Osnovni Elementi Saobraajnog I Komunikacijskog Trzista

Osnovni elementi saobraćajnog i komunikacijskog tržišta

Lavić Benin

SADRŽAJ 1. Uvod.................................................................................2 2. Tržište...............................................................................3 2.1 Termini ponude i potražnje...........................................3 2.2 Relacija tržište marketing.............................................4 2.3 Definisanje tržišta.......................................................4 2.4 Analiza tržišta.............................................................5 2.5 Podjela tržišta.............................................................6 3. Saobraćajno i komunikacijsko tržište......................................8 3.1 Kratak historijat saobraćajnog tržišta.............................8 3.2 Saobraćajna usluga.....................................................8 3.3 Usluga i značaj marketinga u razvoju saobraćajnog tržišta......................................................................10 3.4 Poslovna politika saobraćajnog preduzeća................................................................11 3.5 Osnovna podjela saobraćajnog tržišta..........................11 4. Saobraćajno i komunikacijsko tržište BiH..............................13 5. Zaključak.........................................................................15 6. Literatura.........................................................................16

1

Osnovni elementi saobraćajnog i komunikacijskog tržišta

Lavić Benin

1. UVOD Tema ovoga rada jeste "Osnovni elementi saobraćajnog i komunikacijskog tržišta". Dakle na prvi pogled ova tema izgleda racionalna i nama dosta bliska, jer smo stotine puta čuli za termin "tržište". No, međutim prvi pogled vara, jer tržište kao tržište predstavlja veoma obiman i širok pojam, kao i složenu ekonomsku kategoriju, te je u literaturi veoma teško doći do zadovoljavjuće definicije. Ako se uzme u obzir da se danas procjenjuje da u SAD-u preko 200 miliona dolara godišnje odlazi na istraživanje tržišta shvatit ćemo koliko je tržište odnosno istraživanje tržišta kompleksno. Istraživanje tržišta kao aktivnost koja obezbjeđuje informacije vezano je za probleme iz svoga domena. Saobraćaj i komunikacije predstavljaju dinamičan i integrisan tehnički, tehnološki i ekonomoski sustav, sa dosta interakcija s okolinom. Koliko god pojam "tržišta" bio kompleksan, utoliko je još kompleksnije konkretno definisati saobraćajno i komunikacijsko tržište. Bez saobraćaja nema ni ekonomske reprodukcije. Dakle, potreban je jedan cjelovit i sistematičan pristup osnovnim pojmovima: 1. ponude 2. potražnje 3. proizvodnja / proizvođači/ 4. potrošači/korisnici 5. te relevantni pokazatelji i faktori vezani za gore navedene, da bi na osnovu toga donijeli neke važnije zakonitosti i zaključke o saobraćajnom i komunikacijskom tržištu. Obzirom na činjenicu obimnosti i kompleksnosti, prvo ćemo se na početku fokusirati na sva temeljna pitanja o tržištu kao lokaciji ponude i potražnje, objasnit ćemo neke osnovne zakonitosti i principe tržišta, kao i osnovne podjele tržišta i na taj način ćemo pokušati znanje primjeniti na domen saobraćaja i komunikacija tj. na saobraćajno i komunikacijsko tržište.

2

Osnovni elementi saobraćajnog i komunikacijskog tržišta

Lavić Benin

2. TRŽIŠTE 2.1 TERMINI PONUDE I POTRAŽNJE Kako uopšte doći do pojma tržišta? Prvobitno se izraz "tržište" upotrebljavao za mjesto, kao na primjer seoski trg, gdje su se skupljali kupci i prodavači radi razmjene svojih dobara. Tako se govorilo o tržištu žitarica, tržištu zlata itd. Iz navedenog se izvlači zaključak da pojam "razmjene" vodi do pojma "tržišta". A da bismo mogli da govorimo o tržištu prvo je potrebo definisati pojmove ponude i potražnje. Ponuda predstavlja količinu robe ili usluga koju su proizvođači spremni prodati u određenom vremenu, na određenom tržištu i po određenoj cijeni. Pod pojmom potražnja podrazumijevaju se količine nekog dobra koje su potrošači spremni kupiti pri određenim cijenama istog dobra. 2.2 RELACIJA TRŽIŠTE – MARKETING Prvo treba razjasniti odnos pojmova "marketing" i "tržište", da ne bi došlo do zabune. Često se u praksi ova dva pojma izjednačavju, što predstavlja pogrešan pristup. Naime, marketing je širi pojam od tržišta. Prevladava stajalište da je marketing, odnosno marketing koncepcija, viša faza razvoja tržišta tj. viša faza tržišne koncepcije, i to upućuje na zaključak da marketing nastaje pojavom i razvojem samog tržišta. Marketinška analiza posmatra tržište ne samo kao vremenski i prostorno određeno susretanje ponude i potražnje ( prodavatelja i kupca ), nego kao dinamičan kompleks pojava, aktera i faktora razmjeni proizvoda, usluga, ideja. Marketing ima zadaću da uskladi potencijale poduzeća i njegovu ponudu sa zahtjevima i potrebama ciljnog tržišta.

3

Osnovni elementi saobraćajnog i komunikacijskog tržišta

Lavić Benin

2.3 DEFINISANJE TRŽIŠTA ŠTA JE TRŽIŠTE? Pojam "tržište" ima više značenja. U prvom redu taj se pojam koristi da bi se njime označilo mjesto gdje se kupuju i prodaju dobra. Tim se pojmom može označiti neko veliko geografsko područje. U nekim slučajevima, riječ tržište govori o odnosima između ponude i potražnje za nekim proizvodom. Ponekad se pojam tržište upotrebljava da bi se njime označio sam čin prodavanja neke robe. Na njemu se obavlja razmjena između privrednih subjekata u privredi gdje je izvršena podjela rada. Tržište su agregatne snage ili uslovi u okviru kojih kupac i prodavač donose odluke koje rezultiraju u transakciji proizvoda ili usluga. Tržište bi se moglo definisati kao oblik razmjene proizvoda i usluga posredstvom movca, mjesto na kome se ostvaruje određeni odnos izmežu ponude i potražnje i u kom se slučaju obrazuju cijene.1 Prema grupi autora Dibb, Simkin, Pride i Ferrell tržište je: 1. a) "Pod pojmom tržište smatra se skupina ljudi koja, bilo da se radi o pojedincima ili organizacijama, treba neke proizvode u određenoj kategoriji proizvoda, te koja ima odgovarajuću platnu sposobnost, spremnost i ovlaštenje za kupnju određene robe".2 1. b) " Osobe koje traže određenu robu u specifičnoj kategoriji proizvoda. U nekom gospodarstvu ima više tržišta".3 U širem smislu, ponekad se pod pojmom tržišta podrazumijeva ukupno stanovništvo na nekom geografskom prostoru - masovno tržište - koje kupuje određenu robu. Pri tome treba paziti na slijedeće, a to je da bi skup ljudi sačinjavao tržište treba da se ispune četiri zahtjeva: 1. ljudi koji čine skup, treba proizvod - ukoliko to nije slučaj onda skup ljudi nije tržište; 2. oni moraju imati sposobnosti da kupe proizvod, tj. kupovna moć; 1

Prod. Dr. Šefkija Čekić, Ekonomika u transportu i komunikacijama, Univerzitet u Sarajevu, 2005, str 146 Marketing ,Sally Dibb, Lyndon Simkin, William M. Pride, O.C. Ferrell, Houghton Mifflin Company, London 1991, str 66 3 Marketing, Sally Dibb, Lyndon Simkin, William M. Pride, O.C. Ferrell, Houghton Mifflin Company, London 1991, str 66 2

4

Osnovni elementi saobraćajnog i komunikacijskog tržišta

Lavić Benin

3. oni moraju biti spremni da koriste svoju kupovnu moć; 4. pojedinci u grupi moraju imati autoritet da kupe specifičan proizvod. Prema Milisavljeviću tržište je: 2. a) "Tržište se tretira kao prostor ili mjesto na kome se susreću prodavači i kupci da bi obavili razmjenu. Tu se obavljaju tržišne transakcije u određeni dan ili permanentno".4 2. b) "Tržište predstavlja oblik razmjene proizvoda i usluga posredstvom novca. Ono omogućava raspodjelu stvorenog dohotka na proizvođače prema prilagođenosti proizvodnje potrebama kupaca i produktivnosti rada."5 2.4 ANALIZA TRŽIŠTA Kao što smo već u samom uvodu rekli, tržište je dosta širok i obiman pojam, te zahtjeva sistematičnu i preciznu analizu svakog faktora koji je relevantan za ovaj pojam. Pomenutih faktora ima mnogo. Svrha analize tržišta je da se uoče i ocijene osnovni faktori koji utiču na zbivanja na specifičnim (ciljnim) tržištima za ponudu preduzeća. Kod potrošnih dobara akcenat u analizi tržišta je na veličini i strukturi stanovništva, njihovoj lokaciji i kupovnoj moći pojedinaca i porodica. Izdvojićemo "ljudske" faktore koji utiču na ponudu i potražnju a s tim i na na tržište. Na iznos i tip potrošnje potrošača utiču: 1.

demografski faktori- apsolutni porast stanovništva utiče na dinamičke promjene na tržište (važan je proces urbanizacije),

2. izmjena strukture edukacija stanovništva, nivo obrazovanja posebno utiče na stjecanje novih navika u potrošnji i na promjenu stila života, što se odražava na sistem potrošnje. 3. broj i karakteristike pojedinaca i porodica - to su jedinice potrošnje koje odlučuju kako će potrošiti svoj dohodak svake godine;

4 5

Marketing, Prof. dr. Momčilo Milisavljević, Beograd, 1988, str 99. Marketing, Prof. dr. Momčilo Milisavljević, Beograd, 1988, str 99.

5

Osnovni elementi saobraćajnog i komunikacijskog tržišta

Lavić Benin

4. nivo dohotka potrošača - ta suma determiniše iznos kupovne moći za sve vrste roba i usluga; 5. raspodjela dohotka potrošača - iznos novca kojim raspolažu porodice i pojedinci bitno utiče na iznos i tip potrošnje; 6. iznos i vrsta uštede pojedinaca - što je taj iznos veći on se može usmjeriti bilo u privredne investicije ili u kupovinu proizvoda i usluga koji ne spadaju u one koji se smatraju neophodnim; 7. kamatna stopa - pribavljivost novca po niskim kamatama je faktor koji stimulira potrošnju i obratno, visoke kamatne stope stimuliraju štednju; Svrha analize tržišta je da se preciznije definišu potrebe, motivi i ponašanje kupaca, da bi se sagledalo da li postoji tržište za proizvode i usluge preduzeća, koliko je i kakav je njegov karakter. 2.5 PODJELA TRŽIŠTA Za bolje poznavanje i analizu tržišta potrebno je poći od poznatih (znanstvenih) podjela tržišta odnosno tipologije i morfologije tržišta. Kriteriji podjele tržišta mogu biti: 1. 2. 3. 4. 5.

predmet trženja ( tržište proizvoda, usluga, opreme, novca); prostor ( globalna, državna, regionalna, gradska); vrijeme (vremenskl određena, povremena), tehnika ili način prodaje / kupnje, otvorenost tržišta (otvoreno, ograničeno, zatvoreno), i dr.6

Prema grupi autora grupi autora Dibb, Simkin, Pridei i Ferrel knjige "Marketing" , tržišta se mogu podijeliti u 2 kategorije.7 To su: 1. tržišta krajnje potrošnje 2. tržišta poslovne potrošnje.

6

Dr. sc. Ivan Bošnjak, Tehnologijski marketing, Sveučilište u Zagrebu, 1996

7

Marketing ,Sally Dibb, Lyndon Simkin, William M. Pride, O.C. Ferrell, Houghton Mifflin Company, London 1991, str 67

6

Osnovni elementi saobraćajnog i komunikacijskog tržišta

Lavić Benin

Tržište se može na institucionalnom nivou podijeliti na šest specifičnih kategorija: 1. Prva je tržište potrošača čija je karakteristika da se proizvodi i usluge kupuju za finalnu potrošnju. Oni se ne koriste za preprodaju ili za proizvodnju drugih proizvoda i usluga. 2. Druga je privredno (industrijsko) tržište na kome se proizvodi i usluge kupuju da bi se koristili u proizvodnji drugih proizvoda i usluga. Industijsko tržište sačinjavaju svi pojedinci i organizacije koje nabavljaju onu robu i usluge što ulaze u proizvodnju drugih proizvoda ili usluga, a zatim se dalje prodaju, iznajmljuju ili se s njima druge opskrbljuje.8 3. Treća kategorija je državno tržište na kome su kupci razni lokalni, pokrajinski, republički i federalni organi i institucije. Državne institucije su gotovo u svim zemljama veliki kupci. Ide se na traženje ponude i obično ponuđivać sa najnižom cijenom dobija posao. Uz to se, po pravilu, u svim zemljama favorizuju domaći ponuđači. 4. Četvrta je tržište posrednika (preprodavača), kao što su velikoprodaja i maloprodaja koji kupuju u cilju prodaje uz zaradu. 5.

Peta kategorijaje tzv. institucionalno tržište koje je slično sa državnim u smislu da nije orijentisana na dobit (bolnice, škole, crkve, društvene organizacije). Postoji sličnost u ponašanju prodavaća i kupaca sa državnim tržištem. Razlika je što su budžeti ovih institucija skromniji od državnih institucija. To su po pravilu neprofitne organizacije.

6. Konačno, šesta kategorija je međunarodno tržište odnosno kupci u drugim zemljama izuzev sopstvene.

8

Marketing Management, Philip Kotler, Informator dd, Zagreb, 1999, str 244.

7

Osnovni elementi saobraćajnog i komunikacijskog tržišta

Lavić Benin

3. SAOBRAĆAJNO I KOMUNIKACIJSKO TRŽIŠTE Saobraćaj i komunikacije su svrsishodne aktivnosti koje se ostvaruju u djelatnosti prijevoza – prijenosa. Ovdje se radi o korisnom učinku, koji ima svoj materijalni oblik u promjeni mjesta u prostoru, ali se ovaj učinak ne može opredmetiti. 3.1 KRATAK HISTORIJAT SAOBRAĆAJNOG TRŽIŠTA U kapitalističkom društvu u kojem je nastajalo saobraćajno tržište glavnu ulogu je ima privreda. Razvoj privrede je pratio razvoj željeznice, međutim sama željeznica nije mogla da zadovolji sve potrebe razvoja privrede. Pojavom i razvojem cestovnog saobraćaja razvija se i saobraćajno tržište. Prvo razvoj saobraćajnog tržišta prati određivanje cijena saobraćajnih usluga. Željeznička preduzeća su svoje cijene prijevoza sistematizirale u tarifama (posebna zbirka propisa za utvrđivanje konkretnih cijena prijevoza). Tarife su morale bit javne i s njima se mogao upoznati svaki korisnik prijevoza. Najčešće su organizacije saobraćaja rječnog prijevoza imale svoje tarife, dok su organizacije cestovnog i pomorskog saobraćaja zaključivale prijevozne cijene prema datim tržišnim uvjetima, a mogle su imati samo neku osnovu za utvrđivanje cijena. Dok, vodeći princip za formiranje cijena u cestovnom saobraćaju (teretnom) jeste orijentacija na ponudu i potražnju. Za prijevoz tereta u riječnom saobraćaju obično postoje izrađene tarife. Iz prethodno izloženog, može se načelno utvrditi da su željezničke tarife (bez obzira jesu li u drugim granama saobraćaja tarife utvrđene kao sistem cijena ili ne) osnova, i sa stanovišta nivoa i sa stanovišta diferenciranja, i za riječni i cestovni saobraćaj. 3.2 SAOBRAĆAJNA USLUGA U uslužne djelatnosti spadaju sve aktivnosti proizvodnog i neproizvodnog karaktera čiji rezultat je usluga. Uslužne djelatnosti imaju veliku expanziju u industrijski razvijenim zemljama. Ovaj fenomen u literaturi se naziva poslijeindustrijsko društvo ili uslužna privreda. Ona omogućava zapošljavanje nove radne snage. Expanzija 8

Osnovni elementi saobraćajnog i komunikacijskog tržišta

Lavić Benin

širenja tržišta usluga uslovljena je sve većim brojem novih preduzeća i zahtjeva modernizaciju uslužnih djelatnosti kako bi što efikasnije obavljale svoje djelatnosti. Ovo pretpostavlja i traži dobro organizovan marketing. Saobraćajna usluga koja nastake prevoženjem se se može izdovjiti iz tog procesa. Ona postoji samo za vrijeme trajanja tog procesa i čim se on završi nestaje. Ne može postojati kao stvar koja se dalje upotrebljava, a ne može se ni izdvojiti iz samog procesa prevoženja.9 Saobraćajna usluga je nematerijalan proizvod koja stvara nove vrijednosti i predstavlja izvor nacionalnog dohotka. Saobraćajnu uslugu predstavlja, u suštini sam proces rada. Saobraćajna usluga ne može egzistirati izvan procesa proizvodnje i ne može se lagerovati pa kasnije prodavati za razliku od proizvoda koji se pojavljuje kao rezultat procesa proizvodnje, a realizacija upotrebne vrijednosti nastaje tek u procesu potrošnje. Znači proces potrošnje je odvojen i neovisan od procesa proizvodnje u fizičkom, vremenskom i prostornom pogledu. Sa druge strane, saobraćajna usluga kao predmet razmjene ima sasvim drugačiji karakter: ono što transporter prodaje je sama prodaja mjesta. Saobraćajna usluga predstavlja promjenu mjesta nalaženja putnika ili robe. Iz ove karakteristike proizilaze sljedeći elementi relevantni za formiranje politike saobraćajnih preduzeća: 1. Korisnik saobraćajne usluge nalazi se u samom procesu proizvodnje ili se u procesu rada nalazi roba kao objekat transportovanja. Dakle, kvalitet saobraćajne usluge zahtjeva posebne organizacione, ekonomske i investicione mjere za obezbjeđenje sigurnosti putnika i robe; 2. Iz prethodne specifičnosti proizilazi da je kvalitet usluge, ustvari kvalitet procesa rada. Ova konstatacija ukazuje na dva bitna pravca politike saobraćajnih preduzeća: mjere koje utiću na organizaciju rada u procesu proizvodnje saobraćajne usluge i posebne mjere koje se tiču bezbjednosti. U trenutku kada se završi proces proizvodnje, putnik je izvršio željenu promjenu mjesta, usluga je izvršena, utrošena od strane korisnika i proces proizvodnje je završen. 9

Prod. Dr. Šefkija Čekić, Ekonomika u transportu i komunikacijama, Univerzitet u Sarajevu, 2005, str 154

9

Osnovni elementi saobraćajnog i komunikacijskog tržišta

Lavić Benin

Dakle, na osnovu rečenog o saobraćajnoj usluzi, sada možemo definisati saobraćajno tržište: "Saobraćajno tržište" se definira kao kompleks odnosa koji se formira između ponude i potražnje saobraćajnih usluga". 3.3 ULOGA I ZNAČAJ MARKETINGA U RAZVOJU SAOBRAĆAJNOG TRŽIŠTA Značaj marketinga u razvoju saobraćajnog tržišta je u proizvodnja za nepoznatog kupca i tržište donosi nesigurnost i rizik. U vođenju poslovne i razvojne politike i odluka, neophodna su znanja o tržišnim zbivanjima do kojih dolaze u procesu istraživanja tržišta.

tome što preduzeću donošenju preduzeća

Za saobraćajno preduzeće, značaj primjene marketing koncepcije polazi u prvom redu od okolnosti da je danas teško osigurati tržište tj. korisnike transportnih usluga zbog toga što su mogućnosti kapaciteta veće od apsorpcionih mogućnosti tržišta. Tržišno - marketinški orijentisana poslovna aktivnost preduzeća je neophodna i zbog neprekidnog jačanja konkurencije na domaćem i inostranom tržištu. Iz navedenog proizilazi da se marketing kao integralna znanost tj. kao cjelovit poslovni sistem uvodi u preduzeće, te tako postaje način, metod i tehnika poslovanja. U tom slučaju marketing kao cjelina postaje filozofija poslovanja. Saobraćajno preduzeće mora politikom cijena svojih usluga osigurati zadržavanje i proširenje svog učešća na tržištu. U današnjem privrednom sistemu preduzeća stupaju međusobno u tržišne odnose i stiču svoj dohodak na tržištu pod djelovanjem tržišnih zakonitosti. Uporedo s tim, preduzeća stupaju u tržišne odnose na međunarodnom tržištu, odnosno u međunarodnoj razmjeni, sa stranim firmama, gdje stiču svoj dohodak pod djelovanjem zakonitosti međunarodnog, odnosno svjetskog tržišta. Zahvaljujući takvoj koncepciji, marketing postaje katalizator koji sve funkcije u preduzeću integriše u jednu efikasnu tržišno orjentiranu poslovnu politiku. 3.4 POSLOVNA POLITIKA SAOBRAĆAJNIH PREDUZEĆA 10

Osnovni elementi saobraćajnog i komunikacijskog tržišta

Lavić Benin

Poslovna politika predstavlja skup principa i metoda u odlučivanju preduzeća zajedno sa metodama i postupkom samog odlučivanja radi postizanja ciljeva preduzeća. Cilj poslovne politike izražen je u težnji da se racionalnim kombiniranjem faktora uloženih u proizvodnju saobraćajnih usluga ostvari optimalno korištenje saobraćajnih kapaciteta uz što veći obim saobraćajnih usluga uz što manje angažovanje trošenja faktora proizvodnje. Iz ovako prezentiranog cilja proizilaze osnovni elementi i karakteristike marketing planiranja kao stalne aktivnosti preduzeća usmjeravanja i osmišljavanja razvoja i koordinacije u ostvarenju postavljenih ciljeva. Svoje aktivnosti marketing u preduzeću planira kontinuirano tj. istovremeno sa drugim nosiocima planiranja uz poznavanje i uvažavanje ciljeva i interesa organizacija sa kojima zajednički ostavaruje, priprema i razvija poslovne aktivanosti. 3.5 OSNOVNA PODJELA SAOBRAĆAJNOG TRŽIŠTA Osnovni tržišni oblici kojime se na tržištu susrećemo su: 1. Monopol 2. Konkurencija U monopolu tržišta saobraćajnih usluga postoji samo jedna saobraćajna oraganizacija koja se na strani ponude pojavljuje transportni kapacitet, dok sa druge strane kao potražnja pojavljuje se veliki broj korisnika usluga. Osnovno obilježlje za monopol jeste što oni nisu motivirani za kvalitetnu uslugu i nema potrebe za primjenu savremenih marketing metoda. Kada se više saobraćajnih grana pojavljuje na strani ponude razvijaju se konkurentski odnosi i to duopol i oligopol. Duopol je oblik nesavršene konkurencije gdje cjelokupnu ponudu kontrolišu dva preduzeća. Javljaju se u onim privrednim granama gdje je ulazak konkurentima veoma otežan. Proizvodi duopolista mogu biti homogeni, ali i diferencirani. Oligopol je oblik nesavršene konkurencije u kojoj nekoliko preduzeća sudjeluje u cjelokupnoj ponudi. Javljaju se u onim privrednim granama 11

Osnovni elementi saobraćajnog i komunikacijskog tržišta

Lavić Benin

gdje je ulazak konkurentima otežan. Proizvodi oligopolista su homogeni ali i diferencirani. Tipično oligopolno tržište je tržište automobila. Saobraćajno tržište se dijeli na: 1. tržište transporta putnika 2. tržište prevoza roba Prema geografskom kriteriju tržište može biti: 1. 2. 3. 4.

lokalno - obuhvata odnose ponude i potražnje na jednom teritoriju. nacionalno - obuhvata odnose ponude i potražnje u jednoj državi. međunarodno - ponuda i potražnja između pojedinih zemalja svjetsko - na području cijelog svijeta.

U zavisnosti između ponude i potražnje razlikujemo: 1. dirigirano tržište 2. slobodno saobraćajno tržište Dirigirano saobraćajno tržište formira odnose između ponude i potražnje prema unaprijed određenim uslovima. Ovdje se prvenstveno misli na cijenu prevoza i različite obaveze pojedinih saobraćajnih grana, te i drugih administrativnih regulativa. Ovdje je uticaj države vrlo jak i to se ogleda kroz razne finasijske obaveze prema državi. Slobodno saobraćajno tržište je u potpunosti pod uticajem tržišnih zakona ponude i potražnje, što uslovljava da se u saobraćaju stvaraju konkurentski odnosi. Zavisno od prirode uslova sve saobraćajne grane ne konkuriraju jedna drugu već se u procesu prevoza javljaju određeni oblici saradnje. Po prirodi stvari ta se suradnja najviše uspostavljala između komplementarnih grana željeznice i pomorskog saobraćaja, dok suodnosi između željznice i drumskog drugačiji tj. između njih postoji konkurencija, također između ovih grana i vazdušnog saobraćaja dolazi do konkurentskih odnosa. Osnovna karaktersitika konkurentskog tržišta jeste mnogo kupaca, a isto tako mnogo ponuđača, tako da niko od njih nemože uticati na cijenu. Potražanja i ponuda tih sudionika nije značajna jer predstavlja neznatan dio ukupne potražnje ili ponude. Takva promjena količine bilo na strani potražnje ili na strani ponude ne utiče na cijenu.

12

Osnovni elementi saobraćajnog i komunikacijskog tržišta

Lavić Benin

4. SAOBRAĆAJNO I KOMUNIKACIJSKO TRŽIŠTE BIH Privredni razvoj naše zemlje, uz dalju društvenu i teritorijalnu podjelu rada, stvara materijalne uvjete i pretpostavke za razvoj saobraćaja. S druge strane, saobraćaj je povratna pretpostavka i uvjet daljeg razvoja proizvodnih snaga društva i dalje društvene i teritorijalne podjele rada, jer je spona, svih tokova ukupne društvene reprodukcije. Na tim osnovama u Bosni i Hercegovini se formiraju nove saobraćajne grane, s brojnim preduzećima u njima, uz istovremeno postojanje i razvijanje "starih" saobraćajnih grana. Tako nastaje složen i razvijen saobraćajni sistem. Medutim, ako se razvoj saobraćaja i transportnih tržišta promatra strukturalno i kvalitativno, uoćava se da je nas saobraćajni sistem formirao znatne negativne disproporcije i tendencije sto dovodi do negativnih posljedica, čije je ukidanje postalo nužna potreba, kako sa stajališta privrede i društva tako i saobraćaja (kao sistema) i saobraćajnih grana. Sadašnje stanje i tendencija razvoja našeg saobraćajnog sistema "karakterisu tri veoma jasno izražene disproporcije sa izrazito negativnim posljedicama, kako na udruženi rad ostale privrede i društva (kao korisnike saobraćajnih usluga), tako i na udruženi rad u saobraćajnim preduzećima i njihov ekonomski položaj. " Te osnovne disproporcije su: 1. disproporcija između ukupnog razvoja privrede i potražnje za saobraćajnim uslugama, s jedne, i razvoja saobraćaja kao djelatnosti, s druge strane; 2. disproporcija u razvoju kapaciteta između pojedinih grana saobraćaja; 3. disproporcija u razvoju pojedinih sektora u okviru drumskog autosaobraćaja. Posljedice svih ovih disproporcija su izrazite i vidljive. One se posebno očituju u preraspodjeli i podjeli transportnog rada bez društvenoekonomskih interesa i opravdanosti. S jedne strane, željeznički saobraćaj bilježi opadanje u ukupnom prijevozu putnika i neznatan porast prijevoza robe, s tim sto mu, također, brzo opada učešće u ukupnom prijevozu robe. Obrnuto, cestovni i zračni saobraćaj su ostvarili i ostvaruju visoke stope rasta prijevoza kako putnika tako i roba. 13

Osnovni elementi saobraćajnog i komunikacijskog tržišta

Lavić Benin

Osnovni uzroci ovakvih posljedica su višestruki. Prvo, brzi poslijeratni razvoj privrede i društva Bosne i Hercegovine formirao je i velike potrebe u prijevozu putnika i robe. U takvim uvjetima zastarjeli i tokom rata izuzetno umanjeni i ostečeni željeznički kapaciteti, naročito lokomotive i kola, izuzetno ubrzano su raubovani, a nisu uredno obnavljani i modernizirani.10 S obzirom na ulogu saobraćaja u ukupnoj društvenoj reprodukciji i na posebne karakteristike transportnog tržišta, aktivna uloga društvene zajednice na koordiniranju razvoja saobraćajnog sistema i njegovih grana i usmjeravanju podjele transportnog rada, prema potrebama privrede i društva, je izostala, mada je za tim postojala nužna potreba. Društvena zajednica poduzima mjere i akcije na radikalnom mijenjanju stanja i odnosa u pravcu koordiniranja optimalnog razvoja saobraćajnog sistema i usmjeravanja podjele transportnog rada na principu društvene rentabilnosti. Potrebni uvjeti su se stekli za primjenu marketingkoncepcija u saobraćaju, na osnovu društvenog usmjeravanja razvoja saobraćaja i reguliranja odnosa na transportnom tržištu. "Ova nužnost proizilazi, prije svega, iz oblika i uslova međusobne konkurencije saobraćajnih preduzeća na tržištu i posljedica ove konkurencije po društvo; zatim iz karakteristika samog procesa transporta i njegove uloge u procesu društvene reprodukcije; iz karaktera i izrazite dugoročnosti transportnih sredstava investicija a time i svih mjera u oblasti saobraćajne politike.11 Na kraju je bitno reći da ukoliko se odgovarajuća međunarodna kretanja ne bi uspješno pratila, i pored mnogih prednosti, Bosna i Hercegovina bi mogla dozivjeti znatno umanjivanje u značaju pa i izolaciju u međunarodnom saobraćajnom tržištu. 5. ZAKLJUČAK Ono što bi svi trebali da zapamtimo iz ovog rada je da direktni uticaj na tržište imaju ponuda i potražnja i da je marketing širi pojam od tržišta, odnosno marketing nastaje pojavom i razvojem tržišta. 10

Prod. Dr. Šefkija Čekić, Ekonomika u transportu i komunikacijama, Univerzitet u Sarajevu, 2005, str 365

11

Prod. Dr. Šefkija Čekić, Ekonomika u transportu i komunikacijama, Univerzitet u Sarajevu, 2005, str 366

14

Osnovni elementi saobraćajnog i komunikacijskog tržišta

Lavić Benin

Saobraćajno tržiše predstavlja kompleks odnosa između ponude i potražnje saobraćajnih usluga. Saobraćajna usluga je nematerijalan proizvod koji nastaje u procesu proizvodnje i traje koliko i sam proces proizvodnje, tj. saobraćajna usluga se ne može skladištiti i naknadno koristiti. Stalni zahtjevi za saobraćajnim uslugama stvaraju uvjete za razvoj saobraćajnog i komunikacijskog tržišta kako unutrašnjeg tako i međunarodnog. Međutim, neophodno je da se saobraćaj brže i uspješnije prilagođava potrebama i uvjetima transportnog tržišta. Privredni razvoj naše zemlje, uz dalju društvenu i teritorijalnu podjelu rada, stvara materijalne uvjete i pretpostavke za razvoj saobraćaja. S druge strane, saobraćaj je povratna pretpostavka i uvjet daljeg razvoja proizvodnih snaga društva i dalje društvene i teritorijalne podjele rada, jer je spona, svih tokova ukupne društvene reprodukcije.

6. LITERATURA 1. Ekonomika u transportu i komunikacijama, Prof. dr. Šefkija Čekić, Univerzitet u Sarajevu, 2005.

15

Osnovni elementi saobraćajnog i komunikacijskog tržišta

Lavić Benin

2. MARKETING, Philip Kotler, prevod dr.Vlasta Andrlić, Informator d.d, Zagreb, 1999. 3. TEHNOLOGIJSKI (HIGH-TECH) MARKETING" dr.sc. Ivan Bošnjak, Sveučilište u Zagrebu, FPZ Zagreb, 1996. 4. MARKETING, Sally Dibb, Lyndon Simkin, William M. Pride, O.C. Ferrell, Houghton Mifflin Company, London 1991. 5. Marketing, Prof. dr. Momčilo Milisavljević, Beograd, 1988 6. Internet www.wikipedia.org

16