Novio Tech Campus - Eindrapportage

Novio Tech Campus Masterplan op hoofdlijnen Gemeente Nijmegen, NXP, Oost NV 25 februari 2008 9T0610

Royal Haskoning VHP KplusV

Documenttitel

Novio Tech Campus Masterplan op hoofdlijnen

Verkorte documenttitel

Novio Tech Campus

Status

Eindrapport

Datum

25 februari 2008

Projectnaam

Novio Tech Campus

Projectnummer

9T0610

Opdrachtgever

Gemeente Nijmegen, NXP, Oost NV

Referentie

9T0610/R/901286/Nijm

INHOUDSOPGAVE

1

2

3

NOVIO TECH CAMPUS: EEN KANS? 1.1 Enkele trends 1.2 Een nieuw type werklocatie: een aanwinst voor stad en regio 1.3 Doelstelling 1.4 Opzet van deze rapportage

1 1 3 3 4

IS ER EEN MARKTPERSPECTIEF? 2.1 Hoogtechnologische bedrijvigheid in de regio 2.2 Nader bekeken: de medische technologie 2.3 Nader bekeken: de halfgeleiderindustrie 2.4 Nijmegen in een internationale vergelijking 2.5 Een reactie vanuit instellingen en bedrijfsleven 2.6 Het marktperspectief

5 5 5 6 8 9 14

TE STELLEN EISEN AAN EEN FUNCTIONEEL CONCEPT 3.1 Succesfactoren elders 3.2 Eisen en verwachtingen vanuit de regio

15 15 16

Novio Tech Campus Eindrapport

-i-

4 Blz.HET FUNCTIONEEL CONCEPT 4.1 Nieuwe concepten voor werklocaties 4.2 Economische ambitie gemeente Nijmegen 4.3 Trends en kansen bij elkaar brengen: Novio Tech Campus! 4.4 Kort en bondig: het concept voor Novio Tech Campus

18 18 22

5

BEELD VAN DE TOEKOMST 5.1 Programma van eisen 5.2 Inspiratiebeelden

27 27 28

6

TOETSING, RANDVOORWAARDEN EN VERVOLGTRAJECT 6.1 Belangrijke te vervullen randvoorwaarden 6.2 SWOT-analyse 6.3 Toetsing bij ondernemers 6.4 Fasering 6.5 Vervolgtraject

29 29 29 31 32 32

24 26

LITERATUUR

34

BIJLAGE 1: GEÏNTERVIEWDE PERSONEN

36

BIJLAGE 2: DEELNEMERS AAN DE WERKSESSIE ONDERNEMERS

37

9T0610/R/901286/Nijm 25 februari 2008

1

NOVIO TECH CAMPUS: EEN KANS? 1.1

deels naar lage lonenlanden en kenniswerk wordt belangrijker. De export wordt steeds afhankelijker van specifieke kennisproducten en van bedrijven met kennisintensieve productietechnologieën. Bij dit soort bedrijven, zoals laboratoria, R&D centra en andere hoogtechnologische bedrijven, neemt het belang van product- en diensteninnovaties toe. Sterker nog: innoveren is een voorwaarde om te overleven. Doordat bedrijven sterk gefocust zijn op hun kernactiviteiten en voor die innovaties veel kennis nodig hebben, ontstaan samenwerkingsrelaties met andere bedrijven en kennisinstellingen. Dit leidt tot sterke vervlechtingen, tot netwerken die variëren van regionaal tot internationaal schaalniveau. Zo wordt door onder meer vrije handel, snellere verbindingen en ICT een (inter)nationale netwerkeconomie zichtbaar. Dit biedt kansen voor steden en regio’s die zich weten te onderscheiden door een specifiek vestigingsklimaat aan te bieden dat op knopen van dit netwerk de optimale faciliteiten biedt. Daarbij is het een absolute voorwaarde, dat goed wordt ingespeeld op de specifieke vestigingseisen van (innovatieve) bedrijven en de veranderingen daarin.

Enkele trends

De laatste decennia ontwikkelt de economie van Nederland zich in de richting van een kenniseconomie. Een gevolg daarvan is onder meer dat een belangrijk deel van de bedrijven én werknemers andere eisen zijn gaan stellen aan hun werkomgeving. Dat leidt tot nieuwe concepten voor werklocaties. Met de herontwikkeling van het bedrijventerrein Winkelsteeg wil de gemeente Nijmegen samen met een aantal strategische partners inspelen op deze ontwikkelingen en een toekomstgericht bedrijventerrein voor de hoogtechnologische bedrijvigheid tot stand brengen. Dat moet beantwoorden aan de eisen van ondernemers en werknemers van vandaag, maar zeker ook van de toekomst. Alvorens hier nader op in te gaan willen we even kort stil staan bij drie trends: - de al genoemde ontwikkeling naar een kenniseconomie; - de veranderende vraag naar arbeidskrachten; - de hogere eisen die aan een werkomgeving worden gesteld.

Veranderende vraag naar arbeidskrachten Eén van de veranderingen bij die vestigingsplaatsfactoren – en vooral voor de high tech sector een heel belangrijke – betreft de verkrijgbaarheid van gekwalificeerd personeel. De vraag daarnaar is sterk toegenomen. Door een dreigende krapte op die arbeidsmarkt zoeken bedrijven naar mogelijkheden om mensen te vinden en te binden. Het bieden van goede werkomgeving kan daarbij van betekenis zijn. Een ideale werkomgeving draagt aantoonbaar bij aan innovaties en aan de verbetering van de productiviteit. Uit onderzoek is gebleken dat deze factor in belang ver uit komt boven andere factoren die in de huidige tijd van een netwerkeconomie van

De ontwikkeling naar een kenniseconomie De globalisering van de economie en de ontwikkeling naar een kenniseconomie hebben een hoog tempo aangenomen. De ontwikkeling van China, India en de voormalige Oostbloklanden hebben negatieve gevolgen voor delen van onze economie, maar bieden tegelijkertijd kansen voor productie en afzet. Veel bedrijven die voorheen vooral westers georiënteerd waren, maken gebruik van deze nieuwe mogelijkheden. Dit heeft ertoe geleid dat de economische structuur van de westerse landen is veranderd. Productiewerk verdwijnt

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm -1-

25 februari 2008

belang worden gevonden. In onderstaand figuur is dit weergegeven voor het totaal aan productiebedrijven, groothandelsbedrijven en zakelijke dienstverleners. De regio Arnhem Nijmegen wijkt qua beoordeling van het belang van personeel niet opmerkelijk af van het totaal van alle zes onderzochte regio’s (RPB, 2006).

Hogere eisen aan werkomgeving In een kenniseconomie stellen (innovatieve) bedrijven én medewerkers hogere eisen aan hun werkomgeving. Ze hebben behoefte aan een nieuw type werkomgeving die optimaal faciliteert. Dat betreft de kenmerken van stad en regio, maar ook die van de werklocatie zelf. Dat laatste komt er voor ondernemers op neer dat zij maximale interactie moeten kunnen hebben met andere bedrijven en/of kennisinstellingen. Dit verhoogt de kans op succesvolle innovaties. Bedrijven kunnen weliswaar over grote afstand met elkaar en kennisinstellingen interacteren (zeker als het gaat om belangrijke, strategische informatie), maar nabijheid maakt die communicatie over en weer wel gemakkelijker. Het gaat verder ook om zaken als gebruik kunnen maken van elkaars faciliteiten (bijvoorbeeld laboratoria) en de gezamenlijke inkoop van diensten. Niet alleen de ondernemers, maar ook de werknemers hebben behoefte aan een nieuw type werkomgeving die inspeelt op nieuwe eisen: flexibele werktijden en een goed voorzieningenniveau (zoals kinderopvang, sportfaciliteiten, winkelmogelijkheden, restauratieve voorzieningen, kledingreiniging, et cetera). Recreatieve mogelijkheden spelen daarbij eveneens steeds meer een rol. Het is aangetoond dat een dergelijke (re)creatieve omgeving bijdraagt aan de productiviteit van de werknemers (zie ook het kader op de volgende pagina).

Figuur 1: Het belang dat ondernemers hechten aan vier belangrijke aspecten van de netwerkeconomie (percentage date en factor van belang vindt of als zeer belangrijk beoordeeld. Regio Arnhem Nijmegen in vergelijking met zes andere stedelijke regio’s in Nederland) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10

Stadsregio Arnhem Nijmegen Totaal van zes regio's

A fn em er s

To el ev er an ci er s

on ee l Pe rs

U ni

ve rs i te it

0

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm -2-

25 februari 2008

opkomst van nieuwe typen bedrijven, zoals laboratoria, R&D-centra, bedrijven in softwareontwikkeling en andere high-tech-bedrijven is de vraag naar werklocaties de afgelopen decennia gewijzigd.

Where does inspiration come from?

Once, perhaps, It was enough for a business to be efficient. These days, it takes much more than that to compete successfully. To stay ahead of the field in the 21th century, businesses need a constant supply of fresh ideas and innovative thinking. And increasingly, the most successful companies are coming to recognise that, as a source of inspiration, few things are more important than the quality of their working environment. Quite simply, people work better – more productively, more happily ande, above all, more creatively - in surroundings that stimulate them.

De herontwikkeling van Winkelsteeg tot Novio Tech Campus is meer dan de herinrichting van een deels verouderd bedrijventerrein en vraagt daarom om meer dan een ruimtelijk-economisch visiedocument. De achterliggende doelstelling is het vasthouden en aantrekken van kenniswerkers en bedrijven rond thema’s als halfgeleiders en medische technologie. Bèta en technologische bedrijven hebben nu al te kampen met een tekort aan goed gekwalificeerd personeel (trend in heel Nederland). Met de vergrijzing in het vooruitzicht wordt dit probleem steeds groter. Om voldoende bedrijven vast te kunnen houden en aan te kunnen trekken is voldoende gekwalificeerd personeel (o.a. afgestudeerde studenten) nodig en om deze werknemers in de regio vast te kunnen houden zijn voldoende aantrekkelijke werkgevers nodig en moet de woon- en leefomgeving aangenaam zijn. Dit vraagt om een integrale aanpak; de hele stad moet er bij wijze van spreken op gericht zijn.

Uit: brochure ‘Stimulate inspiration’ van Greenpark, Reading (UK)

1.2

Een nieuw type werklocatie: een aanwinst voor stad en regio

Tegen de achtergrond van de hier geschetste ontwikkelingen hebben de gemeente Nijmegen, NXP en Oost NV het initiatief genomen om een nieuw concept voor een werklocatie op het bedrijventerrein Winkelsteeg in Nijmegen tot stand te brengen. Dat concept heeft de naam Novio Tech Campus als werktitel. De ontwikkeling zou zich vooral moeten richten op de halfgeleiderindustrie en de medische sector / medische technologie. Juist het leggen van dwarsverbanden tussen deze sectoren wordt door de initiatiefnemers van groot belang geacht. Met het beoogde nieuwe concept kan worden ingespeeld op de hiervoor beschreven gewijzigde vraag bij een deel van het bedrijfsleven. Door veranderingen in de economische structuur en de

1.3

Tegen de hiervoor beschreven achtergrond wordt in dit rapport een functioneel en ruimtelijk concept voor Winkelsteeg uitgewerkt. Onder de werktitel van Novio Tech Campus gaan we op zoek naar de vormgeving van een werklocatie die: ! de ideale plek en omgeving is voor bedrijven op het gebied van primair halfgeleiders, medische technologie en aanverwante

Novio Tech Campus Eindrapport

Doelstelling

9T0610/R/901286/Nijm -3-

25 februari 2008

!

bedrijven. Juist om een wisselwerking tot stand te brengen die kan leiden tot nieuwe, innovatieve producten; de ideale plek en omgeving is voor de (hoogopgeleide) werknemers door de kwaliteit van de werkomgeving. Dit wordt vooral vertaald in aantrekkelijke en duurzame architectuur, optimale inrichting van de gebouwen en buitenruimte, sociale veiligheid, landscaping en zeker ook een breed aanbod aan voorzieningen, inclusief recreatiemogelijkheden.

ruimtelijke vertaling daarvan in hoofdstuk 5. In hoofdstuk 6 wordt kort een beeld geschetst van het mogelijke verder te volgen traject.

De doelstelling is dan als volgt: Stel een economisch visiedocument op voor de herontwikkeling van bedrijventerrein Winkelsteeg tot Novio Tech Campus Nijmegen, centrum van product- en diensteninnovaties ! dat de marktmogelijkheden in beeld brengt; ! deze vertaalt in een aansprekend functioneel concept; ! dit verder uit werkt in een aantal eerste inspirerende ruimtelijke beelden.

1.4

Opzet van deze rapportage

In het volgende hoofdstuk wordt aan de hand van bestaand materiaal een beeld geschetst van de markt van technologische bedrijvigheid in Nijmegen en de regio. Op grond van deze informatie lijkt een basis zeker aanwezig. In hoofdstuk 3 wordt mede aan de hand van gesprekken met vertegenwoordigers vanuit de sector en potentiële partners in de ontwikkeling (onder meer kennisinstellingen) aangegeven waaraan het concept zou moeten voldoen. In de volgende twee hoofdstukken wordt dit vervolgens uitgewerkt. Eerst zal een functioneel concept worden uitgewerkt (hoofdstuk 4), gevolgd door de

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm -4-

25 februari 2008

2

IS ER EEN MARKTPERSPECTIEF? 2.1

1996 tot 2004 voor de creatieve sector een groeipercentage zien van 53% en lijkt gezegend met een relatief grote creatieve sector. Bovendien neemt Nijmegen volgens het Ruimtelijk Planbureau een goede positie in wanneer wordt gekeken naar hoogtechnologische banen in de ICT branche (RPB, 2007). Het bureau stelt, niet onbelangrijk in deze context, dat van de dienstensectoren de ICT sector de meeste innovatieve bedrijven heeft.

Hoogtechnologische bedrijvigheid in de regio

”Een business valley kan alleen slagen als voldoende kennis en bedrijvigheid bij elkaar wordt gebracht". Zo opende een artikel in het Financieel Dagblad in juni jongstleden. De noodzakelijke ingrediënten om tot een succesvolle business valley te komen, zijn - de aanwezigheid van een kritische massa aan kennisinstellingen en bedrijven, - het hebben van een goede positie in het internationale kennisnetwerk en - een aantrekkelijke en inspirerende woon- en werkomgeving. In Nijmegen lijken de elementen voor de vorming van een business valley rondom het thema hightech feitelijk aanwezig met grote en toonaangevende spelers als NXP, UMC St. Radboud en de Universiteit en de aanzuigende werking die daarvan uitgaat. Het idee van het bedrijvenpark Novio Tech Campus zou hierbij de brug moeten slaan tussen verschillende branches en sectoren. Tussen medische technologie en halfgeleiders, maar ook tussen sectoren als automotive, communicatie, entertainment, multimedia, tracking & tracing en tussen de nieuwe markten voor diezelfde halfgeleiders. Waar de High Tech Campus in Eindhoven zich meer richt op wetenschappelijk onderzoek, zou in Nijmegen de nadruk moeten liggen op productontwikkeling en het toepassen van technologische innovaties in op de markt te brengen producten.

2.2

Volgens onderzoek voor de Nederlandsche Maatschappij voor Nijverheid en Handel (NMNH, 2005) levert de medische sector in de regio Nijmegen1 een belangrijke bijdrage aan economische ontwikkeling op twee cruciale gebieden, namelijk de groei van arbeidsplaatsen - en daarmee de aantrekkelijkheid van de regio voor hoogopgeleid personeel - en het stimuleren van innovatie. Rondom Nijmegen is de medische sector te verdelen in medische bedrijven enerzijds (medische bedrijven in de productie, groothandel/verkoop of R&D van medische producten) en gezondheidszorg anderzijds (ziekenhuis, medische- en paramedische instellingen en zorginstellingen). In de totale medische sector gaat het voor het gebied in en rondom Nijmegen – Arnhem om ruim 80.000 banen (NMNH, 2006). Wanneer gekeken wordt naar de medische bedrijven of de medische technologie, zijn er in de ruime Nijmeegse regio 112 productiebedrijven te vinden, 127 groothandelsbedrijven en 35 R&D bedrijven. De

Nijmegen heeft voor een dergelijke ontwikkeling een solide basis. Zo identificeert het rapport van het SEO (2005) de regio Arnhem/Nijmegen als een opmerkelijke creatieve hotspot. Deze regio laat over de periode

1

Onder de regio Nijmegen wordt in dat onderzoek verstaan de stad Nijmegen, een zogenaamde 'inner ring' (naburige gemeentes) en een zogenaamde 'outer ring' (gebied rondom inner ring, inclusief Arnhem, Oss en Wageningen).

Novio Tech Campus Eindrapport

Nader bekeken: de medische technologie

9T0610/R/901286/Nijm -5-

25 februari 2008

Figuur 2: Deel van campus Heyendaal met academisch ziekenhuis en medische faculteit

aanwezigheid van deze bedrijven en hun bijdrage aan het aantal banen (respectievelijk 7.700 banen, 1.400 banen en 800 banen) maakt deze clustering zeer interessant. De gezondheidszorg wordt in Nijmegen en de directe regio gedomineerd door ziekenhuizen. In Nijmegen zelf zijn het UMC St. Radboud en het CWZ Ziekenhuis samen goed voor ruim 11.000 banen (gelijk aan 53% van het totale aantal banen in de medische sector in Nijmegen en 23% van de totale Nijmeegse werkgelegenheid). In de directe omgeving van Nijmegen bevinden zich negen ziekenhuizen, samen nog eens goed voor 9.300 banen. Van belang zijn daarnaast de aanwezigheid van ziekenhuisgerelateerde bedrijven in de regio. Van tandartsen tot fysiotherapeuten, van verzorgingstehuizen tot preventieve gezondheidszorg, alles is aanwezig in de regio en daarmee een mogelijke broedplaats voor innovatie en samenwerking. Zo wordt de aanwezigheid van het UMC St. Radboud zelfs als één van de onderscheidende factoren genoemd in het rapport van de NMNH, wanneer gekeken wordt naar het innovatieve klimaat. Belangrijk punt daarbij is wel de conclusie in dat rapport dat het bedrijfsleven graag zou zien dat er meer samenwerking zou komen tussen UMC en het bedrijfsleven. De aanwezigheid van gespecialiseerde instituten zoals Dekkerswald en de St. Maartenkliniek vergoot daarnaast de kansen voor kruisbestuiving tussen wetenschap en bedrijfsleven. Veranderingen in de medische sector (waar onder opschaling, veranderende vraag naar en aanbod van zorg, verandering van zorg naar preventie en de ontwikkeling van nieuwe technologieën en medicijnen) bieden volop mogelijkheden voor de aanpalende branches, waaronder de halfgeleiderindustrie. Voor al deze ontwikkelingen geldt dat samenwerking een cruciale rol speelt in het succesvol omgaan met deze wijzigingen.

2.3

Naast Amerika en Japan is Nederland het enige land in de wereld dat marktleiders huisvest in de semiconductor equipement manufacturing, in semiconductor industry en in embedded system applications (Pôle de Compètitivité, 2006). Met een €20 miljard aan omzet door Hightech Systems bedrijven in Nederland, een groeipercentage van 10%, een exportomvang van 90%, 14.000 directe banen en 140.000 indirecte banen heeft Nederland alles in zich om een speler van formaat te worden op de mondiale markt. In de regio Nijmegen zijn 50 toonaangevende bedrijven in de halfgeleiderindustrie te vinden. Van deze bedrijven houdt ruim de helft

Novio Tech Campus Eindrapport

Nader bekeken: de halfgeleiderindustrie

9T0610/R/901286/Nijm -6-

25 februari 2008

Figuur 3: Radboud Universiteit, Centre of Molecular Life Sciences

zich bezig met verkoop- of klantenondersteuning en 20% met machinebouw. R&D, engineering en ontwerp tellen elk voor ongeveer 10% mee. Uit onderzoek onder deze bedrijven (KplusV, 2006) blijkt dat de sector jong is. Het merendeel van de bedrijven heeft zich in de jaren ‘90 gevestigd. Daar komt bij dat er een brede spreiding is van bedrijven in de waardeketen, zowel van bedrijven binnen de keten als van toeleveranciers aan de keten. Het nabewerken van wafers is een duidelijke speerpunt waarmee de regio zich positief onderscheidt. Het gaat hierbij zowel om jonge bedrijven als om langer gevestigde bedrijven, waaronder toonaangevende. De meeste van deze bedrijven zijn hoogwaardige kennisintensieve bedrijven, waarvan meer dan de helft een eigen R&D activiteit heeft en waarvan meer dan een derde substantiële IPR en/of 'trade secrets' bezit. Ander onderzoek (Tweehuysen, 2007) noemt NXP de belangrijkste speler in de Nederlandse halfgeleiderindustrie met €180 miljoen aan jaarlijkse R&D investeringen en ruim 4.500 medewerkers in Nijmegen zelf en 6.000 in heel Nederland. NXP richt zich voornamelijk op mobiele communicatie en automotive. Daarnaast wordt in dit onderzoek naar de sterkten en kansen van Hightech in Nijmegen de Radboud Universiteit aangeduid als de expert op het gebied van short laser pulses en high magnetic fields. Beide zijn van groot belang voor de halfgeleiderindustrie. Het Instituut voor Moleculen en Materialen (IMM) biedt daarnaast excellente faciliteiten zoals het High Field Magnet Lab, het Nuclear Magnetic Resonance Lab en de Trace Gas Facilities. Bovendien is recent €26 miljoen toegekend om een Highresolution Spectroscopy Facility te ontwikkelen. Naast het Nanolab Nijmegen en een nieuw Terahertz Free Electron Laser Laboratory is hiermee de omgeving meer dan geschikt om de vragen uit de halfgeleiderindustrie aan te kunnen.

Gezien de groei van de halfgeleiderindustrie (van 204 miljard dollar in 2000 naar 400 miljard dollar in 2011; Bits & Chips nr 10, 2007) en het aandeel van halfgeleiders in apparaten en producten, is het te verwachten dat er steeds meer segmentatie zal optreden en dat er sprake zal zijn van een intensievere samenwerking tussen foundry's, materiaal- en apparatenfabrikanten en designbedrijven. Hiermee wordt het aantal markten dat benaderd zal worden uitgebreid tot onder andere automotive, entertainment, identificatietechnologie, consumentenelektronica, mobiele telefonie, domotica en multimarkten. Ook op deze gebieden heeft Nijmegen een en ander in huis, denk aan het lectoraat Automotive aan de HAN Hogeschool. Een nauwe relatie met het Wageningse cluster kan daarnaast leiden tot interessante kruisbestuiving.

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm -7-

25 februari 2008

Figuur 4: Rangordes van de onderzochte steden op de onderscheiden dimensies en voor het totaal

2.4

Nijmegen in een internationale vergelijking

Een uitgebreide internationale studie onder leiding van het Center of Regional Science van de Universiteit van Wenen heeft in oktober 2007 in totaal 70 Europese steden met elkaar vergeleken en een ranglijst opgesteld (figuur 4) op basis van zes kenmerken: 1. Smart Economy, wat gemeten is aan de hand van concurrentiekracht in de vorm van innovatief karakter, entrepreneurship, economische imago, productiviteit, de flexibiliteit van de arbeidsmarkt, internationale inbedding en de vaardigheid om te veranderen). 2. Smart People, wat zoveel is als de hoeveelheid Social and Human Capital in de vorm van niveau van scholing, affiniteit om te blijven leren, sociale en etnische pluriformiteit, flexibiliteit, creativiteit, werelddenken en de participatie in het openbare leven. 3. Smart Governance, de mate van participatie in besluitvorming, het niveau van de publieke en sociale diensten, de mate van transparantie van de overheid en de politieke strategieën en vooruitzichten. 4. Smart Mobility, wat de prestaties meet op het gebied van transport en ICT in de vorm van lokale toegankelijkheid, (inter)nationale toegankelijkheid, de beschikbaarheid van ICT infrastructuur en de aanwezigheid van duurzame, innovatieve en veilige transportsystemen. 5. Smart Environment, wat de impact meet van de natuurlijke bronnen in de vorm van de aantrekkelijkheid van de natuurlijke condities, de mate van vervuiling, de kracht van de natuurbescherming en de status van duurzame resource management.

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm -8-

25 februari 2008

2.5

6. Smart Living, wat iets zegt over de Quality of Life in de vorm van culture faciliteiten, gezondheidscondities, persoonlijke veiligheid, kwaliteit van woningbouw, kwaliteit van educatie, aantrekkelijkheid voor toeristen en de sociale cohesie.

Een reactie vanuit instellingen en bedrijfsleven

Uit de verschillende gesprekken die gevoerd zijn in het kader van dit onderzoek (zie bijlage 1) blijkt dat het moment daar is om gebruik te maken van de sterke punten van de regio op het gebied van hoogtechnologische bedrijvigheid. De praktijk wijst daarnaast uit dat er al veel gebeurt in Nijmegen. Op grond van de informatie uit de interviews gaan we in deze paragraaf nader in op de stand van zaken. Dit gebeurt aan de hand van de zes kenmerken die in de vorige paragraaf zijn genoemd.

Nijmegen eindigt in de analyse als veertiende op lijst van zeventig Europese steden. Het is hiermee de tweede Nederlandse stad na Eindhoven (op de achtste plaats) en vóór Groningen (op de vijftiende plaats). Kijkend naar de zes punten (figuur 5) valt af te leiden dat Nijmegen hoog scoort op Smart Mobility, op Smart People en op Smart Governance. Nijmegen scoort vervolgens een 24e plaats op Smart Economy en op Smart Living. Als minpunt blijkt dat Nijmegen relatief het minst scoort op Smart Environment (51e). Vergeleken met Nijmegen scoort Eindhoven alleen echt beter op Smart Economy (6e).

Nijmegen en Smart Economy Hoewel Nijmegen geen topper is op het gebied Smart Economy, volgens de studie uit Wenen (Centre of Regional Science, 2007), staat dit de ontwikkelingen niet in de weg. Nijmegen heeft toppers in vele branches. Eerder onderzoek (KplusV, 2006) identificeerde al 66 bedrijven in de halfgeleiderindustrie in de regio Nijmegen en met NXP heeft men in Nijmegen een speler van formaat. In de softwarewereld heeft Nijmegen met Planon een marktleider op het gebied van facilitymanagementsoftware en een van de 500 grootste softwarebedrijven volgens 'Software Magazines Software 500'. Synthon is één van de snelgroeiende farmabedrijven van ons land. Dit zijn slechts een paar voorbeelden. Instituten als St. Maartenkliniek en het FC Donders Centre maken het plaatje compleet. Onderzoek van Biopartner (2005) laat bovendien zien dat Gelderland op het gebied van dedicated life sciences2 (Wageningen en Nijmegen

Figuur 5: Score van Nijmegen op de onderscheiden dimensies

2

Dedicated Lifesciencebedrijven zijn gespecialiseerd in life sciences en actief in life sciencesgeoriënteerde R&D en in de toepassing in processen, producten en diensten. Voorbeelden zijn Crucell en Keygene.

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm -9-

25 februari 2008

ieder 13 bedrijven en Wageningen met een Biopartner Centrum) van nationaal belang is. Het zwaartepunt ligt overigens in de regio Veluwe. Op het gebied van ICT volgt de regio Nijmegen het landelijke gemiddelde wat betreft aanwezigheid van aantal bedrijven en hun omvang. Een belangrijke conclusie uit het onderzoek van Biopartner is dat bedrijven belangrijke en meer specialistische kennis vooral buiten de eigen regio werven. Voor de regio Nijmegen, tegen Midden- en Zuid Nederland aan, is dat positief. Voor de life sciences branche is daarnaast aangetoond dat er een positieve relatie is tussen het aangaan van regionale kenniscontacten en het innovatieve vermogen. Nijmegen dient daarom geplaatst te worden in een nationale context, waar de contacten met de rest van Nederland minstens zo belangrijk lijken als de contacten binnen de eigen directe omgeving. Een studie van het Ruimtelijk Planbureau (RPB, 2007) bevestigd het hierboven geschetste beeld dat lokale clustering niet noodzakelijk is voor innovatiekracht en economische groei. Ruimtelijke concentratie van sectoren blijkt zelfs geen aantoonbare garantie voor een bovengemiddelde economische groei in een regio. Noch voor de algemene lokale economische groei, noch voor de specifieke groei binnen die sectoren. Bovendien concludeert het RPB dat clusters niet kunnen worden gecreëerd door beleidsmakers of opgelegd kunnen worden. Het blijken de unieke lokale omstandigheden te zijn die het succes bepalen. Het is daarom essentieel om de gewenste profilering van Novio Tech Campus in een breder perspectief te plaatsten.

heeft Nijmegen na Groningen en Tilburg de grootste beroepsbevolking qua omvang, ook is het aandeel hoger onderwijs zeer hoog te noemen (ruim 53%; zie ook figuur 6). De goede score op het gebied Smart People is mede te verklaren door de Radboud Universiteit, maar zeker ook door de Hogeschool Arnhem Nijmegen en de nabijheid van de universiteiten van Wageningen, Twente en Eindhoven. Toch blijkt het aspect People een groot obstakel voor Nijmegen. Zowel bedrijfsleven als overheid zijn het eens over de stelling dat het aantrekken van geschikt personeel de grootste zorg wordt voor de komende jaren. De bedrijven die betrokken zijn bij dit onderzoek geven aan dat zij hier een groot probleem voorzien, waar zij momenteel al grote moeite hebben om geschikt personeel te vinden. Voor allen geldt het aantrekken van geschikt personeel als grootste prioriteit wanneer gekeken wordt naar de ontwikkeling van Novio Tech Campus. De gemeente heeft al maatregelen getroffen, zoals een 'rode loper programma'. Dit programma betrekt jong topmanagement van het Nijmeegse bedrijfsleven bij de ontwikkelingen op gemeentelijk vlak en nodigt hen letterlijk uit om ideeën uit te wisselen en in contact te treden.

Nijmegen en Smart People Zoals al gemeld scoort Nijmegen hoog op dit vlak. Het niveau van het human capital is hoog te noemen, waar het kennishart van de stad zorgt voor hoog opgeleide arbeidskrachten en een sociaal maatschappelijke focus op kennis en kennisinstellingen. Niet alleen

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm - 10 -

25 februari 2008

Figuur 6: Opleidingsniveau beroepsbevolking 2006 (bron: CBS)

in Nijmegen te vestigen. De wens om een Nijmeegse dependance van een internationale school te vestigen hoort daarbij. Nijmegen en Smart Governance Op smart governance scoort Nijmegen goed. Dat hangt onder meer samen met de ambitieuze plannen als Waalsprong, Limos en Waalfront. Dergelijke plannen leiden tot een verbetering van de leefomgeving. Er zijn plannen voor een tramlijn, de binnenstad wordt aangepakt, er komen nieuwe hotels en de wegeninfrastructuur wordt verbeterd. Gesprekken met de gemeente maken duidelijk dat er een lange termijn visie bestaat die gericht is op het ontwikkelen van Nijmegen in het geheel en van de economie in het bijzonder. In deze ontwikkelingen wordt het publiek duidelijk betrokken en gelden kennisinstellingen en bedrijfsleven als samenwerkingspartner. De rol van de gemeente in de ontwikkeling van Novio Tech Campus mag worden gezien als die van het faciliteren van infrastructuur, van groenvoorziening, soepele(re) regelgeving en invloeden op (bestaande) bestemmingsplannen. Bovendien is de gemeente actief in de herplaatsing van bestaande bedrijven en het aantrekken van nieuwe bedrijven. Men kijkt daarbij breder dan één branche en betrekt iedereen zo veel mogelijk. Mogelijk minpunt is dat Nijmegen een dure gemeente blijkt om een bedrijf te vestigen. Tijdens enkele gesprekken is tevens aandacht besteed aan de rol van de overheidsgelieerde partijen, zoals Ontwikkelmaatschappij Oost Nederland NV. Hun rol wordt door de bedrijven als positief ervaren, vooral waar net de verbindende taken en netwerkfunctie betreft. Een dergelijke instantie zou echter nóg beter ingezet kunnen worden, zo lijkt het.

Waar onderzoek concludeert dat universiteiten en overheids R&D technology transfer slechts voor een beperkt aantal nieuwe banen en business zorgt (Bozeman, 2000), zijn de geïnterviewden het erover eens dat men uiterst voorzichtig moet zijn met de veronderstelling dat er een significante aanwas van banen door nieuwe en hightech ondernemingen in een regio mag worden verwacht. De ontwikkeling van Novio Tech Campus geldt dus niet als bron van banen sec, maar wel als boost voor de kwaliteit van bestaande banen. Niet zozeer de creatie van nieuwe banen dus, maar het opwaarderen van de arbeidsomgeving in Nijmegen en daarmee het behoud van en verhogen van kwaliteit onder arbeidskrachten. Op termijn kan dat overigens zeker ook tot groei leiden. Het expat-beleid van de gemeente past hier ook in. Dit moet het voor buitenlandse kenniswerkers en bedrijven aantrekkelijk maken om zich

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm - 11 -

25 februari 2008

Toch scoort Nijmegen op toegankelijkheid nog ondermaats. De nieuwe stadsbrug en de toekomstplannen voor nieuwe snelwegen in de regio (A325, A15, A73 en A18) zullen hier verandering in brengen. Geconstateerd moet ook worden dat voor de A15 en A18 momenteel donkere wolken dreigen. Om mobiliteit binnen Nijmegen te verbeteren zijn er plannen in ontwikkeling voor een nieuw station op Heyendaal (lightrail) en wil men verschillende gebieden beter utiliseren door combinaties van wonen en werk, door uitbreiding van faciliteiten als hotels, restaurants, congresruimte en sportzalen. Alles om de mobiliteit te verbeteren of minder noodzakelijk te maken. Dit laatste wordt nadrukkelijk beaamd in de gehouden gesprekken. Het bedrijfsleven zelf en de kennisinstellingen zoeken naar mogelijkheden om de mobiliteit te optimaliseren. Van thuiswerk tot flexibele werktijden, van locale huisvesting tot bevordering van het gebruik van de fiets.

Nijmegen en Smart Mobility Volgens de al aangehaalde studie is de mobiliteit hét gebied waar Nijmegen in uitblinkt in relatie tot haar Europese concurrenten. Nijmegen heeft alle mogelijke infrastructuur en ontwikkelt deze ook. Vooral op het gebied van ICT krijgt de stad een zeer goede beoordeling. De inmiddels in gebruik genomen Waalsprinter (busverbinding), de plannen voor de tramlijn, maar ook plannen voor een tweede stadsbrug om Nijmegen meer toegankelijk te maken zijn hier duidelijke voorbeelden. Daarnaast telt de ontwikkeling van vliegveld Weeze als duidelijke pre en ligt vliegveld Eindhoven in de omgeving. Binnen een uur staat men in Utrecht, binnen 6 uur in Marokko, aldus sommigen. Het is kenmerkend voor de ambities in Nijmegen. Figuur 7: Scores van Nijmegen op smart mobility

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm - 12 -

25 februari 2008

Nijmegen en Smart Environment Volgens het Nijmeegse hoogtechnologische bedrijfsleven is deze factor het meest cruciaal voor de ontwikkeling van hun bedrijf. De impact van de omgeving zal namelijk grotendeels bepalen of zij aan personeel kunnen komen, zowel in pure arbeidskracht als in de vorm van topmanagement. Het zal daarnaast de aanwas van nieuwe bedrijven sterk beïnvloeden, geven zij aan. Op dit moment is ruimte schaars in Nijmegen, zeker ook omdat groenvoorzieningen in hoog aanzien staan. Het terrein van de universiteit en van het ziekenhuis raakt vol, het terrein van NXP komt vrij. Het lijkt een kans voor een succesvolle (ver)plaatsing van bedrijfsleven, van en naar het gebied Winkelsteeg. Mede omdat onderzoek laat zien dat 94% van alle bedrijven binnen de eigen regio blijven wanneer zij verhuizen (RPB, 2007). Enkele gesprekspartners bevestigen dit beeld. Zij gaven daarbij aan dat Novio Tech Campus een aantrekkelijke locatie zou zijn. Voornoemd percentage geeft bovendien aan dat een groei van de gemeentelijke werkgelegenheid door bedrijven van buiten de regio niet worden overschat. De gemeente zou zich vooral moeten richten op de huisvesting van bedrijven uit de eigen gemeente en regio die een andere, grotere locatie zoeken. Deze conclusie strookt met enkele bevindingen uit de interviewronde, waar een mogelijke verhuizing naar de Novio Tech Campus samen moet hangen met de mogelijkheid om tevens uit te breiden als bedrijf. Het belang dat door de partijen uit de regio zelf wordt gekoppeld aan de fysieke omgeving lijkt in contrast te staan met de score van Nijmegen op bijvoorbeeld de aantrekkelijkheid van de natuurlijke omgeving in het Smart Cities onderzoek. Dat wordt echter veroorzaakt door het gegeven dat de meeste natuur buiten de gemeentegrenzen is te vinden. Zou de regio zijn genomen, dan was op dit punt een hogere score bereikt. Alle geïnterviewden in ons onderzoek wijzen op het

belang van natuur en noemen dit als het wellicht sterkste punt van de regio als het gaat om smart environment. Nijmegen en Smart Living Nijmegen mag rekenen op een duidelijke aantrekkingskracht wanneer we kijken naar culturele faciliteiten, educatieve faciliteiten, kwaliteit van woningbouw en de aanwezige sociale cohesie. Voor Novio Tech Campus noodzakelijke randvoorwaarden wil men de noodzakelijke arbeidskracht lokken naar Nijmegen. De ontwikkeling van het FiftyTwoDegrees Business Innovation Centre is daarnaast een uitstekend voorbeeld van ontwikkelingen in de facilitaire sfeer die dragend kunnen blijken voor de regio. Inmiddels is het beeldbepalende gebouw in gebruik genomen en staat uitbreiding op de agenda (fasen 1b en 2). De ontwikkelingen van Novio Tech Campus moet hier naadloos op aan kunnen sluiten. FiftyTwoDegrees, de aanwezigheid van hightech ontwikkel- en productieomgeving en de aanwezige infrastructuur op NXP terrein, de directe nabijheid van het Goffertpark, het Goffertstadion en het Sanadome, de Universiteitscampus en Mercator Science & Technology Park én de verbeterde bereikbaarheid maken dat Novio Tech Campus een uitgelezen kans krijgt om zich te ontwikkelen. De recent geslaagde lobby om het Nationaal Historisch museum naar Arnhem te halen en vergelijkbare projecten (renovatie en herprofilering van het Museumpark Orientalis, de ontwikkeling van het culturele kwartier rond Lux) in de brede regio Nijmegen zijn bewijs voor een continu streven naar een verbetering van het culturele aanbod.

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm - 13 -

25 februari 2008

2.6

Het marktperspectief

verzorgen. Dat biedt bovendien mogelijkheden om vanuit bijvoorbeeld een incubatorcenter de eigen aanwas voor de verdere ontwikkeling van het terrein op te kweken. Bovendien laten technologie en science parken een sterke groei zien, worden er op dergelijke terreinen twee keer zoveel nieuwe producten ontwikkelt en wordt er een veel groter aandeel gekwalificeerde wetenschappers en ingenieurs aangetroffen dan bij soortgelijke bedrijven buiten dergelijke parken (ANGLE, 2003).

Het belang van de directe omgeving en de vestiging van bedrijven daarin, lijkt geen bepalend effect te hebben op de mate van samenwerking tussen bedrijfsleven, overheid en kennisinstellingen. Samenwerking tussen universiteiten en bedrijven kent namelijk voornamelijk een nationale oriëntatie en blijkt in de onderzochte sectoren relatief beperkt plaats te vinden. Samenwerking tussen universiteiten en overheidsinstellingen blijkt vooral zeer lokaal. En samenwerking tussen dezelfde types organisaties (bijvoorbeeld tussen kennisinstellingen onderling) kent een sterk internationaal karakter. In de praktijk, hebben wij echter gemerkt, blijkt samenwerking tussen branchegenoten in de directe omgeving tóch een duidelijke wens. De halfgeleiderbranche leunt tegen NXP aan in werkzaamheden, maar zou ook geografisch graag "in de buurt zitten". Bovendien zijn wij puur en alleen positieve geluiden tegen komen tijdens de gesprekken over het Novio Tech Campus concept. Dat houdt vooral ook verband met de beoogde kwaliteit van de werkomgeving. Mede daardoor kan Novio Tech Campus een aanzuigende werking hebben op bedrijven. Het moet gaan om een bijzonder vastgoedconcept dat ondernemers in de kennissector sterk aanspreekt vanwege de mogelijkheden voor informele contacten, maar tevens omdat een bijzondere werkomgeving wordt geboden (voorzieningen, werkplekken, omgeving, ambiance) die kan helpen hoogopgeleid personeel aan te trekken en te behouden in een krapper wordende arbeidsmarkt. Uit onderzoek naar de bestaande bedrijfsverzamelgebouwen en incubators blijkt daarnaast dat de beschikbare ruimte voor nieuwe bedrijven nagenoeg volledig bezet is (Hoogendoorn & Tolmeijer, 2007) en dat de vraag naar bedrijfsruimte in Nijmegen groot genoeg is om op een nieuw terrein nieuwe mogelijkheden voor dergelijke bedrijven te

Alle basisvoorwaarden lijken vervuld voor de ontwikkeling van Novio Tech Campus. Voldoende aanwezig bedrijfsleven in diverse sectoren, met een voldoende zwaartepunt in hightech (waaronder de halfgeleiderindustrie), uitstekende kennisinstellingen en een interessante stedelijke omgeving. Alle andere signalen staan op groen, van een enthousiaste overheid met een gunstige grondpositie tot een wereldspeler als NXP die de kar mee wil trekken.

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm - 14 -

25 februari 2008

3

TE STELLEN EISEN AAN EEN FUNCTIONEEL CONCEPT 3.1

hogescholen, stevige onderzoekscentra, de aanwezigheid van onderzoekers uit binnen- en buitenland en de noodzaak voor een aantrekkelijke woon- en werkomgeving en ondernemende mensen. Ook de aanwezigheid van een universitair ziekenhuis wordt in Leuven als van groot belang gezien. Overigens noemt Leuven het bestaan van directe samenwerking in onderzoeksprogramma's de meest efficiënte vorm van kennistransfer. Daarnaast wijzen zij op de noodzaak van aanwezigheid van innovatienetwerken en innovatiefondsen. Hinoul wijst vervolgens op de noodzaak voor een juridisch raamwerk voor exploitatie van academisch onderzoek, een duidelijk beleid voor kennistransfer en het eigendom van IP, de aanwezigheid van professionele intercedenten en multidisciplinaire teams ter ondersteuning en een stimulerende houding van de directe omgeving (Hinoul, 2006). Dit wijst opnieuw op de noodzaak voor strak management in en rondom de technologie en science parken.

Succesfactoren elders

Wanneer we kijken naar de ontwikkeling van een nieuw concept zoals Novio Tech Campus kan worden geleerd van successen elders. Wat is er al eerder gedaan in zowel Nederland als in het buitenland en waar ging het bij de voorgangers goed of juist fout? Wat zijn de succesfactoren die gekoppeld kunnen worden aan de ontwikkeling van Novio Tech Campus of van business parken in het algemeen? Waar moet een business park aan voldoen? De succesvolle ontwikkeling van technologie en science parken hangt sterk af van de locatiekeuze, de markt en doelgroepafbakening, bedrijvenselectie, management van het park en klantgerichtheid. Het cruciale karakter van management en klantgerichtheid wordt daarbij nadrukkelijk genoemd. Ervaringen van de geïnterviewden in het gebied rondom de Microweg in Nijmegen laten zien dat dit inderdaad in de praktijk cruciaal kan zijn. Waar in Nijmegen in dat gebied eerder gekozen is voor een gebied voor clustering van microgerelateerde bedrijvigheid (zelfs de naam Microweg werd bewust gekozen), zien we dat - volgens de daar gevestigde bedrijven - het ontbreken van strak management heeft geleid tot het wegtrekken van bedrijven en het ontstaan van een verzameling van diverse bedrijven zonder werkelijke onderlinge samenhang.

Onderzoek in Cambridge (vlg. Allot, 2006) leert ons ook dat innovatie in technologie ontstaat door het vinden van innovatieve ideeën vanuit de directe discussie met klanten, door input van sales- en marketingactiviteiten en door input vanuit de serviceafdelingen. Klanten blijken de grootste bron van nieuwe R&D projectideeën (Cohen, Nelson & Walsh, 2002). Overigens concluderen deze auteurs ook dat de universiteit over het algemeen geen goede plek is om productinspiratie te vinden. Het bepalende kanaal hiervoor, volgens hun studies, zijn de publicaties en de meetings en conferenties waar mensen elkaar ontmoeten. In de halfgeleiderindustrie blijken publicaties koploper, gevolgd door de informele contacten. De farmaceutische industrie vertrouwt voornamelijk op publicaties, gevolgd door externe advisering en informele contacten.

In Leuven kan de ontwikkeling van het science park gezien worden als een succes. Leuven stelt in een onderzoek naar haar eigen historie (Leuven.Inc, 2004) dat er een aantal factoren cruciaal zijn geweest in haar ontwikkeling. Als ingrediënten voor succes noemen zij de aanwezigheid van een sterke universiteit, van aanleunende

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm - 15 -

25 februari 2008

Samenvattend lijkt intermenselijk contact dus van groot belang voor het succes van innovatie en juist dat contact wordt in Leuven en Cambridge gestimuleerd. Zo lijkt Cambridge voornamelijk aan te bevelen (Allot, 2006) om interactie te bewerkstelligen tussen kennisinstellingen en bedrijfsleven in de vorm van werken in elkaars omgeving. Met andere woorden, ondernemers moeten terug de collegezalen in en op faculteiten werkzaam zijn. Afgestudeerde wetenschappers moeten ruimte krijgen om te blijven hangen met behulp van uitkeringen van en stageplekken in het aanwezige bedrijfsleven en er moeten netwerkclubs komen rondom kennisgebieden en/of faculteiten met daarin wetenschappers en bedrijfsleven. De verschillende geïnterviewden onderschrijven het belang van deze zogenaamde software van technologie en science parken. Dat is alles dat niet direct met de fysieke locatie of gebouwen te maken heeft, waaronder imago, kapitaal & fondsen, uitkeringen/beurzen, businessclubs, netwerken, relevante opleidingen, organiserend vermogen, etc.

(zoals wegen, openbaar vervoer, ICT, gebouwen, groene ruimte, faciliteiten, betaalbare grond/huurprijzen, maar ook een meewerkende overheid en randvoorwaarden als cultuur en recreatie) en een nadrukkelijk management van het technologie of science park.

3.2

Wanneer gekeken wordt naar de eisen en verwachtingen vanuit de regio zelf, afgeleid uit de diverse interviews in ons onderzoek, lijkt de nadruk te liggen op een campus waar een aantrekkelijk werkklimaat centraal staat. Er moeten voor bedrijven tal van mogelijkheden zijn om samenwerking te zoeken met andere bedrijven, kennis en faciliteiten te delen, maar het moet tevens de ideale werkomgeving voor de werknemer zijn. Dat krijgt onder meer gestalte door inspirerende gebouwconcepten, een aantrekkelijke landscaping en een breed scala aan voorzieningen. De kwaliteit van de leefomgeving van de stad als geheel spelt daarin eveneens een rol. Novio Tech Campus moet al met al een kenniswerkermagneet worden. Ruimte, groenvoorzieningen en faciliteiten zijn hierbij kern. Fysieke ruimte om te recreëren (wandelen, joggen, uitwaaien), fysieke ruimte tussen panden om een open sfeer te krijgen en simpelweg ruimte om fysiek te groeien als bedrijf. Onder groenvoorzieningen vatten we de gewenste parkachtige omgeving samen, als rustieke en gemoedelijke omgeving. Een link met het water in de buurt, specifiek het kanaal, wordt meerdere malen en nadrukkelijk gelegd door de geïnterviewden. Het bestaande natuurgebied zou moeten worden geïncorporeerd in de gebiedsvisie. Hoe dat precies zou moeten is aan de opdrachtgever, maar "kabbelend water doet het zelfde als een flinke groene weide of een groot bos". Onder de genoemde gewenste faciliteiten groeperen

Bovenstaande punten, zowel uit Cambridge als uit Leuven, zijn terug te vinden in veel rapporten en presentaties die de bouw van kennisclusters centraal stellen. De één pakt wat meer uit dan de ander, maar in essentie zeggen ze allemaal hetzelfde: werknemers nemen een centrale positie in op technologie en science parken. Daaraan voorafgaand gelden uiteraard allerlei eisen ten aanzien van de aanwezigheid van universiteiten en kenniscentra, mensen met ondernemerschapervaring of –ambitie (ondernemers, businessclubs, netwerken), voldoende geld (fondsen, investeerders, beurzen, uitkeringen, subsidies etc.), voldoende kennis (van technologie, van bedrijfsleven en van bedrijfsvoering), een dragende infrastructuur

Novio Tech Campus Eindrapport

Eisen en verwachtingen vanuit de regio

9T0610/R/901286/Nijm - 16 -

25 februari 2008

wij de toegang tot openbaar vervoer, maar ook fitnessruimte, restaurants, hotels, congresruimtes, culturele faciliteiten en de nadrukkelijke wens tot extern en onafhankelijk management van het park. Het idee is geopperd om hiervoor een aparte ontwikkelingsmaatschappij op te richten en een (streng) selectie/toegangsbeleid. Al het bovenstaande behoort ook tot de software, zoals eerder benoemd in 3.1, en de juiste software zal in het park volgens velen zorgen voor toenemende traffic van bezoekers en juist deze traffic zal het bedrijfsleven en kenniswerkers aantrekken.

De verwachtingen vanuit de regio beperken zich overigens niet alleen tot de mogelijke Novio Tech Campus alleen. Er is uitvoerig stilgestaan bij de noodzaak voor een langere termijnvisie voor het gebied. Met lange termijn werd gedoeld op een periode van 15 tot 30 jaar. Bovendien - en daarmee samenhangend - is er veelvuldig gewezen op de noodzaak om verder te kijken dan puur het NXP terrein en/of FiftyTwoDegrees. En zelfs een focus op geheel Winkelsteeg werd door enkelen als te beperkt gezien. De groei van de stad en haar ontwikkeling zal volgens enkelen leiden tot een centrale positie van de Novio Tech Campus in de toekomst, wat unieke kansen biedt. Durf, zoals getoond bij de ontwikkeling van FiftyTwoDegrees, zijn hierbij onontbeerlijk en moeten worden vastgehouden en doorgezet. De rol van de gemeente Nijmegen wordt hierbij als leidend ingeschat, met hoge ambities, een nieuwe branding en een lange termijn inspanning. De gemeente zelf lijkt hiertoe ook bereid.

Waar samenwerking tussen MKB (o.a. Synthon, ELMOS en ERP) en (medische) kennisinstellingen maar beperkt voor lijkt te komen in Nijmegen en de samenwerking tussen NXP en deze kennisinstellingen nog beperkt en pril is, lijken de goede intenties voor clustering van de halfgeleiderindustrie met de medische wereld nog niet voldoende voorwaarde voor direct succes. Men waarschuwt voor te hoge verwachtingen omdat de halfgeleidertoepassingen in de medische wereld nog toekomstmuziek is. Een te beperkte focus op medical lijkt hier dus te geforceerd/kunstmatig. Tegelijkertijd geven alle geïnterviewden aan dat ze nadrukkelijk kijken naar de ontwikkelingen en dat zij de medische hoek in willen stappen. De kansen en het toekomstpotentieel worden weldegelijk en nadrukkelijk onderkend, samen met de wens om samen te werken waar mogelijk. Het lijkt alleen voornamelijk een lange termijn wens. Een bredere focus op hightech is daarom wenselijk, onderschreven door de doelgroep die NXP zelf vaststelt voor haar gebouw M op het eigen terrein. Hieronder vallen, naast bedrijven in de medische en/of farmaceutische sector, de semiconductor gerelateerde bedrijven, toeleveranciers (zoals ASML en KLA Tencor) en bedrijven die een relatie hebben met de business lines van NXP (Hoogendoorn & Tolmeijer, 2007).

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm - 17 -

25 februari 2008

4

Figuur 8: High Tech Campus, Eindhoven

HET FUNCTIONEEL CONCEPT 4.1

Nieuwe concepten voor werklocaties

In de voorafgaande hoofdstukken is duidelijk geworden dat er een basis is voor een verdere uitbouw van de technologische bedrijvigheid in Nijmegen in samenhang met verschillende in stad en regio aanwezige kennisinstellingen en bedrijven. Op grond van de verzamelde informatie zijn in de vorige hoofdstukken tevens de lijnen uitgezet voor de gewenste invulling van Winkelsteeg. Dit te revitaliseren bedrijventerrein wordt door de gemeente Nijmegen en NXP als een goede locatie gezien om de betreffende sector verder (en in onderlinge samenhang) verder tot ontwikkeling te laten komen onder de noemer van Novio Tech Campus. Insteek van gemeente en NXP is dat dit moet leiden tot een bijzonder concept dat een meerwaarde heeft voor de sector, maar ook voor de economische ontwikkeling van de regio en voor het imago van de stad. In het verlengde van de ontwikkeling naar een kenniseconomie, de veranderende vraag naar arbeidskrachten en de hogere eisen die gesteld worden aan de werkomgeving (zie hoofdstuk 1), spelen dergelijke nieuwe concepten voor werklocaties een steeds belangrijkere rol. Enkele van de relevante concepten worden hieronder kort beschreven.

Open innovatie Bedrijven concentreren zich op kernactiviteiten én tegelijkertijd willen ze maximale interactie hebben met andere bedrijven om nieuwe producten en/of diensten te ontwikkelen. Ze zoeken naar concepten om belangrijke toeleveranciers en coproducenten op het eigen terrein toe te laten dan wel in de directe nabijheid te hebben. Hiermee beogen ze de kans op succesvolle innovaties te verhogen. Voorbeelden van dergelijke concepten zijn onder meer te vinden bij NedCar, DSM en Philips (High Tech Campus). Op bijvoorbeeld Tech Valley in de staat New York is IBM bijvoorbeeld de motor achter de ontwikkelingen (zie kader). Ook NXP heeft de ambitie om op Winkelsteeg de omslag te maken van een traditionele productie naar een open samenwerking met andere

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm - 18 -

25 februari 2008

bedrijven om op die manier hun R&D activiteiten te versterken en die van andere bedrijven. NXP wil coproducenten en leveranciers op het eigen terrein toelaten om dit te realiseren, maar ook vanaf andere locaties op Winkelsteeg kan goed met elkaar worden samengewerkt aan die open innovatieprocessen.

brengen van spontane mechanismen van kennisoverdracht in een regionale economie. Vooral kleine bedrijven kunnen daarvan profiteren. Figuur 9: Oxford Science park

Science Parks Universiteiten zijn belangrijke bronnen van kennis en vernieuwing. Gegeven het sterk toegenomen belang van kennis als productiefactor in tal van bedrijven is het niet vreemd dat een concept als science parks tot ontwikkeling is gekomen. Omdat de factor nabijheid van beperkte betekenis is als het gaat om strategische kennisontwikkeling is de beschikbaarheid van kennis niet de alles bepalende factor. In het Verenigd Koninkrijk heeft 41 procent van de bedrijven op science parks een relatie met een universiteit of kennisinstelling, maar het gaat daarbij meestal om niet meer dan informele contacten. Een kwart van de ondernemers geeft aan dat het sterke relaties betreft (ANGLE, 2003). De bereidheid om lange afstanden af te leggen is in het geval van strategische informatie dus hoog. Anders kan dit liggen bij coproductie (gezamenlijke productontwikkeling) en open innovatie. Door de fysieke nabijheid wordt de kans op (toevallige) kruisbestuivingen tussen partijen wel degelijk groter. Juist omdat Novio Tech Campus zich richt op bedrijven in de productontwikkeling (development) is het creëren van een werkmilieu met optimale mogelijkheden voor open innovatie van groot belang. Novio Tech Campus kan een voorbeeldfunctie vervullen als het gaat om de combinatie van technologie, wetenschap, de feitelijke vertaling naar commercie en het bieden van een inspirerende werkomgeving. Capello en Morrison (2005) stellen in dit verband dat science parks vooral ook van belang zijn bij het op gang

Werklocaties voor dit type van bedrijvigheid worden wel als een community aangeduid. Een community van bedrijven, maar zeker ook van werknemers. Werknemers van de verschillende bedrijven die ideeën uitwisselen waardoor een groepsgevoel ontstaat en de betreffende werklocatie een zekere identiteit gaat krijgen. Dat krijgt gestalte in bijvoorbeeld businessclubs en andere georganiseerde bijeenkomsten. Bij deze concepten neemt de aandacht voor de werknemers snel toe. Vooral het hoogopgeleide personeel krijgt daarbij aandacht, omdat dat

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm - 19 -

25 februari 2008

in de komende decennia vanwege demografische veranderingen schaarser zal worden. Nu al wordt gesproken van een ‘war for talent’ tussen bedrijven. Voor tal van bedrijven – en zeker niet alleen in de hoogtechnologische sector – wordt het van levensbelang om medewerkers aan te kunnen trekken en vast te kunnen houden. In de strijd om getalenteerd personeel speelt de aantrekkelijkheid van de werklocatie en de woon- en leefomgeving een steeds belangrijkere rol.

Tech Valley In de omgeving van Albany (V.S.) is tot nu toe meer dan $ 13 miljard geïnvesteerd. Dit gebied in het oosten van de staat New York is dé nieuwe locatie geworden voor vestiging van een high-tech bedrijf. Onderzoek en technologieontwikkeling behoren tot de kernactiviteiten van deze regio. Met een slimme mix van goed opgeleid personeelsaanbod, veel direct beschikbare bedrijfsterreinen en financiële prikkels positioneert de staat New York Tech Valley de laatste tijd steeds sterker. De regio kan nu bogen op een forse toename in het aantal high-tech banen: 5600 in periode 2003-2004. Een ander resultaat is de uitbreiding van de beschikbaarheid van lokaal venture capital tot ruim $ 150 miljoen en de sterke samenwerkingsverbanden tussen industrie, universiteiten en overheid. Drijvende kracht achter de economische en technologische ontwikkeling van Tech Valley vormt het eerder genoemde RTDC en het Center for Economic Growth (CEG) in Albany. CEG werkt nauw samen met de New York State Foundation for Science, Technology and Innovation (NYSTAR) aan een Impact Action Agenda voor Tech Valley met drie uitgangspunten: 1. Grow! Assistentie aan locale bedrijven voor de ontwikkeling van strategieën gericht op versnelde groei. Een technology roadmap voor Tech Valley vormt daarbij het startpunt. Nieuwe initiatieven zijn: een 'bedrijvenversneller', het centrum voor nationale defensie en veiligheid (Watervliet Arsenal) en industriële netwerken, zoals TechConnex, Bioconnex en Chief Executives Network for Manufacturing. 2. Attract! Aantrekken van technologie investeringen met blijvende binding aan Tech Valley. CEG heeft een stevig acquisitieprogramma opgezet gericht op de VS, Europa en Azië. Met behulp van industriële consultants worden kandidaat-bedrijven voor acquisitie geïdentificeerd. 3. Prepare! Behouden en promoten van het uitstekende leefklimaat van Tech Valley onder andere door de economische ontwikkelingen van de afzonderlijke steden en dorpen te steunen.

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm - 20 -

25 februari 2008

Enjoy work! In de strijd om het werven én vasthouden van hoogopgeleid personeel gaat de werkomgeving, naast materiële aspecten en carrièremogelijkheden, een steeds belangrijkere rol spelen3. Die strijd om de steeds schaarser wordende hoogopgeleide arbeidskrachten en de veranderende vestigingseisen van bedrijven hebben ertoe geleid dat een nieuw type werklocatie begint te ontstaan dat hierop inspeelt. Een absolute trendsetter dat als voorbeeld dient voor het veranderende denken over werkomgevingen is Chiswick Park (London). Het thema voor het park is Enjoy work! (zie kader). Binnen dit concept wordt er op allerlei manieren gewerkt aan dat thema onder leiding van een lifestyle manager. De gevestigde bedrijven en medewerkers zijn gasten, zodat bedrijven zich kunnen focussen op hun kernactiviteiten. Op het terrein en in de directe omgeving (de hoofdstraat van Chiswick) is een hoog voorzieningenniveau aanwezig. Het terrein is campusachtig opgezet met gedeelde faciliteiten en ruimten en optimale interactiemogelijkheden. Er is veel aandacht voor de ruimtelijke kwaliteit, sociale veiligheid en aantrekkelijke architectuur.

Enjoy Work! Als er één business park is dat probeert in te spelen op de toenemende eisen van bedrijf en vooral ook personeel, dan is dat Chiswick Park London. De slogan voor dit business park is ‘Enjoy work!’ en daar wordt op alle mogelijke manieren aan gewerkt, onder leiding van een echte lifestyle manager. Deze draagt onder andere zorg voor het aanbod van cursussen, de organisatie van evenementen, sportieve activiteiten en dergelijke. In de optiek van het management zijn de gevestigde bedrijven en hun medewerkers gasten en is alles er op gericht dat de bedrijven zich kunnen focussen op hun kernactiviteiten. Via een eigen intranet hebben werknemers toegang tot allerlei informatie, kunnen zij reserveringen maken, producten bestellen (die op kantoor worden geleverd), zich opgeven voor de evenementen, cursussen, enzovoorts. Het lenen van paraplu’s of van een fiets is even goed mogelijk. Het regelen van schoenreparaties, kledingreiniging, dagelijkse boodschappen wordt vergemakkelijkt door de situering. Chiswick Park is midden in een stedelijke omgeving tot stand gekomen op een herstructureringslocatie. Het ligt gunstig ten opzichte van het openbaar vervoer, maar ook van winkels en horecavoorzieningen in de nabijgelegen hoofdstraat Chiswick High Road. De lifestyle manager vertelt dat uit recent onderzoek naar voren is gekomen dat 95% van de werknemers tevreden is met het aanbod van voorzieningen en 90% vindt dat de evenementen een positief effect hebben. 40% van de werknemers heeft waardering voor het aanbod aan lifestyle services en 73% is van mening dat Chiswick Park er in slaagt aandacht te hebben voor wat op de werkplek echt belangrijk is. Daarnaast wordt op het park zorg gedragen voor een optimale accommodatie in de gebouwen en is veel aandacht besteed aan de landscaping. De ontsluiting van het terrein vindt buitenom plaats zodat een groot, autovrij binnengebied beschikbaar is waarop alle gebouwen zijn georiënteerd. In dat binnengebied is gezorgd voor veel groen en water (met een waterval van ruim twee meter hoog) en een plein voor evenementen.

Figuur 10: Chiswick Park, Londen

3

Een voorbeeld om dit aan te geven is het volgende verhaal. Toen een van de gevestigde bedrijven op het hierna te beschrijven Chiswick Park vertrok, zijn drie medewerkers van dat bedrijf een baan gaan zoeken bij een van de andere op Chiswick Park gevestigde bedrijven om zodoende op het terrein werkzaam te kunnen blijven.

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm - 21 -

25 februari 2008

4.2

Innovatie + wetenschap + ideale werkomgeving = Novio Tech Campus Novio Tech Campus beoogt de drie voornoemde concepten te combineren. Dat moet leiden tot een meerwaarde voor bedrijven, werknemers, stad en bevolking. Dit moet leiden tot een bijzonder geheel met een sterke innovatiekracht die ook aantrekkingskracht uit kan oefenen op bedrijven van buiten de regio.

Het idee van de Novio Tech Campus zal door zijn focus op specifieke doelgroepen goed aan kunnen sluiten bij de ambities van de gemeente Nijmegen. De gemeente heeft als belangrijk aandachtgebied van economisch beleid de versterking van de kenniseconomie met kansen voor nieuwe bedrijven en werkgelegenheid. In het Sociaal-economisch beleidsplan is de ambitie onder meer in de volgende twee speerpunten verwoord: Het bestaande koesteren en versterken (speerpunt 1.1) “Binnen de structuur van het bedrijfsleven neemt NXP semiconductors een aparte positie in. Deze vestiging krijgt de mogelijkheid om op de knoop Winkelsteeg de omslag te maken van een traditionele productie naar een open samenwerking met andere bedrijven, om de bestaande R&D-activiteiten te versterken, zodat de werkgelegenheid ook voor de toekomst zeker gesteld kan worden. We zullen al het mogelijke doen NXP voor de stad te behouden” (p.29 SEB 2005, Nijmegen).

Figuur 11: een combinatie van concepten

Kenniseconomie: Kenniseconomie: Interactie Interactietussen tussen bedrijven bedrijvenonderling onderling

Kenniseconomie: Kenniseconomie: Interactie Interactietussen tussen bedrijven bedrijvenen en kennisinstellingen kennisinstellingen

Veranderende Veranderendevraag vraag naar naararbeidskrachten: arbeidskrachten: Schaarste Schaarstegekwaligekwalificeerdpersoneel ficeerd personeel

Open OpenInnovatie: Innovatie: Interactie Interactietussen tussen bedrijven bedrijvenonderling onderling

Science ScienceParks: Parks: Interactie Interactietussen tussen bedrijven bedrijvenonderling onderling

Enjoy ork: EnjoyW W ork: Interactie Interactietussen tussen bedrijven bedrijvenonderling onderling

Economische ambitie gemeente Nijmegen

Groei en bloei van de zorgsector (speerpunt 2.1) “In de medisch-technologische en biomoleculaire clusters zit potentie voor vernieuwing, voor economisch toegevoegde waarde, voor nieuwe of uitbreiding van bestaande bedrijvigheid en daarmee ook voor werkgelegenheid. Daarvoor is het nodig dat er nieuwe en hoogwaardige kennis gegenereerd en vercommercialiseerd wordt vanuit de regio.” (p.32 SEB 2005, Nijmegen).

Combinatie Combinatievan vandeze deze drie concepten: drie concepten:

Novio NovioTech TechCampus Campus

Met haar specifieke focus op hoogtechnologische bedrijvigheid bouwt de gemeente voort op haar verleden van een industriestad, zij het dat het nu gaat om geheel andere vormen van productie met een zeer sterke kenniscomponent. Daarmee ook heeft de stad zijn eigen

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm - 22 -

25 februari 2008

economische profiel dat complementair is aan dat van Arnhem. Juist door die complementariteit, waarbij Arnhem meer de kantorenstad is, versterken beide steden elkaar binnen de stadsregio.

Health De kern van de kennisconcentratie Health wordt in belangrijke mate gevormd door de kennisketen Radboud Universiteit en het Universitair Medisch Centrum St. Radboud in Nijmegen met hun instituten F.C. Donders, NCMLS en IMM. In de Stedendriehoek is dat voor Health en Care Saxion en in Twente (onder meer) het Roessingh, het CTIT en het BMTI. De aandacht is ook in deze kennisconcentraie verdeeld over verschillende onderzoeksgebieden. Sommige daarvan kennen elders in Nederland minstens zo sterke spelers. De programmacommisie OostNederland beschouwt binnen dit kenniscluster ‘neuroscience’, ‘biomedical materials’ en ‘molecular imaging en medicine’ en ‘vroegtijdige diagnostiek’ als technologische focusgebieden. Door scherpe keuzes te maken en door organisatie en coördinatie te versterken (zoals sinds enkele jaren ingezet via Health Valley) kan een sterk cluster ontstaan. Kansen liggen vooral op de raakvlakken met beide andere centrale kennisconcentraties

Technology Ook in Nijmegen en omgeving is dit kennisgebied aanwezig. Dit uit zich in de aanwezigheid van bedrijven gericht op productie en ontwikkeling van chips en semiconductors. Verder zorgen raakvlakken vanuit Technology met de kennisconcentraties Food & Nutrition en Health voor nieuwe mogelijkheden. Te denken valt aan nanotechnologie en voeding, en de toepassing van technologieën in de gezondheidszorg (zoals zorg op afstand). Veranderende consumptiepatronen en de toenemende vergrijzing kunnen deze mogelijkheden stimuleren. Bron: Programmadocument Oost Nederland 2007

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm - 23 -

25 februari 2008

4.3

Trends en kansen bij elkaar brengen: Novio Tech Campus!

De kansen voor Novio Tech Campus liggen in de volgende punten: ! !

!

!

!

Noodzakelijke revitalisering van Winkelsteeg: dit terrein heeft op delen verouderingsverschijnselen en dit biedt mogelijkheden om het in gang te zetten vernieuwingsproces te koppelen aan het bieden van ruimte aan de technologische bedrijvigheid. In de actualisatie van het kansenboek 2007 ziet de gemeente Nijmegen nieuwe ruimtelijke kansen voor Knoop Winkelsteeg. Centraal staat de aansluiting bij de thema’s Gezondheid & Levensstijl en Wetenschap & Innovatie. FiftyTwoDegrees als eerste stap in de herontwikkeling: deze ontwikkeling heeft op gebouwniveau al allerlei elementen in zich die overeenkomen met het hier beoogde concept voor het gebied als geheel. De toren is bovendien een geweldig landmark voor de ontwikkeling. Het project zal de komende jaren verder worden uitgebreid met onder meer en congrescentrum, kantoren en woningen. Aanwezigheid NXP en keuze voor open innovatie: NXP heeft de ambitie om op de knoop Winkelsteeg de omslag te maken van een traditionele productie naar een open samenwerking met andere bedrijven, om de bestaande R&D activiteiten te versterken. NXP heeft doordat ze hoofdhuurder van FiftyTwoDegrees is op haar eigen terrein vestigingsruimte over die bestemd is voor innovatieve bedrijven (coproducenten, leveranciers, et cetera). Hiermee sluiten ze aan bij de principes van open innovatie. Posities NXP en gemeente Nijmegen: de gemeente Nijmegen en NXP hebben een belangrijk deel van Winkelsteeg in eigendom.

!

Novio Tech Campus Eindrapport

Hiermee zijn de mogelijkheden geschapen om een vernieuwing van Winkelsteeg gecoördineerd in gang te zetten. Dat begint vanuit het centrale gebied waar die eigendommen gelegen zijn: NXPlocatie, parkeerterreinen NXP en Compaq-terrein. Mogelijkheden voor sturing en verwachte olievlekwerking: op termijn is het de verwachting dat door het in gang zetten van een herstructurering op de terreinen van de gemeente Nijmegen en NXP de overige gebieden van Winkelsteeg niet zullen achterblijven in de ontwikkeling. Een concreet aangrijpingspunt ligt aan de westzijde van NXP. Hier bevindt zich een omvangrijke bodemverontreiniging. Uiteindelijk zal hier een sanering moeten plaats vinden. Ook dit biedt mogelijkheden om te komen tot een herinrichting van een deel van het gebied, aansluitend op de centrale, primaire zone. Unieke ligging en ontsluiting van het gebied: Winkelsteeg heeft een unieke ligging in de stad. Het terrein ligt in de directe nabijheid van het Goffertpark met stadion, Sanadome en het nieuw te ontwikkelen ‘huis van de topsport’. Het gebied is goed bereikbaar. Zowel via het hoofdwegennet, zeker met de komst van de nieuwe stadsbrug, als via spoor met de komst van een NS voorstadhalte. Dit geeft voor ondernemers én medewerkers een extra dimensie aan deze werkomgeving.

9T0610/R/901286/Nijm - 24 -

25 februari 2008

Er liggen zodoende voldoende kansen om van Winkelsteeg een ideale werkomgeving te maken voor zowel ondernemers als werknemers. Een gebied waar rekening gehouden wordt met de veranderende behoeften van ondernemers en werknemers. Kortom: alle ingrediënten zijn aanwezig om het hoogwaardige bedrijventerrein Novio Tech Campus te ontwikkelen. Een terrein dat zich kwalitatief onderscheidt van andere bedrijventerreinen en dat tot de top van het aanbod behoort (zie schema). Figuur 12: het concept Trends Trendsén én nieuwe nieuwe concepten: concepten: • •Kenniseconomie; Kenniseconomie; • •Veranderende Veranderende arbeidsmarkt arbeidsmarkt • •Veranderende Veranderendeeisen eisen aan aanwerklocaties: werklocaties: • •Open Openinnovatie innovatie • •Science ScienceParks Parks • •Enjoy Enjoywork! work!

Economische Economischeambities ambities Nijmegen Nijmegen Versterken van Versterken vande de kenniseconomie kenniseconomiedoor door focus focusop op hoogtechnologische hoogtechnologische bedrijven, bedrijven,i.h.b.: i.h.b.: • •Halfgeleiderindustrie; Halfgeleiderindustrie; • •Medisch technoloMedisch technologische gischeindustrie. industrie.

Kansen Kansenvoor voorKnoop Knoop Winkelsteeg Winkelsteeg • •Ontwikkelingen Ontwikkelingenbij bijNXP NXP • •Ontwikkeling Winkelsteeg Ontwikkeling Winkelsteeg • •Ontwikkelingen Ontwikkelingenbij bij FiftyTwoDegrees FiftyTwoDegrees • •Gunstige Gunstigegrondposities grondposities bieden biedenmogelijkheden mogelijkheden • •Unieke ligging Unieke liggingen en ontsluiting ontsluitingvan vanhet hetgebied gebied

De De combinatie combinatie van van deze deze aspecten is: aspecten is:

Novio Novio Tech Tech Campus Campus

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm - 25 -

25 februari 2008

4.4

Kort en bondig: het concept voor Novio Tech Campus

Onderscheidende kenmerken Het concept onderscheidt zich van de meeste andere werklocaties door de volgende elementen: - het vormgeven aan de netwerkeconomie op lokale/regionale schaal door toepassen van het open innovatieconcept en het stimuleren van netwerkvorming en innovaties; - het realiseren van een incubatorcenter waar beginnende bedrijven tot wasdom kunnen komen om vervolgens elders op de campus zich verder te kunnen ontwikkelen; - het toepassen van het enjoy work-concept, zodat werknemers een ideaal werkklimaat aantreffen, productiviteit en innovativiteit worden gestimuleerd en werknemers worden gebonden aan bedrijf en regio; - een sterk management van het terrein tot uitdrukking komend in onder meer: o strikte toelatingsstrategie; o het ‘ontzorgen’ van bedrijven; o het vasthouden van de gerealiseerde ruimtelijke kwaliteit; - een bijzondere stedenbouwkundige en architectonische vormgeving door onder meer: o een hoogwaardige uitstraling; o duurzame vormgeving; o eenheid in gebouwen (coördinerend architect); o een goede inpassing in bestaand stedelijk gebied en verweving daarmee.

Missie De gemeente Nijmegen, NXP en andere betrokken partners willen het vestigingsklimaat voor technologische bedrijven in stad en regio verder versterken door het duurzaam ontwikkelen van de Novio Tech Campus. Deze state-of-the-art werklocatie moet bedrijven in de technologiesector de mogelijkheden bieden optimaal te functioneren, mede door de vele mogelijkheden voor interactie op het terrein met andere bedrijven en instellingen, maar ook met andere bedrijven en kennisinstellingen in stad en regio. Tevens zal de campus door de werknemers worden ervaren als de ideale werkomgeving door een zorgvuldige inrichting van terrein en gebouwen en een breed aanbod aan voorzieningen. Novio Tech Campus zal een open structuur kennen en van daaruit de Nijmegenaren nadrukkelijk kennis laten maken met bèta en techniek, mede door specifieke op de bevolking gerichte programma’s en evenementen. Dit alles moet uiteindelijk leiden tot - een versterking van de lokale en regionale economie; - een versterking van het imago van Nijmegen als technologiestad en als aantrekkelijke woon- en werkomgeving; - het vasthouden van afgestudeerden. Doelgroepen Novio Tech Campus richt zich primair op bedrijven in de hoogtechnologische of kennisintensieve sectoren. Daarbij wordt een accent gelegd op de halfgeleiderindustrie en de medisch technologische industrie.

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm - 26 -

25 februari 2008

5

BEELD VAN DE TOEKOMST 5.1

onderscheidende werklocatie. Daarbij kan een onderscheid worden gemaakt in: ! eisen aan de stedenbouw; ! eisen aan de gebouwen; ! eisen aan de voorzieningen / management.

Programma van eisen

In dit hoofdstuk wordt het beschreven concept ruimtelijk vertaald. In dit stadium van de ontwikkeling kan daarbij geen sprake zijn van een stedenbouwkundig ontwerp. Een aantal inspiratiebeelden wordt gepresenteerd als basis voor een verdere gedachtevorming met de partners in het project. Om deze beelden gestalte te kunnen geven moeten we eerst vast stellen aan wat voor eisen die beelden moeten voldoen.

Voor het gebied als geheel gelden de volgende eisen: ! Stedenbouw: - Gezien de lange ontwikkeltijd: flexibiliteit in het plan om goed op toekomstige veranderingen in te kunnen spelen. - Goede inpassing in de omgeving; zachte overgangen naar omliggend groen. - Creëren van een creatieve werkomgeving. - Duidelijke scheiding aanbrengen tussen vervoersstromen, vooral voetgangers en autoverkeer. Vrij liggende voetpaden. - Toegankelijkheid voor hulpdiensten. - Goede bewegwijzering. - Parkeernorm van 1 plaats per 50 m2 bruto vloeroppervlak. - Mede door ruimtelijk ontwerp zorg dragen voor sociale veiligheid in en rond parkeervoorzieningen en in het openbaar gebied.

Om te beginnen moet Novio Tech Campus maximaal aansluiten op de eisen van technologiebedrijven. Op het niveau van de locatie zelf kunnen deze voor wat betreft omvang en kwaliteit van gebouwen en ruimtelijke opzet uiteenlopen. Daar kunnen we op inspelen door de al aanwezige structuren te versterken. Beschouwen we Novio Tech Campus in het grotere geheel dan kunnen we een onderscheid maken tussen - het Goffertgebied als grootschalige groenstructuur met daarin opgenomen een aantal (grootschalige) voorzieningen; - het Compaq-gebied dat een grotere dichtheid van gebouwen heft, relatief gezien minder grootschalig is en veel groen heeft en - en het noordelijke gedeelte van Winkelsteeg met een (mogelijkheid tot) grote dichtheden en gebouwen van wisselende omvang.

!

Bij de verdere ruimtelijke uitwerking van het concept Novio Tech Campus hebben we rekening te houden met de eisen van de beoogde doelgroepen en het beoogde kwaliteitsniveau om te komen tot een zich

Novio Tech Campus Eindrapport

Gebouwen - Variatie in huisvestingsvormen: solitair en bedrijfsverzamelgebouwen - Bouw van een incubatorcenter (om daarmee de toekomstige gebruikers van het terrein als het ware ‘op te kweken’). - Hoogwaardige gebouwen. - Gebouwen groeperen zodat grote groene tussenruimtes ontstaan en interactie wordt gestimuleerd.

9T0610/R/901286/Nijm - 27 -

25 februari 2008

-

!

Duurzaam bouwen. Toepassen van zorgvuldig ruimtegebruik. Geen buitenopslag toestaan. Beeldkwaliteitplan met strikte eisen en een coördinerend architect / stedenbouwkundige om zorg te dragen voor eenheid in de uitstraling. Geen hekken rond gebouwen.

-

Voorzieningen / management - Voorzieningen in afzonderlijke bedrijfsgebouwen niet toestaan. Uiteenlopende zelfstandige voorzieningen krijgen een plaats op de campus. - Het creëren van ruimte voor uiteenlopende voorzieningen. - Maximale digitale bereikbaarheid. - Uitbesteden van beheer van de openbare ruimte aan het op te zetten parkmanagement. - Uitbesteden van de gehele ontwikkeling aan een vastgoedpartij zodat gebouwen kunnen worden verhuurd, maximale flexibiliteit voor ondernemers wordt gecreëerd en ruimtelijke kwaliteit op lange termijn is gewaarborgd.

5.2

De groene kwaliteit van de omgeving wordt versterkt in heel het plangebied. Parkeren uit het zicht door reliëf in landschap, ondergronds, inpandig en gebouwd parkeren. In sommige deelgebieden parkeren aan de achterzijde van gebouwen, uit het zicht. In het deel met de hoogste kwaliteit geen parkeren op maaiveld, maar in gebouwde voorzieningen.

Inspiratiebeelden

Op de volgende pagina’s wordt het functioneel concept vertaald in vier mogelijke ontwikkelingsmodellen. Op grond van een analyse van het gebied zijn in combinatie met het functioneel concept vier modellen uitgewerkt: 1. central park 2. eilandenrijk 3. parktuinen 4. paleispark.

Tussen de te onderscheiden deelgebieden kan worden gevarieerd op de volgende punten: - Er zal een onderscheid gemaakt worden tussen zeer hoogwaardige zones en zones met bovengemiddelde kwaliteitsniveaus. Dit is afhankelijk van de gekozen ruimtelijke opzet. Over het algemeen zal het meest hoogwaardige deel worden gerealiseerd in het centrale gebied langs de Nieuwe Dukenburgseweg. - Ook als de dichtheid in de bebouwing varieert, zal de ruimtelijke en architectonische kwaliteit van hoog niveau zijn.

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm - 28 -

25 februari 2008

Nijmegen centrum, Heijendaal en Winkelsteeg vormen een complementaire balans en versterken elkaar economisch. Dit hoofdstuk bestaat uit drie onderdelen: 20.000

A

positionering en ambities Winkelsteeg

B

conceptueel ruimtelijke modellen

C

vergelijkingen / referentiebladen

arbeidsplaatsen

-> 20.000 arbeidsplaatsen

20.000 arbeidsplaatsen

NIJMEGEN

DE 3 ECONOMISCHE MOTOREN VAN NIJMEGEN

A

BEREIKBAARHEID

NIJMEGEN

NIJMEGEN

5 km

5 km

huidig

Binnenkort

Deze complementaire economische ontwikkeling vraagt om een uitstekende bereikbaarheid. Zeker het OV kan beter. Niet enkel een NS station is wenselijk, ook een goede busverbinding tussen Heijendaal & Winkelsteeg / Noviotech. De relatie is ook van belang voor een goede fietsverbinding. 30 min

NIJMEGEN - NOVIO TECH

A RUIMTELIJKE KWALITEIT & HOOGWAARDIGE BEBOUWING

De drie motoren vernieuwen zich continue en ontwikkelen zich naar steeds hoogwaardiger kennisniveau. Dit komt ook tot uitdrukking in de ruimtelijke kwaliteit van gebouwen en openbare ruimte. Zo vormen ze ook betekenisvolle plekken in de stad.

vernieuwingsslag op kenniseconomie

A HISTORISCHE POSITIE VAN DE 3 ECONOMISCHE MOTOREN

Iets wat in het verleden ook reeds zo was. Plaatsen van economische importantie hebben vaak een lange geschiedenis van occupatie achter de rug. De landschappelijke kwaliteiten van de drie locaties vormen een goede basis voor ontwikkeling.

landgoed heydepark landgoed heyendaal jonkerbosch

1861 Landgoed heydepark

Jonkerbosch

Landgoed Heyendaal

“De boerderij is gelegen aan de rand van het Goffertpark en is vermoedelijk omstreeks 1845 gebouwd als koetshuis voor het naastgelegen herenhuis annex boerderij van LANDGOED HEYDEPARK. Dit herenhuis is gebouwd in opdracht van P.M.E. Gevers Deynoot op de toen nog onontgonnen heidevelden van Hatert die rondom de stad Nijmegen lagen. In 1952 werd Heydepark onderdeel van het Goffertpark, dat zich in deze tijd in zuidwestelijke richting uitbreidde. ” (Monumentenregister van Nijmegen)

“Voor 1932 maakte het terrein deel uit van het jachtgebied 'Het Jonkerbosch', ongeveer 100 ha groot (waarvan 64 ha bos). Het was eigendom van de heer P.Th.H.M. Dobbelmann, zeepfabrikant te Nijmegen en lid van de Eerste Kamer der Staten-Generaal. Deze had zijn zomerverblijf op huize 'De Winkelsteegh' te Hatert.” (schakel, informatieblad voor de bewoners van Jonkerbosch)

“Nadat Heyendaal vanaf 1705 vele malen van eigenaar was gewisseld, kwam het in 1734 in handen Adam Jacob Smits, toentertijd Nijmeegs burgemeester. Smits kocht enkele belendende stukken heidegrond aan, die hij aan het landgoed toevoegde. Op grote gedeelten van Heyendaal liet hij bossen aanplanten, waarvan een deel bestond uit sterrenbossen: bossen met paden die vanuit alle richtingen op één punt uitkwamen en zo een ster vormden. In 1758 breidde de volgende eigenaar, Steven Adriaan graaf van Welderen, het landgoed nog verder uit. Heyendaal bereikte zijn grootste omvang aan het begin van de 20ste eeuw. Het had toen een oppervlakte van ongeveer 67 hectaren en omvatte grofweg het gebied dat is gelegen tussen de huidige Kapittelweg, Heyendaalseweg, Houtlaan en Sint Annastraat.” (www.noviomagus.nl)

A LANDSCHAPPELIJKE KWALITEITEN VAN DE 3 ECONOMISCHE MOTOREN

RIVIER & UITERWAARDEN

NIJMEGEN

stad aan de rivier

landgoed stadspark

De landschappelijke kwaliteiten van Nijmegen zijn nog steeds ijzersterk. Ieder van de 3 economische motoren grenst aan een landschap van formaat of vormt er zelfs een onderdeel van. Iedere economische motor kent zijn eigen landschap-

STUWWAL

pelijke kerakteristiek. Winkelsteeg zou weer profijt moeten trekken van zijn prachtige

VENNEN

ligging... 5

A

NOVIOTECH ALS ONDERDEEL VAN HET STADSPARK

We stellen voor het stadspark te vergroten zodat het gebied Winkelsteeg zich meer kan verbinden met haar groene omgeving. Het stadspark de Goffert vormt een prima referentie om de ambities van Noviotech aan te verbinden: werken in het Stadspark. De deelgebieden dienen zich vanzelf aan als gradienten van een parkmilieu.

stadspark

CONCEPT VOOR HET COMPLETE STADSPARK 6

B

CONCEPT

Een klavertje-3 rondom een centraal draaipunt met daarin voorzieningen op stadsniveau direct aan het station gelegen.

station stadspark

7

B

CONCEPTUEEL RUIMTELIJKE MODELLEN

MODEL1:

CENTRAL PARK

MODEL 2:

EILANDENRIJK

MODEL 3:

PARKTUINEN

MODEL 4:

PALEISPARK

stadspark

Voor het gebied Winkelsteeg zijn er nog vele oplossingsrichtingen mogelijk. We onderzoeken vier verschillende richtingen om het potentieel van het parkconcept te onderzoeken. Ieder model kiest een ander parkprincipe. We maken nog geen keuze tussen deze 4 oplossingsrichtingen

8

B MODEL1:

CENTRAL PARK

Dit model wordt gevormd door 1 centrale parkruimte die een directe relatie legt tussen Goffertpark en het Maas-Waalkanaal, via het grasdak van 52 Degrees. De bedrijven positioneren hun representatieve zijden aan deze centrale groene ruimte. Dit park heeft landschappelijke proporties en kan ook een ecologische betekenis vervullen. De ontsluitende infrastructuur steekt op slechts enkele plaatsen het park over. Het parkeren bevindt zich aan de binnenzijde van de bebouwingsvlekken, uit het zicht.

9

B

MODEL1:

CENTRAL PARK

REFERENTIEBEELDEN

Nieuwe dukenburgseweg 10

B MODEL 2:

EILANDENRIJK

Dit model bestaat uit een drietal eilanden met ieder een eigen karakteristiek. De bebouwing is ingebed in een bosstructuur die een voortzetting vormt van de bosrijke omgeving. De bedrijfsgebouwen oriënteren zich naar de binnenzijde, waar zich een collectieve parkruimte bevindt. Deze parkruimtes kunnen ieder een geheel eigen karakteristiek krijgen. Het parkeren gebeurt langs de buitenrand van het eiland, eventueel half verdiept onder de gebouwen en in gebouwde voorzieningen.

11

B

MODEL 2:

EILANDENRIJK

REFERENTIEBEELDEN

Nieuwe dukenburgseweg 12

B MODEL 3:

PARKTUINEN

Dit model bestaat uit drie grote parkruimtes waar naar toe de bedrijven zich oriënteren. Hier bevindt zich de representatieve zijde van de gebouwen. Via deze ruimte presenteren ze zich aan de Nieuwe Dukenburgse weg. De randen van de bebouwingsvlekken zijn hard en zoveel mogelijk continue. Parkeren gebeurt aan de binnenzijde, uit het zicht. De grote parkruimtes worden met elkaar verbonden door een meer informele padenstructuur. De grote parkruimtes leggen een directe relatie met het Goffertpark en het Compaqterrein.

13

B

MODEL 3:

PARKTUINEN

REFERENTIEBEELDEN

Nieuwe dukenburgseweg 14

B MODEL 4:

PALEISPARK

Dit model wordt gevormd door een park opgebouwd uit lanen en zichtassen. De meest markante gebouwen bevinden zich aan het eind van de as, in de zichtlijnen. Aan de assen liggen de representatieve zijden van de bedrijfsgebouwen. De randen van de bebouwingsvlekken zijn hard en zoveel mogelijk continue. Parkeren gebeurt aan de binnenzijde en zo veel mogelijk uit het zicht. De assen en hoofdontsluiting van het gebied vallen samen. De assen leggen een directe relatie tussen de verschillende deelgebieden.

15

B

MODEL 4:

PALEISPARK

REFERENTIEBEELDEN

Nieuwe dukenburgseweg 16

C

REFERENTIEBLADEN Karakteristieken - business park - compact van opzet, dicht bebouwd en toch groen - hoogwaardige inzichting openbare ruimte - parkeren onder de bebouwing - eenheid in architectuur

NOVIOTECH

CHISWICK PARK LONDEN

15 min

LONDEN - CHISWICKPARC

17

C

REFERENTIEBLADEN Karakteristieken - research campus - voorzieningen centraal geconcentreerd - hoogwaardige inrichting openbare ruimte - royaal van opzet, zeer landschappelijk - parkeren in gebouwde voorzieningen - hoogwaardige architectuur

NOVIOTECH

EINDHOVEN - HIGH TECH CAMPUS

10 min

EINDHOVEN - HIGH TECH CAMPUS

18

C

20 min

REFERENTIEBLADEN Karakteristieken

20 min

- gemengd kennisgebied; research, productie, universiteit, ziekenhuis - onderdeel van de stad - zeer goed OV - bijzondere functies met betekenis op hoger

CENTRUM LUMC LEIDEN (BIO SCIENCE PARK)

schaalniveau (Naturalis) - gebouwen van wisselende kwaliteit - parkeeroplossingen ook

NOVIOTECH

LUMC LEIDEN (BIO SCIENCE PARK) 19

6

TOETSING, RANDVOORWAARDEN EN VERVOLGTRAJECT 6.1

Belangrijke te vervullen randvoorwaarden

!

Het beeld voor de ontwikkeling is positief. Voor zover zich dat voor een lange termijn ontwikkeling als deze laat beoordelen is een marktbasis aanwezig. Zeker zo belangrijk is dat partijen die aan een dergelijke ontwikkeling mee moeten werken dan wel partijen voor wie het bedoeld is (zie ook hierna) positief hebben gereageerd op het concept.

! !

Om het concept tot een succes te kunnen maken zullen vele randvoorwaarden moeten worden gesteld. In dit stadium van de ontwikkeling kunnen de volgende worden genoemd: ! De wisselwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen moet worden gestimuleerd. Het blijkt in de praktijk dat op science parks de beoogde relaties niet altijd even gemakkelijk tot stand komen. Hier ligt een rol voor het parkmanagement. ! Er dient een strikte toelatingsstrategie gehanteerd te worden, waarmee vastgehouden wordt aan de doelgroepkeuze. ! Er is een langere exploitatietermijn nodig dan gebruikelijk bij bedrijventerreinen om aan het concept vast te kunnen houden. ! Een goede afstemming tussen gemeente, FiftyTwoDegrees en NXP is noodzakelijk. ! Om grip te krijgen en te houden op de herontwikkeling is het noodzakelijk dat er bij de gemeente voldoende middelen zijn om vrijkomende strategisch gelegen bedrijfslocaties aan te kunnen kopen. Bezien moet worden wat de mogelijkheden zijn van het grondbeleidsinstrumentarium. Gezien de benodigde investeringen zal zeker de mogelijkheid moeten worden onderzocht om de

! !

6.2

SWOT-analyse

Een aantal belangrijke punten uit de hier uitgevoerde analyse kunnen in een SWOT analyse worden samengevat (figuur 13). Daarin staan niet alleen de sterke punten en de kansen. We moeten ons tevens goed bewust zijn van de zwakke punten en de bedreigingen. Die vragen om een resolute aanpak om van het project een succes te kunnen maken.

Novio Tech Campus Eindrapport

herontwikkeling van het gebied op te pakken met sterke vastgoedpartijen. Er moet een verbinding komen tussen Novio Tech Campus en Campus Heyendaal. Sterker nog: verbindingen tussen beide campussen en het stadscentrum. Op deze manier worden de drie belangrijkste (complementaire) werkgebieden van Nijmegen in samenhang ontwikkeld. Voldoende aanbod van opleidingen in bèta en techniek in de regio. Het opzetten van een programma om afgestudeerden te binden aan de stad. Met het oog op aan te trekken internationale kenniswerkers: een goede internationale school en andere relevante voorzieningen. Een breed uitgedragen imago van de stad, met aandacht voor high tech, arbeidsklimaat en het bijzondere woon- en leefklimaat.

9T0610/R/901286/Nijm - 29 -

25 februari 2008

Figuur 13: SWOT-analyse

Kansen

Sterkten

Zwakten

Regionaal ! Hoog niveau human capital in de regio ! Relatief sterke vertegenwoordiging creatieve sector, medische sector en halfgeleiderindustrie ! Aanwezigheid universiteit, academisch ziekenhuis en hogeschool ! Goede kwaliteit van woon- en leefmilieu

Regionaal ! Congestie op wegenstelsel ! Beperkte opleidingsmogelijkheden bèta en techniek ! Geen internationale school in de stad ! Kennisvalorisatie UMC nog in aanloopfase ! Nog beperkte samenwerking tussen universiteit en bedrijfsleven ! Lange aanlooptijd voor ontwikkelingen van combinatie medische technologie en halfgeleider industrie ! Clusters zijn niet maakbaar; je kunt hoogstens de voorwaarden scheppen ! Huidig imago van Nijmegen

Terreinniveau ! Goede ligging campuslocatie (o.a. t.o.v. centrum, Heyendaal en Goffert) ! Goed ontsloten via hoofdwegen met aansluiting op snelwegen ! Actieve inzet van partijen die als trekker van het concept op willen treden (o.a. NXP, Oost NV en de gemeente zelf) ! NXP en gemeente hebben sterke grondpositie ! Goede mogelijkheden voor een gefaseerde ontwikkeling

Regionaal ! Versterking internationale bereikbaarheid door groei Weeze ! Brede focus op high tech goed mogelijk met accenten voor halfgeleiders en medische technologie ! Winkelsteeg is laatste mogelijkheid voor een hoogwaardig bedrijventerrein in Nijmegen ! Aansluiting op ontwikkelingen als open innovatie en de campusgedachte, op bestaande plannen van de gemeente en op het kennisvalorisatieprogramma van het UMC en RU ! Beoogde ruimtelijke clustering van delen van de halfgeleiderindustrie in (oost)Nederland ! Vraag naar ruimte door (technologie) starters Terreinniveau ! Het momentum is aanwezig (o.a. noodzaak van revitalisering van het terrein, verdere ontwikkeling FiftyTwoDegrees met nieuwe faciliteiten, open innovatie NXP) ! Ruimte voor een incubator binnen het campusconcept ! Verdere versterking ontsluiting door route naar derde Waalbrug en NS voorstadshalte ! Inschakelen van de professionele vastgoedsector

Terreinniveau ! Concept vraagt om een lange termijn strategie en vooral ook het door de jaren heen vasthouden aan die visie ! Versnippering eigendom grond buiten de locaties NXP en Compaq ! Matige kwaliteit van de bestaande bebouwing]

Novio Tech Campus Eindrapport

Bedreigingen Regionaal ! Toenemende congestie en niet doorgaan van A15 en A18 ! De krapte op en diversiteit van de markt van hoogopgeleiden (te weinig aanwas van nieuw potentieel en niet altijd de juist 'soort' hoogopgeleiden aanwezig) ! Ontwikkelingen binnen de markt voor halfgeleiders en/of NXP ! Uitblijven doorbraken in samenwerking RU/UMC en de halfgeleiderindustrie ! Ontbreken van kapitaal (fondsen, vc, subsidies e.d.) Terreinniveau ! Gevaar van loslaten lange termijn visie en/of campusformat door druk van bijvoorbeeld conjunctuur ! (Te) hoge verwachtingen van concept en spelers (bijv. de verwachting dat op korte termijn significante aanwas van banen en/of bedrijven van buiten de regio kan worden verwacht), ! Onvoldoende afstemming tussen en gezamenlijk optrekken van de ontwikkelaars van de deelgebieden: FiftyTwoDegrees, gemeente en NXP ! Speculaties met grondposities buiten de drie voornoemde deelgebieden

9T0610/R/901286/Nijm - 30 -

25 februari 2008

6.3

Toetsing bij ondernemers !

Voor ondernemers is medio februari een werksessie belegd om de ideeën voor Novio Tech Campus een eerste keer te toetsen. De resultaten van de analyse, het concept en de eerste ruimtelijke schetsen zijn aan een gezelschap van een tiental ondernemers voorgelegd (zie bijlage 2 voor de deelnemers). De ondernemers reageren positief op de gepresenteerde plannen. Vooral de kwaliteit van de werkomgeving spreekt tot de verbeelding en de mogelijkheid om tamelijk grootschalig technologische bedrijvigheid op deze locatie te concentreren. Men onderkent de noodzaak tot het creëren van werkomgevingen die aantrekkelijk zijn voor hoger opgeleiden, zeker met het oog op de toenemende schaarste op de arbeidsmarkt. Vooral dit laatste wordt als een cruciale factor gezien in de slagingskansen voor het project. Er dient in Nijmegen een arbeidsmarkt aanwezig te zijn die aansluit bij de (kwaliteits) vraag van de ondernemingen. Een goed opgezet ‘wervingsprogramma’ gericht op dit type werknemers is onmisbaar voor een succesvolle realisatie van de Novio Tech Campus, maar ook het regionale programma B4YOU kan hierin een rol vervullen. Bezien moet worden hoe de banden met afstuderenden aan de technische universiteiten van Eindhoven en Enschede kunnen worden aangetrokken.

!

Door de ondernemers werden verder nog de volgende kanttekeningen geplaatst: ! De meerwaarde voor partners op het Science Park: o Deze zit, naast de nabijheid en daardoor de vergrote kans op innovaties, in het samen opzetten en gebruiken van

Novio Tech Campus Eindrapport

basisvoorzieningen. Men zou hierbij kunnen denken aan het delen van clean rooms, onderzoekslaboratoria, etc. Vasthouden aan het concept: o Door bestemmingsplannen en privaatrechtelijke constructies kan dit gewaarborgd worden. o Door het terrein te laten ontwikkelen door een private partij die gelooft in het concept kan het vasthouden aan dat concept wellicht beter worden gewaarborgd dan wanneer dit door de gemeente gebeurt. o Het concept Novio Tech Campus sluit goed aan op de aanwezige economische structuur in de regio en de (zowel economische en natuurlijke) kwaliteiten van de omgeving. o De ontwikkeling van de Novio Tech Campus is geen gelopen koers. Er zal hard gewerkt moeten worden om het te realiseren. Maar als de betrokken partijen er achter gaan staan, de gemeente commitment toont en private partijen bereid zijn te investeren, dan zal de Novio Tech Campus succesvol ontwikkeld kunnen worden. Basisvoorwaarden: o Hoger opgeleid personeel is mobiel. Opgeleid in Delft, Eindhoven en Enschede betekent niet dat men niet in Nijmegen kan komen werken. De Novio Tech Campus zal daarvoor wel zichtbaar moeten zijn en in de markt gezet moeten worden (branding). o Daarnaast heeft Nijmegen met de Universiteit wel enkele hoogstaande onderzoekscentra in huis die goed gekwalificeerde opgeleiden afleveren. o En met de aanwezigheid van NXP en de groene woon- en werk omgeving heeft Nijmegen een goed vestingklimaat.

9T0610/R/901286/Nijm - 31 -

25 februari 2008

o

6.4

Investeringen in de infrastructuur zijn wel onontbeerlijk (bijvoorbeeld in de relatie Universiteit – Novio Tech Campus; de regionale bereikbaarheid).

In het verlengde hiervan is het de moeite waard om te onderzoeken of beleggers of een beleggersconsortium te interesseren is voor het overnemen van bedrijfspanden op Winkelsteeg in een sale & lease back constructie. De ondernemers zijn dan van hun vastgoedzorg af (en kunnen de opbrengsten gebruiken voor de bedrijfsvoering), de gemeente krijgt te maken met een beperkt aantal eigenaren en voor de beleggers is er een interessant perspectief op termijn. Door een beperkt aantal eigenaren en een perspectief op verbetering van rendementen kan dan ook buiten de Compaq- en NXP terreinen een herontwikkelingsproces op gang komen. Dit idee van sale & lease back vraagt echter eerst om nadere analyse van de mogelijkheden, alvorens de haalbaarheid duidelijk wordt en dit verder kan worden geconcretiseerd.

Fasering

De ontwikkeling van Novio Tech Campus is niet op voorhand een gelopen race. Zoals al aangegeven vraagt het concept om een lange planningstermijn. Deze is volgens ons ook goed mogelijk omdat het gebied prima fasegewijs kan worden ontwikkeld: ! Begonnen kan worden met de herinrichting van het NXP terrein en de herontwikkeling van het Compaq terrein. Dat zal in goede onderlinge afstemming moeten gebeuren. ! Vervolgens kan het overige noordwestelijke gedeelte van het terrein worden aangepakt (ten noorden van de Dukenburgseweg). ! Tot slot volgt de omgeving van de Hulzenseweg.

6.5

Het is zaak om met dit idee nu eerst de beoogde partners te gaan benaderen en hen deel te laten gaan nemen in de verdere ideeontwikkeling. Daarbij gaan de gedachten in de eerste plaats uit naar de grote kennisinstellingen, grote bedrijven en de gemeente Nijmegen. Dit moet leiden tot de instelling van een stuurgroep en een werkgroep. Stuur- en werkgroep zouden zich dit jaar moeten gaan richten op: " het instellen van een comité van aanbeveling; " het produceren van PR materiaal. Voorrang geven aan een website; " het naar buiten brengen van het idee via uiteenlopende kanalen; " het organiseren in het najaar van een congres over de ontwikkelingen in de high tech, de bijbehorende

De twee laatstgenoemde ontwikkelingen kunnen ook omgekeerd plaats vinden, afhankelijk van de mogelijkheden die zich voordoen. Waar het die twee gebieden betreft zal de gemeente moeten bezien hoe zij haar instrumentarium maximaal kan inzetten om niet gewenste verwerving van gronden tegen te gaan (grondexploitatiewet, wet voorkeursrecht gemeenten). Naar onze mening moet zeker ook worden bezien hoe de professionele vastgoedsector bij de ontwikkeling kan worden ingeschakeld. Zij kunnen specifieke expertise en kapitaal inbrengen die voor de ontwikkeling van het concept van belang is.

Novio Tech Campus Eindrapport

Vervolgtraject

9T0610/R/901286/Nijm - 32 -

25 februari 2008

vestigingsplaatseisen (nodig managers uit van buitenlandse voorbeelden: Chiswick Park, science parks) en de betekenis voor de regionale economie. In het najaar van 2008 moeten de verkregen reacties worden verzameld en beoordeeld. Op grond daarvan wordt besloten tot een verdere uitwerking van de plannen. Daarnaast kunnen verdere inhoudelijke activiteiten worden uitgevoerd. Te denken valt bijvoorbeeld aan een gedetailleerde inventarisatie van de bedrijvigheid in het gebied om te bezien welke bestaande bedrijven in het concept passen, hoe de betreffende ondernemers tegen het concept aankijken en van hen te vernemen of zij bereid zijn investeringen te plegen die tegemoet komen aan de beoogde kwaliteitseisen op het terrein.

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm - 33 -

25 februari 2008

LITERATUUR

!

!

!

! ! ! ! !

! !

! ! ! !

! !

Allot, S. (2006). Presentatie "From Science to Growth; what exactly is the mechanism by whcih scientific research turns into economic growth?”. Cambridge. ANGLE (2003), Evaluation of the past and future economic contribution of the UK Science Park Movement. Little Chesterfi eld, Cambridge, Essex. Automatiseringsgids (2007). Nieuwsartikel op website maandag 17 december " NXP vestigt innovatiecentrum in Eindhoven voor partners". www. Barrell, A. (2003). Presentatie "Experience of Emerging Biotech Cluster Development – Biology in Business". Cambridge. Barrell, A. (2007). Presentatie "People Factors for Tomorrow's Businesses". Cambridge. Barrell, A. en H. Hauser (2006). Presentatie i.o.v. het Technolpolicy Network "Entrepreneurship in Science Based Regions, The Cambridge Phenomenon". Cambridge. BioPartner (2005). The Netherlands life sciences sector report 2005. Bits & Chips (2007). Halfgeleiderscluster Oost-Nederland ziet levenslicht. Nijmegen tracht Eindhoven campusvoorbeeld te volgen. Magazine nr. 19, pagina 21. Techwatch BV, Nijmegen. Bits & Chips (2007). NXP en TSMC. Magazine nr. 10, pagina 3. Trendwatch BV, Nijmegen. Bozeman, H. (2000). Technology transfer and public policy: a review of research and theory. In: Research Policy Magazine. nr 29. Buck Consultants International (2002). Marktverkenning kennisintensieve bedrijvigheid Compaqterrein/Hulzenseweg. Nijmegen. Capello Roberta en Andrea Morrison (2005), An evaluation of the effectiveness of science parks in local knowledge creation: a territorial perspective. Paper voor de 5th Triple Helix Conference. Turijn. Center of Regional Science (2007). Smart Cities – Ranking of European medium-sized cities. Wenen. Cohen, W.M. & H. Nelson (2002). Public Research, Patents and Implications for Industrial R&D in the Drug, Biotechnology, Semiconductor and Computer Industries. In: Management & Science.

! ! ! !

! ! ! ! ! ! ! !

! !

Novio Tech Campus Eindrapport

Cohen, W.M., H. Nelson en P. Walsh (2002). Links and Impacts, The Influence of Public Research on Industrial R&D. In: Management Science. DBSC Consulting (2005). A Room with a View – Halfgeleiders. Kansen voor de maakindustrie in Brabant en Limburg in het marktsegment halfgeleiders. Marktverkenning i.o.v. BOM/LIOF. Dinteren, Jacques van (2003), Engelse business parks: de lessen. In: Real Estate Magazine, nr. 29, pag. 20-25. Dinteren, Jacques van (2005), Een nieuw type werklocatie: “Enjoy Work” als leidend principe. In Real Estate Magazine, februari, pag. 24 -29. Dinteren, Jacques van (2007), Science parks en universiteiten: worden we er wijzer van? In Real Estate Magazine, oktober, pag. 26 - 31. Europese Commissie (2006), The Networked Future: Living in a world of converging information and communication technologies. Brussel: Europese Commissie, Information Society Media Directorate-General. Gemeente Nijmegen (2005), Versterken – Verbinden –Vernieuwen. Sociaal Economisch Beleidsplan. Nijmegen: gemeente Nijmegen. Gemeente Nijmegen (2007), Beeldkwaliteitsplan Winkelsteeg. Nijmegen. Gemeente Nijmegen (2007), Bestemmingsplan Nijmegen Goffert-Winkelsteeg. Nijmegen. Gemeente Nijmegen (2007), Bestemmingsplan Nijmegen Goffert-Winkelsteeg – Ambtshalve Aanpassingen. Nijmegen. Gemeente Nijmegen (2007), Bestemmingsplan Nijmegen Goffert-Winkelsteeg – Zienswijze nota. Nijmegen. Gemeente Nijmegen (2007), Actualisatie Kansenboek. Ruimtelijke kansen voor een ongedeeld Nijmegen. Nijmegen: gemeente Nijmegen. Hinoul, M. (2006). Presentatie "12 Lessons from Leuven". Cambridge. Hoogendoorn, A. en J. Tolmeijer, J. (2007). Haalbaarheidsonderzoek voor het opzetten van een ondernemerscentrum in gebouw M op het NXP terrein. Arnhem. Innovation Champions Network (2004). Innovation Champions Network: The Cambridge Cluster Description. Munchen. Jones Lang LaSalle (2007). Het vastgoedbeleggingsbeleid van de grote Nederlandse institutionele beleggers en vastgoedfondsen 2007. Amsterdam.

9T0610/R/901286/Nijm - 34 -

25 februari 2008

! ! ! ! ! !

! ! ! ! !

! ! ! ! !

Koninklijke Vereniging van Staathuishoudkunde (2004). Innovatie in Nederland: de markt draalt en de overheid faalt. Den Haag. KplusV organisatieadvies (2006). Marktonderzoek van de halfgeleiderindustrie in de regio Nijmegen. Arnhem. Leuven.Inc. (2004). Nieuwsbrief en brochure "Leuven, Parel van Kennis". Leuven. Library House Ltd. (2004). The Cambridge Cluster Report 2004, Flight to Quality. Cambridge. Nederlandsche Maatschappij voor Nijverheid en Handel (2005). Diagnosis of the medical sector in the larger Nijmegen region. Nijmegen. Nederlandse Maatschappij voor Nijverheid en Handel (2006). Quick Scan Health & High Tech Systems regio Nijmegen. Onderscheidende faciliteiten, topkennis en samenwerkingsrelaties. Nijmegen. NXP en TSMC (2007). In: Bits & Chips nr 10. Ontwikkelingsmaatschappij Oost Nederland NV (2004). Naar een aanpak voor versterking van de kenniseconomie in Nijmegen. Arnhem. Ontwikkelingsmaatschappij Oost Nederland NV (2007). Naar een zichtbaar Businesscluster Semiconductors Oost Nederland. Arnhem. PdC (2006). "Pole de Compètitivité. Worldwide leadership in nanoelectronics and embedded systems". Eindhoven. Ponds, Roderik, en Frank van Oort (2006), Kennishubs in Nederland. Ruimtelijke patronen van onderzoekssamenwerking. Rotterdam: NAi Uitgevers. Programmacommissie Oost-Nederland (2007), Pieken in Oost-Nederland, werk maken van kennis. Programmadocument voor Oost-Nederland. Reinier, R. (2006). Presentatie op conferentie "PUSH – Wirtschaftorderung Region Stuttgart GmbH". Cambridge. SEO (2005). Rapport i.o.v. Atlas voor Gemeenten "Cultuur en creativiteit naar waarde geschat". Amsterdam. Weterings, Anet, en Roderik Ponds (2007), Regionale kennisnetwerken en innovatie. Rotterdam: Nai Uitgevers. Weterings, Anet, en Frank van Oort, Otto Raspe, Thijs Verburg (2007) Clusters en economische groei. Rotterdam: NAi Uitgevers.

Websites www.alanbarrell.com www.atlasvoorgemeenten.nl www.automatiseringgids.nl www.cam.ac.uk www.cbs.nl www.dataquest.com www.europeansmartcities.com www.gemeentenijmegen.nl www.healthvalley.nl www.hightechcampus.nl www.hoovers.com www.kuleuven.ac.be

Novio Tech Campus Eindrapport

www.leuveninc.com www.ncmls.nl www.nxp.com www.planon.nl www.pwcglobal.com www.rpb.nl www.semi.org www.synthon.com www.technopartner.nl www.umcn.nl www.vlsi.com www.vsonet.nl

9T0610/R/901286/Nijm - 35 -

25 februari 2008

BIJLAGE 1: GEÏNTERVIEWDE PERSONEN -

Dhr. Fred Rausch

NXP

-

Dhr. John Pleumeekers Dhr. Hendrik-Jan Vos

Elmos Advanced Packaging

-

-

-

-

-

Sr Vice President & Country Manager The Netherlands Directeur & bestuurslid Businesscluster Semicon

UMC St Radboud

Directeur van het Directoraat Valorisatie

Op persoonlijke titel

(ex Philips Semicon)

Gemeente Nijmegen

Wethouder EZ

Synthon

Manager corporate communications

Dhr. Henk Gerards

Oost NV

Dhr. Theo Föllings

Oost NV

sr projectmanager Business Environment Manager Bedrijfsomgeving, Ontwikkeling & Innovatie

Dhr. Jan Ramaekers Mw. Hannie Kunst Dhr. Albert Oldenhof

Dhr. Theo de Bruin Dhr. Anton Franken

ERP Technopower Radboud Universiteit

Directeur Vice President Raad van Bestuur

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm - 36 -

25 februari 2008

BIJLAGE 2: DEELNEMERS AAN DE WERKSESSIE ONDERNEMERS -

Dhr. E. Duivelshof Dhr. P. Chall Dhr. M. Ruiter Dhr. Schmitz Dhr. R. van den Bogaart Dhr. W. Arts Dhr. T. Hendriks Dhr. H. Inia Dhr. J. Verhoeven Dhr. A. Oldenhof

Alewijnse Nijmegen Utiliteit BV A.L.S.I EPR Technopower Industriële Kring Nijmegen Van der Linden Groep Brunel Engineering Brunel Engineering Bruco b.v. Hendriks metaal Synthon

Nb Chief Executive Officer General Manager Secretaris IKN Commercieel directeur Salesmanager Nb Bussiness Line Manager Hoofd Techniek en Productie Nb

Novio Tech Campus Eindrapport

9T0610/R/901286/Nijm - 37 -

25 februari 2008