دښڅونړيواله ورڅ

‫مارچ دښځو عالمى ‪.....‬کۀ استحصالى ورځ؟‬ ‫ليک‪ -:‬فيروزخان صادق اتم مارچ هر کال په ټوله نړۍ کښې دښځو د نړيوالې‬ ‫ورځې په توګه نمانځلے شى چې د هغې په تاريخى پس منظر کښې وئيلے شى چې په هم‬ ‫دې ورځ يعنې اتم مارچ ‪ ١٩٠٧‬د امريکې په ښار نيويارک کښې دلباس سازۍ په کارخانو‬ ‫کښې کار کوونکو‪ ،‬ښځينه مزدورانو چې دسوونو په شمير کښې وې دخپلو حقونو دغوښتلو‬ ‫دپاره مظاهرې اوهړتالونه شروع کړل ددوى په غوښتنو کښې د سړو برابر مساوى حقوق‬ ‫او نور مراعات غوښتل او د لسو ساعتونو د ډيوټۍ مطابق مناسبه تنخوا او داسې بنيادى او‬ ‫ضرورى حقونه غوښتل وو ولې حکومت په دې جلوس فائرنګ وکړو چې ګڼې مزدورانې‬ ‫ښځې پکښې زخمى شوې او ددې تحريک اکثر مشرانې ونيول شوې يو کال پس په اتم مارچ‬ ‫‪ ١٩٠٨‬دنيويارک مختلفو کار خانو کښې کار کوونکو ښځينه مزدورانو دووټ دحق د‬ ‫ماشومانو څخه د جبرى مشقت ختمولو دپاره مظاهرې وکړې دپوليس لخوا په دوى هم‬ ‫کوتک مارى او فائرنګ وکړے شو‪ .‬ګرفتارۍ وشوې خو دښځو تحريک ختم نۀ شو او هر کال‬ ‫په نوى طرز او نوې جذبې او ولولې سره پکښې شدت راتلو‪ .‬په ‪ ١٩١٠‬کښې هم ددې تحريک‬ ‫په حق کښې مشهور سماجى کارکن کلراز ټيکسن په يوبين القوامى فورم کښې سفارش‬ ‫وکړو چې د ‪ ٨‬مارچ ‪ ١٩٠٧‬او ‪ ٨‬مارچ ‪ ١٩٠٨‬په موقع دخپلوحقونو دپاره دقربانيو ورکوونکو‬ ‫ښځو سره د يو والى په طور دا ورځ دښځو دنړيوالې ورځې په توګه نمانځل پکار دى‪.‬‬ ‫دکلرازټيکسن دا تجويز ومنلے شو‪ .‬او د ‪ ١٩٦٠‬د لسيزې پورې دا ورځ صرف په سوشلسټو‬ ‫ملکونو کښې نمانځلے کيده خو هر کله چې په ‪١٩٦٠‬کښې د مزدورانو او انسانى حقونو‬ ‫سرګرمۍ زياتې شوې نو په مغربى ملکونو کښې هم ‪ ٨‬مارچ دښځو دعالمى ورځې په‬ ‫توګه نمانځل شروع شو په ‪ ١٩٥٦‬کښې چې کله دجنوبى افريقې شلو زرو ښځو پرى ټوريا‬ ‫کښې په تورپوستو ښځو مزدورانو باندې دبنديز لګولو دقانون خلف تاريخى مظاهرې‬ ‫شروع کړې نو ورسره دښځو تحريک ته نور تقويت ورسيدو او دغسې د ‪ ١٩٧٠‬په دوره‬ ‫کښې ملګرو ملتونو ‪ ٨‬مارچ دښځو دنړيوالې ورځې په توګه تسليم کړو او دغسې په ټوله‬ ‫نړۍ کښې ‪ ٨‬مارچ دښځو دعالمى ورځې په توګه نمانځل شروع شو په دې مناسبت‬ ‫دسرکارى او غير سرکارى تنظيمونو لخوا او د بيل بيلو اين جى اوز دسيورى لندې‬ ‫سيمينارونه ورکشاپونه غونډې‪ ،‬او دستورې کيږى چې پکښې دښځو دحقونو ازادۍ‪ ،‬تحفظ‪،‬‬ ‫او مساواتو په موضوع تقريرونه کيږى‪ .‬ددوى د بدحالۍ تذکره او بهترۍ دپاره تجويزونه‬ ‫وړاندې کيږى‪ ،‬حکومتونه دښځو دپاره وزارتونه جوړوى‪ .‬اعلنونه کوى چې ښځو له په‬ ‫قومى او صوبائى اسمبلو سينټ اوبلدياتى نظام کښې مساوى حقوق او نمائندګى ورکولے‬ ‫شى‪ .‬چې دغسې دوى خپل حق ترلسه کړى ددوى د سر او مال عزت او ابرو تحفظ وکړے‬ ‫شى‪ .‬لنډه دا چې په دې موقع دښځو دحقونو او د تحفظ عهد کولے شى‪ .‬او په معاشره‬ ‫کښې ښځه په هر لحاظ سره دسړى برابر د ټولو حقونو وړ ګرځولے شى‪ .‬ددغو ټولنو ‪،‬‬ ‫ادارو او محکمو دا ټولې هلې ځلې په سر سترګو خو کۀ مونږ د دوى د اعلناتو فيصلو او‬ ‫اقداماتو جائزه اخلو نو دا حقيقت راته رابرسيره کيږ ى چې دښځو په حالت کښې هيڅ‬ ‫بدلون نۀ راځى‪ .‬بلکې ددې د تذليل او توهين جبر او تشدد استهزا او استحصال په سلسله‬ ‫کښې نور زياتوالے کيږى‪ .‬او کۀ مونږ دخپل ملک دمطبوعاتو مطالعه وکړو نو داسې ورځ‬ ‫نشته چې پکښې ددې اسلمى جمهورى ملک دننه دتور سرو بې عزتى بدنامى په دوى تشدد‬ ‫دخپلې خوښې خلف په زبردستۍ او ديو څو پيسو په بدل کښې لکه د ځناورو ددوى خرڅولو‬ ‫او اخستلو غير اسلمى اوغير فطرى دهنده په ښځو د ټول کور اوبچو دخصمانې سره سم‬ ‫د پټو کارونه دساګ خشاک مزدورى او قسمه قسم سختۍ ګالل‪.‬ددې مقدراو په معمولى‬ ‫خبره دښځې وژل په تيزابو ددې مخ سوزول په وهلو ټکولو ئې لسونه پښې او د بدن نور‬ ‫اعصاء ماتول ‪ .‬ښځه بيخى د انسانيت د دائرې نه بهر ساتل دښځې نه ټول انسانى او‬ ‫اسلمى حقونه اخستل‪ ،‬ښځه دبدل او سورې غوندې په ناکرده ګناه کښې ورکول او داسې‬ ‫دغيرت په نوم قتلول اوددې نوعيت بې شميره جرمونو څخه به خالى نۀ وى‪ .‬او ستم‬

‫ظريفى دا ده چې څنګه دنيا په هر ډګر کښې ترقى کوى دغسې ورسره دښځې روانه‬ ‫غيراسلمى او غير انسانى سلوک او رويه کښې هم بدلون او ترقى کيږى‪ .‬خصوصا ً په‬ ‫يوويشتمې صدۍ کښې خو بيخى ښځه هډو د انسانيت د دائـرې نه وويستے شوه‪ .‬ا ود‬ ‫ځناورو نه هم بدتره شوه مونږ به په دې حواله دخپلې پښتنې معاشرې ذکر وکړو چې کۀ هر‬ ‫څو پښتنه ټولنه دښځې باره کښې وائى چې دښځې دپاره کوردے يا ګور دے‪ .‬او دښځې په‬ ‫سر پښتنه ټولنه کښې تباهى کيږى‪ .‬مړى کيږى او خيلونه او قبيلې له منځه لړې شى‪ .‬صدۍ‬ ‫صدۍ تيرې شى خو دغه دښمنۍ ختمې نۀ شى‪ .‬اود پښتنو د پت او غيرت چغه ټولې دنيا ته‬ ‫رسيدلې ده‪ .‬خو کۀ مونږ نننۍ پښتنې معاشرې ته وګورو نو داسې معلوميږى چې په دې‬ ‫نظام کښې هم بدلون راغلے دے‪ .‬دمثال په ډول پښتنو کښې اوس د لور‪ ،‬خور د خرڅولو يو‬ ‫غير اسلمى او غير فطرى رواج سر راپورته کړے دے‪ .‬اول به ئې دې رسم ته "ولور" وئيلو‬ ‫چې دغه رقم به د ناوې په داج مصرف کولے شو خو اوس ولور خپل رنګ او حيثيت بدل‬ ‫کړيدے‪ .‬او لکه دچارپايانو په بعضې پښتنو کښې باقاعده دلور خور خرڅولو رسم د کاروبار‬ ‫شکل اختيار کړيدے‪ .‬او په بعضې ځايونو کښې ددې کاروبار کوونکو مضبوط نيټ ورک‬ ‫مصروف عمل دے‪ .‬دا داستان ډير طويل دے چې صرف زمونږ دقام دننه نۀ دے شروع شوے‬ ‫بلکې نورو قامونو کښې هم وده مومى‪ .‬او هغه پښتانۀ چې په دې کاروبار کښې ککړ دى‬ ‫اوس په غير پښتنو او ټول ملک کښې لوڼه ‪،‬خويندې خرڅوى‪ .‬چې د انسانى سمګلنګ په‬ ‫زمره کښې راځى‪ .‬اوس دامسئله په بين القوامى نشرياتى او مطبوعاتى ادارو کښې هم‬ ‫زير بحث دے او د مختلفو انسانى حقونو دتنظيمونو لخوا هم په دې لړ کښې انديښنې‬ ‫ښکاره کولے شى‪ .‬په دې لړ کښې د ټولو نه اهم او تازه خبر د سيټيزن ايکشن کميټۍ ضلع‬ ‫مردان لخوا چاپ شويدے چې په هغې کښې وئيل شوى دى چې دسرحد نه پنجاب ته دجينکو‬ ‫د سمګلنګ دنده عروج ته ورسيده‪ .‬سرحد کښې دغربت او دشعور دکمى په وجه عوام‬ ‫خپلې دګل په شان ښائسته او معصومې لوڼه دپنجاب په بوډاګانو اوبدصورته معذورو‬ ‫خرڅوى‪ .‬په دې دنده کښې ‪ ٩٠‬فيصده ښځې د للنى هم ککړې دى‪ .‬چې په ډيره منظمه‬ ‫طريقه سره دا کار کوى‪ .‬دې رپورټ کښې وئيل شوى دى چې بعضې مور پلر دغربت اوديو‬ ‫څو پيسو په للچ کښې خپلې د ګل غوندې معصومې لوڼه په بوډاګانو بدشکلو او جسمانى‬ ‫معذورانو خرڅوى چې ديو څو کالو نه پس دغه بوډاګان يا مړۀ شى او يا بې کاره شى چې‬ ‫دغسې د دغو پيغلو جينکو ژوند خاورې ايرې کيږى‪ .‬رپورټ کښې دا هم وئيل شوى دى چې‬ ‫غربت او بې روزګارى ټول ملک کښې سيوا ده خو زمونږ صوبه کښې ددې نه علوه دشعور‬ ‫د نشتوالى مسئله هم ده او دتعليم کمے هم دے‪ .‬هم دغه وجه ده چې دسرحد نه پنجاب ته‬ ‫د جينکو دسمګلنګ سلسله ډيره په تندۍ سره روانه ده‪ ،‬چې په دې ناوړه دنده کښې بعضې‬ ‫منظم ټولى ککړ دى‪ .‬چې ښځې او سړى دواړه پکښې شامل دى‪ .‬دوى په اخر کښې د‬ ‫علماء کرامو خطيبانو فلحى او د انسانى حقونو دتنظيمونو دسياسى او سماجى مشرانو‪،‬‬ ‫ايم اين اے اوايم پى اے ګانو دناظمانو‪ ،‬کونسلرانو دعلقو سپين روبو مشرانو‪ ،‬معززينو‬ ‫وکيلنو صحافيانو د ايم ايم اے دصوبائى حکومت د عورت فاؤنډيشن هيومن رائټس واچ‪ ،‬د‬ ‫انسانى حقونو د ټولو تنظيمونو اودعامو خلقو نه غوښتنه کړې ده چې دوى رامخکښې شى‬ ‫او دخپلو اختياراتو او وس مطابق ددې ناوړې دندې مخنيوے وکړى‪ .‬دوى د هغو مور پلر ته‬ ‫هم اپيل وکړو چې دخپله لسه دخپلو لوڼو ژوند نۀ تباه کوى‪ .‬او د الله تعالى نه دې ددوى په‬ ‫حق وويريږى‪.‬ځکه نو والدينو له پکار دى چې دخپلو لوڼو رشتې دهغوى دخوښې او اسلمى‬ ‫درس په رڼا کښې دهغوى د نسبت زلمو سره او دخپلو پښتنو سره کوى‪ .‬چې دواړه ښځه‬ ‫او خاوند ديو بل د رسم او رواج ژبې ‪ ،‬مزاج باندې پوهه وى‪ .‬او دغسې ددوى ازدواجى ژوند‬ ‫په خوشحالۍ او سوکالۍ سره تير شى‪ .‬او ديو ښۀ قابل او ذهين انسان نسل د زياتوالى‬ ‫سبب هم جوړ شى‪ .‬دسيټيزن ايکشن کميټۍ مردان دا رپورټ نور هم ډير تفصيلى او په‬ ‫حقيقت اډاڼه دے او د ټولو پښتنو مذهبى‪ ،‬سياسى حکومتى‪ ،‬فلحى‪ ،‬بشرى حقونو او په‬ ‫دې رپورټ کښې د ياد شوو ټولو اهمو مشرانو او عهديدارانو دپاره دخصوصى توجه وړ‬ ‫دے‪.‬بايد په دې اړه دپښتنو په نوم سياست کوونکى قام پرست سياست دانان او زمونږ‬ ‫موجوده مذهبى حکومتى مشران خپلې خپلې ذمه وارۍ ترسره کړى‪،‬ځکه چې ددې قسمه‬

‫رشتو سره صرف دغه خاندان نۀ متاثره کيږى بلکې د ټول پښتون نسل کشى هم ورسره‬ ‫کيږى‪ .‬ځکه نو کۀ نن مونږ دخپلې پښتنې تورسرې ژوند ته وګورو نو هغه دومره قابل رحم‬ ‫او قابل شفقت او قابل توجه دے چې دهغې مثال په انسانى تاريخ کښې نۀ پيدا کيږى او نن‬ ‫چې پښتنه تورسرې څومره مظلومه محکومه او د استحصالى نظام ښکار ده نو هغه ددې‬ ‫متقاضى ده چې ټول انسانان اوحکومتونه د انسانى حقونو تنظيمونه ددې په حال رحم‬ ‫وکړى‪ .‬او په تيره تيره پښتون ليډرشپ خپلې ذمه وارۍ ترسره کړى هله به دښځو عالمى‬ ‫ورځ نمانځل خپل مقصد ترسره کړى او کۀ حالت هم داسې وو نو مونږ اتم مارچ ته دښځو‬

‫عالمى نه بلکې په استحصالى ورځ وئيلو مجبور يو… دميرمنو حقوق‬ ‫ليک‪ -:‬تيمور شاه جوګيزئ‪ -----‬ژباړه‪ -:‬يوسف منصور هر کله‬

‫چې زمونږ په ذهن يا تصور کښې دښځې نوم راځى‪ ،‬نو دهغې مختلف صورتونه وى‪ .‬يعنې‬ ‫کله مور‪ ،‬کله خور او کله ښځه او لور‪ ،‬له دې خبرې نه دا په پوره توګه څرګنديږى چې د‬ ‫ښځې مقام په انسانى معاشره کښې څومره اوچت دے‪ .‬له نن څخه په زرګونو کلو نه پخوا‬ ‫هر کله چې انسان د تهذيب وشائستګۍ سره بله نۀ ؤ‪ .‬به الفاظ ديګر دقبائليت و وحشيت‬ ‫دورؤ‪ .‬نوښځه نۀ يوازې له ټولو انسانى حقوقو څخه يو مخ محرومه کړے شوې وه‪ .‬بلکې په‬ ‫قديم عرب معاشره کښې خو ښځه يو داسې حيوان ګڼل کيدو په کوم کښې چې انسانى‬ ‫روح يو مخى رد کړے شوے ؤ‪ .‬دعربو خو دا حال ؤ چې ښځې ته به ئې په معمولى خبره‬ ‫دمرګ سزا هم ورکوله‪ .‬ښځې ئې خرڅولې‪ .‬او د زر خريد مينځى په شان ئې هر ډول ناروا‬ ‫وضع ورسره کوله‪ .‬د هندو تهذيب نه کم وبيش مونږ ټول خبر يو‪ .‬دا ځکه چې مونږ په يوه‬ ‫منطقه کښې اوسيدلى راروان يو‪ .‬د "ستى" په دود څوک نۀ دى خبر؟ له سړى سره ښځه‬ ‫ژوندۍ سوزول‪ ،‬اونور ناروا ظلمونه تر ظهور اسلم د مخه معصومې ښځې زنده درګور‬ ‫کول‪ .‬ددې يک يوازې وجه دا وه چې دا ذات دښځې ؤ‪ .‬په دنيا کښې درې قامونو ته په خپل‬ ‫تهذيب باندې ډير فخر رسيدلے دے‪ .‬رومن‪ ،‬هندى او عرب ليکن دميرمنو په معامله کښې‬ ‫کوم چې نۀ يوازې ښځه وه‪ ،‬بلکې مور هم وه کوم چې ډير په شفقت او مينې محبت سره‬ ‫دسړى پالنه او روزنه کوى‪ .‬ليکن ددې محنت و مشقت په بدل کښې دې خودغرضه انسان‬ ‫ميرمنو ته څۀ ورکړل؟ توهين‪ ،‬ذلت‪ ،‬او وحشيانه طور طريقې دا وو د سړى سوغات‬ ‫دميرمنو دپاره‪ .‬ليکن يو وخت هغه هم راغے چې حق چراغ بل کړے شو‪ .‬او په تاريخ کښې‬ ‫وار د واره ميرمنې له دې ظلم و بربريت څخه نۀ يوازې نجات وموندو بلکې سړى په دې خبر‬ ‫شول چې ښځې څومره حقوق او احترام په دوى لرى‪ .‬په دې کښې هيڅ شک نشته چې هغه‬ ‫عظيم الشان پيغمبر )ص( کوم چې د ټول بنى نوع انسان دپاره رحمت اللعالمين ؤ‪ .‬ښځې‬ ‫مقام ددوى نظر کښې څومره عظيم دے؟ حضور )ص( نۀ يوازې ميرمنې له مصائب و ارام‬ ‫څخه خلصې کړې بلکې دومره ستر مقام ئې ورعطا کړو چې زوې د مور هر څومره حقوق‬ ‫ترسره کړى خو بيا هم د مور حق سرته نشى رسيدلے‪ .‬نۀ يوازې دا بلکې په قران پاک‬ ‫کښې خو تر دې حده پورې راغلى دى چې د مور په مخکښې لفظ "اف" هم جائز نۀ‬ ‫دے‪.‬الغرض اسلم نۀ يوازې ميرمنو ته يو قابل احترام درجه وبخښله بلکې هغه ټول انسانى‬ ‫او بنيادى حقوق ئې هم وروسپارل کوم چې سړو ته حاصل دى‪ .‬دغه راز د وحشت ظلم او‬ ‫بربريت خاتمه وشوه‪ .‬له دې حقيقت نه به نن په دې شلمې پيړۍ کښې هر څوک خبر وى‪.‬‬ ‫چې د اسلم هدايات او ضوابط اثرات دقامونو په ژوندون کښې داسې انقلبات راوستل‪،‬‬ ‫چې نر ا و ښځه دواړه وپيژندل شول ‪ ،‬يورپ په دې مجبور شو چې د سړو په شان د‬ ‫ميرمنو حقوق هم تسليم کړى‪ .‬هندوانو د "ستى" رسم بند کړو‪ .‬او عرب خو له دې‬ ‫معصومې جينۍ سره دومره مينه پيدا کړه کومه چې ئې د مخه خپل توهين ګڼلو‪ .‬او ژوندۍ‬ ‫ئې درګور کوله‪ .‬دا ټول دسرور کونين )ص( د تعليماتو اثر ؤ‪ .‬دپيړيو او زرګونو کالو په‬ ‫جاهلنه رسوماتو باندې اسلم ډير زور ور وار وکړو‪ .‬هم ددې له کبله اسلم په دې نړۍ‬ ‫کښې له تهذيب او شائستګۍ سره ولد شو‪ .‬او هم دغه وجه د انسانى ارتقاء ده‪ .‬په‬ ‫معاشرې کښې خوشحالى او د انسان په اقتصادى او معاشرتى ترقۍ کښې له هم دې تاريخ‬ ‫څخه يو انقلب راپورته شو‪ .‬هر کله چې ميرمنو ته دسړو مساوى حقوق ورکړے شول او‬

‫ميرمنې له سړو سره اوږه په اوږه ديوه خوشحاله ژوندون تيرولو جوګه شوې‪ .‬په قران‬ ‫پاک کښې دميرمنې ذکر خير په وار وار راغلے دے‪ .‬بلکې دسورة نساء په نامه خو يو پوره‬ ‫ايت نازل شوے دے‪ .‬تاريخ اسلم کښې داسې بې شميره واقعات موجود دى په کوم کښې‬ ‫چې دميرمنو کردار ډير هسک اوسيدلے دے‪ .‬ميرمنو خو د اسلم او انسانى اخلق او اقدارو‬ ‫دپاره خوراسترې قربانيانې ورکړى دى‪ .‬په موجوده دور کښې کله چې دنيا ډيره په تيزۍ‬ ‫سره د ترقۍ او خوشحالۍ په لور روانه ده‪ .‬دسائنس او ټيکنالوجۍ سره سره تعليم او‬ ‫تدريس په ميدان کښې هم اهمې تبديليانې پيدا شوې‪.‬ددې نه علوه د نړۍ قامونو ته له‬ ‫وسائلو سره سره ځينې کړکيچن مسائيل هم پيدا شول‪ .‬دتعليماتو نفسياتو پوهان ټول په‬ ‫دې خبره متفق دى چې د هر نسل نشو ونما تعليم و تربيت له کوره شروع کول پکار دى‪.‬‬ ‫او په دې لړ کښې دکور ماحول زيات نه زيات باشعور او بهتر پکار دے‪ .‬څرګنده خبره ده‬ ‫چې دا ټوله ذمه وارى دمور ده‪ .‬ځکه نو پکار ده چې مور ته هغه ټول مراعات او اسانتياوې‬ ‫ورکړل شى‪ ،‬کوم چې دماشومانو دپالنې او روزنې او ذهنى تربيت دپاره لزم دى‪ .‬ليکن دا‬ ‫په هغه صورت کښې ممکن دى چې مور پخپله هم تربيت يافته وى‪ ،‬ځکه نو دميرمنو دپاره‬ ‫تعليم بې حده ضرورى دے‪ .‬او دا تعليم د زندګۍ په هره څانګه کښې ضرورى دے‪ .‬کۀ مور‬ ‫مهذب او تعليم يافته وى نو هغه په خپله دماشومانو پالنه او روزنه ډيره په غوره طريقه‬ ‫کوى‪ .‬او پخپله دا فکر ورسره وى په ټول هيواد کښې دميرمنو ورځ نمانځل‪ ،‬ددې خبرې‬ ‫واضح ثبوت وړاندې کوى بلکې مفهوم ئې دا دے چې مونږ دميرمنو د راتلونکى نسل ذهنى‬ ‫نشوونما‪ ،‬تهذيب‪ ،‬تربيت دپاره هر ډول اسانتياوې ورپه لس کړو‪ .‬چې يو داسې قام په‬ ‫معرض وجود کښې راشى چې د وخت له تقاضو سره هم اهنګ وى او دهيواد د ترقۍ‬ ‫عظمت او خوشحالۍ باعث وګرځى‬

‫دمسلمانانو زنانه ؤ علمى او تهذيبى کارنامې‬ ‫ليک‪ -:‬اقبال شاهين کۀ چرې د انسانى تاريخ پاڼې ولټولے شى نو دا حقيقت به هر‬ ‫چاته څرګند شى چې د اسلم رڼا دخوريدونه وړاندې د زنانه ؤ ډير بدحال ؤ‪ .‬او دوى ته په‬ ‫معاشره کښې په درنه سترګه نۀ کتل کيدل‪ .‬خو د اسلمى تعليماتو ترمخه زنانه ؤ ته د‬ ‫ذلت او رسوائى په ځاې دعزت مقام ورکړے شو او دوى ته د لور‪ ،‬خور ‪،‬ښځې‪ ،‬او مور په‬ ‫حيثيت دقدر وړ ځاې ورکړے شو‪ .‬ښځو او خويندو ته دڅښتن او مور پلر په جائيداد کښې‬ ‫حصه ورکړے شوه‪ .‬او اولد ته دا تعليم ورکړے شو چې جنت دمور دقدمونو لندې دے‪ .‬د‬ ‫يوقام د ترقۍ انحصار په علم وى او کۀ د يو قام سره د علم پنګه نۀ وى نو بيا هغه قام د‬ ‫ترقۍ په لور ګامونه نشى اخستے‪ .‬اسلم يو رښتينے دين دے‪ .‬د علم په فضيلت کښې زنانه‬ ‫او نارينه يو شان شامل دى‪.‬لکه څنګه چې نارينه ؤ د اسلم د ترقۍ دپاره په علمى دنيا‬ ‫کښې قدمونه کيښودل‪ .‬هم دغه شان مسلمانوزنانه ؤ هم اسلمى فکر ته وده ورکولو‬ ‫کښې خپله برخه کردار ادا کړو‪ .‬د دواړو جهانونو سردار حضرت محمد)ص( فرمان دے چې‬ ‫"علم حاصلول په هر مسلمان نارينه او زنانه فرض دى" د رسالت په دور کښې د زنانه ؤ‬ ‫دتعليم هم خاص خيال ساتلے شوے ؤ‪ .‬او لکه څنګه چې امام بخارى )رح( او نورو عالمانو‬ ‫احاديث خلقو ته درسولو د پاره کوششونه کړى دى‪ .‬هم دغسې زنانه ؤ هم په علمى محاذ‬ ‫دخپل دين خدمت کړيدے‪ .‬سيده عائشه صديقه )رض( وړومبۍ زنانه وه چاچې احاديث جمع‬ ‫کړل‪ .‬او دينى علم ئې ترخلقو ورسولو‪ .‬د نبى اکرم )ص( فرمان دے" نيم علم دسيده‬ ‫عائشه )رض( نه حاصل کړئ" عروه بن زبير )رض( دسيده عائشه )رض( د علمى خدماتو‬ ‫په حقله وائى چې "قران اودهغې فرائض ‪ ،‬حلل‪ ،‬حرام ‪ ،‬شعر‪ ،‬عربى واقعات او دنسبونو‬ ‫په حقله هيچا هم د سيده عائشه )رض( نه زيات معلومات نۀ لرل‪ .‬او نۀ په فقه اوطب‬ ‫کښې ددوى نه چا زيات علم لرلو" ددوى شمير په داسې کسانو کښې کيدو چې چا ته ديو‬ ‫زر نه زيات احاديث ياد وو‪ .‬مسلمانانو زنانه ؤ دفقې په ميدان کښې هم نوم ګټلے دے‪ .‬چې‬

‫پکښې د نورو نه علوه د ام درداء ‪ ،‬فاطمه بنت احمديحيى نومونه په خاص ډول د ذکر وړ‬ ‫دى‪ .‬د دغسې زنانه ؤ خدمت په درس و تدريس کښې هم د چا نه کم نۀ دے‪ .‬على بن‬ ‫عساکر دخپلو استاذانو د ذکر کولو په وخت وائى چې زما په استاذانو کښې د اتياؤ نه زياتې‬ ‫زنانه وې‪ .‬دخطيب بغدادى دبخارى شريف يو استاذه کرسميه بنت احمد مروزى وه‪ .‬د‬ ‫ابوالحيان درې استاذانې زنانه وې‪ .‬صفيه بنت الملک الکامل‪ ،‬شامه بنت الحافظ او زينب‬ ‫بنت عبداللطيف بغدادى او سيده عائشه )رض( شمير هم په داسې زنانه ؤ استاذانو کښې‬ ‫کيږى چې د چا د علم نه ډيرو کسانو ته فائده رسيدلې ده‪ .‬ابوالعزخ ابن جوزى هم دخپلو‬ ‫زنانه ؤ استاذانو ذکر کړيدے‪ .‬فاطمه بنت محمدحسين الرازى‪ ،‬فاطمه بنت ابى حکيم‬ ‫عبدالله بن ابراهيم البصرى‪ ،‬شمده بنت محمدبن الغزخ عمرالميرى ددوى استاذانې وې‪ .‬د‬ ‫امام زهرى او ابوبکر بن خرم شانتې اوچت محد ثين د زنانه ؤ شاګردان پاتې شوې وو‪ .‬دا‬ ‫صرف د زنانه ؤ علمى خدماتو يو څو مثالونه دى‪ .‬او کۀ تاريخ ولټولے شى نو ددې قسمه‬ ‫زرګونه نه بلکې لکونه مثالونه به په لس راشى‪ .‬لکه څنګه چې زنانه ؤ د درس و تدريس‬ ‫په شعبه کښې دقدر وړ کار کړے دے‪ ،‬دغه شان مسلمانانو زنانه ؤ دخير ښيګړې په کارونو‬ ‫کښې هم نوم ګټلے دے‪ .‬دوى د علم او حکمت ګڼ مرکزونه جوړ کړل‪ .‬دمدرسو بنيادونه ئې‬ ‫کيښودل‪ .‬او دوى ته ئې ترقى ورکړه‪ .‬دمراکش په فاس نومې ښار کښې جامع قروبين يوې‬ ‫زنانه جوړ کړو‪ .‬په مصر کښې مدرسة العاشوريه عاشوره نومې يوې زنانه جوړه کړه‪ .‬دغه‬ ‫شان مدرسة عقليه ددين يوې لوئې عالمې بنت العادل جوړه کړه په مکه معظمه کښې د‬ ‫حاجيانو د اوبو ضرورتونو پوره کولو په غرض دخليفه هارون الرشيد ټبر زبيده خاتون يو‬ ‫نهر جوړ کړو‪ .‬او نهر زبيده اوس هم ددغې ميرمن د دينى خدماتو ګواهى ورکوى‪ .‬دخليفه‬ ‫مامون الرشيد ښځې بوران ګڼ جوماتونه او شفاخانې جوړې کړې‪ .‬د خليفه المفر ښځې‬ ‫تفرير يو ښکلے اوښائسته جومات جوړ کړو کوم چې دقراقه جومات په نامه بللے شو‪.‬‬ ‫مسلمانانو زنانه ؤ دعلمى او اولسى خير ښيګړې دکارونو سره سره د سياست په ميدان‬ ‫کښې هم خدمتونه ترسره کړى دى‪ .‬پخوا زمانه کښې به دخلقو دمقدمو فيصله کولو دپاره‬ ‫يو لوئې عدالت ؤ او د خليفه مقتدر عباسى مور ددغې عدالت مشره وه‪ .‬دې به په خپله‬ ‫دخلقو شکايتونه اوريدل او دا به ئې لرې کول‪ .‬په عباسى دور کښې چې کله مهدى د‬ ‫خلفت په ګدۍ کيښناستو نو دا خبره ورته معلومه شوه چې منصور په اميه او علمويه‬ ‫ګڼ بنديزونه لګولى دى‪ .‬نو ځکه مهدى دخپلې ښځې خزران په وينا دغه ټول بنديزونه ختم‬ ‫کړل‪ .‬او ددوى په وينا ئې دمدينې پينځۀ سوه کسان خپل باډى ګارډ مقرر کړل‪ .‬دغه شان‬ ‫دحکم ثانى ښځې د خپل زوې د کم عمرۍ په وجه پخپله حکومت چلولو‪ .‬په اسلمى‬ ‫احکامو او تعليماتو کښې جهاد ډير زيات اهميت لرى‪ .‬نو ځکه زنانه ؤ هم په غزاګانو کښې‬ ‫دغازيانو سره لس مدد کړيدے‪ .‬د پيغمبر)ص( په زمانه کښې على بن عبدالله بن عباسى‬ ‫لوڼو دکفر او شرک سر ښکته کولو په غرض سفر کولو‪ ،‬او دوى دا سفر د باز نطينى‬ ‫علقو په لور جارى ساتلے ؤ‪ .‬دخليفه هارون الرشيد دخلفت په زمانه کښې ام عيسى‬ ‫اولبابه نومې زنانه ؤ به د جنګ په ميدان کښې د اسونو خصمانه کوله‪ .‬او دجنګ ميدان ته به‬ ‫ئې غازيان ليږل‪ .‬د اسلمى تعليماتو په خورولو کښې هم زنانه ؤ خپله برخه کردار ادا کړے‬ ‫دے‪ .‬يوه ورځ په مصر کښې اوسيدونکے حضرت نفيه )رض( نومې زنانه ديوغير مسلم‬ ‫ګاونډى خاندان يو کس بيمار شو هغوى حکيم ته دخپل مريض ښودلو اراده وکړه‪ ،‬چې‬ ‫حضرت نفيه )رض( خبر شوه دوى دمريض دپاره ئې دعا وغوښته‪ .‬او ددوى په دعا الله‬ ‫تعالى دغه مريض ته شفا ورکړه‪ .‬ددوى په داسې ښۀ سلوک دغه ټولې کورنۍ اسلم قبول‬ ‫کړو‪ .‬غرض دا چې زنانه ؤ د علم او ادب په ميدان کښې داسې کارنامې ترسره کړى دى‬ ‫کوم چې د تاريخ په پاڼو کښې څرګندې ليدے شى‬