Ostoore Falsafe Dar Miane Ma

‫اﺳﻄﻮرهیِ ﻓﻠﺴﻔﻪ در ﻣﯿﺎنِ ﻣﺎ‬ ‫ﺑﺎزدﯾﺪى از اﺣﻤﺪِ ﻓﺮدﯾﺪ و ﻧﻈﺮﯾّﻪیِ ﻏﺮبزدﮔﯽ‬ ‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫ﻓﺮدﯾﺪ در ﻣﻘﺎم ﻓﯿﻠﺴﻮف ‪3 ..............................................................................‬‬ ‫ﻟُﺐِّ ﻟُﺒﺎبِ ﺣﮑﻤﺖِ ﺳﯿﺪ اﺣﻤﺪِ ﻓﺮدﯾﺪ ‪14 ...............................................................‬‬ ‫ﻣﻠﻐﻤﻪیِ ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦِ ﻋﺮﺑﯽ و ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ‪18 .............................................................‬‬ ‫ﻓﺮدﯾﺪ و زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ‪38 .......................................................................‬‬ ‫ﻓﺮدﯾﺪ و ﻗﺪرتِ ﺳﯿﺎﺳﯽ ‪47 .............................................................................‬‬ ‫ارزﯾﺎﺑﯽِ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ‪52 .......................................................................................‬‬

‫ﻓﺮوردﯾﻦ ‪١٣٨٣‬‬

‫‪2‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫اﺳﻄﻮرهیِ ﻓﻠﺴﻔﻪ در ﻣﯿﺎنِ ﻣﺎ‬ ‫ﺑﺎزدﯾﺪى از اﺣﻤﺪِ ﻓﺮدﯾﺪ و ﻧﻈﺮﯾّﻪیِ ﻏﺮبزدﮔﯽ‬ ‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫ﻓﺮدﯾﺪ در ﻣﻘﺎم ﻓﯿﻠﺴﻮف‬ ‫اﺣﻤﺪِ ﻓﺮدﯾﺪ )زاد ‪ ١٢٨٩‬ـ ﻣﺮگ ‪ (١٣٧٣‬در دﻫﻪیِ ﺳﯽ و ﭼﻬﻞ ﺗﺎ ﻧﯿﻤﻪﻫﺎیِ دﻫﻪیِ‬ ‫ﭘﻨﺠﺎه اﺳﺘﺎدِ ﻓﻠﺴﻔﻪ در داﻧﺸﮕﺎهِ ﺗﻬﺮان ﺑﻮد؛ اﺳﺘﺎدى ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻪ ﮐﺘﺎﺑﻰ ﻧﻮﺷﺖ ﻧﻪ ﯾﮏ‬ ‫ﺟﺰوهیِ درﺳﯽ ﺑﺮایِ ﺷﺎﮔﺮداناش داﺷﺖ‪ ،‬اﻣّﺎ ﻧﺎمِ او در دوراﻧﻰ ﻏﻮﻏﺎﯾﻰ ﺑﻪ ﭘﺎ ﮐﺮد و‬ ‫ﻫﻨﻮز ﻫﻢ‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه در ﻣﯿﺎنِ ﮐﺎرـ ﺑﻪـ دﺳﺘﺎن در ﺟﻤﻬﻮریِ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﮐﻢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاى زﯾﺮِ ﻧﻔﻮذِ او ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺷﺎﮔﺮدِ ﻣﮑﺘﺐِ او ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ .‬از او ﺟﺰ ﯾﮑﻰـ دو‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ آنﻫﺎ را ﻫﻢ در روزﮔﺎرِ ﺟﻮاﻧﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﺑﻪاﺻﻄﻼح‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﺑﯿﺎنِ آراءِ ﻓﻠﺴﻔﯽِ ﺷﺨﺼﯽِ وی‪ .‬ﺗﺎ آن ﺟﺎ ﮐﻪ ﻣﻦ‬ ‫ﻣﯽداﻧﻢ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪیِ او ﻣﯽﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﻣﺠﻠﻪی ِ ﻣﻬﺮ‪ ،‬در ﺳﺎلِ ‪،١٣١٨‬‬ ‫ﺑﺎ ﻧﺎمِ اﺻﻠﯽِ او‪ ،‬اﺣﻤﺪِ ﻣﻬﯿﻨﯽِ ﯾﺰدی‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﯾﮏ ﻣﻘﺎﻟﻪیِ ﻧﺎﺗﻤﺎمِ دﯾﮕﺮ ﻫﻢ از‬ ‫او در دورهیِ ﺳﻮّمِ ﻣﺠﻠﻪیِ ﺳﺨﻦ‪ ،‬در ﻧﯿﻤﻪیِ ﻧﺨﺴﺖِ دﻫﻪیِ ﺑﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺎمِ‬ ‫ﻓﺮدﯾﺪ؛ ﻧﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﺮ ﺧﻮد ﻧﻬﺎده ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﺮایِ ﻓﺮدﯾﺪﮐﺎرِ ﺑﺴﯿﺎر دﺷﻮار و در‬ ‫اواﺧﺮ ﮐﺎرِ ﻧﺎﻣﻤﮑﻨﻰ ﺑﻮد‪ .‬آن ﯾﮑﻰـ دو ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻰ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﻨﮕﯿﻦ و ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣّﺎ ﺳﺨﻦراﻧﯽ را ﺑﺴﯿﺎر دوﺳﺖ داﺷﺖ‪ ،‬و از دﻫﻪیِ ﭼﻬﻞ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺣﺲ‬ ‫‪3‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﮐﺮد ﮐﻼمِ او ﺑُﺮد و ﻧﻔﻮذى ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬در داﻧﺸﮑﺪهیِ ادﺑﯿّﺎت و ﺟﺎﻫﺎیِ دﯾﮕﺮ ﺳﺨﻦراﻧﯽ‬ ‫ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬در ﮐﻼسﻫﺎیِ درس ﻧﯿﺰ‬

‫ـــ‬

‫ﮐﻪ ﻣﻦ در ﺑﺮﺧﻰ از آنﻫﺎ ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻪ ام‬

‫ـــ‬

‫ﭼﯿﺰى ﺑﯿﺶ از ﻣﻄﺎﻟﺐِ ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻦراﻧﯽﻫﺎ ﻧﻤﯽﮔﻔﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﺮدﯾﺪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎمِ ﻓﯿﻠﺴﻮف‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮمِ ﺗﺎزه ﺑﻪ زﺑﺎنِ ﻓﺎرﺳﯽ ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖِ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯽِ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎ اﻫﻤﯿّﺘﻰ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد و آن ﻣﻔﻬﻮمِ ’ﻏﺮبزدﮔﯽ‘ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎنام‪،‬‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ در اواﺧﺮِ دﻫﻪیِ ﺳﯽ ﺑﻪ آن رﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺮفﻫﺎیِ ﻓﺮدﯾﺪ ﭘﯿﺮاﻣﻮنِ اﯾﻦ‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﺤﻔﻞﻫﺎیِ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﯾﺎ در ﮐﻼسﻫﺎیِ درس ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬آن ﻫﻢ ﺑﻪ‬ ‫زﺑﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﻫﯿﭻﮐﺲ از آن ﺳﺮ در ﻧﻤﯽآورد و‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﺑﺎزﺗﺎﺑﻰ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﺳﺒﺐِ‬ ‫ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﻓﺮدﯾﺪ و ﺣﺮفﻫﺎیِ او ﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرِ ﮐﺘﺎبِ ﻏﺮبزدﮔﯽِ ﺟﻼلِ آلِ اﺣﻤﺪ ﺑﻮد در‬ ‫ﺳﺎلِ ‪ .١٣۴٠‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪیِ آلِ اﺣﻤﺪ در اﺑﺘﺪایِ ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬او اﯾﻦ ﻋﻨﻮان را از ﻓﺮدﯾﺪ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﮐﺘﺎبِ آلِ اﺣﻤﺪ ﻋﻨﻮانِ ﻏﺮبزدﮔﯽ را زﺑﺎﻧﺰد ﮐﺮد‪ ،‬اﻣّﺎ ﺷﺮﺣﻰ ﮐﻪ او از اﯾﻦ‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم داد رﺑﻄﻰ ﺑﻪ ﺣﺮفﻫﺎیِ ﻓﺮدﯾﺪ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺣﺮفﻫﺎیِ ﺧﻮدِ او ﺑﻮد ﺑﺮ زﻣﯿﻨﻪیِ‬ ‫آﺷﻨﺎﯾﯽِ ﺳﻄﺤﯽاش ﺑﺎ ﺗﺎرﯾﺦ و ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدِ ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬در ﺣﺪًی ﮐﻪ در‬ ‫ﺣﺰبِ ﺗﻮده و ﻧﯿﺮویِ ﺳﻮّم آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣّﺎ ﻓﺮدﯾﺪ ﻣﻘﻮﻟﻪیِ ﻏﺮبزدﮔﯽ را ﺑﺎ زﺑﺎﻧﻰ‬ ‫ﭘﯿﭽﯿﺪه و ﭘُﺮﻃﻤﻄﺮاق‪ ،‬از دﯾﺪﮔﺎﻫﻰ ﻓﻠﺴﻔﯽـ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ‪ ،‬در ﻣﺠﺎﻟﺲِ ﺧﺼﻮﺻﯽ و‬ ‫ﮐﻼسﻫﺎیِ درس در داﻧﺸﮑﺪهیِ ادﺑﯿّﺎت ﻃﺮح ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬آلِ اﺣﻤﺪ ﻫﻢ در ﻫﻤﺎن‬ ‫ﻣﺠﺎﻟﺲ از او ﺷﻨﯿﺪه ﺑﻮد و ﺑﺎ ﺷﺘﺎبزدﮔﯽِ ﺧﺎصِّ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎ ﺑﻪ وﺟﻪِ ﻧﻈﺮی و‬ ‫’ﻓﻠﺴﻔﯽِ‘ آن از دﯾﺪﮔﺎهِ ﻓﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم را ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ زﺑﺎنِ ﺧﻮد ﻃﺮح ﮐﺮد‪ .‬وﻟﯽ‬ ‫ﯾﮏ ﻧﮑﺘﻪ را ﻫﻢ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﺒﺎﯾﺪ ﮐﺮد و آن اﯾﻦ ﮐﻪ ﭘﻨﺎه ﺑﺮدنِ دوﺑﺎرهیِ آل اﺣﻤﺪ ﺑﻪ‬ ‫اﺳﻼم در ﮐﺘﺎبِ ﻏﺮبزدﮔﯽ ﻫﻢ از اﺛﺮِ اﻧﻔﺎسِ ﻓﺮدﯾﺪ ﺑﻮد‪ .‬زﯾﺮا ﻓﺮدﯾﺪ از راهِ‬ ‫ﻣﻌﻨﻮﯾّﺖﭘﻨﺎﻫﯽِ ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاى‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺎروﺷﻦ‪ ،‬و ﭼﻪﺑﺴﺎ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎز‪ ،‬ﺣﺮفﻫﺎیِ ﺿﺪِّ‬ ‫ﻏﺮب و ﻏﺮبزدﮔﯽِ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﺳﻼم و ﻗﺮآن ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪،‬‬

‫‪4‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫رویﮔﺮداﻧﺪن از ﻏﺮب و ﻏﺮبزدﮔﯽ و ’ﻧﯿﺴﺖاﻧﮕﺎریِ‘ )ﻧﯿﻬﯿﻠﯿﺴﻢ( آن‪ ،‬و ﺷﻔﺎ ﯾﺎﻓﺘﻦ از‬ ‫اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎری‪ ،‬از ﻧﻈﺮِ ﻓﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎیِ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ داﻣﺎنِ ’ﺷﺮق‘ و ﻣﻌﻨﻮﯾّﺖِ آن ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫در ﻋﺮﻓﺎنِ ﻧﻈﺮی و ﻓﺮﻫﻨﮓِ ﺗﺼﻮّف ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﺟﺴﺖ‪ ،‬ﮐﻪ آن ﻫﻢ ﺧﻮد را ﺣﻘﯿﻘﺖِ‬ ‫ﺑﺎﻃﻨﯽِ اﺳﻼم ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﻫﻢ ﻓﺮدﯾﺪ را ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر در ﺳﺎلِ ‪ ١٣۴١‬در ﮔﺬرى ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪیِ آلِ اﺣﻤﺪ در ﯾﮏ‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺑﺎ دوـ ﺳﻪ ﻣﯿﻬﻤﺎنِ دﯾﮕﺮ ‪ ،‬آن ﺟﺎ دﯾﺪم‪ ،‬ﮐﻪ داﺷﺖ ﭘﯿﺮاﻣﻮنِ ﺑﺤﺚِ‬ ‫ﻏﺮبزدﮔﯽِ ﺧﻮد از ﻫﻢرﯾﺸﮕﯽِ ‪ eros‬ﺑﺎ ’رﺑﺢ‘ و ’رﺑﻮﺧﻪ‘ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻔﺖ و ﺑﺮایِ‬ ‫ﺣﺠّﺖ ﮐﺘﺎبِ ﻟﻐﺖِ ﺑﺮﻫﺎنِ ﻗﺎﻃﻊ را ﻃﻠﺒﯿﺪ‪ .‬آلِ اﺣﻤﺪ ﮐﺘﺎب را آورد و ﺑﻪ دﺳﺖِ ﻣﻦ داد‬ ‫ﺗﺎ ﻣﻌﻨﺎیِ ’رﺑﺢ‘ و ’رﺑﻮﺧﻪ‘ را از رویِ آن ﺑﺨﻮاﻧﻢ‪ .‬دوّﻣﯿﻦ دﯾﺪارِ ﻣﻦ ﺑﺎ او در ﺳﺎلِ‬ ‫زدﮔﯽ آلِ اﺣﻤﺪ ﻣﻨﺘﺸﺮ‬ ‫ِ‬ ‫‪١٣۴۶‬ﺑﻮد؛ ﭘﺲ از آن ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪیِ ﺧﻮد را در ﻧﻘﺪِ ﻏﺮب‬ ‫ﮐﺮده ﺑﻮدم‪ .‬در ﺣﺎﺷﯿﻪیِ آن ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪیِ اﺷﺎرهیِ آل اﺣﻤﺪ ﺑﻪ ﻓﺮدﯾﺪ و اﯾﻦ ﮐﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮانِ ﻏﺮبزدﮔﯽ را از دﻫﺎنِ او ﻗﺎﭘﯿﺪه‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻓﺮدﯾﺪ اﺷﺎرهاى ﮐﺮده ﺑﻮدم‪ ،‬و‬ ‫اﻇﻬﺎرِ اﻣﯿﺪواری ﮐﻪ او ﻫﻢ ﺣﺮفﻫﺎیِ ﺧﻮد را در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﻨﻮﯾﺴﺪ‪ .‬آن زﻣﺎن ﻓﺮدﯾﺪ در‬ ‫دﺳﺘﮕﺎهِ ”ﺑﻨﯿﺎدِ ﻓﺮﻫﻨﮓِ اﯾﺮان“‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﺮوﯾﺰِ ﺧﺎﻧﻠﺮی ﺑﻪﺗﺎزﮔﯽ ﺑﺮ ﭘﺎ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻋﻮتِ‬ ‫وی ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻨﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﯾﮏ ﻓﺮﻫﻨﮓِ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺑﻨﻮﯾﺴﺪ‪ .‬وی ﯾﮑﻰ از دوﺳﺘﺎنِ ﻣﺮا‪ ،‬ﮐﻪ‬ ‫در آن دﺳﺘﮕﺎه ﮐﺎر ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎلِ ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﺑﺮوم و او را در آن دﻓﺘﺮ ﺑﺒﯿﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﻓﺮدﯾﺪ در آن دﯾﺪار از ﻣﻘﺎﻟﻪیِ ﻣﻦ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽِ ﻣﻦ در ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺳﺘﺎﯾﺶﮐﺮد‪ ،‬و اﻓﺰود ﮐﻪ‬ ‫’اﯾﻦ ﻣﺰﺧﺮﻓﺎﺗﻰ ﮐﻪ آلِ اﺣﻤﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ رﺑﻄﻰ ﺑﻪ ﺣﺮفﻫﺎیِ ﻣﻦ ﻧﺪارد‪ ‘.‬ﺳﭙﺲ ﻧﯿﻢ ﺳﺎﻋﺘﻰ‬ ‫ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﻤّﻪاى از ﺣﺮفﻫﺎیِ ﺧﻮد را در ﺑﺎبِ ﻏﺮبزدﮔﯽ ﺑﺮایِ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪﻃﺒﻊ‬ ‫ﻣﻦ ﭼﯿﺰى از آن ﻧﻔﻬﻤﯿﺪم‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎ دلﺑﺴﺘﮕﯽاى ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ داﺷﺘﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮـ ام ﺗﺎزه و‬ ‫ﺟﺎﻟﺐ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬اﮔﺮ اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﺪ ﺣﺮفﻫﺎیِ ﺧﻮد را ﺗﻘﺮﯾﺮ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ‬ ‫ﻣﻨﺸﯽ ﺑﻨﻮﯾﺴﻢ‪ ،‬ﮐﻪ درآﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺧﻮدـ اش ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻨﻮﯾﺴﺪ‪ .‬وﻟﯽ او ﻧﻪ ﻫﺮﮔﺰ آن‬

‫‪5‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﺣﺮفﻫﺎ را ﻧﻮﺷﺖ و ﻧﻪ آن ’ﻓﺮﻫﻨﮓِ ﻓﻠﺴﻔﯽ‘ـــ ﻣﺜﻞِ ﻫﻤﻪیِ ﭼﯿﺰﻫﺎیِ دﯾﮕﺮى ﮐﻪ وﻋﺪه‬ ‫ﻣﯽﮐﺮد‬

‫ـــ‬

‫ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﻰ رﺳﯿﺪ‪.‬‬

‫دﯾﺪارِ ﺑﻌﺪیِ ﻣﻦ ﺑﺎ ﻓﺮدﯾﺪ ﯾﮑﻰـ دو ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از راهِ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦِ ﺟﻠﯿﻠﯽ ﺻﻮرت‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺟﻠﯿﻠﯽ ﻣﻌﺎونِ اﺣﺴﺎنِ ﻧﺮاﻗﯽ در ”ﻣﺆﺳﺴﻪیِ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎتِ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ“ ﺑﻮد و ﻣﻦ ﻫﻢ‬ ‫در ﺳﺎلِ ‪ ١٣۴٧‬دﻋﻮت ﺷﺪه ﺑﻮدم ﮐﻪ ﻧﺎﻣﻪیِ ﻋﻠﻮمِ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را در آن ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ‬ ‫ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺟﻠﯿﻠﯽ ﺧﻮد اﺳﺘﺎدِ ﻓﻠﺴﻔﻪ در داﻧﺸﮑﺪهیِ ادﺑﯿﺎت و از ﻫﻤﮑﺎرانِ ﺑﺴﯿﺎر ارادﺗﻤﻨﺪِ‬ ‫ﻓﺮدﯾﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ ﻧﻈﺮِ ﻟﻄﻔﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ داﺷﺖ و ﺷﻮرى ﮐﻪ در ﻣﻦ ﺑﺮایِ ﻓﻠﺴﻔﻪآﻣﻮﺧﺘﻦ‬ ‫ﻣﯽدﯾﺪ‪ ،‬ﺷﺒﻰ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪیِ ﺧﻮد ﺑﺮایِ آﺷﻨﺎﯾﯽِ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺎ ﻓﺮدﯾﺪ دﻋﻮت ﮐﺮد‪ .‬آن ﺷﺐ‬ ‫ﻓﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻠﺲ را آﻣﺎده و ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن را ﻃﺎﻟﺐ و ﻣﺸﺘﺎق دﯾﺪ‪ ،‬ﮔﺮمِ ﮔﻔﺘﺎر ﺷﺪ و در‬ ‫ﺑﺎبِ ﺗﺎرﯾﺦ و ’ﺣﻮاﻟﺖِ وﺟﻮد‘ دادِ ﺳﺨﻦ داد‪ .‬ﺣﺮفﻫﺎیِ او در آن ﺷﺐ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن‬

‫ﺑﺎراﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﺸﻨﻪاى در ﺑﯿﺎﺑﺎن ﺑﺒﺎرد‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺮ دلام ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎرهیِ ﯾﮑﻢِ ﻧﺎﻣﻪیِ ﻋﻠﻮمِ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻢ ﮐﻪ درآﻣﺪ‪ ،‬ﻓﺮدﯾﺪ از دﯾﺒﺎﭼﻪاى ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﺮ آن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدم ـــ و اﻟﺒﺘّﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫’ﻣﻼﺣﻈﺎتِ اﻣﻨﯿّﺘﯽ‘ و ﺧﻮاﺳﺘﻪیِ اﺣﺴﺎنِ ﻧﺮاﻗﯽ‪ ،‬ﺑﯽ ﻧﺎمِ ﻣﻦ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد ـــ ﺑﻪ ﺷﯿﻮهیِ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺘﺎﯾﺶ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ’ﻣﻘﺪﻣﻪیِ ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺘﯽِ ﺧﻮﺑﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ای‪ ‘.‬ﻣﻦ ﻫﻢ‬ ‫از ﻫﻮﺷﻤﻨﺪیِ او در اﯾﻦ ’ﮐﺸﻒِ رﻣﺰ‘ ﺧﻮشام آﻣﺪ‪ .‬از آن ﭘﺲ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬ ‫ﺟﻠﯿﻠﯽ و رﺿﺎ داوری ـــﮐﻪ او ﻫﻢ اﺳﺘﺎدِ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻮد ـــ ﯾﺎ ﮐﺴﺎﻧﻰ دﯾﮕﺮ در ﻣﯿﻬﻤﺎﻧﯽﻫﺎیِ‬ ‫ﺧﺎﻧﮕﯽ‪ ،‬در رﺳﺘﻮرانﻫﺎ‪ ،‬ﯾﺎ ﮔﺮدآﻣﺪنﻫﺎیِ ﻫﻔﺘﮕﯽ در ﻣﻨﺰلِ ﻓﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻫﻢﻧﺸﯿﻦِ او ﺑﻮدم و‬ ‫ﺳﻪـ ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻟﻰ ﺧﺎﻣﻮش و ﺑﺎ ﮐﻨﺠﮑﺎویِ ﺗﻤﺎم ﺑﻪ ﺣﺮفﻫﺎیِ او ﮔﻮش ﺳﭙﺮدم‪ .‬ﻓﺮدﯾﺪ‬ ‫ﻫﻢ از داﺷﺘﻦِ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﻨﻮﻧﺪهیِ ﺟﻮان و دلﺳﭙﺮدهاى ﺧﻮشاش ﻣﯽآﻣﺪ و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪’ ،‬ﻣﻦ‬ ‫از اﯾﻦ آﺷﻮری ﺧﻮشام ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ دﺳﺖاش را زﯾﺮِ ﭼﺎﻧﻪاش ﻣﯽزﻧﺪ و ﺑﺎ دﻗّﺖ ﮔﻮش‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪‘.‬‬

‫‪6‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﺑﺮایِ ﻣﻦ‪ ،‬ﮐﻪ از اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژیﻫﺎیِ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻓﻀﺎیِ ﺳﻄﺤﯽ و ﺑﯽﻣﺎﯾﻪیِ روﺷﻨﻔﮑﺮیِ‬ ‫روزﮔﺎرِ ﺧﻮد ﺧﺴﺘﻪ و دلزده ﺑﻮدم‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎن او ﮔﯿﺮاﯾﯽ داﺷﺖ‪ ،‬از ﺳﻮﯾﻰ ﺑﻪ دﻟﯿﻞِ‬ ‫ﺗﺎزﮔﯽ و ﻧﺎآﺷﻨﺎﯾﯽ و ﻣﺎﯾﻪیِ ﻓﻠﺴﻔﯽ و ﻧﻈﺮیِ آن‪ ،‬و‪ ،‬از ﺳﻮیِ دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﻧﺮژی و ﺷﻮر و‬ ‫ﭘﺮﺧﺎﺷﻰ ﮐﻪ در ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦِ او ﺑﻮد و او را ﺑﺴﯿﺎر ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻧﺸﺎن ﻣﯽداد‪ .‬ﻫﻤﺎن‬ ‫زﻣﺎنﻫﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ ﻧﯿﭽﻪ و ﺗﺮﺟﻤﻪیِ ﮐﺘﺎبِ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ زرﺗﺸﺖِ او ﻧﯿﺰ ﺳﺮـ وـﮐﻠّﻪ‬ ‫ﻣﯽزدم‪ .‬اﯾﻦ را ﻧﯿﺰ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ دﻟﯿﻞِ دﯾﮕﺮِ ﺟﺎذﺑﻪیِ ﻓﺮدﯾﺪ ﺑﺮایِ ﺟﻮانِ ﺟﻮﯾﻨﺪهاى‬ ‫ﭼﻮن ﻣﻦ ﺟﻮِّ زﻣﺎﻧﻪاى ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﯽرﻓﺖ ﺗﺎ در ﺟﻮارِ ﮔﻔﺘﻤﺎنِ رادﯾﮑﺎل و اﻧﻘﻼﺑﯽِ ﭼﭗ ـــ‬ ‫ﮐﻪ دﺷﻤﻦِ اﺻﻠﯽِ ﺧﻮد را اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢِ ﻏﺮب و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداریِ آن ﻣﯽداﻧﺴﺖ و ﻗﺒﻠﻪاش‬ ‫ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﻢِ ’ﺷﺮق‘ ﺑﻮد ـــ ﮔﻔﺘﻤﺎنِ دﯾﮕﺮى را ﺑﺮ ﺳﺮِ ﺑﺎزار آورد ﮐﻪ از ﺟﺒﻬﻪیِ ﻣﻌﻨﻮﯾّﺖ‬ ‫و روﺣﺎﻧﯿّﺖ و ﻋﺮﻓﺎنِ ﺷﺮﻗﯽ ﺑﻪ ’ﻣﺎدﯾّﺖ‘ و ’ﻧﯿﻬﯿﻠﯿﺴﻢ‘ و ﻋﻠﻢ و ﺗﮑﻨﯿﮏزدﮔﯽِ ﻏﺮب‬ ‫ﺣﻤﻠﻪ ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺒﻬﻪیِ ﺗﺎزه‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺸﺘﺎقِ ’ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد‘ و ’اﺻﺎﻟﺖِ‘ ﺷﺮﻗﯽ و‬ ‫اﺳﻼﻣﯽِ ﺧﻮد ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻏﺮبزدﮔﯽِ آلِ اﺣﻤﺪ و ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎیِ ﭘُﺮ ﺷﻮر و ﺷﺘﺎبِ ﻋﻠﯽِ‬ ‫ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ‪ ،‬زﯾﺮِ ﻧﻔﻮذِ ﻓﻀﺎیِ ’ﺟﻬﺎنِ ﺳﻮّمﮔﺮاﯾﯽِ‘ )‪ (tiers-mondisme‬روﺷﻨﻔﮑﺮیِ‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻮی‪ ،‬در ﻧﯿﻤﻪیِ ﻧﺨﺴﺖِ دﻫﻪیِ ﭼﻬﻞ زﺑﺎن ﺑﺎز ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬و رﻓﺘﻪـرﻓﺘﻪ زﻣﯿﻨﻪاى‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن از زﺑﺎنِ ﺳﯿﺎﺳﯽـ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﭘﺎ ﻓﺮاﺗﺮ ﮔﺬارد و ﺑﺎ ﻓﺮدﯾﺪ و زﺑﺎنِ‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﯽـ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽِ او ﺑﻪ ﻣﯿﺪان آﯾﺪ‪ .‬در ﺳﺎلﻫﺎیِ ﺑﻌﺪ دو ﺷﺎﮔﺮدِ ﻫﺎﻧﺮی ﮐُﺮﺑﻦ‪ ،‬ﯾﮑﻰ ﺳﯿﺪ‬ ‫ﺣﺴﯿﻦِ ﻧﺼﺮ ﺑﺎ اﺳﻼﻣﯿّﺖِ دوآﺗﺸﻪاش‪ ،‬و دﯾﮕﺮى دارﯾﻮشِ ﺷﺎﯾﮕﺎن ﺑﺎ ﮔﺮاﯾﺶﻫﺎیِ‬ ‫ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ در ﮐﺘﺎبِ آﺳﯿﺎ در ﺑﺮاﺑﺮِ ﻏﺮب‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ارﮐﺴﺘﺮِ ’ﻣﻌﻨﻮﯾّﺖِ ﺷﺮﻗﯽ‘ ﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬و‬ ‫دﺳﺖِ آﺧﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺘﻦِ ﮐﺎر و ﮔﺮمﺗﺮ ﺷﺪنِ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮِ ﺑﺎزار‪ ،‬اﺣﺴﺎنِ ﻧﺮاﻗﯽِ‬ ‫’ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎس‘ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﯾﮑﻰـ دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪیِ ﻣﻘﺎﻟﻪیِ ’آﻧﭽﻪـ ﺧﻮدـ داﺷﺘﯽ‘ ﺑﻪ ﻣﯿﺎنِ ﻣﻌﺮﮐﻪ‬ ‫آﻣﺪ‪.1‬‬ ‫‪ 1‬در ﺑﺎرهیِ ﮐﺘﺎبِ آﻧﭽﻪ ﺧﻮد داﺷﺖِ ﻧﺮاﻗﯽ ــ ﮐﻪ آﺑﮑﯽﺗﺮﯾﻦ ﺣﺮفﻫﺎ را در ﺑﺎرهیِ ’اﺻﺎﻟﺖِ ﺧﻮد‘ ﻣﯽزد ــ در ﺳﺎلِ‬ ‫‪ ١٣۵۶‬ﻣﻘﺎﻟﻪاى ﻧﻮﺷﺘﻢ ﺑﺎ ﻋﻨﻮانِ ’آﻧﭽﻪ ﺧﻮد ﻧﺪارﯾﻢ‘ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻣﻀﺎیِ ﻣﺴﺘﻌﺎر در ﻣﺠﻠّﻪىِ رودﮐﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮدﺑﯿﺮىِ‬ ‫دوﺳﺖام ﺟﻤﺸﯿﺪِ ارﺟﻤﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬دﻟﯿﻞِ ﻣﺴﺘﻌﺎر ﺑﻮدنِ ﻧﺎمام ﻫﻢ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﺎواک ﻣﺮا از ﭘﻨﺞ ﺳﺎلِ ﭘﯿﺶ از آن‬

‫‪7‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﻣﯽﺗﻮان ﭘﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎنﻫﺎ ﭼﻪ ﭼﯿﺰى و ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺑﻮد؟ اﯾﻦ‬ ‫’ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن‘ ﭼﻪ ﭘﺮﺳﺶِ ﺟﺪّی و اﺻﯿﻠﻰ را ﺑﻪراﺳﺘﯽ ﻃﺮح ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را از ﻋﺎﻟﻢِ‬ ‫ﺳﻄﺤﯽِ روﺷﻨﻔﮑﺮیِ ﺳﯿﺎﺳﺖزده ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖِ اﻧﺪﯾﺸﻪاى ژرفﺗﺮ و ﻣﺎﯾﻪدارﺗﺮ ﺑﮑﺸﺎﻧﺪ؟‬ ‫ﺣﮑﻤﺖِ ﺗﺎرﯾﺨﯽِ ﺳﺮ ﺑﺮ آوردنﺷﺎن ﭼﻪ ﺑﻮد؟ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮعِ اﺻﻠﯽِ اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط اﻧﺪ‪ ،‬اﻣّﺎ اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﮔﻨﺠﺎﯾﺶِ آنﻫﺎ را ﻧﺪارد‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاى ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻦ‬ ‫ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻮردِ ﺧﺎص‪ ،‬ﺑﻪ آنﻫﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺎ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻪ ﻓﺮدﯾﺪ ﺑﭙﺮدازم و‬ ‫ﺑﺲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ ﭘُﺮﺟﻮشـ وـ ﺧﺮوشﺗﺮﯾﻦ و اﺛﺮﮔﺬارﺗﺮﯾﻦِ آﻧﺎن‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ‬ ‫ﺳﻨﺠﺸﮕﺮیِ ﺟﺪّی از ﻧﻘﺶِ او و ﺳﺨﻨﺎناش ﮐﻢـوـ ﺑﯿﺶ ﺑﺘﻮاﻧﺪ روﺷﻦ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ‬ ‫ردهیِ روﺷﻨﻔﮑﺮیِ ﻣﺎ‪ ،‬ﮐﻪ داﻋﯿﻪیِ اﻧﺪﯾﺸﻪیِ ﻓﻠﺴﻔﯽ داﺷﺖ آن ﻫﻢ از ﻧﻮعِ ﺑﺴﯿﺎر اﺻﯿﻞ‬ ‫و ﺑﻮﻣﯽاش‪ ،‬در دورانِ دﻫﻪیِ ﭼﻬﻞ ﺗﺎ ﻧﯿﻤﻪیِ دﻫﻪیِ ﭘﻨﺠﺎه و آﺳﺘﺎﻧﻪیِ اﻧﻘﻼب در ﭼﻪ‬ ‫ﻋﺎﻟﻤﻰ ﻣﯽزﯾﺴﺖ و ﭼﻪ اﯾﺪهﻫﺎﯾﻰ را ﻣﯽﭘﺮاﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﮐﻪ ﺷﺎﮔﺮدِ ﺷﮑﯿﺒﺎ و ﺟﻮﯾﺎیِ ﻣﺤﻀﺮِ‬ ‫اﯾﻦ اﺳﺘﺎدان ﺑﻮدم و ﻫﺮﭼﻪ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﻮشِ ﻫﻮش ﻣﯽﺷﻨﯿﺪم و ﻫﺮﭼﻪ ﻣﯽﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫دارﯾﻮش ﺷﺎﯾﮕﺎن را ﻫﻢ ﺑﺮاﯾﺶ‬ ‫ِ‬ ‫ﻧﯿّﺖِ آﻣﻮﺧﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻪدﻗّﺖ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪم‪ ،‬و‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎبِ‬ ‫ﺳﺮاﺳﺮ وﯾﺮاﯾﺶ ﮐﺮده ﺑﻮدم‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺣﺲ ﻣﯽﮐﺮدم‪ 2‬و رﻓﺘﻪـ رﻓﺘﻪ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ‬ ‫ﺟﺎیِ ﮐﺎرِ اﯾﻦ داﺳﺘﺎن از اﺳﺎس ﺧﺮاب اﺳﺖ و ﮔﻮﻧﻪاى وﻫﻢﭘﺮدازی ﯾﺎ‪ ،‬در ﻣﻮاردى‪،‬‬ ‫ﺷﻌﺒﺪهﺑﺎزی در آن ﻫﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ را ﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﺎﯾﮕﺎن و رﺿﺎ داوری ـــ ﮐﻪ ﮐﺘﺎﺑﻰ از او‬ ‫را ﻫﻢ وﯾﺮاﯾﺶ ﮐﺮده ﺑﻮدم ـــ ﻣﯽﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬و در ﻧﺎﻣﻪاى ﻫﻢ ﺑﻪ داوری ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﮐﻪ‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺮفﻫﺎ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژیﺳﺎزی ﺳﺖ و ﺑﻪ ’ﻓﺮﻫﻨﮓِ اﺻﯿﻞِ ﺷﺮﻗﯽ‘ رﺑﻄﻰ ﻧﺪارد‪ .‬در‬

‫ﻣﻤﻨﻮعاﻟﻘﻠﻢ اﻋﻼم ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬در آن ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﻦ رﯾﺸﺨﻨﺪی از اﯾﻦ ﺷﺮق و ﺷﺮقﺑﺎزىِ آن زﻣﺎن ﮐﺮده ام ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ ﻫﻨﻮز‬ ‫ﻫﻢ ﺧﻮاﻧﺪﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﻣﻦ ﺑﻦﺑﺴﺖ ﺑﻮدنِ اﯾﻦ ﺟﺴﺖ ـ وـﺟﻮیِ ’ﺷﺮق‘ و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﺑﻮدنِ ﺗﻼشﻫﺎﯾﻰ را ﮐﻪ ﺑﺮایِ آن ﻣﯽﺷﻮد در ﺳﺎلِ‬

‫‪ ١٣۵٣‬در ﻣﻘﺎﻟﻪاى ﻧﻮﺷﺘﻪ ام‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻟﯽ ﺑﺎ ’ﺷﺮق‘‪ ،‬ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬اﻣﺮوز دﯾﮕﺮ ﻧﺪارم‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪیِ‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﻪیِ ﻣﺎ و ﻣﺪرﻧﯿّﺖ )ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪیِ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽِ ﺻﺮاط ‪ (١٣٧۶‬دوﺑﺎره ﭼﺎپ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻻ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺸﺖِ ﺳﺮ ﻣﯽﻧﮕﺮم‪ ،‬ﻣﯽﺑﯿﻨﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ’ﻣﻌﻨﻮﯾّﺖِ ﺷﺮﻗﯽ‘ و ﻓﻠﺴﻔﻪ و‬ ‫ﺣﮑﻤﺖﺑﺎﻓﯽﻫﺎیِ ﭘﯿﺮاﻣﻮنِ آن ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰى ﺑﺮ ﻣﻌﺮﻓﺖِ ﻧﻈﺮیِ ﻣﺎ ﻧﯿﻔﺰوده و ﭘﺮﺗﻮى ﺑﺮ ﻫﯿﭻ‬ ‫ﻣﺴﺄﻟﻪاى ﻧﯿﻨﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ارزشِ آن در ﻣﺼﺮفِ ﺳﯿﺎﺳﯽاش ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺑﺲ‪ .‬و‬ ‫ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﺸﻢِ ﺧﻮد دﯾﺪﯾﻢ‪ ،‬دو ﻧﻈﺎمِ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ و اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻫﺮ ﯾﮏ ﺑﻪ دﻻﯾﻞِ‬ ‫وﯾﮋهیِ ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﺮﯾﺪارِ اﯾﻦ ’ﺣﮑﻤﺖِ ﻣﻌﻨﻮی‘ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ دﻟﯿﻞِ آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﻫﻮادارانِ اﯾﻦ ’ﺣﮑﻤﺖ‘ ﺑﺎ ﺑَﺰَک ﮐﺮدن و ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ آوردنِ ’ﻣﻌﻨﻮﯾّﺖ‘اى ﮐﻪ زﻣﯿﻨﻪیِ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯽِ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده ﺑﻮد‪ ،‬از آن ﭼﯿﺰى ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺎرﮐﺮدِ آن‬ ‫ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽِ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ از اﺳﺘﺒﺪاد و ﺳﺮﮐﻮبِ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ‪ ،‬دﺳﺖِ ﮐﻢ‪،‬‬ ‫ﺣﺮفﻫﺎیِ اﺣﻤﺪِ ﻓﺮدﯾﺪ و ﺷﺎﮔﺮد ِ وﻓﺎدار و اداﻣﻪدﻫﻨﺪهیِ راهِ او‪ ،‬رﺿﺎ داوری‪،‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎیِ ﺧﻮب و ﮐﺎﻣﻠﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫دﯾﮑﺘﺎﺗﻮریِ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎﻫﯽ از آن ﺟﻬﺖ ﺧﺮﯾﺪارِ اﯾﻦ ’ﻣﻌﻨﻮﯾّﺖ‘ ﺑﻮد ﮐﻪ دﭼﺎرِ ﺧﻼءِ‬ ‫اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ رژﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢِ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎیِ ﺗﻮﺳﻌﻪیِ اﻗﺘﺼﺎدی و‬ ‫ﺧﻮابـوـﺧﯿﺎلﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﺑﺮایِ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﮐﺮدنِ اﯾﺮان در ﺳﺮ داﺷﺖ‬

‫ـــ‬

‫ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎ و‬

‫رؤﯾﺎﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژی و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪیِ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽِ ﻫﻤﺨﻮان ﺑﺎ ﺧﻮد را ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ ـــ ﺑﺮ اﺛﺮِ‬ ‫ﻫﺮاﺳﻰ ﮐﻪ‪ ،‬از ﺳﻮﯾﻰ‪ ،‬از اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژیﻫﺎیِ ﭼﭗ داﺷﺖ و اوﻫﺎﻣﻰ ﮐﻪ‪ ،‬از ﺳﻮیِ دﯾﮕﺮ‪،‬‬ ‫درﺑﺎرهیِ ’ﻓﺮﻫﻨﮓِ اﺻﯿﻞِ ﻣﻠّﯽ‘ و ﭘﺎﺳﺪاری از آن در ﺳﺮ ﻣﯽﭘﺮوراﻧﺪ‪ ،‬در آن ﻓﻀﺎیِ‬ ‫ﺳﺮﮐﻮب و ﺧﻔﻘﺎنِ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژیﻫﺎیِ دارایِ رﻧﮓِ دﯾﻨﯽ و ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ را ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻫﻰ‬ ‫ﺑﺮایِ ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﺴﺖ و ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻣﯿﺪان ﻣﯽداد‪ .‬اﻣّﺎ ﺑﯽﺧﺒﺮ از آن ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﺨﻨﻮریﻫﺎیِ‬ ‫’ﻓﻠﺴﻔﯽ‘ و ’ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ‘ در ﺑﺎبِ ﻓﺮﻫﻨﮓِ اﺻﯿﻞِ ﻣﻠّﯽ و ﻣﻌﺮﻓﺖِ ﺷﺮﻗﯽِ ﺧﻮدﻣﺎﻧﯽ آب ﺑﻪ‬ ‫آﺳﯿﺎﺑﻰ ﻣﯽرﯾﺰﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم از آن ’اﻧﻘﻼبِ اﺳﻼﻣﯽ‘ ﺳﺮ ﺑﺮ ﻣﯽ آوَرَد! ﺑﺎری‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻄﺮح‬ ‫ﺷﺪنِ ﻓﺮدﯾﺪ و ﻣﻌﻨﻮﯾّﺖِ ﺷﺮﻗﯽِ او از راهِ ﺟﻠﺴﻪﻫﺎیِ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽِ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﻧﺸﺴﺖﻫﺎیِ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﯿﺎزى ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺮوﯾﺞِ ’ﻓﺮﻫﻨﮓِ اﺻﯿﻞِ ﻣﻠّﯽ‘ و ’ﺷﺮﻗﯽ‘ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬در‬

‫‪9‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﺳﺎلِ ‪ ١٣۵١‬ﯾﺎ ﮐﻤﻰ ﺑﻌﺪﺗﺮ‪ ،‬در ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن ﺑﺮایِ او ﺑﺮﻧﺎﻣﻪیِ ﺳﺨﻦراﻧﯽﻫﺎیِ ﻫﻔﺘﮕﯽ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣّﺎ ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮانِ ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن ﺑﻪﻃﺒﻊ از ﺣﺮفﻫﺎیِ ﭘﯿﭽﺎﭘﯿﭻِ او ﮐﻪ ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﻰ‬ ‫ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم ﻧﯿﺰ ادا ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﭼﯿﺰى درﻧﻤﯽﯾﺎﻓﺘﻨﺪ و زﺑﺎن ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض ﮔﺸﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬اﯾﻦ‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﻧﯿﻤﻪﺷﺐ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣّﺎ‪ ،‬در ﯾﮑﻰـ دو ﺳﺎلِ آﺧﺮِ ﻋﻤﺮِ رژﯾﻢِ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ اﯾﻦ‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ در ﭘُﺮﺑﺒﯿﻨﻨﺪهﺗﺮﯾﻦ ﺳﺎﻋﺖﻫﺎ در ﺷﺒﺎﻧﮕﺎهﻫﺎ ﺟﻤﻌﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﯽِ اﺣﺴﺎنِ ﻧﺮاﻗﯽ و ﺑﺎ‬ ‫ﺻﺤﻨﻪﮔﺮداﻧﯽِ ﯾﮏ روزﻧﺎﻣﻪﻧﻮﯾﺲ اﺟﺮا ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮدﯾﺪ در اﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﺑﺮ ﺿﺪِّ ﻏﺮب و‬ ‫ﻏﺮبزدﮔﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﻢ و ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ دادِ ﺳﺨﻦ ﻣﯽداد‪ ،‬ﮐﻪ اﻟﺒﺘّﻪ ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﭼﯿﺰى از آن ﻧﻤﯽﻓﻬﻤﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺎ اﯾﻦ ﺟﺎ ﻓﺮدﯾﺪ و ﺣﺮفﻫﺎیِ او ﻫﻨﻮز اﺛﺮﮔﺬاریِ ﺳﺮراﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺑﺮایِ ﺟﻤﺎﻋﺖِ‬ ‫روﺷﻨﻔﮑﺮ‪ ،‬ﮐﻪ ﮔﻮﺷﻰ ﺑﺮایِ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﺮفﻫﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ﻗﯿﻞـ وـ ﻗﺎﻟﻰ ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم ﻧﺒﻮد‪.‬‬ ‫آﻧﭽﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻓﺮدﯾﺪ ﻓﺮﺻﺖِ واﻗﻌﯽِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻣﯿﺪانِ ﺑُﺮد و ﺗﺄﺛﯿﺮِ ﺟﺪّی داد‪ ،‬اﻧﻘﻼبِ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺮدﯾﺪ ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزیِ اﻧﻘﻼبِ ﺿﺪِّ ’ﻃﺎﻏﻮت‘‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﺮﺧﺸﻰ ﺻﺪ و ﻫﺸﺘﺎد‬ ‫درﺟﻪای از ﻧﻈﺮِ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﯿﺎنِ ﻣﻌﺮﮐﻪیِ اﻧﻘﻼب اﻧﺪاﺧﺖ و در ﻓﻀﺎیِ‬ ‫ﻫﯿﺠﺎﻧﯽِ ﭘُﺮﮐﺸﺶ و ﭘُﺮزورى ﮐﻪ اﻧﻘﻼب ﭘﺪﯾﺪ آورده ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﯿﻞِ ﺑﺰرﮔﻰ از ﺟﻮاﻧﺎنِ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎنِ اﻧﻘﻼﺑﯽ را ﭘﯿﺮاﻣﻮنِ ﺧﻮد ﺟﻤﻊ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺮﺣﻠﻪیِ اﺛﺮﮔﺬاریِ واﻗﻌﯽِ او از ﺟﻬﺖِ‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ از اﯾﻦ ﺟﺎ آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﻮاﻧﺎن ﮐﻪ آﻣﻮزشِ ﺳﯿﺎﺳﯽِ ﺿﺪِّ ﻏﺮب‬ ‫زدﮔﯽ آلِ اﺣﻤﺪ و ﮐﺘﺎبﻫﺎیِ‬ ‫ِ‬ ‫و ﻏﺮبزدﮔﯽ را در دورهیِ اوجﮔﯿﺮیِ اﻧﻘﻼب ﺑﺎ ﻏﺮب‬ ‫ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ دﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺳﺨﻦراﻧﯽﻫﺎیِ ﻓﺮدﯾﺪ در داﻧﺸﮕﺎهِ ﺗﻬﺮان و ﺟﺎﻫﺎیِ دﯾﮕﺮ آن‬ ‫ﺣﺮفﻫﺎ را در رﻧﮓ و ﻗﺎﻟﺐِ ﺗﺎزهاى ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺎر ﺑﻪﻇﺎﻫﺮ ﻧﻪ ﯾﮏ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮگ و‬ ‫ﺷﻮراﻧﺸﮕﺮِ )‪ (agitator‬ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﯾﮏ ’ﺣﮑﯿﻢِ اﻻﻫﯽِ‘ ﺑﯽﻫﻤﺘﺎ و ﻣﺴﻠّﻂ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽِ‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﺣﮑﻤﺖِ ﺷﺮق و ﻏﺮب ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻘﺶِ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏِ ﻓﺮدﯾﺪ‬ ‫در اﯾﻦ دوران در ﺑﺨﺶِ ’ﻓﺮدﯾﺪ و ﻗﺪرتِ ﺳﯿﺎﺳﯽ‘ ﺧﻮاﻫﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺟﺎیِ آن‬

‫‪10‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﻨﻰ ﮐﻪ از ﺳﺨﻦراﻧﯽﻫﺎیِ او در اﯾﻦ دوران در دﺳﺖ دارﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺤﺚِ‬ ‫ﻣﻬﻢ ﺑﭙﺮدازﯾﻢ ﮐﻪ‪ ،‬ﻓﺮدﯾﺪ ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻔﺖ؟‬

‫ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﻓﺮدﯾﺪ ﻫﺮﮔﺰ‬

‫’ﻓﻠﺴﻔﻪ‘ـــ‬

‫ﯾﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ’ﺣﮑﻤﺖِ‬

‫ﻣﻌﻨﻮیِ‘ـــ‬

‫ﺧﻮد را ﻧﻨﻮﺷﺖ‪ ،‬زﯾﺮا‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪراﺳﺘﯽ ﻧﻮﺷﺘﻨﯽ ﻫﻢ ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻣّﺎ دوﺳﺖ‬ ‫داﺷﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ’ﺣﮑﻤﺖ‘ را در ﺳﺨﻦراﻧﯽﻫﺎیِ ﭘُﺮﺟﻮشـ وـ ﺧﺮوش ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻰ‬ ‫ﭘُﺮﻃﻤﻄﺮاق ﻋﺮﺿﻪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ اﻣﮑﺎنِ وارﺳﯽِ ﺟﺪّیِ آن ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻣّﺎ‬ ‫ﻣﻌﺮﮐﻪاى ﮐﻪ او ﺑﺎ اﻧﻘﻼبِ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﭘﺎ ﮐﺮد‪ ،‬و ﺗﻮﺟّﻬﻰ ﮐﻪ ’ﺣﮑﻤﺖِ ﻣﻌﻨﻮیِ‘ ﺿﺪِ‬ ‫ﻏﺮب و ﻏﺮبزدﮔﯽِ او ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺖ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺧﺎﻧﻪیِ او را ﺑﺨﺮﻧﺪ و‬ ‫ﺑﻪ ”ﺑﻨﯿﺎدِ ﻓﺮدﯾﺪ“ ﺑﺪل ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺮﮐﺰى ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮایِ ﮔﺮدآوری و ﻧﺸﺮِ ’آﺛﺎرِ‘ وی‪ .‬و‬ ‫اﮐﻨﻮن‪ ،‬از ﺑﺮﮐﺖِ اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬ﮐﺘﺎبِ دﯾﺪارِ ﻓﺮّﻫﯽ و ﻓﺘﻮﺣﺎتِ آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن )ﺗﻬﺮان ‪(١٣٨١‬‬ ‫را در دﺳﺖ دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاى از ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽﻫﺎیِ اﺣﻤﺪِ ﻓﺮدﯾﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶِ ﻣﺤﻤﺪِ ﻣﺪدﭘﻮر ﮔﺮدآوری و ﺑﺮ رویِ ﮐﺎﻏﺬ آورده ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﺨﻦراﻧﯽﻫﺎیِ‬ ‫اﺣﻤﺪ ﻓﺮدﯾﺪ را در ﯾﮑﻰـ دو ﺳﺎل ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب در ﺑﺮ دارد‪ .‬ﺗﺎرﯾﺦِ و ﻣﺤّﻞِ‬ ‫ﺳﺨﻦراﻧﯽﻫﺎ در ﮐﺘﺎب داده ﻧﺸﺪه‪ ،‬اﻣّﺎ از رویِ ﮔﺮﯾﺰﻫﺎیِ ﺳﯿﺎﺳﯽاى ﮐﻪ ﻓﺮدﯾﺪ ﻣﯽزﻧﺪ‬ ‫ﻣﯽﺗﻮان داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺳﺨﻦراﻧﯽﻫﺎ در ﺳﺎلﻫﺎی ‪ ١٣۶٠‬ـ ‪ ۶١‬ﯾﺎ ﮐﻤﻰ ﭘﺲ از آن اﻧﺠﺎم‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﻰ ﺳﺖ ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﯿﺰ ﺣﺘّﺎ ﺑﺮایِ ﮐﺴﻰ ﭼﻮن ﻣﻦ ﮐﻪ ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻰ را ﭘﺎیِ‬ ‫ﺳﺨﻦراﻧﯽﻫﺎیِ ﻓﺮدﯾﺪ و در ﻣﺤﻀﺮِ او ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺎ‬

‫زورـ‬

‫وـ زﺣﻤﺖ و ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽِ ﺗﻤﺎم ﻣﯽﮐﻮﺷﯿﺪم از ﺣﺮفﻫﺎیِ او ﺳﺮ درآورم و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪیِ ﺑﺮﺧﻰ آﺛﺎرِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ و ﯾﺎ ﮐﺘﺎبﻫﺎﯾﻰ در ﺑﺎرهیِ او ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬زﯾﺮا ﻓﺮدﯾﺪ‬ ‫ﻣﺪام ﻧﺎمِ او را ﻣﯽﺑﺮد و او را ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪیِ ’ﺣﮑﻤﺖِ ﻣﻌﻨﻮیِ‘ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽداد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در ادﺑﯿّﺎتِ ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﻪ دﺳﺖ زده ﺑﻮدم ﮐﻪ ﻓﺮدﯾﺪ ﺑﻪ زﺑﺎن و اﺻﻄﻼﺣﺎتِ آن ﺳﺨﻦ‬

‫‪11‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ .‬و ﺑﺎز ﭼﻨﺪان از ﺣﺮفﻫﺎیِ او ﺳﺮ درﻧﻤﯽآوردم‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ او ﻧﯿﺰ ﻫﺮﮔﺰ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽِ‬ ‫ﺟﺪّی ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎیِ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ دوﺳﺖ داﺷﺖ‬ ‫آدمﻫﺎ را ﺑﺎزﯾﭽﻪ و ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ ﻧﮕﺎه دارد‪ .‬ﭘﺲ از دوـ ﺳﻪ ﺳﺎل ﻣﺘﻮﺟّﻪ ﺷﺪم ﮐﻪ ﻫﻤﻪیِ ﮔﻨﺎه‬ ‫از ﻣﻦ ﯾﺎ از ﺧﻨﮕﯽ و ﺑﯽﺳﻮادیِ ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از ﭘﺮﯾﺸﺎنﮔﻮﯾﯽِ او ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻣﻦ‬ ‫رﻓﺘﻪـ رﻓﺘﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ از ﺣﺮفﻫﺎیِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ‪ ،‬اﻟﺒﺘّﻪ ﺑﺎ رﻧﮕﻰ از رواﯾﺖِ ﻓﺮدﯾﺪیِ آن‪ ،‬ﺳﺮ‬ ‫درآورم‪ ،‬اﻣّﺎ از ﺣﺮفﻫﺎیِ ﻓﺮدﯾﺪ ﻧﻪ‪ .‬او ﺑﯿﺸﺘﺮ دوﺳﺖ داﺷﺖ ﺧﻮد را ﻣﺘﻔﮑّﺮِ ﯾﮕﺎﻧﻪاى‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺶ دﻫﺪ ﻣﺎﻟﮏِ ﺣﻘﯿﻘﺖِ ﻣﻄﻠﻖ؛ ﺣﻘﯿﻘﺘﻰ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﺟﺰ او و ﻣﺎرﺗﯿﻦ ﻫﯿﺪﮔﺮ از‬ ‫آن ﺳﺮ در ﻧﻤﯽآورد‪ .‬و اﮔﺮ ﺣﺲ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ ﮐﺴﻰ ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻪیِ اﺻﻠﯽِ ﺣﺮفﻫﺎیِ او‬ ‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪه او را ﺑﺎ ﺗﻮﻫﯿﻦ و ﺗﺤﻘﯿﺮ ﺳﺮﮐﻮب ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬وﻟﯽ ﻣﻦ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه ﺑﺎ‬ ‫دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊِ اﺻﻠﯽِ ﻓﮑﺮیِ ﻓﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﮐﻢـ وـ ﺑﯿﺶ از ﮐﺎرِ او و ﺣﺮفﻫﺎیِ او ﺳﺮ‬ ‫درآورده ﺑﻮدم‪ ،‬و از آن ﺟﺎ ﮐﻪ از رﻓﺘﺎرِ ﺑﯽادﺑﺎﻧﻪ و ﻧﺎﻣﺮدﻣﺎﻧﻪیِ او ﻫﻢ آزرده ﺑﻮدم‪ ،‬از‬ ‫ﺣﺪودِ ﺳﺎلِ ‪ ١٣۵٣‬او را ﮐﻢ و ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯽدﯾﺪم‪ .‬و اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﭼﻨﺪى ﭘﺲ از آن ﯾﮑﺴﺮه‬ ‫ﺑﺮﯾﺪه ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎری‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﻦ در ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﻔﺖـ ﻫﺸﺖ ﺳﺎلِ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺣﺲ درﻣﯽﯾﺎﻓﺘﻢ‪،‬‬ ‫اﮐﻨﻮن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪﺷﺮح ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه ﮐﻪ اﮐﻨﻮن ﺣﺮفﻫﺎیِ او را ﺑﻪ ﺻﻮرتِ ﻧﻮﺷﺘﺎر‬ ‫در دﺳﺖ دارﯾﻢ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺎ درﻧﮓ ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪیِ ﺳﺨﻦراﻧﯽﻫﺎیِ وی‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﯽﻧﻈﻤﯽ و ﭘﺮﯾﺸﺎنﮔﻮﯾﯽ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺸﮑﻞ از ﺟﺎیِ ﺑﺴﯿﺎر‬ ‫ژرفﺗﺮى آب ﻣﯽﺧﻮرَد‪ .‬ﻫﺮ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ ادﺑﯿّﺎتِ ﻓﻠﺴﻔﯽ و ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ و زﺑﺎن و‬ ‫اﺻﻄﻼﺣﺎت آنﻫﺎ آﺷﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﮕﺎه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را ﺣﺎﺻﻞِ‬ ‫ﭘﺮﯾﺸﺎناﻧﺪﯾﺸﯽِ ﯾﮏ ذﻫﻦِ ﺑﯿﻤﺎر ﺑﺪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮداﺷﺘﻰ ﺑﻪآﺳﺎﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮد آن را ﻧﺪﯾﺪه‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﮐﻨﺎرى اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦﻫﻤﻪ‪ ،‬از ﮐﺎﻟﺒﺪﺷﮑﺎﻓﯽِ ’اﻧﺪﯾﺸﻪ‘یِ ﻓﺮدﯾﺪی در اﯾﻦ‬ ‫ﮐﺘﺎب ﺑﻪ دو دﻟﯿﻞ ﻧﻤﯽﺑﺎﯾﺪ ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﯾﮑﻰ از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﮐﻪ ﻻزم اﺳﺖ او را از ﯾﺎد ﻧﺒﺮﯾﻢ‬

‫‪12‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﺴﻰ ﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎل‪ ،‬آن ﻫﻢ در ﺑﺤﺮاﻧﯽﺗﺮﯾﻦ‬ ‫ﺳﺎلﻫﺎیِ ﮔﺬارِ ﺗﺎرﯾﺨﯽِ ﻣﺎ‪ ،‬ﺳﺮراﺳﺖ و ﻧﺎﺳﺮراﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ذﻫﻨﯿّﺖِ ﺑﺨﺸﻰ ﺑﺎاﻫﻤﯿّﺖ از‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪیِ روﺷﻨﻔﮑﺮیِ ﻣﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ راه‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺧﻮد را و ﺟﺎﻣﻌﻪیِ‬ ‫ﺧﻮد را‪ ،‬و ﻣﻌﻨﺎیِ ﺣﻀﻮرِ ’ﺗﻔﮑّﺮ‘ و ’ﻓﻠﺴﻔﻪ‘ را در آن در ﯾﮏ دوران ﺑﻬﺘﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬و دﯾﮕﺮ از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﮐﻪ ﮐﺎﻟﺒﺪﺷﮑﺎﻓﯽِ ’اﻧﺪﯾﺸﻪ‘یِ ﻓﺮدﯾﺪی ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‬ ‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﻨﺎزه از ﭼﻪ ﺑﯿﻤﺎریاى رﻧﺞ ﻣﯽﺑﺮده و ﭼﺮا ﻣﺮده اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ ﺗﻤﺮﯾﻦ‬ ‫و ﺗﺠﺮﺑﻪ در زﻣﯿﻨﻪیِ ﻋﻠﻢِ ’ﭘﺰﺷﮑﯽِ روح‘ ﺑﺮایِ ﻣﺎ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد!‬

‫‪13‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﻟُﺐِّ ﻟُﺒﺎبِ ﺣﮑﻤﺖِ ﺳﯿﺪ اﺣﻤﺪِ ﻓﺮدﯾﺪ‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﻰ ﻓﺮدﯾﺪ را از آن ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ﭼﯿﺰى ﻧﻤﯽﻧﻮﺷﺖ اﻣّﺎ ﺑﺴﯿﺎر از ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﺣﮑﻤﺖ دم‬ ‫ﻣﯽزد‪’ ،‬ﻓﯿﻠﺴﻮفِ ﺷﻔﺎﻫﯽ‘ ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاى ﻧﻮﺷﺘﺎری از‬ ‫ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎیِ او را در دﺳﺖ دارﯾﻢ‪’ .‬اﻧﺪﯾﺸﻪ‘یِ ﻓﺮدﯾﺪی را ﮐﻪ در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب آﻣﺪه اﺳﺖ‬ ‫ـــ‬

‫اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﺟﺪّی ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‬

‫ـــ‬

‫در ﭼﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪاى ﺑﺎﯾﺪ ﻧﻬﺎد؟ ﻓﻠﺴﻔﻪ؟ ﺣﮑﻤﺖِ اﻻﻫﯽ‬

‫)‪(theosophy‬؟ ﻋﺮﻓﺎن؟ ﺑﺎری‪ ،‬ﺑﺮایِ آن ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪاى ﺑﺮﺳﯿﻢ ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ‬ ‫’اﻧﺪﯾﺸﻪ‘ را ﺟﺪّی ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ و‪ ،‬ﻣﺜﻞِ ﻫﺮ اﻧﺪﯾﺸﻪیِ ﺟﺪّی‪ ،‬در ﭘﯽِ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنِ آن ﺑﮕﺮدﯾﻢ و‬ ‫ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺳﺎزﻣﺎﯾﻪﻫﺎیِ آن‪ ،‬ﯾﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮِ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽاش‪ ،‬از ﮐﺠﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه و اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬ ‫ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ رویِ ﻫﻢ ﺳﻮار ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬آﯾﺎ ـــ آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ او ادّﻋﺎ ﻣﯽﮐﺮد‬

‫ـــ‬

‫ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎهِ ﻓﮑﺮیِ ﺑﺎ ﺳﺮ ـ وـ ﺳﺎﻣﺎن و ﺗﺎزه ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎسِ‬ ‫آن ﺑﺘﻮان آن را در ﻣﻘﻮﻟﻪیِ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﯾﺎ ﺣﮑﻤﺖِ اﻻﻫﯽ ﯾﺎ ﻋﺮﻓﺎن ﻧﻬﺎد؟‬ ‫آﺷﻨﺎﯾﺎن ﺑﺎ ﻓﺮدﯾﺪ ﺑﻪ ﯾﺎد ﻣﯽآورﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺎمِ ﻣﺎرﺗﯿﻦ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ‪ ،‬ﻓﯿﻠﺴﻮفِ آﻟﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬از زﺑﺎنِ او‬ ‫ﻧﻤﯽاﻓﺘﺎد‪ .‬وی در آﻏﺎز ﺧﻮد را ﺷﺎرحِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ ،‬وﻟﯽ آﺧﺮﺳﺮﻫﺎ ﺧﻮد را‬ ‫ﻫﻢﺳﺨﻦِ او ﻣﯽﺷﻤﺮد‪ .‬ﻧﺴﺒﺖِ ﻓﺮدﯾﺪ ﺑﺎ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻮد و او ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ را ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﯽﻓﻬﻤﯿﺪ؟ ﻓﺮدﯾﺪ ﭼﻨﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﯽ ﺗﻤﺎﻣﯽِ ﮐﺘﺎبﻫﺎیِ ﻋﺎﻟﻢ را ﺧﻮاﻧﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﺑﯽآﻧﮑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻰ ﻣﻌﯿّﻦ از ﯾﮏ ﮐﺘﺎبِ ﻣﻌﯿّﻦ اﺷﺎره ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﭙﺮﺳﯿﻢ‬ ‫ﮐﻪ آﯾﺎ ﻓﺮدﯾﺪ ﻫﺮﮔﺰ زﺣﻤﺖِ ﺧﻮاﻧﺪنِ ﮐﺘﺎبِ اﺻﻠﯽِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ‪ ،‬ﻫﺴﺘﯽ و زﻣﺎن‪ ،‬را ﺑﻪ ﺧﻮد‬ ‫داده ﺑﻮد؟ از ﮔﻔﺘﻪﻫﺎیِ او ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰى ﺑﺮﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ .‬اﻣّﺎ ﺑﺮ اﺳﺎسِ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎیِ ﻓﺮدﯾﺪ در اﯾﻦ‬ ‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬اﯾﻦ اﻧﺪازه ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ وی از ﻫﺎﯾﺪﮔﺮِ دورانِ دوّم‪ ،‬دورانِ ’ﮔﺸﺖ‘‪،‬‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و از ﮔﺰارﺷﻰ ﮐﻪ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ از ﺗﺎرﯾﺦِ اﻧﺪﯾﺸﻪیِ ﻓﻠﺴﻔﯽِ ﻏﺮب ﺑﻪ ﻧﺎمِ‬

‫’ﺗﺎرﯾﺦِ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮏ‘ و ’ﻏﺮوبِ ﺣﻘﯿﻘﺖِ ﻫﺴﺘﯽ‘ در آﺛﺎرى ﻣﺎﻧﻨﺪِ دراﻣﺪى ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﯿﻌﻪ )‪ (Einführung in die Metaphysik‬داده‪ ،‬ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﻰ آﻣﻮﺧﺘﻪ و ﺳﺨﺖ زﯾﺮِ‬

‫‪14‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﻧﻔﻮذِ آن ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎسِ اﯾﻦ ﻓﻬﻢِ ﻓﻠﺴﻔﯽ از ﺗﺎرﯾﺦِ ’ﻏﺮب‘ و ’ﺣﻮاﻟﺖِ ﺗﺎرﯾﺨﯽِ‘ آن ﺑﻮد‬ ‫ﮐﻪ ﻓﺮدﯾﺪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ وﺿﻊِ ﺗﺎرﯾﺨﯽِ ﮐﻨﻮﻧﯽِ ﻣﺎ را ﻧﯿﺰ ذﯾﻞِ ﻣﻔﻬﻮمِ ’ﻏﺮبزدﮔﯽ‘ ﺷﺮح‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣّﺎ اﯾﻦ اﺻﯿﻞﺗﺮﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم و اﻧﺪﯾﺸﻪیِ ﻓﺮدﯾﺪی ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ وﺿﻊِ ﺗﺎرﯾﺨﯽِ‬ ‫ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻰ ’ﻏﺮبزده‘ ﯾﺎ ازـ ﺧﻮد ـ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺷﺮح ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﯿﺮوی و‬ ‫ﺗﻘﻠﯿﺪ از ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﮐّﻞِ ﺗﺎرﯾﺦِ ﺟﻬﺎﻧﯽ را از دﯾﺪﮔﺎﻫﻰ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻃﺮح و ﻣﻌﻨﺎ‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣّﺎ‪ ،‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻦِ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﻦ و ﭼﻨﺪ ﻓﺮقِ اﺳﺎﺳﯽ ﻣﯿﺎنِ ﻓﺮدﯾﺪ و ﻣﺪلِ‬ ‫اﺻﻠﯽاش‪ ،‬ﻣﺎرﺗﯿﻦ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ‪ ،‬را از ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽﺑﺎﯾﺪ دور داﺷﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ اﯾﻦ ﮐﻪ‪ ،‬ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ‬ ‫ﯾﮏ آﻟﻤﺎﻧﯽِ ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺪّی و ﺑﺎ ﻧﻈﻢ‪ ،‬ﭘﺮورش ﯾﺎﻓﺘﻪ در ﺳﻨّﺖِ ﺷﮑﻮﻫﻤﻨﺪِ ﻓﻠﺴﻔﻪ در آﻟﻤﺎن‪،‬‬ ‫و اﺳﺘﺎدِ ﺑﺰرگ و ﺑﻪ رﺳﻤﯿّﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهیِ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﻰ او را ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ‬ ‫ﻓﯿﻠﺴﻮفِ ﻗﺮنِ ﺑﯿﺴﺘﻢ و ﯾﮑﻰ از ﭼﻨﺪ ﻓﯿﻠﺴﻮفِ ﺑﺰرگ در ﺗﺎرﯾﺦِ ﻓﻠﺴﻔﻪیِ ﻏﺮب‪ ،‬از ﯾﻮﻧﺎنِ‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﺎ اﻣﺮوز‪ ،‬داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬وی اﻓﺰون ﺑﺮ اﻧﺘﺸﺎرِ دهﻫﺎ ﮐﺘﺎب و ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﮐﻪ در ﻓﻠﺴﻔﻪیِ‬ ‫اروﭘﺎﯾﯽ اﻧﻘﻼﺑﻰ ﭘﺪﯾﺪ آورد‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎسِ دﺳﺖﻧﻮﯾﺲﻫﺎیِ ﺧﻮد‪ ،‬درسﮔﻔﺘﺎرﻫﺎیِ ﺑﺴﯿﺎر‬ ‫ﺑﺎﻧﻈﻢ ﺑﺮﮔﺰار ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻧﻮآوریﻫﺎیِ ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ و ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽِ اﻧﺪﯾﺸﻪیِ وی‪،‬‬ ‫ﻗﺪرتِ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽِ ﻋﺎﻟﯽ و زﺑﺎنآوریِ ﺑﯽﻫﻤﺘﺎیِ او ـــ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻫﺎﻧﺎ آرﻧﺖ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬ ‫ـــ ﻧﺎمِ او را در ﻫﻤﺎن دورانِ ﺟﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از اﻧﺘﺸﺎرِ اﺛﺮِ اﺻﻠﯽ و ﻧﺎمدارـ اش‪ ،‬در ﻓﻀﺎیِ‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﯽِ آﻟﻤﺎن ﭘُﺮآوازه ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ و درسﮔﻔﺘﺎرﻫﺎ اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﺻﻮرتِ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪیِ آﺛﺎرِ او در ﺣﺎلِ اﻧﺘﺸﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺣﺪودِ ﺻﺪ ﺟﻠﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻣّﺎ ﻓﺮدﯾﺪ ﯾﮏ اﺳﺘﺎدِ داﻧﺸﮕﺎهِ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﯽاﻧﻀﺒﺎط‪ ،‬از ﻫﺮ ﻧﻈﺮ‪ ،‬در ﯾﮏ داﻧﺸﮕﺎهِ ’ﺧﺎورِ‬ ‫ﻣﯿﺎﻧﻪ‘ای‪ 3‬ﺑﻮد؛ داﻧﺸﮕﺎﻫﻰ ﮐﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﯾﮑﻰ از ﺗﻮـ ﺳﺮیـ ﺧﻮردهﺗﺮﯾﻦ و ﺑﯽﻣﺸﺘﺮیﺗﺮﯾﻦ‬ ‫رﺷﺘﻪﻫﺎیِ آن ﺑﻮد‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ داﻧﺸﺠﻮ ﺑﻪ اﯾﻦ رﺷﺘﻪ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮایِ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦِ ﯾﮏ ﻣﺪرکِ ﻟﯿﺴﺎﻧﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮِ ’ارﺗﻘﺎءِ رﺗﺒﻪ‘یِ اداری ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ رﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺜﻞِ‬ ‫‪ 3‬ﻓﺮدﯾﺪ ’ﺧﺎورِ ﻣﯿﺎﻧﻪ‘ را ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ ﺧﻮارداﺷﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮد و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪’ ،‬آﻗﺎ‪ ،‬اﯾﻦ ﻫﻢ ﮐﻪ ﺧﺎورِ ﻣﯿﺎﻧﻪای ﺳﺖ!‘‬

‫‪15‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﻫﻤﻪیِ رﺷﺘﻪﻫﺎیِ زﯾﻨﺘﯽِ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻪ داﻧﺸﺠﻮ اﺳﺘﺎد را ﺟﺪّی ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ ﻧﻪ اﺳﺘﺎد داﻧﺸﺠﻮ را‪.‬‬ ‫در اﯾﻦ رﺷﺘﻪ ﺟﺰ ﭼﻨﺪ ﮐﺘﺎبِ ﺗﺮﺟﻤﻪایِ دﺳﺖِ دوّم و ﺳﻮّم ﻧﻪ ﮐﺘﺎﺑﻰ ﺑﺮایِ آﻣﻮزش در‬ ‫ﮐﺎر ﺑﻮد ﻧﻪ ﺷﻮﻗﻰ در اﺳﺘﺎد و داﻧﺸﺠﻮ ﺑﺮایِ آﻣﻮزش‪ .‬ﻓﺮدﯾﺪ در ﻧﯿﻤﻪیِ دوّمِ دﻫﻪیِ‬ ‫ﺑﯿﺴﺖ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻰ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬اﻣّﺎ آﻣﻮزشِ رﺳﻤﯽِ ﮐﺎﻣﻠﻰ ﻫﻢ در‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﺪﯾﺪه ﺑﻮد و‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺷﻨﯿﺪه ام‪ ،‬ﻣﺪرﮐﻰ ﻫﻢ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬در داﻧﺸﮕﺎه ﻫﻢ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ دﺑﯿﺮ اﺳﺘﺨﺪام ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦﻫﻤﻪ‪ ،‬ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﻢ در‬ ‫ﺷﺮحِ آراءِ ﺧﻮد ﻧﻨﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﺎدی در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺤﯿﻂ و داﻧﺸﮕﺎﻫﻰ‪ ،‬ﻣﺪّﻋﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ در‬ ‫دو ﺳﺮِ ﻋﺎﻟﻢ دو ﻓﯿﻠﺴﻮف ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﺑﺲ‪ :‬ﯾﮑﻰ ﻣﺎرﺗﯿﻦ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ در آﻟﻤﺎن و ﯾﮑﻰ او‬ ‫در اﯾﻦ ﺳﺮِ دﻧﯿﺎ! ﻓﺮدﯾﺪ در ﻫﯿﭻ ﻣﺠﻠﺲ و ﮐﻼسِ درﺳﻰ ﯾﮏ ﺻﻔﺤﻪ ﯾﺎدداﺷﺖ ﻫﻢ ﺑﺎ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺮﻧﻤﯽداﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎرِ او ﻧﻈﻤﻰ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﻪیِ ﻣﺠﻠﺲﻫﺎیِ او‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ‬ ‫در اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﻪروﺷﻨﯽ ﻣﯽﺗﻮان دﯾﺪ‪’ ،‬ارﺗﺠﺎﻻً‘ و ﺑﺎ ﺣﺎلـ وـ ﻫﻮایِ ﮔﻮﯾﻨﺪه و روز و‬ ‫روزﮔﺎر ﺑﺮﮔﺰار ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ درسﮔﻔﺘﺎرﻫﺎیِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﺑﺎ ﻧﻈﻢ و ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و اﺳﺘﻮار و‬ ‫ﮔﺴﺘﺮشﯾﺎﺑﻨﺪه ﺑﻮد‪ ،‬درسﮔﻔﺘﺎرﻫﺎیِ ﻓﺮدﯾﺪ ’ﻫﺎﯾﺪﮔﺮﯾّﺎتِ‘ ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﻪیِ ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﺗﻔﺼﯿﻞ و ﺑﺴﻂ ﻧﻤﯽﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬اﻣّﺎ ﺑﺎ ﺗﮑﺮارِ ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﻫﻤﯿﺸﻪ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮدﯾﺪ در ﻣﯿﺎﻧﻪیِ اﯾﻦ ﺗﮑﻪﺣﺮفﻫﺎیِ از ﻫﻢ ﮔﺴﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﺟﺎ ﮐﻪ ﮐﻢ ﻣﯽآورد‪ ،‬ﺗﺎﺧﺖ ـ و‬ ‫ـ ﺗﺎزى ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﺎ و آن ﺟﺎ و ﺑﻪ اﯾﻦ و ﺑﻪ آن ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﺤﺮایِ ﻋﺎﻟﻢِ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﯽزد و‬ ‫دﺷﻨﺎﻣﻰ ﻧﺜﺎرِ ﺑﯽﻣﻌﻨﻮﯾّﺘﯽِ اﯾﻦ و آن ﻣﯽﮐﺮد و ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﮐﺘﺎﺑﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﯾﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪاى‬ ‫ﮐﺮده ﺑﻮد ﺑﺪـ وـ ﺑﯿﺮاه ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ .‬ﺷﻮرـ وـ ﻫﯿﺠﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﻓﺮدﯾﺪ ﭼﺎﺷﻨﯽِ ﺣﺮفﻫﺎیِ ﺧﻮد‬ ‫ﻣﯽﮐﺮد ﻧﻮﻋﻰ ﺟﺎذﺑﻪیِ ﻣﻌﺮﮐﻪﮔﯿﺮاﻧﻪ ﺑﻪ آن ﻣﯽداد‪ .‬در ﺟﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓِ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ و‬ ‫ﺳﺨﻨﻮریِ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ ﻫﻨﻮز ﺟﺎﯾﻰ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬در ﻓﻀﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﮐﺴﻰ ﻧﻪ ﻣﯽداﻧﺴﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﮐﯽﺳﺖ و ’ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮏ‘ و ’ﺣﻮاﻟﺖِ ﺗﺎرﯾﺨﯽِ ﻏﺮب‘ از ﻧﻈﺮِ او ﭼﯽﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓِ‬ ‫دﯾﺮﯾﻨﻪیِ ﻣﻌﺮﮐﻪﮔﯿﺮی و روﺿﻪﺧﻮاﻧﯽ ﮐﺎر ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬و ﻓﺮدﯾﺪ در اﯾﻦ ’ﻫﻨﺮﻫﺎیِ ﺳﻨّﺘﯽ‘‬ ‫ﭼﯿﺮهدﺳﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺮفﻫﺎیِ او از ﻧﻈﺮِ ﺷﯿﻮهیِ ﻃﺮحِ ﻣﻄﻠﺐ و ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮی ﻧﻪ ﻫﯿﭻ‬

‫‪16‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﺷﺒﺎﻫﺘﻰ ﺑﺎ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎیِ ﺣﮑﻤﺖ و ﻓﻠﺴﻔﻪیِ ﺳﻨّﺘﯽِ ﻣﺎ و ادبِ درس و ﺑﺤﺚِ آن داﺷﺖ ﻧﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪوﯾﮋه‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪیِ اروﭘﺎﯾﯽ‪ .‬ﻣﻘﺪﻣﺎت و ﻧﺘﺎﯾﺞ در اﯾﻦ ’ﺣﮑﻤﺖِ ﻣﻌﻨﻮی‘‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ‪،‬‬ ‫ﺟﺰ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺒﻮد‪ .‬آن ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻠﻐﻤﻪاى ﺑﻮد از‬ ‫ﭼﯿﺰﻫﺎیِ ﻧﺎﺳﺎز ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻰ اﻟﮑﻦ‪ .‬ﻓﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻘﻠﯿﺪ از ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ‪ ،‬ﻓﯿﻠﺴﻮفِ ﺿﺪِّ ﻓﻠﺴﻔﻪ و‬ ‫’ﺣﮑﯿﻢِ اﻻﻫﯽِ‘ ﻣﺪّﻋﯽِ اﻧﺤﺼﺎرِ ’ﺗﻔﮑّﺮ‘ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻓﺮدﯾﺪ ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻔﺖ؟ اﺳﺎسِ ﺗﻤﺎمِ ﺣﮑﻤﺖِ ﺗﺎرﯾﺨﯽـ ﻓﻠﺴﻔﯽِ وی را در ﻫﻤﺎن ”ﮔﻔﺘﺎرِ‬ ‫اوّل“ در ﻫﺸﺖـ ﻧﻪ ﺻﻔﺤﻪیِ آﻏﺎزﯾﻦِ ﮐﺘﺎبِ دﯾﺪارِ ﻓﺮّﻫﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪهیِ‬ ‫ﺻﻔﺤﺎتِ ﮐﺘﺎب ﺗﮑﺮارِ ﺑﯽﭘﺎﯾﺎنِ ﻫﻤﺎن ﻣﻄﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﯾﺎ ﺣﺎﺷﯿﻪ رﻓﺘﻦﻫﺎﯾﻰ ﺑﺮ اﺳﺎسِ ﻫﻤﺎن‬ ‫زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺎ ﭼﺎﺷﻨﯽِ ﻓﯿﻠﻮﻟﻮژیِ ﻓﺮدﯾﺪی ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬

‫‪17‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﻣﻠﻐﻤﻪیِ ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦِ ﻋﺮﺑﯽ و ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ‬ ‫ﺑﻨﯿﺎدیﺗﺮﯾﻦ ﺣﺮفِ ﻓﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﮐﻪ اﺳﺎسِ ﻫﻤﻪیِ ’ﺣﮑﻤﺖِ اﻻﻫﯽ‘ و ’ﻓﻠﺴﻔﻪیِ ﺗﺎرﯾﺦِ‘‬ ‫اوﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻧﻈﺮﯾّﻪیِ ﻋﻠﻢاﻷﺳﻤﺎءِ ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦِ ﻋﺮﺑﯽ ﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻇﻬﻮرِ زﻣﺎﻧﯽ و‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯽِ ’اﺳﻤﺎءاﷲ‘ در ’ﻋﺎﻟﻢِ ﺷﻬﺎدت‘‪ .‬در ﻋﺮﻓﺎنِ ﻧﻈﺮیِ اﺑﻦِ ﻋﺮﺑﯽ اﺳﻤﺎء ﻫﻤﺎن ’ﺛﺎﺑﺘﺎتِ‬ ‫ﻋﻘﻠﯽ‘ ﯾﺎ ﻣﺎﻫﯿًﺎتِ اﺷﯿﺎء اﻧﺪ ﮐﻪ در ﻋﻠﻢِ اﻻﻫﯽ در ﻋﺎﻟﻢِ ﻏﯿﺐ ﺟﺎی دارﻧﺪ و ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻘﺪﯾﺮِ اﻻﻫﯽ‪ ،‬در ﻗﺎﻟﺐِ اﺷﯿﺎء در ﻋﺎﻟﻢِ ﻣﺤﺴﻮس ﭘﺪﯾﺪار ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾّﻪىِ‬ ‫ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻫﺮ اﺳﻤﻰ ﯾﮑﻰ از اﺳﻤﺎءاﷲ اﺳﺖ و‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻨﻮان‪ ،‬ربّاﻟﻨﻮعِ ﻧﻮعِ وﯾﮋهاى از‬ ‫اﺷﯿﺎء‪ ،‬زﯾﺮا ﻋﺎﻟﻢ ﺳﺮاﺳﺮ ﻓﯿﻀﺎنِ ﺣﻘﯿﻘﺖِ اﻻﻫﯽ ﺳﺖ؛ ﻫﻤﻪﭼﯿﺰ از او ﺳﺖ و ﺑﺪو‬ ‫ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ از دﯾﺎﻟﮑﺘﯿﮏ ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ ﻣﻨﻄﻖِ ﺣﺮﮐﺖِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ در ﻓﻠﺴﻔﻪیِ ﻫﮕﻞ‬ ‫ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﯿﻢ‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾّﻪیِ ﻇﻬﻮرِ ﺗﺎرﯾﺨﯽِ اﺳﻤﺎء در ﻋﺮﻓﺎنِ ﻧﻈﺮیِ اﺑﻦِ ﻋﺮﺑﯽ ِﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾّﻪیِ‬ ‫ﺑﺴﻂِ ﺗﺎرﯾﺨﯽِ اﯾﺪه در ﻓﻠﺴﻔﻪیِ ﻫﮕﻞ‪ ،‬دﺳﺖِ ﮐﻢ در ﻇﺎﻫﺮ‪ ،‬ﺑﯽﺷﺒﺎﻫﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻓﺮدﯾﺪ‬ ‫اﮔﺮﭼﻪ ﻣﺮﯾﺪِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﮕﻞ ارادﺗﻰ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬زﯾﺮِ ﻧﻔﻮذِ ﺗﺎرﯾﺦﺑﺎوریِ‬ ‫ﻣﺪرن اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾّﻪیِ ﻇﻬﻮرِ اﺳﻤﺎء را ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪیِ ﺗﺎرﯾﺦِ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﯽآورد و ﺳﭙﺲ آن را ﺑﺎ‬ ‫ﻧﻘﺪﻫﺎیِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ از ﺗﺎرﯾﺦِ ﺗﻔﮑﺮِ ﻏﺮب ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ ’ﺗﺎرﯾﺦِ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮏ‘‪ ،‬ﻣﯽآﻣﯿﺰد‪.‬‬ ‫اﺳﺎﺳﯽﺗﺮﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ در اﻧﺪﯾﺸﻪیِ او ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﺮآﻏﺎزِ ”ﮔﻔﺘﺎرِ اوّل“ از اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‬ ‫)ص ‪ (١٧‬ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﻣﺴﺄﻟﻪیِ ﻋﻠﻢاﻷﺳﻤﺎء اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮدﯾﺪ از اﺑﻦﻋﺮﺑﯽ‬ ‫ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﻪ زﺑﺎنِ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮِ ﺧﻮد اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺴﺌﻠﻪای ﮐﻪ در روزﮔﺎر ﻣﺎ اﺻﻼً ﻃﺮح ﻧﻤﯽﺷﻮد‬

‫ﻣﺴﺌﻠﻪ]ی[ اﺳﻤﺎﺳﺖ و اﯾﻦ ﯾﻌﻨﯽ ﻃﺎﻏﻮتزدﮔﯽ )!(‪.‬‬

‫ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ ﮐﻪ از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﺑﺎ ﺗﻮپِّ ﭘُﺮ ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬و ﭘﯿﺶ از آن ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺪاﻧﯿﻢ‬ ‫’اﺳﻤﺎء‘ ﭼﯽﺳﺖ و ﭼﺮا ﺑﺎﯾﺪ ﻃﺮح ﺷﻮد‪ ،‬و اﮔﺮ ﻃﺮح ﻧﻤﯽﺷﻮد از زﺑﺎنِ اﯾﻦ ﻓﯿﻠﺴﻮف ﯾﺎ‬ ‫ﺣﮑﯿﻢِ اﻻﻫﯽ ﺑﺸﻨﻮﯾﻢ ﮐﻪ دﻟﯿﻞ ﯾﺎ ﻋﻠّﺖِ آن ﭼﯽﺳﺖ ﯾﺎ ﮐﺪام ﺷﯿﻄﺎن ﺟﻠﻮِ ﻃﺮحِ آن را‬ ‫‪18‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ’ﻃﺎﻏﻮت‘ ﭼﯽﺳﺖ ﯾﺎ ﮐﯽﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻄﺮِ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪن در دام ﯾﺎ‬ ‫در ﭼﻨﮕﺎلِ او ﻫﺴﺖ ـــ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻮپ ـ وـ ﺗَﺸﺮّ رو ﺑﻪ رو ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ و ﺗﺮس ﺑَﺮِﻣﺎن‬ ‫ﻣﯽدارد ﮐﻪ ﺧﺪای ﻧﮑﺮده ﻧﮑﻨﺪ ﻣﺎ ﻫﻢ ’ﻃﺎﻏﻮتزده‘ اﯾﻢ و ﺧﻮدﻣﺎن ﺧﺒﺮ ﻧﺪارﯾﻢ! زﯾﺮا‬ ‫ﺗﺎﮐﻨﻮن ’اﺳﻤﺎء‘ را ﻃﺮح ﻧﮑﺮده اﯾﻢ و ﺑﻪ اﻫﻤﯿـّﺖِ آن ﭘﯽ ﻧﺒﺮده اﯾﻢ! ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬دو ﮔﻮش‬ ‫دارﯾﻢ دو ﮔﻮش ﻫﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ اﯾﻦ ﻋﺎﻟﯽﺗﺮﯾﻦ دﺳﺖآوردِ ﺗﻔﮑﺮ در ﺗﺎرﯾﺦِ ﺑﺸﺮ‬ ‫را ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞِ ’ﻃﺎﻏﻮتزدﮔﯽ‘‪ ،‬ﺗﺎﮐﻨﻮن ﮐﺴﻰ ﻃﺮح ﻧﮑﺮده‪ ،‬از زﺑﺎنِ اﺳﺘﺎد ﺑﺸﻨﻮﯾﻢ‪.‬‬ ‫وﻟﯽ ﺗﻤﺎﻣﯽِ اﯾﻦ ﺑﺤﺚِ ﻋﻠﻢاﻻﺳﻤﺎءِ در اﯾﻦ ﺑﯿﺖ از زﺑﺎنِ ﺟﺎﻣﯽ ـــ ﮐﻪ در ﻣﺸﺮبِ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ‬ ‫ﭘﯽروِ ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦِ ﻋﺮﺑﯽ ﺳﺖ ـــ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﻓﺮدﯾﺪ در ﻫﺮ ﻣﺤﻔﻞ و ﻣﺠﻠﺴﻰ‬ ‫ﺗﮑﺮار ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﺑﻪ ﻫﺮ دورى ﻇﻬﻮرى ﺳﺖ‬

‫زِ اﺳﻤﻰ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن اﻓﮑﻨﺪه ﻧﻮرى ﺳﺖ‬

‫ﻓﺮدﯾﺪ ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪنِ دو ﺑﯿﺖِ ﭘﺲ و ﭘﯿﺶِ ﺑﯿﺖِ ﺑﺎﻻ از ﺟﺎﻣﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻀﻤﻮنِ آن ﺣﮑﺎﯾﺖ از‬ ‫ﺳﯿﺮ و ﮔﺸﺖِ دورِ زﻣﺎن و ﻇﻬﻮرِ اﺳﻤﺎءِ اﻻﻫﯽ در ﭘﺮﺗﻮِ اﻧﻮارِ اﻻﻫﯽ دارد‪ ،‬در ’ﺗﻔﺴﯿﺮِ‘ اﯾﻦ‬ ‫اﺑﯿﺎت‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎسِ ﻣﻔﻬﻮمِ ﺗﺠﻠّﯽِ اﺳﻤﺎء‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪیِ ﺗﺎرﯾﺦِ اﻻﻫﯽِ ﺧﻮد ﻣﯽرﺳﺪ و ـــ اﻟﺒﺘّﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﺗﻮپّـوـﺗﺸﺮﻫﺎ ـــ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬ ‫اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ]یِ اﺳﻤﺎءِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ[ از ﻣﺴﺎﺋﻞِ اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ در ﻓﻠﺴﻔﻪیِ ﺗﺎرﯾﺦ و‬ ‫ﺣﮑﻤﺖِ ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺮح ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻣﻦ ﻃﺎﻏﻮتزدﮔﯽ را در آن ﺧﻮاﻫﻢ دﯾﺪ و ﻫﺮ ﮐﺲ‬ ‫]ﮐﻪ[ اﯾﻦ را ﻃﺮح ﻧﮑﺮد اﺳﻤﺶ را ﻣﯽﮔﺬارم ﻃﺎﻏﻮتزده‪ .‬ﻏﻔﻠﺖ از ادوار و اﮐﻮار‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻋﺒﺎرت از اﯾﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻏﻔﻠﺖ از ﺗﺬﮐﺮ ﺑﻪ اﺳﻤﺎء و ﺗﺠﻠﯽِ اﺳﻤﺎءاﷲ در‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ و ﻏﻠﺒﻪ]یِ[ اﺳﻤﺎء ﺑﺮ ﻓﮑﺮ و دلِ اﻧﺴﺎن‪) .‬ص ‪(١٨‬‬

‫‪19‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫اﯾﻦ ﻋﻠﻢاﻷﺳﻤﺎءِ ﺗﺎرﯾﺨﯽِ ﻓﺮدﯾﺪ‪ ،‬در ﺑﻨﯿﺎد ﭼﯿﺰى ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦِ ﻋﺮﺑﯽ در‬ ‫ﮐﺘﺎبِ ﻓﺼﻮصاﻟﺤﮑﻢ ﻃﺮح ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ دورى از زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺎمِ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮى ﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻇﻬﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ و در ﻫﺮ دور‪ ،‬از راهِ ﻫﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖِ‬ ‫اﻻﻫﯽ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﻈﻬﺮِ آن اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ادوار ﺑﺎ آدم آﻏﺎز‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻧﺴﺎن و ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻧﺒﯽ ﺳﺖ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﺳﻠﺴﻠﻪیِ آن ﺑﺎ ﺷﯿﺚ و ﻧﻮح و‬ ‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ و ﻣﻮﺳﺎ و ﻋﯿﺴﺎ و دﯾﮕﺮِ اﻧﺒﯿﺎء اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﯽرﺳﺪ ﺑﻪ دورِ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪی ﮐﻪ دورِ ﻇﻬﻮرِ ’ﺣﻘﯿﻘﺖِ ﻣﺤﻤّﺪﯾﻪ‘ ﯾﺎ ﺣﻘﯿﻘﺖِ ﮐﺎﻣﻞ و ﭘﺎﯾﺎنِ ادوار اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﻃﺮحِ ’ادوار و اﮐﻮارِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‘ ﻓﻠﺴﻔﻪیِ ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎیِ ﻣﺪرنِ آن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣّﺎ‪،‬‬ ‫ﭼﻨﺎن ﮐﻪ اﺷﺎره ﮐﺮدم‪ ،‬از ﺟﻬﺘﻰ ﺑﻪ ﻃﺮحِ ﺑﺴﻂِ ﺗﺎرﯾﺨﯽِ اﯾﺪه در ﻓﻠﺴﻔﻪیِ ﺗﺎرﯾﺦِ ﻫﮕﻞ‬ ‫ﺑﯽﺷﺒﺎﻫﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا از دﯾﺪِ ﻫﮕﻞ ﻧﯿﺰ اﯾﺪه‪ ،‬ﯾﺎ ﺣﻘﯿﻘﺖِ ﮐﻠّﯽ درـ ذاتِـ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺧﻮد‬ ‫را در ﻃﻠﺐِ ﺧﻮدآﮔﺎﻫﯽ در دورهﻫﺎیِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﺑﺴﺘﺮﻫﺎیِ ﺗﻤﺪﻧﯽ ﺑﺴﻂ ﻣﯽدﻫﺪ ﺗﺎ آن‬ ‫ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم در دورانِ ﻣﺪرن و در ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮏ و ﻓﻠﺴﻔﻪیِ ﺗﺎرﯾﺦِ او ﺑﻪ ﮐﻤﺎلِ ﺧﻮدآﮔﺎﻫﯽ‬ ‫ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ دﺳﺖآوﯾﺰِ ﻓﺮدﯾﺪ ﺑﺮایِ ﺑﻨﺎ ﮐﺮدنِ ﯾﮏ ’ﻓﻠﺴﻔﻪیِ ﺗﺎرﯾﺦ‘ ﺑﻪ ﻧﺎمِ ﺧﻮد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻣّﺎ‪ ،‬ﻋﻠﻢاﻷﺳﻤﺎءِ اﺑﻦِ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺮ ﯾﮏ ﺗﺎرﯾﺦِ ﺷﻨﺎﺳﯽِ دﯾﻨﯽ در ﻗﻠﻤﺮوِ ’ﺗﺎرﯾﺦِ اﻧﺒﯿﺎء‘ در ﺗﻤﺪنِ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﺗﮑﯿﻪ دارد و ﺗﺎرﯾﺦِ ﻇﻬﻮر و ﺑﺴﻂِ ﺣﻘﯿﻘﺖ در آن ﺑﺎ آدم آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺤﻤّﺪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬وﻟﯽ ﻓﺮدﯾﺪ اﯾﻦ ﻋﻠﻢاﻷﺳﻤﺎء را در ﻗﺎﻟﺐِ ﺗﺎرﯾﺦِ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﯽرﯾﺰد و‬ ‫ﺑﺎ ﺑﺨﺶﺑﻨﺪیِ ﺧﻮد از ﺗﺎرﯾﺦِ ﺟﻬﺎﻧﯽ ـــ ﺑﻪ ﺷﯿﻮهاى ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ـــ ﻫﺮ دورهاى از‬ ‫آن را ذﯾﻞِ اﺳﻤﻰ ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ از ﻧﻈﺮِ او ﻫﻤﺎن ﻇﻬﻮرِ ’اﺳﻤﺎءاﷲ‘ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ آﻣﯿﺰهیِ اﺑﻦِ‬ ‫ﻋﺮﺑﯽ و ﻫﮕﻞ ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ و ﻧﻈﺮﯾّﻪیِ او در ﺑﺎرهیِ ﺗﺎرﯾﺦِ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮏ ﺟﻮش‬ ‫ﻣﯽﺧﻮرد‪ .‬و در اﯾﻦ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﯾﮏ دﯾﮓاﻓﺰارِ دﯾﮕﺮ ﻫﻢ ﺑﺮ اﯾﻦ آشِ درﻫﻢﺟﻮش اﻓﺰوده‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ دو ﻣﻔﻬﻮمِ ’ﺻﻮرت‘ و ’ﻣﺎدّه‘ در ﻃﺒﯿﻌﯿّﺎتِ ارﺳﻄﻮ‪ .‬ﻓﺮدﯾﺪ اﯾﻦ دو ﻣﻔﻬﻮم‬

‫‪20‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫را ﻧﯿﺰ واردِ اﯾﻦ ’ﻓﻠﺴﻔﻪیِ ﺗﺎرﯾﺦ‘ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ راﺑﻄﻪیِ ﺻﻮرت و ﻣﺎدّه را‬ ‫ﮐﻪ ارﺳﻄﻮ ﺑﺮایِ ﺗﺒﯿﯿﻦِ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽﻫﺎ در ﻋﺎﻟﻢِ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﯽآورد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪیِ ﺗﺎرﯾﺦ‬ ‫ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽِ ﺻﻮرتِ ﺗﺎرﯾﺨﯽِ ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬اﺳﻤﻰ ﮐﻪ آن ﺗﺎرﯾﺦ‬ ‫ﻣﻈﻬﺮِ آن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎدهیِ ﺻﻮرت و اﺳﻢِ ﭘﺴﯿﻦ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﺎ ﻇﻬﻮرِ ’ﻏﺮب‘‬ ‫و ﺻﻮرتِ ﺗﺎرﯾﺨﯽِ ﻣﺪرنِ آن ذﯾﻞِ ’اﺳﻢِ‘ اﻧﺴﺎﻧﯿّﺖ )‪’ (humanité‬ﺷﺮق‘ و ﺗﺎرﯾﺦِ آن‪،‬‬ ‫و اﺳﻤﻰ ﮐﻪ ﻧﻤﻮدﮔﺎرِ ﺷﺮق و ﺗﺎرﯾﺦِ آن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎدّهیِ ﺗﺎرﯾﺦِ ﻏﺮب و اﺳﻢِ آن ﺗﺒﺪﯾﻞ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦِ ﺷﺮق ذﯾﻞِ ﺗﺎرﯾﺦِ ﻏﺮب ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺗﺎرﯾﺦِ‬ ‫’ﻏﺮبزدﮔﯽِ‘ ﺷﺮق آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻫﻢ اﻟﺒﺘﻪ ﺻﻮرتِ ﻧﺎدرﺳﺘﻰ ﺳﺖ از اﺳﺘﻔﺎده از‬ ‫ﻣﻔﻬﻮمِ ﺻﻮرت و ﻣﺎدّه ‪ ،‬زﯾﺮا ﺻﻮرت‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎیِ ارﺳﻄﻮﯾﯽ‪ ،‬ﻫﯿﭽﮕﺎه ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎدّه‬ ‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﯽﺷﮑﻠﯽِ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ اﯾﻦ ﺗﮑﻪدوزیِ اﺑﻦِ ﻋﺮﺑﯽ ‪ +‬ﻓﻠﺴﻔﻪیِ ﺗﺎرﯾﺦِ ﻫﮕﻞ ‪ +‬ﺻﻮرت و ﻣﺎدّهیِ ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﭼﻨﺎن‬ ‫ﮐﻪ اﺷﺎره ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﯾﮏ ﭼﯿﺰِ دﯾﮕﺮ ﻫﻢ ﺑﺎﯾﺪ اﻓﺰود ﺗﺎ اﯾﻦ ’ﻓﻠﺴﻔﻪیِ ﺗﺎرﯾﺦ‘ ﮐﺎﻣﻞ ﺷﻮد‪ ،‬و‬ ‫آن ’ﺗﺎرﯾﺦِ ﻫﺴﺘﯽِ‘ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ و ﺷﻨﺎﺧﺖِ او از ﺗﺎرﯾﺦِ ﺗﻔﮑّﺮِ ﻏﺮب ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ ﺗﺎرﯾﺦِ‬ ‫ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮏ ﯾﺎ ﺗﺎرﯾﺦِ ’ﻏﺮوبِ ﺣﻘﯿﻘﺖ‘ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺻﻮرتﻫﺎیِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و‬ ‫ﺗﻤﺪّﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎنِ ﻓﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺻﻮرتﻫﺎیِ ﻇﻬﻮرِ ’وﺟﻮد‘ و ’ﺣﻮاﻟﺖِ وﺟﻮد‘ )در ﺗﺮﺟﻤﻪیِ‬ ‫اﺻﻄﻼحِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮیِ ‪ (Seinsgeschick‬ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪’ .‬ﻓﻠﺴﻔﻪیِ ﺗﺎرﯾﺦِ‘ ﻓﺮدﯾﺪی‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮﻃﻰ ﺳﺖ از ﺗﺄوﯾﻞِ ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﻪیِ اﺳﻄﻮرهیِ آﻓﺮﯾﻨﺶِ آدم و آﻣﻮزشِ ’اﺳﻤﺎء‘‬ ‫ﺑﻪ او‪ ،‬ﻧﺰدِ ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦِ ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻣﻔﻬﻮمِ ﺗﺎرﯾﺦِ ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﮕﻞ ﮔﺰارشِ ﻓﻠﺴﻔﯽ‬ ‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬و‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮمِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮیِ ’ﺣﻮاﻟﺖِ وﺟﻮد‘ و ﺗﺎرﯾﺦِ اﻧﺪﯾﺸﻪیِ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮانِ ﺗﺎرﯾﺦِ ’ﻏﺮوبِ ﺣﻘﯿﻘﺖ‘‪.‬‬

‫‪21‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ اﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ ﺑﻨﯿﺎنِ اﻧﺪﯾﺸﻪیِ ﻓﺮدﯾﺪ آوردم‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺧﻼﺻﻪاى از‬ ‫’ﻓﻠﺴﻔﻪ‘یِ او ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮐﻞِ’ﻓﻠﺴﻔﻪ‘یِ او را اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ از ﺧﻼلِ ﺣﺮفﻫﺎیِ او در‬ ‫ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﯿﺮون ﺑﯿﺎورﯾﻢ ﭼﯿﺰى ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﯿﺶ از دوـﺳﻪ ﺻﻔﺤﻪ را در ﺑﺮ‬ ‫ﻧﻤﻰﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ ﮐﻪ ﻟُﺐِّ ﮐﻼمِ اوﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از آن ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﯿﭻ ﻧﻈﻤﻰ ﺑﯿﺎن‬ ‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺷﺮح و ﺑﺴﻂِ ﻧﻈﺮی ﻧﯿﺰ ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ‬ ‫ﻣﯽدﻫﺪ‬

‫ـــ‬

‫ـــ‬

‫اﮔﺮﭼﻪ وﻋﺪهیِ آن را ﻣﺪام‬

‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎهِ ﻓﮑﺮیِ ﺑﺮ ﺳﺮِ ﭘﺎﯾﻰ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬

‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬دﻟﯿﻞِ آن ﮐﻪ ﺑﺴﻂ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﯿﺎﺑﺪ و ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺸﻮد ﻫﻢ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺎنِ اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮِ وامﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺗﺄوﯾﻞِ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽِ اﺳﻄﻮره‬ ‫و ﻋﻨﺎﺻﺮِ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺗﺎرﯾﺦﺷﻨﺎﺳﯽِ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺣﻔﺮهﻫﺎیِ ﭘُﺮﻧﺸﺪﻧﯽ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻼﻓﻰ‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرتِ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﺸﻮد ﺑﺎز ﮐﺮد و ﺑﻪ ﺻﻮرتِ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻰ ﻋﺮﺿﻪﮐﺮدﻧﯽ‬ ‫درآورد‪ .‬دﻟﯿﻞِ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽِ ﻓﺮدﯾﺪ در ﻧﻮﺷﺘﻦ ﯾﮑﻰ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻼفِ ﺳﺮـ درـﮔﻢِ ’اﻧﺪﯾﺸﻪ‘یِ او‬ ‫ﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻤﺎنِ ﻓﻠﺴﻔﯽ‪ ،‬ﺣﺘﺎ ﮔﻔﺘﻤﺎنِ ﻋﺮﻓﺎنِ ﻧﻈﺮی ـــ ﮐﻪ ﻣﻨﻄﻖِ اﺳﻄﻮره را ﮐﺸﻒ ﻣﯽ‬ ‫ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ’ﮐﺸﻒ‘ ﻗﺎﻟﺐﺑﻨﺪیِ ﻓﻬﻢ و زﺑﺎنِ ﻓﻠﺴﻔﻪ ـ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﯽدﻫﺪ ـــ ﻣﯽﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺧﻮد‬ ‫ﺧﻮاﻧﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻨﻄﻖِ ﺧﻮد را درﺳﺖ دﻧﺒﺎل ﮐﻨﺪ و ﭼﯿﺰﻫﺎیِ ﺑﯽرﺑﻂ و ﻧﺎﻫﻤﺴﺎز را ﺑﻪ ﻫﻢ‬ ‫دوﺧﺖ ـ وـ دوز ﻧﮑﻨﺪ‪ .‬دﺳﺘﮕﺎهِ ﻋﺮﻓﺎنِ ﻧﻈﺮیِ اﺑﻦِ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺧﻮاﻧﺎ ﺳﺖ؛ دﺳﺘﮕﺎهِ‬ ‫اﻧﺪﯾﺸﮕﯽِ ﻫﮕﻞ و ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﻧﯿﺰ‪ .‬اﻣّﺎ‪ ،‬درآﻣﯿﺨﺘﻦِ اﯾﻦﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ از اﺳﻄﻮره ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦِ‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﯽ ﭘﺮﯾﺪن ـــ ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ ﺳﺖ دﺳﺖآوردِ ﻋﻠﻮمِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽِ ﻣﺪرن در ﻗﺮنِ‬ ‫ﻧﻮزدﻫﻢ ـــ و ﺑﺎز از ﺗﺎرﯾﺦِ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﺳﻄﻮره ﻣﻌﻠّﻖ زدن‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺎﻣﺖِ ﻧﺎﺳﺎزى ﻣﯽﺷﻮد‬ ‫ﮐﻪ ﻓﺮدﯾﺪ ﺳﺮِ ﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﭘﺮﯾﺸﺎنﮔﻮﯾﯽﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﻓﺶ و ﻏﺮّﺷﻰ از واژﮔﺎﻧﻰ‬ ‫ﭘﺮﻃﻤﻄﺮاق و ﺗﺮﺳﺎﻧﻨﺪه‪ ،‬و رﮔﺒﺎرى از داﻧﺶِ ’ﺑﯽﮐﺮانِ‘ ﻓﻠﺴﻔﯽ و زﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬در ﻓﻀﺎﯾﻰ‬ ‫آﮐﻨﺪه از ﻫﯿﺠﺎن و ﺷﻮرﯾﺪﮔﯽ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﺗﺮس و ﻧﺎداﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺴﻰ‬ ‫ﻓﺮﺻﺖِ درﻧﮓ در ﺑﺎرهیِ ﻣﻨﻄﻖِ آن را ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫اﻣّﺎ‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرتِ ﻧﻮﺷﺘﺎر در دﺳﺖ دارﯾﻢ ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮوﻧﺸﺴﺘﻦِ آن‬ ‫ﺷﻮر و ﻏﻮﻏﺎ‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖِ آن ﻫﺴﺖ ﮐﻪ در آن درﻧﮓ ﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﺑﺎ ﺳﻨﺠﺸﮕﺮیِ‬ ‫اﯾﻦ’ﻓﻠﺴﻔﻪیِ ﺗﺎرﯾﺦ‘ از آن ﭼﻪ ﺑﺎزﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ ،‬ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ زﺑﺎن و‬ ‫اﺻﻄﻼﺣﺎتِ ﻓﺮدﯾﺪی آﺷﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﺎﻓﯽ ﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﻫﺸﺖـده ﺻﻔﺤﻪیِ آﻏﺎزِ اﯾﻦ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ را ﺑﺎ دﻗّﺖ و درﻧﮓ ﺑﺮ ﺳﺮِ ﮐﻠﻤﺎتِ آن ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺗﺎ درﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﺎ ﻫﯿﭻ‬ ‫ﭼﯿﺰ ﺟﺰ ﯾﮏ ذﻫﻦِ ﻫﺬﯾﺎﻧﯽ و ﺑﻪﺷﺪّت ﭘﺮﯾﺸﺎن ﺳﺨﻦ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪاى از‬ ‫ﻫﻤﺎن آﻏﺎز را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ‪:‬‬ ‫ﺑﺴﻢاﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪای ﮐﻪ در روزﮔﺎرِ ﻣﺎ اﺻﻼً ﻣﻄﺮح ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﺴﺌﻠﻪ‬ ‫اﺳﻤﺎ ﺳﺖ و اﯾﻦ ﯾﻌﻨﯽ ﻃﺎﻏﻮتزدﮔﯽ)!(]‪ [...‬ﻣﻄﺎﻟﺐِ ﺑﻨﺪه ﺗﺎزه اﺳﺖ‪ ،‬در ﻋﯿﻦ‬ ‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﺳﻤﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻈﻬﺮ آن ﻫﺴﺘﯿﺪ و در ذﯾﻞ آن ﻣﺮﺗﺐ ﮐﺘﺎب ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﺪ‬ ‫و ﻋﺎدﺗﺘﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ و از آن دﻓﺎع ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺪه ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ اﺳﻢ اﺳﻢ‬ ‫ﻃﺎﻏﻮت اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ )؟( ﻋﺎدت اﺳﺖ )؟!(‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺣﻖ ﺑﺎ ﺷﻤﺎﺳﺖ از آن‬ ‫ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ]اﯾﻦ[ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﺟﺎ ﻧﻤﯽاﻓﺘﺪ‪ .‬و ﻣﻦ ﻣﺘﺸﮑﺮم ﮐﻪ اﯾﻦﻫﻤﻪ‬ ‫ﺟﻤﻌﯿﺖ آﻣﺪه )!(‪) ...‬ص ‪(١٧‬‬

‫ﻣﻮﺟﻮدات ﻫﺮ ﮐﺪام ﻣﻈﻬﺮِ ﯾﮏ اﺳﻢ اﻧﺪ‪ .‬اﺳﻢ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺮوز ﺷﻤﺎ ﺑﻪ آن‬ ‫ﺧﺪا ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﺪ )؟!(‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ )؟( ذات ﻏﯿﺒﯽ و ﻫﻮﯾﺖ ﻏﯿﺒﯽ ﺣﻖ ﮐﻪ ﻇﻬﻮر‬ ‫ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻇﻬﻮر ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﺳﻢ )؟!(‪ .‬ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ ﻇﻬﻮر ﻫﻮﯾﺖ ﻏﯿﺐ ﺑﻪ اﯾﻦ‬ ‫ﻣﻌﻨﯽ ﻫﻤﺎن اﺳﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻻ ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﻢ اﺳﻢ و ﺻﻔﺖ را ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﺒﺮم ﺑﻪ ﺳﻄﺤﯿﺖ ﻣﺒﺎﺣﺚ روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ )؟!( و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺳﺎﻋﺖﻫﺎ درﺑﺎره‬ ‫اﺳﻢ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﺿﺮورﺗﻰ ﻧﺪارد]‪ [...‬در ﻣﺴﺌﻠﻪ]یِ[ ﻧﺎﻣﯿﺪن اﺷﯿﺎء ﺑﻪ ﻗﺮآن ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ اﺳﻤﺎء را ﺑﻨﺎﻣﻨﺪ )؟!(‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ اﺳﻤﺎء را ﻧﺎﻣﯿﺪ )!(‪.‬‬ ‫ﻫﻤﯿﻦ ﻧﺎﻣﯿﺪن اﺳﻤﺎ ﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺎﻓﻆ ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﻪ آن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺮ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ ﺧﻄﺎ‬ ‫ﺑﺮ ﻗﻠﻢ ﺻﻨﻊ ﻧﺮﻓﺖ‪ ،‬آﻓﺮﯾﻦ ﺑﺮ ﻧﻈﺮ ﭘﺎک ﺧﻄﺎﭘﻮﺷﺶ ﺑﺎد‪) .‬؟!( )ص ‪(١٩‬‬

‫‪23‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﻟﻄﻔﺎً‪ ،‬ﮐﻤﻰ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در ﻫﻤﯿﻦ ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺮ ’ﻧﺎﻣﯿﺪنِ اﺷﯿﺎء‘ ﺑﻪ ’ﻧﺎﻣﯿﺪنِ اﺳﻤﺎء‘ )!( ﺑﺪل‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و آن وﻗﺖ رﺑﻂِ آن ﺑﺎ ﺑﯿﺖِ ﺣﺎﻓﻆ! در اﯾﻦ ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺮ ﻫﻢ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻰ ﺗﺎرﯾﺦِ اﺳﻢ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻰ در ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺴﺎن ﻣﻈﻬﺮِ اﺳﻢ اﺳﺖ‬ ‫)؟( ]‪ [...‬ﻣﻨﺘﻬﯽ اﻣﺮوز ﻣﺎ ﻃﻮری ﻃﺮح ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ در اﻧﻘﻼب ﻫﻢ‬ ‫اﺳﻤﺎء را ﯾﮑﯽ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ )؟!( ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻏﺮﺑﯽﻫﺎ ]ﮐﻪ[ ﻋﻠﺖ را ﯾﮑﯽ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ )؟!( و‬ ‫ﺗﺮﻗﯽ و ﺗﻘﺪم از ﻫﻤﯿﻦ ﻓﮑﺮ اﺳﺖ )؟!(‪ .‬ﺑﺸﺮ ﺗﺮﻗﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﺮﻗﯽ ﮐﻪ آﻣﺪ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺎ ﯾﮏ اﺳﻤﯽ از اﻓﻼﻃﻮن ﺷﺮوع ﻣﯽﺷﻮد )!( ﮐﻪ اﻓﻼﻃﻮن ﻣﻈﻬﺮ آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ از ارﺳﻄﻮ ﺗﺮﻗﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ )؟!( ﺗﺎ ﻣﯽرﺳﺪ ﺑﻪ ﻣﻼﺻﺪرا و ﺑﻌﺪ‬ ‫ﻫﻢ اﻧﻘﻼب را در ﮐﺎر ﻣﯽآورﯾﻢ )؟!(‪) .‬ص ‪(٢١‬‬

‫در اﯾﻦ ﭘﺮﯾﺸﺎنﮔﻮﯾﯽﻫﺎ اﺳﺘﺎد ﮔﺮﯾﺰى ﻣﯽزﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﮐﻪ ﺑﻨﯿﺎدِ اﻧﺪﯾﺸﻪیِ‬ ‫ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮑﯽ‪ ،‬از اﻓﻼﻃﻮن ﺗﺎ ﻧﯿﭽﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮوﮐﺎﺳﺘﻦِ ﻫﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم )ﻣﺎﻧﻨﺪِ اﯾﺪه‪ ،‬روح‪،‬‬ ‫ﻣﺎدّه‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺖِ ﻗﺪرت( ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺧﺪا را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟّﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ اﯾﻦﻫﺎ ’اﺳﻤﺎءاﻟﻔﻼﺳﻔﻪ‘ اﻧﺪ ﻧﻪ اﺳﻤﺎءاﷲ! اﻣﺎ‬ ‫ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮمِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮی از ﺗﺎرﯾﺦِ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮏ ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻢاﻷﺳﻤﺎءِ‬ ‫ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻨﯽ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و آﻧﮕﺎه‪ ،‬در ﻫﻤﯿﻦ دوـ ﺳﻪ ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺎ آن ﺗﺎﺧﺖـ وـ ﺗﺎز ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻔﻬﻮمِ ’ﺗﺮﻗﯽ‘ و اﻓﻼﻃﻮن و ارﺳﻄﻮ درﻫﻢ و ﺑﺮ ﻫﻢ ﻣﯽﺷﻮد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮔﺮﯾﺒﺎنِ ﻣﻼﺻﺪرا‬ ‫و اﻧﻘﻼب را ﻫﻢ ﻣﯽﮔﯿﺮد!‬ ‫ﻋﻠﻢاﻷﺳﻤﺎءِ ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦ ﭘﻠﻰ ﺳﺖ ﮐﻪ او ﻣﯿﺎنِ اﺳﻄﻮرهیِ آﻓﺮﯾﻨﺶِ آدم در ﻗﺮآن و‬ ‫ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﯿﻌﻪیِ ﻧﻮاﻓﻼﻃﻮﻧﯽ ﻣﯽزﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در دﻧﯿﺎیِ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻔﻮذى ژرف داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮِ‬ ‫اﺳﻄﻮرهایِ آن ﺑﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ در ﻗﺮآن‪ ،‬در ﮔﺰارشِ ﻣﺎﺟﺮایِ آﻓﺮﯾﻨﺶِ ’آدم‘‪ ،‬ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‬ ‫ﮐﻪ‪’ :‬وَ ﻋَﻠّﻢَ آدمَ اﻷﺳﻤﺎءَ ﮐُـﻠﱠﻬﺎ‘ )]ﺧﺪا[ ﺑﻪ آدم ﻫﻤﻪیِ اﺳﻤﺎء را آﻣﻮزاﻧﺪ‪ :‬ﺑﻘﺮه ‪.(٣١‬‬

‫‪24‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﻓﺮدﯾﺪ ﻣﻌﻨﺎیِ اﯾﻦ آﻣﻮزشِ اﺳﻤﺎء را ﻫﻢ ﺑﺪ ﻣﯽﻓﻬﻤﺪ و آن را ﺑﻪ زﺑﺎن و زﺑﺎنﯾﺎﻓﺘﻦِ اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،4‬در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ در رواﯾﺖِ ﻗﺮآﻧﯽِ اﺳﻄﻮرهیِ آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺗﻨﻬﺎ آدم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬ ‫زﺑﺎن دارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪﻫﺎ ﻧﯿﺰ زﺑﺎن دارﻧﺪ و ﺑﺎ ﺧﺪا ﮔﻔﺖـ وـﮔﻮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺟﺎیِ دﯾﮕﺮ‬ ‫ﻫﻢ دارﯾﻢ ﮐﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪروز ﺗﺴﺒﯿﺢ و ﺣﻤﺪِ او را ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻗﺮآن‪ ،‬ﻫﻤﻪیِ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن زﺑﺎن دارﻧﺪ زﯾﺮا ﻫﻤﮕﯽ ’ﺗﺴﺒﯿﺢِ ﺣﻖ‘ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ 5‬ـــ اﻣّﺎ ’ﻫﺮﯾﮏ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻰ‘‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪیِ ﺷﺎﻋﺮ‪’ ،‬ﺻﻔﺖِ ﺣﻤﺪِ ﺗﻮ ﮔﻮﯾﺪ‪ ‘...‬ـــ ﺣﺘّﺎ رﻋﺪ‪ .6‬در ﺗ‪Ĥ‬وﯾﻞِ ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦ از رواﯾﺖِ‬ ‫آﻓﺮﯾﻨﺶ در ﻗﺮآن‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ آﻣﻮزشِ اﺳﻤﺎء ﺑﻪ آدم ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از آن‬ ‫ﺑﯽﺑﻬﺮه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺮهاى از ﻋﻠﻢِ ﺧﻮﯾﺶ ﯾﺎ ﻫﻤﺎن ﻋﻠﻢاﻷﺳﻤﺎء اﺳﺖ‪ .7‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﻫﺮ ﯾﮏ از‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدات‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ از ﺟﻬﺖِ اﺳﻤﻰ ﮐﻪ ﻣﻈﻬﺮِ اﯾﺸﺎن اﺳﺖ ﺣﻤﺪِ ﺣﻖ‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬و آدم ﺑﻪ ﺟﻤﯿﻊِ اﺳﻤﺎء‪ .‬ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪’ ،‬اﺳﻤﺎء‘ را ﻫﻤﺎن ذاتِ‬ ‫ﮐﻠّﯽِ اﺷﯿﺎء ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ در ’ﻋﺎﻟﻢِ ﻣﺜﺎﻟﯽ‘ ﺟﺎی دارﻧﺪ و‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬اﺳﻄﻮرهیِ‬ ‫آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺑﻪ رواﯾﺖِ ﻗﺮآن را ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮمِ اﯾﺪه و ﻋﺎﻟﻢِ اﯾﺪهﻫﺎ در ﻓﻠﺴﻔﻪیِ اﻓﻼﻃﻮﻧﯽ و‬ ‫ﻧﻮاﻓﻼﻃﻮﻧﯽ ﮔﺮه ﻣﯽزﻧﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻗﺮآن را در ﻗﺎﻟﺐِ ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﯿﻌﻪیِ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﻣﯽرﯾﺰد و‬ ‫دﺳﺘﮕﺎهِ ﻋﺮﻓﺎنِ ﻧﻈﺮیِ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﺷﯿﻮهیِ ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﻧﻪیِ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﺑﻨﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮدﯾﺪ ﮔﺎﻫﻰ ﺧﻮد از اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ’اﺳﻢ‘ در ﻫﺴﺘﯽﺷﻨﺎﺳﯽِ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽِ‬ ‫ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦ ﻫﻤﺎن اﯾﺪهیِ اﻓﻼﻃﻮﻧﯽ ﺳﺖ‪’ :‬اﯾﻦ ﺻﻮرتِ ﻇﺎﻫﺮ ﻫﻤﺎن دﯾﺪار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ‬ ‫ﻣﻌﻨﯽ اﺳﻢ دﯾﺪار‪ 8‬ﻣﯽﺷﻮد‪) ‘.‬ص ‪ (٢٣‬ﻧﮑﺘﻪیِ ﺑﺎرﯾﮏ اﯾﻦ ﺟﺎ ﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﺑﺎ ﻃﺮحِ‬ ‫‪’4‬اﻧﺴﺎن ﻣﻈﻬﺮ ﺗﻤﺎم اﺳﻤﺎء اﻟﻬﯽ اﺳﺖ از اﯾﻦ ﺟﺎ زﺑﺎن دارد‪) ‘.‬ص ‪(٢٠‬‬ ‫‪ 5‬ﺗُﺴﺒّﺢُ ﻟﻪ اﻟﺴﻤﺎواتُ اﻟﺴﺒﻊ و اﻷرض و ﻣَﻦ ﻓﯿﻬﻦَّ و إن ﻣِﻦ ﺷﯽء اﻻّ ﯾُﺴَﺒّﺢُ ﺑﺤﻤﺪه‘ ) ﻫﻔﺖ آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ و ﻫﺮ ﮐﻪ‬ ‫در آنﻫﺎﺳﺖ او را ﺑﻪ ﭘﺎﮐﯽ ﻣﯽﺳﺘﺎﯾﻨﺪ و ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰی ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ آن ﮐﻪ او را ﺳﺘﺎﯾﺎن ﺑﻪ ﭘﺎﮐﯽ ﯾﺎد ﮐﻨﺪ‪ :‬إﺳﺮاء ‪(۴۴‬‬ ‫‪6‬‬

‫’و ﯾُﺴﺒّﺢُ اﻟﺮّﻋﺪ ﺑﺤﻤﺪه و اﻟﻤﻼﺋﮑﮥ ﻣِﻦ ﺧﯿﻔﺘﻪ‪) ‘...‬و ﺗﻨﺪر او را ﺑﻪ ﭘﺎﮐﯽ ﻣﯽﺳﺘﺎﯾﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از ﺗﺮسِ او‪ : ...‬رﻋﺪ ‪.(١٣‬‬

‫اﻟﺤﮑﻢ ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦِ ﻋﺮﺑﯽ و دو ﺷﺮحِ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮ آن از ﻗﯿﺼﺮی و ﺣﺴﯿﻦِ‬ ‫ِ‬ ‫‪ 7‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﻓﺼﻮص‬ ‫ﺧﻮارزﻣﯽ‪.‬‬ ‫‪8‬‬

‫’دﯾﺪار ‘ ﺗﺮﺟﻤﻪاى ﺳﺖ ﮐﻪ او از واژهیِ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽِ اﯾﺪه ﺑﺮ اﺳﺎسِ رﯾﺸﻪﺷﻨﺎﺳﯽِ آن ﻣﯽﮐﻨﺪ )ﻧﮑـ ‪ :‬ص ‪( ١٠٩‬‬

‫‪25‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﻣﻔﻬﻮمِ ’ﻫﺴﺘﯽ‘ ﯾﺎ وﺟﻮد‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎنِ ﻓﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ از ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﯿﻌﻪ ﺑﮕﺬرد‪ ،‬ﮐﻪ اﻓﻼﻃﻮن‬ ‫ﭘﺎﯾﻪﮔﺬار ِ آن اﺳﺖ‪ ،‬و‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم از ﺟﻬﺎنِ اﻧﺴﺎﻧﯽِ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه ﺑﺮ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮏ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ از ﺗﺎرﯾﺦِ‬ ‫دو ﻫﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎﻟﻪیِ آن ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺎنِ ﺻﻨﻌﺘﯽِ ﻣﺪرن ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬ﻓﺮدﯾﺪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻘﻠﯿﺪ‬ ‫از ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ از ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﯿﻌﻪ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﮕﺬرد‪ 9،‬اﻣّﺎ ﺑﺎ درآﻣﯿﺨﺘﻦِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦِ ﻋﺮﺑﯽ و ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﻢاﻷﺳﻤﺎء‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﮐﺎرى ﺟﺰ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﻓﻼﻃﻮن‬ ‫و ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﯿﻌﻪ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮدﯾﺪ‪ ،‬از ﺳﻮﯾﻰ‪ ،‬اﺳﻼم ﯾﺎ ﺑﻨﯿﺎدِ اﯾﻤﺎﻧﯽِ ﻗﺮآﻧﯽِ اﺳﻼم را ﺑﺎ‬ ‫ﻋﻠﻢاﻷﺳﻤﺎءِ ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦ ﯾﮑﯽ ﻣﯽاﻧﮕﺎرد و‪ ،‬از ﺳﻮیِ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻧﮕﺮشِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮی از ﺗﺎرﯾﺦِ‬ ‫اﻧﺪﯾﺸﻪیِ ﻓﻠﺴﻔﯽ در ﻏﺮب را ﯾﮑﺴﺮه ﺑﻪ ﻗﺎﻟﺐِ ﻋﻠﻢاﻷﺳﻤﺎءِ ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦ ﻣﯽرﯾﺰد و ﺑﻪ‬ ‫زﺑﺎنِ او ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .10‬اﻣّﺎ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﻢاﻷﺳﻤﺎءِ ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﯾﺎ‬ ‫ﺗﺄوﯾﻞِ ﻗﺮآن از دﯾﺪﮔﺎهِ ﻋﺮﻓﺎنِ ﻧﻈﺮی ﺳﺖ و ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﯿﭻ رﺑﻄﻰ ﺑﺎ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﻧﺪارد‪ ،‬ﮐﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪﻋﮑﺲ‪ ،‬از دﯾﺪﮔﺎهِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮی‪ ،‬ﻋﻠﻢاﻷﺳﻤﺎءِ ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻨﯽ را ﺑﺎﯾﺪ ﺻﻮرﺗﻰ از‬ ‫ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﯿﻌﻪیِ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﯾﺎ ﺷﺒﻪِ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺷﻤﺮد؛ و ﺑﻪ زﺑﺎنِ ﻓﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺻﻮرﺗﻰ از ’ﯾﻮﻧﺎنزدﮔﯽ‘ !‬ ‫ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﺮاغِ اﺳﺎﻃﯿﺮ ﻧﻤﯽرود‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦِ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻣﻔﻬﻮماﻧﺪﯾﺸﯽِ‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﯽ ﮐﻨﺪ ﺷﻌﺮ و ﺗﺠﺮﺑﻪیِ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪیِ ﻫﺴﺘﯽ و زﺑﺎنِ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯿّﺖِ ذاﺗﯽِ اﻧﺴﺎن ﺑﺎور دارد‪ ،‬اﻣّﺎ ﺳﺮرﺷﺘﻪیِ ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺮایِ او در اﺳﺎﻃﯿﺮ ﮔﻢ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﻠﮑﻪ ﻧﮕﺎهِ او ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦِ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﺮ اﺳﺎسِ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺎرﯾﺦﺷﻨﺎﺳﯽِ ﻣﺪرن اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‬ ‫ﺑﺨﺶﺑﻨﺪیِ ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﻪ دورانﻫﺎیِ ﺑﺎﺳﺘﺎن و ﺳﺪهﻫﺎیِ ﻣﯿﺎﻧﻪ و دورانِ ﻣﺪرن‪ .‬ﺑﺎ ﭘﯿﺶﺗﺎرﯾﺦ‬ ‫ﻫﻢ ﮐﺎرى ﻧﺪارد و ﺑﻪ اﺳﻄﻮرهیِ آﻓﺮﯾﻨﺶِ ﯾﻬﻮداﻣﺴﯿﺤﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ ﺳﺮآﻏﺎزِ ﺗﺎرﯾﺦ‬ ‫‪9‬‬

‫’در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﻢ ﻓﯿﻠﺴﻮف ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ﻓﻠﺴﻔﻪدان ﻫﺴﺘﻢ و ﻓﻠﺴﻔﻪ را ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﻪ ﻣﯽداﻧﻢ ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻢ‬

‫از ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﮕﺬرم‪ .‬ﻓﯿﻠﺴﻮف ﻫﻢ ﺧﻮد ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺣﻮاﻟﺖِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ در ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮏ ﺧﻮد ﻣﻈﻬﺮ اﺳﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻤﺶ‬ ‫ﻃﺎﻏﻮت اﺳﺖ‪) ‘.‬ص ‪(٢٠‬‬ ‫‪10‬‬

‫در آﺧﺮِ ﮐﺎر ﻫﻢ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪’ :‬ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ را ﺑﺎ اﺳﻼم ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻣﺘﻔﮑﺮی ﮐﻪ در ﺟﻬﺖ ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‬

‫ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ اﺳﺖ‪‘.‬‬

‫‪26‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫روی ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ را ﻫﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﻔﺰاﯾﻢ ﮐﻪ او ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻮﯾّﺖِ ﻗﺮونِ‬ ‫وﺳﻄﺎیِ اروﭘﺎ‪ ،‬و از ﺟﻤﻠﻪ روﯾﮑﺮد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻮﯾّﺖﻫﺎیِ ﺷﺮﻗﯽ را‪ ،‬ﮐﻪ در ﻏﺮب ﻣُﺪ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﯽﻫﻮده و ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻖِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﮔﺮﯾﺰ از ﺑﺮاﺑﺮِ‬ ‫’ﺣﻮاﻟﺖِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‘ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﯿﻌﻪیِ ﻏﺮب ﻣﯽﺑﺎﯾﺪ از درونِ ﺧﻮد‪ ،‬از راهِ‬ ‫ﺗﻔﮑّﺮ )‪ (Denken‬ﻧﻪ ﻓﻠﺴﻔﯿﺪن )‪ ،(philosophieren‬ﺑﺮ ﺧﻮد ﭼﯿﺮه ﺷﻮد ﺗﺎ اﻓﻖِ‬ ‫ﻣﻌﻨﻮﯾّﺖِ ﮔﺮﯾﺨﺘﻪ دوﺑﺎره ﭘﺪﯾﺪار ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﻮﺷﺶِ ﻋﻈﯿﻢِ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺑﺮایِ‬ ‫زﻧﺪه ﮐﺮدنِ ﻣﻔﻬﻮمِ ’ﻫﺴﺘﯽ‘ در دورانِ دوّمِ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽِ ﻓﮑﺮیاش ‪ ،‬در ﭘﯽِ ﺑﻨﯿﺎنﮔﺬاریِ‬ ‫ﭘﺎﯾﻪیِ ﺗﺎزهاى ﺑﺮایِ ﻣﻌﻨﻮﯾّﺖِ آﯾﻨﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﯽ ﻫﯿﭻ رﻧﮓِ دﯾﻨﯽ ﯾﺎ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﮐﺘﺎبِ‬ ‫ﻣﻘﺪّس‪ .‬وﻟﯽ ﻓﺮدﯾﺪ از راهِ روﯾﮑﺮد ﺑﻪ ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦِ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﺳﺮآﻏﺎزِ اﺳﻄﻮرهای‬ ‫ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدد و‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ ﺗﺎرﯾﺦِ ﺗﺠﻠّﯽِ اﺳﻤﺎء‪’ ،‬آدم‘ را در ﺳﺮآﻏﺎزِ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﯽﻧﺸﺎﻧﺪ‪ .‬از‬ ‫ازدواجِ ﺗﺎرﯾﺦِ اﻧﺒﯿﺎءِ ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦ ـــ ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ ﺗﺎرﯾﺦِ ﺗﺠﻠّﯽِ اﺳﻤﺎءِ اﻻﻫﯽ و ﺗﻤﺎﻣﯿّﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦِ‬ ‫ﺗﺠﻠّﯽِ ﺣﻘﯿﻘﺖ ـــ ﺑﺎ ﺗﺎرﯾﺦِ ﺗﻔﮑّﺮِ ﻏﺮب ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ ﺗﺎرﯾﺦِ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮏ‪ ،‬از دﯾﺪِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ‪ ،‬اﯾﻦ‬ ‫ﺗﺮﮐﯿﺐِ ﻏﺮﯾﺐ ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ در ﻧﻤﻮدارِ ﺻﻔﺤﻪیِ ‪ ٢۵‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ‪ .‬ﻋﻨﻮانِ‬ ‫ﻧﻤﻮدار‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﻨﺪ داﯾﺮهیِ ﻫﻢﮐﺎﻧﻮن را در ﺑﺮ دارد‪’ ،‬ادوار ﻇﻬﻮر و ﺗﺤﻘﻖ اﺳﻤﺎء اﻟﻬﯽ‘‬ ‫ﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ داﯾﺮه‪ ،‬در ﻣﺮﮐﺰِ ﻧﻤﻮدار‪’ ،‬ﻫﻮﯾّﺖِ ﻏﯿﺐ‘ ﻧﺎم دارد‪ ،‬ﮐﻪ از اﺻﻄﻼﺣﺎتِ‬ ‫ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﯽﺗﻮان آن را ﺑﺎ ’ﻣﻄﻠﻖ درـ ذاتِ ـ ﺧﻮﯾﺶ‘ ﻧﺰدِ ﻫﮕﻞ ﺑﺮاﺑﺮ داﻧﺴﺖ؛‬ ‫ذاﺗﻰ ﮐﻪ از ﺧﻮد ﺑﺪر ﻣﯽآﯾﺪ و ﭘﺎی ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪیِ ﻋﯿﻨﯿّﺖِ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﯽﮔﺬارد‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬در داﯾﺮهیِ دوّم‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ ﻣﺮﺣﻠﻪیِ اوّلِ ﺗﺠﻠّﯽِ اﺳﻤﺎء ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻋﻠﻢاﻷﺳﻤﺎءِ اﺑﻦِ‬ ‫ﻋﺮﺑﯽ‪’ ،‬اﺳﻢِ آدم‘ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن‪ ،‬در داﯾﺮهیِ ﺳﻮّم‪’ ،‬اﺳﻢِ ﯾﻮﻧﺎن‘ ﻣﯽآﯾﺪ‪،‬‬ ‫ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎسِ رﯾﺸﻪﺷﻨﺎﺳﯽِ ﻓﺮدﯾﺪی‪ ،‬ﻫﻤﺎن ’ﻃﺎﻏﻮت‘‪11‬اﺳﺖ! آﻧﮕﺎه ’اﺳﻢِ ﻗﺮون وﺳﻄﯽ‬ ‫و اﺳﻼم‘ـــ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﻫﻤﺎن اﷲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘّﺎ ﺑﺮایِ ﻗﺮونِ وﺳﻄﺎیِ اروﭘﺎﯾﯽ! ـــ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪،‬‬ ‫‪ 11‬ﻓﺮدﯾﺪ ﻃﺎﻏﻮت را‪ ،‬ﮐﻪ در ﻗﺮآن آﻣﺪه )’و اوﻟﯿﺎﺋﻬﻢ اﻟﻄﺎﻏﻮت‘(‪ ،‬ﺑﺎ زﺋﻮس )‪ ،Zeus‬ﺧﺪایِ ﺧﺪاﯾﺎنِ ﯾﻮﻧﺎن( و ﺗﺌﻮس‬ ‫)‪ ،theos‬ﺧﺪا‪ ،‬در زﺑﺎنِ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ( ﻫﻢرﯾﺸﻪ ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ’ﻓﺮدﯾﺪ و زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‘ در ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪.‬‬

‫‪27‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫در آﺧﺮﯾﻦ داﯾﺮه‪’ ،‬اﺳﻢِ ﺟﺪﯾﺪ ِﻏﺮب‘ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﻫﻤﺎن ’اوﻣﺎﻧﯿﺴﻢ‘ اﺳﺖ‪ .‬در دﻧﺒﺎﻟﻪ ﺑﺎز ﺑﯿﺖِ‬ ‫ﺟﺎﻣﯽ را ﻣﯽآورد )ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮـام‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪِ ﺑﺴﯿﺎرى ﺑﯿﺖﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﻓﺮدﯾﺪ ﻫﻤﯿﺸﻪ از ﺑﺮ‬ ‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬در ﻗﺎﻓﯿﻪ ﯾﺎ وزن اﺷﮑﺎل دارد‪ (.‬ﺑﺎ ﺷﺮﺣﻰ ﺑﺮ آن‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻨﻮال ﺑﻮدی‬

‫ﺑﺴﺎ اﻧﻮار ﮐﺎن ﻣﺴﺘﻮر ﻣﺎﻧﺪی‬

‫اﻧﻮار در اﯾﻦ ﺟﺎ ﯾﻌﻨﯽ ادوار‪ .‬اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﻮد اﺳﻤﺎء ﯾﮑﯽ ﺑﺎﺷﺪ )؟!( ادوار ﯾﮑﯽ‬ ‫ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ )!( و اﻧﻮار ﻇﻬﻮر ﻧﻤﯽﮐﺮد و ﻣﺴﺘﻮر ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و ﻋﺎﻟﻢ دﯾﮕﺮ ﻋﺎﻟﻢِ اﻧﺴﺎﻧﯽ‬ ‫ﻧﺒﻮد )؟(‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺮاﺗﺐ ﻇﻬﻮر ﺑﻄﻮن و ﺑﻄﻮن ﻇﻬﻮر ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ و ﻋﻠﻢاﻻﺳﻤﺎءِ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐﻪ اﺟﻤﺎﻟﺶ را ﮔﻔﺘﻢ‪) .‬ص ‪(٢۵‬‬

‫در اﯾﻦ ﮔﺰارشِ ’اﺳﻤﺎﺋﯽ‘ از ﺗﺎرﯾﺦِ ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﯿﺮِ آدمـ ﯾﻮﻧﺎنـ ﻗﺮونِ وﺳﻄﺎـ ﻏﺮب‪،‬‬ ‫ﺑﻘﯿﻪیِ ﺑﺸﺮﯾّﺖ ﻫﯿﭻﮐﺎره اﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ )از آن ﺟﻬﺖ ﮐﻪ در ادارهیِ ﮐﻞُّ ﺛﺒﺖِ اﺳﻤﺎء در ﻋﺎﻟﻢِ‬ ‫ﻏﯿﺐ ﺑﻪ ﺛﺒﺖ ﻧﺮﺳﯿﺪه اﻧﺪ!( ﻣﻈﻬﺮِ ﻫﯿﭻ اﺳﻤﻰ از اﺳﻤﺎءاﷲ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه ﺗﻤﺪنﻫﺎیِ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽِ‬ ‫ﭼﯿﻦ و ﻫﻨﺪ و ﺑﯿﻦاﻟﻨﻬﺮﯾﻦ و ﻣﺼﺮ و اﯾﺮان ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻫﺮ ﺗﻤﺪﻧﻰ ﮐﻪ در ’اﺳﻢِ ﻗﺮونِ وﺳﻄﯽ و‬ ‫اﺳﻼم‘ ﻧﻤﯽﮔﻨﺠﺪ!‬ ‫ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎﻫﻰ ﮐﻪ ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦِ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ’ﻋﺮﻓﺎنِ‬ ‫ﻧﻈﺮی‘ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎﻫﻰ ﺳﺖ از ﻧﻈﺮِ ﻓﮑﺮی ﺑﺮ ﺳﺮِ ﭘﺎ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ اﮔﺮ ﮐﺴﻰ‬ ‫ﭘﯿﺶاﻧﮕﺎرهﻫﺎیِ آن را ﺑﭙﺬﯾﺮد و در آن ﭼﻮن ـوـﭼﺮا ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺘﯿﺠﻪﻫﺎیِ آن را ﻧﯿﺰ‬ ‫ﺑﭙﺬﯾﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ در ﻣﻮردِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ .‬اﻣّﺎ اﯾﻦ دو دﺳﺘﮕﺎه ﺑﺮ دو‬ ‫اﺳﺎسِ ﺑﮑﻞ ﻧﺎﻫﻤﮕﻮن ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﺰار ﻣﻦ ﺳﺮﯾﺶ آنﻫﺎ را ﺑﻪزﺣﻤﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ‬ ‫ﻣﯽﺗﻮان ﭼﺴﺒﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦ ﺧﻮد را ﺷﺎرح و ﺗﺄوﯾﻠﮕﺮِ ﻗﺮآن ﻣﯽداﻧﺪ و ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ وﺟﻪ‬ ‫و ﻣﻌﻨﺎیِ ﺑﺎﻃﻨﯽِ ﻗﺮآن را ﭘﺪﯾﺪار ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺮایِ ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦِ روﺣﺎﻧﯽ ﺳﺖ و او‬ ‫آن را در رواﯾﺖِ ﻗﺪﺳﯽِ آﻓﺮﯾﻨﺶ در ﻣﺘﻦِ ﮐﻼمِ اﻻﻫﯽ و در اﺧﺒﺎر و رواﯾﺎتِ دﯾﻨﯽ دﻧﺒﺎل‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎرﯾﺦِ روﺣﺎﻧﯽِ او‪ ،‬ﮐﻪ ﺳﺮاﺳﺮ ﻗﺮونِ وﺳﻄﺎﯾﯽ ﺳﺖ‪ ،‬ﻫﯿﭻ رﺑﻄﻰ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮمِ‬ ‫‪28‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫’ﺗﺎرﯾﺦِ ﺟﻬﺎﻧﯽ‘ ﻧﺪارد ﮐﻪ دﺳﺖآوردِ ﻋﻠﻮمِ ﺗﺎرﯾﺨﯽِ ﻣﺪرن اﺳﺖ‪’ .‬ﺗﺎرﯾﺦِ ﺟﻬﺎﻧﯽ‘ ﺑﺮایِ‬ ‫ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﺗﺎرﯾﺦِ اﻧﺒﯿﺎ ﺳﺖ و او ﺑﻪ ﺻﻮرتِ ﻣﻨﻄﻘﯽ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎسِ ﺑﺎورِ ﺑﻨﯿﺎدیِ ﺧﻮد‪،‬‬ ‫از آدم ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ و ﻣﻮﺳﺎ و ﻋﯿﺴﺎ و ﻣﺤﻤﺪ ﻣﯽرود‪ .‬اﻣّﺎ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ از ﺗﺎرﯾﺦﺷﻨﺎﺳﯽِ ﻣﺪرن‬ ‫ﺑﯿﺮون ﻧﻤﯽرود؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎرﯾﺦﺷﻨﺎﺳﯽاى ﮐﻪ ﺗﺎرﯾﺦ و ﭘﯿﺶﺗﺎرﯾﺦِ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦِ ﻃﺒﯿﻌﺖ‬ ‫و ﺗﮑﺎﻣﻞِ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﭘﯿﻮﻧﺪاﻧﺪ و اﺻﻞِ ﺣﯿﻮاﻧﯽِ اﻧﺴﺎن را ﻧﯿﺰ اﻧﮑﺎر ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ در‬ ‫اﺳﺎس ﺑﺎ ﻧﮕﺮشِ ﺗﺒﺎرﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪیِ اﺳﻄﻮرهای ﯾﺎ ﻋﻠﻤﯽِ ﻣﺪرن‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺴﺖـ وـ ﺟﻮیِ‬ ‫ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه )‪ (Entstehung/origin‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ ﻋﻠّﺖ‪ ،‬ﮐﺎرى ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﮔﺬر از ﻫﺮ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺒﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ و ﻋﻠّﯿﺖﺷﻨﺎﺳﯽِ دﯾﻨﯽ ﯾﺎ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﺑﺎ روشِ ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪیِ ﺧﻮد‪ ،‬ﮐﻪ از‬ ‫اﺳﺘﺎدـاش ﻫﻮﺳﺮل آﻣﻮﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ’ﺷﻬﻮدِ ذات‘ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿّﺖِ اﻧﺴﺎن ﺑﺮﺳﺪ ﮐﻪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮِ‬ ‫او‪ ،‬ﻫﻤﺎن اﮔﺰﯾﺴﺘﺎﻧﺲِ او ﺳﺖ ﯾﺎ ﺣﻀﻮر در ﺳﺎﺣﺖِ درکِ ﻣﻌﻨﺎیِ ﻫﺴﺘﯽ و ﺗﺎرﯾﺦِ ﻫﺴﺘﯽ‪.‬‬ ‫ﺳﺮـوـﮐﺎرِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﯾﮑﺴﺮه ﺑﺎ ﻓﺮادادِ ﺗﺎرﯾﺦِ اروﭘﺎ ﺳﺖ‪ ،‬از ﯾﻮﻧﺎن و روم ﺑﻪ اروﭘﺎیِ ﻣﺴﯿﺤﯽِ‬ ‫ﻗﺮونِ وﺳﻄﺎ و ﺳﭙﺲ ﭘﺪﯾﺪار ﺷﺪنِ ﻣﺪرﻧﯿّﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎمِ ﮐﻮﺷﺶِ او ﺑﺮای روﺷﻦِ ﮐﺮدنِ ﻣﺎﻫﯿّﺖِ‬ ‫اﻧﺪﯾﺸﮕﯽِ اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦ و ﻧﺴﺒﺖِ آن ﺑﺎ ’ﮔﺸﻮدﮔﯽِ‘ آﻏﺎزﯾﻦ ﺑﻪ رویِ ﻫﺴﺘﯽ ﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ از اﯾﻦ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎ ﻋﻨﻮانِ ﺗﺎرﯾﺦِ ’ﻏﺮوبِ ﺣﻘﯿﻘﺖ‘ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪’ .‬ﮔﺸﻮدﮔﯽِ‘ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‪ ،‬از ﻧﻈﺮِ او‪ ،‬در‬ ‫ﺳﺮآﻏﺎزِ ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎنِ ﺷﻌﺮ آﻏﺎز ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ ﺟﺎیِ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ و زﺑﺎنِ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬ ‫ﺳﭙﺮده‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ’ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮏ‘ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎرﯾﺦِ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮِ او‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦِ ’ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽِ ﻫﺴﺘﯽ‘‬ ‫ﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦِ ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬اﺳﺘﻌﺪادِ ﺷﮕﺮﻓﻰ در ﺳﺎﺧﺘﻦـ وـ ﭘﺮداﺧﺘﻦِ ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎهِ‬ ‫ﻫﺴﺘﯽﺷﻨﺎﺳﯽِ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮمﺳﺎزیِ ﺑﺴﯿﺎر ﭘُﺮﻗﺪرت داﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‬ ‫ﻓﻀﺎیِ ﯾﮏ ﺗﻤﺪنِ ﺑﺰرگ را ﺗﺴﺨﯿﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬او دﺳﺘﮕﺎهِ ﺗﺄوﯾﻠﯽِ ﺧﻮد را‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻨﯿﺎدِ‬ ‫ﻧﻮاﻓﻼﻃﻮﻧﯽ دارد‪ ،‬ﮐﺸﻒِ ﺑﺎﻃﻦِ ﻗﺮآن و ﭘﺪﯾﺪار ﮐﺮدنِ ’ﺣﻘﯿﻘﺖِ ﻣﺤﻤّﺪﯾﻪ‘ ﻣﯽداﻧﺪ و‬ ‫ﺧﻮد را ﺧﺎﺗﻢاﻻوﻟﯿﺎء ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﮐﻪ‪ ،‬در واﻗﻊ‪ ،‬از ﻧﻈﺮِ ﺷﻨﺎﺧﺖِ ﺣﻘﯿﻘﺖِ اﻻﻫﯽ و ﺗﻮﺻﯿﻒِ‬

‫‪29‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻇﻬﻮرِ ﺣﻘﯿﻘﺖِ اﻻﻫﯽ و ﺑﻪ‬ ‫ِ‬ ‫ﻋﻘﻼﻧﯽِ آن از ﺧﺎﺗﻢاﻷﻧﺒﯿﺎء ﻫﻢ ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ‪ .12‬او ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﯿّﺖ رﺳﯿﺪنِ آن ﮐﻤﺎﺑﯿﺶ ﻫﻤﺎن ﮐﺎرى را ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﮕﻞ در ﻣﻮردِ از ﺧﻮد ﺑﺪر‬ ‫آﻣﺪنِ ﻣﻄﻠﻖ و ﻧﻤﻮد و ﺑﺴﻂِ آن در ﺳﯿﺮِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯿّﺖِ رﺳﯿﺪنِ ﻇﻬﻮرِ ﺣﻘﯿﻘﺖ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪیﻫﺎ ﻣﻌﻨﺎدار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬از ﺟﻬﺖِ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐﺮدنِ ﻇﻬﻮرِ ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﻫﮕﻞِ ﻋﺎﻟﻢِ اﺳﻼم اﺳﺖ‪ ،‬اﻣّﺎ در ﻓﻀﺎیِ ﺗﺴﻠﻂِ دﯾﻦ‪ ،‬ﮐﻪ‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ دﺳﺘﮕﺎهِ اﻧﺪﯾﺸﻪیِ او ﻣﯽﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮد را‪ ،‬در ﻗﺎﻟﺐِ ﻋﺮﻓﺎن‪ ،‬ﮐﺎﺷﻒِ ﺣﻘﯿﻘﺖِ دﯾﻦ‬ ‫ﺑﺪاﻧﺪ‪ .‬ﻫﮕﻞ ﻧﯿﺰ ﻣﺪﻋﯽ ﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖِ ﻣﺴﯿﺤﯿّﺖ را ﮐﺸﻒ ﮐﺮده‪ ،‬اﻣّﺎ آن را ﺑﻪ زﺑﺎنِ‬ ‫ﻋﻘﻠﯽ ﯾﺎ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺷﺮح ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﮕﻞ در دورانِ ﭘﺴﺎروﺷﻨﮕﺮی زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ‬ ‫ﮐﻨﺪ و ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﺪ و اﺑﻦِ ﻋﺮﺑﯽ در روزﮔﺎرِ ﺳﺮﮐﻮبِ ﻓﻠﺴﻔﻪ در دﻧﯿﺎیِ اﺳﻼﻣﯽ‪ .‬اﻣّﺎ‬ ‫ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮمِ وﺟﻮدِ ﮐﻠّﯽ ﻧﺰدِ اﺑﻦِ ﻋﺮﺑﯽ و ﻫﮕﻞ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎیِ ﻫﺴﺘﯽ ﻧﺰدِ‬ ‫ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﺗﻔﺎوتِ اﺳﺎﺳﯽ دارد و از ﻧﻈﺮِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ رﺑﻄﻰ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﭼﻪﺑﺴﺎ‬ ‫ﺑﺘﻮان اﺑﻦِ ﻋﺮﺑﯽ و ﻫﮕﻞ را‪ ،‬دﺳﺖِ ﮐﻢ در ﯾﮏ ﺗﻔﺴﯿﺮ از ﻓﻠﺴﻔﻪیِ او‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻢ‬

‫دوﺧﺖـ وـ‬

‫دوز ﮐﺮد‪ ،‬اﻣّﺎ دوﺧﺖـ وـ دوزِ اﺑﻦِ ﻋﺮﺑﯽ و ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ از اﺳﺎس ﺑﯽرﺑﻂ اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﮐﺎرى ﮐﻪ ﻓﺮدﯾﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.13‬‬ ‫‪12‬‬

‫ﺷﻤﺲِ ﺗﺒﺮﯾﺰی ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﯽاﻟﺪﯾﻦ در دﻣﺸﻖ دوﺳﺖ و ﺑﺎ او ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺑﻮده‪ ،‬در ﻣﻮردِ او ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪’ :‬ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﺪِ اﺑﻦِ‬

‫ﻋﺮﺑﯽ در دﻣﺸﻖ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪” ،‬ﻣﺤﻤّﺪ ﭘﺮدهدارِ ﻣﺎﺳﺖ“ ]‪ [...‬ﺷﮕﺮفﻣﺮدى ﺑﻮد ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤّﺪ‪ ،‬اﻣّﺎ در ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ ﻧﺒﻮد ]‪[...‬‬ ‫وﻗﺖﻫﺎ ﻣﺤﻤﺪ رﮐﻮع و ﺳﺠﻮد ﮐﺮدی و ﮔﻔﺘﯽ‪” ،‬ﺑﻨﺪهیِ اﻫﻞِ ﺷﺮع ام‪ “.‬اﻣّﺎ ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ ﻧﺪاﺷﺖ‪) ‘.‬ﻣﻘﺎﻻتِ ﺷﻤﺲِ ﺗﺒﺮﯾﺰی‪،‬‬ ‫ﺗﺼﺤﯿﺢِ ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽِ ﻣﻮّﺣﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪(١٣۶٩‬‬ ‫‪13‬‬

‫اﯾﻦ ﺟﺎ ﯾﮏ ﻧﮑﺘﻪیِ ﻣﻬﻢ را ﻣﯽﺑﺎﯾﺪ ﯾﺎد آور ﺷﺪ‪ ،‬و آن اﯾﻦ ﮐﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪی ﺗﻤﺎﻣﯽِ اﯾﻦ ’ﺣﮑﻤﺖِ ﻣﻌﻨﻮی‘ ﺑﻪ‬

‫ﻫﺎﻧﺮی ﮐﺮﺑﻦ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﭘﺮﯾﺪن از ﺷﺎخِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﺎخِ ﻣﺤﯽاﻟﺪﯾﻦِ ﻋﺮﺑﯽ وﺳﻬﺮوردی ﺑﺪونِ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎیِ‬ ‫اﺳﺎﺳﯽِ زﯾﺮﻣﺘﻦِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽِ آنﻫﺎ‪ ،‬و اﯾﻦ ﮔﻤﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻮایِ دل ﺧﻮد ﻣﯽﺷﻮد از ﻫﺮ ﺷﺎﺧﯽ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﺎﺧﯽ‬ ‫ﭘﺮﯾﺪ و ﻫﺮﭼﯿﺰی را ﺑﻪ ﻫﺮ ﭼﯿﺰی دوﺧﺖـ وـ دوز ﮐﺮد و ﻧﺎمِ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﺣﮑﻤﺖ ﺑﺮ آن ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬از اﺛﺮِ ﻧﻔﻮذِ ﻓﮑﺮی او‬ ‫در ﺷﺎﮔﺮداناش اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮدﯾﺪ ﻧﯿﺰ‪ ،‬در ﻧﯿﻤﻪیِ دﻫﻪیِ ‪ ،١٣٢٠‬ﮐﻪ ﮐﺮﺑﻦ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان آﻣﺪه و ﻣﺠﺎﻟﺴﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮده‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬در آن ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻪ و ﺣﺘّﺎ ﻣﻘﺎﻟﻪای ﻧﯿﺰ از ﮐﺮﺑﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺮده ﺑﻮده ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﺑﻪ ﭼﺎپ ﻧﯿﺰ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮐﺮﺑﻦ ﮐﻪ ﻣﺘﺮﺟﻢِ ﺑﺨﺸﯽ از ﻫﺴﺘﯽ و زﻣﺎنِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﺳﻼمﺷﻨﺎس ﺷﺪ و از آن ﺟﺎ ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬

‫ﮔﻔﺘﻪی ﺧﻮدـ اش‪’ ،‬اﻓﻼﻃﻮﻧﯽِ ﻣﺎدرزاد‘ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺎﺷﻖِ ’اﻓﻼﻃﻮﻧﯿﺎنِ‘ دﻧﯿﺎی اﺳﻼم و ﺑﻪوﯾﮋه ﺳﻬﺮوردی و ﺣﮑﻤﺖاﻻﺷﺮاقِ‬

‫‪30‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﻫﮕﻞ را ﻧﻘﻄﻪیِ ﮐﻤﺎلِ ﺗﺎرﯾﺦِ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮏ ﻣﯽداﻧﺴﺖ و ﺷﺮح و ﺑﺴﻂِ ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﻧﻪیِ‬ ‫آن‪ .‬اﮔﺮ اﺑﻦِ ﻋﺮﺑﯽ و ﻋﻠﻢاﻷﺳﻤﺎءِ او را ﻫﻢ ﭘﯿﺶِ او ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ‬ ‫ﭼﯿﺰى ﺟﺰ اﯾﻦ ﻣﯽﮔﻔﺖ ﮐﻪ ’اﯾﻦ ﻫﻢ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮏ اﺳﺖ‘‪’ .‬ﻫﺴﺘﯽِ‘ )‪ (Sein‬ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ در‬ ‫ﻋﯿﻦِ ﺣﺎل ﮐﻪ ﻇﻬﻮر و ﺑﺴﻂ در ﺑﺴﺘﺮِ زﻣﺎن دارد‪ ،‬و ﺷﺎﯾﺪ ﭼﯿﺰى ﺟﺰ ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬ ‫اﻣّﺎ ﻏﺎﯾﺘﻤﻨﺪ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺧﺰاﻧﻪاى ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻫﻤﻪیِ ﻧﻬﻔﺘﻪﻫﺎیِ ﺧﻮد را ﭘﺪﯾﺪار ﮐﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺖ ﯾﺎ اراده ﻧﯿﺴﺖ‪’ .‬ﻫﺴﺘﯽِ‘ او ـــ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺧﻮد ﻧﯿﺰ در ﺟﺎﻫﺎﯾﯽ‬ ‫اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﭘﮋوﻫﻨﺪﮔﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻣﺮگِ او در ﮐﺘﺎبﻫﺎﯾﺶ و در ﮐﺘﺎبﺧﺎﻧﻪاش‪،‬‬ ‫او ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﺳﺮﭼﺸﻤﻪی اﯾﻦ ﻣﻠﻐﻤﻪی ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ـ ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦِ ﻋﺮﺑﯽ ﯾﺎ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ـ ﺳﻬﺮوردی ﺑﻪ او ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬او‬ ‫ﺧﻮد ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪’ ،‬آﻧﭽﻪ ﻣﻦ در ﻧﺰدِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﻣﯽﺟﺴﺘﻢ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻣﻦ در ﭘﺮﺗﻮِ آﺛﺎر ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ درﯾﺎﻓﺘﻢ ﻫﻤﺎن ﭼﯿﺰی ﺑﻮد ﮐﻪ در‬

‫ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮏ اﯾﺮاﻧﯽ ـ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﺟﺴﺘﻢ و ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﻢ‪) ‘.‬دارﯾﻮشِ ﺷﺎﯾﮕﺎن‪ ،‬ﻫﺎﻧﺮی ﮐﺮﺑﻦ‪ ،‬آﻓﺎقِ ﺗﻔﮑﺮ ﻣﻌﻨﻮی در اﺳﻼمِ‬ ‫اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪی ﺑﺎﻗﺮِ ﭘﺮﻫﺎم‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ،١٣٧١‬ص ‪ .(۶۶‬اﯾﻦ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ در ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎلِ اﻓﻼﻃﻮن ﺑﮕﺮدد و اﮔﺮ آن‬ ‫را در آن ﺟﺎ ﻧﯿﺎﺑﺪ ـــ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭼﯿﺰی در ﺟﺎﯾﯽ ﺑﮕﺮدد ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ در آن ﺟﺎ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ و ﺑﻨﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ ـــ و‬ ‫آﻧﮕﺎه آن را در ﺟﺎیِ دﯾﮕﺮی ﺑﯿﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ رﺑﻄﯽ ﺑﻪ ﺟﺎی اول ﻧﺪارد‪ ،‬و ﺑﺎز ﻣﺪﻋﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺳﯿﺮ ـ و ـ ﺳﻠﻮکِ‬ ‫ﻣﻌﻨﻮی از آن ﺟﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﺎ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ )ﻧﻜـ ‪( "De Heidegger à Sohrawardi", in L'Herne, No 39, Paris 1981 :‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ﺣﺮﻓﯽ ﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺎیِ درﻧﮓ دارد زﯾﺮا اﮔﺮ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻨﺎیِ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮑﯽ را وﯾﺮان ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻓﻼﻃﻮن‬ ‫ﺑﺮ ﭘﺎ ﮐﺮده و ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ’اﻓﻼﻃﻮﻧﯽِ ﻣﺎدرزاد‘ )‪ (L'Herne, ibid‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎلِ ﮔﻢﺷﺪهیِ ﺧﻮد‪ ،‬آن را‬ ‫در ’ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮏِ اﯾﺮاﻧﯽ ـ اﺳﻼﻣﯽ‘ ﺑﯿﺎﺑﺪ‪ ،‬آﯾﺎ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ از ﺳﺨﻦِ او ﺑﺮﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺷﻮد ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﮐﻤﺒﻮدی را در‬ ‫ﻫﺎﯾﺪﮔﺮﺟﺒﺮان ﮐﺮده ﯾﺎ ﭘﻠﯽ از او ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪی ﻋﺎﻟﯽﺗﺮی از’ ﺗﻔﮑﺮِ ﻣﻌﻨﻮی‘ زده اﺳﺖ؟ و اﻟﺒﺘّﻪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﺎﺣﺖِ ﻣﺘﻌﺎﻟﯽﺗﺮِ‬ ‫ﺗﻔﮑّﺮ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺳﻔﺮِ روﺣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ’اﻗﻠﯿﻢِ ﻫﺸﺘﻢِ ﻣﺜﺎﻟﯽ‘ و ’ﺟﺎﺑﻠﻘﺎ’ و ’ﺟﺎﺑﻠﺴﺎ‘ ﺳﺖ )ﻧﮑـ ‪ :‬ﻫﺎﻧﺮی ﮐﺮﺑﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺟﺎ‪ ،‬و ﺳﺮاﺳﺮِ‬ ‫ﮐﺘﺎب(‪ .‬ﺑﺎری‪ ،‬ﮐﺮﺑﻦ ﭘﺪرِ روﺣﺎﻧﯽِ اﯾﻦ ’ﺣﮑﻤﺖِ ﻣﻌﻨﻮی‘ در اﯾﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮدﯾﺪ و ﺷﺎﯾﮕﺎن و ﻧﺼﺮ ﻫﺮ ﯾﮏ ﺑﻪ زﺑﺎن‬ ‫و ﺳﺒﮏِ ﺧﻮد ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ )اﻟﺒﺘّﻪ‪ ،‬ﺷﺎﯾﮕﺎن ﺑﺎ دو دﻟﯽ و ﻧﻮﺳﺎنﻫﺎیِ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﯿﺎنِ ’ﺷﺮق‘ و ’ﻏﺮب‘(‪ .‬ﮐﺮﺑﻦ‪ ،‬در‬ ‫آن ﻣﻌﺮﮐﻪیِ ﮔﯿﺮـ وـ ﮔﺮﻓﺘﺎریِ ﻣﺎ در ﺣﺎﺷﯿﻪیِ ﺟﻨﮓِ ﺟﻬﺎﻧﯽِ دوّم و ﻣﺮﺣﻠﻪیِ ورودِ رﺳﻤﯽِ ﻣﺎ ﺑﻪ ’ﺟﻬﺎنِ ﺳﻮّم‘‪ ،‬ﺣﺎﻣﻞ‬ ‫اﯾﻦ ﭘﯿﺎمِ ﺷﮕﻔﺖ و ﻧﺎﻫﻨﮕﺎم ﺑﻮد ﮐﻪ‪ :‬ﭼﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﺮانِ اﺳﻼﻣﯽ و ﺳﻨّﺖِ ﺗﻔﮑّﺮﻋﺮﻓﺎنِ ﻧﻮاﻓﻼﻃﻮﻧﯽ در آن ﺣﺎﻣﻞِ‬ ‫ﻋﺎﻟﯽﺗﺮﯾﻦ ﺳﺎﺣﺖِ ﺗﻔﮑﺮ در ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ؛ ﺗﻔﮑّﺮی ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﺮشِ از ﺳﮑّﻮیِ آن ﻣﯽﺗﻮان از ﺑﺎﻻیِ ﺳﺮِ ﻏﺮب و ﻧﯿﻬﯿﻠﯿﺴﻢِ آن‬ ‫ﭘﺮﯾﺪ و ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺣﺘّﺎ از ﺑﺎﻻیِ ﺳﺮِ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻓﯿﻠﺴﻮفِ ﻣﻌﻨﻮیِ آن ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﮔﺬر از اﯾﻦ ﻧﯿﻬﯿﻠﯿﺴﻢ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﭘﯿﺎمِ ﺟﺎنﺑﺨﺶِ ﺣﺎلآور ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ و ﭘﺎی اﻓﺴﺮدهیِ ﯾﮑﯽ از ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎنِ او داد ﺗﺎ ﻗﯿﺎمِ ﻣﻌﻨﻮی ﮐﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫از دلِ ﺗﻤﺎﻣﯽِ ﻋﻘﺪهﻫﺎیِ ﺣﻘﺎرت و اﺣﺴﺎسِ ﺗﻮ ـ ﺳﺮی ـ ﺧﻮردﮔﯽ و درﻣﺎﻧﺪﮔﯽِ ﺟﻬﺎنِ ﺳﻮّﻣﯽِ ﻣﺎ ﯾﮏ ’ﺣﮑﻤﺖِ‬ ‫ﻣﻌﻨﻮیِ‘ ﭘﺮﺷﺮ ـ و ـ ﺷﻮر ﭘﺪﯾﺪ آورد ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪی ﻣﻮادِّ ﻣﻨﻔﺠﺮهیِ ﯾﮏ اﻧﻘﻼبِ ’ﺷﺮﻗﯽ‘ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎلِ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪﻫﺎیِ ’آﺳﯿﺎﯾﯽِ‘ اﻧﺪﯾﺸﻪاش ﺟﺴﺖـ وـ ﺟﻮ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،14‬ﺑﻪﺷﺮح‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ـــ ﭼﯿﺰى ﺳﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ داﺋﻮیِ ﭼﯿﻨﯽ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬آن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪیِ ﻧﺎﭘﯿﺪایِ زاﯾﺎیِ‬ ‫ﺑﺨﺸﻨﺪهاى ﮐﻪ ﺳﺮرﯾﺰـ اش ﭘﺎﯾﺎﻧﻰ ﻧﺪارد‪ ،‬از ﻫﯿﭻ ﺟﺎ ﻧﻤﯽآﻏﺎزد‪ ،‬و رو ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﺳﻮﯾﻰ‬ ‫ﻧﺪارد‪ .‬ﺧﻮدـ ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﮕﺮی و ﺑﺨﺸﺶِ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ و ﺑﺲ‪ ،‬ﺑﯽآﻧﮑﻪ ﺧﻮد ﺑﻮدى ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫’ﭼﯿﺰ‘ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﭼﯿﺰى را ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﯽﻧﺎﻣﻰ ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪیِ ﻻﺋﻮدزو‪ ،‬ﻧﺎﻣﻰ ﺑﺮایِ‬ ‫او ’داﺋﻮ‘ ﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪیِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ‪’ ،‬زاﯾﻦ‘‪.‬‬ ‫اﻣّﺎ ﻓﺮدﯾﺪ ﺑﺎ درآﻣﯿﺨﺘﻦِ اﺑﻦِ ﻋﺮﺑﯽ و ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ رواﯾﺖِ ﺷﺨﺼﯽِ ﺧﻮد از‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦِ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﺮﺳﺪ ﮐﻪ از ﺳﻮﯾﻰ ﺳﺎﺣﺖِ ﺗﺠﻠّﯽِ اﺳﻤﺎءِ اﻻﻫﯽ ﺳﺖ و ﺗﻤﺎﻣﯿّﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦِ‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ در ’ﺣﻘﯿﻘﺖِ ﻣﺤﻤﺪّﯾﻪ‘‪ ،‬ﺑﻪ رواﯾﺖِ ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬و‪ ،‬از ﺳﻮیِ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦِ ﻏﯿﺎبِ‬ ‫’ﺣﻘﯿﻘﺖ‘ و ’رویﭘﻮﺷﯿﺪﮔﯽِ ﺧﺪاﯾﺎن‘ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ رواﯾﺖِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ‪ .‬و از آن ﺟﺎ ﮐﻪ اﯾﻦ‬ ‫دوّﻣﯽ ﺗﺎرﯾﺦِ دوﻫﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎﻟﻪاى دارد‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺗﺎرﯾﺦِ اﺳﻼم و ﻇﻬﻮرِ ’ﺣﻘﯿﻘﺖِ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪّﯾﻪ‘ را ﻧﯿﺰ ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ و در ﺧﻮد ﻣﺤﻮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﺎرﯾﺦِ دو ﻫﺰار‬ ‫و ﭘﺎﻧﺼﺪﺳﺎﻟﻪیِ ﺟﻬﺎن‬

‫ـــ‬

‫ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻓﺮدﯾﺪ ﺻﺪﻫﺎ ﺑﺎر ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‬

‫ـــ‬

‫ﯾﮑﺴﺮه ﺗﺎرﯾﺦِ‬

‫’ﻃﺎﻏﻮتزده‘ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﯾﺎ ’ﯾﻮﻧﺎنزده‘! ﺷﮑّﻰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ آﻣﯿﺰهیِ ﻧﺎﺑﻪﻫﻨﺠﺎرى از‬ ‫دو دﺳﺘﮕﺎهِ ﻓﮑﺮیِ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎز‪ ،‬ﺑﺮ ﺑﻨﯿﺎدِ دو ﻧﮕﺮشِ ﻫﺴﺘﯽﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ و ﺗﺎرﯾﺨﯽِ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎز‪ ،‬راه ﺑﻪ‬ ‫ﻫﯿﭻ ﺟﺎ ﻧﻤﯽﺑﺮد و ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﺗﻔﮑﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ آﻣﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽِ دروﻧﯽ‬ ‫ﺷﺮطِ ﺿﺮوریِ ﺗﻔﮑّﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮاه از ﻧﻮعِ ﺳﻨّﺘﯽ و اﺳﻼﻣﯽِ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه اروﭘﺎﯾﯽ و‬ ‫ﻣﺪرن‪ .‬وﻟﯽ ﻓﺮدﯾﺪ ﺑﺮ اﺳﺎسِ ﻫﻤﯿﻦ آﻣﯿﺰشﻫﺎ ﺣﺮفﻫﺎیِ ﭘﺮﯾﺸﺎنِ ﺧﻮد را ﻃﺮح ﻣﯽﮐﻨﺪ‪،‬‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ ’ﺧﺪایِ دﯾﺮوز و ﭘﺮﯾﺮوز‘ و ’ﺧﺪایِ ﭘﺲﻓﺮدا‘ را ﮐﻪ ﺻﻮرتِ ﮐﮋـ وـ ﮐﻮژى‬ ‫‪14‬ﻧﻜـ ‪:‬‬ ‫‪Graham Parker (ed.) , Heidegger and Asian Thought (University of Hawaii Press‬‬ ‫)‪1990‬‬ ‫)‪Reinhard May, Heidegger's Hidden Sources ( Routledge 1996‬‬

‫‪32‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﺳﺖ از ﺣﺮفﻫﺎیِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ در ﺑﺎرهیِ ﺗﺎرﯾﺦِ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮏ و ﻏﯿﺎبِ ﺣﻘﯿﻘﺖ و ﻧﻮﯾﺪِ ﻇﻬﻮرِ‬ ‫آن‪ .‬و داﺳﺘﺎن ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎ اﺳﻄﻮرهیِ ﺷﯿﻌﯽِ ﻇﻬﻮرِ اﻣﺎمِ زﻣﺎن ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎری‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦِ‬ ‫ﺑﺸﺮ ﺑﺎ ﺳﺮآﻏﺎزِ اﺳﻄﻮرهایاش‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎنِ ﻓﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫اوﻟﯿﻦ ﻇﻬﻮرى ﮐﻪ ﺑﺮایِ ﺑﺸﺮ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد و اوﻟﯿﻦ اﺳﻤﻰ ﮐﻪ ﺑﺸﺮ ﻣﻈﻬﺮش‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﺮﯾﺮوز ﺑﺸﺮ اﺳﺖ)؟!( ﮐﻪ روی ﮐﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﯽ و اﺻﻮل )؟(‬ ‫ﺗﺼﻮف و ﻋﺮﻓﺎن ﻣﺎ اﺳﻤﺶ را آدم ﮔﺬاﺷﺘﯿﻢ )!(‪ .‬آدم ﻣﻈﻬﺮ اﺳﻤﺎء ﻣﯽﺷﻮد ﮔﻨﺎه‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﭼﻮن ﮔﻨﺎه ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﻈﻬﺮ اﺳﻤﺎء ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد )؟!(‪ ،‬ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺑﺮاﯾﺶ‬ ‫ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬آزاد ﻣﯽﺷﻮد از اﺳﻤﯽ ﮐﻪ ﺟﻠﻮﺗﺮ ﺑﺮای او ﻣﺘﺠﻠﯽ ﺑﻮد )؟!(‪ .‬اﯾﻦ را‬ ‫ﺣﺎﻻ ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﻢ وارد ﺷﻮم ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ آدم ﻣﺴﺌﻠﻪای ﻓﯿﺰﯾﻮﻟﻮژﯾﮏ )؟!( اﺳﺖ‬ ‫ﯾﺎ ﻧﻪ‪ .‬دوره ﻗﺒﻞ از آدم دوره ﭘﺮآداﻣﯿﮏ‪ 15‬اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻻ اﯾﻦ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻓﺮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‬ ‫ﯾﺎ ﺣﯿﻮان‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل زﺑﺎن ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬از ﺑﻬﺸﺖ راﻧﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺳﭙﺲ‬ ‫)؟( ﻣﻈﻬﺮِ اﺳﻤﺎء ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﭼﻮن ﻣﻈﻬﺮ اﺳﻤﺎء اﺳﺖ زﺑﺎن ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ )؟!(‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻣﺸﺘﻰ ﺑﻮد از ﭘﺮﯾﺸﺎنﮔﻮﯾﯽﻫﺎیِ ﺧﻨﺪهآور‬

‫ـــ‬

‫ﯾﺎ ﺷﺎﯾﺪ ﻫﻢ ﮔﺮﯾﻪآورِ‬

‫ـــ‬

‫او در‬

‫دوﺧﺖ ـوـدوز ﮐﺮدنِ اﺳﻄﻮرهیِ آﻣﻮزشِ اﺳﻤﺎء ﺑﻪ آدم ﺑﻪ زﺑﺎن ﭘﯿﺪا ﮐﺮدنِ اﻧﺴﺎن‪.‬‬ ‫ﺑﺎری‪ ،‬دﻋﻮتِ ﻓﺮدﯾﺪ ﺑﻪ ﮔﺬر از وﺿﻊِ ’ﻏﺮبزدﮔﯽ‘ و از ﺗﺴﻠﻂِ ’ﻃﺎﻏﻮت‘ اﺳﺖ‪ .‬اﻣّﺎ‬ ‫ﻣﺸﮑﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ ،‬از دﯾﺪﮔﺎهِ ﻓﺮدﯾﺪی‪ ،‬اﮔﺮ دﻧﺒﺎلِ ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦِ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺮوﯾﻢ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺮِ ﻣﺎ آﻣﺪه ﺗﻘﺪﯾﺮِ اﻻﻫﯽ ﺳﺖ و از آن ﭼﺎرهاى ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎلِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﺑﺮوﯾﻢ‬ ‫’ﺣﻮاﻟﺖِ وﺟﻮد‘ اﺳﺖ و ﺑﺎز ﭼﺎرهاى ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﺟﺰ اﻣﺪادِ ﻏﯿﺒﯽ ﻫﯿﭻ راﻫﻰ ﺑﺮایِ‬ ‫‪15‬‬

‫ﻣﻘﺼﻮد از ‪ préadamique‬دورهىِ ﭘﯿﺶـازـآدم اﺳﺖ‪ préadamisme .‬در اﻻﻫﯿّﺎتِ ﻣﺴﯿﺤﯽ ﻧﻈﺮﯾﻪّای‬

‫ﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺮنِ ﻫﻔﺪﻫﻢ ﭘﯿﺪا ﺷﺪ‪ .‬ﭘﯽروانا ش ﺑﺮ آن ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ آدم ﻧﯿﺎیِ ﻗﻮمِ ﯾﻬﻮد ﺑﻮد و ﭘﯿﺶ از او ﺧﺪا آدمﻫﺎیِ‬ ‫دﯾﮕﺮى ﻧﯿﺰ آﻓﺮﯾﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از دﯾﺪِ ﻗﺮآن‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ آدم ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و ’دورهیِ ﭘﺮآداﻣﯿﮏ‘ ﻣﻌﻨﺎﯾﻰ ﻧﺪارد و‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮدِ اﯾﻦ اﺻﻄﻼح‪ ،‬ﻣﺜﻞِ ﺑﺨﺶِ ﻋﻤﺪهاى از ﻓﻀﻞﻓﺮوﺷﯽﻫﺎیِ ﻓﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺖ و ﻧﺎﺑﺠﺎ ﺳﺖ‪.‬‬

‫‪33‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫رﻫﺎﯾﯽ از ﭼﻨﮕﺎلِ ’ﻃﺎﻏﻮت‘ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و اﻣﺪادِ ﻏﯿﺒﯽ ﻫﻢ اﮔﺮ رﻫﺎﯾﯽِ ﻣﺎ را ’ﻣﺼﻠﺤﺖِ وﻗﺖ‘‬ ‫ﻧﺪاﻧﺪ و ’ﻣﮑﺮِ ﻟﯿﻞ و ﻧﻬﺎر‘‪ ،‬ﮐﻪ ’دوﻫﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎل‘ اﺳﺖ اداﻣﻪ دارد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮔﺮﻓﺘﺎرِ ’ﻧﻔﺲِ اﻣّﺎره‘ و ﺧﻮدﺑﻨﯿﺎدیِ ﻃﺎﻏﻮﺗﯽِ ’ﯾﻮﻧﺎنزده‘ و‬ ‫’ﻏﺮبزده‘ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻣﺎﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺣﺎﻻ ﻣﻦ ﺑﯿﺎﯾﻢ ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ ،‬ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ ﻓﻼﻧﯽ را ﺑﮑﻮﺑﯿﻢ و رد ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ ‪.‬‬ ‫ﺣﻮاﻟﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ دو ﻫﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎﻟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻻ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﺒﺎره‬ ‫اﻧﺴﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﭘﺮﯾﺮوز و ﭘﺲﻓﺮدا ﺑﺮود )؟!(‪ .‬ﺑﻨﺪه ﻫﻢ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﺮﯾﺮوز و‬ ‫ﭘﺲﻓﺮدا را ﻃﺮح ﻣﯽﮐﻨﻢ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﻫﻨﻮز وﻗﺘﺶ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ‬ ‫ﺑﺮدارم و ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﻋﻨﻮان ﮐﻨﻢ و ﺑﻨﻮﯾﺴﻢ‪) 16.‬ص ‪(١١١‬‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦِ اﺳﻼم و ﻇﻬﻮرِ ’ﺣﻘﯿﻘﺖِ ﻣﺤﻤﺪّﯾﻪ‘ ﻫﻢ در ﺷﮑﻢِ ﺗﺎرﯾﺦِ ’ﻏﺮوبِ‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖِ‘ ﻣﯽرود و ﻣﺤﻮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺟﻬﺎدِ ﻓﺮدﯾﺪی ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪِ ﻏﺮب و ﻏﺮبزدﮔﯽ ﻣﺎ‬ ‫ﺑﻪﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ از ﺗﺎرﯾﺦِ ’ﻣﻤﺴﻮخِ ﻧﻔﺲِ اﻣّﺎرهزده‘ آزاد ﻣﯽﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬اﻣّﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮِ ﺧﻮدِ‬ ‫او‪’ ،‬ﺣﻮاﻟﺖِ وﺟﻮد‘ و ’ﻣﮑﺮِ ﻟﯿﻞ و ﻧﻬﺎر‘‪17‬ﯾﺎ ’ﻣﮑﺮِ ﺣﻖ‘ ﻧﻤﯽﮔﺬارد‪ .‬و ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ‬ ‫اﻧﻘﻼب ﮐﺮده اﯾﻢ و در اﻧﺘﻈﺎرِ ﻇﻬﻮرِ ’اﺳﻢِ‘ دﯾﮕﺮى ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ﮔﻮﯾﺎ‪ ،‬ﺑﻪ رواﯾﺖِ‬ ‫ﻓﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎزرﮔﺎن و ﺑﻨﯽﺻﺪر و ﮐﺴﺎﻧﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪِ اﯾﺸﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ از ﻃﺮفِ ’ﻃﺎﻏﻮت‘‬ ‫‪16‬‬

‫ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺑﺮاىِ ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦِ ﻋﺮﺑﯽ و ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ و اﯾﻦﻫﻤﻪ ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن و ﻋﺎرﻓﺎن ’وﻗﺖ‘اش ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮدارﻧﺪ‬

‫’ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ‘ ﺑﻨﻮﯾﺴﻨﺪ‪ ،‬اﻣّﺎ ﺑﺮاىِ اﺳﺘﺎدِ ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺎ آنﻫﻤﻪ ﻋﺮوجِ ﻣﻌﻨﻮى‪ ،‬ﺑﯽوﻗﺘﯽ ﺳﺖ ﯾﺎ ’وﻗﺖاش ﻧﯿﺴﺖ‘ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﻧﯿﺰ ﻟﻄﻒ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺮدارﻧﺪ’ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ‘ ﺑﻨﻮﯾﺴﻨﺪ و‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﻣﺠﺒﻮر ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ’ﻣﻄﺎﻟﺐِ ﭘﺮﯾﺮوز و ﭘﺲﻓﺮدا‘ را ﻣﻄﺮح ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ‬ ‫اﺻﻼً وﻗﺖاش ﮔﺬﺷﺘﻪ ﯾﺎ ﻫﻨﻮز ﻧﺸﺪه‪ ،‬آن ﻫﻢ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺿﻊِ ﺷِﻨﺪِرهـﭘِﻨﺪِره! اﯾﻦ ﺣﺮفﻫﺎ آﯾﺎ ﭼﯿﺰى ﺟﺰ ﺑﻬﺎﻧﻪاى ﺳﺖ‬ ‫ﺑﺮایِ آنﻫﻤﻪ ﺗﻨﺒﻠﯽ و ﺷﻠﺨﺘﮕﯽِ ’ﺷﺮﻗﯽ‘ و ﺑﯽﻫﻨﺮی و درﻣﺎﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬درآﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﺎ آنﻫﻤﻪ اﺷﺘﯿﺎق ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺮی‪ ،‬و‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫ﭼﻪ ﺑﯽادﺑﯽ ﺳﺖ‪ ،‬اﺟﺎزه دﻫﯿﺪ ﺑﮕﻮﯾﻢ ـــ ﺧﺮ ﮐﺮدنِ ﺧﻼﯾﻖ از ﻋﺎرف و ﻋﺎﻣﯽ؟‬ ‫‪17‬‬

‫’ﺑﻨﺪه ﻣﮑﺮ ﻟﯿﻞ و ﻧﻬﺎر را در آﺧﺮﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪء ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﻪ وﻗﺖ ﻗﺎرﻋﻪزده ﯾﺎد ﮐﺮدم‪ .‬ﺑﻪ ﻗﺎرﻋﻪ در ﻗﺮآن اﺷﺎره رﻓﺘﻪ‬

‫وﻣﻦ ]‪ [...‬ﻣﻌﺘﻘﺪم دو ﻫﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪﺳﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ آﺧﺮﯾﻦ دور و ﮐﻮر ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺷﺮوع ﻣﯽﺷﻮد و اﻣﺮوز در ﻧﻬﺎﯾﺘﺶ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎ اﻣﺮوز در آﺧﺮﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ و آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ﻣﮑﺮ ﻟﯿﻞ و ﻧﻬﺎر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﯾﻢ‪) ‘.‬ص ‪(١٨٠‬‬

‫‪34‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﻣﺎﻧﻊ اﻧﺪ و ﻧﻤﯽﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬در اﯾﻦ روزﮔﺎرِ ﻋُﺴﺮ و ﺣَﺮَجِ ﻣﻌﻨﻮی ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ ﭼﻪ‬ ‫ﺧﺎﮐﻰ ﺑﻪ ﺳﺮِ ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﮑﻨﯿﻢ! وﻟﯽ ﻫﻨﻮز ﯾﮏ روزﻧﻪیِ اﻣﯿﺪ ﺑﺎز اﺳﺖ و آن اﻧﺘﻈﺎرِ ﻇﻬﻮرِ‬ ‫اﻣﺎمِ ﻋﺼﺮ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﺟﻬﺎن ﻫﺮج و ﻣﺮج اﺳﺖ‪ .‬دﻧﯿﺎی آﺷﻔﺘﮕﯽ و ﺟﻨﮕﻬﺎ و ﺷﻮرشﻫﺎ‬ ‫ﺳﺖ و ﻫﺮ روز ﺑﺸﺮ ﺑﻪ آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ﻣﯽرود )؟(‪ .‬ﻋﺼﺮ اﻣﺮوز ﻋﺼﺮ ﻫﺮج و ﻣﺮج‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮد ارس و ﻣﺎرس )؟!( و ﺟﻨﮓ ﺳﻮم آﻣﺪه و ﻣﺎ در‬ ‫ﮐﺸﺖ و ﮐﺸﺘﺎر ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ )؟!(‪ .‬ﻧﻪ ﺟﻨﮓ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺻﻠﺢ‪ ،‬ﺷﻮرش اﺳﺖ و‬ ‫ﻫﺮج و ﻣﺮج ﺑﺮای ﻇﻬﻮر اﻣﺎم ﻋﺼﺮ )؟!(‪ .‬ﺣﺎل ﺑﻪ ﮐﺠﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺸﯿﺪ؟ و ﻋﺪهای‬ ‫در ﺗﻼش اﻧﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻫﺮج و ﻣﺮج ﺟﻠﻮی اﻣﺎم زﻣﺎن را ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ )!( و ]ﺟﻠﻮی[‬ ‫اﻧﺘﻈﺎر آﻣﺎدهﮔﺮ و ﺗﻔﮑﺮ آﻣﺎدهﮔﺮ را ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻤﺎﻟﮏِ اﺳﻼﻣﯽ ﻗﻮی اﺳﺖ )؟!(‬ ‫ﺑﺨﺼﻮص ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از آﯾﺎت و رواﯾﺎت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪﺑﺴﺎ ﺗﻔﺎﺳﯿﺮی‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺮآن را ﺑﺎ اوﻣﺎﻧﯿﺴﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﺻﺎﻟﺖ ﻧﻔﺲ اﻣﺎره )؟!( ﻣﻦ‬ ‫ﺣﯿﺚ ﻻﯾﺸﻌﺮ]‪ [...‬در ﻫﺮ ﺻﻮرت اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻃﺮف ﻧﺴﻨﺎﺳﯿﺖ ﺟﻠﻮ ﻣﯽﺑﺮد ﺑﻪ‬ ‫ﯾﺎری ﺑﺎزرﮔﺎنﻫﺎ )ص ‪ ٧٩‬ـ ‪(٨٠‬‬ ‫ﺣﺎﻻ ﯾﮑﯽ ﺑﯿﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﺗﻮ ﭼﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﯽ ]‪ [...‬آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯽ ﻃﺎﻏﻮت را‬ ‫ﺑﺒﺮی و اﷲ را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯽ؟ ﺧﻮب اﯾﻦ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ را ﻓﻘﻂ اﻣﺎم زﻣﺎن‬ ‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﯽ اﻣﺎم زﻣﺎن ﻧﯿﺎﻣﺪه ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ‬ ‫ﺑﯿﺎﯾﺪ وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد را ﻋﻮض ﮐﻨﺪ‪) .‬ص ‪(١٣٣‬‬

‫ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ’ﻓﻠﺴﻔﻪیِ ﺗﺎرﯾﺦِ‘ ﺳﯿﺪ اﺣﻤﺪِ ﻓﺮدﯾﺪ‪ 18‬ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ در اﺳﺎﻃﯿﺮِ اﺳﻼﻣﯽ و ﺷﯿﻌﯽ‬ ‫ﻏﺮق ﻣﯽﺷﻮد و ﺳﺮآﻏﺎزِ آن اﺳﻄﻮرهیِ آﻓﺮﯾﻨﺶِ آدم و ﭘﺎﯾﺎنِ آن اﺳﻄﻮرهیِ ﻇﻬﻮرِ وﻟّﯽِ‬ ‫ﻋﺼﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬وﻟﯽ‪ ،‬ﺷﮕﻔﺘﺎ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺗﺎرﯾﺦِ ’دوﻫﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎﻟـﻪ‘یِ‬ ‫‪18‬‬

‫ﺳﯿﺎدتِ او ﻫﻢ اﻟﺒﺘّﻪ ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب ﮐﺸﻒ ﺷﺪ و از ’ﺑﻄﻮن‘ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر آﻣﺪ‬

‫‪35‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫’ﻃﺎﻏﻮتزدﮔﯽ‘ و ’ﯾﻮﻧﺎنزدﮔﯽ‘ ﻫﻢ ﻫﺴﺖ‪ .19‬اﯾﻦ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﮑﻤﺖِ اﻻﻫﯽِ ﻓﺮدﯾﺪی ﺑﺎ‬ ‫اﺳﻄﻮره آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ اﺳﻄﻮره ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﭼﯿﺰِ ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﯿﺰى ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا در‬ ‫دﻧﯿﺎیِ ﻣﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﯾﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﺣﮑﻤﺖِ اﻻﻫﯽ ﭼﯿﺰى ﺟﺰ ﮐﺸﻒِ ﻣﻨﻄﻖِ اﺳﻄﻮره ﯾﺎ‬ ‫ﻣﻨﻄﻖﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ اﺳﻄﻮره ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬آن آﻣﯿﺰهاى از ﯾﻮﻧﺎﻧﯿّﺖ و اﻧﺪﯾﺸﻪیِ‬ ‫ﺗﺤﻠﯿﻠﮕﺮِ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﻄﻮرهیِ آﻓﺮﯾﻨﺶ و ﻗﯿﺎﻣﺖ در ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺘﯽِ ﯾﻬﻮدی و ﻣﺴﯿﺤﯽ و‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪه و ﺗﺎرﯾﺨﻰ دﯾﺮﯾﻨﻪ دارد‪ .‬در دﻧﯿﺎیِ اﺳﻼﻣﯽ ﺳﻬﺮوردی و‬ ‫ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦِ ﻋﺮﺑﯽ ﮐﺎرى ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﻪ در آﻏﺎز‪ ،‬ﺑﺎ ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻦِ ﭘﺮﭼﻢِ‬ ‫ﻟﻮﮔﻮس )ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ( ﺣﺴﺎبِ ﺧﻮد را ﺑﻪروﺷﻨﯽ از اﺳﻄﻮره )ﻣﻮﺗُﺲ( ﺟﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮﭼﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ در ﺳﺪهﻫﺎیِ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ ’ﻓﻠﺴﻔﻪیِ ﻣﺪرﺳﯽ‘ ﺑﺎ اﺳﻄﻮره درآﻣﯿﺨﺘﻪ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﺗﻮﺟﯿﻪِ آن ﻣﯽﭘﺮدازد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎ رﻧﺴﺎﻧﺲ رﺷﺘﻪﻫﺎیِ ارﺗﺒﺎطِ ﺧﻮد را ﺑﺎ اﺳﻄﻮره‬ ‫ﻣﯽﺑﺮد و در دورانِ ﻣﺪرن‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه ﺑﺎ روﺷﻨﮕﺮی‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎمِ ’ﻋﻘﻞِ ﻧﺎب‘ ﺑﺮ ﺿﺪِّ آن ﻗﯿﺎم‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﺧﻂِّ اﺻﻠﯽِ ﻓﮑﺮ در ﺟﻬﺎنِ ﻏﺮﺑﯽ در ﻫﻤﺎن ﻣﺴﯿﺮِ ﻧﻘﺪﮔﺮی‬ ‫)‪ (criticism‬ﻣﯽﻣﺎﻧَﺪ ﮐﻪ ﮐﺎﻧﺖ ﺑﺎز ﮐﺮد‪ ،‬ﺣﺘّﺎ آن ﺟﺎ ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﺮایِ ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻓﻠﺴﻔﻪیِ ﻧﯿﭽﻪ‬ ‫و ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ‪ ،‬ﺑﺮ ﺿﺪِّ ﻧﺎﺑﯿّﺖِ ﻋﻘﻞ ﺑﻪ ﭘﺎ ﻣﯽﺧﯿﺰد‪ ،‬ﺑﺎز از ﻣﺴﯿﺮِ ﻧﻘﺪﮔﺮی ﺑﯿﺮون ﻧﻤﯽرود و ﺑﻪ‬ ‫اﯾﻤﺎن و اﺳﻄﻮره ﺑﺎزﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ .‬اﻣّﺎ ﻓﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ درآوﯾﺨﺘﻦ ﺑﻪ داﻣﺎنِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ و‬ ‫ﻧﻘﺪِ او از ﺗﺎرﯾﺦِ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ ﺗﺎرﯾﺦِ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮏ ﺑﻪ ﺗﺄوﯾﻞِ ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﻪیِ اﺳﻄﻮره ﺑﺎزﮔﺮدد‪،‬‬ ‫در ﮐﻼف ﮐﺮدنِ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ و اﺑﻦِ ﻋﺮﺑﯽ ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ و آن ﻫﻨﺮِ دوزﻧﺪﮔﯽ و ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﯽِ‬ ‫ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ را ﻧﺪارد ﮐﻪ آﻧﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‪ ،‬او ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﯾﮏ ﺳﺨﻦراﻧﯽِ درﺳﺖ و ﺳﺮـ وـ ﺗﻪدار ﻫﻢ ﺑﺎ ﻫﻨﺮِ دوزﻧﺪﮔﯽ و ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﯽِ‬ ‫ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ ﻧﺪارد‪ .‬ﻓﺮدﯾﺪ ﺣﺘّﺎ ﯾﮏ اﺳﺘﺎدِ ﺧﻮبِ و ﺑﺎوﺟﺪانِ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﺷﺎرحِ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪیِ اﺑﻦِ‬ ‫‪19‬‬

‫ﮐﺎش ﺟﺎ داﺷﺖ ﮐﻪ از ﮔﻔﺘﻪﻫﺎى ﻓﺮدﯾﺪ در ﺑﺎرهیِ ﺑﺮﺧﻰ ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪِ اﻓﻼﻃﻮن و ارﺳﻄﻮ و ﻫﮕﻞ و ﻧﯿﭽﻪ‪،‬‬

‫ﯾﺎدى ﺑﮑﻨﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ﺗﺮسام از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﯿﺶ از اﻧﺪازه دراز ﺷﻮد‪ .‬اﻣّﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ را در ﺑﺎرهیِ ﻧﯿﭽﻪ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ ﻣﺴﺘﻮره ﺑﺲ ﺑﺎﺷﺪ‪’ :‬ﻧﯿﭽﻪ ]‪ [...‬زﻣﺎﻧﻰ ﻧﺮﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ زﻣﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﭘﺲﻓﺮدا و‬ ‫ﻣﻬﺪی ﻣﻨﺘﻈﺮ را ﻃﺮح ﮐﻨﺪ‪ .‬اﺻﻼ زرﺗﺸﺖ ﻧﯿﭽﻪ اﻣﺎم ﻣﻨﺘﻈﺮ اﺳﺖ‪) ‘.‬ص ‪(١٩۴‬‬

‫‪36‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﻋﺮﺑﯽ و ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﻫﻢ ﻧﺒﻮد ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺘﻔﮑّﺮِ اﺻﯿﻞ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺧﻮد ادّﻋﺎ ﻣﯽﮐﺮد؛‬ ‫ﮐﺴﻰ ﮐﻪ در ﺟﻬﺎن ﯾﮏ ﻫﻤﺘﺎ دارد و ﺑﺲ!‬

‫‪37‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﻓﺮدﯾﺪ و زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬ ‫ﻓﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ ،‬در ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻋﺎﺟﺰ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽِ ﻧﻮﺷﺘﻦ داﺷﺘﻨﺪ‬ ‫ﺳﺨﺖ ﺣﺴﺎدت ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬در ﻫﻤﺎن ﯾﮑﻰـ دو ﻣﻘﺎﻟﻪاى ﮐﻪ از او ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه و ﭼﻨﺪ‬ ‫ﺗﮑّﻪاى ﮐﻪ از او ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ اﻋﻼنِ ﺳﺨﻦراﻧﯽﻫﺎﯾﺶ در روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎیِ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب ﭼﺎپ‬ ‫ﺷﺪه‪ ،‬و از ﺟﻤﻠﻪ در ﭼﻬﻞ ﺻﻔﺤﻪیِ اوّلِ ﮐﺘﺎبِ ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﯿﻌﻪیِ ﻓﻮﻟﮑﯿّﻪ‪ ،20‬ﮐﻪ ﻓﺮدﯾﺪ‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان دﯾﺪ ﮐﻪ او‪ ،‬ﺑﺮایِ ﻧﻤﺎﯾﺶ دادنِ ﻋﻤﻖِ اﻧﺪﯾﺸﻪ و ’ﺗﺬﮐّﺮِ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ‘ ﺧﻮد را در ﭼﻪ ﮐﻼفِ ﺳﺮ ـ درـﮔﻤﻰ از زﺑﺎنِ ﻓﺮﺳﻮدهیِ ﻣﺪرﺳﯽ ﮔﯿﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ‬ ‫ﮐﻪ در آن ﺟﺎیِ ﻧﻔﺲ ﮐﺸﯿﺪن ﺑﺮایِ ﺧﻮد ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از دلِ آن ذﻫﻦِ ﭘﺮﯾﺸﺎن و اﯾﻦ‬ ‫زﺑﺎنِ درﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﮑﻤﺖِ ﻣﺘﻌﺎﻟﯿﻪیِ ﻓﺮدﯾﺪﯾّﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرتِ ﮔﻮرزادى زﻣﯿﻨﮕﯿﺮ ﺑﻪ دﻧﯿﺎ‬ ‫ﻣﯽآﯾﺪ ﺑﺎ زﺑﺎنِ اﻟﮑﻦ‪ ،‬اﻣّﺎ ﺑﺎ ﮔﺰافﺗﺮﯾﻦ ادّﻋﺎﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﮐﺴﻰ ﺑﺮ رویِ زﻣﯿﻦ در‬ ‫ﻗﻠﻤﺮوِ اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣّﺎ اﯾﻦ اﻓﻠﯿﺞِ ’ﻓﻠﺴﻔﯽ‘ ﺑﺮایِ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪنِ ﻫﻤﻪیِ‬ ‫درﻣﺎﻧﺪﮔﯽِ ﺧﻮد و ﺟﺒﺮانِ آن ﺑﻪ ﺷﮕﺮدى دﺳﺖ ﻣﯽزﻧﺪ ﮐﻪ آن ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻘﻠﯿﺪ از ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﯿﻨﺶ و روشِ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽِ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ ﺑﻨﯿﺎدِ ﺑﻮدِ اﻧﺴﺎﻧﯽ و‬ ‫’ﮔﺸﺎﯾﺶِ اﻓﻖِ ﻫﺴﺘﯽ‘ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﯽﭘﺮدازد‪ .‬وی ﺑﺮایِ روﺷﻦ ﮐﺮدنِ ﻣﻌﻨﺎیِ اﺻﻠﯽِ ﺑﺮﺧﻰ‬ ‫واژهﻫﺎ‪ ،‬ﮐﻪ از ﻧﻈﺮِ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺑﺮایِ او اﻫﻤﯿّﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺸﺎن دادنِ اﻓﻖِ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽِ ﺗﺎرﯾﺨﯽِ‬ ‫آنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮایِ ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺬاری ﻣﯿﺎنِ ﻓﻬﻢِ اﻣﺮوزﯾﻦ از آنﻫﺎ و ﻓﻬﻢِ آنﻫﺎ در ﺳﺪهﻫﺎیِ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﯾﺎ‬ ‫روزﮔﺎرِ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽِ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ و روﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻪ رﯾﺸﻪﻫﺎیِ واژهﻫﺎیِ آﻟﻤﺎﻧﯽ و ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ و ﻻﺗﯿﻨﯽ‬ ‫ﻣﯽرود و از دﯾﺪﮔﺎهِ ﻓﻠﺴﻔﯽِ ﺧﻮد ﺗﻔﺴﯿﺮى از آنﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬او اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﺎ‬ ‫دﻗّﺖ و ﺳﻨﺠﯿﺪﮔﯽ و آﻫﺴﺘﮕﯽ و ﺷﯿﻮهیِ ﭘﺮﺳﺸﮕﺮی ِ ﺑﺎرﯾﮏاﻧﺪﯾﺸﺎﻧﻪیِ وﯾﮋهیِ ﺧﻮد‪،‬‬ ‫و ﺑﺎ ﭘﺸﺖﮔﺮﻣﯽ ﺑﻪ دﺳﺖآوردﻫﺎیِ ﻋﻈﯿﻢِ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽِ ﺗﺎرﯾﺨﯽِ آﻟﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬ ‫اﻣّﺎ وی ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ واژهﻫﺎیِ آﻟﻤﺎﻧﯽ و ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ و ﻻﺗﯿﻨﯽ ﻣﯽﭘﺮدازد و ﺑﺲ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ زﺑﺎنﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ‬ ‫‪20‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪیِ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﻧﺎمِ ﯾﺤﯿﯽ ﻣﻬﺪوی ﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪیِ ﭼﻬﻞ ﺻﻔﺤﻪیِ اوّل آن از ﻓﺮدﯾﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪38‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﺑﺮ آنﻫﺎ ﺗﺴﻠﻂ دارد‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮوِ زﺑﺎنﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﻧﻤﯽداﻧﺪ و ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﺪ دﺳﺖ‬ ‫درازی ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﻓﯿﻠﻮﻟﻮگﻫﺎیِ آﻟﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﮐﺎر او ﺧﺮدهﻫﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و در‬ ‫ارزشِ ﻋﻠﻤﯽِ ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎیِ ﻓﯿﻠﻮﻟﻮژﯾﮏِ او ﺗﺮدﯾﺪ ﮐﺮده اﻧﺪ ﯾﺎ ﺑﺴﯿﺎرى را از اﺳﺎس ﺧﻄﺎ‬ ‫داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣّﺎ ﻣﻘﻠّﺪِ او در ﮔﻮﺷﻪاى از ’ﺧﺎورِ ﻣﯿﺎﻧﻪ‘ ﺑﺎ ﺷﻮر و ﺷﺘﺎب و ﺑﯽﭘﺮواﯾﯽاى ﮐﻪ ﺑﺮایِ‬

‫ﺳﺮِ ـ‬

‫ﻫﻢ ـ ﺑﻨﺪی دارد‪ ،‬ﺑﺎ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽِ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽِ او ﻫﻤﺎن ﮐﺎرى را ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﻘﯿّﻪیِ‬ ‫دﺳﺘﮕﺎهِ اﻧﺪﯾﺸﮕﯽِ او ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﻪروﺷﻨﯽ از ﺧﻼلِ‬

‫رﯾﺸﻪﺷﻨﺎﺳﯽﻫﺎیِ ﺑﯽﺑﻨﯿﺎدِ او ﻣﯽﺗﻮان دﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻫﯿﭻ آﺷﻨﺎﯾﯽِ ﻋﻠﻤﯽ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎ ورق زدنِ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎیِ رﯾﺸﻪﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﭙﺮدنِ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﻰ‬ ‫از آنﻫﺎ ـــ ﺑﯽ آﻧﮑﻪ ﺑﻪدرﺳﺘﯽ رﺑﻄﻰ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﯿﭻ رﺑﻄﻰ‪ ،‬ﺑﻪ زﻣﯿﻨﻪیِ ﺑﺤﺚﻫﺎیِ ’ﻓﻠﺴﻔﯽِ‘‬ ‫او داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ـــ ﮔﻪﮔﺎه ﺑﻤﺒﺎردﻣﺎﻧﻰ ﻫﺮاسآور از واژهﻫﺎیِ ﻋﺮﺑﯽ و ﻓﺎرﺳﯽ و ﭘﻬﻠﻮی‬ ‫و اوﺳﺘﺎﯾﯽ و ﺗﺮﮐﯽ و ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ و ﻻﺗﯿﻨﯽ و ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ داﻣﻨﻪیِ آن ﮔﺎه ﺑﻪ‬ ‫ﭼﯿﻨﯽ و ژاﭘﻨﯽ ﻫﻢ ﻣﯽﮐﺸﺪ! ﮐﻠﻤﺎتِ ﻋﺠﯿﺒﻰ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ واژهﻫﺎیِ ﻫﻢرﯾﺸﻪ و ﻫﻢﻣﻌﻨﺎ ﺑﺎ‬ ‫واﮔﻮﯾﻪاى ﺷﮑﺴﺘﻪ ـ ﺑﺴﺘﻪ و ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﻣﯽآورد و در ﻏﻼف و ﮐﻼﻓﻰ ﻗﺮآﻧﯽ و‬ ‫ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﻣﯽﭘﯿﭽﺪ ﮐﻪ دﻫﺎنِ ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن را از اﯾﻦ ﻫﻤﻪ زﺑﺎﻧﺪاﻧﯽ از ﺣﯿﺮت ﺑﺎز ﻧﮕﺎه‬ ‫ﻣﯽدارد‪ .‬ﻓﺮدﯾﺪ ﻧﻪ در داﻧﺶِ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺑﺮایِ ﺧﻮد ﺣﺪّـ وـ ﻣﺮزى ﻣﯽﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻪ در‬ ‫زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ .‬ﺑﺮایِ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬ ‫‪ ...‬ﺣﺎﻻ اﮔﺮ در ﯾﮏ ﻣﻐﺎرهء ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ )؟( در اﻧﺪﻣﺎس )؟(‬ ‫ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬دﻣﺎس )؟( ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮداﺑﻪ اﺳﺖ و ﺟﺎی ﺗﺎرﯾﮏ و ﻣﻘﺒﺮه‪ ،‬در ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ دﺧﻤﻪ )؟(‪ .‬ﮐﻠﻤﺎت ﺑﺴﯿﺎری ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ اﯾﻦ ﯾﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‪،‬‬ ‫دﻫﻤﺲ )؟( و دﻫﻤﺎس )؟( ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﺎرﯾﮑﯽ اﺳﺖ و دﯾﻤﺎس )؟( ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻬﺎﻧﮕﺎه‬ ‫و ﺟﺎی ﺗﺎرﯾﮑﯽ اﺳﺖ و داﻣﻮس )؟( ﺟﺎی ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪن ﺷﮑﺎرﭼﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﺻﻞ‬

‫‪39‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ رﺟﺲ )؟( و ﺗﻤﺲ )؟( را ﮔﻔﺘﻢ و ﻫﻤﻪ را ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﮐﻨﻢ در‬ ‫ﯾﮏ ﭼﯿﺰ ﮐﻪ در ﻗﺮآن ’ﻃﺎﻣﮥاﻟﮑﺒﺮی‘ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺎﻣﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ )؟(‬ ‫ﻫﻢﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ در ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ ﻋﯿﻨﺎً ’ﻃﺎﻣﮥاﻟﮑﺒﺮی‘ آﻣﺪه‬

‫‪21‬‬

‫)!(ﮐﻪ ﺑﻪ‬

‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ’ﺳﻦﺗﻮﻣﺎﺳﻪ‘ )؟!( ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺑﺰرگ و دﯾﮕﺮى ’ﺗﺒﺮ‬ ‫اﻧﯿﻮرﺳﻪ‘‪22‬ﮐﻪ ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﯿﻮرﺳﻪ )!( را ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻋﺎم‬ ‫و ﺷﺎﻣﻞ و ﻓﺮاﮔﯿﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺪه ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺸﺮ دارد ﺑﻪ ﻃﺮف ﻃﺎﻣﮥاﻟﮑﺒﺮی ﺟﻠﻮ‬ ‫ﻣﯽرود ﮐﻪ از ﯾﮏ ﻃﺮف ﺗﺎﻣﺎس )؟( اﺳﺖ و ﯾﮏ ﺳﻮ راﺟﺎس )؟( اﺳﺖ و از‬ ‫ﻃﺮف دﯾﮕﺮ دﻣﺲ )؟( و ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺟﺰ )؟( و رﻧﺞ و درد در ﻃﺎﻣﮥاﻟﮑﺒﺮی‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ )!(‪) .‬ص ‪١٧٢‬ـ‪(١٧٣‬‬

‫ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭼﻪ ﻫﺠﻮمِ ﺳﺮﮔﯿﺠﻪآورى از واژهﻫﺎﯾﻰ رو ﺑﻪ رو ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﻪ اﺻﻞِ‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮﺷﺎن داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﮐﺠﺎ ﺳﺖ و ﻧﻪ ﺻﻮرتِ درﺳﺖِ ﻧﻮﺷﺘﺎریﺷﺎن و ﻧﻪ راﺑﻄﻪیِ‬ ‫واﻗﻌﯽِ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽﺷﺎن و ﻧﻪ رﺑﻂﺷﺎن ﺑﺎ ’ﻃﺎﻣﮥاﻟﮑﺒﺮی‘‪ ،‬ﮐﻪ از ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪناش ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﺑﺪنﻣﺎن ﺑﻠﺮزد‪.‬‬ ‫ﻫﺮ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﮐﺘﺎﺑﻰ در زﻣﯿﻨﻪیِ ﻣﻘﺪﻣﺎت و ﮐﻠﯿّﺎتِ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﻈﺮ‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ زﺑﺎنﻫﺎ )ﺑﺠﺰ زﺑﺎنﻫﺎیِ ﺗﮏاﻓﺘﺎده ]‪ ([isolate‬در‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎیِ زﺑﺎﻧﯽ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪی ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻣﯿﺎنِ واژهﻫﺎیِ ﭘﺎﯾﻪایِ زﺑﺎنﻫﺎیِ ﻫﻢﺧﺎﻧﻮاده‪،‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪِ زﺑﺎنﻫﺎیِ ﺧﺎﻧﻮادهیِ ﻫﻨﺪـ وـاروﭘﺎﯾﯽ‪ ،‬راﺑﻄﻪیِ ﻫﻢرﯾﺸﮕﯽ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ از راهِ ﺷﺒﺎﻫﺖِ‬ ‫ﻇﺎﻫﺮی ﯾﺎ از راهِ ﻗﻮاﻧﯿﻦِ واجﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺗﮑﻮاژﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد‪ .‬ﺑﺮایِ ﻣﺜﺎل‪،‬‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ واژهﻫﺎیِ ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﺑﺮادر و دﺧﺘﺮ در زﺑﺎنِ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﺑﺎ ﺑﯿﺸﯿﻨﻪیِ ﺑﺮاﺑﺮﻫﺎیِ آنﻫﺎ در زﺑﺎنﻫﺎیِ ﻫﻢﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪِ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ و ﻻﺗﯿﻨﯽ و روﺳﯽ و‬ ‫آﻟﻤﺎﻧﯽ و اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ و ﻫﻨﺪی و ﭘﺸﺘﻮ‪ ،‬از ﯾﮏ رﯾﺸﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ اﻋﺪاد در اﯾﻦ‬ ‫‪21‬‬ ‫‪22‬‬

‫ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ و ﻋﺮﺑﯽ ﯾﮏ زﺑﺎن اﻧﺪ!‬ ‫ﻣﻘﺼﻮد ﺷﺎﯾﺪ ‪ ténébres universelles‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪40‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫زﺑﺎنﻫﺎ ﻫﻢرﯾﺸﻪ اﻧﺪ‪ .‬اﻣّﺎ ﭼﻨﯿﻦ راﺑﻄﻪیِ ﻫﻢرﯾﺸﮕﯽ ﻣﯿﺎنِ اﯾﻦ واژهﻫﺎ ﺑﺎ واژهﻫﺎیِ ﻫﻢﻣﻌﻨﺎیِ‬ ‫آنﻫﺎ در زﺑﺎنﻫﺎیِ ﻋﺮﺑﯽ و ﻋﺒﺮی و ﺗﺮﮐﯽ و ﻣﻐﻮﻟﯽ و ﭼﯿﻨﯽ و ژاﭘﻨﯽ و اﻧﺪوﻧﺰﯾﺎﯾﯽ و‬ ‫ﺟﺰ آنﻫﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬زﯾﺮا آنﻫﺎ از ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎیِ زﺑﺎﻧﯽِ دﯾﮕﺮى ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣّﺎ ﻓﺮدﯾﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻪﮔﻤﺎنام اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﺎت و ﮐﻠﯿّﺎت را ﻧﻤﯽداﻧﺴﺖ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺷﯿﻮهیِ ﺧﻮد ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﺎ ﺑﯽﭘﺮواﯾﯽِ ﺧﺎصِّ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪهیِ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﺷﺒﺎﻫﺖِ آواﯾﯽ ﯾﺎ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﻫﺮ واژهاى را‬ ‫از ﻫﺮ زﺑﺎﻧﻰ ﺑﻪ واژهاى در زﺑﺎنِ دﯾﮕﺮ ﻣﯽﭼﺴﺒﺎﻧﺪ و آنﻫﺎ را ﻫﻢرﯾﺸﻪ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬ ‫ﻇﺎﻫﺮی آواﯾﯽ ﯾﺎ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺑﺪونِ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻦِ‬ ‫ِ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ رﯾﺸﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﺮ اﺳﺎسِ ﺷﺒﺎﻫﺖِ‬ ‫ﻗﺎﻋﺪهﻫﺎیِ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯿﮏ‪ ،‬آن ﭼﯿﺰى ﺳﺖ ﮐﻪ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ آن رﯾﺸﻪﺷﻨﺎﺳﯽِ ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ‬ ‫)‪ (popular/folk etymology‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ و ﺗﺎ ﭘﯿﺶ از ﭘﯿﺪاﯾﺶِ ﻓﯿﻠﻮﻟﻮژیِ ﻋﻠﻤﯽِ‬ ‫ﻣﺪرن ﮐﻢ ـو ـﺑﯿﺶ ﻫﻤﻪﺟﺎ راﯾﺞ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻢِ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ از راهِ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎتِ ﺣﻮزهای و ﻣﻨﻄﻘﻪای و ﻧﯿﺰ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ رواﺑﻂِ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽِ زﺑﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎیِ زﺑﺎﻧﯽ را ﮐﺸﻒ ﮐﻨﺪ و در ﻣﻮردِ‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادهیِ زﺑﺎنﻫﺎیِ ﻫﻨﺪ ـ و ـ اروﭘﺎﯾﯽ‪ ،‬از راهِ روشﻫﺎیِ ﺑﺎزﺳﺎزیِ زﺑﺎﻧﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎرِ واﺟﯽ و واژﮔﺎنِ ﭘﺎﯾﻪایِ زﺑﺎنِ ﻣﺎدر ِ اﯾﻦ زﺑﺎنﻫﺎ ﻫﻢ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬اﻣّﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ‬ ‫زﺑﺎﻧﻰ ﺑﺮﺳﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮان ﻣﺎدر ﺑﺰرگِ ﻫﻤﻪیِ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎیِ زﺑﺎﻧﯽ ﺷﻤﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬اﺛﺒﺎتِ‬ ‫ﻫﻢرﯾﺸﮕﯽ ﻣﯿﺎنِ واژهﻫﺎیِ ﺑﻮﻣﯽِ ﻓﺎرﺳﯽ و ﻋﺮﺑﯽ و ﺗﺮﮐﯽ و ﭼﯿﻨﯽ ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا‬ ‫از ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎیِ زﺑﺎﻧﯽِ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻧﺪ‪ .‬اﻣّﺎ زﺑﺎنﻫﺎیِ ﻫﻤﺠﻮار از راهِ دادـ وـ ﺳﺘﺪﻫﺎیِ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ و ﺟﻨﮓﻫﺎ واژهﻫﺎیِ ﺑﺴﯿﺎر از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ وام ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽِ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ردِّ اﯾﻦ واژهﻫﺎ را ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬و ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻗﺎﻋﺪهﻫﺎیِ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهىِ آواﯾﯽ و‬ ‫واژهﺷﻨﺎﺳﯿﮏ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﮐﻪ ﮐﺪام واژه از ﮐﺪام زﺑﺎن ﺑﻪ ﮐﺪام زﺑﺎن رﻓﺘﻪ و ﭼﻪ‬ ‫دﮔﺮﮔﻮﻧﯽﻫﺎیِ آواﯾﯽ و ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣّﺎ ﻓﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺴﯿﺎر‬ ‫ﻣﯽﺗﻮان دﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎرى از واژهﻫﺎیِ ﻋﺮﺑﯽ و ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ را ﻫﻢرﯾﺸﻪ و ﻫﻢﻣﻌﻨﺎ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ ،‬ﮐﻪ‬

‫‪41‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﺑﮑﻞ ﺑﯽﭘﺎﯾﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ زﺑﺎنِ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ از ﺧﺎﻧﻮادهیِ ﻫﻨﺪ ـ و ـ اروﭘﺎﯾﯽ ﺳﺖ و‬ ‫زﺑﺎنِ ﻋﺮﺑﯽ از ﺧﺎﻧﻮادهیِ زﺑﺎنﻫﺎیِ ﺳﺎﻣﯽ و‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮِ ﺗﺎرﯾﺦِ ﺗﮑﻮﯾﻨﯽ ﻣﯿﺎنِ‬ ‫واژﮔﺎنﺷﺎن ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ راﺑﻄﻪیِ ﻫﻢرﯾﺸﮕﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﺮایِ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﯿﺎنِ واژﮔﺎنِ‬ ‫ﻋﺮﺑﯽ و ﻋﺒﺮی و آراﻣﯽ و ﺳﺮﯾﺎﻧﯽ ﻫﺴﺖ ﯾﺎ ﻣﯿﺎنِ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ و ﻻﺗﯿﻨﯽ و ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ و‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ‪.‬‬ ‫اﻣّﺎ از ﻧﻈﺮِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ در روزﮔﺎرِ اوجِ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪﮔﯽِ ﻓﺮﻫﻨﮓِ واﻻیِ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‬ ‫در دوﻫﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎل ﭘﯿﺶ ﻫﯿﭻ راﺑﻄﻪاى ﻣﯿﺎنِ ﯾﻮﻧﺎﻧﯿﺎن و اﻋﺮابِ ﺑﺪوی در ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‬ ‫ﻧﺒﻮده ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ واژهﻫﺎﯾﯽ را از ﻫﻢ وام ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻧﻪ ﺑﺪوﯾّﺖِ ﻋﺮب ﭼﯿﺰى داﺷﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﻮﻧﺎن ﺑﯿﺎﻣﻮزاﻧﺪ و ﻧﻪ در ﻋﺎﻟﻢِ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽِ ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﯽ و ﺑﺪوﯾّﺖِ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽِ ﺧﻮد ﻫﯿﭻ‬ ‫ﻧﯿﺎزى ﺑﻪ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓِ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ و ﮔﺮﻓﺘﻦِ ﭼﯿﺰى از آن داﺷﺖ‪ .‬اﻣّﺎ ﻫﻤﻪ ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮ ﺷﺪنِ اﺳﻼم در دورانِ ﺗﮑﻮﯾﻦِ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪنِ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺘﻦﻫﺎیِ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺮﺑﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ و از راهِ اﯾﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪﻫﺎ ﺻﺪﻫﺎ واژهیِ ﻓﻠﺴﻔﯽ و ﻋﻠﻤﯽ در ﻃﺐ و‬ ‫رﯾﺎﺿﯽ و ﻧﺠﻮم و داروﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺟﺰ آنﻫﺎ ﺳﺮراﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ از راهِ زﺑﺎنِ ﺳﺮﯾﺎﻧﯽ‪ ،‬از ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‬ ‫واردِ زﺑﺎنِ ﻋﺮﺑﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﯾﺎ از راهِ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺮاﺑﺮﻧﻬﺎدهﻫﺎﯾﻰ در آن زﺑﺎن ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﺳﺎﺧﺘﺎرِ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎﻫﻤﮕﻮنِ آواﯾﯽِ ﻋﺮﺑﯽ و ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ واژهﻫﺎیِ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽِ وامﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫دﮔﺮدﯾﺴﯽِ آواﯾﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ و‪ ،‬ﺑﺮایِ ﻣﺜﺎل‪kategoria ،‬یِ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ در ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺸﻮد‬ ‫ﻗﺎﻃﯿﻐﻮرﯾﺎس‪ .‬اﻣّﺎ اﯾﻦ دﮔﺮدﯾﺴﯽﻫﺎیِ آواﯾﯽ از زﺑﺎﻧﻰ ﺑﻪ زﺑﺎنِ دﯾﮕﺮ ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ ﻧﯿﺴﺖ و‬ ‫ﻗﺎﻋﺪهﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺳﺎﺧﺘﺎرِ آواﯾﯽِ واژهیِ ﻣﻬﻤﺎن را ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎرِ واﺟﯽِ زﺑﺎنِ ﻣﯿﺰﺑﺎن‬ ‫دﻣﺴﺎز ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺮﺧﻰ واژهﻫﺎی ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ و ﻋﺮﺑﯽ ﺷﺒﺎﻫﺖِ آواﯾﯽ ﯾﺎ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺑﺎ رﯾﺸﻪﺷﻨﺎﺳﯽِ ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻫﻢرﯾﺸﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮان‬ ‫ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻰ واژهﻫﺎیِ ﻋﺮﺑﯽ ﮐﻪ از راهِ ورودِ ﻓﺮﻫﻨﮓِ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﺑﻪ آن زﺑﺎن راه ﯾﺎﻓﺘﻪ‬ ‫اﻧﺪ‪ ،‬دارایِ رﯾﺸﻪیِ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ اﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دادهﻫﺎیِ ﻋﻠﻢِ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪،‬‬

‫‪42‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ واژهیِ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽِ ﺑﺎﺳﺘﺎن از رﯾﺸﻪیِ ﻫﯿﭻ واژهیِ ﻋﺮﺑﯽ ﯾﺎ ﺑﺎ آن‬ ‫ﻫﻢرﯾﺸﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﯾﻦ دو زﺑﺎن ﻧﻪ رﯾﺸﻪیِ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽِ زﺑﺎﻧﯽِ ﻣﺸﺘﺮک داﺷﺘﻪ اﻧﺪ و ﻧﻪ‬ ‫در آن دوران ﻫﯿﭻ داد ـوـﺳﺘﺪِ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ .‬اﻣّﺎ ﺣﺪس ﻣﯽﺗﻮان زد ﮐﻪ در دورانﻫﺎیِ ﺑﺴﯿﺎر‬ ‫ﺟﺪﯾﺪﺗﺮ‪ ،‬ﺑﺮ اﺛﺮِ ﻓﺮﻣﺎنرواﯾﯽِ ﺗﺮﮐﺎنِ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﯾﻮﻧﺎن در درازایِ ﭼﻨﺪ ﺳﺪه‪ ،‬ﻣﻘﺪارى‬ ‫واژهیِ ﻋﺮﺑﯽ ﻧﯿﺰ از راهِ زﺑﺎنِ ﺗﺮﮐﯽ ـــ ﯾﺎ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از راهِ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ زﺑﺎنﻫﺎیِ دﯾﮕﺮ‬

‫ـــ‬

‫وارد زﺑﺎنِ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽِ ﻧﻮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬در ﻣﯿﺎنِ آﻧﭽﻪ ﻓﺮدﯾﺪ در ﺑﺎرهیِ رﯾﺸﻪﺷﻨﺎﺳﯽِ‬ ‫واژهﻫﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺑﺮ اﺳﺎسِ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ رﯾﺸﻪﺷﻨﺎﺳﯽِ واژهﻫﺎ از ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎیِ‬ ‫رﯾﺸﻪﺷﻨﺎﺳﯿﮏِ زﺑﺎنِ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ 23‬و آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرتِ‬ ‫ﺣﺪس و ﮔﻤﺎنﻫﺎیِ ﺷﺨﺼﯽ از ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺎﻓﺘﻦِ واژهﻫﺎ در ﭼﻨﺪﯾﻦ زﺑﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‬

‫ـــ‬

‫زﺑﺎنﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ دارایِ راﺑﻄﻪیِ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽِ زﺑﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﭼﻪﺑﺴﺎ راﺑﻄﻪیِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻧﯿﺰ‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﺒﻮده اﻧﺪ ـــ از ﻣﻘﻮﻟﻪیِ ﺧﯿﺎلﺑﺎﻓﯽ و رﯾﺸﻪﺷﻨﺎﺳﯽِ ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ اﺳﺖ و ﺑﺲ‪ .‬ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫در ذنِ ژاﭘﻨﯽ ]‪ [...‬ﺧﺪا را ’ﺗﻬﯽ‘ )ﺗﺎﺋﻮ( ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ژاﭘﻨﯽﻫﺎ ﺧﺪا را ﺗﻬﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‬

‫ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺌﻮﻟﻮژیِ ﺳﻠﺒﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺎﺋﻮ واژهای ﺳﺖ ﭼﯿﻨﯽ‪ ،‬ﻧﻪ ژاﭘﻨﯽ‪ ،‬و ﻧﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ذنِ ژاﭘﻨﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ﺑﺎ آﯾﯿﻦ و‬ ‫ﻣﮑﺘﺐِ ﺣﮑﻤﺖِ داﺋﻮﯾﯽِ ﭼﯿﻨﯽ‪ .‬اﯾﻦ واژه را ﺑﺎ ﻫﺰار ﻣﻦ ﺳﺮﯾﺶ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﻪ ’ﺗﻬﯽِ‘‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ ﭼﺴﺒﺎﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖِ آواﯾﯽ دارد‪ .‬ﺗﺎﺋﻮ ـــ ﮐﻪ واﮔﻮﯾﻪیِ دﻗﯿﻖﺗﺮِ آن ’داﺋﻮ‘‬ ‫ﺳﺖ ـــ ﯾﮏ واژهیِ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻬﻦِ ﭼﯿﻨﯽ ﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎیِ راه‪ ،‬و ﻫﯿﭻ رﺑﻄﻰ ﺑﻪ ﺗﻬﯽِ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﻧﺪارد‪ .‬ژاﭘﻨﯽﻫﺎ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﭼﯿﻨﯽﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻢ ﻣﻔﻬﻮم و واژهیِ ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﻰ ﮐﻪ در دﯾﻦﻫﺎیِ‬ ‫ﯾﮕﺎﻧﻪﭘﺮﺳﺖ ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﯿﻢ‪ ،‬ﻧﺪارﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﺪا را ’ﺗﻬﯽ‘ ﺑﻨﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻓﺎرﺳﯽ و ﭼﯿﻨﯽ ﻫﻢ از ﯾﮏ‬

‫‪23‬‬

‫از آن ﺟﻬﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ او ﺑﺎ زﺑﺎن و ذﻫﻦِ ﭘﺮﯾﺸﺎن ﺑﺎﻻیِ ﻣﻨﺒﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪،‬‬

‫ﻫﯿﭻ اﻋﺘﻤﺎدى ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪43‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﺧﺎﻧﻮادهیِ زﺑﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬اﯾﻦ واژهیِ ﻓﺎرﺳﯽِ ﻧﻮ )ﻧﻪ ﻣﯿﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺎﺳﺘﺎن( ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرتِ وامﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﭼﯿﻨﯽ رﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺻﻮرتِ ﺗﺎﺋﻮ درآﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا دوﻫﺰار و‬ ‫ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎل ﭘﯿﺶ در ﮐﺘﺎب داﺋﻮ ده ﺟﯿﻨﮓِ ﻻﺋﻮدزو‬

‫ـــ‬

‫ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ و ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺘﻦِ‬

‫ﺣﮑﻤﺖِ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽِ داﺋﻮﯾﯽ ـــ ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ ﻣﻔﻬﻮمِ اﺻﻠﯽ و ﻣﺤﻮریِ آن ﮐﺘﺎب آﻣﺪه اﺳﺖ و‬ ‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻫﯿﭻ ارﺗﺒﺎطِ رﯾﺸﻪای ﺑﺎ ﻫﯿﭻ واژهیِ اﯾﺮاﻧﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎری‪ ،‬ﺣﺎﻻ اﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺑﺮایِ آﺷﻨﺎﯾﺎن ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ و‬ ‫زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﯾﻪیِ ﺗﻔﺮﯾﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﻃﺎﻏﻮت ﮐﻠﻤﻪای ]ﺳﺖ[ ﮐﻪ ﺑﺎ ‪ Deva‬ﻫﻤﺮﯾﺸﻪ اﺳﺖ )!(‪ .‬ﻫﻨﺪیﻫﺎ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫‪ Deva‬ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬زرﺗﺸﺖ آﻣﺪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺧﺪای ﻫﻨﺪیﻫﺎ )!( ’دوا‘ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‬ ‫و ﺑﻪ ﺟﺎی دوا ﮐﻠﻤﻪء دﯾﮕﺮی را ﮔﺬاﺷﺖ ﮐﻪ آن ]را[ ﻫﻢ از ﻫﻨﺪیﻫﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‬ ‫)!(‪ .‬اﻫﻮرا و اﺳﻮرا ﯾﮑﯽ از ﺧﺪاﯾﺎن ﺑﺪ ﻫﻨﺪیﻫﺎ ﺳﺖ )!( ﮐﻪ در اوﺳﺘﺎ ’اﻫﻮرا‘‬ ‫آﻣﺪه ]‪ [...‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ )؟!( اﺳﻮرا ﮐﻪ از ﺧﺪاﯾﺎن ﺷﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﯿﺮ در اوﺳﺘﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﮐﺎر ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد و دوا ﻫﻢ دﯾﻮ ﻣﯽﺷﻮد )!(‪ .‬اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺟﺎ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد ﯾﻌﻨﯽ اﻧﻘﻼب ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ )؟!( ﺑﻌﻀﯽ اﻟﻔﺎظ ]ﻗﻠﺐ[ ﻣﻌﻨﯽ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد ]‪ [...‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ )؟!( دوا]ی[ ﻫﻨﺪی ﻣﯽﺷﻮد دﯾﻮ ﮐﻪ در زﺑﺎنﻫﺎیِ اروﭘﺎﯾﯽ‬ ‫ﻫﺴﺖ ]‪ .[...‬روﻣﯽﻫﺎ ﺑﻪ دوا ’دﺋﻮس‘ و ﯾﻮﻧﺎﻧﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دوا ’زﺋﻮس‘ و ’ﺗﺌﻮس‘‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬در اﺳﻼم )؟( ﻫﻤﯿﻦ دوا را ﺑﻪ ﻧﺎمِ ﻃﺎﻏﻮت ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ )!( )ص‬ ‫‪(١٣٢‬‬

‫‪24‬‬

‫ﺧﺎﻧﻘﺎه ﺑﻪ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ’ﺧﺴﻨﻮدورﮐﺌﯿﻮ‘ ﻣﯽﺷﻮد )؟!(‪ .‬ﺧﺴﻨﻮس ﯾﻌﻨﯽ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬دورﮐﺌﯿﻮ‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ ’ﺟﺎی اﯾﻦ‘ ]‪ [...‬اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻘﺎه و ﺧﺴﻨﻮ ﺑﺎ ﻣﺴﮑﻨﺖ و ﻣﺴﮑﯿﻦ ﻫﻢرﯾﺸﻪ اﺳﺖ‬ ‫)!(‪ .‬ﻣﺴﮑﻨﺖزده ﯾﻌﻨﯽ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻘﺎه ﯾﻌﻨﯽ داراﻟﻤﺴﺎﮐﯿﻦ )!!(‪) .‬ص ‪(١۶٠‬‬

‫‪24‬‬

‫دﻧﺒﺎﻟﻪاش را در ﮐﺘﺎب ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﻪراﺳﺘﯽاز ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﮐﻪ اﺷﺎره ﮐﺮدم‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪﻧﯽ ﺳﺖ‪.‬‬

‫‪44‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﺧﺮاﺑﺎت ﮐﻠﻤﻪای ﺳﺖ ﮐﻪ در ﮐﺘﺐ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ )!(‪ .‬ﺳﺎﺑﻘﺎً‬ ‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ دﺳﺘﻪای ﺑﻮدﻧﺪ )؟(‪ .‬اﺻﻞ ﮐﻠﻤﻪ ﮐﻮرﯾﺒﺎس اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻮرﯾﺒﺎس ﻣﯽﺷﻮد‬ ‫ﺧﺮاﺑﺎت )!(‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻮرﯾﺒﺎت را ﺑﻪ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﮐﻮرﯾﺒﺎت ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ )؟!( و ﮐﻠﻤﻪ‬ ‫دﯾﮕﺮ ﻣﺮادف ﺧﺮاﺑﺎت ﮐﻮرﯾﺒﺎﻧﺘﻮﯾﻮن اﺳﺖ )؟(‪ .‬ﮐﻮرﯾﺒﺎﻧﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﺧﺮاﺑﺎﺗﯽ‬ ‫]‪ [...‬اﯾﻦﻫﺎ دﺳﺘﻪای ﺑﻮدﻧﺪ در آﺳﯿﺎی ﺻﻐﯿﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺘﻮزﯾﺎس ﯾﻌﻨﯽ ﺷﻮر و ﺷﺮ‬ ‫ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ )!( و ﺣﺘﯽ ﯾﮏ دﺳﺘﻪء دﯾﻨﯽ ﺑﻮدﻧﺪ )!(‪ .‬در ﮐﺘﺐ ﻏﺮﺑﯽ )؟( از اﯾﻦﻫﺎ‬ ‫ﺻﺤﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ]‪ [...‬و دﺳﺘﻪای ﺑﻬﻮتﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺤﺸﺎء از اﯾﻦﻫﺎ آﻣﺪه‬ ‫)؟(‪ ،‬اﯾﻦﻫﺎ ﮐﺎرﺷﺎن ﻋﺒﺎدت ﺑﻮده ]ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻓﺤﺸﺎء! ‪ [...‬ﺣﺘﯽ )!( درﺑﺎرهء اﯾﻦ‬ ‫دﺳﺘﻪ ﯾﮏ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه و ﻣﻦ آن را ﺧﻮاﻧﺪه‬ ‫ام‪[...] .25‬‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ )؟( ﮐﻠﻤﻪء ﮐﻮرﯾﺒﺎت اﺻﻠﺶ از ﮐﻠﻤﻪء ﺧﺮاب ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺷﻮﻗﯽ اﺳﺖ و‬ ‫ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻗﻨﻮات ﺷﻮق )؟!( ﺳﺮﻣﺴﺘﺎﻧﻪ اﺳﺖ ]‪ [...‬ﺣﺎﻻ ﻣﻦ اﯾﻦ ﺧﺮاﺑﺎت و ﺣﺘﯽ‬ ‫ﻣﻎ را ﺑﺎ ﻣﯿﺴﺘﯿﮏ ﻫﻢرﯾﺸﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮم‪ .26‬اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺮاﺑﺎت ﺳﺎﺑﻘﻪ‬ ‫دارد ﮐﻪ ﺑﻌﺪاً ﯾﻮﻧﺎﻧﯽﻫﺎ آن را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮدﻧﺪ )!(‪) .‬ص ‪١۶۴‬ـ‪(١۶۵‬‬ ‫ﻧﯿﭽﻪ در ﮐﺘﺎب ’ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ زرﺗﺸﺖ‘ ﻣﺒﺤﺜﯽ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان رﺳﺘﮕﺎری از‬ ‫’دراﺧﻪ‘ دارد‪ .‬و اﯾﻦ را ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً )!( آﻟﻤﺎنﻫﺎ دراﺧﻪ را ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺘﻘﺎم ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ )!(‪27‬وﻟﯽ رﯾﺸﻪیِ ﻟﻐﺖ ﺑﺎزﮔﺸﺘﺶ ﺑﻪ ﻟﻔﻆ ﻻﺗﯿﻨﯽ ’اورژه‘‬ ‫‪25‬‬

‫اﯾﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮردى ﺳﺖ ﮐﻪ او ﺑﻪ ﯾﮏ ﮐﺘﺎب اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ درﯾﻐﺎ ﮐﻪ ﻧﺎم و ﻧﺸﺎﻧﯽ از ﻫﻤﯿﻦ ﯾﮏ ﮐﺘﺎب ﻫﻢ ﺑﻪ‬

‫دﺳﺖ ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪27‬‬

‫ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻮریِ ﭼﺸﻢِ ﻫﺮﭼﻪ ﻓﯿﻠﻮﻟﻮگ اﺳﺖ ﻫﺮ ﮐﺎری دلاش ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪىِ ﮐﺎﻣﻠﻰ ﺳﺖ از داﻧﺶِ زﺑﺎﻧﯽِ اﺳﺘﺎد‪ Drache :‬در آﻟﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎیِ اژدﻫﺎ ﺳﺖ‪ .‬ﻧﯿﭽﻪ در ﭘﺎرهیِ‬

‫’در ﺑﺎرهیِ ﺳﻪ دﮔﺮدﯾﺴﯽ‘‪ ،‬در ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ زرﺗﺸﺖ‪’ ،‬اژدﻫﺎیِ ﺑﺰرگ‘ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎدِ ارزشﻫﺎیِ ﮐﻬﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن‬ ‫ﻣﯽآورد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻪ اﺳﺘﺎد ﻓﺮﻣﻮده اﻧﺪ ’ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻْ آﻟﻤﺎنﻫﺎ ‪ Drache‬را ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎم ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‘ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ‬ ‫آﻟﻤﺎﻧﯽﻫﺎ ﮐﺎرِ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺪ و ﺑﯽرﺑﻄﻰ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﮐﻠﻤﺎتِ زﺑﺎنِ ﺧﻮد را ﺑﻪ زﺑﺎن ﺧﻮد ’ﺗﺮﺟﻤﻪ‘ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ!‬ ‫ﻧﮑﺘﻪیِ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﺟﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺘﺎد ﮐﻠﻤﻪیِ ‪ Drache‬را ﺑﺎ ‪ Rache‬در آﻟﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎیِ اﻧﺘﻘﺎم‪ ،‬ﻗﺎﻃﯽ ﮐﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﯿﭽﻪ در ﭘﺎرهیِ ’درﺑﺎرهی ﻧﺠﺎت‘ )زرﺗﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺶِ دوّم( از ’روحِ اﻧﺘﻘﺎم‘ )‪(Der Geist der Rache‬‬

‫‪45‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫اﺳﺖ )؟!(‪ .‬ﮐﻠﻤﻪء اورژاﻧﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻓﻮری اﺳﺖ از ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻠﻤﻪ اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﻫﻢ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ دارﯾﻢ )!( ﯾﮑﯽ ’رازوس‘ )؟( اﺳﺖ و ﺑﺎﻷﺧﺮه دراﺧﻪ ﺑﻪ‬ ‫آﻟﻤﺎﻧﯽ ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ ﻫﻢ دارد )؟!( ﮐﻪ ’روژت‘ )؟!( اﺳﺖ و در ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﻫﻢ‬ ‫ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺘﻌﺪدی دارد )!(‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ در ﻓﺎرﺳﯽ و ﻋﺮﺑﯽ و ﺗﺮﮐﯽ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ در‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ ’ﯾﻮرش‘‪28‬اﺳﺖ و ﺗﺮﮐﯽ و ﻣﻐﻮﻟﯽاش اﯾﻠﻐﺎر و ﮐﺮدیاش ’ﻫﺮﺷﻪ‘ و‬ ‫’ﻓﺮﯾﺶ‘ ﻫﻢ آﻣﺪه و در ﻋﺮﺑﯽ ﻋﻼوه ﺑﺮ رﺧﺸﻪ )؟( ﺗﺮﺧﺶ و ﻫﺮﺷﻤﻪ )؟!( ﻫﻢ‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﯾﮏ ﺳﮕﯽ ﯾﺎ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺣﯿﻮاﻧﯽ را دﻧﺒﺎل ﮐﻨﺪ اﯾﻦ را ﻫﺮﺷﻤﻪ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ )؟!(‪ ،‬و اﺻﻼً ﺷﮑﺎر ﯾﺎ دﻧﺒﺎل ﮐﺮدن ﮐﺴﯽ ﯾﺎ ﭼﯿﺰی را ﺑﻪ ﻻﺗﯿﻨﯽ اورژه‬

‫‪29‬‬

‫ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‬

‫ﭘﺲ‪ ،‬داﻧﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ’دراﺧﻪ‘یِ آﻟﻤﺎﻧﯽ ـــ ﮐﻪ آﻟﻤﺎﻧﯽﻫﺎ آن را‪ ،‬ﺑﻪﻏﻠﻂ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎم ’ﺗﺮﺟﻤﻪ‘‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ!‬

‫ـــ‬

‫رﯾﺸﻪیِ اورژاﻧﺲ در زﺑﺎنِ ﻓﺮاﻧﺴﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎ ’ﯾﻮرش‘ در ﻓﺎرﺳﯽ )!( و‬

‫’اﯾﻠﻐﺎر‘ در ﺗﺮﮐﯽ و ﻣﻐﻮﻟﯽ و ’ﻫﺮﯾﺸﻪ‘ در ﮐﺮدی و ’رﺧﺸﻪ‘ در ﻋﺮﺑﯽ ﯾﮑﯽ ﺳﺖ و‬ ‫ﻫﻢرﯾﺸﻪ! آﯾﺎ ﻫﻤﯿﻦﻫﺎ ﺑﺲ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺮایِ آن ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﻓﯿﻠﻮﻟﻮژیِ ﻓﺮدﯾﺪی ﭼﯽﺳﺖ و‬ ‫ﮔﺮد ـ و ـﺧﺎﮐﻰ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﻃﻮﻓﺎنِ ﻫﺬﯾﺎنآﻟﻮدِ واژهﻫﺎیِ ﮐﮋـ وـﮐﻮژ ﺑﺮ ﻣﯽﺧﯿﺰد ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ درزﻫﺎ و ﺷﮑﺎفﻫﺎیِ آن ﻫﺬﯾﺎنﻫﺎیِ ’ﻓﻠﺴﻔﯽ‘ را از ﭼﺸﻢ ﭘﻨﻬﺎن ﮐﻨﺪ؟‬

‫ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬ﯾﻮﻧﺎﻧﯽداﻧﯽ و ﻻﺗﯿﻨﯽداﻧﯽ و دﯾﮕﺮ ـ زﺑﺎنﻫﺎـ داﻧﯽ و ﻧﯿﭽﻪﺷﻨﺎﺳﯽِ اﺳﺘﺎد ﺑﻪ ﮐﻨﺎر‪ ،‬آﯾﺎ ﻫﻤﯿﻦ را ﻧﻤﯽﺷﻮد‬ ‫ﻣﻼکِ آﻟﻤﺎﻧﯽداﻧﯽِ اﯾﺸﺎن ﮔﺮﻓﺖ؟‬ ‫‪28‬‬ ‫‪29‬‬

‫ﯾﻮرش‪ ،‬اﻟﺒﺘّﻪ‪ ،‬ﺗﺮﮐﯽ ﺳﺖ ﻧﻪ ﻓﺎرﺳﯽ‪.‬‬ ‫رﯾﺸﻪیِ واژهیِ ‪ urgent‬در ﻓﺮاﻧﺴﻪ و اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ و ‪ urgence‬در ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ‪ urgency‬در اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ واژهی‬

‫‪ urgentis‬در ﻻﺗﯿﻨﯽ ﺳﺖ از ﻣﺼﺪرِ ‪ urgere‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻓﺸﺎر دادن و زور آوردن‪ .‬ﻗﯿﺎس ﮐﻨﯿﺪ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎﯾﺸﺎتِ اﺳﺘﺎد‪.‬‬

‫‪46‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﻓﺮدﯾﺪ و ﻗﺪرتِ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫ﻓﺮدﯾﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺟﻮش ـ وـ ﺧﺮوﺷﻰ ﮐﻪ ﺑﺎﻻیِ ﻣﻨﺒﺮ ﺑﺮایِ ’ﻣﻌﻨﻮﯾّﺖ‘ و ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ’ﻧﻔﺲِ اﻣّﺎره‘‬ ‫از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯽداد‪ ،‬در زﻧﺪﮔﺎﻧﯽِ ﺷﺨﺼﯽ و رواﺑﻂِ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻫﯿﭻ ﻧﺸﺎﻧﻰ از ﺟﻬﺎد ﺑﺎ‬ ‫ﻧﻔﺲِ اﻣّﺎره و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻫﯿﭻ ﻧﺸﺎﻧﻰ از ﺑﺰرﮔﯽ و ﺑﺰرﮔﻮاری در او ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﺎری‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫زﻧﺪﮔﺎﻧﯽِ ﺷﺨﺼﯽِ او و رواﺑﻂِ او ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن و آﺷﻨﺎﯾﺎناش ﮐﺎرى ﻧﺪارم و در اﯾﻦ ﺑﺎره‬ ‫ﭼﯿﺰى ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻢ‪ .‬اﻣّﺎ ﭼﯿﺰى ﮐﻪ از آن ﻧﻤﯽﺗﻮان ﮔﺬﺷﺖ ﺣﻀﻮرِ او در ﻓﻀﺎیِ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ‬ ‫و ﻧﻘﺸﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﺮفﻫﺎیِ او‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه در دورانِ آﻏﺎزﯾﻦِ ﺣﮑﻮﻣﺖِ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬در ﻋﺎﻟﻢِ‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﺎزی ﮐﺮد‪ .‬ﻓﺮدﯾﺪ ﺑﻪ ﻗﺪرتِ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﺸﺶِ ﺧﺎﺻّﻰ داﺷﺖ و در دورانِ ﺷﺎه ﻫﻢ‬ ‫ﮔﻮﯾﺎ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽِ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻤﺎﯾﻠﻰ ﻧﺸﺎن داده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎتِ ﭘﺲ‬ ‫از اﻧﻘﻼب ﻧﺎﻣﺰدِ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽِ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺪ و ﮔﻮﯾﺎ ﺑﺎ رواﺑﻄﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ )آﯾﺖاﷲ( ﺧﻠﺨﺎﻟﯽِ‬ ‫ﻣﻌﺮوف ﭘﯿﺪا ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺷﻨﯿﺪه ام‪ ،‬از ﻃﺮفِ ﻓﺪاﺋﯿﺎنِ اﺳﻼم ﻧﺎﻣﺰد ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫آﮔﻬﯽﻫﺎیِ ﻧﺎﻣﺰدیِ او ﻫﻢ در آن دوران در روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ درج ﺷﺪ و‬

‫ﺳﯿﺼﺪـ‬

‫ﭼﻬﺎرﺻﺪﺗﺎﯾﻰ رأی ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﺎمِ او ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮدﯾﺪ در دورانِ دو رژﯾﻢِ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ و اﺳﻼﻣﯽ دو ﭼﻬﺮه از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن داد‪ .‬در دورانِ‬ ‫ﺷﺎه در ﻣﺠﺎﻟﺲِ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ و در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ در ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن ﺑﺮایِ او ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯽدادﻧﺪ‬ ‫ﻣﺪحِ ﺷﺎه را ﻣﯽﮔﻔﺖ و ﻣﯽﮔﻔﺖ ﮐﻪ ’ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﺮوﯾﻢ ﺑﻪ راهِ ﻣﻌﻨﻮﯾّﺖ‘! در‬ ‫ﮐﻤﯿﺴﯿﻮنِ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽِ ﺗﺪوﯾﻦِ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژیِ ﺣﺰبِ رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ ﻫﻢ در ﺳﺎلﻫﺎیِ ‪١٣۵۵‬ـ‪۵۶‬‬ ‫ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺖ و دراﻣﺪى ﺑﺮ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژیِ ﺣﺰبِ رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﯾﮑﻰ از دوﺳﺘﺎنِ‬ ‫ﻣﺎ‪ ،‬زﻧﺪه ﯾﺎد ﻧﺎدرِ اﻓﺸﺎرِ ﻧﺎدری ـــ ﮐﻪ او را ﻫﻢ ﺑﻪ آن ﺟﻠﺴﻪﻫﺎ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ـــ‬ ‫ﻧﺴﺨﻪاى از آن را ﺑﺎ ﺧﻮد آورده ﺑﻮد ﮐﻪ اﺳﺒﺎبِ ﺗﻔﺮﯾﺢ و ﺧﻨﺪهیِ ﻣﺎ در ﻣﺤﻔﻞِ ﺷﺒﺎﻧﻪﻣﺎن‬ ‫ﺑﻮد‪ .30‬اﻣّﺎ ﺑﺎ درﮔﯿﺮ ﺷﺪنِ اﻧﻘﻼب و ﻓﺮورﯾﺨﺘﻦِ ﻧﻈﺎمِ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﻓﺮدﯾﺪ ﺑﺎ ﺷﻮر و ﺷﺘﺎب‬ ‫‪30‬‬

‫اﯾﻦ ﺳﻨﺪ ﭼﻪﺑﺴﺎ در ﻣﯿﺎنِ اﺳﻨﺎدِ آن دوران در ’ﻣﺮﮐﺰِ اﺳﻨﺎدِ ﺟﻤﻬﻮرىِ اﺳﻼﻣﯽ‘ دﺳﺘﯿﺎب ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪47‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﺑﻪ ﻣﯿﺎنِ ﻣﻌﺮﮐﻪیِ اﻧﻘﻼبِ ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﭘﺮﯾﺪ‪ .‬وﺟﻪِ ﺧﻄﺮﻧﺎکِ ﺷﺨﺼﯿّﺖِ ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺮ و‬ ‫ﻗﺪرتﭘﺮﺳﺖ و ﮐﯿﻨﻪﺗﻮزِ وی در ﺳﺎلﻫﺎیِ ﻧﺨﺴﺖِ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب ﻓﺮﺻﺖِ ﻧﻤﻮدِ ﮐﺎﻣﻞ‬ ‫ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬وﺻﻠﻪ ـ ﭘﯿﻨﻪاى ﮐﻪ ﻓﺮدﯾﺪ از ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ و ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦِ ﻋﺮﺑﯽ و اﺳﻄﻮرهیِ اﻣﺎمِ زﻣﺎن‬ ‫و آﺧﺮتﺑﺎوریِ ﺿﺪِ ﻣﺪرﻧﯿّﺖ و ﻏﺮب ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺟﻬﺎدِ ﺿﺪِ ’ﻃﺎﻏﻮت ِ‘ او‪ ،‬در‬ ‫ﻓﻀﺎﯾﻰ از ﻫﯿﺠﺎن و ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮیِ اﻧﻘﻼﺑﯽ‪ ،‬اﻧﺒﻮﻫﻰ از ﺟﻮاﻧﺎنِ ﻣﺴﻠﻤﺎنِ اﻧﻘﻼﺑﯽ را ﺑﻪ‬

‫دورـ‬

‫وـ ﺑﺮِ او ﮐﺸﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺸﻨﻪیِ ﺷﻨﯿﺪنِ ﺣﺮفﻫﺎیِ ﺗﺎزه ﺑﻮدﻧﺪ ؛ ﺣﺮفﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ‬ ‫ﺑﻪ اﻧﻘﻼبِ اﺳﻼﻣﯽ و ﺣﮑﻮﻣﺖِ ﻧﻮﺧﺎﺳﺘﻪیِ آن ﻧﻤﺎﯾﻰ ﻣﻌﻨﻮی ﺑﺒﺨﺸﺪ و رﺳﺎﻟﺘﻰ ﺑﺮایِ‬ ‫رﻫﺎﯾﯽِ ﺑﺸﺮ از ﻫﺮﭼﻪ ’ﻃﺎﻏﻮت‘ و ’ﻃﺎﻏﻮﺗﯽ‘ﺳﺖ‪ .‬و اﻟﺒﺘّﻪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺮفﻫﺎ از‬ ‫زﺑﺎنِ ﺣﮑﯿﻢِ ﻣﻌﻨﻮیاى ﺷﻨﯿﺪه ﺷﻮد ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪیِ ﺧﻮدِ او‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽِ ﺗﺎرﯾﺦِ ﻓﻠﺴﻔﻪ و‬ ‫ﺣﮑﻤﺖﻫﺎیِ ﺷﺮﻗﯽ و ﻏﺮﺑﯽ در ﭼﻨﮓاش اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در آﻏﺎز ﺟﻤﻌﯿّﺖِ اﻧﺒﻮﻫﻰ در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﻪﻫﺎ‪ ،‬ﮐﻪ در داﻧﺸﮕﺎهِ ﺗﻬﺮان ﯾﺎ ﺟﺎیِ دﯾﮕﺮ ﺑﺮﮔﺰار‬ ‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در ﭘﺎﯾﺎن‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺷﻨﯿﺪه ام‪ ،‬آﻧﭽﻪ از آن ﺟﻤﻌﯿّﺖ ﻣﺎﻧﺪ‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺟﻤﺎﻋﺘﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮگﻫﺎ و ﭘﺎﯾﻪﮔﺬارانِ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎیِ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ و اﻣﻨﯿّﺘﯽِ‬ ‫رژﯾﻢِ ﺗﺎزه ﺑﺪل ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻨﺎن ﺑﺮایِ دﺳﺘﮕﺎهِ ﻧﻮﺑﻨﯿﺎدِ اﻧﻘﻼﺑﯽِ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮراکِ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏِ‬ ‫’اﺳﻼﻣﯽِ‘ ﺿﺪِ ﻏﺮﺑﯽاى ﻧﯿﺎز داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻧﻤﺎیِ ﻓﻠﺴﻔﯽ و ﺣﮑﻤﺖِ اﻻﻫﯽ‪ ،‬ﮐﻪ در اﻧﺒﺎﻧﻪﻫﺎیِ‬ ‫روﺣﺎﻧﯿّﺖِ ﻗﻢ و ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬و در ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎیِ آلِ اﺣﻤﺪ و ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﯾﺎﻓﺖ‬ ‫ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ .‬زﺑﺎنِ ﺗﻨﺪـوـﺗﯿﺰ و ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮِ ﻓﺮدﯾﺪ و دﺳﺘﮕﺎهِ اﺻﻄﻼﺣﺎتِ‬

‫ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﻪـ‬

‫ﻫﺎﯾﺪﮔﺮیِ او ﺧﻮراﮐﻰ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮایِ آنﻫﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮانِ ﺻﺎﺣﺒﺎنِ اﻧﺪﯾﺸﻪیِ اﻧﻘﻼﺑﯽِ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬در رﺳﺎﻧﻪﻫﺎیِ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﻨﮓِ ﺣﺮﯾﻔﺎن ﺑﺮوﻧﺪ‪.‬‬ ‫آﺷﻨﺎﯾﺎن ﺑﻪ زﺑﺎن و اﺻﻄﻼﺣﺎتِ ﻓﺮدﯾﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ردِّ او را در ﻣﻘﺎمِ آﻣﻮزﮔﺎر در‬ ‫زﺑﺎنِ اﯾﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺸﻰ از ﻫﻤﯿﻦﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﺷﯿﻦِ ﻫﻮﻟﻨﺎکِ ﺧﻮن و‬ ‫وﺣﺸﺖِ اﻧﻘﻼﺑﯽ را در ﺟﻤﻬﻮریِ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬از زﺑﺎنِ ﺳﺮدﺑﯿﺮِ ﯾﮏ ﻣﺠﻠﻪیِ‬

‫‪48‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ادﺑﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻣﺠﺎﻟﺲ رﻓﺖ ـ و ـ آﻣﺪ داﺷﺘﻪ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﮐﺴﺎﻧﻰ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪه ام‬ ‫ﮐﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﻫﻤﭽﻮن ﺳﻌﯿﺪِ اﻣﺎﻣﯽ و دارـ وـ دﺳﺘﻪیِ او در وزارتِ اﻃﻼﻋﺎتِ ﻧﻮﭘﺎ و‬ ‫ﮔﺮداﻧﻨﺪﮔﺎنِ ﺑﻌﺪیِ روزﻧﺎﻣﻪیِ ﮐﯿﻬﺎن و ﻣﻄﺒﻮﻋﺎتِ ﺣﺰباﻟﻠﻬﯽِ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻃﺮّاﺣﺎنِ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪیِ‬ ‫’ﻫﻮﯾّﺖ‘‪ ،‬و اﺟﺮاﮐﻨﻨﺪﮔﺎنِ ’ﻗﺘﻞﻫﺎیِ زﻧﺠﯿﺮه‘ای در اﯾﻦ ﻣﺤﻔﻞ‪ ،‬در ﺧﺎﻧﻪیِ ﻓﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪﻣﺖِ او ﻣﯽآﻣﺪه اﻧﺪ و ’ﮐﺴﺐِ ﻓﯿﺾ‘ ﻣﯽﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﺮدﯾﺪ در ﻣﯿﺎﻧﻪیِ اﻓﺎﺿﺎتِ‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﯽ ﮔﺎﻫﻰ ﻓﺘﻮایِ ﻗﺘﻞ ﻧﯿﺰ ﻣﯽداده اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﺘﻮایِ ﻗﺘﻞِ ﺑﺮﺧﻰ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن و‬ ‫ﺷﺎﻋﺮانِ ﺳﺮﺷﻨﺎس را‪.‬‬ ‫ﺑﺎری‪ ،‬اﻧﻘﻼب ﺣﺎﻻتِ ﺷﯿﺪاﯾﯽ )‪ (maniac‬و ﭘﺎراﻧﻮﯾﺎﯾﯽ )‪ (paranoiac‬ﻓﺮدﯾﺪ را‬ ‫ﺑﻪﺷﺪت ﻧﯿﺮو داد‪ .‬و او ﮐﻪ ﻋﺎﺷﻖِ ﺑﻠﻨﺪﮔﻮ و ﻣﺠﻠﺲ و ﺷﻨﻮﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دورانِ ﭘﯿﺶ‬ ‫از اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻣﯿﺪانِ ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ و ﺗﺎزهﺗﺮى ﺑﺮایِ اﺑﺮازِ وﺟﻮد ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ .‬او ﮐﻪ وﺟﻮدِ‬ ‫ﺧﻮد را ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻣﻈﻬﺮِ ﺣﻖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ و ﺗﻨﻬﺎ داﻧﺎیِ ﺣﻘﺎﯾﻖِ ازل و اﺑﺪ ﻣﯽداﻧﺴﺖ و ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﯾﮏ ﻫﻤﺪم و ﻫﻢﻧﻔﺲ ﺑﺮایِ ﺧﻮد ﻣﯽﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎرﺗﯿﻦ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ در آن ﺳﺮِ دﻧﯿﺎ‪،‬‬ ‫ﻋﺎدت داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ زﺑﺎنِ ﮔﺴﺘﺎخِ ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮیِ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽِ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺘﺎزد‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ از ﻧﻈﺮِ‬ ‫او ﻣﻈﺎﻫﺮِ ﻏﺮب و ﻏﺮبزدﮔﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪیِ ﺳﺨﻦراﻧﯽﻫﺎ‬ ‫ﺑﻪﺧﻮﺑﯽ ﻣﯽﺷﻮد دﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﯽِ ذﻫﻦ و ﺑﯽﺷﯿﺮازﮔﯽِ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺑﻪ او اﺟﺎزه ﻧﻤﯽداد ﮐﻪ‬ ‫ﺑﯿﺶ از ﭼﻨﺪ دﻗﯿﻘﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرتِ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﺒﻰ ﺑﭙﺮدازد و رﺷﺘﻪیِ ﺳﺨﻦ را ﺑﺎ ﻧﻈﻢ دﻧﺒﺎل‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﻮاره در ﻫﺮ ﻣﺠﻠﺲ از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﺑﻪﺷﺘﺎب ﺑﻪ آﺳﻤﺎنِ ﻫﻔﺘﻢِ ﻏﻠﯿﺎﻧﺎتِ‬ ‫ﻣﻌﻨﻮی و ﻃﺮحِ ﻣﺴﺎﺋﻞِ ﺣﮑﻤﺖِ اﻻﻫﯽ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ’ﻫﻢﺳﺨﻨﯽ ﺑﺎ ﻣﺎرﺗﯿﻦ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ‘ ﭘﺮواز‬ ‫ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬اﻣّﺎ ﺑﻪزودی ﺳﻮﺧﺖِ ﺣﮑﻤﺖِ ﻣﻌﻨﻮیاش ﺗﻪ ﻣﯽﮐﺸﯿﺪ و ﺑﻪﺷﺘﺎب ﺑﻪ زﻣﯿﻦ‬ ‫ﻓﺮود ﻣﯽآﻣﺪ و ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﺮد ﺑﻪ ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮﯾﯽ و ﺑﺮﭼﺴﺐزدن و ﺗﻮﻫﯿﻦ ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﺴﻰ‪ ،‬از‬ ‫ﻣﻼﺻﺪرا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﮐﺎرل ﭘﻮﭘﺮ‪ ،‬از ﻫﺎﻧﺮی ﮐﺮﺑﻦ ﺗﺎ ژانﭘﻞ ﺳﺎرﺗﺮ‪ ،‬از ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﯾﻢِ ﺳﺮوش‬ ‫ﺗﺎ ﺷﺎﮔﺮدِ وﻓﺎدارـ اش رﺿﺎ داوری‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﻣﺮدانِ ﺳﯿﺎﺳﯽِ رو ﺑﻪ اﻓﻮل‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪِ ﻣﻬﻨﺪس‬

‫‪49‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﺑﺎزرﮔﺎن و ﺑﻨﯽﺻﺪر‪ .‬اﻣّﺎ در ﻣﻮردِ ارﺑﺎبِ ﭘﺎ ﺑﺮ ﺟﺎیِ ﺻﺎﺣﺐِ ﻗﺪرت ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﺠﯿﺰﺷﺎن را‬ ‫ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺧﻮاه ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه آرﯾﺎﻣﻬﺮ ﺑﻮد ﺧﻮاه اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ .‬ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﻫﻢ ﮐﻪ ﺳﺘﺎرهﺷﺎن‬ ‫ﻫﻨﻮز رو ﺑﻪ اﻓﻮل ﻧﺒﻮد و ﺷﺎﻧﺲِ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻗﺪرت را داﺷﺘﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﻻﺳﻰ ﻣﯽزد‪ .‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ‬ ‫در ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽﻫﺎ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻬﻨﺪس ﺑﺎزرﮔﺎن و ’ﻟﯿﺒﺮالﻫﺎ‘ ﭼﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﺎزد و‬ ‫دﺷﻨﺎم ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬اﻣّﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖِ وﻗﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺖﻫﺎ و ﭼﭗﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ در‬ ‫ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮنِ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﻣﯽﺗﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻻﺳﻰ ﻣﯽزﻧﺪ و از اﺣﺴﺎنِ ﻃﺒﺮی‪ ،‬رﯾﺎﮐﺎراﻧﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ اﺣﺘﺮاﻣﮑﻰ ﻧﺎم ﻣﯽﺑَﺮَد‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﻫﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪاى از ﻓﺮﻣﺎﯾﺸﺎتِ او در ﺑﺎبِ ﺳﯿﺎﺳﺖ‪:‬‬ ‫اﯾﻦ ﭘﺮاﮐﺴﯿﺲ اﻣﺮوز ﭼﻪ ﻧﻈﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺆدی ﺑﻪ ﻋﻤﻞ اﻣﺮوز ﺷﺪه اﺳﺖ و‬ ‫ﺗﻤﺎﯾﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﺪارد )؟!(‪ .‬ﻏﻔﻠﺖ ﻣﯽآﯾﺪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮی ﮐﻪ در ﻋﻤﻞ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه )؟!(‬ ‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺧﺪای ﻧﮑﺮده ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺷﻮد ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ در ﻃﺒﺲ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد )!!(‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺑﻪ زﺑﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد )؟!( و اﻧﺸﺎءاﷲ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﻫﻤﻪ در‬ ‫ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﺮط و راﻫﺶ ﻃﺮح ﺷﻮد‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎی ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻓﻠﺴﻔﯽ‬ ‫ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد و دوﺑﺎره ﺑﺎز ﺷﻮد )!(‪) .‬ص ‪(١١٢‬‬

‫ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪیِ ﻫﻮﻟﻨﺎک از ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺑﻪ آدمﮐﺸﯽ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﯾﮏ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری ﻣﻨﺤﻂ از ﻃﺮف ﻟﯿﺒﺮالﻫﺎ ﺧﻮاﻫﯿﻢ‬ ‫رﺳﯿﺪ دﯾﮕﺮ ﻫﯿﭻ‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﯾﻦ ﺷﻌﺎر‪’ :‬ﻗﺎﻃﻌﯿّﺖ آری‪ ،‬ﻗﺎﺗﻠﯿﺖ ﻧﻪ!‘ اﮔﺮ در ﺟﺎﯾﯽ‬ ‫ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻗﺎﺗﻠﯿﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ؟ دﯾﮕﺮ ﺟﻬﺎد ﮐﺠﺎ رﻓﺖ؟‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪاى از ﺗﺤﺮﯾﮏﻫﺎیِ ﺳﯿﺎﺳﯽِ او ﺑﺮ ﺿﺪِ ﻣﻬﻨﺪس ﺑﺎزرﮔﺎن‪ ،‬ﺣﺎج ﺳﯿﺪ ﺟﻮادی‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﯾﻢِ ﺳﺮوش ‪ ،‬ﺣﺴﻦِ ﺣﺒﯿﺒﯽ )ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ ﻣﺘﺮﺟﻢِ ﮔﻮروﯾﭻ(‪:‬‬ ‫‪50‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫‪ ...‬ﺧﺪای ﺑﺎزرﮔﺎن ﺧﺪای ﺑﻮرژوازی و ﺧﺪای ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ ﺧﺪای‬ ‫اﻋﻼﻣﯿﻪء ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﺳﺖ ]‪ [...‬آزادی آنﻫﺎ آزادی ﻧﻔﺲ اﻣّﺎره اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﯽ دﺳﺘﻪء ﺑﺎزرﮔﺎن ﺗﺎ ﺣﺎج ﺳﯿﺪ ﺟﻮادی ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﻻ ﻣﻦ ﻃﺮﻓﺪار‬ ‫ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﻢ ﻧﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ اﺑﺘﺪا ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻌﺎﻧﺪﯾﻦ آنﻫﺎ رﺳﯿﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺧﻮد ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺖﻫﺎ‪ .‬ﺑﯽﻃﺮﻓﺎﻧﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ ،‬دﺳﺘﻪء ﺑﺎزرﮔﺎن‬ ‫دﺳﺘﻪای اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻃﺎﻏﻮت ﻏﺮﺑﯽ و ﺑﺮای ﺣﻔﻆ وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﺗﻼش‬ ‫ﻣﯽﮔﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻃﺮﻓﺪاران ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﯾﺎ ﭘﻮﭘﺮ و ﮔﻮروﯾﭻ‪) .‬ص ‪(١۴٢‬‬

‫‪51‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ارزﯾﺎﺑﯽِ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‬ ‫دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪیِ ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎ ﻧﻪ از ’ادبِ درس‘ ﭼﯿﺰى ﻫﺴﺖ ﻧﻪ از ’ادبِ‬ ‫ﻧﻔﺲ‘ـــ دو اﺻﻄﻼﺣﻰ ﮐﻪ ﻓﺮدﯾﺪ ﺑﺴﯿﺎر دوﺳﺖ داﺷﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺒﺮد‪ .‬ﯾﮏ ﺳﺎل اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺎ درﯾﺎﻓﺖِ ﮐﺘﺎبِ دﯾﺪارِ ﻓﺮّﻫﯽ و ﻓﺘﻮﺣﺎتِ آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ ﭼﯿﺰى‬ ‫درﺑﺎرهی آن ﺑﻨﻮﯾﺴﻢ‪ ،‬زﯾﺮا از ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺮﺷﻤﺮدم‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮـ ام ﺿﺮوری ﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ دﺳﺖام ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﻤﯽرﻓﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻪ دﺳﺖام ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﻤﯽرﻓﺖ از ﺟﻬﺖِ زﺷﺘﯽ و‬ ‫ﭘﻠﺸﺘﯽِ ﺑﯽاﻧﺪازهیِ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﻮد‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻣﺮا از اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﮔﺮﯾﺰان ﻣﯽﮐﺮد آنﻫﻤﻪ‬ ‫ﻋﺮﺑﺪهﺟﻮﯾﯽ‪ ،‬آنﻫﻤﻪ ﻓﻀﻞﻓﺮوﺷﯽِ ﺑﯿﻤﺎرﮔﻮﻧﻪیِ ﺑﯽﺑﻨﯿﺎد‪ ،‬آنﻫﻤﻪ ﭘﺎراﻧﻮﯾﺎ و ﻣﮕﺎﻟﻮﻣﺎﻧﯿﺎ‪،‬‬ ‫آنﻫﻤﻪ ﮐﯿﻦﺗﻮزی و ﺑﺪﺧﻮاﻫﯽ و ﺑﺪﺧﯿﻤﯽ و ﻧﻔﺮتزدﮔﯽ ﺑﻮد؛ آنﻫﻤﻪ ﺿﻌﻒ و‬ ‫زﺑﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶِ ﭘﻬﻠﻮاﻧﯽ ﻣﯽدﻫﺪ؛ آنﻫﻤﻪ ﺷﺎرﻻﺗﺎﻧﯿﺴﻢ و دروغ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎمِ ﻋﺎﻟﯽﺗﺮﯾﻦ‬ ‫ﭘﺎﯾﻪیِ ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ و ﻣﻌﻨﻮﯾّﺖ و ﻋﺮﻓﺎن در اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽﻫﺎ ﯾﻘﻪ‬ ‫ﻣﯽدراﻧﺪ؛ آنﻫﻤﻪ ﺗﺒﺎﻫﯽ و ﭘﻮﺳﯿﺪﮔﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮد را دارویِ ﺷﻔﺎﺑﺨﺶ ﺟﺎ ﺑﺰﻧﺪ؛‬ ‫آنﻫﻤﻪ ﻧﺎداﻧﯽ و ﭘﺮﯾﺸﺎندﻣﺎﻏﻰ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺎمِ ﻋﺎﻟﯽﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪیِ ﺗﻔﮑّﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﺻﺤﻨﻪ آورد‪ .‬اﯾﻦﻫﺎ را ﮐﺴﻰ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﻪدرﺳﺘﯽ ﺑﺒﯿﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮدﯾﺪ را از‬ ‫ﻧﺰدﯾﮏ دﯾﺪه و ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و او را ﺑﻪﺧﻮﺑﯽ ﻟﻤﺲ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‪ ،‬ﻫﯿﭻ‬ ‫دلام ﻧﻤﯽﺧﻮاﺳﺖ دﺳﺖام را ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰى ﺑﯿﺎﻻﯾﻢ؛ ﮐﺎرى ﮐﻪ ﻫﻤﻪﻋﻤﺮ ﻧﮑﺮده ﺑﻮدم‪.‬‬ ‫اﻣّﺎ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﯾﻘﻪیِ ﺧﻮد را ﺑﮕﯿﺮم و ﺧﻮد را ﺑﻨﺸﺎﻧﻢ و ﺑﺮ ﺧﻮد زور آورم ﺗﺎ‬ ‫اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ را ﺑﻨﻮﯾﺴﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ ﻧﻮﻋﻰ روانﭘﺎﻻﯾﯽ‬ ‫ﻣﯽﮐﺮدم‪ ،‬ﺑﺮای ﭘﺎک ﮐﺮدنِ ﺣﺴﺎبِ ﺧﻮدـام ﺑﺎ دوراﻧﻰ از زﻧﺪﮔﯽام‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﺎ‬ ‫آﻻﯾﺶﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﻫﻨﻮز از آن دوران در ﻣﻦ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ؛ و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻨﺪى و ﮔﻮاﻫﻰ‬ ‫ﺑﺮایِ ﺟﻮانﺗﺮﻫﺎ و ﺷﺎﯾﺪ ﻧﺴﻞﻫﺎیِ آﯾﻨﺪه ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﯿﺮت ﺑﻪ ﺳﮑﻮتِ ﻣﺎ در ﺑﺮاﺑﺮِ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‬ ‫ﻧﮕﺎه ﻧﮑﻨﻨﺪ و ﺑﻪ رﯾﺶِ ﻣﺎ ﻧﺨﻨﺪﻧﺪ و ﻧﮕﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ اﺣﻤﻖﻫﺎﯾﻰ ﺑﻮدﻧﺪ اﯾﻦﻫﺎ ﮐﻪ‬ ‫ﻫﺬﯾﺎندراﯾﯽ را از ﮔﻔﺘﺎرِ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺑﺎزﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪52‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﻓﺮدﯾﺪ اﮔﺮ ﭘﯿﺶ از اﻧﻘﻼب ﻣﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺘّﺎ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ او را از ﻧﺰدﯾﮏ دﯾﺪه و ﻣﺤﻀﺮِ او‬ ‫را ’درک‘ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﺟﺰ ﻧﻘﺸﻰ ﮐﻢرﻧﮓ از او و ﺣﺮفﻫﺎیِ او ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻪﺑﺴﺎ ﺑﺎ ﺣﯿﺮت از ﺧﻮد ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ‪ ،‬او ﺑﻪراﺳﺘﯽ ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻔﺖ؟ اﻣﺎ او ﺑﺎ‬ ‫اﻧﻘﻼب و در ﺟﺮﯾﺎنِ ﺗﮑﻮﯾﻦِ رژﯾﻢِ ﺗﺎزه ﻧﻘﺸﻰ ﺑﺎزی ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪآﺳﺎﻧﯽ از آن ﻧﻤﯽﺗﻮان‬ ‫ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬او ﺑﺮایِ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژیﺗﺮاﺷﺎنِ ﺟﻤﻬﻮریِ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊِ اﻟﻬﺎم ﺑﻮده‬ ‫اﺳﺖ و ﻫﻨﻮز ﻫﻢ در ﭘﯽِ آن اﻧﺪ ﮐﻪ ذﺧﺎﯾﺮِ ﮔﻨﺠﯿﻨﻪیِ ﻣﯿﺮاثِ ’ﻣﻌﻨﻮیِ‘ او را اﺳﺘﺨﺮاج‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮایِ ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺎﻧﻪیِ او را ﮐﺮده اﻧﺪ ”ﺑﻨﯿﺎدِ ﻓﺮدﯾﺪ“ و ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽﻫﺎیِ او را ﮐﺘﺎب‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮِ ﻧﻘﺶِ ﻫﻮﻟﻨﺎکِ ﺳﯿﺎﺳﯽِ او ﻫﻢ ﮐﻪ ﺷﺪه و ﺗﺄﺛﯿﺮِ وﯾﺮاﻧﮕﺮى‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺮ ذﻫﻦ و روانِ ﺑﺮﺧﻰ از ﻫﻮﺷﻤﻨﺪﺗﺮﯾﻦ و ﭘُﺮﺷﻮرﺗﺮﯾﻦ ﺟﻮاﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه در دورانِ‬ ‫اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﮔﺬاﺷﺖ‪ 31‬ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﺣﺴﺎبِ او رﺳﯿﺪ‪ .‬از ﺳﻮیِ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺴﺎبِ ﺧﻮدِ‬ ‫ﺟﻤﻌﯽﻣﺎن ﻫﻢ؛ ﺑﻪ ﺣﺴﺎبِ آن ﺟـّﻮ و ﻓﻀﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﻓﺮدﯾﺪ را ﺑﺎﻻ ﺑﺮد و ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﻧﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ’ﻓﯿﻠﺴﻮفِ‘ ﺿﺪِ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ اﺛﺮﮔﺬارﺗﺮﯾﻦ ﺷﺨﺺ در ﻣﯿﺎنِ ﻧﺴﻠﻰ از‬ ‫اﺳﺘﺎدانِ )ﺑﺎ ﻋﺮضِ ﭘﻮزش‪ ،‬ﺑﯽﺑﻮـ وـ ﺧﺎﺻﯿّﺖِ( ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪ؟ ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ ذﻫﻦِ ﭘُﺮﺷﻮرِ‬

‫ﺷﺘﺎبزدهاى ﻣﺎﻧﻨﺪِ ذﻫﻦِ آلِ اﺣﻤﺪ ﺑﻪ ﺗﺴﺨﯿﺮِ او درآﻣﺪ و ﮐﺘﺎﺑﻰ ﻫﻤﭽﻮن ﻏﺮبزدﮔﯽ‬ ‫ﺻﺎدر ﺷﺪ؟ اﮔﺮ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﻨﺎه از ﺳﺎﻧﺴﻮرِ دﺳﺘﮕﺎهِ اﻣﻨﯿّﺖ و ﻧﻈﺎرتِ ﺷﺎه ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ :‬ﻧﻪ! ﺗﻨﻬﺎ اﯾﻦ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞِ آن آن ﻓﻀﺎیِ ﮔﻨﺪآﻟﻮدِ‬ ‫’ﺟﻬﺎنِ ﺳﻮّﻣﯽِ‘ روزﮔﺎرِ ﻣﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﻪ در آن ﺷﺮﯾﮏ ﺑﻮدﯾﻢ‪ :‬ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ و ﺷﺎه و‬ ‫دﺳﺘﮕﺎهِ او و آﺧﻮﻧﺪ و دﺳﺘﮕﺎهاش‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﯽﺟﺎه ـ وـ ﺟﻼﻟﯽِ ﻣﺎ و ﺟﺎه ـ وـ ﺟﻼلِ اﯾﺸﺎن؛‬ ‫دﻧﯿﺎیِ ﺷﻮرﺷﯽِ ’ﻧﻔﺮﯾﻦﺷﺪﮔﺎنِ زﻣﯿﻦ‘ ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﻪﺧﻼفِ روﺷﻨﻔﮑﺮانِ ﯾﮏ ـ دو ﻧﺴﻞ ﭘﯿﺸﺘﺮ‪،‬‬ ‫‪31‬ﯾﮑﻰﺷﺎن ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ و ﺧﻮشﻗﻠﻢ ﺑﻮد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم از ﻗﺮﺑﺎﻧﯿﺎنِ ﺑﺪﻓﺮﺟﺎمِ ﻓﺮدﯾﺪ ﺷﺪ‪ ،‬از او دﺷﻨﺎمﮔﻮﯾﯽ و‬ ‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮیِ ’ﻣﻌﻨﻮی‘ را آﻣﻮﺧﺘﻪ و در ﺳﺎلﻫﺎیِ آﻏﺎزﯾﻦِ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎیِ ﭘﺮﺟﻮش ـو ـﺧﺮوش ﺑﺮ زﻣﯿﻨﻪیِ ’ﺣﮑﻤﺖِ‬ ‫ﻣﻌﻨﻮی‘ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽﮐﺮد و در ﻧﻘﻞِ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎیِ ﻓﺮدﯾﺪ ﻣﯽﻧﻮﺷﺖ‪’ :‬ﻗﺎلَ ﺳﯿﺪﻧﺎاﻻﺳﺘﺎد‪ ‘...‬اﻣّﺎ ﭼﻨﺪى ﭘﯿﺶ در ﺟﺎﯾﻰ دﯾﺪم ﮐﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮد‪’ ،‬ﻓﺮدﯾﺪ ﻫﻢ ﻣﺎ را ﻓﺮﯾﺐ داد‪‘.‬‬

‫‪53‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﭼﺸﻢ از ﺧﻮد ﺑﺮداﺷﺘﻪ و ﺑﺮایِ ﻫﻤﻪیِ درﻣﺎﻧﺪﮔﯽ و ﺷﻮرﺑﺨﺘﯽِ ﺧﻮد ﺑﻪ دﻧﺒﺎلِ ’ﻣﻘﺼّﺮِ‬ ‫اﺻﻠﯽ‘ ﻣﯽﮔﺸﺖ ﮐﻪ در واژهﻫﺎیِ اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ و اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﻨﻮانﻫﺎ‬ ‫در ﮔﻔﺘﻤﺎنِ دﯾﮕﺮى ﮐﻪ ﻓﺮدﯾﺪ ﺳﺮدﻣﺪارِ آن ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺎمِ دﯾﮕﺮى ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ :‬ﻏﺮب‪.‬‬ ‫’اﺳﺘﻌﻤﺎرزدﮔﯽ‘ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاﺑﺮﻧﻬﺎدهیِ ’ﻓﻠﺴﻔﯽِ‘ ﺗﺎزهاى ﯾﺎﻓﺖ‪ :‬ﻏﺮبزدﮔﯽ‪.‬‬ ‫ﻣﻔﻬﻮمِ ﻏﺮبزدﮔﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ از زﺑﺎنِ ﻓﺮدﯾﺪ رﯾﺸﻪیِ درﻣﺎﻧﺪﮔﯽ و ﺑﯿﭽﺎرﮔﯽِ‬ ‫’ﺟﻬﺎنِ ﺳﻮّﻣﯽِ‘ ﻣﺎ را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و ﺷﺮحِ ’ﻓﻠﺴﻔﯽ‘ دﻫﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺷﺮحِ ﺳﯿﺎﺳﯽ ـ ﺗﺎرﯾﺨﯽ از زﺑﺎنِ‬ ‫آلِ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﺎ ﻣﻠﻐﻤﻪیِ رُﻣﺎﻧﺘﯿﮑﻰ از زﺑﺎنِ ﻋﻠﯽِ ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ‪ ،‬در دﺳﺖِ راﺳﺖ ﺷﺎﻧﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺎﻧﻪیِ ﻧﻈﺮﯾّﻪاى ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ در دﺳﺖِ ﭼﭗ اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ و اﺳﺘﻌﻤﺎر را ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺎﻣﻞِ‬ ‫آن ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ دو ﮔﻔﺘﻤﺎنِ وﺻﻒاﻟﺤﺎلِ ﻣﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم در اﻧﻘﻼبِ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻫﻢ‬ ‫رﺳﯿﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﻫﻢ درآﻣﯿﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ درﻣﺎﻧﺪﮔﯽ و ﺑﯿﭽﺎرﮔﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻣﻔﻬﻮمِ‬ ‫ﻏﺮبزدﮔﯽِ ﻓﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﻪیِ اﻟﮑﻨﯽِ زﺑﺎنِ او‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎدِ رﺳﺎیِ ﺧﻮد را ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻓﺮدﯾﺪ‬ ‫ﻣﻘﺪارى ﻣﻌﻠﻮﻣﺎتِ از ﻫﻢ ﮔﺴﯿﺨﺘﻪیِ ﻓﻠﺴﻔﯽ را ﺑﺎ روﮐﺸﻰ از ﯾﮏ ﻓﯿﻠﻮﻟﻮژیِ ﺗﺮﺳﻨﺎک‪،‬‬ ‫درآﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﺎ اﺻﻄﻼﺣﺎتِ ﺗﺼﻮف و ﻋﺮﻓﺎنِ ﻧﻈﺮی‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎمِ ’ﺣﮑﻤﺖِ ﻣﻌﻨﻮی‘‪ ،‬ﺑﺎ زﺑﺎﻧﻰ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮ و ﺗﻨﺪ و ﺑﯽادﺑﺎﻧﻪ در ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎیِ ﺧﻮد ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ در آنﻫﺎ ﻧﻪ‬ ‫ﻫﯿﭻ ﻧﺸﺎﻧﻰ از داﻧﺶِ درﺳﺖ ﺑﻮد ﻧﻪ از ﻗﺪرتِ اﺳﺘﺪﻻل و ﺗﺤﻠﯿﻞِ ﻓﻠﺴﻔﯽ‪ ،‬ﻧﻪ از وارﺳﺘﮕﯽ‬ ‫و وﻗﺎرِ ﻋﺎرﻓﺎﻧﻪ‪ .‬آﺷﻨﺎﯾﺎنِ او ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎنﻧﻤﺎﯾﯽِ او ﻫﻢ ﺳﺮاﺳﺮ دروغ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫دﯾﻨﺪاریِ او در ﺣﺪِّ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﯽﻫﺎیِ ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦِ ﻋﺮﺑﯽوار ﺑﻮد ﺑﺎ ﭼﺎﺷﻨﯽِ‬ ‫ﻫﺎﯾﺪﮔﺮیاش‪.‬‬ ‫ﻓﺮدﯾﺪ در ﺳﺎلﻫﺎیِ ﻧﯿﻤﻪیِ اولِ دﻫﻪیِ ﺑﯿﺴﺖ از ﺣﺎﺷﯿﻪﻧﺸﯿﻨﺎنِ ﻣﯿﺰِ ﺻﺎدقِ ﻫﺪاﯾﺖ در‬ ‫ﮐﺎﻓﻪیِ ﻓﺮدوﺳﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺪاﯾﺖ در ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﺷﻬﯿﺪِ ﻧﻮراﯾﯽ از او ﻧﺎم ﻣﯽﺑﺮد و از‬ ‫ﺿﻌﻒﻫﺎ و زﺑﻮﻧﯽﻫﺎیِ او ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎﯾﻰ از او ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻮم‬

‫‪54‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﻣﯽﺷﻮد در آن دوران ﻓﺮدﯾﺪ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﺣﮑﻤﺖِ ﻣﻌﻨﻮی و ﺷﺮﻗﯽِ ﺧﻮد ﻧﺮﺳﯿﺪه ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫ﺑﺎورﻫﺎﯾﺶ ﺑﺴﯿﺎر ’ﻏﺮبزده‘ و درﺳﺖ ﺿﺪِّ ﺣﺮفﻫﺎیِ ﺑﻌﺪیاش ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .32‬داﺳﺘﺎنِ‬ ‫ﻣﺘﻠﮏﻫﺎیِ ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﻪ ﻓﺮدﯾﺪ و اﺻﻄﻼﺣﺎتِ ﻓﻠﺴﻔﯽِ او ﻫﻢ ﺷﯿﺮﯾﻦ و ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎری‪ ،‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪیِ ﻫﺪاﯾﺖ و ﻓﺮدﯾﺪ از ﻧﻈﺮِ ﺷﺨﺼﯿّﺖِ ﻓﺮدی و ﻧﻘﺶِ ﺗﺎرﯾﺨﯽﺷﺎن ﺑﺴﯿﺎر‬ ‫ﻣﻌﻨﺎدار و روﺷﻨﮕﺮ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺻﻔﺖِ ﻫﺪاﯾﺖ راﺳﺘﮕﻮﯾﯽ و روﺷﻦﺑﯿﻨﯽِ او ﺑﻮد‬ ‫ﮐﻪ’ﺑﺪﺑﯿﻨﯽِ‘ او ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪاﯾﺖ وﺿﻊِ ﺗﺒﺎﻫﯽزدﮔﯽِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽِ ﻣﺎ را‬ ‫ژرفﺗﺮ و دردﻧﺎکﺗﺮ از ﻫﺮﮐﺲِ دﯾﮕﺮ درک ﮐﺮده و ﺑﺎ ﻗﺪرت و ﻫﻨﺮﻣﻨﺪی در‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎیِ ﺧﻮد ﺑﺎزﺗﺎﺑﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻈﻤﺖِ او در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭽﮕﺎه ﺣﺴﺎبِ ﺷﺨﺺِ‬ ‫ﺧﻮد را از اﯾﻦ درﻣﺎﻧﺪﮔﯽ و ﺗﺒﺎﻫﯽزدﮔﯽ ﺟﺪا ﻧﮑﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ دردﻣﻨﺪاﻧﻪ آن را ﺑﻪ ﺻﻮرتِ‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪیِ ﺑﯽﻣﯿﺎﻧﺠﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﺮد؛ و ﻫﻤﯿﻦ در ادﺑﯿّﺎتِ ﻣﺪرنِ ﻣﺎ اﯾﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎهِ ﺑﻠﻨﺪِ ﺑﯽﻫﻤﺘﺎ‬ ‫را ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ .،‬ﺑﻮفِ ﮐﻮرِ او ﺗﻤﺜﯿﻞِ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽِ ﺗﺎرﯾﺨﯽِ ﺟﻤﻌﯽِ ﻣﺎ ﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻤﺎمِ‬ ‫ﭘﻮﺳﯿﺪﮔﯽﻫﺎ و زﺷﺘﯽﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ او در آن ﻣﯽدﯾﺪ‪ .‬او در اﯾﻦ ﺷﺎﻫﮑﺎرِ رواﻧﮑﺎواﻧﻪ‪،‬‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﭘﯿﺮﻣﺮدِ ﺧﻨﺰرـﭘﻨﺰری و ﻟﮑّﺎﺗﻪ و ﻗﺼﺎب و ﻫﺮﭼﻪ را ﮐﻪ در ﺟﻬﺎنِ زﺷﺖِ‬ ‫وﺣﺸﺖاﻧﮕﯿﺰِ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺧﻮد ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬در ﺧﻮد ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻮد را در ﺟﻬﺎنِ‬ ‫ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﯽ و ﺟﻬﺎنِ ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﯽ را در ﺧﻮد دﯾﺪن‪ ،‬روﺷﻦﺑﯿﻨﯽ و ﺟﺴﺎرتِ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪاﻧﻪیِ‬ ‫ﺑﯽاﻧﺪازه ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺖ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﯾﮕﺎﻧﻪ اﺛﺮى را در ادﺑﯿّﺎتِ ﻣﺪرنِ ﻣﺎ‬ ‫ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪدرﺳﺘﯽ ﺑﻪ ادﺑﯿّﺎتِ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺗﻌﻠّﻖ دارد‪.‬‬

‫زﻫﺮﺧﻨﺪﻫﺎیِ او در ﺗَﺴﺨَﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﯾﺶ‪ ،‬وغوغ ﺻﺎﺣﺎب و وﻟﻨﮕﺎری و ﺗﻮپِ ﻣﺮواری‬

‫ـــ‬

‫ﮐﻪ در آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ رﺣﻤﻰ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ـــ ﺑﺎ ﺟﺴﺎرت و ﻫﻨﺮﻣﻨﺪیِ ﺑﯽﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﺗﺎرـ وـ ﭘﻮدِ اﯾﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓِ ﺗﺒﺎﻫﯽزده را ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ‪ ،‬ﺑﺮایِ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﻪاى از روﺷﻦﺑﯿﻨﯽ و راﺳﺘﮕﻮﯾﯽ ﻣﯽﺑﺎﯾﺪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖﺑﯿﻨﯽ را ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺖ و‬ ‫‪32‬ﻧﮑـ ‪ :‬ﻫﺸﺘﺎد و دو ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﯿﺪ ﻧﻮراﯾﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶِ ﻧﺎﺻﺮِ ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ‪.‬‬

‫‪55‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺧﻮد را در ﺑﻦﺑﺴﺖِ زﻧﺪﮔﯽ دﯾﺪ و ﮐﺸﺖ‪ .‬ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﺎ داﻧﺶِ ﺑﯽﻫﻤﺘﺎﯾﻰ ﮐﻪ در‬ ‫روزﮔﺎرِ ﺧﻮد از ادﺑﯿّﺎت و ﻓﺮﻫﻨﮓِ اروﭘﺎﯾﯽ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎ زﺑﺎنِ ﻓﺮاﻧﺴﻪاى ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﻠﻨﺪیِ ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﻰ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎمِ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪهیِ ادﺑﯽ در ﻣﯿﺎنِ ﻫﻤﮕﻨﺎن داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ‬ ‫ﺣﺴﺎبِ ﺧﻮد را از ﻫﻤﻪ ﺟﺪا ﺑﺪاﻧﺪ و ذّﻟﺖ و ﻧﮑﺒﺖِ ﺟﻬﺎنِ ﭘﯿﺮاﻣﻮنِ ﺧﻮد را ﻣﺎلِ‬ ‫’رﺟّﺎﻟﻪﻫﺎ‘ ﺑﺪاﻧﺪ و ﺑﺲ‪ .‬اﻣﺎّ او آن ﻗﺪر ﺑﺰرگ و ژرفﻧﮕﺮ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮِ ﺗﺎرﯾﺨﯽِ ﺧﻮد‬ ‫را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و ﺑﻔﻬﻤﺪ و از آن ﻧﮕﺮﯾﺰد ﯾﺎ ﺑﺎ ﺑَـﺰَک ﮐﺮدنِ آن ﺧﻮد را و دﯾﮕﺮان را ﻓﺮﯾﺐ‬ ‫ﻧﺪﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‪ ،‬او ﺑﻪ ﻋﻨﻮانِ رواﯾﺘﮕﺮِ وﺻﻒاﻟﺤﺎلِ ﻣﺎ‪ ،‬ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل ﭘﺲ از‬ ‫ﻣﺮگاش‪ ،‬زﻧﺪهﺗﺮﯾﻦ و ﻣﻄﺮحﺗﺮﯾﻦ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪهیِ ﻣﺎ ﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﮐﺘﺎب و ﻣﻘﺎﻟﻪ ﮐﻪ در‬ ‫ﺑﺎرهیِ او ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگﺗﺮ و ارزﺷﻤﻨﺪﺗﺮِ آن ﺑﺮایِ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ‬ ‫رﻣﺰﮔﺸﺎﯾﯽ از ﭘُﺮرﻣﺰﺗﺮﯾﻦ اﺛﺮِ او ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﺪاﯾﺖﺷﻨﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫ﺑﺮﺳﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮایِ ﻓﻬﻤﯿﺪنِ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﻧﯿﻢ ﻗﺮن ﺗﺎرﯾﺦ و اﯾﻦﻫﻤﻪ ﻣﺎﺟﺮا را ﺗﺠﺮﺑﻪ‬ ‫ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬و از ﺟﻤﻠﻪ دوﻟﺘﻤﺪاریِ ﭘﯿﺮﻣﺮدانِ ﺧﻨﺰرـ ﭘﻨﺰری را‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﭘﯿﺮﻣﺮدِ‬

‫ﺧﻨﺰرـ‬

‫ﭘﻨﺰریِ اﻧﺪرونِ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺑﺴﺎطِ ﺧﻨﺰر ـﭘﻨﺰرِ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽاش ﮐﺸﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬ ‫اﻣّﺎ ﻓﺮدﯾﺪ درﺳﺖ در ﻗﻄﺐِ ﻣﻘﺎﺑﻞِ ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﻮد‪ .‬او در دروغ زﯾﺴﺖ و در دروغ ﻣﺮد‪،‬‬ ‫زﯾﺮا ﻫﺮﮔﺰ ﺟﺴﺎرتِ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﻮد و ﭘﯿﺮﻣﺮدِ ﺧﻨﺰرـ ﭘﻨﺰریِ ﺧﻮد را ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬او‬ ‫ﭘﯿﺮﻣﺮدِ ﺧﻨﺰرـ ﭘﻨﺰریِ ﺧﻮد را آراﯾﺶ ﮐﺮد و در ﺟﺎﻣﻪیِ ﺣﮑﯿﻢِ اﻻﻫﯽ و اﻟﻔﯿﻠﺴﻮف و‬ ‫اﻟﻌﺎرفِ ﺑﯽﻫﻤﺘﺎیِ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ آورد و ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﻧﺸﺎﻧﺪ؛ ﺑﺎ زﺑﺎنِ او ﻫﺬﯾﺎن ﮔﻔﺖ و‬ ‫ﻣﻌﺮﮐﻪﮔﯿﺮی ﮐﺮد و ﺧﻮد را و دﯾﮕﺮان را ﻓﺮﯾﺐ داد‪ .‬ده ﺳﺎل ﭘﺲ از ﻣﺮگِ او‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤّﺖِ‬ ‫ﯾﮑﻰ از ﺷﺎﮔﺮدانِ ﺻﺪﯾﻖاش ـــ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻟﻪاى ﮐﻪ در ﺑﺎبِ ’ﺣﮑﻤﺖِ اُﻧﺴﯽ‘ از ﺧﻮد ﺑﺮ‬ ‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب اﻓﺰوده‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ از ﻫﯿﭻ ﺑﺎﺑﺘﻰ دﺳﺖِ ﮐﻤﻰ از اﺳﺘﺎد ـ اش ﻧﺪارد‬

‫ـــ‬

‫اﯾﻦ ﻫﺬﯾﺎنﻧﺎﻣﻪ را در ﭘﯿﺶِ رو دارﯾﻢ؛ اﯾﻦ ﺟﻨﺎزهاى را ﮐﻪ ﺑﻮیِ آن ﺳﺨﺖ آزارﻧﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣّﺎ ﺑﺮایِ ﮐﺸﻒِ ﻋﻠّﺖِ ﻣﺮگاش ﻣﯽﺑﺎﯾﺪ آزارِ ﮐﺎﻟﺒﺪﺷﮑﺎﻓﯽاش را ﺗﺎب آورد‪،‬‬

‫‪56‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

‫زﯾﺮا‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺮایِ ﺷﻨﺎﺧﺖِ ﺑﯿﻤﺎریﻫﺎیِ ﺑﻮﻣﯽِ ﻓﻀﺎیِ ’ﺟﻬﺎنِ‬ ‫ﺳﻮّﻣﯽِ‘ ﻣﺎ و ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﺑﻬﺪاﺷﺖِ رواﻧﯽﻣﺎن ﺿﺮوری ﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺎسِ ﻓﺮاوانِ ﻣﻦ از آﻗﺎیِ ﻣﺤﻤﺪِ ﻣﺪدﭘﻮر‪ ،‬ﮔﺮدآورﻧﺪهیِ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﯾﮑﻰ از آن‬ ‫ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎرِ آن ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺎﻃﺮهیِ ﻓﺮدﯾﺪ ﯾﮑﺴﺮه ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﻮد؛‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﺳﻨﺪى ﺑﻪ دﺳﺖ داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎسِ آن ﻣﯽﺷﻮد در ﺑﺎرهیِ او و‬ ‫’اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎ‘ﯾﺶ داوریِ روﺷﻦ ﮐﺮد‪ .‬و دﯾﮕﺮ آﻧﮑﻪ‪ ،‬ﺑﺎ درآﻣﺪنِ آن ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرتِ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﺎر آنﻫﺎ را از ﻓﻀﺎیِ ﻫﯿﺠﺎﻧﯽِ ﮔﻔﺘﺎریِ ﻓﺮدﯾﺪ ﺑﯿﺮون آورده و ﺑﺮ ﺻﻔﺤﻪیِ ﺳﺮدِ‬ ‫ﮐﺎﻏﺬ ﻧﻬﺎده ﮐﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺎ درﻧﮓ و دﻗﺖ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺎ ﭼﺸﻢِ ﺳﻨﺠﺸﮕﺮاﻧﻪ در آن‬ ‫ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ‪ .‬در ﻋﺎﻟﻢِ ﻣﻐﺮبزﻣﯿﻦ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺳﺎﺑﻘﻪیِ ﺑﺴﯿﺎر دارد ﮐﻪ درسﮔﻔﺘﺎرﻫﺎیِ‬ ‫اﺳﺘﺎدان و ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎنِ ﺑﺰرگ را‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﺮگﺷﺎن‪ ،‬از رویِ ﺗﻨﺪﻧﻮﯾﺴﯽﻫﺎیِ‬ ‫ﺷﺎﮔﺮدانﺷﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرتِ ﮐﺘﺎب درآورﻧﺪ‪ .‬در روزﮔﺎرِ ﻣﺎ اﯾﻦ ﺧﺪﻣﺘﻰ ﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻮارِ‬ ‫ﺿﺒﻂِ ﺻﻮت ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و از آن ﺟﺎ ﮐﻪ ﺣﺮفﻫﺎیِ ﻓﺮدﯾﺪ را ﮐﺴﻰ‬ ‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺟﺰوهﻧﻮﯾﺴﯽ ﮐﻨﺪ و اﮔﺮ ﻣﯽﮐﺮد ﻫﻢ ﻧﻤﯽﺷﺪ وﯾﺮاﯾﺶ ﮐﺮد و ﺑﻪ ﭼﺎپ‬ ‫ﺳﭙﺮد‪ ،‬از ﺑﺎﺑﺖِ ﺿﺒﻂِ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎیِ او‪ ،‬ﮐﻪ ﺳﺒﺐِ ﺑﺮ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪنِ ﯾﮏ ﺳﻨﺪِ ﻣﻬﻢِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﯾﺪ ﺳﭙﺎسﮔﺰارِ آن دﺳﺘﮕﺎﻫﻰ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﻨﺪِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ را ﺑﺮایِ ﻣﺎ ﺿﺒﻂ‬ ‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽِ ﺳﺎزﻧﺪهیِ آن )ﻻﺑﺪ در ژاﭘﻦ(‪ ،‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﺨﺘﺮعِ آن‬ ‫در ﻏﺮب‪.‬‬ ‫ﭘﺎرﯾﺲ‪ ،‬ﻓﻮرﯾﻪیِ ‪٢٠٠۴‬‬

‫‪57‬‬

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

‫‪www.nilgoon.org‬‬

www.nilgoon.org

‫دارﯾﻮشِ آﺷﻮری‬

58