ÖZDEMİR A. “Ilıca (Kütahya) Yöresi Likenleri”, Doğa–Tr. J. of Botany 19: 325–329., (1995). 48. ÇOBANOĞLU G, AKDEMİR B., “A Taxonomic Survey on Lichens of Istanbul Islands (Kınalı, Burgaz, Heybeli, Büyükada)”, Proceedings of the Second International Sientific Conference (Science & Development & Environment) Cairo, pp.497–509., (1997). 49. ÇOBANOĞLU G, AKDEMİR B., “Contribution of the lichen diversity of Nature Parks in Bolu and Çorum, Anatolia, Turkey”. Herzogia 17: 129–136, (2004). 50. ÇOBANOĞLU G., “Lichen Collection in the Herbarium of the University of İstanbul (ISTF)” Turk J Bot 29: 69–74, (2005). 51. GIRALT, M., MAYRHOFER, H. “Four corticolous species of the genus Rinodina (lichenized Ascomycetes, Physciaceae) containing atranorin in southern Europe and adjacent regions”, Nova Hedwigia 59: 129–142., (1994). 52. GIRALT, M., MAYRHOFER, H. “Some corticolous and lignicolous species of the genus Rinodina (lichenized Ascomycetes, Physciaceae) lacking secondary compounds and vegetative propagules in southern Europe and adjacent regions”, Bibliotheca Lichenologica 57: 127–160,, (1995). 53. GÖNÜLLÜOL, A., KINALIOĞLU, K., ENGİN, A. “Türkiye Liken Florası İçin Yeni Kayıtlar”, Doğa–Tr. J. of Botany 19: 405–410,, (1995). 54. GÜNER, H., ÖZDEMİR, A. “Likenlerin Genel Özellikleri ve Batı Anadolu’dan Bazı Liken Türleri”, 8. Ulusal Biyoloji Kongresi, İzmir, 271–371., (1986). 55. GÜVENÇ Ş., “Floristic Records Of Lichens in Adana, Konya And Niğde Provinces”, Turkish Journal Of Botany, Vol: 26, (2002), 175 – 180, 56. GÜVENÇ Ş., “Some Lichen Records From Kayseri Province”, Ot Sistematik Botanik Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 2, (2001), 143 – 150, 57. GÜVENÇ Ş., ÖZTÜRK Ş., “Adana ve Hatay İllerine Ait Bazı Liken Türleri”, Ot Sistematik Botanik Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 1, (1998), 97 – 102. 58. GÜVENÇ Ş., ÖZTÜRK Ş., “Lichen Records from the Alpine Region of Uludağ (Olympus) Mountain in Bursa-Turkey” Turk J. Bot. 28: 299–306, (2004). 59. GÜVENÇ Ş., ÖZTÜRK Ş., “Spil Dağı’ndan (Manisa) Bazı Saksikol ve Terrikol Liken Türleri”, Ot Sistematik Botanik Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 1, (1997), 73 – 76. 60. HEZARFEN B., ÖZDEMİR T., CANDAN M., “Yeşildağ (Kütahya – Bilecik) Liken Florası”, Anadolu Üniversitesi, Bilim ve Teknoloji Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1, 203 – 209, (2001). 61. JOHN V. & BREUSS O., “Flechten der östlichen Schwarzmeer-Region in der Türkei (BLAM-Exkursion 1997)” Herzogia 17: 137–156, (2004). 62. JOHN V., “Flechten aus der Türkei, von G. Ernst gesammelt” Herzogia 16: 167–171, (2003).

- 146 -

63. JOHN V., “Lichenes Anatolici Exsiccati” Fasc. 1–3 (no. 1–75). – Arnoldia 16: 1–41., (1999). 64. JOHN V., “Lichenes Anatolici Exsiccati” Fasc. 6–7 (no.126–175). – Arnoldia 21: 1–28., (2002). 65. JOHN V., “Preliminary catalogue of lichenized and lichenicolous fungi of Mediterranean Turkey”, Bocconea 6: 173–216, (1996 a). 66. JOHN V., “UTM–Grid–Mapping and Distribution Patterns of Lichens in Turkey”, Proceedings of the IV th Plant Life in Southwest Asia Symposium Ege Üniversitesi, İzmir. pp.440–453., (1996 b). 67. JOHN V., NIMIS, P. L. “Lichen Flora of Amanos Mountain and the Province Hatay”, Doğa–Tr. J. of Botany 22: 257–267., (1998). 68. JOHN V., SEAWARD, M. R. D. & BEATTY, J. W. “A neglected lichen collection from Turkey: Berkhamsted school expedition 1971” – Turk. J. Bot. 24: 239–248., (2000). 69. KARABULUT, F., TÜRK ÖZDEMIR, A. “Lichens of the Akşehir District (Konya)”, Doğa–Tr. J. of Botany 22: 191–198., (1998). 70. KARAMANOĞLU, K. “Türkiyenin Önemli Liken Türleri”, Ankara Ecz. Fak. Mec. 1. 53: 53–75., (1971). 71. NASH, T. H., GRIES, C. “The Use of Lichens in Atmospheric Deposition Studies with an emphasis on the Arctic”, Science of the Total Environment 161, pp. 729–736., (1995). 72. NIMIS, P. L., JOHN, V. “A contribution to the lichen flora of Mediterranean Turkey”, Cryptogamie, Bryol. Lichenol. 19(1): 35–58., (1998). 73. ORANGE A., “The Verrucaria fuscella group in Great Britain and Ireland” The British Lichen Society, The Lichenologist 36(3&4): 173-182. (2004). 74. ÖZDEMİR A., “Bilecik İli Likenleri”, Doğa–Tr. J. of Botany 14: 165–170,, (1990). 75. ÖZDEMİR A., “Bilecik Şehri Epifitik likenlerinin Kükürtdioksit (SO2) kirliliğine bağlı olarak dağılışı”, Doğa – Tr. J. of Botany 16: 177–185., (1992). 76. ÖZDEMİR A., “Eskişehir İli Liken Florasına Katkılar”, Ot Sistematik Botanik Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 2, 149 – 165 (2002). 77. ÖZDEMİR A., “Eskişehir İli Likenleri”, Doğa–Tr. J. of Botany 15: 189–196., (1991). 78. ÖZDEMİR A., “İzmir ve Çevresinde Tespit Edilen Bazı Liken Türleri”, Doğa–Tr. D.10, 110–115., (1986). 79. ÖZDEMİR A., ÖZTÜRK, Ş. “Gemlik–Mudanya Sahil Şeridi Likenleri”, Doğa–Tr. J. of Botany 16: 247–251., (1992). 80. ÖZDEMİR TÜRK A., GÜNER H. “Lichens of the Thrace Region of Turkey”, Tr. J. of Botany 22 (6): 397 – 407., (1998). 81. ÖZTÜRK A., ÖZTÜRK K. “Hava Kirliliği ve Bitkiler”, Çevre, 1–5., (1988). 82. ÖZTÜRK Ş., “Bozcaada (Çanakkale) Liken Florası İçin Bazı Kayıtlar [Some Records for the Lichen Flora of Bozcaada (Çanakkale)]” OT Sistematik Botanik Dergisi 6: 69–74, (1999). 83. ÖZTÜRK Ş., KAYNAK G., GÜVENÇ Ş., “New Floristic Records For the Various Grid Squares From The Lichen Flora Of Turkey”, Ot Sistematik Botanik Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 2, (1998), 93 – 98. 84. ÖZTÜRK, Ş. “Uludağ’ın Kabuksu ve Dalsı Likenleri üzerinde bir Araştırma”, Doğa–Tr. J. of Botany. 16: 405–409., (1992). 85. PIŠŬT, I. “Floristický Výzkum, Intressante flechtenfunde aus der Turkei’ Preslia. Praha: 42, 379–383., (1970).

- 147 -

86. RIGLER L “Die Türkei und deren Bewohner, naturhistorischen, physiologschen und pathologischen Verthaltnissen vom Standpunkte Constantinopel’s”, 1. Band, Wien: 110,, (1852). 87. SCHEIDEGGER, C. “A revision of European saxicolous species of the genus Buellia de Not. and formerly included genera”, Lichenologist 25(4): 315–364., (1993). 88. SCHINDLER H. Beitrag zur Fleditenflora von Westanatolien, Turkei. Herzogia 13: 234–237., (1998) 89. SCHULTZ M. & BÜDEL B. “Key to the genera of the Lichinaceae” The British Lichen Society, The Lichenologist 34(1): 39-62. (2002). 90. SOMMERFELDT M. & JOHN V. “Evalution of a Method for the Reassessment of air Quality by Lichen Mapping in the City of İzmir, Turkey”, Turk. J.Bot. 25: 45–55., (2001). 91. STEINER J., “Aufzahlung der von J. Bornmüller im Oriente Flechten”, Annal. Naturhist. Mus. Wien 30, 24–39., (1916). 92. STEINER J., “Flechten aus Armenian und dem Kaukaus”, Österr. Bot. Z.49, 248–254., (1899 b). 93. STEINER J., “Flechten in Fristsch, C. Beitrag zur flora von Konstantinopel” I. Kryptogamen, Denkschr.k. Akad. Wiss., Math. naturw cl. Wien 48, 222–238., (1899 a). 94. STEINER J., “Lichene in Bornmuller Ergeebnisse einer im Junides Jahres 1899 nach dem Sultan Dagh in Phrgien unternommenen botanischen Reise nebst einigen anderen Beitragen zur Kenntnis der Flora dieser Landschaft Inner– Anatoliens”, Beih. Bot. Cenralb., 24, 500–501., (1909 b). 95. STEINER J., “Lichenes aus Mesotamien und Kurdistan Sowie Syrien und prinkipo”, Annal. Natuhist. Mus. Wien. 34, 1–68., (1921). 96. STEINER J., “Lichenes in D. H. F. V. Handel–Mazetti. Ergebnisse einer botanischen Reise indas Pontische Randgebirge im Sandchak Trapezunt”, etc. Annal. Naturhist. Hofinus. Wien 23, 107–123., (1909 a). 97. STEINER J., “Lichenes in Ergebnisse einer Naturwissenschaftlichen Reise zum Erciyas–Dagh (Klein–asien) von Dr. Arnold Penter und Dr. Emerich Zederbarurer im Jahre 1902”, Ann. Naturhist. Mus. Wien 20(4), 369–384., (1905). 98. SZATALA Ö., “Contributions a la connaisance de la flore lichenologique de la peninsula des Balkans et de 1’ Asia mineure”, Borbasia: 2, 33–50,, (1940). 99. SZATALA Ö., “Lichenes in Armenia, Kurdistania, Palaestina et Syria Annis 1909–1910, A. Cl. Fr. Nabelek Collecti”, Borbasia, 3, 61–80,, (1941). 100. SZATALA Ö., “Lichenes in Asia Minore ab Dre. Stefano Gyrörffy de Szigeth (Budapest) et Der, Andrasovszky collecti”, Folia Cryptog. 1, 272–278., (1927 a). 101. SZATALA Ö., “Lichenes Turciae asiaticae a Patre Prof. Stefano Selinka in Insula Burgas Adassi, (Antigoni) lecti–Magy. Bot. Lapok 26: 18–22., (1927 b). 102. SZATALA Ö., “Lichenes Turcicae asiaticae ab Victor Pietscmann collecti”. Sydowia, 14, 312–325., (1960). 103. TOPÇUOĞLU, S., ZEYBEK, U., KÜÇÜKCEZZAR, R., GÜNGÖR, N., BAYÜLGEN, N., CEVHER, E., GÜVENER, B., JOHN, V., GÜVEN, K. C. The Influence of Chernobyl on the Radiocesium Contamination in Lichens in Turkey, Toxicological and Environmental Chemistry, Vol.35, pp. 161–165., (1992). 104. VERSEGHY, K.P., Beitrage zur Kenntnis der Türkischen Flechtenflora, Studia Botanica Hungarica, XVI, 53–65., (1982). 105. YAZICI K., “Lichen Flora of Fırtına Valley Region, Çamlıhemşin District Rize, Turkey”, Doğa–Tr. J. of Botany 19: 595–598., (1995 b).

- 148 -

106. YAZICI K., “Lichen Flora of Trabzon”, Doğa–Tr. J. of Botany 23: 97–112., (1999 a). 107. YAZICI K., “Lichen Species in the North of Karacabey County, Bursa Province”, Turkey, Doğa–Tr. J. of Botany 23: 271–276., (1999 b). 108. YAZICI K., “Trabzon ile Akçaabat Yöresi Likenleri”, Doğa–Tr. J. of Botany 19: 277–279., (1995 a). 109. YAZICI K., “Türkiye İçin Yeni Liken Türleri”, Doğa–Tr. J. of Botany 19: 149–152., (1995 c). 110. YAZICI K., ASLAN A., “Additional Lichen Records From Rize Province”, Turkish Journal Of Botany, Vol: 26, (2002 b), 181 – 193. 111. YAZICI K., ASLAN A., “New Records For The Lichen Flora Of Turkey”, Turkish Journal Of Botany, Vol: 26, (2002 a), 117 – 118. 112. YILDIZ A., JOHN V., “Additional Lichen Records From Kastamonu Province”, Flora Mediterranea 12, (2002). 113. YILDIZ A., JOHN V., YURDAKULOL E., “Lichens From The Çangal Mountains Sinop”, Cyriptogamie Mycologie, 23 (1): 81 – 88, (2002). 114. ZEYBEK N. “Likenler ve Sanayide Önemi”, Anadolu Üniv. Yayınları No: 30, Eczacılık Fakültesi Yayınları No: 1, Eskişehir, (1983). 115. ZEYBEK U., JOHN, V. “Likenler (Lichenes), Kimyasal Bileşikleri ve Tıbbî Kullanımları”, Pharmacia–JIPA 32(1), pp.37–48., (1992). F. Raporlar : 116. “Denizli İli Hava Kirliliği Aylık ve Yıllık Ortalamaları”, Denizli Valiliği İl Sağlık Müdürlüğü, Denizli (2004). 117. “İçme ve Kullanma Suyunun Temini, Özellikleri ve Dezenfektasyon Yöntemleri”, Denizli Valiliği İl Sağlık Müdürlüğü, Denizli (2004). 118. “Termal Kaynağın Kimyasal Analizi”, Turaş A.Ş. Pamukkale Termal, Denizli, (2003). 119. HUCKABY L.S. “Lichens as Bioindicators of Air Quality” USDA Forest Service General Technical Report RM–224, U.S.A. (1993). G. Haritalar : 120. “Büyük Dünya Atlası”, Milliyet Yayınları, İstanbul, (1994). 121. “Denizli İl Haritası”, Denizli Valiliği İl Turizm Müdürlüğü, (2002). 122. “Denizli Turizm Haritası”, Denizli Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, (2003). 123. “Pamukkale”, TC. MSB. Harita Genel Komutanlığı, (2004). H. Kişisel Görüşmeler : 124. AKTÜRK Ali, Müdür, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Turaş AŞ. Pamukkale Termal Tesisleri, Denizli (2004). 125. EKİN Mehmet, İnşaat Teknisyeni, Pamukkale Belediyesi Fen İşleri Servisi, Denizli, (2004). 126. KAMAN Cengiz, Planlama Dairesi Başkanı, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Özel Koruma Kurumu Başkanlığı, Ankara, (2004). 127. KOCABACAK Fikret, Müdür Yardımcısı, Denizli Belediyesi Fen İşleri Müdürlüğü, Denizli (2004).

- 149 -

I. Elektronik Yayınlar : 128. http://www.anzacday.info 129. http://www.calle.com/world/TU/20/Denizli.html 130. http://www.calle.com/world/TU/20/Pamukkale.html 131. http://www.cevre.gov.tr/dogal.html 132. http://www.denizli.bel.tr/denizli/dnzcografya/ 133. http://www.denizlihaber.com/kultur_sanat/acik_hava_muzesi_gibi.htm 134. http://www.dso.org.tr/denizli/pamukkale.html 135. http://www.geocities.com/arkeoloji2000/pamukkale.htm 136. http://www.geocities.com/likenler 137. http://www.isprs.org/istanbul2004/comm5/papers/578.pdf 138. http://www.meteor.gov.tr 139. http://www.mta.gov.tr/mta_web/500,000/500bin/denizli_a.asp 140. http://www.obelix.polito.it/hierapolis/hiermap.htm 141. http://www.pamukkale.8m.com/telpam.html 142. http://www.pamukkale.gov.tr/hierapolis.htm 143. http://www.pamukkalerotary.org.tr/pamukkale.html 144. http://visibleearth.nasa.gov/data/ev222/ev22234_Turkey.A2002264.0845.250m .jpg 145. http://www.yatili.freehosting.net/cgi–bin/framed/2704/Tr/denizli/ 146. http://www.yatili.freehosting.net/cgi–bin/framed/2704/Tr/pamukkale/ J. Bilgisayar Programları 147. NASA World Wind v. 1.3.1913.42219 148. GPS Track Maker v. 12.3.280

- 150 -

:

ÖZGEÇMİŞ

1979 yılında Isparta’da doğdu. İlköğrenimini 1985 – 1990 yılları arasında Gülistan ve Bahçelievler İlk Okulları’nda tamamladıktan sonra, 1990 yılında mezun oldu. Anadolu liseleri sınavını kazandı ve 1 yıl hazırlık sınıfıyla birlikte 1990 – 1994 yılları arasında Isparta Anadolu Lisesi’nde okudu. Fen liseleri sınavını kazanarak 1994 yılında Isparta Süleyman Demirel Fen Lisesi’ne geçiş yaptı. Bu liseden 1997 yılında mezun oldu ve üniversite sınavlarında başarılı olarak Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi, Biyoloji Bölümü’ne devam etti. 2001 yılında mezun olduğu üniversitede yüksek lisans eğitimine başladı. “Pamukkale Yöresi Likenleri Üzerinde Taksonomik ve Ekolojik Bir Çalışma” konulu teziyle 2004 yılında yüksek lisans eğitimini tamamlayarak aynı üniversitede doktora eğitimine başladı. 2002 yılından bu yana Biyoloji Öğretmeni olarak görev yapmaktadır. Yabancı dili İngilizcedir. Evlidir.

- 151 -