Nos 29090627

LIBROS

Un menú de lectura para gozar do verán

ornal DE GALICIA

S U PL E M E N TO D E C U LT U R A

Páx. 4-5

Ese poliedro chamado Manuel Rivas

Páx. 6

NOS 2 7 D E X U Ñ O D E 2 0 0 9. N Ú M E R O 2 9

A POESÍA CHAMA POLO POP Alexandro González ponlle música a Lois Pereiro. Fanny + Alexander, a unha presada de voces contemporáneas. Do Cumio mestúrao todo nun disco: poetas de hoxe e de antes e bandas de todos os paus. Algo lle impide á música colgarlle o teléfono á poesía

2 nós I EN PORTADA

XORNAL DE GALICIA 27 de XUÑO de 2009

Tres discos, trece grupos, trinta poetas

De Carvalho Calero a Lois Pereiro e de Fanny + Alexander a Alexandro González. A música galega máis moza porfía en ollar de vez en cando á poesía. Unhas veces contemporánea, outras veces canónica, por veces ambas as dúas cousas. por andrés rodríguez

Non se pode contar a historia da poesía galega sen Antón Reixa nin a da música do país sen un dos seus proxectos sonoros máis situacionistas, Os Resentidos. Talvez estas dúas afirmacións sexan unha soa. Poesía e música, por algunha razón, levan moito tempo a dialogar no campo cultural galego. E o que é máis singular aínda: non deixan de facelo. Lonxe abondo da conexión folclórica, mesmo fóra da taxidermia institucional, as bandas e os solistas mozos porfían en virar a ollada cara aos versos, de agora ou de antes, para poñerlle música ou facelos propios. Mentres o bravú pescaba nos caladoiros identitarios do coloquial e do mundano, a facción máis militante diso que se deu en chamar “a esbourante escea da música galega” hai tres anos apaña nas bibliotecas. Edicións do Cumio está a piques de editar Once máis 15, un libro-disco no que quince bandas, cada unha do seu pau, adaptan textos poéticos doutros once autores. Uns, xa desaparecidos, como o Celso Emilio Ferreiro ao

Se o bravú pescaba nos caladoiros do coloquial, as novas bandas apañan nas bibliotecas o seu caudal identitario edicións do cumio está a piques de editar ‘once máis 15’, unha nova achega da música moza á poesía en galego

que se achegan Miguel A. Suárez ou Xurxo Mares, e outros aínda a poñer as súas palabras entre as rodas do capital, como o Antón Lopo que transubstancian Ataque Escampe –remesturados por Galegoz– ou o Daniel Salgado de “Autopoética in progress”, que traen para a música Fanny + Alexander. Proceso de selección Trátase dunha iniciativa de Musicarte, un colectivo que se quere nas estremas do que a industria musical pode considerar rendíbel, como insinúa Miguel Alonso, un dos seus activistas. No principio foron os grupos, unha escolma maior que os quince que finalmente figuran no volume, e logo apareceron os poemas, escollidos libremente polos músicos e levados ás demos que chegaron á selección final. Fóra ficaron moitos, máis dos que entraron nos quince cortes, e dentro –á parte dos mencionados– están zimmer 103 (“Se has de chorar”, de Alfonso Pexegueiro), Miguel Alonso (“Nos ollos teus”, de Álvaro

No sentido das agullas do reloxo: Alexandro González, Fanny + Alexander (caricatura), Julian Ross e Xurxo Mares, todos eles asinan algunha adaptación poética

Cunqueiro), Anxo Rei (“Contarche hei amiga”, de Darío Xohán Cabana), Roberto Sobrado e banda (“A dama que fala”, do Grupo Rompente), Snail (“Cunetas”, de Luís Pimentel), Meiga do Norte (“Ai!”, de Curros Enríquez) e Julian Ross (“A Rosalía de Castro”, tamén de Curros). O volume combina os textos orixinais, antes da metamorfose á que os someteron os grupos, e información sobre os autores, tanto dos poemas –biografías en sentido estrito– como das cancións –perfís máis libres que cada banda encargou a quen quixo–. Gravados por cada grupo segundo o seu criterio e cos seus medios, agás casos illados nos que Musicarte e Do Cumio botaron unha man contando co propio estudio de Miguel Alonso, os cortes do disco eran todos inéditos cando se entregaron. Agora, xa non. Fanny + Alexander Unha das cancións que comparte este disco con outro é “Autopoética in progress”, baseada nun poema de Daniel Salgado. Logo de entregala para Once máis 15, Fanny + Alexander incluírona no seu último disco, Alfaias (A Regueifa Discos, 2009), unha heteroxénea gravación que arrandea entre o pop

electrónico e o acústico e na que o poeta de Monterroso comparte mp3 con outros autores da mesma xeración que Noel Feáns e Efi Arias, quen se agochan atrás de Fanny + Alexander: Mario Regueira, Emma Couceiro, Diego Ameixeiras, Lara Dopazo Ruibal, Xiana Arias, Igor Lugrís, Pedro Lamas, Yolanda Castaño, Estíbaliz Espinosa e Alberte Momán. O interese de Fanny + Alexander pola poesía galega

XORNAL DE GALICIA 27 de XUÑO de 2009

estaba no seu primeiro traballo, Lusco e fusco, onde rescataban algúns versos de Manuel Antonio, e sobre todo na súa segunda entrega, inmediatamente anterior a Alfaias. En realidade, Finais dos 70s, principios dos 80s (2007) era exactamente iso: un disco de adaptacións poéticas de autores, iso si, de distintas épocas. Dende Ricardo Carvalho Calero, nacido hai case cen anos, que hoxe podería converterse no

EN PORTADA I NóS 3

lois pereiro titulou o seu primeiro poema en libro como unha canción de joy division; nunca se afastaría da música

protagonista do vindeiro Día das Letras Galegas, até María do Cebreiro, ou o propio Daniel Salgado dúas dos voces novas da poesía galega. ‘atrocity exhibition’ Nese disco estaba tamén outro poeta sen o que non se poden escribir nin a historia da música nin a historia da poesía en lingua galega. Lois Pereiro (Monforte, 1958A Coruña, 1996) titulou o primeiro poema do seu

debut en libro “Atrocity Exhibition”, como a canción de Joy Division, e nunca deixaría de levar a música gravada na súa palabra. Fose escribindo sobre grupos nas distintas publicacións nas que colaborou ao longo das décadas dos setenta e oitenta, fose escribindo as letras do grupo do seu irmán, Radio Océano –“Narcicismo”, un dos seus poemas máis populares, é difícil de esquecer–, ou fose a través das

adaptacións que os músicos fixeron dos seus versos. Aí, os paus tamén son todos. Dende Antón Reixa, que adaptou “Furia” cando Os Resentidos xa eran historiografía, até as máis recentes achegas de O’Leo i Arremecághona –para un documental aínda sen estrear– ou Alexandro González, o último en intentalo dende coordenadas ben diferentes ás dos seus predecesores. Este músico lugués vén de presentar na súa cidade Oito cancións para oito poemas, un disco que se publica como resultado dunha das bolsas de primeira obra que concede a Fundación Caixa Galicia. Lonxe da vontade performativa de O’Leo ou das estéticas epocais dos Resentidos ou de Radio Océano, González (Salcedo, A Pobra do Brollón, 1981), membro fundador de Capitansonoro e colaborador de Meu, propón unha viaxe mental pola obra do poeta monfortino. Os oito textos, procedentes do segundo e último libro de Lois Pereiro en vida (Poesía última de amor e enfermidade, 1996), póñense nas voces de Xavier Deive, Lino Braxe, Antón Patiño, Julián Hernández ou Uxía Senlle, que canta o tema que arrica a gravación. Gravado entre maio de 2008 e xaneiro deste ano polo propio Alexandro González, único instrumentista e compositor de todas as pezas, vén a ser unha interpretación teatral, tanto no espacial como no narrativo, da obra dun dos poetas máis admirados polas xeracións posteriores a el. Sexa como for, os traballos de Fanny + Alexander, Alexandro González e o colectivo que vai editar Edicións do Cumio veñen a confirmar que o interese das bandas mozas pola poesía en lingua, fagan pop, rock ou música experimental, segue vixente. Lonxe dos tópicos da canción de autor, o folclore ou a homenaxe, dialogan coa palabra contemporánea ou constrúen xenealoxías propias furando na tradición a golpe de portátil. Se a palabra é para quen a traballa, pódese dicir que hai moita máis plusvalía nun tema de Ataque Escampe que na deliberación que terá lugar hoxe na Real Academia Galega. Á filosofía da saudade de Ramón Piñeiro era difícil poñerlle un riff de guitarra ou unha percusión electrónica. Ao próximo, quen sabe, pódelle acaer. n

4 NÓS I LECTURAS PARA O VERÁN

XORNAL DE GALICIA 27 DE XUÑO DE 2009

Praias de tinta e letras

Como cada verán, o mellor é acompañar o descanso estival dun bo libro co que gozar, introducíndose nas súas páxinas detidamente e sen a celeridade da vida laboral diaria. Velaquí algunhas recomendacións de diversos críticos literarios e escritores galegos, que destacan a boa saúde da poesía do país coa obra de Carlos Negro para nenos e a capacidade desconstrutora dos relatos de Alberto Lema. POR VÍCTOR PAZ MORANDEIRA A   de cada ano caracterízanse por ter uns nomes destacábeis e, habitualmente, van acompañados dunha tendencia. Desta volta, o que se tira de facer unha sondaxe entre os escritores e os críticos galegos é que unha das mellores formas de ler na praia é cun libro de poesía na man, a poder ser de Carlos Negro, que está a ser toda unha revolución entre os literatos polo seu estilo fresco e desenfadado ao tratar un tema nada doado e cun público en mente ao que normalmente non lle dá por ler poesía: o infantil. Montse Pena considera que Negro é rara avis no sector. “Non é moi habitual atopar un poemario xuvenil”, explica a crítica, que cre que o escritor creou un estilo en Makinaria (Xerais) “narrativo, un chisco explicativo, con algo de didactismo, que introduce unha nova poesía social”. Pola súa banda, a

premiada escritora Rosa Aneiros, colaboradora de Xornal de Galicia, ve na obra “unha aposta poética diferente” e resume a súa razón de ser nunha frase: “Na poesía ten que entrar a vida, e tamén a velocidade”. Neste elemento, a celeridade, parecen centrar o seu interese os persoeiros consultados. Non é por nada. A sinopse do libro xa o avanza: “É unha aceleración poética de cero a cen en tres segundos”, que conta a

historia dun rapaz de quince anos que gusta dos coches e a música de Bruce Springsteen e o máis suave que escoita. A obra permítese estudar “as consecuencias que o mozo causa na súa contorna”, di Montse Pena, polo que se coloca como fábula sobre a tola adolescencia que se agolpa nas discotecas das vilas nas fi ns de semana, conducindo a cen por hora baixo os efectos das drogas cara ao seu lugar de lecer. Quizais esta é tamén unha obra que recolle as dúas facetas máis desenvolvidas da literatura galega. Por unha banda, unha temática e estilo apropiados para a xente moza, e pola outra, unha poesía moderna que se produce a moreas, pero que non semella saír dos círculos intelectuais. A ESPERANZA DA LÍRICA Pero sempre quedan algúns autores que teiman en demostrar que os versos son tan válidos como os parágrafos. O escritor Francisco Fernández Naval di ter quedado “gratamente sorprendido” por dúas obras de dous autores que veñen de entrar no panorama literario, o que evidencia que existe un forte relevo xeracional. Cita O pouso do fume (Espiral Maior), de Dores Tembrás, e Metal central (Espiral Maior), de Alfredo Ferreiro. En castelán, fala da recente tradución dos poemas de amor de Anne Sexton –en Ediciones Linteo– e a antoloxía de Silvia Plath –dispoñible en Visor–, a primeira poeta en ter gañado un premio Pulitzer póstumo. Pero se hai un poemario que o gremio da literatura está desexando ler, se non o fixo xa, é o de Chus Pato, Secesión (Galaxia), que a coordinadora de ProTexta, Ana Salgado, define como “unha guía de lectura dos seus libros”, ademais dunha valente aproximación a Auschwitz, que indaga nesa taxante afirmación que Adorno fixera sobre o tema: “Despois de Auschwitz non se pode escribir poesía”. Pato demostra

ISAAC LOURIDO: “LEMA DESENVOLVE EN ‘SIDECAR’ A POSIBILIDADE DUNHA ESCRITURA POLÍTICA MAIS NON INTELECTUALIZADA, NON RECARGADA” ROSA ANEIROS: “ELENA PONIATOWSKA É UNHA GRANDE SEÑORA DAS PALABRAS. A TRADUCIÓN AO GALEGO PERMITE COÑECER OUTROS TRABALLOS SEUS”

que se trabucaba, facendo unha reinterpretación da historia coa que avanza un paso máis na súa abondosa obra literaria, “moi na liña do pensamento de esquerdas”, recorda Salgado, como vén sendo, por outra banda, normal na súa dilatada traxectoria. Á súa vez, un autor portugués cóase no país, recollendo o XVI Premio de Poesía Espiral Maior. A editorial publica en Galicia Açougue, “libro de alto nivel poético que, cunha estratexia autobiográfica mais extremadamente simbólica, mostra unha visión diseccionadora e impúdica dos máis relevantes acontecementos persoais”, segundo o propio poeta Alfredo Ferreiro, recomendado por Fernández Naval. SEMPRE NARRATIVA Porén, as novelas e relatos volven superar en número as recomendacións poéticas. E, de novo, semella haber un grande protagonista na literatura galega. Este é Alberto Lema, co seu Sidecar (Galaxia), dous relatos que dan continuidade a Unha puta percorre Europa, e que “evidencian unha escrita áxil, en diálogo coa contemporaneidade e coa fina integración dun humor que non está nada próximo á corrección política”, indica o crítico literario Isaac Lourido, quen cre tamén que a traxectoria deste escritor “desenvolve a posibilidade dunha escritura política mais non intelectualizada, non recargada teoricamente”. Tampouco lle faltan eloxios de Ana Salgado, que destaca a capacidade de Lema para “desfacer os lugares comúns da ficción” e recomenda encarecidamente o capítulo “Femme fatale”, que, segundo ela, resume un libro que trata de amor e aprendizaxe na xuventude de hoxe. A Letra E e o Premio Nacional volven poñer a Agustín Fernández Paz no centro da escena literaria. O crítico Martin Pawley di del que “a súa importancia no sistema literario galego é fundamental” e destaca a novela Lúa do Senegal (Xerais), sobre unha nena africana que viaxa a Vigo para estar coa súa familia emigrada, pero que non se termina

XORNAL DE GALICIA 27 DE XUÑO DE 2009

de adaptar á mentalidade europea. Pawley resalta a súa “boa estrutura, a bondade e o humanismo” dunha obra clasificada para maiores de dez anos, sobre o que el advirte: “Iso quere dicir que, a partir desa idade, calquera pode lelo”. A mesma opinión ten Rosa Aneiros, que cita este libro xunto a A praia dos afogados (Galaxia), de Domingo Villar, e Monte Louro (Xerais), de Luís Rei Núñez, como as obras galegas que se deberían ler este verán. Tamén cita a unha das protagonistas do ano, a xornalista mexicana Elena Poniatowska, que veu os seus relatos de A filla do filósofo traducidos ao galego logo de serlle concedido o título de Escritora Galega Universal. O volume está cheo de paixón amorosa nun ambiente urbano e burgués e, como en toda a obra da latinoamericana, hai unha crítica despiadada á sociedade corrupta na que lle tocou vivir. Segundo Aneiros, que traduciu un dos textos que compoñen este libro de relatos, “a experiencia pareceume moi interesante”. Di dela que é “unha grande señora das palabras” e que este volume “permite coñecer outros traballos” desta grande escritora latinoamericana. O mesmo mérito ten para Francisco Fernández Naval, que ao evocala recorda unha das súas máis recentes lecturas, El hombre sin cabeza, de Sergio González. “Describe moi ben a situación mexicana, cos mecanismos terríbeis de corrupción que hai nesa sociedade”, di, e recoñece nela “moito xornalismo” ao estilo de Rijkaard Kapuscinski. Existen ademais outras obras narrativas, mencionadas en menor medida, pero tamén salientábeis. Doris Lessing segue a ser unha referencia e O caderno dourado é unha das traducións que máis se cotizan. Segundo Montse Pena, “a narración está feita de xeito demorado, denso” e di tamén que se desprende dela “un ideario humanista moi interesante”. Destaca a maiores a crítica que introduce o texto, o que achega un novo valor á edición de Galaxia. A perspectiva desde a porta (Positivas), de Patricia Janeiro é, pola súa banda, unha das recomendacións que fai Lourido. Di da autora que lle interesa moito a súa narrativa e que é valiente ao se estrear cunha “narración longa, cunha novela de contido político”. Explica que “revisa de forma crítica o pacto da Transición, á luz

LECTURAS PARA O VERÁN I NÓS 5

MAKINARIA CARLOS NEGRO

Xerais, 2009 82 páxinas 10,45 euros

SIDECAR ALBERTO LEMA

Galaxia, 2009 192 páxinas 12,90 euros

A FILLA DO FILÓSOFO ELENA PONIATOWSKA

Galaxia, 2009 142 páxinas 14 euros

CATÁLOGO DE NOVEDADES ACME CHRIS WARE

Mondadori, 2009 112 páxinas 24,90 euros

dos procesos de criminalización do movemento independentista galego nos últimos anos” e opina que estes “son discursos e temas escasamente transitados na literatura galega, que nos poñen alerta sobre como estamos construídos socialmente”. Pola súa banda, Pawley non deixa de se sorprender con Atxaga. En Sete casas en Francia (Faktoría K), “cambia de rexistro e deixa o mundo telúrico de Obabakoak para construír un conto moral sobre o mal”, indica este crítico, que sempre recomenda a lectura do autor vasco. OS XÉNEROS PERDIDOS Pero non todo ía ser narrativa. Os críticos e escritores consultados tamén recomendan outros xéneros, aínda que aquí non se chega a consenso e as propostas son moi variadas, normalmente dependendo do gusto e da especialidade de cada un. Pena, especializada en crítica literaria infantil e xuvenil, non pode deixar de mencionar a colección de teatro infantil da editorial Baía. Para a crítica, é moi importante que “de súpeto saian varios títulos dun xénero que non é moi habitual que se edite para o público infantil”, opina. Tamén recomenda, nunha liña moi distinta, “a excelente biografía de Luis García Montero sobre Ángel González”, Mañana no será lo que Dios quiera. Di dela que “mestura a ficción con datos reais nunha estrutura novelada moi ben escrita, moi intersante e poética”. Outra biografía, a de Ron Wood, Memorias de un Rolling Stone, é a que cita María Lado, poeta e crítica especializada en banda deseñada que recorda que tamén existen novelas gráficas dignas de levar á praia. Quizais Catálogo de novedades Acme, de Chris Ware, non sexa a máis adecuada para ler na area, pero de seguro que se lle pode sacar proveito nunha terraza. A crítica opina desta obra, que revolucionou a linguaxe gráfica, que a súa compra é aproveitábel e que “dá para ler todo o verán”. Destaca a capacidade de Ware para “introducir elementos propios da publicidade, como xa pasaba en Jimmy Corrigan” e conclúe que é “unha xenialidade”. E para quen prefira o manga, recomenda Historias color tierra, de Kim Dong-Hwa, que na liña de Jiro Taniguchi conta “unha serie de relatos dunha moza chinesa e a relación coa súa nai, da nenez á

adolescencia”. Destaca da obra, que se edita en volumes –vén de saír o terceiro–, a súa sensibilidade en todo momento, “a pesar de estar escrita por un home”, bromea. Deixándose levar polo pracer visual, Martin Pawley tamén recomenda unha obra que está a medio camiño entre a ilustración e o conto infantil, O incrible devorador de libros, de Oliver Jeffers, o primeiro libro publicado pola novísima editorial Patasdepeixe. “A edición é marabillosa”, di, pero aínda máis importante: “Logra falar do pracer pola lectura sen ese ton sermoneador, cristián, de homilía e ñoño que é tan habitual neste tipo de libros”. En definitiva, apréciase a súa “actitude gamberra”. E se un quere ensaios, filosofía ou obras epistolares, a Ana Salgado hai que recorrer. Destaca Cartas no exilio, que recolle “a correspondencia entre María Casares e o seu pai, Santiago Casares Quiroga”. Chama a atención “unha relación epistolar fóra do común, moi próxima entre pai e filla na época”, di a coordinadora de ProTexta. En filosofía, ten de cabeceira a Slavoj Žižek e o seu Sobre la violencia, que saca a coalición porque di que “é unha verdadeira reflexión sobre o uso estrutural da violencia, pretendidamente neutral, moi aplicábel aos nosos conflitos diarios, como o do metal”. Finalmente, Ferreiro recomenda Historia contemporánea da destrución da natureza en Galiza, de Xurxo Pérez Pintos, “un libro de fácil lectura e datos impactantes e esclarecedores sobre por que non somos capaces de manter a natureza en parámetros aceptábeis nun país minimamente desenvolvido”. E tamén A mecánica da maxia. Ficción e ideoloxía en Álvaro Cunqueiro, de Manuel Forcadela, “un estudo ameno cunha perspicaz ollada sobre a obra de Cunqueiro”, di o escritor. 

6 NÓS I LIBROS

XORNAL DE GALICIA 27 DE XUÑO DE 2009

Se deixamos de ser indios

PEPE FERRÍN /AGN

DÍAS ESTRAÑOS

Morreron os oitenta Martin Pawley

A escrita de Manuel Rivas é un sistema poliédrico con argumentos que poden ser activados ou desactivados segundo as lecturas, e de aí as contraditorias imaxes que proxecta. POR ISAAC LOURIDO A   Manuel Rivas constituíu, na década de 80, parte da arquitectura subterránea que, malia os intentos por ser encasquetada na tan mentada Xeración dos 80, porfiou na construción de poéticas conscientes de que Galiza é subalterna e está na periferia. Canda a Lois Pereiro, Ronseltz, os Cantos caucanos (1985) de Avilés de Taramancos, o incipiente Antón Lopo (Sucios e desexados, 1988) ou todo o que supuxo unha revista como Luzes de Galiza, Manuel Rivas deu en trazar unha poética indie e aborixe, ecoloxista e contra-cultural, alicerzada nas imaxes e nos discursos dunha cotidianiedade diferente (por galega) e na proxección dunha memoria íntima e popular, en que o real freaba o acaroamento a certo sentimentalismo. Algo de todo isto callou en varias das propostas que emerxeron na década seguinte, xusto no momento en que Rivas emprendeu os tránsitos cara á súa posición actual. O primeiro tivo como destino o xénero narrativo, que aproveitou e estilizou algunhas das liñas de forza da creación poética. O segundo, a apropiación do escritor polos medios do grupo Prisa, acaso para cubrir parte da cota de galeguidade axeitada á idea da España autonómica, plural e de consenso fabricada neses mesmos medios. Malia que as singulares condicións editoriais d’A desaparición da neve apuntan nunha dirección correlativa ao que se vén de indicar, xa que Alfaguara ofrece o texto nas catro linguas oficiais do Estado, calquera maniqueísmo será inútil e inxusto no despezamento da obra. Dando continuidade á voz modelada nos 80, o libro renova a confianza no poder da palabra poética contra a inxustiza e patentiza a idea da escrita como exercicio retrospectivo que, para alén da infancia e da conciencia de clase, asume un percurso cultural non dócil pero bastante menos que punkie (Chaplin, Pucho

A DESAPARICIÓN DA NEVE MANUEL RIVAS Alfaguara, 2009 280 páxinas 19,50 euros

Boedo, Antón Mouzo, Django Reinhardt). O discurso poético de Rivas asenta tamén na intuición como (aparente) estratexia creadora, materializada nunha audaz imaxinaría metafórica e no uso do sarcasmo (“Invoquei a paz con moita xente/e sentín nos beizos as cóxegas de terra/ desta palabra que lisca entre flores/como unha rata de camposanto./A miña derradeira esperanza é vostede, Señor, Deus Pai Taciturno”). Son salvocondutos para percorrer as varias liñas de lectura contidas no libro. Unha delas, non menor, preocúpase por trazar unha xeografía que transcende o físico e que, ligando Monte Alto, Fisterra, Compostela, Tinduf e certos espazos da microhistoria, crea unha dialéctica estrañamento-identificación que, en última instancia, remete para o emocional (“Hai un cetáceo ametrallado na Zambela,/a carón do Portiño./ Duro é roer o óso da saudade”). Non son prácticas moi distintas das que desenvolveron no seu día Vázquez Montalbán (Una educación sentimental) ou Bernardo Atxaga, por citar nomes e traxectorias similares ou parcialmente converxentes coa do propio Rivas. Toda a escrita deste autor constitúese, en fin, como un sistema poliédrico con argumentos que poden ser activados ou desactivados

O poeta e narrador coruñés Manuel Rivas

O DISCURSO POÉTICO DE MANUEL RIVAS ASENTA NA INTUICIÓN COMO APARENTE ESTRATEXIA CREADORA

HAI OUTRA LECTURA POSÍBEL DA SÚA OBRA, CONFORME AO QUE SE CRÍA POSÍBEL NOS 80: EN CLAVE CHEROKEE E POSCOLONIAL

segundo os intereses do lector. Áchase aí, talvez, nas distintas posibilidades de lectura que ofrece a obra de Manuel Rivas a chave para a comprensión das contraditorias imaxes que sobre el se proxectan no sistema literario galego e nas interferencias que recibimos do sistema español. A súa obra sérvelle a El País como garante da España plural e os románticos (supostamente) interesados na “calidade intrínsenca” atopan nela detalles e maneiras das escollas temáticas e discursivas dominantes na contemporaneidade, acompañados dun plus distintivo que hai quen reivindica como diferente e hai quen só acerta a ver como exótico. Desde outras posicións, poderían reconstruírse na escrita de Rivas os trazos da inclemente “educación sentimental” das clases traballadoras. A lectora máis ousada esquivará o camiño marcado, o do consenso posnacional e da memoria como somnífero. E apropiarase, por contra, da potencialidade dunha lectura conforme ao que se cría posíbel nos 80: en clave cherokee e, aínda ou sobre todo, poscolonial. 

O que máis sorprende ao revisar a biografía de Farrah Fawcett é constatar o pouco que na súa carreira houbo de relevante en comparación coa súa enorme popularidade. É certo que foi a estrela dunha das series máis populares de finais dos setenta, Os anxos de Charlie, agora convertida en obxecto kitsch, mais só estivo nela en vinte e nove episodios, máis ou menos a cuarta parte do total. Antes diso compartira escena (e cama) con Raquel Welch na inenarrábel Myra Breckinridge e aparecera n’A fuga de Logan, un título de culto da ciencia-fición rodado un ano antes de que George Lucas cambiase o xénero para sempre con A Guerra das Galaxias. Despois do seu éxito televisivo a filmografía de Farrah Fawcett non mellorou de xeito significativo: protagonizou xunto a Kirk Douglas Saturno 3 ás ordes do xenial Stanley Donen, que non pasará á historia por esta fraca odisea espacial; en The Apostle, un filme escrito, dirixido e protagonizado por Robert Duvall; e no Dr T e as mulleres, que tampouco é precisamente a obra máis brillante de Robert Altman. Para entender o fenómeno Farrah Fawcett non hai que mirar moitas películas; a clave está nun póster, un dela en bañador que vendeu doce millóns de copias, unha cifra xa imposíbel de superar. O seu crítico estado de saúde por mor dun cancro e a súa eterna love story con Ryan O’Neal levouna a ocupar de novo as páxinas e o tempo dos “medios frívolos”, eses que segundo o Tribunal Supremo converten o peito dunha miss nunha noticia de interese público. O seu pasamento outorgoulle antonte unha gloria póstuma efémera; apenas unhas horas até que outra morte, a de Michael Jackson, acaparou a atención informativa en todo o mundo. Os dous no mesmo día: definitivamente morreron os oitenta, e non falo da década, senón do concepto. O mesmo día en que descubrimos ademais o gusto de Gloria Lago polo cinema de apropiación: velaí un bo exemplo de cultura pop. 

XORNAL DE GALICIA 27 DE XUÑO DE 2009

MÚSICA I NÓS 7

Nostalxia non, gracias

BARULLO

O canon

Os pais do noise pop voltan cun disco estimulante, que nos recorda as súas mellores épocas. ‘Farm’ é un bo combustible para seguir gozando dos seus excitantes directos e contén cancións que puideron levantar algúns dos traballos que editaron nos noventa, cando J. Mascis era o unico membro orixinal que quedaba no grupo. POR CARLOS BARREIRO H   no que a maioría dos grupos independentes usaban os mesmos padróns; nada que ver coa explosión de cor e o barullo de ideas da era internet. O obxectivo era sempre o mesmo, soar salvaxes e ao mesmo tempo melódicos; crebar os límites estilísticos do rock con algo de ruído, pero sen desfigurar demasiado as cancións. Os referentes máis socorridos eran Neil Young e os Byrds, por unha banda, e Sonic Youth e Dinosaur Jr, por outra. Especialmente Dinosaur Jr., que con Bug (1988) puxeron unha das pedras fundacionais da escea noise pop. Despois, tras a marcha de Lou Barlow e Murph, non acadaron o mesmo nivel de inspiración, pero o grupo sobreviviu con dignidade durante os noventa. Até que J. Mascis, o único membro orixinal que quedaba, decidiu dar un respiro á marca Dinosaur Jr. en 1997 e comezar a fi rmar os discos co seu nome. Pero en 2005, os tres membros que deron forma á época dourada da banda de Massachussets enterraron as súas diferenzas e reactivaron o grupo con novos folgos. Primeiro foi a xira de reunión, con paradas preto de aquí, no Primavera Sound, en Paredes de Coura e no Festival Internacional de Benicàssim,

Dinosaur Jr, os incombustibles pais do noise pop

FARM DINOSAUR JR.

Jagjaguwar, 2009 CD

con dous concertos vibrantes e cheos de potencia cos que engaiolaron a novas xeracións e fi xeron que o público de sempre renovase os votos. E máis tarde lanzando un disco, Beyond (2007), que tiña máis valor emocional que artístico, pero que serviu como toma de contacto co estudo de gravación. De feito, desprendía engado volver a ver como os solos de guitarra de Mascis pelexaban co gusto de Barlow pola canción pop redonda e

sen fisuras. Aínda así, hai que decir que foi un disco fallido, no que Mascis parecía algo enferruxado e Barlow non deu o mellor de si mesmo. Durante a posterior xira de presentación, eles mesmos chegaron a recoñecer que o disco non funcionaba. Un bo punto de partida para volver a intentalo. Farm, o seu novo traballo, é un disco máis consistente, inspirado e lúcido. A fórmula de sempre reinterpretada coa sabeduría duns veteranos, que, a diferenza doutros grupos que se reuniron nos últimos anos, levan varias tempadas demostrando que están aquí porque todavía teñen cousas que dicir. Gravado nos estudios que ten na súa casa Mascis, ten alma de clásico, aínda que non hai cancións coa forza dun “Freak Scene” ou un “The Wagon”. Non obstante, “Oceans In The Way”, “Your Weather” ou “Over It”, por exemplo, non desentoarían na época de Green Mind (1991) e terían levantado moitos dos discos que editaron a mediados dos noventa. Pero, sobre todo, este oitavo traballo é un combustible de boa octanaxe para os seus futuros directos. Dinosaur Jr, como The Ex, Mission Of Burma ou Wire, non venden nostalxia e seguen a manexar un nivel de intensidade moi serio. 

CRÍTICA

Paixón en alza Carlos Barreiro

No rock, o talento prematuro ten máis valor que unha carreira regular e en progresión ascendente. É certo que este é un mundo vinculado á inmediatez e aos impulsos viscerais, pero estamos levando ao extremo a devoción polas mostras de vigor xuvenil, que nos anubran e nos quitan perspectiva para valorar o traballo dos grupos que fan camiño paseniñamente. Non se pode dicir que a andaina de The Maccabees fose a ritmo de tartaruga –en catro anos situáronse como un dos grupos mellor valorados do novo pop inglés–, pero si tiveron a vontade de amainar o ritmo frenético de acontecimentos ao seu redor para o que adoita suceder coas bandas xoves con éxito. En cousa duns

meses pasaron de editar con Fierce Panda, un selo independente con bo ollo para descubrir a superventas nas illas británicas –alí estiveron Coldplay ou Keane–, a fichar por Fiction, a discográfica que creou en 1978 Chris Parry para publicar a The Cure. Estaba claro que o seu pop de alta voltaxe emocional tiña atractivo, e con Colour It In (2007) ocuparon un caixón baleiro dese son épico que fai as beiras ao rock de estadio, co que xogan tamén Editors ou The Arcade Fire. Un debut ben resolto que eles defendían con timidez nas entrevistas, falando máis a miúdo do que lles quedaba por aprender que dos seus acertos. Detrás deses acenos cheos de modestia agochábase a capacidade de superación que os levou a ir a máis con

Wall Of Arms, o seu novo traballo. Gravado con Markus Drav, productor de The Arcade Fire, é un álbum sen enrugas de pop cheo de paixón, potente e metido nun labirinto de espellos, do que saen continuamente raios de luz deslumbrantes. Orlando Weeks volve a sorprender cunha voz peculiar, envolvente e persoal, que recorda ao Mark Hollis (Talk Talk) menos ensimismado. Pódese botar en falta un chisco de ambición e risco; para algúns The Maccabees son un grupo demasiado formal. Pero o importante de Wall Of Arms é que é un paso adiante que motiva para seguir os seus pasos no futuro.



WALL OF ARMS THE MACCABEES Fiction-Cooperative Music, 2009 CD 11,89 euros

Antonio Doñate

O malo sempre é máis sinxelo de crer, solta Julia Roberts post coito. Pretty woman. Mesmo nela poden atoparse frases redondas. Pola mañá, El País cualificábaa cun cero. Nada que obxectar, se a crítica cinematográfica –a divulgativa– tivese o valor de aplicar sempre esa mesma vara. Fumigar ese filme resulta extremadamente sinxelo. O outro día detívenme en dilucidar onde reside a súa capacidade de sedución. Se se consegue traspasar o seu atrezzo contemporáneo e cambiar a fotografía de plástico a un anello branco e negro, non é difícil velo como un filme clásico. Todo nel é mentira, arquetipo, estilización, fraude, pero non é menos certo que esa mesma distorsión edificou a columna do –convencionalmente asumido e encomiado– cine clásico. O de Chaplin e Capra, o de certo Ford, Sturges, Lubitsch, Wilder e mesmo Casablanca. O cine como fiestra. Tíraste e todo flúe. Houbo un tempo, entre os 80 e os 90, no que se quixeron subliñar as sinerxías entre alta e baixa cultura. Aquela efervescencia remitiu, salvo para algún despistado. Vivimos agora unha certa –cosmética– volta ás esencias, á gravidade, á raíz. Tendencia que, na música, empezou a entreverse coa americana e eclosionou co fenómeno do new weird folk ou a actual fascinación, infectada de colonialismo, por África. Onte e hoxe, dos mortos sospéitase menos. Os músicos, djs, críticos ou simplemente consumidores queren ser selectos, pero tamén divertidos, iconoclastas. Salferir un pouco de pementa kitsch na súa utillería. Marco díxome unha vez que o atrevido –o semántico, poderíase engadir– sería picar a horterada xusto cando se produce, non dez anos despois. Isto só adoita producirse –entre o desprexuizamento e unha mirada vertical, clasista– na comunidade queer e os seus aneis orbitais. A práctica habitual é que o canon funcione de xeito diferido, e incorpore, por abaixo, estandartes do pelotón do deosto. Xa se sabe, Abba son bos, pero agora. Que soará en todas as nosas festas do mañá? 

NÓS

Director: Jose Luis Gómez Coordinación: Iago Martínez Maquetación: María Sabarís Redacción: Rúa Galileo Galilei, 4B Polígono Industrial A Grela. 15008 A Coruña / 981 100 650 [email protected]

Xornal de Galicia

S U P L E M E N TO D E C U LT U R A

27 D E X U Ñ O D E 2 0 0 9. N Ú M E R O 2 9

Ler con nenas I Montse Pena Presas

Poesía para a mocidade: a virazón do aire Falar de poesía xuvenil é entrar no esvaradío reino das inconcrecións –preguntas moi repetidas: que é a “poesía xuvenil”? E automáticas respostas: iso non existe– e dos tópicos –as mozas e mozos non len versos porque non os entenden e/ou porque non lles interesan–. Por iso, atopar un poemario dirixido especificamente a xente nova é un golpe de sorte, unha virazón do aire. Mais neste pequeno e sempre sorprendente sistema literario, ás veces existen os milagres. A colección ‘Fóra de Xogo’ de Xerais vén de sorprendernos con Makinaria de Carlos Negro, o segundo título de poesía –logo da magnífica antoloxía Poetízate de Fran Alonso, sempre recomendábel– dende a súa posta en funcionamento, alá por 1994. Comecemos por desmontar os tópicos: hai unha parte da xente nova que se interesa –e non pouca– pola poesía e que acode, impaciente, ás “obras de adultos” para fornecerse deses textos, porque nas coleccións pensadas en primeira instancia para eles non hai espazo –ou non se creou– para poemarios. Se este foi un xénero tradicionalmente considerado coma minoritario, aínda o é máis nesa franxa lectora. Por outra banda, se se quere mudar esta dinámica, os primeiros receptores que habería que coidar son os que se están formando, achegándolles os versos como quen lles achega un cesto de saborosos amorodos cun único obxectivo: que non sexan quen de dicir “non”. Se nos imos do lado das inconcrecións e das negacións ao redor da poesía xuvenil, atrévome a dicir que a súa existencia se pode sustentar, por un lado, na necesidade de acostumar, familiarizar e aprender no verso ao público –sexa este mozo ou non– que non rematou a súa andaina de aprendizaxe lectora. Alén disto, unha das súas características fundamentais sería a que a investigadora norteamericana Roberta Trites lle apón á literatura xuvenil: a capacidade para amosar como actúar e como negociar cos diferentes poderes sociais. Makinaria encaixa perfectamente nesas dúas coordenadas. Pola súa narratividade, case explicativa, xurdida dun mesmo centro temático que convida a situarnos no marco do culto á velocidade e ao tunning, cinguido á tradicional e tan asentada inconsciencia da mocidade –e aquí a Negro resúltalle complicado refugar deste pensamento–; e tamén por unha certa irreverencia que obriga a eses eu líricos que se condensan nun só –o do mozo que ama as estradas e o risco por enriba de todo– a (con)vivir e negociar con diferentes forzas da colectividade, maiormente coa familia. Esa loita polo poder de decidir vólvese central nun poemario en que a reflexión, ausente nas primeiras partes do mesmo, fire como unha puñada no estómago nas dúas últimas, de singnificativo título: “061” e “Game over”. A conexión co lectorado xuvenil é procurada a través da utilización dunha linguaxe coloquial adolescente e de referentes culturais que se estenden á música (algúns poemas semellan cancións de hip hop, sen esquecer as referencias ao rock máis canónico, como Springsteen, ou as composicións electrónicas de Red Zone), ao cine (Fast and Furious) e aos videoxogos (Need for Speed, Power Racing), sempre perfectamente vencellados co principal alicerce temático da obra. Porén, baixo a apariencia de culto á velocidade combinado (e aquí simplifico un chisco) cun aire de sexo, drogas e rock and roll, estes poemas agochan unha ventada de nova poesía cívica. Porque a forza dos últimos poden, en calquera momento, funcionar como a chave que abra unha consciencia e porque a dedicatoria dos mesmos “Aos mozos e mozas de Dodro, para que cheguen a vellos” parece tamén desvelar esa intención. O epílogo de Rosa Aneiros afonda neste sentido da obra –namentres facilita a súa comprensión–, lembrando a un lector implícito adolescente ao que se dirixe directamente que “a poesía fuxiu do Parnaso a golpe de acelerador para contarche que oxalá ti poidas contárllelo ao que veñan”. É tan curioso coma significativo –polo sentido que se lle outorga ao adxectivo “xuvenil” na literatura– que sexa un poemario que fale das consecuencias da velocidade e dos excesos, cun subtilísimo moral, o que se publique nunha colección para a mocidade. Mais, pese a todo, Makinaria é unha ventada de aire fresco. Oxalá sople moito e ben, e lle lembre a este país de poetas que os novos tamén precisan poesía. Coma quen come pan. l

AMADOR LORENZO

A poesía para mozos e mozas é un campo inzado de tópicos

NÓS despídese dos seus lectores até o mes de setembro. As páxinas do suplemento cultural de Xornal de Galicia descansarán durante os meses de xullo e agosto para volver, con folgos renovados e unha nova proposta gráfica, logo do verán.