Novo Tekstni Dokument

1.

UVOD Organizacijska struktura je veoma va�an element uspje�nog poslovanja preduze�a. U ovom seminarskom radu �e biti predstavljeni pojam organiziranja, organizacije, kao i modeliranje organizacijskih struktura. Svi ovi elementi predstavljaju jednu slo�enu cjelinu �iji na�in djelovanja pozitivno uti�e na rad i opstanak preduze�a. Organizacije su u savremenom svijetu postale primarni oblik dru�tvenih institucija, i iz tog razloga se o organizaciji govori kao o najva�nijem faktoru u poslovanju preduze�a. U teoriji i praksi postoje razli�ita mi�ljenja o tome �ta se mo�e navesti kao definicija organizacijske strukture me�utim o tome �e biti dalje obja�njeno u tekstu. Sastavni dio svake organizacije je neminovno struktura od koje zavisi na koji na�in �e organizacija djelovati.Zna�ajno je napomenuti, da je struktura izlo�ena raznim uticajima, koji mogu biti kako unutarnji, tako i vanjski. Organizacijska struktura bi trebala biti oblikovana tako da razjasni tko �e obavljati koje zadatke, tko je odgovoran za koje zadatke, da ukloni prepreke uspje�nom radu uzrokovane nepouzdano��u zadu�enja i njihovim brkanjem te da dovede do odlu�ivanja i mre�e komuniciranja koji podr�avaju i odr�avaju ciljeve poduze�a.

2.Pojam i definicija organizacije i organizacijske strukture Organiziranje predstavlja ustanovljavanje i klasificiranje potrebnih aktivnosti, grupiranje aktivnosti nu�nih za postizanje ciljeva, dodjeljivanje svake grupe aktivnosti pojedinom menad�eru zajedno s ovlastima nu�nim za njihovo nadgledanje, te osiguranje koordinacije u organizacijskoj strukturi i to vodoravno (na istoj ili sli�noj organizacijskoj razini) i okomite, npr. izme�u sredi�njice korporacije njezinih zasebnih dijelova i njihovih odjela . Organizacija je rije� koju mnogi koriste bez jasno odre�enog zna�enja. Za ve�inu menad�era, organizacija podrazumijeva namjeravanu i formaliziranu strukturu uloga i polo�aja. U teoriji i praksi postoje razli�ita mi�ljenja o tome �ta je organizacijska struktura. Najpotpunije je ono koje organizacijsku strukturu definira kao mre�u odnosa kojom se objedinjavaju i u koju se uklju�uju pozicije i uloge �lanova organizacije. Ovo mi�ljenje se ne mo�e smatrati potuno prihvatljivim i konzistentnim, jer: a) Postoje odre�eni odnosi i prije organizacijske strukture b) Ti odnosi prevazilaze okvire strukture, a svi odnosi se ne mogu uvijek smjestiti u neku strukturu c) Odnosi neke strukture uvijek u sebi sadr�e makrosocijalne elemente (bolesti radnika, njihove ograni�ene sposobnosti, obavezna primanja, pripravnika u pro�lom sistemu, itd.) Bitno je istaknuti da struktura predstavlja sastavni dio svake organizacije, i u tome se sla�u svi autori.Organizacijska struktura se sastoji od tri komponente : a) Slo�enosti b) Formalizacije c) Centralizacije Slo�enost se sastoji iz: a) Vodoravne diferencijacije b) Okomite diferencijacije

c) Prostorne diferencijacije d) Personalne diferencijacije. Formalizacija je stepen standardizacije poslova. Centralizacija je stepen do koga je odlu�ivanje koncentrirano. Centralizacije se bave disperzijom vlasti koja donosi odluke unutar organizacijske strukture. Struktura organizacije se mo�e shvatiti: a) Stati�no kao sistem odnosa izme�u individua b) Dinami�no kao proces izvr�avanja funkcija u kome se dinamika organizacije mijenja. Struktura se mijenja pod uticajem unutarnjih i vanjskih faktora, i to je dinami�ka struktura. Ona nije namenuta i uvijek se mijenja. U strukturu organizacije uklju�uju se slijede�i elementi : a) Organizacijska sredstva b) Organizacijski metodi c) Organizacijski postupci d) Organizacijske procedure. Najpotpunija definicija organizacijske strukture mora dati naglasak i na dijelove organizacijske strukture i njihove me�usobne odnose. 2.1.Karakteristike organizacije i organizacijske strukture Organizacije su u savremenom svijetu postale primarni oblik dru�tvenih institucija. One imaju karakteristike : a) Dru�tvenih entiteta, jer organizacije �ine pojedinci i grupe ljudi koji me�usobno djeluju da bi izvr�ili osnovne funkcije. b) Promi�ljeno ustrojenih sistema djelovanja, zato �to su organizacijski zadaci svjesno podijeljeni u odjele i skupove aktivnosti s ciljem postizanja ve�e korisnosti u procesu rada c) Usmjerenosti prema cilju, jer organizacije postoje i zbog odre�enog cilja d) Institucije koje imaju granicu. Iako su organizacije otvoreni sistemi, ipak postoje granice njihove otvorenosti koje prepoznaju elemente unutar i van organizacije, a zasnivaju se na procesu ulaz-transformacija-izlaz, koji povezuje organizaciju s drugim sistemima, a �to se obezbje�uje putem organizacijskih struktura. Svako poduze�e ima svoju definiranu strukturu ili sastav, odnosno svoj sustav unutarnjih veza i odnosa. Elementi organizacijske strukture su : 1.organizacija sredstava za proizvodnju i racionalno ure�enje marine, koja obuhva�a organizaciju sredstava za rad, predmeta rada i organizaciju unutarnjeg transporta; 2.organizacija ljudskog faktora, koja obuhva�a sve probleme formiranja kolektiva i socijalizaciju ljudi u radnoj sredini; 3. organizacija ra��lanjivanja ukupnog zadatka marine na posebne i pojedina�ne zadatke, 4.organizacija unutarnjih odnosa, koja obuhva�a problematiku organizacije upravljanja i organizacije rukovo�enja, kao i ostalih me�usobnih odnosa te 5. organizacija vremenskog redoslijeda odvijanja poslova, koja obuhva�a istra�ivanje vremenske uskla�enosti svih �imbenika proizvodnje i cijelog tijeka poslovanja. Organizacijske strukture mogu biti : a) Mehanicisti�ke b) Organske (organicisti�ke) Mehanicisti�ku organizacijsku strukturu karakterizira: a) Jasna diferencijacija poslova b) Standardizirana politika i procedura c) Visoka specijalizacija d) Jasan na�in komandovanja e) Nizak raspon kontrole f) Centralizacija i visok nivo formalizacije Karakteristike organske organizacijske strukture:

a) Nema naglasaka s formalnim opisom posla i specujalizacija b) Jednaka informiranost na svim nivoima c) Horizontalni odnosi su vaznijih od vertikalnih d) Formalna struktura je fluidna i primjenjiva i decentralizacija 2.2. Nivoi organske strukture Nivoi organizacijske strukture uspostavljaju radi efikasnijeg kori�tenja resursa i radi efikasnijeg rukovo�enja. S aspekta organskih nivoa, organske strukture mogu biti : a) Organska struktura s uskim rasponom upravljanja b) Organska struktura s �irokim rasponom upravljanja. prednosti nedostaci � Nadgledanje iz blizine � Brza komunikacija izme�u podre�enih i nadre�enih � Nadre�eni se obi�no suvi�e uklju�uju u rad podre�enih � Mnogo nivoa menad�menta � Visoki tro�kovi zbog nivoa � Prevelika udaljenost izme�u najvi�eg i najni�eg nivoa

prednosti nedostaci � Potrebne su jasne politike � Podre�eni moraju da budu pa�ljivo odabrani � Manji broj menad�era � Jasniji informacioni tokovi � Tendencija da preoptere�eni nadre�eni postanu �uska grla� u odlu�ivanju � Opasnost da nadre�eni izgubi kontrolu � Zahtjeva izuzetno kvalitetne menad�ere Faktori koji uti�u na raspon kontrole su : � Obu�enost � Jasno�a planova � Kori�tenje objektivnog standarda � Brzina promjena � Tehnika komuniciranja � Potreba za kontaktom � Razlike po organskim nivoima � Potreba za ravnote�om. 2.3. Formalna i neformalna organizacija 2.3.1. Formalna organizacijska struktura Organizacijska struktura koja se planski smi�ljeno gradi naziva se formalna organizacijska struktura. Ona �ini skelet organizacijske strukture. U njoj su smje�teni resursi, sredstva za rad i predmeti rada, kao i svi drugi elementi organizacije. Formalna struktura sastoji se : � Uzorka, odnosno sistema formalnih odnosa i du�nosti (organska shema + opis zadataka) � Formalnih pravila va�e�e politike, raznih procedura, metoda, odnosno na�ina kontrola, nagrade, kazne i sli�no Formalnom strukturom se utvr�uju, opisuju i povezuju poslovi koje treba obavljati u organizaciji, i dovode se u neposrednu vezu s njenim ciljevima i zadacima.Ovom strukturom se odre�uje i status ljudi u organizaciji. Formalnom strukturom se u tr�i�nim ekonomijama odre�uju mnoga druga pitanja kao �to su hijerarhije, subordinacija i sistem vlasti. Ova struktura se ne mo�e razmatrati apstraktno, samo sa stajali�ta nekih pravila, propisa. Treba se prilagoditi konkretnim uvjetima i djelatnostima, pri �emu treba voditi ra�una o slijede�im faktorima :

� Prirode i slo�enosti tehnologije � Zaokru�enosti procesa rada i poslovne neovisnosti pojedinih dijelovanja, odnosno jedinica organizacije � Mjerljivost rezultata rada � Volje i spremnosti radnika da se organiziraju u odre�ene organizacijske strukture 2.3.2. Neformalna organizacijska struktura Za razliku od formalne koja se izgra�uje, neformalna organizacijska struktura nastaje spontano. Mo�e se definirati kao zajedni�ka aktivnost ljudi na radu koja nije odre�ena formalnom organizacijom. Bazira se na neformalnim vezama i odnosima koji mogu biti od koristi, ali i od �tete po formalnoj strukturi. Neformalna struktura �esto posreduje izme�u pojedinca i formalne organizacijske strukture zastupaju�i interese kupaca. Ona je vrlo slo�ena i ima specifi�ne karakteristike koje se ogledaju u sljede�em : � Grupa se formira na bazi simpatija, uzajamne naklonosti i prijateljstva � Organizacija, kada se ti�e odnosa izme�u grupe i �lanova uzima u obzir njihova prava, obaveze, presti�, itd. � Pravila pona�anja nastala pod uticajem navika obi�aja i normi, reguliraju odnos izme�u �lanova unutar strukture � Neformalna pravila pona�anja uklju�uju�i i neke norme vrednovanja izme�u grupa � Svaka grupa izgra�uje svoj sistem uzajamnog sporazumijevanja. 2.4. Modeliranje organske strukture Modeliranje i izbor odgovaraju�e strukture jedna je od najva�nijih odluka, u protivnom �e struktura, neodgovaraju�a situacija u kojoj se organizacija nalazi, usporiti ili zako�iti sposobnosti upravlja�kog sistema . Istra�ivanja upu�uju na zaklju�ak da nema jednog na�ina, kao najboljeg izbora strukturiranja organizacije. Mogu�i su razli�iti pristupi u strukturiranju, modeliranju organizacije, jer razli�iti faktori razli�ito uti�u na pojedina preduze�a, a novom organizacijom se u konkretnom preduze�u �eli posti�i i novi kvalitet. Prema klasi�noj teoriji organizacija bi trebala biti postavljena �odozgo prema dolje�, po tzv. �top down sistem�. Zbog toga bi rukovodstvo, najprije trebalo izabrati globalne organizacijske jedinice (sektora, slu�be ili odjeljenja), pa tako na kraju dizajnirati specifi�ne zadatke. Taj put je ne samo logi�an, nego i jedini mogu�,jer je makroorganizacija osnova za projektovanja mikroorkanizacije preduze�a. Mogu�i su i drugi na�ini oblikovanja, strukturiranja organizacije : a) Oblikovanje �odozgo prema dolje� po bassis upwoard sistem b) Kombinirani pristup koji istovremeno strukturira organizacije �odozdo prema gore� i �odozgo prema dolje� pod tzv. �bipolarne strategije� c) Strategija klina koja podrazumijeva da promjena organizacije po�inje sa srednjih nivoa rukovo�enja d) Strategije ve�eg broja nukleusa koja podrazumijeva da se organizacione promjene u preduze�u zapo�inju istovremeno i na razli�itim nivoima i djelovima preduze�a. 2.5. Odnos organizacijske strukture i managementa Dizajniranjem organizacije odnosno oblikovanjem organizacijske strukture susre�emo se s dva bitna elementa: � specijaliziranom podjelom rada � rasponom kontrole Specijalizirana podjela rada (i horizontalna i vertikalna) �ini potrebu za koordinacijom nu�nom (dublja i detaljnija podjela = poslovi managementa slo�eniji i te�i, va�nost koordinacije ve�a). Raspon kontrole - broj ljudi koji su direktno podre�eni jednom rukovodiocu, mo�e biti "u�i" i "�iri", glavni aspekt organizacijske strukture. Na vi�oj organizacijskoj razini primjereni je u�i raspon kontrole, dok je na ni�oj

organizacijskoj razini primjereniji �iri raspon kontrole. Na raspon kontrole utje�u: � priroda zadatka � zna�ajke podre�enih � sposobnost

3.ZAKLJU�AK Organizacija je rije� koju mnogi koriste bez jasno odre�enog zna�enja. Za ve�inu menad�era, organizacija podrazumijeva namjeravanu i formaliziranu strukturu uloga i polo�aja. Organizacijska struktura se sastoji od tri komponente, a to su: slo�enosti, formalizacije i centralizacije. S aspekta organskih nivoa, organske strukture mogu biti: organska struktura s uskim rasponom upravljanja i organska struktura s �irokim rasponom upravljanja. Organizacijska struktura koja se planski smi�ljeno gradi naziva se formalna organizacijska struktura. Ona �ini skelet organizacijske strukture. U njoj su smje�teni resursi, sredstva za rad i predmeti rada, kao i svi drugi elementi organizacije. Za razliku od formalne koja se izgra�uje, neformalna organizacijska struktura nastaje spontano. Mo�e se definirati kao zajedni�ka aktivnost ljudi na radu koja nije odre�ena formalnom organizacijom. Modeliranje i izbor odgovaraju�e strukture jedna je od najva�nijih odluka, u protivnom �e struktura, neodgovaraju�a situacija u kojoj se organizacija nalazi, usporiti ili zako�iti sposobnosti upravlja�kog sistema.

4. LITERATURA 1. Prof. dr. Baro� �eljko, �Osnove Menad�menta�, 1. izdanje, Banja LukaPrijedor, 2005. 2. Prof. dr. Had�iahmetovi� Ze�ir, �Menad�ment�, Sarajevo, 2000. 3. Prof. dr. Omerdi� Mersud, �Menad�ment�, Skripta predavanja, Biha�, 1999.