P

Civilizacija svijeta, etnografski motivi i turizam Civilizacija (latinski) ili uljudba je ukupnost svih znanja, vještina, običaja, misaonih i duhovnih spoznaja kod razvijenih ljudskih zajednica. Riječ Civilizacija potiče od latinske riječi civilis, pridjeva imenice civis, što znači građanin ili stanovnik. Najraniji znaci procesa stvaranja stalnog naselja se mogu pratiti još od 12000 godina pr.n.e. i to u oblasti Meditarane, gdje je Natufijska kultura postavila prvo naselje i razvila ga u poljoprivredno društvo. Značaj vode koja je osiguravala stabilan prinos hrane, i povoljnih uslova za lov, ribolov i sakupljačku privredu, pružili su uslove za primitivnu raznovrsnu privrednu aktivnost koja je potaknula razvoj naselja primarnog i primitivnog značaja. Prva pro-urbana naselja sa nekoliko hiljada stanovnika su se pojavila u Neolitu, dok su se prvi gradovi sa 10,000 stanovnika bili Memphis i Uruk 3100 godina pr.n.e. U nedostatku pisanih dokumenata, većina aspekata razvoja ranih civilizacija sadržavaju arheološke iskopine. Civilizirani način života je povezan sa uslovima koji su gotovo uvijek uslovljeni razvojom poljoprivrede. Gordon Childe definiše razvoj civilizacije kao rezultat dvije revolucije: Neolitsku revoluciju, koja je potaknula razvoj naselja i društvenih zajednica, i Urbanu revoluciju koja je prebacila težište na razvoj socijalnih grupa, monumentalnih građevina, i pisma. Međutim, neki od navedenih dijelova se ne mogu primjetiti u pojedinim starim civilizacijama. Tako npr. egipatska civilizacija nije imala gusta naselja u Starom carstvu, kakav je slučaj bio i sa Mayama, dok Inke nisu imale pismo i njihovi monumentalni objekti nisu imali nikakve veze sa njihovim prvobitnim gradovima. Umjesto te dvije revolucije koje spominje Gordon Childe, civilizacijski proces bi se mogao opisati kao ubrzani poces koji je počeo sa ubrzanim razvojem poljoprivrede i kulminirao u Orijentalnom bronzanom dobu. Tradicionalna teorija o širenju civilizacije je da je ono počelo u "Plodnom polumjesecu" i da se odatle širilo pod njegovim uticajem. Upravo ovo područje odgovara svim definicijama civilizacije i široko je priznato kao prva svjetska civilizacija, iako za sobom nije ostavilo mnogo arheoloških dokaza postojanja. Mezopotamija koja je svoj procvat doživjela oko 3500. godine pr.n.e. je ipak ostavila mnogo veći značaj koji se vidio samo nakon 300 godina, i to 3200. godine pr.n.e. kada se pod njihovim uticajima počelo graditi, kasnije moćno, egipatsko carstvo.

Mezopotamija Ušće rijeka Tigris i Eufrat, proizvelo je bogato plodno tlo i pružilo navodnjavanje. Civilizacije koje su nikle okolo ovog mjesta su poznate kao prvi pokušaji ljudskog društva uopće da postavi nenomadsko, stalno agrarno društvo. U samom srcu mezopotamije, nikada nije došlo do stvaranja nekog značajnog naselja koje bi se moglo okarakterizirati kao civilizacija, ali teorija da je ovo područje tzv. "kolijevka naroda" je upotpunjena pojavom Sumera, Akada, Ubaida, Asirije i Babilona nedaleko od tog područja. Mezopotamijska civilitacija Sumer je svoj vrhunac doživjela u 3. mileniju pr.n.e. prije nego što je poklekla ispred Akadskog carstva, koje se smatra prvim carstvom u historiji. Eridu je najstariji i ujedno najjužniji Sumerski grad, nastanjen tokom Urbane revolucije. Napravljen je u tzv. dolini ranih gradova carstva gdje su se prva naselja počela dizati još od 5000. godine pr.n.e. Eridu je poznat po tome što je u njegovim ruševinama prvi puta prepoznat Zigurat i škrinja koji su kasnije postali simboli Mezopotamske arhitekture. Te dvije građevine su bile napravljene od cigle i u obliku luka. Među ruševinama je bila i prva pločica ispisana Sumerskim pismom, što je potvrdilo prvobitne ocijene arheologa da je Sumerska civilizacija prva svjetska civilizacija.

Egipat Uspon Egipta u dolini Nila je počeo ujedinjenjem gornjeg i donjeg Egipta 3200. godine pr.n.e. Egipatska civilizacija se uvrštava među tri najstarije svjetske civilizacije. Antropološki i arheološki nalazi indiciraju da je Kubanijska kultura bila veoma razvijena u dolini Nila još 10000 godine pr.n.e. Još u to vrijem oni su poznavali i prakticirali mljevenje žita. Uprkos velikom stepenu razvoja u to vrijeme zamijenjeni su drugom kulturom lovaca, ribolovaca i sakupljača plodova. Također 8000 godine pr.n.e. na jugoistoku Egipta uz granicu sa Sudanom postojalo je još jedno ljudsko naselje. To sve je bilo moguće jer je tada, saharska klima bila mnogo vlažnija i omogućavala je mnogo bolje uslove za sve životne aktivnosti. Ipak 3000. godine pr.n.e. zabilježen je nagli porast temperatura što je lokalno stanovništvo počelo ograničavati da koriste zemljište koje je isključivo moguće navodnjavati. Negdje oko tog perioda Egipćani su od Sumerana naučili uzgoj stoke i od tada je to pored poljoprivrede glavna ljudska djelatnost. Ono što Egipat određuje kao civilizaciju, osim njihovog jedinstvenog pisma - hjeroglifa - jesu i piramide u Gizi koje i danas slove za svjetsko čudo.

Indija Najranije poznata poljoprivredna naselja u Južnoj Aziji su pronađena u brdima Balohistana, na granici između današnje Indije i Pakistana. Ovi polu-nomadi su uzgajali pšenicu, ječam, ovce, koze i goveda. Izrada posuđa od gline je bila u upotrebi još od 6. milenija pr.n.e. Najstariji mlin pronađen u ovoj regiji je Mergath iz Indijske doline. Njihovo naselje se sastojalo iz kuća napravljenih od blata koje su se obnavljane nakon svake kiše. Sahrane su sadržavale pokop i dobra kao što su košare, drvena i kamena oruđa, perle , visuljke i povremeno životinje. Figure i ornamenti morskih školjki, krečnjak, tirkiz, pijesak i polirani bakar su također pronađeni. Do 4. milenija pr.n.e. razvili su tehnologiju obrade drveta, kamena i bakra, proizvodnju cigli i metalnog oružja itd. Do 4000. pr.n.e., pred-Harappanska kultura je razvila snažnu trgovinu i razmjenu dobara sa okolnim plemenima. Indijska civilizacija je poznata po dva velika grada. Harappi i MohenjoDarou i mnoštvu malih gradova i sela, njih oko 100. Dva najveća grada su imal otprilike 1,5 km2 površine i njihova izvanredna veličina za to vrijeme govori o centralizovanom sistemu koji se sastojao od dva glavna grada. Naučnici su mišljenja da je Harappa ipak nasljednik MohenjoDaroa kojega su poplave uništavale više puta. Uslovi života u gradovima su bili veoma dobri. Mohenjo-Daro je imao kanalizaciju, popločane ulice, javne pijace i prodavnice, parkove i javne trgove. U njemu su se ljudi uglavnom bavili trgovinom i zanatstvom, dok su na selu, seljani uzgajali sezam, datulje ili hurme i pamuk. Indijska civilizacija je prepoznata kao prva koja je koristila decimalni zarez u brojevima njihove stare mjere za težinu.

Kina Povijest Kine tradicionalno seže od 3000 godine pr.n.e. iz doba Tri Vladara i Pet careva, dok arheološke iskopine svjedoče o postojanju života još u 16 vijeku pr.n.e. Kina je jedna od najstarijih svjetskih civilizacija koje i danas traju. Najstariji dokaz postojanja kineskog pisma datira sa kornjačinog oklopa iz dinastije Šang za koji se procjenjuje da je iz 1500. godine pr.n.e. Pored pisma, koji svjedoči o postojanju civilizacije, pronađeni su i ostaci crteža na bakru i kostima. Najstarija pred-civilizacijska neolitska kultura nađena u Kini su Pengtoshuan, Jiahu i Peiligang svi procijenjeni na starost od 9000 godina. U Pengtoshuanu su pronađeni tragovi domaće uzgojene riže, dok je Jiahu poznat po pronađenim frulama, koje su i nakon 9000 godina bile savršeno svirljive. Peiligang je poznat kao prvo mjesto gdje su se ljudi bavili grnčastvom. Najranija kineska historija je teško shvatljiva jer je vidan nedostatak pisanih dokumenata iz ovog perioda, ali su temeljiti Kinezi skoro sve to nadoknadili kasnije kada su obično opisivali period koji je prošao, tako da se o periodizaciji kineske historije zna skoro sve. Kineska civilizacija se odlikuje gradovima-državama u dolini Žute Rijeke. 221. pr.n.e. se uzima kao godina kada je Kina postala ujedinjena kulturno i politički pod jednim velikim carstvom i dinastijom Qin. Kasnije dinastije su razvile efikasan birokratski sistem koji je pomogao kineskom caru da kontroliše jako veliki prostor svoje države

Amerika U historiji Amerike, civilizacije su se formirale dugo nakon što se razvila sama populacija kontinenta. Ipak, nekoliko velikih centraliziranih civilizacija se razvilo u Zapadnoj hemisferi: Norte Chico, Chavin, Nazca, Moche, Huari, Chimu, Tihuanaco, Aymara i Inke u centralnim Andima, Muisca u Kolumbiji, Olmeci, Tolteci, Mixteci, Zapoteci, Asteci i Srednjeameričke Maye u centralnoj Americi. Južna Amerika Norte Chico civilizacija je najstarija poznata civilizacija Zapadne hemisfere. Najstarija civilizacija Južne Amerike, pa i Zapadne hemisfere uopće, Norte Chico civilizacija je sadržala nekoliko povezanih naselja uzduž Peruanske obale, uključujući i urbane centre poput Aspera i Karal (prvog grada Zapdne hemisfere). Nalazište je poznato po svojim kamenim piramidama (ukupno 4) koje su građene u sumerskom stilu. Srednja Amerika Olmečka civilizacija je prva Srednjeamerička civilizacija, počevši od 1200. pr.n.e. i završavajući negdje 400. pr.n.e. Do 2700. pr.n.e., naseljenici su počeli uzgajati prve usjeve, kukuruz, i ubrzo su počela nicati mnoga slična naselja, a kasnije i gradovi. Oko 1200. pr.n.e. ovi gradovi i naselja su prerasli u civilizaciju. Rođena je istaknuta civilizacija i po mnogo čemu veoma specifična. Centri gradova su bili ceremonijalni kompleksi sa piramidama i popločanim putevima i trgovima. Prvi od ovih centara bio je u San Lorenzu, a sa stvaranjem drugog u La Venti, Olmeci su počeli praviti skulpture od gline predstavljajući ljude i jaguare. Velika skulptura glave cara, stajala je u svakom gradu. Domaći uzgoj kukuruza je počeo oko 10000. godine pr.n.e. Najranije zabilježeni prinos kukuruza potiče iz 5100. godine pr.n.e. Olmečka civilizacija se okončala 410. godine pr.n.e. sa potpunim razaranjem San Lorenza i La Vente, dva glavna grada. Civilizacija se smatra kao majka kulture ostalih srednjeameričkih civilizacija. Na njenim temeljima se rodila i civilizacija Maya čiji je uspon počeo oko 600. godine pr.n.e. i nastavio sve do početka 16. vijeka i španske konkviskacije. Ipak, ono što Španci nisu uspjeli uništiti jeste kultura Maya, tradicija i jezik. Danas, na istim prostorima na kome se u davna vremena nalazilo carstvo Maya, danas izvorni jezik priča 6 miliona ljudi. Etnologija (narodoznanstvo) je nauka koja se bavi proučavanjem ljudskih zajednica (naroda) i njihovih kultura, kojima je specifični značaj stečen kroz historijsko razdoblje. Na engleskom govornom području ona je donedavno nazivana kulturnom antropologijom. Opisni, terenski dio etnologije (etnografija), zahtijeva rad na terenu, često u teško pristupačnim predjelima urođeničkih kultura, pa su uz europsku etnologiju, koja se bavila opisom europskog seljaka, nastale amerikanistika, afrikanistika i oceanistika. Materijalna, socijalna i duhovna kultura tri su teme istraživanja etnologije. Materijalna kultura Istraživanje oblika privređivanja ili gospodarstva: lov, ribolov, poljodjelstvo, stočarstvo, sakupljanje, voćarstvo i slično. Ovdje naravno pripada i sve ono što je čovjek napravio svojim rukama, tu spadaju: graditeljstvo, odijevanje, nakit, rukotvorstvo, obrti, oružje, jelo i piće, prometna sredstva i trgovačka platežna sredstva. Socijalna kultura Istraživanja obitelji i socijalne organizacije, tajna i totemska društva, dobni razredi, spolni život, običajna prava. Duhovna kultura Sastavni dio ovog oblika kulture je vezan uz umni rad, tu su običaji vezani uz razne poslove, razne igre, ples, razni oblici domorodačke religije, vjerovanja, folklor, usmena književnost, predodžbe o životu i različita znanja.

Odjeljenje za etnologiju 1913.g. je smješteno u jednom od paviljona Zemaljskog muzeja čiji enterijer odslikava izgled bosanskohercegovačke tradicionalne gradske kuće. Prikupljanje etnološkog materijala otpočelo je sa osnivanjem Muzeja 1888.g. kada su otkupljeni veoma vrijedni etnološki predmeti (kao naprimjer kompleti narodnih nošnji). Odjeljenje se bavi muzeološkim , naučnoistraživačkim i pedagoškim radom. Izdaje godišnjak Glasnik Zemaljskog muzeja sv. Etnologija; ima jednu stalnu izložbenu postavku, a svake godine nudi nekoliko tematskih izložbi. Muzejski stručni i naučni radnici sakupljaju, čuvaju, izlažu i proučavaju sve segmente materijalne, duhovne i socijalne kulture naroda Bosne i Hercegovine. Odjeljenje za etnologiju posjeduje bogat fundus muzejskog materijala koji je pohranjen i tematski razvrstan u zbirke: 1. Zbirka gradskih i seoskih nošnji 2. Zbirka narodne privrede 3. Zbirka oružja 4. Zbirka tekstilog pokućstva i pomagala za preradu tekstila 5. Zbirka nakita 6. Zbirka muzičkih instrumenata 7. Zbirka gradskog i seoskog pokućstva 8. Zbirka narodne medicine i vjerovanja 9. Zbirka narodnih običaja 10. Folklorni arhiv 11. Arhiv terenske građe