Mon La Mien Nam

1

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM(1)

(1)

In theo baûn in cuûa Nhaø xuaát baûn Vaên hoïc Naêm 1994

http://ebooks.vdcmedia.com

2

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

DÖÏNG

Coù ngöôøi ñoïc cuoán “Mieáng ngon Haø Noäi”(1) cuûa toâi xong, thuùc giuïc: - Mieàn Nam nöôùc Vieät coù nhieàu thöùc ngon laønh laém, sao khoâng söu taàm laïi maø vieát thaønh moät cuoán nöõa coi chôi? Toâi boû nhaø ñi lang baït töø luùc möôøi baûy tuoåi. Ñeán Saøi Goøn daïo ñoù, toâi ñaõ aên nem Thuû Ñöùc, thöôûng thöùc phaù laáu Loà OÀÂ, aên toùp môõ nhieãn ñöôøng ôû Sa Ñeùc, neám suoâng ôû Caây Mai, thòt boø baûy moùn Baø Hom, mì Coät Ñeøn Naêm Ngoïn. Roài ñeán kyø naøy, laïi trôû veà queâ ngoaïi meán thöông, toâi ñaõ thöôûng thöùc nhieàu moùn hôn, nhöng thuù thöïc toâi khoâng thaáy caùc moùn ñoù coù noùi leân ñöôïc caùi gì môùi meû, laï luøng cho laém. Coù leõ toâ caù chìa voâi ngon thöïc, nhöng loøng coøn gôûi veà coá lyù neân caù roâ ñaàm Seùt vaãn laø hôn, traùi su su maùt nhö da coâ gaùi tuyeát trinh, oâ hay, sao laïi nhö ñaêng ñaéng, maø http://ebooks.vdcmedia.com

3

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

mieáng thòt gaø muoán cheá hoùa caùch gì ñi nöõa cuõng vaãn cöù nhaït pheøo? Maõi ñeán gaàn ñaây, toâi môùi nhaän ra raèng höông vò cuûa nhöõng mieáng ngon khoâng hoaøn toaøn do nôi khaåu caùi. Töï nhieân, khoâng vì lyù do gì heát, vaøo moät buoåi chieàu xuoáng maàu kia, mình thaáy mieáng thòt gaø ñaäm ñaø hôn, traùi su su thoang thoaûng ngoït vaø con caù chìa voâi aên beùo maø thôm. OÀ, taïi sao laïi theá? Thì ra ngon hay khoâng laø töï ôû loøng mình. Chöa chaéc mieáng ngon mieàn Nam baây giôø khaùc tröôùc. Nhöng ngöôøi xa nhaø caûm thaáy ngon laønh khaùc tröôùc, coù leõ vì baây giôø y nhaän thöùc ñöôïc loøng thöông yeâu cuûa nhöõng ngöôøi ôû chung quanh roõ reät, ñaäm ñaø hôn tröôùc. Ñöông buoàn day döùt, coù moät anh baïn ruû veà Caùi Beø aên oác gaïo; naêm taøn nhôù queâ, moät coâ ôû Cao Laõnh mang bieáu baùnh in vaø ngoài ngay beân caïnh taùch ra töøng laùt moûng môøi aên; baø giaø vôï ôû Raïch Giaù leã meã ñem cho maáy caùi baùnh teùt baép, ít khoâ tra, khoâ goäc vaø xoâi vò... Taát caû nhöõng caùi ñoù coù nghóa lyù gì ñaâu, nhöng aên thaáy ñaäm ñaø, (2)

"Mieáng ngon Haø Noäi" in laàn thöù nhaát treân baùo Môùi (xuaát baûn ôû Saøi Goøn naêm 1950-52, in thaønh saùch naêm 1955, Nhaø xuaát baûn Nguyeãn An Ninh) taùi baûn naêm 1957 (Nhaø xuaát baûn Nam Chi trong Kim Lai Tuøng thö)

http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

4

yù vò, vì mình aên vaøo moät mieáng maø caûm thaáy hoï cho mình caû moät taám loøng. Thöông bieát bao laø thöông, meán chöøng naøo laø meán! Nhöng meán thöông sao cho baèng thöông meán ngöôøi vôï mieàn Nam xoùt xa ngöôøi choàng Baéc xa nhaø, nay laøm moùn aên naøy, mai laøm moùn aên khaùc, mong sao cho choàng khuaây khoûa ñöôïc noãi buoàn thieân lyù töông tö. Duøng thòt nhieàu xoùt ruoät em naáu canh chua caù loùc anh xôi; chaïo toâm quaän vaøo mía lao aên ngoït vaø buøi; neáu anh meät thì duøng baùt chaùo chìa voâi nheù! Baùnh beøo bì ôû Buùn noåi tieáng laø ngon; toâ mì Baø Ñieåm; huû tíu chôï giöõa Myõ Tho; baùnh in Cao Laõnh; nem Taân Höông aên mòn xôùt maø gioøn; toâm nöôùng Taân Thuaän Ñoâng vöøa thôm vöøa ngoït. Gaø nhuùng heøm ngon nhaát laø Bình Hoøa; con “moùng tay” Long Haûi; böôûi Taân Trieàu; maêng Laùi Thieâu; cam Caùi Beø; döøa xieâm Myõ; döa haáu Caàu Ngang; con caù nhaùm raøo thòt ngon löø, aên maùt ruoät maø laønh; tröùng chích, tröùng dieät vöøa buøi vöøa beùo; coù coâ con gaùi theo choàng ra tænh maø vaãn coøn nhôù maõi nem nöôùng Ñöùc Hoøa, caù chaùy Caùi Voàn, maêng le Baø Ròa ngon hôõi laø ngon! Choàng maø khoâng chòu aên thì vôï ñöø ngay ra maët, khoùc ñoøi veà vôùi baø giaø. Toâi yeâu ngöôøi vôï mieàn Nam thöïc thaø http://ebooks.vdcmedia.com

5

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

nhö ñeám, yeâu ai thì yeâu loä lieãu, thích caùi gì thì muoán cho ai cuõng bieát raèng mình thích môùi nghe! Ñeïp thì muoán ñeïp cho saéc saûo, aùo quaàn phaûi laøm sao cho noåi baät leân hôn caû quaàn aùo cuûa chuùng chò em; maø ngaøy leã vaø chuû nhaät phaûi neøo choàng ñi chôi cho kyø ñöôïc ñeå cho ngöôøi ta thaáy haïnh phuùc löùa ñoâi cuûa mình. Mieáng ngon cuûa mieàn Nam cuõng thaønh thaät nhö ngöôøi ñaøn baø vaäy. AÊn moät mieáng, ngon ngay, nhöng ngon khoâng phaûi do vò cuûa chính thöùc aên, maø laø taïi xaï vaø ôùt laøm noåi vò leân, ñieåm cho khaåu caùi moät tô duyeân aám aùp. AÊn nhö theá cuõng coù moät caùi thuù rieâng, nhöng laøm cho ngöôøi ta yeâu hôn caùc moùn aên cuûa mieàn Nam, chöa chaéc ñaõ laø vì caùc moùn aên ñoù coù nhieàu ôùt vaø nhieàu saû, maø cuõng khoâng phaûi vì moùn aên cuûa mieàn Nam nònh khaåu caùi ta ngay, ñeå roài chæ löu laïi moät dö vò raát mong manh trong cuoáng hoïng. Toâi yeâu mieáng ngon mieàn Nam nhieàu laø vì noù laï - laï ñeán nhieàu khi khoâng theå töôûng töôïng ñöôïc - vaø chính nhöõng caùi laï ñoù ñaõ cho toâi thaáy roõ hôn tính chaát thöïc thaø, boäc loä vaø chaát phaùc cuûa ngöôøi Nam. AÊn chaùo coùc; nhaäu nheït ñuoâng chieân; nhaém moùn dôi xaøo laên vôùi baùnh mì; aên ve con laên boät; nhaém naám chaøm... roài traùng mieäng baèng moät ly cheø ruøa hay moät http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

6

cheùn muû troâm... thoaït môùi nghe, maáy maø du khaùch khoâng phaûi cho laø “laï hoaéc”, “kyø cuïc” hay “ôùn quaù”!. Nhöng coù thöôûng thöùc ñuû caû nhöõng moùn laï ñoù cuûa mieàn Nam, ngöôøi ta môùi thaät nhaän thöùc ñöôïc ñaát cuûa mieàn Nam nöôùc Vieät phong phuù bieát chöøng naøo, ngöôøi cuûa mieàn Nam nöôùc Vieät hoàn nhieân bieát chöøng naøo, vaø mieáng laï cuûa mieàn Nam nöôùc Vieät laï bieát chöøng naøo! Coù nhaän thöùc nhö theá, ta môùi thaáy moùn laï cuûa mieàn Nam ngon hôn leân vaø ta yeâu hôn leân ngöôøi mieàn Nam nöôùc Vieät qua nhöõng moùn laï ñoù, khoâng töøng thaáy ôû Baéc hay Trung. Toâi vieát cuoán “Moùn laï mieàn Nam” naøy ñeå ghi moät chuùt aân tình laïi trong nhöõng ngaøy xa phaàn töû, ñöôïc caùc ngöôøi xa laï thöông yeâu nhö meï thöông con, nhö vôï thöông choàng, nhö em gaùi thöông anh, chaêm boùn cho nhöõng mieáng ngon vaät laï ñeå khuaây khoûa noãi loøng cuûa ngöôøi mang naëng baûy taùm bieät ly moät luùc. Coù baïn naøo con ñeû cuûa mieàn Nam nöôùc Vieät luùc naøy ôû nôi haûi giaùc thieân nhai, tình côø ñoïc saùch naøy, thaáy tha thieát vôùi xöù sôû cuûa mình hôn; coù baïn naøo chöa tôùi mieàn Nam nöôùc Vieät maø ñaõ thaáy coù caûm tình qua nhöõng mieáng laï maø toâi seõ noùi tôùi döôùi ñaây hay coù baïn naøo töø nôi xa laï ñeán, khoâng tìm thaáy söï ngon laønh cuûa nöôùc http://ebooks.vdcmedia.com

7

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Vieät mieàn Nam maø vì loaït baøi naøy thaáy thöông meán mieàn Nam, mieáng aên cuûa mieàn Nam, ñaát nöôùc mieàn Nam hôn, theá laø toâi maõn nguyeän.

http://ebooks.vdcmedia.com

8

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

CANH RUØA

Thoâi cuõng laø may: phe daân chuû ôû Myõ thaéng, mình ñaõ thaáy ngay moät caùi lôïi laø bieát aên canh ruøa. Môùi nghe, töôûng laø ñuøa, nhöng söï thaät quaû laø nhö theá. Töø thuôû beù, soáng ôû Thuû ñoâ Baéc Vieät, oâng baø toâi, roài ñeán thaày meï toâi, chæ dung naïp ñöôïc moät thöù keâu laø ba ba: ba ba taàn, ba ba nöôùng chaû, ba ba om, ba ba naáu giaû caày (coù ñaäu phuï, chuoái xanh, laù tía toâ... Thöôïng ñeá ôi, ngon quaù!)... nhöng ñeán caùi con vaät meänh danh laø con ruøa thì toái kî, khoâng ai laïi aên ñeán caùi thöù ñoù bao giôø. Quaùi, con ruøa thì khaùc gì con ba ba? Maø sao aên ba ba laïi khoâng aên ruøa? Coù luùc toâi nghó nhö theá nhöng khoâng daùm hoûi. Maõi ñeán sau naøy, laáy vôï, coù buoåi maây chieàu gioù sôùm, ngoài “ñaáu lyù” vôùi nhau, toâi môùi bieát ngöôøi hieàn noäi trôï phöông Baéc khoâng aên ruøa laø vì thaønh kieán töø ngaøn ñôøi xöa ñeå laïi: Thöông thay thaân phaän con ruøa, http://ebooks.vdcmedia.com

9

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Leân ñình ñoäi haïc, xuoáng chuøa ñoäi bia ÔŒ ñình chuøa naøo, ngöôøi ta cuõng thaáy con ruøa baèng ñaù hay baèng goã neân con ruøa, khoâng ai baûo ai, ñaõ maëc nhieân thaønh ra moät con vaät huyeàn bí, coù tính caùch thieâng lieâng, phaûi toân thôø, phaûi kính caån, khoâng ñöôïc coi laøm thöôøng. Thoâi, ñöøng coù noùi baäy, maø phaûi toäi baây giôø ñaáy. Ngöôøi vôï haï gioïng xuoáng kheõ baûo choàng, nhö daïy doã, nhö khuyeân can: - Ruøa laø ñeä töû trung thaønh cuûa Ñöùc Phaät töø bi ñaáy, bieát chöa? Ngaøy xöa, ñaõ laâu laém laém roài, luùc thaày Ñöôøng Taêng ñi thænh kinh beân Taây Truùc, chính laø nhôø con ruøa ñaáy, chôù khoâng thì laøm theá naøo maø ñi ñöôïc thieân sôn vaïn thuûy, ñöông ñaàu ñöôïc vôùi bao nhieâu quyû söù, yeâu tinh!? Theá cho neân thænh ñöôïc kinh roài, thaày Ñöôøng Taêng thaønh Phaät thì Ñöùc Quan Theá AÂm ngaøi cuõng cho con ruøa thaønh Phaät luoân... Vì theá khoâng bao giôø neân aên thòt ruøa. AÊn vaøo thì xuùi quaåy, luïn baïi, khoâng coøn buoân baùn, laøm aên gì ñöôïc! Yeâu nhau, baûo theá naøo laïi chaúng phaûi nghe. Hai chuïc naêm, soáng ôû beân caïnh ngöôøi vôï beù nhoû, moät nieàm kính Phaät thôø Trôøi, toâi khoâng moät phuùt naøo daùm nghó ñeán chuyeän aên thòt ruøa. Maõi ñeán taän gaàn ñaây, vaøo trong naøy, moät bieán coá laï luøng xaûy ra, khích ñoäng tính toø moø quaù http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

10

möùc, khieán cho ngöôøi choàng ñaõ coù moät laàn queân haún lôøi ngöôøi vôï yeâu ñeå lieàu aên moät böõa thòt ruøa xem sao. Nhöng maø caùi vieäc lieàu lónh ñoù khoâng phaûi laø khoâng coù côù! AÁy laø vì khoaûng daêm naêm trôû laïi ñaây, ngaøy vui cuûa keû vieát saùch naøy coù theå ñeám treân ñaàu ngoùn tay maø ngaøy buoàân thì daèng daëc nhö trong ñoaïn keát baøi thô cuûa vua Ñöôøng khoùc ngöôøi ñeïp hoï Döông. Mình cöù rình moät cô hoäi gì ñeå lieàu ñoåi thôøi vaän xem ra theá naøo, thì truùng ngay vaøo luùc Toång thoáng Eisenhower heát nhieäm kyø, hai oâng Kennedy vaø Nixon tranh nhau laøm Toång thoáng. - Noùi chuyeän daèng dai, deã gheùt! - Thì ñaõ baûo mình ñöông buoàn maø! Ñeâm vaéng, naèm khoâng nguû ñöôïc, mình môùi loâi nhöõng baøi tuyeân ngoân cuûa hai öùng cöû vieân Toång thoáng Myõ ra coi, roài daây mô reã maù, ñoïc luoân caû nhöõng baøi vaên coå ñoäng cho hai oâng. Moät cuoán saùch tuyeân truyeàn cho coâng daân Kennedy ñaõ laøm cho toâi chuù yù: cuï thaân maãu ra oâng Kennedy, naêm ñoù gaàn taùm möôi tuoåi, chính laø tröôûng ban tuyeân truyeàn cuûa oâng; caùc anh em oâng ñi khaép moïi nôi hoâ haøo cöû tri boû phieáu cho oâng khoâng ngôùt, nhöng giuùp vieäc cho oâng ñaéc löïc nhaát, chính laø nhöõng coâ em gaùi oâng hoaït ñoäng baát phaân moä daï, döôùi muoân vaøn hình thöùc khaùc nhau. http://ebooks.vdcmedia.com

11

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Caùc coâ ñi khoâng coøn thieáu moät caâu laïc boä, moät hoäi lieân ñôùi phuï nöõ naøo; caùc coâ dieãn thuyeát vaø laáy loøng phuï nöõ cho oâng anh; nhöng taøi tình nhaát laø cuï thaân maãu vaø caùc coâ em cuûa öùng cöû vieân Kennedy kheùo laøm caùc baùnh ngoït ñeå bieáu caùc baïn gaùi ôû töøng quaän xaõ vaø khoâng queân göûi keøm theo moät cuoán saùch moûng trình baøy raát ñeïp. Moät cuoán thô xanh maàu hy voïng? Hay ñoù laø moät baûn sao maáy böùc danh hoïa cuûa Gauguin, Van Dyck? Khoâng, thô hoïa gì cuõng khoâng baèng. Cuoán saùch nhoû beù göûi bieáu caùc cöû tri ñoù chöùa ñöïng moät baûo vaät gia truyeàn cuûa doøng hoï Kennedy: bí quyeát naáu canh ruøa. Xin môøi caùc baïn gaùi cöû tri treân toaøn boä nöôùc Myõ cöù theo ñoù maø laøm, caùc baïn seõ taïo haïnh phuùc cho choàng con vaø caùc baïn seõ thaáy thieân ñöôøng khoâng ôû ñaâu xa, maø chính ôû ngay treân traùi ñaát! Ñoïc theá, toâi thaáy hay hay; nhöng laøm cho toâi suy nghó thöïc nhieàu, phaûi laø töø luùc coù tin ñieän loan truyeàn cuøng theá giôùi: Kennedy ñaéc cöû! Khoâng hieåu taïi laøm sao töø ñoù, luùc naøo toâi cuõng nghó tôùi moùn canh ruøa vaø, thöôøng ñeâm, vaøo luùc chaäp chôøn saép nguû, toâi hay lieân töôûng ñeán moät caùi ñóa taây traéng cöù bong ra, ñöïng moät thöù nöôùc oùng aùnh vaøng, treân thaû moät nhaùnh toûi, vaøi ba laùt ra-ñi, laäp laø laäp lôø vaøi mieáng thòt http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

12

hung hung maàu vaøng oá! Phaûi, toâi töôûng töôïng canh ruøa cuûa ngöôøi AÂu Myõ nhö theá ñoù, nhöng chaúng bieát aên theá thì coù ngon khoâng nhæ? Ngöôøi AÂu Myõ aên thòt ngöïa, thòt eách, öø thì cuõng ñöôïc ñi; nhöng baûo raèng hoï thích canh ruøa thì quaû laø töø khi ñoïc taäp saùch coå ñoäng cho öùng cöû vieân Toång thoáng Kennedy, toâi môùi thaáy laàn ñaàu tieân nhö vaäy. Ruøa aên coù gioáng thòt ba ba khoâng? Thòt noù dai vaø nhaït? Vaø aên uoáng thì caùch thöùc laøm ra theá naøo, hôû... coâ Naêm? Toâi coù moät coâ baïn nhoû quen nhau töø caâu chuyeän ñi laáy laùt ôû Coàn Tranh deät chieáu vaø bieát nhau töø moät saùng thu ñi haùi laù so ñuõa naáu canh vôùi caù côm ñeå cuøng aên trong moät tuùp leàu tranh treân coàn. Yeâu quaù theå laø yeâu, coâ gaùi beù mieàn queâ Sa Ñeùc! Naøy, coù phaûi ôû ruoäng ngöôøi ta cho boâng hoa baèng laêng naøy laø bieåu hieän cuûa tình yeâu moäc maïc khoâng? ÔØ maø queân maát nhæ, bao giôø em laáy choàng? Maø yeâu nhau quaù theá naøy, ñeán khi anh veà thaønh vôùi vôï, em coù buoàn khoâng? Ngöôøi con gaùi beù nhoû khoâng bieát gì heát, ngoaøi nhöõng chuoãi giôø daèng daëc ngoài beû bìa, moùc chaân laøm chieáu kieám tieàn, chæ bieát caëm cuïi vaøo beáp ñeå naáu heát moùn naøy ñeán moùn kia laøm vui ngöôøi baïn mang naëng trong loøng noãi bieät ly xöù sôû. http://ebooks.vdcmedia.com

13

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

AÊn uoáng khoâng coù gì heát caû: vaøi traùi ñieàu xaøo vôùi toâm, aên vaøo moät buoåi chieàu coù gioù haây haây; moät cheùn muû troâm tröa heø; moät noài caù chaùy khoâng loät voû, khoâng ñaùnh vaåy, kho laït aên vôùi côm nguoäi; moät cheùn deá côm chieân nhaém nhoùt buoåi toái tröôùc khi ñi naèm, hay maáy con oác gaïo cuoán theo loái bì cuoán chaám ñaüm giaám ôùt aên vaøo luùc ñöông xoùt ruoät... Chæ coù theá thoâi. Nhöng phaûi troâng thaáy taän maét ngöôøi con gaùi beù nhoû ñoù xaøo naáu, cheá hoùa caùc moùn aên vaø ñeä leân cho mình duøng, ta môùi coù theå caûm thoâng ñöôïc söï trang troïng leân cao ñeán möùc naøo vaø ta khoâng theå khoâng nghó raèng nhöõng moùn quaø heøn ñoù, ñoái vôùi coâ Naêm, coøn quyù hôn laø caùc baø caùc coâ ôû thaønh trònh troïng vôùi sôn haøo haûi vò. Sinh laøm con nhaø ngheøo, coâ chæ bieát con cua, con eách, laù rau boø ngoùt, con caù nham raøo, cuøng laém laø mieáng huyeát heo luoäc aên vôùi gaïo luùa ñoác, chôù coù bao giôø bieát vaây yeán, sucuùt hay camaêmbe OÂsiña laø gì. AÊn thòt con ruøa, coá nhieân toâi phaûi hoûi coâ Naêm vaø coá nhieân moät hoâm toâi ñaõ ñöôïc thöôûng thöùc moùn ruøa chính coáng laøm theo kieåu mieàn queâ Nam Vieät. - Trôøi ôi! Sao anh laïi coù theå ví con ruøa vôùi cua ñinh? Coù leõ ôû xöù sôû anh, ngöôøi ta keâu cua ñinh laø ba ba, vaø em nghe caùc baø Baéc di cö noùi chuyeän thì “ôû ngoaûi” ngöôøi http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

14

ta aên ba ba thöôøng laém, hoaëc theo kieåu taàn, hoaëc theo loái raùn hay om vôùi chuoái xanh, ñaäu phuï, rieàng, meû, ñieåm theâm maáy laù tía toâ hay rau ngoå. ÔŒ ñaây, cuõng vaäy, ngöôøi ta cuõng aên cua ñinh, nhöng cua ñinh vaø ruøa coù höông vò khaùc haún nhau, cuõng nhö thòt vòt ta khoâng theå nhö thòt vòt xieâm, hay khoâng ai laïi coù theå so saùnh con caù ngaùp vôùi con caù saët, chæ vì leõ cuøng laø loaøi caù. Khoâng ai baûo cho toâi bieát ôû ñoâ thò, ngöôøi ta aên thòt ruøa theo caùch thöùc naøo, cuõng nhö toâi chöa söu taàm ñöôïc bí quyeát naáu canh ruøa cuûa em gaùi coá Toång toáng Kennedy ra sao; nhöng maáy moùn ruøa cuûa coâ Naêm naáu cho toâi thöôûng thöùc hoâm ñoù ñaõ laøm cho toâi chôït caûm thaáy nhö vöøa môùi nghe thoang thoaûng ñaâu ñaây moät höông lan hoøa vôùi höông xuaân luùc cuøng vôùi ngöôøi yeâu treøo leân moät ñænh nuùi cao treân Ñaø Laït. Coù nhöõng ngöôøi saønh aên muoán thöôûng thöùc moùn aên gì, heát söùc giöõ cho kyø ñöôïc vò cuûa moùn ñoù trong khi cheá hoùa môùi vöøa loøng. AÊn röôi, sôï tanh, maø cho gia vò ñaùnh aùt maát caû vò cuûa chính con röôi; aên deâ haàm maø cho laù saû vaø taåy göøng quaù tay ñeå cho maát muøi hoi, hoaëc pha maém toâm aên chaû caù maø cho nhieàu röôïu vaø chanh quaù, laøm maát caû vò cuûa maém toâm, aên nhö theá töùc laø “aùm saùt” caùc vò caên baûn cuûa moùn aên, “thöïc baát tri kyø vò”. Toâi http://ebooks.vdcmedia.com

15

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

thích moùn ba ba taàn, ba ba hoàng síu, ba ba om duyeân daùng, trieàn mieân, nhöng aên ñeán ruøa maø thaät goïi laø “thöôûng thöùc”, caàn phaûi aên theo hai moùn chính maø coâ Naêm ñaõ laøm cho toâi. Ñoù laø moùn ruøa xaøo vaø moùn xeù phay goûi baép chuoái. Luùc coøn ôû ngoaøi Baéc, toâi ñaõ ñöôïc troâng thaáy moät con ruøa to baèng caùi nia lôùn leân phôi naéng ôû tröôùc ñeàn vua Leâ. Ruøa nhö theá, toâi ñaõ cho laø lôùn laém nhöng sau naøy xem saùch thì chöa thaám vaøo ñaâu heát. Trong hai möôi nhaêm loaøi ruøa soáng ôû trong trôøi ñaát, ngöôøi ta ñaõ tìm thaáy nhöõng con to baèng caû moät caùi chieáu roäng nhaát, caân naëng tôùi naêm traêm kí, nhöng traùi laïi, laïi coù nhöõng con soáng haøng traêm naêm maø khoâng lôùn hôn moät baøn tay, ta coù theå cho vaøo tuùi bañôøsuy ñi daïo maø khoâng ai thaáy. Ngöôøi ta baét noù ra sao? Ta thöôøng vaãn töôûng chæ coù hai thöù ruøa: ruøa nuùi vaø ruøa soâng, ruøa sình. Thöïc ra, ngoaøi hai thöù ñoù, coøn coù moät thöù ruøa bieån nöõa. Ruøa bieån aên thòt caù, toâm vaø nhieàu khi baét vòt, baét le nhö chôùp nhoaùng; coøn ruøa soâng, ruøa sình thì thöôøng aên reâu, aên saäy nhöng cuõng khoâng cheâ toâm caù, neáu chaúng may nhöõng con naøy sa vaøo mieäng chuùng; bôûi vì ruøa bieån, ruøa soâng hay ruøa nuùi ñeàu coù moät ñieåm gioáng loaøi chim laø http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

16

chuùng coù moät caùi mieäng khoâng raêng maø hai meùp thì raén nhö söøng, thöôøng goïi laø caùi moû. Nhöõng ngöôøi aên thòt ruøa khoâng thích nhöõng thöù lôùn quaù vì ta coù quan nieäm caùi gì lôùn quaù ñeàu laø thaàn hoaëc laø ma. Ruøa lyù töôûng cho ngöôøi ta aên thòt laø thöù ruøa lôùn baèng caùi ñóa taây. Theo caùc saùch AÂu Myõ thuaät laïi thì töø naêm 1708, ngöôøi AÂu chaâu ñaõ thích aên thòt ruøa, Ñaïi uùy Francois Leglat ñaõ vieát trong moät cuoán nhaät kyù cuûa oâng: “Thòt ruøa cuõng töïa nhö thòt tröøu nhöng aên thanh hôn nhieàu”. Nhaø thaùm hieåm Marc Antoine Rendu aên thòt ruøa haû quaù cuõng vieát: “Canh ruøa laø vua canh” vaø khoâng cheâ nhöõng con ruøa kyø laï khoâng coù vaûy nhöng toaøn mình boïc moät taám da nhö kieåu moät nhaø voõ só thôøi Trung coå. Con ruøa coâ Naêm laøm cho toâi aên hoâm aáy khoâng kyø laï ñeán nhö theá; noù gioáng nhö caùc con ruøa thöôøng, chæ khaùc mai noù hung hung vaøng. Coâ noùi: - Ruøa aên theá naøo cuõng ñöôïc, chæ coù moät ñieàu neân nhôù laø thöù ruøa quaï, mu ñen nhö quaï, aên khoâng toát. Ngöôøi ta laïi baûo raèng aên ruøa quaï cuõng nhö aên cua ñinh maø cuït moät caúng thì deã sanh bònh cuøi. Chaúng bieát coù ñuùng hay khoâng? Con ruøa maø em mua ñöôïc hoâm nay laø ruøa vaøng, aên vaøo phaùt taøi, anh duøng ñi, chôù cöù ngoài maø nhìn em hoaøi vaäy ö? http://ebooks.vdcmedia.com

17

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Coâ Naêm tieáp theâm cho toâi moät mieáng ruøa xeù phay. Coâ noùi: - Anh aên ñi, ngoït laém. Em laøm kyõ, khoâng coù sôï ñau buïng ñaâu. Ngöôøi ta baûo raèng laøm caùi gioáng ruøa naøy maø khoâng lau cho khoâ nöôùc thì deã sinh ñau buïng. Anh ñaõ thaáy em laøm roài ñaáy: thòt khoâ maø chín nhöø. Coù ngöôøi cho leân loø nöôùng roài troùc mu ra. Em khoâng theá. Em cho vaøo noài, trong noài coù saün muoái hoät; em rang muoái, khi naøo muoái noùng thì boû ruøa vaøo. Thaáy muoái noå cuõng ñöøng baéc ra voäi; phaûi ñôïi cho muoái vaøng vaø tan thaønh boät, haõy baéc noài ra. Luùc ñoù, ruøa môùi thöïc cheát vaø thòt noù luùc aáy môùi thöïc saên. Em caäy naép ra, boû ruoät, coù tröùng thì laáy tröùng; ñoaïn, laáy dao laùch thòt, xeù phay, cuoán baùnh traùng, gia ñaäu phoäng, rau raêm vaø heï, nhö theá naøy. Anh phaûi chaám ñaãm nöôùc maém ôùt coù pha giaám vaø ñöôøng, aên vôùi ñoà chua môùi ngon, anh aø. AÊn kieåu naøy thì thöôûng thöùc ñöôïc chaân vò cuûa moùn thòt ruøa; ngöôøi ta thaáy thoang thoaûng moät chuùt tanh töïa nhö caùi tanh cuûa soø, cuûa heán, theâm caùi chaát ngoït cuûa thòt gaø chaân chì maø laïi man maùt töïa nhö thòt vòt xieâm. Thuù thöïc laø toâi khoâng thaáy caùi gì “töïa thòt tröøu” nhö lôøi Ñaïi uùy Leglat ñaõ noùi, song aên ñeán caùi nöôùc leøo ruøa luoät http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

18

thì phaûi nhaän laø ngon, nhöng caùi ngon ñaây vaãn khoâng phaûi laø caùi ngon ñaùo ñeå cuûa thòt tröøu, hay thòt boø con, maø laø caùi ngon dòu hieàn, thanh caûnh vaø kín ñaùo, töïa nhö moùn gaø gioø naáu vôùi sa saâm, yù dó, theâm chaát tanh tanh thuù vò cuûa moùn haø maø ta aên soáng ôû treân bôø bieån Vuõng Taøu hay Long Haûi. OÂng naøo cho aên nhö theá laø thanh caûnh quaù, muoán ñaäm ñaø hôn moät chuùt, neân duøng moùn ruøa xaøo: thòt ruøa rang leân roài chaët ra töøng mieáng baèng con côø, cho vaøo chaûo xaøo vôùi cuû haønh, gia theâm thöù rau gì tuøy yù, xuùc ra ñóa, aên luoân vôùi moät hai tôùp röôïu ñöa cay, ta caûm nhö aên ba ba hoàng síu cuûa Taàu. Neáu cho vaøo noài gia nöôùc, ñun leân vaø boû theâm maáy mieáng su su, caø roát, toáng cuù vaø vaøi caùi chaân gaø aùc haàm leân, ta seõ caûm thaáy caùi vò ba ba caùy duøng. Nhöng aên thöïc cho thích khaåu nhöõng ngöôøi saønh thöôøng duøng moùn ruøa haáp caùch thuûy: thòt ruøa chaët ra töøng mieáng nhoû, cho ñuùng phaân laïng sa saâm, yù dó, ñaïi quy vaø baïch thöôïc, ñôïi cho thòt ruøa thaät chín vaø meàm, ñem ra aên, söôùng oâng thaàn khaåu khoâng chòu ñöôïc. Haáp caùch thuûy nhö theá hôi laâu. Trong khi chôø ñôïi, nhöõng oâng bôïm nhaäu coù theå laáy maáy caùi chaân ruøa ra nöôùng leân nhaám nhaùp. Chaân ruøa http://ebooks.vdcmedia.com

19

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

nhieàu gaân; ta caïp chaân gaø theá naøo thì gaân chaân ruøa cuõng töøa töïa nhö theá; nhöng coù nhieàu ngöôøi baûo gaäm chaân ruøa “khoâng coù söôùng” baèng laáy nhöõng caùi vaåy treân mai noù nöôùng chaùy leân maø nhaém röôïu - cheát chöûa, gioøn cöù tanh taùch maø buøi quaù theå laø buøi! Naøy, caùc traùi “noa” cuûa Taây, toâi ñoá coù theå ñem ra maø bì ñöôïc ñaáy! Ruøa caùch thuûy ñaõ ñöôïc roài ñaáy, môøi oâng laáy ra duøng. Huùp maáy thìa thöû maø coi, oâng thaáy maùt ruoät lieàn; nöôùc khoâng beùo nhöng ngoït; muøi tanh cuûa ruøa quyeän laáy muøi yù dó, baïch thöôïc taïo neân moät vò rieâng töïa nhö thòt nai tô, maø laïi töïa nhö thòt raén, nhaàn nhaän, the the, maø laïi trôn löø cuoáng hoïng nhö canh yeán. AÊn maø söôùng khaåu caùi nhö theá, chaúng laø ñaõ quaù roài sao? Nhöng coù nhöõng ngöôøi kyø laém, phaøm aên moùn gì laï laø coá tìm ra vaøi tính chaát boå beùo cuûa noù cho kyø ñöôïc môùi nghe. Vì theá coù oâng baïn ñaõ nghieâm khaéc baûo toâi: - Trôøi! Neáu ruøa maø chæ coù theá thì ñaâu coù quyù! Noù quyù vì caùi khaùc kia... - Baåm, caùi khaùc aáy laø caùi gì? - Con ruøa cuõng nhö con traâu, oâng aï, khoâng coù moät boä phaän naøo cuûa noù maø khoâng ñöôïc vieäc. Caùi mu vaø caùi yeám cuûa noù ñem phôi duøng ñeå boùi vaø laøm thuoác chöõa cam phoåi, cam gan, cam thaän, cam tim cuûa treû con; maät http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

20

noù phôi khoâ trò chöùng ñau raêng hay laém, coøn thòt noù thì khoâng theå naøo noùi xueå... ngöôøi ta baûo aên ñöôïc traêm ngaøy thì vôï choàng yeáu seõ maïnh, coù oâng giaø saùu möôi taùm tuoåi laáy vôï hai möôi chín tuoåi maø boán naêm sanh lieàn hai ñöùa con trai ñaáy! Toâi tieác laø luùc vieát baøi naøy khoâng coù saùch “Kinh nghieäm Y lyù Ñoâng phöông” ñeå truy cöùu xem nhöõng lôøi noùi cuûa oâng baïn ñuùng ñöôïc bao nhieâu phaàn traêm; nhöng coù moät ñieàu toâi bieát chaéc laø chính gioáng ruøa maïnh laém, coù moät söùc soáng tuyeät kyø, maø laïi soáng laâu nhö Baønh Toå. Naêm 1938, ngöôøi ta ñaõ tìm thaáy ôû Myõ nhöõng con ruøa maø ôû treân mu coøn haèn nhöõng veát ñaïn hoài baûy möôi nhaêm naêm veà tröôùc, luùc xaûy ra cuoäc Nam Baéc phaân tranh. Laïi vöøa ñaây, ngöôøi ta môùi baét ñöôïc moät con ruøa treân mu coù khaéc soá 1844. Thì ra con ruøa naøy soáng ít nhaát cuõng ñöôïc treân 120 naêm nay vaø xem boä daùng thì vaãn coøn maïnh laém. Nhöng phaù kyû luïc soáng dai - theo söï hieåu bieát coù haïn cuûa nhöõng nhaø töï nhieân hoïc - thì laø con ruøa maø ngöôøi ta ñöa taëng Nöõ hoaøng Eugeùnie. Theo nhaø nghieân cöùu Ambroise Randu, luùc con ruøa naøy theo Nöõ hoaøng ñi Ai Caäp ñeå khaùnh thaønh kinh ñaøo Suez noù ñaõ ñöôïc 140 tuoåi http://ebooks.vdcmedia.com

21

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

trôøi. Giöõa ñöôøng, noù bò laïc. Maõi veà sau, ngöôøi ta môùi thaáy noù - nhöng thaáy ôû ñaâu? ÔŒ vuøng Kim Töï Thaùp! Quoác vöông Farouk ñeä Nhò (Farouk II) nuoâi noù trong Hoaøng cung. Baây giôø noù laø “thöôïng khaùch” cuûa vöôøn thuù Le Caire, thuû ñoâ nöôùc Coäng hoøa AÛ Raäp Thoáng nhaát vaø tính ñeán nay ñöôïc hôn 250 tuoåi. ÔŒ phöông Ñoâng, ruøa laø moät trong töù quí (laân, ly, qui, phöôïng), khoâng nhöõng laø vì ruøa baùo ñieàm laønh, maø coøn ñöôïc coi laø töôïng tröng cuûa tuoåi thoï cuûa con ngöôøi. Thöïc ra, ruøa khoâng nhöõng soáng laâu maø laïi coøn maïnh laém. Caùc nhaø töï nhieân hoïc cho bieát moät con ruøa nuùi bình thöôøng coù theå “coõng” moät ñöùa treû treân löng maø ñi laïi thong thaû haøng caây soá. Moät con ruøa lôùn ôû Myõ coù theå chôû phaêng phaêng moät “gi ay”

(1)

naëng baûy möôi kí treân caùi mu

ñöôøng kính boán möôi laêm phaân cuûa noù. Theá kyû tröôùc, nhaø baùc hoïc Thuïy Ñieån Alexandre Kestern muoán giöõ xaùc moät con ruøa laøm kyû nieäm, tìm caùch gieát noù ñi maø loay hoay haøng thaùng khoâng bieát gieát noåi. Thoaït ñaàu, oâng ta treo con ruøa leân cao, cho ñaàu noù vaøo trong moät thuøng phuy nöôùc, vaø laáy daây buoäc coå noù laïi, ñeå cho noù ngaït hôi daàn. Noù vaãn “soáng nhaên”. Kestern laáy moät caùi kim böï ñaâm thaáu oùc noù: noù vaãn cöù (1)

G.I = Government issue, chæ ngöôøi lính Myõ

http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

22

soáng luoân. OÂng ta beøn ngaâm noù vaøo röôïu coù pha chaát cyanure de potassium: Voâ ích noát. Ruùt cuoäc, oâng phaûi aùp duïng phöông phaùp cuûa “oâng Saøi Goøn”: traûm thuû noù nhö laø traûm Trònh AÂn! Moät tuaàn sau thaân theå noù coøn cöïa quaäy, boán chaân duoãi ra vaø thuït vaøo trong mu, coøn caùi moû thì vaãn caén! Moät con vaät dai söùc vaø soáng dai nhö theá, coá nhieân phaûi laø con thòt lyù töôûng cuûa nhöõng nhaø dinh döôõng muoán tìm söùc maïnh baèng moùn aên. Thuôû nhoû, hoïc nguï ngoân cuûa La Fontaine, chuùng ta thöôøng vaãn yeân trí ruøa laø moät gioáng vaät chaäm chaïp vaø khoâng hoaït ñoäng: söï thöïc, khoâng phaûi theá. Coù nhieàu gioáng ruøa bieát loäi coøn gioûi hôn caû caù, haøng trieäu caây soá laän; coøn ruøa nuùi, ruøa caïn thì ôû Anh, ngöôøi ta ñaõ thaáy coù con ñi du lòch tôùi 350 caây soá trong voøng hai naêm. Ruøa ôû ñaûo Galapagos ñi thuûng thænh töø naêm ñeán baûy caây soá moät ngaøy, khoâng bieát moûi; nhöng laï vaøo böïc nhaát laø ôû Ñoâng Döông coù moät gioáng ruøa leo nuùi nhö khæ vaø treøo leân caây ñeå kieám thöùc aên nhö vöôïn. AÊn moät moùn aên laï maø vöøa nhaám nhoùt maø laïi vöøa caûm thaáy ly kyø nhö theá, ai maø laïi khoâng thaáy loøng mình phôi phôùi nhö coù caùnh bay. Coâ Naêm ñöùng daäy, ñi thuûng http://ebooks.vdcmedia.com

23

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

thænh vaøo nhaø trong, laät caùi loàng baøn, böng ra moät caùi ñóa, ñaët tröôùc maët toâi vaø noùi: - Theá naøo? Anh aên thòt ruøa thaáy laøm sao? - Cuõng ñöôïc, laø laï mieäng. - Nhöng chöa thaám vôùi caùi naøy... - Gì vaäy? - Tröùng ruøa. AÊn ruøa maø khoâng thöôûng thöùc tröùng, töùc laø chöa aên ruøa vaäy. Toâi nhoùn tay caàm moät caùi tröùng leân coi. Luoäc roài, tröùng ruøa coù saéc traéng, troøn vaø noåi leân nhöõng tia maùu ñoû. Noù luøng buøng nhöng dai, caén vôõ thì coù nöôùc vaø moät caùi maøng maàu vaøng saãm. Caùi tröùng ñoù vöøa muùt vaøo thì ñaõ troâi ñeán coå roài, nhöng ñöøng coù nuoát voäi vaøng, hôõi ngöôøi baïn haùu aên! Thöû caén nhoû nheï nhöõng caùi tröùng ñoù ra, anh seõ thaáy noù raén hôn troøng ñoû tröùng gaø, maø quaùnh nhö saùp, vöøa nhai vöøa ngaãm nghó thì coù yù buøi hôn vaø cuõng thanh hôn. Naøy, aên theâm moät hai caùi nöõa, tuyeät traàn, phaûi khoâng anh? OÂ, thaûo naøo caùc nhaø töï nhieân hoïc khoâng ngôùt ca tuïng tröùng ruøa. Saùch thuaät raèng vaøo khoaûng daêm chuïc naêm veà tröôùc, ôû Caêm Pu Chia, coâng vieäc kieám tröùng ruøa ñöôïc qui ñònh theo moät saéc lònh cuûa nhaø vua, vaø tröùng cuûa nhöõng con http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

24

ruøa quí ôû soâng ñeàu phaûi ñem “tieán” cuõng nhö hoài tröôùc nöôùc ta “tieán” leân nhaø vua nhaõn, queá, vaûi, coám hay vaây, yeán. Sôû dó vaäy laø vì tröùng ruøa aên thích khaåu, ñaõ ñaønh, maø coøn vì moät leõ nöõa laø noù hieám. Cöù vaøo muøa “con nöôùc”, ruøa caùi cuõng “ñoäng ñöïc” nhö heo naùi vaäy. Ñöông soáng thanh nhaøn, tónh mòch, caùc “em” keùo nhau ñi tìm “chaát ñaøn oâng” khoâng phaûi vì “nhôù ñeán teân caùc anh vieát treân laù, treân hoa, vieát treân vuù treân moâng”, nhöng chính laø ñeå “gieát caùi saàu coâ ñoäc, xaây muøa tình aùi, döïng nieàm yeâu... theá heä”! OÂi chao, caùc caäu ruøa luùc ñoù “laáy le” döõ quaù. Y nhö caùc boá treû “löu manh” loäng haønh ôû caùc quaùn nöôùc hieän nay ñeå chieám loøng caùc nöõ ca só, caùc caäu ruøa giao chieán cöïc kyø aùc lieät caén nhau chí choùe vaø tìm ñuû caùc mieáng khoùa “ta ki ñoâ” ñeå vaät ngöûa nhau ra. Anh naøo thaéng, daét em yeâu ñi höôûng tuaàn traêng maät - moät tuaàn traêng maät keùo daøi tôùi haøng tuaàn, coù khi tôùi gaàn moät thaùng! Maén theá! Chaúng maáy hoài, coâ ruøa ñaõ coù baàu. Thöôøng thöôøng, coâ ñeû möôi möôøi laêm tröùng, nhöng ngöôøi ta ñaõ töøng thaáy coù nhöõng con ruøa bieån lôùn ñeû tôùi ba, boán traêm tröùng laøm ba laàn. Nhöng duø laø thuoäc loaïi ruøa bieån, ruøa soâng, ruøa ñaát hay ruøa nuùi, chuùng cuõng caøo ñaát maø choân http://ebooks.vdcmedia.com

25

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

tröùng xuoáng, vì theá, tröùng ruøa khan hieám vaø do ñoù thaønh ra moùn “tieán”. Vöøa aên thòt ruøa, vöøa nhaån nha suy nghó, moät mình nhö theá, mình töï nhieân thaáy tröùng ruøa ñaõ ngon laïi ngon quaù chöøng laø ngon, maø thòt ruøa ñaõ quí laïi quaù chöøng laø quí. Vaø mình töôûng chöøng nhö luùc aáy coâ Naêm coù laøm ba con ruøa nöõa mình cuõng cöù aên... bay! Ñeâm aáy, traêng chieáu xuoáng maûnh giöôøng keâ ôû ngoaøi vöôøn. Tieáng con “kueành quang” vaø con traèng hiu ru toâi vaøo nhöõng giaác nguû ñaày nhöõng moäng laønh: toâi thaáy mình laïi deûo dai nhö hoài hai möôi tuoåi vaø ñi maõi, ñi maõi, qua thieân sôn vaïn thuûy nhö ruøa, ñeán moät cuoái trôøi kia coù maây xanh, gioù tím... vaø ôû moät beân baõi lau coù gioù thoåi haét hiu, toâi boãng thaáy moät ngöôøi yeâu ñaõ maáy naêm nay khoâng gaëp!

http://ebooks.vdcmedia.com

26

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

CHUOÄT THÒT

Theá laø heát. Bao nhieâu thaønh taâm, vôùi coâng trình thöùc traéng ñeâm ñeå muoái ñöôïc moät lieãn thòt chuoät ñem leân cho con gaùi ôû ñoâ thaønh tan vôõ heát trong giaây phuùt chæ vì moät chöõ khoâng. Khoâng aên. Khoâng theå naøo aên ñöôïc. Gheâ laém. Maáy ñöùa chaùu nhaát ñònh khoâng daùm aên. Coù nhieàu ngöôøi choàng voán ñaõ laø ngöôøi “keùn” aên khoâng theå naøo chòu noåi, nhöng vì chieàu vôï chæ cöôøi maø khoâng noùi gì. Laø vì caùi lieãn thòt chuoät muoái kia laø cuûa baø giaø vôï leã meã ñem töø An Giang, leân cho “vôï choàng con Tö” - maø chuoät An Giang, khoûi phaûi noùi, ai cuõng bieát laø noåi tieáng ngon nhaát mieàn Nam nöôùc Vieät. Toäi nghieäp noù laáy choàng ñaõ möôøi moät naêm nay maø chöa coù cô hoäi veà thaêm queâ. Nhôù laïi luùc noù coøn con gaùi, chæ theøm oác gaïo vaø thích chuoät maø daêm thì möôøi hoïa môùi ñöôïc aên moät böõa. Khoâng phaûi vì An Giang hieám chuoät - traùi laïi nhieàu laø khaùc - nhöng chæ vì taïi ôû nhaø khoâng coù con trai, neân khoâng coù ngöôøi ñi saên chuoät veà aên. Boû tieàn ra chôï mua, http://ebooks.vdcmedia.com

27

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

ñoái vôùi con nhaø ngheøo, laø chuyeän khoâng maáy ai nghó tôùi. Soáng ôû queâ, theøm chuoät quaù maø phaûi nhòn; baây giôø coù tieàn ôû ñoâ thaønh muoán aên thòt chuoät chaéc gì ñaõ coù, baø giaø nhaø queâ mang lieãn thòt chuoät muoái bieáu con, hí höûng laø caû nhaø ngöôøi con gaùi cöng cuûa mình seõ tieáp nhaän moät caùch nieàm nôû vaø thöôûng thöùc say meâ, khoâng ngôø vöøa môùi môû naép lieãn ra thì, tröø ngöôøi vôï, caû nhaø ñeàu haù hoác mieäng maø keâu leân moät tieáng voâ nghóa, chöa thaáy ghi trong töï ñieån. Coù phaûi taïi ôû ñoâ thaønh ngöôøi ta khoâng bieát aên thòt chuoät khoâng? Hay taïi anh choàng Baéc Kyø khoâng thaáy ai aên thòt chuoät bao giôø neân nghe thaáy noùi thòt chuoät thì bôû vía? Khoâng phaûi. ÔŒ Baéc Kyø, taïi caùc mieàn queâ, coù khoái ngöôøi aên thòt chuoät, nhöng anh chæ nghe thoâi maø thöïc maét thì chöa thaáy ai aên bao giôø. Anh ta quan nieäm raèng nhöõng ngöôøi aên uoáng nhö theá laø aên uoáng lem nhem, baàn cuøng baát ñaéc dó môùi phaûi aên thòt chuoät; phaûi chi coù tieàn ñeå aên thòt lôïn, thòt gaø, thòt boø, thòt vòt thì chaéc chaén khoâng coù ai nghó tôùi chuyeän aên thòt chuoät bao giôø. Vaøo ñeán ñaây, anh ta ñi daïo chôï Baøn Côø, xoùm Chieáu, ñoâi ba laàn ñaõ thaáy coù ngöôøi xaùch hai caùi loàng laøm baèng daây keõm baùn chuoät, moãi loàng ñoä hai chuïc con, lôùn baèng chöøng caùi cöôøm tay, coøn soáng nguyeân, con naøo con naáy http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

28

veånh raâu ra, phình phình loã muõi, giöông maét ra nhìn thieân haï moät caùch nhaâng nhaùo nhö nhöõng thaèng aên cöôùp. AÁy theá maø ngöôøi ta cuõng keùo laïi mua ñoâng ñaùo ñeå. Hai traêm, hai traêm röôûi, moät chuïc con. Ngöôøi mua chuoät chæ vaøo töøng con, ngöôøi baùn, y nhö theå moät tay haùt xieäc, baét ñuùng taåy lieàn, loâi ra khoûi loàng, quaät ñaùnh ñeùt moät caùi xuoáng ñaát, con chuoät cheát hoäc maùu moàm giaãy maáy caùi roài “ñi ñöùt”. Maø tuyeät nhieân ngöôøi baùn luùc baét chuoät khoâng heà bò moät con naøo ñuïng ñeán caùi moùng tay! - Thaáy vaäy, toâi vaãn öa nghó raèng chaéc gì chuoät ñoù ñaõ laø chuoät ñoàng nhö ngöôøi ta vaãn noùi! Hôn theá, toâi yeân trí caùc tay baùn chuoät ñoù laø maáy anh chaøng nguïy taïo daân vöôøn ruoäng vaø chuoät cuûa hoï laø chuoät coáng aên baån aên thæu, aên dô aên daùy maø haøng ñeâm hoï vaãn baét ñöôïc ôû coáng raõnh, sình laày, tha ma moä ñòa, aên vaøo chöa bieát ngon laønh, boå beùo ñaâu maø haõy thaáy ngay laø raát coù theå bò thoå taû, hay dòch haïch. Vì yeân trí nhö theá, ôû Baéc roài vaøo Nam, toâi nhìn nhöõng ngöôøi aên thòt chuoät vôùi nhöõng yù nghó ñaëc bieät: vöøa sôï, vöøa gheâ. Ñeán khi vaøo ñaây soáng vôùi ngöôøi baïn ñaàu goái tay aáp mieàn Nam, ñi ñaây ñi ñoù vaø ñeâm khuya naèm nghe vôï noùi chuyeän veà caùc moùn ngon vaät laï, toâi http://ebooks.vdcmedia.com

29

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

phaûi noùi laø toâi ngaïc nhieân khoâng chòu ñöôïc vì thòt chuoät khoâng phaûi laø thöù aên chôi aên bôøi nhöng laø moät thöïc phaåm gia duïng, moät moùn aên ñöôïc nhieàu ngöôøi öa chuoäng vaø ca tuïng hôn caû thòt gaø, thòt vòt, thòt röøng, thòt choù. AÊn thoâi noâi ñöùa con nhoû xong roài, hai vôï choàng sau khi tieãn khaùch ra veà, ngoài uoáng nöôùc vôùi nhau ôû döôùi giaøn hoa thieân lyù. Khoâng hieåu vì lieân töôûng ra sao, vôï baûo choàng: - Anh coù thaønh kieán raát kyø. Luùc naøo anh cuõng quan nieäm gaø roâ ti laø nhaát, phaûi chi hoâm naøo em laøm moät moùn thòt chuoät ram maën cho anh xôi, anh seõ thaáy gaø roâ ti, ngoãng roâ ti, vòt roâ ti, khoâng ñi ñeán ñaâu heát. Anh töôûng caùi môõ hai con gaø soáng hoâm nay em laøm laø “nhaát” roài ö? Khoâng, anh ôi, môõ aáy khoâng thaám vaøo ñaâu vôùi môõ chuoät, noù vaøng, thôm maø aên laïi khoâng ngaùn, aên moät laïi muoán aên hai, aên ba, aên boán, aên maõi khoâng thoâi. Vôï choàng soáng vôùi nhau maõi roài thaønh ra cuõng phaûi chòu ñöïng nhau. Môùi ñaàu thaáy noùi aên thòt chuoät thì gheâ, khoâng muoán nghe noùi tôùi, daàn daàn, noù quen ñi, vôï muoán noùi gì maëc keä; nhöng sau, mình toø moø, chuù yù hôn moät tí, thì thaáy cuõng “laø laï” vaø maëc duø khoâng muoán aên thöû xem sao nhöng khoâng thaáy kinh tôûm nhö tröôùc nöõa. http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

30

Khoâng. Muoán ñeà cao thòt chuoät theá naøo ñi nöõa thì anh choàng Baéc Kyø cuõng cöù laéc ñaàu. Nhöng moät hoâm kia ñi veà thaêm queâ coâ Naêm, baïn vôï, anh choàng töï nhieân thaáy loøng mình laâng laâng vì caäp vôùi coâ Naêm ñi chôï, anh thaáy chính coâ cuõng ca ngôïi thòt chuoät vaø mua veà maáy chuïc aên chôi. Ngöôøi coâ ñeïp, gioïng coâ höõu tình, maét coâ laïi laúng: theá laø cheát anh ñaøn oâng, töï nhieân nhìn thaáy caùi gì cuûa coâ cuõng ñeïp, lôøi noùi naøo cuûa coâ cuõng höõu lyù coù duyeân vaø anh ta muoán aên thöû xem thòt chuoät ra theá naøo maø ngöôøi ñeïp ca ngôïi heát lôøi nhö vaäy. Caùi maùu meâ cuûa anh ñaøn oâng ña tình ñaùnh cho cheát cuõng khoâng bao giôø thay ñoåi. Nhöng voán ñaõ bieát tính ña nghi cuûa vôï, anh vaãn laøm boä giaãy leân ñaây ñaåy ñeå cho chính vôï phaûi khuyeân nhuû ñöøng laøm buoàn coâ Naêm, anh ta môùi khoâng cheâ oûng cheâ eo. ÖØ thì aên, ñaõ laøm sao chöa? Anh ta ngheù beân naøy, ngoù beân kia, laøm ra caùi boä ngaïc nhieân heát söùc, nhöng ruùt laïi cuõng cöù baùm coâ Naêm ñi heát caùc daãy haøng ôû chôï ñeå xem coâ löïa chuoät. Luùc ñoù baét ñaàu muøa möa. Töø luùc möa baét ñaàu thöa thôùt cho ñeán khi möa xoái xaû suoát ngaøy suoát ñeâm, chaúng cöù chôï An Giang, baát cöù ôû chôï naøo cuõng baày baùn chuoät nhö ôû thaønh thò ngöôøi ta baùn haøng ñaùnh caép ôû P.X. baøy baùn la lieät ôû hai daãy heø ñöôøng. Treân thì trôøi, döôùi thì http://ebooks.vdcmedia.com

31

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

chuoät: töï nhieân anh caûm thaáy neáu mình khoâng aên thòt chuoät thì thaønh ra ngöôøi moïi rôï cuõng nhö moät oâng maëc quaàn aùo sang troïng laïc vaøo moät theá giôùi khoûa thaân hoùa thaønh moät “quaùi thai” moät “dò nhaân” - neáu khoâng muoán noùi laø quaùi vaät. Keå töø luùc aáy, anh caûm thaáy ñôõ gheâ tôûm moät phaàn naøo. Thöïc tình, nghó thì kinh, nhöng coù nhìn thaáy chuoät baøy baùn ôû chôï thì cuõng chaúng caûm thaáy sôï haõi hôn khi ta nhìn thaáy baùn thòt heo, thòt choù, thòt röøng hay thòt gaø, thòt vòt. Chuoät saên ñöôïc ñem veà ñaäp cheát roài ñem thui, loät da, moå buïng, laáy bôùt môõ chæ chöøa laïi laù gan roài ñem ngaâm nöôùc pheøn, thòt chuoät ñoû daàn leân sau laàn laàn xuoáng maàu, traéng phau phau vaø laùng boùng nhö da ngöôøi trinh nöõ; coù ñoâi choã laïi öûng hoàng leân. Khoâng, khoâng, caùch gì anh cuõng phaûi nhaän vôùi toâi raèng caùi da thòt mòn maøng aáy höùa heïn khoâng bieát bao nhieâu, haáp daãn khoâng bieát chöøng naøo vaø tröø phi anh laø Lieãu Haï Hueâ khoâng noùi gì, chôù neáu anh cuõng laø ngöôøi nhö toâi thì muoán gì anh cuõng phaûi lieân töôûng moät caùch tuïc tóu vaø toäi loãi ñeán thaân theå ngoïc ngaø “daày daày saün ñuùc” cuûa coâ Naêm Tröùng Gaø - chaúng gì cuõng noåi tieáng laø “ngöôøi ñeïp Long Xuyeân” moät thuôû.

http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

32

Coâ noùi vôùi vôï toâi, nhöng laïi luùng lieáng con maét veà phía toâi: - Chò Tö ñaõ bieát quaù roài, löïa laø phaûi noùi, nhöng anh Tö ñaây coù leõ chöa bieát roõ neân cöù noùi nghe chôi. Caùi gioáng chuoät naøy thui leân roài loät da aên môùi thieät ngon, chöù ñem nhuùng nöôùc soâi thì troâng nhö chuoät cheát sình, khoâng nhöõng ñaõ khoâng ñeïp maét maø aên vaøo laïi khoâng thôm. Bôûi theá, chuoät baùn ôû chôï haàu heát ñeàu ñem thui vaøng roài loät da khoâng coù ai baùn chuoät soáng tröø phi phaûi chuyeân chôû töø tænh naøy sang tænh khaùc, töø nhaø queâ ra keû chôï. Toâi ñaõ ñöôïc thaáy ngöôøi ta mua chuoät soáng ôû chôï xoùm Chieáu, chôï Baøn Côø, nhöng muoán thöïc bieát ngöôøi ôû ñaây thích thuù thòt chuoät ñeán chöøng naøo thì moät buoåi saùng ñeïp trôøi naøo phaûi ñi daïo ôû caùc chôï An Giang xem ngöôøi ta mua thòt chuoät töng böøng nhö theá naøo. Khoâng phaûi chæ coù daân queâ môùi aên thòt chuoät nhö ôû Baéc ta vaãn thaáy, nhöng thò daân cuõng cöù say meâ thòt chuoät luoân: naøy, oâng nghò vieân mua ba chuïc ñaáy, hai traêm hai moät chuïc coù baùn khoâng? Coøn baø Baûy baùn chaïp phoâ, chuù Tieàu maäp ôû xeá chôï cheâ chuoät khoâng beùo vaø keùm töôi muoán boû ñi, nhöng khoâng bieát tieác reû laøm sao laïi ruû nhau quay laïi http://ebooks.vdcmedia.com

33

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

traû hai traêm möôøi laêm ñoàng moät chuïc, thoâi baùn caû ñi ñeå veà cho sôùm suûa coù hôn khoâng, baø Seån. Thì ra khoâng phaûi chæ coù vôï toâi vaø coâ Naêm Tröùng Gaø meâ thòt chuoät maø “baøn daân thieân haï” ñeàu meâ. Toâi baát thaàn nhôù coù laàn ñaõ thaáy coù coâ vaøo tieäm caàm ñoà ôû tænh caàm caø raù vaø daây chuyeàn laáy ít tieàn, ra gaàn ñoù mua luoân ba kyù saàu rieâng aên cho ñaõ ñôøi: ñeán muøa caùi thöù traùi caây naøy maø khoâng ñöôïc thöôûng thöùc, moät soá ngöôøi caûm thaáy mình thieáu thoán, ñau khoå vaø coi nhö bò trôøi baïc ñaõi. Vaøo cöõ thaùng baûy thaùng taùm, nhöõng ngöôøi ñaõ coù laàn ñöôïc thöôûng thöùc thòt chuoät roài maø khoâng ñöôïc aên thòt chuoät coù leõ cuõng ôû vaøo caùi traïng thaùi taâm lyù cuûa nhöõng ngöôøi caàm daây chuyeàn vaø caø raù ñeå aên saàu rieâng cho kyø ñöôïc. Thöïc ñeán baây giôø toâi khoâng bieát caùi saéc ñeïp höõu tình cuûa coâ Naêm Tröùng Gaø aûnh höôûng ñeán böõa chuoät thòt ñaàu tieân bao nhieâu phaàn traêm, nhöng toâi thaønh thöïc tin raèng khoâng coù moùn thòt naøo maø laïi bieán cheá ñöôïc thaønh ra nhieàu moùn nhö thòt chuoät. Thòt boø nhieàu laém chæ coù baûy moùn, thòt deâ ñoä boán naêm moùn, thòt gaø thòt vòt cuõng naêm saùu moùn laø cuøng, chôù thòt chuoät thì coù theå cheá bieán ra ñöôïc möôi möôøi hai moùn, maø ñeán luùc aên quen roài

http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

34

moùn naøo cuõng haáp daãn, moùn naøo cuõng laï vaø moùn naøo cuõng coù nhöõng höông vò khaùc nhau. Toâi phuïc coâ Naêm vaø vôï toâi ñaõ cho toâi thöôûng thöùc boán moùn aên chôi “laãm lieät”: Chuoät laù loát, chuoät cuoán, chuoät xeù phay vaø chuoät luùc laéc. Nhöng laøm cho ta söôùng caû khöùu giaùc, thò giaùc vaø thính giaùc cuøng moät luùc coù leõ laø caùi moùn chuoät nöôùng vaøng treân than hoàng, môõ rôùt xuoáng than chaùy xeøo xeøo, boác leân moät muøi thôm ñieác muõi coøn hôn caû buùn chaû baêm vaø chaû mieáng cuûa ngöôøi Haø Noäi. Ngoài ôû ñaàu xoùm cuoái xoùm chæ ngöûi thaáy muøi thôm cuõng baét theøm vaø phaûi chöûi ñoång moät caâu cho... ñaõ töùc! Röôïu ñeá nöôùc nhaát ngaâm saâm vaø bìm bòp, haï thoå moät traêm ngaøy laáy leân uoáng roài gaép moät mieáng vaøng ngaäy nhö muøi da ñoàng, noùng hoâi hoåi, chaám nöôùc maém saû ôùt, ñieåm maáy sôïi xoaøi thaùi chæ roài nhai raát töø töø vaø laáy hai ngoùn tay nhoùn moät tí rau thôm, moät tí huùng caây hay moät tí ngoø taây, anh seõ thaáy - quaùi! Sao caùi thòt naøy noù meàm theá nhæ, maø laïi ngoït, maø laïi thôm moät caùch ruøng rôïn, meâ ly theá nhæ! AÊn ñeán ba mieáng, röôïu baét ñaàu laøm cho “caùi chaát xam xaùm” ôû trong ñaàu ngöôøi ñaøn oâng xaùo ñoäng vaø anh ta nhôù laïi coù moät ngaøy möôi möôøi laêm naêm veà tröôùc, anh ñaõ trònh troïng döï moät böõa goûi caù cuûa moät ngöôøi baïn giaø http://ebooks.vdcmedia.com

35

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

môøi, maø khoâng baùo tröôùc cho anh bieát seõ aên moùn gì. Ngoài vaøo baøn, bieát laø chuû nhaân môøi aên goûi, anh ta choaùng ngöôøi leân, lieác con maét hoûi yù kieán ngöôøi baïn ngoài beân caïnh thì ngöôøi baïn naøy cuõng khoâng bieát thöôûng thöùc moùn naøy luoân; nhöng vì xaõ giao, hai ngöôøi baám nhau baûo cöù aên böøa moät vaøi mieáng xem sao thì ruùt cuoäc chính hai cha laïi aên kyõ nhaát, vaø ca ngôïi moùn goûi naøy nhieàu nhaát. Böõa aên thòt chuoät ñaàu tieân cuûa toâi taïi An Giang cuõng y nhö laø böõa aên goûi ñoù ôû mieàn Baéc Vieät Nam: Nhöng khoâng leõ ñaâu laàn ñaàu gaëp ngöôøi ñeïp maø laïi cöù aên tì tì moät caùch “phaøm phu tuïc töû” coi sao cho tieän, toâi ñaønh phaûi laøm ra veû “khaûnh aên” xin moät cheùn côm, “vieän côù khoâng uoáng ñöôïc röôïu nhieàu”. AÊn thòt gaø, thòt boø, thòt vòt, thòt heo, xong moùn naøy thì ñoåi moùn khaùc, ñieàu aáy ai cuõng thaáy roài vaø coù nhö theá thì ngöôøi aên môùi laï mieäng vaø khoâng thaáy ngaùn. OÂi chao, ñeán caùi thòt chuoät thì huyeàn dieäu laém: nhaäu thòt chuoät roài, ñeán luùc aên côm laïi duøng toaøn nhöõng moùn chuoät luoân, vaäy maø chaúng thaáy ngaùn moät ly oâng cuï, traùi laïi vaãn cöù ngon ô, aên muoán... cheát côm maø mieäng vaãn cöù muoán coøn aên nöõa. Meâ khoâng ñeå ñaâu cho heát laø moùn chuoät baèm nhoû xaøo rau moø om caäp vôùi baùnh traùng nöôùng http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

36

vaø moùn chuoät xaøo baàu aên vöøa maùt vöøa thôm, töøa töïa nhö côm troän vôùi tröùng caùy maø laïi aên theâm vôùi maáy ngoïn rau saéng chuøa Höông vaäy. Quaû tình laø röôïu luùc aáy ñaõ ngaø ngaø nhöng tröôùc maët vôï, mình phaûi tính toaùn ño löôøng töøng caâu noùi khoâng daùm ca ngôïi coâ Naêm Tröùng Gaø quaù möùc, sôï vôï buoàn. Thì quaû ñeâm aáy veà ñeán nhaø, vôï choàng naèm troø chuyeän vôùi nhau, vôï gôïi laïi böõa aên ban ngaøy vaø noùi: - Khoâng, cöù keå chò Naêm laøm aên ñaõ kheùo laém, nhöng anh cho caùi moùn “chuoät baèm nhoû xaøo rau moø om” hoâm nay laø nhaát thì em khoâng chòu. Ñeå hoâm naøo coù ai veà Haäu Giang, em göûi mua vaøi chuïc laøm maáy moùn “laï hôn nöõa” anh aên thì chaéc chaén muoán cheát luoân. Bieát laø luùc naøy laø giôø quyeát ñònh ñeå maø nònh vôï khoâng coù theá maët seõ “söng leân moät ñoáng”, toâi phaûi laáy moät caùi gioïng raát vui veû treû trung: - Thoâi, em ñöøng noùi, nghe maø theøm. Theøm luoân caû em nöõa ñaáy! Nhö ñöôïc gaõi vaøo loøng töï aùi, vôï töôi haún maët leân: - Anh coù theå töôûng töôïng em seõ laøm cho anh nhöõng moùn gì khoâng? Sô sô laøm boán moùn thoâi, nhöng boán moùn anh meâ cheát maát. Laø moùn chuoät öôùp nguõ vò höông chöøng moät tieáng ñoàng hoà ñem khìa vôùi nöôùc döøa, ñaäy vung laïi http://ebooks.vdcmedia.com

37

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

chöøng möôøi laêm phuùt ñeå giöõ laïi höông thôm, moùn chuoät öôùp haønh, toûi saû boû loø, moùn chuoät kho meàm sau khi ram vaøng vaø moùn chuoät xaøo laên. Nhöng caùi “tuû” cuûa em laø maém chuoät vaø khoâ chuoät. Muøa nöôùc, chuoät nhieàu, aên khoâng heát ñem thui ñi, loät da, chaët ñaàu chaët ñuoâi laøm maém ñeå daønh aên quanh naêm; coøn muøa naéng thì laøm chuoät, öôùp vôùi laù loát, ñem phôi thöïc kyõ ñeå laøm khoâ, aên coøn söôùng hôn caû khoâ nai, khoâ boø, khoâ caù saët... Traêng chieáu vaøo nöûa taám giöôøng, lung linh boùng laù caây thieân lyù. Xa xa coù tieáng chim ñeâm. Ngöôøi vôï lim dim con maét, thaû hoàn veà xöù moäng coù gioáng chim keâu leân naêm tieáng moät laàn vaø noùi nhö mô: - Anh ôi, nhôù khoâng bieát bao nhieâu, yeâu khoâng bieát chöøng naøo nhöõng caùi röøng laùt maø em sinh soáng khi coøn beù nhoû. Phaûi roài cöù vaøo caùi cöõ möa naøy ñaây, em hay ñi xem ngöôøi ta saên chuoät, vui nhö hoäi. Anh khoâng theå töôûng töôïng nhöõng tay saên ñoù giaøu kinh nghieäm vaø thoâng thaïo ngheà nghieäp cuûa hoï ñeán chöøng naøo. Troâng moät caùi baõi coù nhöõng caây laùt ngaû nghieâng hoï bieát laø coù chuoät ñi qua, ñi phía naøo, laøm oå ôû ñaâu vaø bieát nhö theá roài hoï ñem nhöõng caùi “ñaêng” ra giaêng maéc khu vöïc ñoù theo hình chöõ V, noùi moät caùch khaùc laø hoï buûa giaêng töù phía ñeå vaây chuoät laïi khoâng cho chaïy ra ngoaøi. ÔŒ cuoái http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

38

ñaêng, hoï ñaët moät caùi “loïp” lôùn baèng daây keõm cheá theo kieåu caùi nôm ñôm caù, mieäng lôùn loøng nhoû vaø coù daây keõm ñaâm ra tua tuûa ñeå cho chuoät ñaõ maéc vaøo ñoù thì chæ coù theå thaáy cöûa töû maø khoâng coøn cöûa sinh. Boá trí xong xuoâi, hoï laáy nhöõng caây mía ñaäp giaäp ñaàu hay thuøng saét taây khua aàm ó ñeå laøm cho chuoät hoaûng sôï chaïy töø phía mieäng ñaêng vaøo loïp. Baét nhö theá coù khi moät boïn ba boán ngöôøi vôù ñöôïc daêm baûy chuïc con. Neáu khoâng muoán aàm ó quaù, coù ngöôøi duøng ñeøn maêng xoâng. Ba boán ngöôøi caàm ba boán caùi ñeøn maêng xoâng ñeán nôi coù chuoät ñaõ ñöôïc khaùm phaù töø buoåi tröa hay luùc trôøi chaïng vaïng: hoï chieáu ñeøn maêngxoâng vaøo khu vöïc coù chuoät laøm cho caû moät vuøng saùng loùe nhö theå Myõ thaû hoûa chaâu ñeå tìm quaân ñòch. Nhöng chuoät hôi khaùc ngöôøi moät chuùt: thaáy saùng choùi chuùng sôï haõi nhaûy caû ra vaø bò choùa maét, khoâng theå chaïy nhanh ñöôïc nöõa, theá laø bò baét hoaëc bò chóa ñaâm loøi ruoät keâu choe choùe. Nghó cuõng taøi tình: trong taát caû nhöõng gioáng vaät coù leõ khoâng coù loaøi naøo khoân ngoan lanh leïn ña möu ña keá nhö gioáng chuoät. Chuùng beùn nhaïy veà ñuû moïi boä phaän: ñi laïi thong thaû trong ñeâm toái maø khoâng vaáp teù, ñoù laø nhôø heä thoáng raâu ria ôû hai beân moû vaø phaàn loâng ôû ñaàu daøi hôn loâng ôû mình moät chuùt; chuùng ñaùnh hôi ngöôøi http://ebooks.vdcmedia.com

39

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

raát nhaïy cuõng nhö caùc vaät maø ngöôøi ta duøng ñaùnh baû; ngoaøi ra laïi coù moät khaû naêng truyeàn giao caùch caûm raát maïnh, nhôø theá maø chuùng baùo hieäu cho nhau nhanh y nhö theå ra ña moãi khi trong xaõ hoäi cuûa chuùng coù con bò baãy, bò ñaùnh hay aên phaûi baû. Hoäi ñuû ngaàn aáy öu ñieåm chuoät coù theå xaâm laêng loaøi ngöôøi deã nhö bôõn, aáy theá maø ruùt cuoäc chuùng vaãn bò loaøi ngöôøi cheá ngöï vaø ñaët döôùi caùi ngaøm noâ leä. AÁy laø vì ngöôøi ta ñaõ tìm bieát ñöôïc moät khuyeát ñieåm cuûa loaøi chuoät veà thò giaùc. - Noùi giôõn sao, em? Thaáy theá naøo maø laïi daùm baûo chuoät yeáu veà thò giaùc? - Ai chaúng töôûng maét chuoät loài ra vaø ñen lay laùy nhö theá laø tinh, chaû theá maø caùc cuï vaãn noùi “maét cöù tho loù nhö maét chuoät”. AÁy vaäy maø tho loù laø moät chuyeän maø yeáu laïi laø chuyeän khaùc. Ngöôøi nhaø queâ khoâng hieåu soáng vì kinh nghieäm hay ñoïc saùch coå xöa naøo khoâng bieát, quaû quyeát raèng caùi taàm maét cuûa loaøi chuoät töông ñoái ngaén vaø heïp vaø ñieåm ñaëc bieät nhaát, ly kyø nhaát, laø maét cuûa chuùng chæ nhìn ñöôïc theo moät chieàu, khoâng theå luùng la luùng lieáng, lieác doïc lieác ngang nhö nhöõng coâ gaùi vaø chaøng trai ñó bôïm. Bieát ñuùng khuyeát ñieåm aáy, nhöõng ngöôøi saên chuoät baèng chóa khoâng bao giôø tieán ñeán phía chuùng töø ñaèng http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

40

tröôùc maët. Nhöng duøng chóa ñaâm chuoät, khoâng ham maáy. Baét soáng chuoät laø ñieàu ñaùng keå hôn. Muoán baét soáng, cuõng khoâng maáy khoù: hoï duøng choù ñeå baét hôi hang naøo coù chuoät nhieàu. Bieát ñöôïc “toå chaáy” roài, hoï ñaøo hang, chuù naøo hoaûng nhaûy ra thì choäp lieàn cho vaøo loàng baèng daây keõm. Tuy nhieân, thöôøng thöôøng ngöôøi ta khoâng ñaøo hang laøm gì cho maát coâng: tìm ñöôïc moät hang chuoät roài, chæ moät ngöôøi vaø chæ moät ngöôøi thoâi cuõng coù theå baét ñöôïc haøng daêm chuïc chuoät. Hoï laáy mieäng hang laøm caên cöù, roài töø ñoù ñi tìm caùc ngaùch bòt kín laïi vaø chæ ñeå laïi moät ngaùch thoâi. Ñoaïn, hoï laáy rôm aåm chaát ôû mieäng hang ñoát, un khoùi vaø quaït cho khoùi luøa vaøo trong hang ñaùnh moät traän hoûa muø quyeát lieät. Ngoài chôø ôû mieäng ngaùch quaû nhieân chæ moät luùc thì thaáy chuoät boá, chuoät con, chuoät boâ laõo, chuoät nhi ñoàng, loác nhoác boø ra vì khoâng theå naøo chòu noåi khoùi noù laøm cho chaûy nöôùc maét nöôùc muõi haét hôi töùc thôû nhö coâng löïc thaû löïu ñaïn cay vaøo nhöõng ngöôøi bieåu tình choáng ñoäc taøi aùp böùc. Anh ôi, anh ôi, muoán noùi caùch maáy ñi nöõa anh cuõng khoâng theå naøo quan nieäm ñöôïc caùi taøi saên chuoät cuûa ngöôøi nhaø queâ vôùi taát caû söï thaâm hieåu veà ñaëc tính vaät lyù, veà ñôøi soáng, veà taäp quaùn vaø baûn naêng phaûn öùng cuûa hoï veà loaøi chuoät. http://ebooks.vdcmedia.com

41

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Chuoät coù theå soáng laâu nhaát chöøng ba hay boán naêm, nhöng thöôøng thöôøng laø khoâng thoï noåi quaù moät naêm neáu soáng ôû ngoaøi ñoàng ruoäng bôûi vì chuùng phaûi ñoái ñaàu vôùi nhöõng baát traéc vaø ñieàu kieän khoâng thuaän lôïi veà thôøi tieát vaø khí haäu. Em nhôù coù moät laàn coù moät coâng kyõ ngheä gia teân Hoàng Ñöùc Toàn ñaõ veà vuøng em ôû ñeå nghieân cöùu veà ngheà nuoâi chuoät laáy thòt aên theo khoa hoïc, nhö ta nuoâi gaø Myõ hay nuoâi chim cuùt. Theo oâng ta thì thöôøng moät con caùi soáng vôùi moät con ñöïc chôù khoâng chôi baäy baï, nhö ña soá ngöôøi ta. Khi con caùi töø moät thaùng röôõi ñeán naêm thaùng thì noù chòu ñöïc vaø coù theå sanh saûn ñeå truyeàn töû nhöôïc toân. Thôøi gian töø khi thuï thai vôùi con ñöïc cho tôùi khi sinh ñeû, khoaûng chöøng hai möôi moát ngaøy vaø trung bình moãi löùa con caùi sanh ñöôïc taùm con. Moãi naêm moät con caùi coù theå sanh boán baän. Taùm con chuoät con thöôøng goàm boán ñöïc vaø boán caùi. Ma thuaät aùi tình laïi quay laïi caùi voøng truyeàn thoáng: töø moät thaùng röôõi ñeán boán naêm thaùng, taùm caäp naøy laïi haï sanh moãi caäp taùm con, taùm taùm saùu möôi tö, töïu trung moät con chuoät caùi tính sô sô moät naêm cuõng cho ra ñôøi ñöôïc khoaûng ba boán traêm chuoät con chuoät chaùu, chuoät chuùt vaø chuoät chuït. Tuy nhieân, khoâng phaûi chuoät baát cöù ôû vuøng naøo cuõng sinh saûn theo möùc ñoä noùi treân. Coù http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

42

nhöõng vuøng khí haäu thích hôïp, thöùc aên deã daøng, chuoät sanh saûn nhieàu hôn nöõa, nhöng traùi laïi coù nhöõng vuøng khoù kieám aên thì töông ñoái ñeû ít hôn: chæ ñeû khoûe vaøo muøa möa coøn muøa naéng thì cai ñeû (khoâng bieát baèng thuoác ngöøa thai hay theo phöông phaùp Ogino-Knauss?). Em coøn nhôù coù moät laàn ñi xem hun chuoät, em ñaõ thaáy coù ngöôøi baét ñöôïc caû moät oå goàm hai vôï choàng vaø möôøi ba con ñoû hon hoûn, chöa môû maét. AØ naøy, ngoaøi Baéc coù bieát ñieàu naøy khoâng nhæ? Ngöôøi vôï naèm saùt laïi gaàn choàng hôn vaø noùi nhoû nhö tieát loä moät bí maät gì gheâ gôùm laém: - Chuoät con, chöa môû maét, ngaâm röôïu, haï thoå baùch nhaät trò heát bònh suyeãn ñaáy. Anh coù bieát theá khoâng? - Khoâng. Nhöng hình nhö ñaõ laâu laém laém roài, anh coù ñoïc moät baøi baùo Phaùp cuûa moät nguyeân Ñaïi söù Taây Ban Nha vieát veà nhöõng con chuoät bao töû, nhöõng con chuoät môùi ra ñôøi chöa môû maét. - Hoï coù noùi raèng nhöõng con chuoät ñoù trò khoûi chöùng hen suyeãn nhö em vöøa noùi phaûi khoâng? - Khoâng. Duøng chuoät ñeå chöõa beänh, chaéc laø ngöôøi AÂu Myõ chöa bieát vaø coù leõ luùc naøy hoï coøn ñang nghieân cöùu. Chuyeän chuoät bao töû ñaây thuoäc veà phaïm vi aên uoáng. - Trôøi ôi! Ngöôøi AÂu Myõ cuõng aên thòt chuoät hay sao? http://ebooks.vdcmedia.com

43

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

- Ñeå yeân cho anh noùi, em thöông aï. Nguyeân Ñaïi söù Taây Ban Nha maø anh vöøa noùi ñoù, luùc aáy laøm Ñaïi söù ôû Trung Hoa, döôùi trieàu Maõn Thanh. Hoaøng ñeá Trung Hoa, Taây Thaùi Haäu coù moät laàn môøi ñaïi dieän cuûa möôøi taùm nöôùc AÂu Myõ ñeán döï moät böõa tieäc ñoäc nhaát voâ nhò, khoâng tieàn khoaùng haäu. Döï böõa tieäc aáy veà, oâng ta vieát moät hoài kyù daày baèng moät cuoán saùch, thuaät laïi töø caùch toå chöùc, tröng baøy, leà loái thuø tieáp, aên uoáng cho ñeán chi tieát caùc moùn aên maø ngöôøi ñaàu beáp cuûa nhaø vua ñaõ nghieân cöùu vaø naáu nöôùng ñeå cho quan khaùch thöôûng thöùc trong hoài hoäp, kinh hoaøng, vaø taùn thöôûng lieân tieáp suoát caû tuaàn laø vì böõa tieäc aáy keùo daøi trong suoát caû tuaàn, chôù sao! AÊn uoáng say söa roài, ai muoán nguû coù phoøng rieâng vaø ngöôøi ñeïp nhö tieân haàu haï; ai coù coâng vieäc phaûi ñi, cöù töï nhieân roài laïi veà aên; coøn ai muoán ñaùnh baøi, aên thuoác, thì sang moät khu rieâng coù ñuû caùc thöù “teä ñoan xaõ hoäi” cöù duøng thaû cöûa roài laïi quay veà maø aên uoáng, aên uoáng theá naøo kyø cho thích khaåu thì thoâi. Vì ñoïc thieân hoài kyù ñoù treân döôùi hai möôi naêm nay roài, anh khoâng theå nhôù heát chi tieát caùc moùn aên laï nhaát, quí nhaát vaø ngon nhaát theá giôùi ñeå keå laïi cho em thöông; chæ nhôù trong caùc moùn aáy coù moät moùn keâu laø saâm thöû. Saâm laø caây saâm, thöû laø chuoät, saâm thöû laø chuoät saâm. http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

44

- Kyø, sao laïi coù thöù chuoät gì laø chuoät saâm? - Nguyeân Ñaïi söù Taây Ban Nha thuaät laïi raèng ñeán moùn aên ñaëc bieät aáy thì coù moät oâng quan ñöùng leân giôùi thieäu tröôùc roài quaân haàu döng leân baøn tieäc cho moãi quan khaùch moãi caùi ñóa con baèng ngoïc trong coù moät con chuoät bao töû chöa môû maét, ñoû hon hoûn haõy coøn cöïa quaäy nghóa laø moät con chuoät bao töû soáng. Bao nhieâu quan khaùch thaáy theá cheát laëng ñi bôûi vì neáu phaûi theo giao teá maø aên caùi moùn naøy thì... nhaát ñònh phaûi... traû laïi heát nhöõng moùn gì ñaõ aên tröôùc ñoù. Moïi ngöôøi nhìn nhau. Taây Thaùi Haäu caàm nóa xuùc con chuoät bao töû aên ñeå cho moïi ngöôøi baét chöôùc aên theo. Con chuoät keâu chi chí, ngöôøi tinh maét thaáy moät tia maùu voït ra... Hoaøng ñeá Trung Hoa thong thaû vöøa nhai vöøa suy nghó nhö theå muoán keùo daøi caùi thuù aên tuyeät dieäu ra ñeå cho caùi thuù aáy thaám nhuaàn trí oùc vaø cô theå. Vaø Ngaøi noùi: “Môøi chö vò”. Nhöng khoâng moät vò naøo ñuïng ñuõa, cöù ngoài ñô ra maø nhìn. Taây Thaùi Haäu beøn cöôøi maø noùi ñuøa: “Toâi tieác khoâng thaám nhuaàn ñöôïc caùi vaên minh AÂu Myõ cuûa caùc ngaøi, nhöng rieâng veà caùi aên thì toâi thaáy quaû caùc ngaøi chaäm tieán, khoâng bieát caùi gì laø ngon laø boå. Veà moùn ñoù, caùc ngaøi coù leõ coøn phaûi hoïc nhieàu cuûa ngöôøi A Ñoâng”.

http://ebooks.vdcmedia.com

45

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Khoâng moät oâng naøo traû lôøi vì coù leõ caùc oâng ñaïi dieän aáy ñeán luùc aáy ñeàu baùn tín baùn nghi khoâng bieát aên chuoät bao töû nhö theá laø vaên minh hay man daõ. Tuy nhieân ngöôøi ta coù theå chaéc chaén laø chöa coù moät nöôùc naøo treân theá giôùi laïi coù moät moùn aên tinh vi, quí baùu, caàu kyø ñeán theá bao giôø. Chuoät môùi ñeû ñem nuoâi trong loàng kính cho aên toaøn saâm thöôïng haûo haïng vaø uoáng nöôùc suoái, ñeán khi ñeû ra con thì laáy nhöõng con ñoù nuoâi rieâng cuõng theo caùch thöùc ñoù ñeå cho sinh ra moät lôùp chuoät môùi, nhöng lôùp chuoät môùi naøy vaãn chöa duøng ñöôïc. Cöù nuoâi nhö theá ñeán ñôøi thöù ba, chuoät môùi thöïc laø “thaäp toaøn ñaïi boå”, ngöôøi ta môùi laáy nhöõng con chuoät bao töû cuûa theá heä môùi naøy ra aên vaø aên nhö theá töùc laø aên taát caû caùi tinh hoa, beùn nhaïy, khoân ngoan cuûa gioáng chuoät coäng vôùi taát caû tính chaát caûi laõo hoaøn ñoàng, caûi töû hoaøn sinh, traùng döông boå thaän cuûa caây saâm voán ñöôïc y lyù Ñoâng Phöông ñaët leân haøng ñaàu thaàn döôïc töø coå chí kim trong trôøi ñaát. - Noùi nghe maø baét ruøng mình. Theá caùi oâng ngoaïi giao ñoù coù noùi trong ñaïi dieän möôøi taùm nöôùc AÂu Myõ coù oâng naøo daùm aên caùi moùn saâm thöû ñoù khoâng? - Chính caùi oâng Ñaïi söù Taây Ban Nha nhaém maét laïi thöû aên nhöng oâng thuù thöïc raèng vöøa cho vaøo mieäng caén http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

46

moät caùi thaáy chuoät con keâu chi chí, oâng ta voäi vaøng chaïy ra ngoaøi, leø ra, vaø moät thaùng sau coøn sôï. Sau naøy, ñem caâu chuyeän ñoù noùi vôùi maáy vò ñoâng y só, oâng ta bieát raèng ngöôøi AÂu Myõ khoâng bieát aên moùn aáy quaû laø “chaäm tieán” vaø maáy oâng giaø coøn cho bieát theâm raèng chuoät thöôøng nuoâi baèng saâm ñaõ boå heát söùc roài, nhöng neáu tìm ñöôïc gioáng chuoät chuø maø nuoâi baèng saâm theo caùch thöùc noùi treân thì coøn boå gaáp traêm laàn nöõa. - Boä anh giôõn em sao? AÊn chuoät chuø? Theá anh coù bieát caùi gioáng chuoät chuø ra sao khoâng ñaõ? - Bieát quaù roài. Hoâi nhaát trong gioáng chuoät laø gioáng chuoät chuø chöù coøn gì! Noù xaáu: moõm daøi, maét muø dôû, ñi ñöùng chaäm chaïp, loâng xam xaùm tieát ra töø ñaøng xa moät muøi hoâi rình rình chæ ngöûi thoâi cuõng ñuû buoàn noân loän möûa roài, coøn noùi gì aên thòt. AÁy theá maø saùch Taøu laïi noùi raèng thòt chuoät chuø aên ngon hôn caû caùc gioáng chuoät khaùc. Rieâng anh luùc coøn ôû Baéc ñaõ coù laàn noùi chuyeän aên thòt chuoät vôùi moät nhaø sö treû tuoåi cuøng hoïc vôùi anh ôû tröôøng sô ñaúng. Nhaø sö aáy quaû quyeát ñaõ nhieàu laàn aên thòt chuoät chuø vaø cam ñoan raèng gioáng chuoät chuø sôû dó hoâi chæ laø vì boä loâng, neáu thui thaät caån thaän, loät da, caïo kyõ thì thòt noù ngoït vaø thôm kinh khuûng, coù leõ khoâng coù

http://ebooks.vdcmedia.com

47

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

moät thöù sôn haøo haûi vò naøo saùnh kòp. Maø laïi coù tieáng boå döông ích khí coøn hôn caû haûi caåu vaø cao hoå coát! Nöûa ñeâm veà saùng, söông rôi tí taùch treân laù hoa thieân lyù. Traêng lu ñi. Maây bay naëng neà baùo hieäu moät côn möa. Choàng baûo vôï: - Thoâi, vaøo ñi. Naèm söông laém naëng mình khoâng toát. Vöøa luùc ñoù, coù tieáng chuoät reo ôû ñaøng sau caùnh cöûa. Naèm treân neäm traéng, xoõa haøng toùc ñen ra, vôï môùi hoûi choàng: - Hoâm qua, chuoät laét reo, hoâm nay chuoät laïi reo nöõa. Chaéc laø nhaø coù khaùch hay laø saép phaùt taøi caùi gì ñaây. - Ñaâu coù! Chuoät laét reo khoâng phaûi tin coù khaùch hay phaùt taøi nhö ngöôøi ta vaãn töôûng ñaâu. - Theá thì baùo ñieàm gì? - Baùo moät ñieàu toát laønh hôn theá nhieàu. Baùo ñieàm em saép coù con. Ngöôøi choàng naèm saùt laïi gaàn vôï hôn, naém laáy baøn tay vôï vaø hít vaøo boä ngöïc thôm thôm muøi hoa thieân lyù. Möa baét ñaàu rôi. Gioù laïnh teâ teâ. Vôï nöûa say nöûa tænh, noùi kheõ vaøo tai choàng: - Naøy anh, khoâng bieát ngöôøi baïn anh noùi thòt chuoät chuø boå döông ích khí coù thöïc khoâng? Neáu quaû thöïc, em http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

48

seõ kieám gioáng ñoù anh aên thöôøng thöôøng vaø anh nhôù cho thaèng cu moät ñöùa em nöõa nheù, ñeå noù nguû moät mình buoàn, toäi nghieäp!.

http://ebooks.vdcmedia.com

49

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

KHOÂ

Muoán caùch gì ñi nöõa, toâi yeâu thì toâi cöù baûo laø toâi yeâu. Yeâu Saøi Goøn quaù, Saøi Goøn ôi, bôûi vì Saøi Goøn laø trôøi hoa, ñaát röôïu. Röôïu uoáng baát cöù loaïi naøo, baát cöù ôû ñaâu, baát cöù giôø naøo. Uoáng cho kyø “ñaõ” thì thoâi. Toâi yeâu Saøi Goøn laø vì röôïu ôû ñaây “ñaõ” laém, röôïu ñaäu naønh; röôïu Vónh Toàn Taâm; röôïu thuoác uoáng vaøo khoâng teâ thaáp, khoûi ñau gan, khoûi sình ruoät; röôïu ñeá; röôïu coângsi; theá roài laïi coøn naøo laø whisky, cognac, naøo laø röôïu Minh Maïng “nhaát daï luïc giao sinh nguõ töû”, röôïu daâu, röôïu neáp than..., traêm thöù baø raèn röôïu... uoáng vaøo ñaõ maùt caû ruoät gan, laïi coù bao nhieâu thöù nhaém dieäu kyø, hoûi laøm sao khoâng haû? Naøy, anh cöù thöû caét moät mieáng baàn hay mieáng coác, chaám tí ti maém ruoác, ñöa cay, coù phaûi söôùng caùi oâng thaàn khaåu quaù laém khoâng? Kheá, oåi xanh, cuû kieäu, ba con toâm khoâ hay vaøi caùi xöông “xí quaùch”, aáy theá laø ta ñaõ http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

50

coù maáy thöù nhaém lyù töôûng; ñeå laøm cho noåi baät leân caùi vò cuûa “chaát nöôùc coù men” leân roài. Anh giô caùi ly leân môøi baïn “Doâ!” roài haù hoác mieäng ra “ngöu aåm”. Anh töï nhuû: “Ngaøy xöa, Ñoã Phuû, Lyù Baïch uoáng röôïu cuõng chæ ”pho" ñeán theá laø cuøng". Vaø coù luùc töï anh khoâng noùi ra nhöng nghó thaàm trong buïng “anh laø trích tieân, khoâng bieát ôû treân thieân cung coù toäi gì maø bò ñaày ñoïa ”traàn ai" nôi haï giôùi, khoå ñeán theá naøy, chôù vôùi caùi taøi vaø caùi ñöùc cuûa anh, nhaát ñònh laø phaûi naém coå thieân haï maø vaät ngaõ xuoáng ñaát ñen, caám khoâng cho ñöùa naøo ñöôïc caát ñaàu leân ñeå hít thôû caùi khoâng khí daønh cho caùc sieâu nhaân - maø chính anh laø moät". “Doâ” nöõa ñi, caùc boà! “Doâ”! Röôïu toát, ñoà nhaém laïi ngon, uoáng caû ngaøy caû ñeâm khoâng chaùn. Nhaém maõi cuû kieäu, toâm khoâ, traùi coác, böôûi, xoaøi vaø mít chaùn roài, ta laïi goïi “loã tai heo”, bì cuoán, hay vaøi chuïc ñoàng phaù laáu chaám vôùi “laïp chíu chöông”... Moùn nhaäu gì cuõng “ba cheâ”, aáy theá maø bao nhieâu thöù ñoù ñeàu khoâng coù “ki-loâ” naøo caû ñoái vôùi moät moùn nhaäu khoâng tieàn khoaùng haäu laø khoâ. Coù khoâ ñi vôùi röôïu, röôïu môùi thöïc laø tuyeät ñaõ! Theá thì khoâng coù bieát khoâ laø gì khoâng, hôõi oâng baïn Baéc Kyø thaân meán?

http://ebooks.vdcmedia.com

51

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Khoâ khoâng phaûi laø moät hình dung töø, nhöng laø moät danh töø; khoâ laø moät bieán theå chôù khoâng phaûi laø moät traïng thaùi; khoâ laø moät thöïc teá chôù khoâng phaûi laø moät phöông phaùp. Khoâng coù moät ngöôøi naøo trong chuùng ta daïo treân nhöõng væa heø thaønh phoá Saøi Goøn laïi khoâng töøng thaáy nhöõng oâng maët nghieâm nghieâm nhö suy nghó raát lung veà theá söï nhaân tình, naâng ly röôïu leân uoáng vaø ñöa cay moät con toâm keøm cuû kieäu. Con toâm ñoù chæ laø moät hình thöùc cuûa khoâ. Noù laø moät thí duï raát ngheøo naøn maø ngöôøi vieát baøi naøy baát chôït neâu ra, chôù thöïc ra khoâ khoâng phaûi laø moät moùn aên, nhöng laø caû moät heä thoáng phì nhieâu, goàm nhöõng mieáng ngon vaät laï thieân hình vaïn traïng... Thöïc vaäy, aên coùc thì chæ coù coùc thoâi, aên löôn chæ coù löôn thoâi, aên eách chæ coù eách thoâi. Nhöng aên khoâ thì laø aên khoâng bieát bao nhieâu thöù, vì ôû ñôøi naøy coù bao nhieâu sinh caàm, gia suùc aên ñöôïc thì töùc laø coù baáy nhieâu khoâ chôø ñôïi ta. Nhöng khoâ maø ñöôïc ngöôøi ta thöôûng thöùc, toân thôø vaø quí meán nhöùt, ñoù laø khoâ toâm vaø khoâ caù. ÔŒ ñaây, phaøm ai ñaõ caàm moät coác la-de ñöa leân mieäng, thaåy ñeàu ñaõ bieát khoâ toâm; ôû ngoaøi Baéc, nhöõng hoâm möa daàm http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

52

gioù baác, chuùng ta cuõng ñaõ töøng duøng moùn ñoù ñeå ñöa cay, nhöng khoâng coù gì laï laém maø cuõng khoâng... phoå caäp. Laï laø khoâ caù. Caùi thöù maø ta vaãn goïi laø caù maém khoâ, baùn töøng kyù, töøng taï, caùi thöù caù maém khoâ maø moãi khi ta qua ngoõ Phaát Loäc, Haøng Maém ôû Haø Noäi, vaãn xoâng ra moät muøi tanh töôûi, ñeán nhöùc ñaàu, buoàn noân, ôû ñaây ñaõ thaønh ra moät moùn aên raát phoå thoâng, khoâng ñaét tieàn laém, nhöng ñöôïc thöôûng thöùc ñaùo ñeå laø thöôûng thöùc. Tröôùc khi coù chieán tranh, thöôøng ngöôøi ta chæ thaáy lô thô moät ít ngöôøi ñaøn baø ngoài döôùi caây ñeøn baùn khoâ. Taát caû voán lieáng cuûa hoï chæ laø moät caùi meït treân coù moät ít khoâ möïc, khoâ caù ñuoái, khoâ caù nhaùi, khoâ caù tra, khoâ caù maën; keøm vaøo ñoù, moät hoøn ñaù vaø moät caùi hoûa loø nho nhoû baèng ñaát hay baèng moät hoäp “bít-quy” treân coù moät caùi “maønh”. Khaùch qua ñöôøng leân côn ghieàn, keâu moät ly “ba xi ñeá” hay moät ly röôïu thuoác vaø moät mieáng khoâ. Ngöôøi baùn haøng laáy moät mieáng, tuøy theo ngoùn tay anh chæ, ñeå leân treân maønh saét, nöôùng phoàng roài ñaët leân hoøn ñaù, laáy buùa ñaäp cho khoâ giaäp maët. Nhö theá, noù meàm. Khaùch nhaäu laáy ngoùn tay nhoùn mieáng khoâ, nhai boûm beûm nhö Myõ nhai keïo cao su, öïc moät hôi röôïu, roài moùc tuùi traû tieàn ñi thaúng, khoâng coù ñoâi hoài gì heát.

http://ebooks.vdcmedia.com

53

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

AÁy ñaáy, tröôùc kia, döôùi maét toâi, ngöôøi ta aên khoâ nhö theá ñaáy. Nhöng baây giôø ôû Saøi Goøn thaân yeâu, kinh teá lieät giöôøng lieät chieáu, ngöôøi daân ít tieàn khoâng daùm töï thöôûng nhöõng moùn nhaém sang, toâi thaáy kyõ ngheä aên khoâ tieán boä vöôït böïc, cuøng vôùi ngheä thuaät nhaäu nheït: ngoaøi la-ve, ba xi ñeá, baây giôø ngöôøi ta ruû nhau uoáng baûy möôi hai thöù röôïu thuoác khaùc nhau, möôøi boán thöù röôïu maïnh “loâ canh”, röôïu caéc keø, bìm bòp, thì coá nhieân khoâ ñeå nhaém röôïu cuõng phaûi phaùt trieån tôùi möùc toái ña cuûa noù. Ngöôøi ta ñoäi thuùng ñi baùn khoâ, quaûy gaùnh ñi baùn khoâ, môû tieäm baùn khoâ. Buoàn khoâng bieát laøm gì, môû moät caùi “ba” coù ñuû caùc thöù khoâ ñeå chieàu thò höùng cuûa ngöôøi ta; ngoài nhaø haùt cuõng coù treû ñem khoâ vaøo môøi; quaùn caø pheâ coù ca nhaïc vaø “soâ” cuõng ñeå moät caùi tuû kính baùn khoâ chaám vôùi chanh muoái hay laø töông ôùt. OÁi, coøn noùi gì ñeán caùc quaùn ôû ngoaïi oâ nhö Taân Thuaän, Loà OÀ, Xoùm Môùi, Ñoàng Queâ, Bình Lôïi: treân laø trôøi, döôùi laø khoâ; troâng cöù hoa caû maét, khoâng bieát aên thöù naøo, boû thöù naøo! Töïu trung, khoâ coù theå phaân ra laøm hai loaïi chính laø khoâ caù vaø khoâ thòt. Hai loaïi naøy laïi chia ra laøm nhieàu phaân boä. Veà loaïi caù, coù khoâ ñoàng vaø khoâ bieån. http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

54

Veà loaïi thòt, coù khoâ gia suùc vaø khoâ daõ thuù. Khoâ ñoàng laø caù ñoàng phôi khoâ, nhö khoâ loùc noùi, khoâ thoøi loøi, khoâ tra, khoâ saët, khoâ boáng keøo... Khoâ bieån laø caù bieån phôi khoâ, nhö khoâ goäc, khoâ khoai, khoâ noùc, khoâ chim, khoâ ñuoái, khoâ nuïc, khoâ nuø... Ai aên khoâ caù luoân thaáy ngaùn thì coù khoâ thòt. Khoâ thòt, cuõng nhö khoâ caù, chia ra laøm hai loaïi: loaïi gia suùc vaø loaïi daõ thuù. Trong loaïi gia suùc, coù khoâ traâu, khoâ ngöïa, khoâ boø... Ngöôøi mình khoâng laøm nhieàu khoâ vòt, khoâ gaø, khoâ heo nhö “caùc chuù”, nhöng aên laï mieäng coù khoâ coùc, khoâ nhaùi, khoâ eách, khoâ löôn, khoâ chuoät... Laï mieäng hôn moät taàng nöõa laø khoâ daõ thuù, coù khoâ nai, khoâ beo, khoâ teâ, khoâ khæ, khoâ coïp. Thöù khoâ sau cuøng naøy baùn tôùi 80 ñoàng moät kyù hoài 1954-1955, aên chôi cho laï mieäng, chöù thöïc ra dai cöù nhö laø chaõo raùch, maø laïi khai, chaúng ra caùi cheát gì. Ngöôøi ta baûo raèng khoâ naøy trò ñöôïc ban traùi, quyù gaáp traêm thòt coïp töôi, vieän leõ khoâ thuï khí aâm döông vaø luùc phôi khoâ ñaõ laõnh ñöôïc nhieàu “tia trong ñoû, tia ngoaøi tím” cuûa maët trôøi. Thoâi, thì cöù tin ñi laø thöïc cho caû laøng cuøng vui. Ñuùng hay khoâng ñuùng, caùi ñoù ñeå haï hoài phaân giaûi. Duy chæ bieát raèng aên caùi khoâ naøy, theo lôøi caùc cuï giaø, phaûi cöõ thòt http://ebooks.vdcmedia.com

55

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

gaø vaø maêng tre; khoâng theá, seõ sinh ra “doøi trong buïng”. Coù leõ vì theá ít coù ngöôøi ham khoâ coïp. Khoâ ñuoái aên dai kheïc, ñeå leân thôùt laáy buùa ñaäp cuõng vaãn dai. Khoâ thoøi loøi aên baõ baø baø. Khoâ loùc noùi, aên ñoaûng vò. Baèng vaøo nhöõng nhaän xeùt cuûa ngöôøi saønh khoâ thì ngon nhaát laø khoâ chim, khoâ goäc, khoâ thieàu, khoâ khoai, khoâ saët. Gaëp moät buoåi chieàu raûnh roãi, ngoài ôû cöûa soå troâng ra trôøi nöôùc meânh moâng, maø loøng laïi raàu raàu moät tí, saàu saàu moät tí vì nhôù ñeán ngöôøi yeâu baït ngaøn maây khoùi, anh naâng moät ly röôïu “ñoäc aåm”, nhaém moät mieáng khoâ laêng-trình nöôùng vöøa chín tôùi, anh seõ caûm thaáy nhö mình ñaõ traû ñöôïc thuø ñôøi. Anh nhai khoâ, cho röôïu vaø khoâ “lieân hieäp” vôùi nhau, “hoøa ñoàng” vôùi nhau, taïo thaønh moät vò the the, ngoït ngoït; anh seõ thaáy theá laø... heát, ôû ñôøi khoâng coøn gì ñaùng keå nöõa, “ñôøi ñaõ haïi mình thì mình vui vôùi röôïu vaø khoâ: ñôõ quaù!”. Nhöng duø laø khoâ tra, khoâ loùc hay khoâ laêng trình; duø laø khoâ nai, khoâ coïp hay khoâ ngöïa maø nhaém röôïu thì cuõng khoâng neân duøng maën. Nhaäu, phaûi duøng khoâ laït. Röôïu toát maø ñieåm moät mieáng khoâ laït vaøo, môùi caûm ñöôïc heát caû caùi ngon muøi maãn cuûa khoâ, caùi ngon thaám thía, caùi ngon chan chöùa khoâng bieát bao nhieâu dö vò. Noù

http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

56

thôm, maø buøi, hôi ngaày ngaäy maø laïi maën, maø laïi ngoït nhö nöôùc maém nhó, nhai maõi khoâng bieát chaùn. Coù ai moät chieàu naøo nhaøn taûn treân con ñöôøng Pasteur, ôû ngaõ ba Leâ Lôïi, coù thaáy haøng toaùn ngöôøi teà töïu ôû tröôùc chuøa Chaø nhö döï moät cuoäc meát tinh vó ñaïi? Khoâng, hoï khoâng phaûn ñoái gì heát maø cuõng chaúng yeâu caàu gì heát. Khaåu hieäu cuûa hoï caêng leân ôû trong loøng: hoï aên, hoï uoáng, vaø uoáng vaø aên ñeå laøm thoûa maõn caùi daï daày nhieàu ñoøi hoûi. Coù ngöôøi ñöùng aên; coù ngöôøi ngoài gheá aên; coù ngöôøi ngoài ôû xe maùy daàu gaùc chaân leân heø ñeå aên; coù ngöôøi ngoài xoåm treân heø ñeå aên; laïi coù ngöôøi haõm xe hôi laïi, thoø ñaàu ra ngoaøi keâu aên. Hoï aên gì vaäy? AÊn baùnh toâm; aên bì buùn; aên baùnh mì phaù laáu; aên oác; aên baùnh canh gioø heo; nhöng muoán gì thì gì, moùn ñöôïc ngöôøi ta thöôûng thöùc nhieàu nhaát, noàng nhieät nhaát vaø thaønh tín nhaát vaãn laø moùn ñu ñuû baøo, röôùi raát nhieàu daám ôùt leân treân. ÔŒ caùi ñaát quanh naêm naéng choùi nhö ñaây, taïng ngöôøi ta nhieät laém, loøng luùc naøo cuõng cöù xoùt nhö caøo: aên caùi moùn aáy vaøo maùt ruoät. Caùc oâng öa quaù, maø caùc baø caùc coâ laïi öa hôn; aên moät ñóa roài laïi muoán aên ñóa thöù hai, thöù ba... thöù saùu... Chính toâi ñaõ thaáy coù moät baø aên chôi sô sô moät luùc saùu ñóa nhö theá roài xuyùt xuyùt xoa xoa, chaûy http://ebooks.vdcmedia.com

57

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

caû nöôùc maét nöôùc muõi maø coù veû nhö vaãn coøn theøm aên nöõa. ÔØ, caùi moùn ñu ñuû baøo, troän daám ôùt ñoù laø gì vaäy? Thöa, ñoù laø khoâ boø. Ñu ñuû baøo, treân ñaët maáy mieáng khoâ boø, töôùi giaám ôùt roài raéc maáy laù ngoø leân treân... ñoù, chæ giaûn dò coù theá thoâi, vaäy maø aên vaøo... phaûi bieát! Ngon cheát ngöôøi ñi ñöôïc! Toâi giaän laøm sao caùi khoâ boø, cheá hoùa thaàn tình nhö theá, aên vaøo ñaõ laï mieäng, laïi laønh (tuy coù veû hôi dô chuùt xíu!), maø côù laøm sao trong bao nhieâu naêm trôøi, ngöôøi ta khoâng nghó khueách tröông moùn ñoù, cheá ra ñu ñuû baøo, pha giaám ôùt vaø troän vôùi khoâ caù, khoâ nai, khoâ heo röøng? Chöa bieát chöøng cheá hoaù khoâ thaønh moät moùn nhö theá, aên coøn ngon hôn nöõa, vaø ngöôøi naøo xung phong laøm caùc loaïi khoâ ngaâm giaám ôùt nhö theá seõ hoùa ra “vua khoâ ñoùng hoäp” theo vaên hoùa ñoà hoäp cuûa Myõ, chöa bieát chöøng... Trong khi chôø ñôïi ngaøy vinh quang ñoù, khoâ haõy taïm soáng caùi ñôøi soáng chaät heïp trong phaïm vi quoác noäi. Ngoaøi vieäc duøng nhaäu nheït, khoâ coøn ñöôïc ngöôøi ta duøng laøm caùc moùn aên khaùc, tuy laø ñeå xaøi haøng ngaøy, nhöng luùc naøo cuõng taïo ra ñöôïc nhöõng muøi vò môùi, laï hôn. Moãi moùn ngon moät caùch, cuõng nhö moãi coâ gaùi xinh moät veû, bieát keå moùn naøo tröôùc, moùn naøo sau baây giôø?!

http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

58

Ñaëc bieät Saøi Goøn, coù leõ laø moùn goûi. Coâ muoán duøng goûi khoâ saët, goûi laêng trình hay goûi caù nöôùc, caù lo? Xin tuøy sôû thích. Mieãn laø tröôùc khi aên, phaûi söûa soaïn cho ñuû gia vò, thieáu moät thöù thì keùm ngon ngay. Döa leo, ñaøo loän hoät, rau raêm, thòt ba chæ, xoaøi soáng; maáy thöù ñoù ñaët vaøo trong moät mieáng baùnh traùng ñaõ nhuùng saün vaøo nöôùc cho meàm; ôû giöõa ñaët maáy mieáng khoâ ñöøng moûng, ñöøng daày, khoâng to, khoâng nhoû; theá roài cuoán taát caû laïi, chaám thaät ñaãm giaám ôùt, vöøa chua vöøa maën, hôi cay hôi ngoït. Chaø, maùt ruoät laøm sao! Coù ai sôï baùnh traùng vaø ñaøo loän hoät aên ñaày, coù theå duøng giaûn dò ñi moät chuùt maø vaãn thaáy “thuù vò tô”: aên khoâ vôùi rau dieáp caù, gia theâm vaøi khoanh tröùng luoäc, röôùi töông troän ñaäu phoïng ghieàn nhoû, pha theâm chuùt giaám vaø ñieåm vaøi nhaùnh toûi. Giaûn dò hôn moät böïc nöõa laø xoaøi töôïng thaùi töøng laùt nhoû keïp vôùi moät mieáng khoâ aên. Coù leõ aên nhö theá ñeå toû raèng rieâng khoâ cuõng ñaõ ngon quaù maát roài, khoâng caàn phaûi theâm gia vò laøm gì cho phieàn phöùc, nhöng ñaønh vaäy, aên nhö theá cuõng chöa toû ñöôïc caùi ngon “ñoäc laäp” cuûa khoâ baèng nhöõng oâng ôû Haäu Giang, buoåi saùng, thaép moät ngoïn ñeøn daàu leân uoáng nöôùc traø, vöøa uoáng nöôùc, vöøa nhaém khoâ boûm beûm...

http://ebooks.vdcmedia.com

59

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

AÊn nhö theá laø aên theo kieåu “boán moùn aên chôi” cuûa Taàu. AÊn nhö theá vôùi côm cuõng ñöôïc ñi, nhöng khoâng maáy thuù. Muoán cho ngon thì neân xaét khoâ ra cho vaøo toâ, chöng leân vôùi môõ, gia theâm cuû haønh vaø ñöôøng; chín tôùi, baéc ra aên vôùi rau soáng, chuoái xanh; côm noùng vôùi khoâ chieân vöøa vaën “aên thuøng baát chi thình”. Ngöôøi Ñöùc, ngöôøi Nhaät aên thòt, aên caù vaãn thöôøng cho ñöôøng vaøo nhö theá ñaáy vaø baûo giaàu chaát pôø-roâ-tít vaø li-pít laém. Ai cho theá laø lôï thì naáu kieåu xieâm loï: khoâ röûa saïch, thaû vaøo nöôùc soâi, ñun, roài cho con meû nhoàm baép chuoái, boû rau om, ngoø, chua, laù queá, ñôïi chín thì baéc ra aên, nhö kieåu caù om vôùi ñaäu vaùn ôû Baéc: ngon quaù xaù, coù phaûi theá khoâng, coâ? Beân ngoïn ñeøn môø, trong gian nhaø nhoû, vôï bôùi theâm moät cheùn côm nöõa cho choàng: Côm traéng aên vôùi khoâ khoai, Choàng hoøa vôï thuaän, aên hoaøi queân no Cöù gì phaûi aên vaây, yeán, baøo ngö, gaân höôu, toáng cuù. Cöù gì phaûi aên bí-teát, laêng-guùt boû loø, gaø söõa, “cana oâsitoâng”, “caùtsuleâ medoâng” môùi ñöôïc. Vaøo khoaûng thaùng baûy, thaùng taùm, ôû mieàn Nam nöôùc Vieät thöôøng hay coù baõo rôùt: töï nhieân trôøi ñöông naéng http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

60

boãng sa saàm haún xuoáng, roài gioù, roài möa, roài vöøa möa vöøa gioù, nhö ñoå cöûa, ñoå nhaø ñeán nôi. Gaëp nhöõng buoåi gioù thaûm möa saàu nhö theá, haï böùc chaâu lieâm xuoáng maø vaën ngoïn ñeøn hoàng leân, coâ thuûng thaúng keå cho choàng nghe caùch laøm khoâ ôû “trong naøy” thì böõa aên caøng noåi vò: - Laøm caùi khoâ naøy cuõng coâng phu laém, anh aø. Veà khoâ ñoàng, khoâng coù gì laï laém, cuõng nhö khoâ thòt vaäy; nhöng laøm ñöôïc caùi khoâ bieån, quaû laø töû coâng phu. ÔØ, hoâm naøo raûnh, vôï choàng mình veà Raïch Giaù thaêm ngoaïi, em seõ ñöa anh ñi xem laøm khoâ bieån, vui ñaùo ñeå. “Moät buoåi chieàu kia, ñöùng treân bôø bieån troâng ra muoân truøng maây nöôùc, anh seõ thaáy coù nhöõng ñoaøn thuyeàn lôùn, nhoû tieán vaøo trong beán, y nhö nhöõng thuyeàn mô trong baøi haùt giao duyeân. “Ñoù laø nhöõng thuyeàn ñaùnh caù ôû xa veà. Thöôøng thöôøng, thuyeàn naøo cuõng ñaày nhoùc caù. Em laø con nhaø ngheøo, sinh ñeû treân soùng nöôùc, neân luùc nhoû khoâng coù ngaøy naøo em khoâng coù maët luùc caùc thuyeàn ñaùnh caù trôû veà, ñeå chuyeån caù leân bôø giuùp ngöôøi ta laáy böõa aên vaø moùt caù veà cho gia ñình duøng ñôõ khoå. “ÔŒ mieàn duyeân haûi, rau caûi thieáu thoán, ngöôøi ta haøng ngaøy chæ soáng roøng vôùi caù thì trôøi thöông, bieån luùc naøo http://ebooks.vdcmedia.com

61

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

cuõng thöøa caù ñeå nuoâi ngöôøi, cuõng nhö meï hieàn luùc naøo cuõng coù söõa cho con buù. Thoâi thì ñuû caùc phaân loaïi, caùc hình thöùc, caùc kích thöôùc, khoâng theå naøo töôûng töôïng ñöôïc: coù caù cöa, coù caù ñieän, coù caù sö, coù caù leùp, laïi coù thöù caù ngöôøi - bôûi vì maët muõi noù y heät ngöôøi ta vaäy... - UÛa, coù caù ngöôøi? Vaäy ra ngöôøi ta khoâng ñaùnh löøa anh sao? - Anh noùi gì? Ai ñaùnh löøa anh vaø ñaùnh löøa gì vaäy? - Phaûi, anh ta cöù töôûng laø ngöôøi ta ñaùnh löøa... Ngöôøi ta ñaây laø moät nhaø vaên Y teân laø Curzio Malaparte. - Anh noùi gì, em khoâng hieåu. - Em cöù yeân, ñeå anh keå ñaàu ñuoâi caâu chuyeän cho maø nghe. Hoài coøn ôû böng ngoaøi Baéc, anh coù ñoïc moät cuoán hoài kyù nhan ñeà laø “Laøn da” (La peau) cuûa nhaø vaên só noùi treân, trong coù chöøng möôi laêm kyû nieäm dieãn ra hoài theá chieán thöù nhì keát thuùc, quaân ñoäi Ñoàng minh ñeán giaûi phoùng cho nöôùc Y bò “chaø ñaïp döôùi goùt cuûa ñoäc taøi phaùt xít Mussolini”. Ñaïi dieän cho Ñoàng minh luùc aáy coù ba

vò

anh

huøng

gheâ

gôùm:

Roosevelt,

Staline

vaø

Churchill. Ñöôïc caùi haân haïnh ñoäc nhaát voâ nhò treân ñôøi laø ñöôïc tam anh ñeán vieáng thaêm ñeå ñaùnh daáu ngaøy giaûi phoùng cho daân toäc Y, taân chaùnh phuû Y do Ñoàng minh chæ ñònh http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

62

ngaàm maëc daàu tan taùc xaùc xô vì bom giaûi phoùng cuûa Ñoàng minh, maëc daàu kieät queä khoâng coøn ñuû côm maø aên, ñuû aùo maø maëc, maëc daàu xaùc ngöôøi vaãn coøn chaát ñoáng leân ôû ngoaøi ñöôøng vì ñöôïc xe taêng giaûi phoùng ñeø leân beïp dí nhö tôø giaáy, cuõng coá gaéng treo ñeøn keát hoa, laáy hôi taøn ra heùt leân nhöõng khaåu hieäu “Ñoàng minh muoân naêm! Quaân ñoäi giaûi phoùng muoân naêm!”. - Anh caøng noùi, em laïi caøng khoâng hieåu. - Thì anh ñaõ noùi heát ñaâu! Taân chính phuû Y, luùc aáy quaû laø soáng trong caùi cheát, nhöng cöù phaûi theo ñuùng nghi leã vaên minh, toå chöùc moät böõa tieäc sang troïng ñeå theát caùc vò anh huøng giaûi phoùng cho nöôùc Y ñaùng thöông. Nhöng muoán cho böõa tieäc sang troïng, laáy gì ra ñeå môøi aên baây giôø? Sau moät cuoäc thaûo luaän keùo daøi moät buoåi chieàu vaø moät nöûa ñeâm, caùc nhaø taân höõu traùch Y quyeát ñònh: nöôùc Y, ñeán khi ñöôïc giaûi phoùng, khoâng coøn moät caùi coùc khoâ gì caû, tröø moät haûi hoïc vieän nuoâi toaøn caùc gioáng caù quí kyû nieäm cuûa caùc Toång thoáng Myõ, Thuû töôùng Anh, Phaùp, Nga... luùc Y coøn laø ñoàng minh cuûa hoï. Caùc nhaø höõu traùch Y beøn cho baét moät ít caù quyù nhaát trong haûi hoïc vieän ñeå laøm tieäc ñaõi caùc vò anh huøng giaûi phoùng. Sau maáy moùn aên chôi, nhaø beáp böng ra moät caùi http://ebooks.vdcmedia.com

63

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

ñóa to baèng moät caùi giöôøng treû con, hình baàu duïc, do hai ngöôøi khieâng leã meã. Ñóa traéng boùng, chung quanh laø haønh laù, ôùt, rau caûi baày myõ thuaät nhö laø moät thaûm coû xanh. Hai ngöôøi trònh troïng ñaët leân baøn. Quan khaùch lieám moâi vì moùn aên höùa heïn. ÔŒ giöõa ñóa coù moät con caù raát to. Moïi ngöôøi giöông maét leân chöa kòp nhìn thì ôû ñaàu baøn, moät baø ngöôøi Myõ, bí thö cuûa Toång thoáng Roosevelt heùt leân moät tieáng roài ngaát xæu treân baøn tieäc. Moïi ngöôøi ñoå xoâ laïi cöùu. Ñeán khi baø Myõ kia tænh laïi thì baø chæ giô tay ra hieäu khoâng noùi ñöôïc. Sau maõi, hoûi ra môùi bieát laø baø sôï... baø kinh tôûm... baø gôùm ghieác caùi con caù quyù maø taân chaùnh phuû Y ñaõ trònh troïng laøm thòt ñeå môøi ñoàng minh xôi. “Caát ngay ñi... toâi khoâng theå troâng thaáy con caù naøy ñaâu... chính laø ngöôøi ta ñaõ laøm thòt ngöôøi cho chuùng ta aên... thòt moät ñöùa con gaùi nhoû... Phaûi, khoâng phaûi laø caù... ñaây chính laø moät ñöùa con gaùi nhoû”. Malaparte, cuõng ngoài döï böõa tieäc lòch söû aáy, leã pheùp ñöùng daäy trình baøy: - Thöa quí vò, thöa quí baø, toâi nhaát ñònh ñaây laø con caù. Chuùng toâi goïi noù laø caù ngöôøi (nhaân ngö). Noù laø con caù quyù nhaát trong haûi hoïc vieän cuûa nöôùc chuùng toâi. Nöôùc chuùng toâi traûi qua moät cuoäc chieán tranh nhô baån, thöïc http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

64

quaû khoâng coøn gì heát, chæ coøn coù con caù naøy laø quí nhaát neân chuùng toâi taâm thaønh ñem laøm thòt ñeå theát caùc ngaøi laø nhöõng vò anh huøng lòch söû ñaõ ñem bom ñaïn ñeán dieät phaùt xít ñeå giaûi phoùng cho ñaát nöôùc khoán naïn cuûa chuùng toâi... Xin môøi caùc ngaøi xôi thöû... Baø bí thö ngöôøi Myõ giaãy leân ñaây ñaåy: - Khoâng, nhöùt ñònh khoâng. Ñaây khoâng phaûi laø con caù. Ñaây chính laø ngöôøi, moät ñöùa beù con maø hoï gieát thòt ñeå môøi chuùng ta aên. Muoán giaûi thích caùch gì cuõng khoâng theå ñöôïc, nhaø vaên Malaparte beøn ñeà nghò ñem vöùt ñi cho ngöôøi daân Y bò ñoùi khoå vì chieán tranh laáy maø aên, nhöng baø bí thö Myõ cuõng vaãn khoâng chòu: baø baét phaûi laøm moät caùi nghóa ñòa ñeå choân con caù. Nhaø vaên Malaparte cöôøi maø nöôùc maét chaûy roøng roøng, chaép tay laïi thöa leân: - Thöa quí baø, thöa quí vò, ñeán giaûi phoùng nöôùc chuùng toâi, quí vò khoâng töï bieát laø voâ tình ñaõ ñem ñeán cho chuùng toâi moät baøi hoïc: quí vò nhaân ñaïo khoâng ñeå ñaâu cho heát, quí vò thöông ngöôøi khoâng ñeå ñaâu cho heát, hôn theá laïi thöông caû ñeán con caù nöõa, vaø muoán chuùng toâi laøm moät caùi nghóa ñòa ñeå choân caù cho moà yeân maû ñeïp. Chuùng toâi raát thaám thía veà baøi hoïc nhaân ñaïo aáy, nhöng http://ebooks.vdcmedia.com

65

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

kia kìa, caùc ngaøi nhìn qua cöûa soå ra ngoaøi ñöôøng maø xem: nhaø cöûa bò san baèng, xaùc ngöôøi chaát ñoáng khoâng ai choân caát, con choù cuõng nhö con ngöôøi ñeàu ñoùi trô xöông; chuùng toâi soáng khoâng coù mieáng côm cho vaøo mieäng, cheát khoâng coù moät maûnh ñaát ñeå choân, theá thì coøn ñaøo ñaâu ra tieàn ñeå laøm moät caùi nghóa ñòa choân caù, theo tinh thaàn sieâu ñaúng cuûa ngöôøi Myõ vaên minh, giaøu coù vaø ñaày moät taám loøng nhaân ñaïo? AÁy ñoù, caâu chuyeän chæ coù theá thoâi. Nhieàu luùc anh ñaõ muoán queân ñi, khoâng ngôø hoâm nay em nhaéc ñeán caùi gioáng caù ngöôøi thaønh thöû laïi phaûi nhôù laïi vaø töï hoûi: “Vaäy ra ngöôøi ta khoâng ñaùnh löøa anh sao?”. Nguyeân do laø vì ñoïc caâu chuyeän treân cuûa vaên haøo Malaparte, hôn hai möôi naêm, nay anh vaãn yeân trí laø Malaparte noùi ñuøa vaø bòa ra caâu chuyeän “nhaân ngö” ñeå noùi xoû caùc vò anh huøng giaûi phoùng cho nöôùc Y... Ai ngôø laïi thaät... Maø ngay ôû nöôùc ta cuõng coù gioáng caù ngöôøi... Theá thì ôû nöôùc Y ngöôøi ta gieát con caù ngöôøi laøm thòt môøi chuû môùi, ngöôøi Myõ nhaân ñaïo khoâng chòu aên thòt con caù ngöôøi, baét laøm nghóa ñòa ñeå choân, coøn ôû nöôùc ta, ngöôøi ta ñem caù ngöôøi ra laøm gì? - OÂi chao, caù ngöôøi, caù ñieän, caù thu, caù leùp, caù sö, caù gì thì cuõng ñem caân ngay taïi thuyeàn ñeå chôû ñi baùn ôû http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

66

khaép caùc nôi trong nöôùc vaø xuaát caûng. Nhöng muoán baùn bao nhieâu ñi nöõa thì caù vaãn cöù laø thöøa möùa, thaønh ra ngöôøi ta phaûi tìm caùch laøm maém, laøm khoâ. Chæ coù khoâ môùi giöõ ñöôïc laâu thoâi. “Caù ôû caùc thuyeàn boác leân ñöôïc chôû veà vöïa; taïi ñaây, coù nhöõng ngöôøi ñaøn baø chuyeân moân ngoài xeû caù ra, boû ruoät roài röûa baèng nöôùc bieån chaát leân caû ñoáng nhö laø nuùi vaäy. “Saùng hoâm sau, caù ñoù ñöôïc ñem ra phôi treân nhöõng giaøn tre ôû baõi bieån thaønh nhöõng haøng daøi taêm taép, coù khi tôùi moät caây soá, hoaëc treo leân cho tôùi khi vöøa buûng thì ñem xuoáng röûa ñi, roài xaùt muoái, phôi nöõa, phôùi kyø cho bao giôø khoâ teo ñi môùi chòu thoâi. Röûa nöôùc roài phôi nhö theá laø ñeå cho caù meàm, chôù moå caù xong maø cho vaøo thuøng thoâng ngay, ngaâm muoái moät vaøi ñeâm roài phôi leân ba boán naéng, khoâ seõ cöùng nhaéc nhö ñaù, aên khoâng caån thaän, coù theå gaãy raêng luoân”. Toâi voán khoâng phaûi laø ngöôøi öa caù. Ñeán taän luùc lôùn leân, toâi taäp maõi môùi bieát aên chaû caù; ngoaøi ra caù kho, caù raùn, caù chöng hay canh caù naáu vôùi rau caûi boû maáy laùt göøng, toâi aên khoâng chòu, chæ bôûi leõ coù thaønh kieán caù tanh, nhaát laø caù maën, caù maém thì toâi sôï quaù. http://ebooks.vdcmedia.com

67

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Vaäy maø moät hoâm kia, toâi ñaõ lieàu aên khoâ. Ñoù laø moät buoåi saùng muøa thu. ÔŒ Laùi Thieâu, moät coâ baïn vaø toâi naèm trong moät vöôøn maêng naèm ngöûa maët leân trôøi xem maây bay roài chôït nguû luùc naøo khoâng bieát. Ñeán luùc tænh daäy thì trôøi ñaõ xeá tröa, buïng ñoùi, maø chung quanh khoâng coù haøng quaùn, haøng quaø naøo heát. Nhaân caâu chuyeän noùi chôi, oâng chuû vöôøn ñem ñeán cho chuùng toâi hai baùt côm nguoäi, moãi baùt coù ñeå moät mieáng khoâ caù leùp. Luùc ñoù, vöôøn vaéng tanh, ôû ngoaøi kia trôøi naéng choùi. Chuùng toâi böng baùt leân aên thaáy ngon khoâng bieát chöøng naøo. Töø luùc baáy giôø toâi môùi bieát raèng côm noùng aên vôùi khoâ ñaõ ngon quaù ñi roài, nhöng aên khoâ vôùi côm nguoäi laïi caøng ngon vöôït möùc, ngon khoâng theå naøo noùi xueå. Vaø cuõng töø ñoù toâi môùi hieåu taïi sao coù nhöõng coâ con gaùi Baéc, “ôû ngoaûi” thì khoâng aên ñöôïc caù maém, caù maën maø vaøo ñeán trong naøy laïi nghieän khoâ, moãi thaùng ba möôi ngaøy thì caû ba möôi ngaøy chæ aên côm vôùi khoâ thoâi cuõng cöù ngon ñi. Söï thay ñoåi kyø laï ñoù, hieän giôø toâi vaãn coøn ñang tìm hieåu. Trong khi chöa bieát keát luaän ra sao, toâi chæ bieát cöôøi khì luùc thaáy maù con Chaâu, con Khöông, con Giao suoát ngaøy ñe doïa luõ con, thoø coù ñoàng naøo thì laïi leûn ra chôï mua khoâ boø, khoâ möïc... veà ñeå aên vôùi nhau moät caùch http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

68

voâ cuøng thích thuù. Caùc caùi chuù Ba Taøu laøm tieàn thaät taøi tình. Moät mieáng khoâ tí xíu, chæ baèng caùi moùng tay, ñem goùi vaøo moät caùi tuùi nhoû ngoaøi ñeà nhaõn hieäu “Hai con voi” “Ba con chuoät”... baùn moät ñoàng, tính ra ñaét vaøng trôøi, aáy theá maø treû con cöù mua nöôøm nöôïp suoát ngaøy. Thaáy theá, oâng Myõ cuõng laøm khoâ goùi vaøo giaáy baïc, troâng khoa hoïc khoâng chòu ñöôïc, roài ñeán oâng Maõ Lai A, oâng Ñaïi Haøn, oâng Nhöït Boån ñeàu coù khoâ goùi giaáy tung ra thò tröôøng, aên doã tieàn cuûa treû con moãi naêm khoâng ít. - Cöù gì treû con! Mình maéng treû cho coù leä, cöù chính mình aên khoâ goùi giaáy cuõng meâ... Naøy khoâng bieát ngoaïi quoác hoï cho theâm caùi chaát gì vaøo khoâ maø noù laïi ngon khaùc haún “khoâ chaân phöông” cuûa ngöôøi mình theá nhæ? Choàng khoâng bieát traû lôøi vôï ra sao. Caû hai cuøng nhìn nhau, khoâng noùi vaø hình nhö coù moät luùc caû hai cuøng nhôù laïi coù moät buoåi saùng muøa thu naøo ñoù, trong moät caùi vöôøn maêng ôû Laùi Thieâu, coù moät ngöôøi ñaøn oâng vaø moät ngöôøi ñaøn baø - luùc aáy coøn laø baïn - cuøng ngoài treân moät caùi chieáu traûi döôùi ñaát aên côm nguoäi vôùi khoâ. - AÊn khoâ ngon ñeán nhö theá maø caám treû noù aên, phaûi toäi. Vôï cöôøi vaø baûo: http://ebooks.vdcmedia.com

69

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

- Neáu khoâng coù böõa khoâ hoâm ñoù, sao maø coù luõ treû ngaøy nay, mình nhæ? Traêng Vuõng Taàu saàu bieâng bieác, nöôùc Vuõng Taàu ñeâm ñeán daâng leân, ñaäp ì uoäp vaøo bôø, nghe theâ thieát nhö baøi haùt ru xöù Quaûng. Thænh thoaûng veà nghæ maùt ôû mieàn duyeân haûi naøy, hai vôï choàng môû cöûa nhìn ra trôøi nöôùc, coù laàn thaáy nieàm höông yù nhaïc daâng leân ôû trong loøng laïi muoán cuøng nhau gaûy laïi khuùc ñaøn cuõ ngaøy naøo, trong moät vöôøn maêng ôû Laùi Thieâu, hai ñöùa aên hai cheùn côm nguoäi vôùi khoâ roài nguû treân baõi coû coù nhieàu boùng maùt. Nhöng ngöôøi vôï ñeán nöûa ñeâm gaàn saùng laïi laéc ñaàu khoâng chòu nghe lôøi choàng. Laø vì nöûa ñeâm veà saùng, coù nhöõng laèn chôùp loùe leân ôû chaân trôøi, roài traêng laën, roài gioù lôùn noåi leân: aáy laø möa nguoàn, aáy laø chôùp beå... Ngöôøi vôï kheõ noùi vaøo tai choàng, nhö theå sôï coù ai nghe thaáy caâu chuyeän loøng maø cöôøi chaêng: - Anh ôi, queân laøm sao ñöôïc buoåi saùng muøa thu naêm aáy, hai ñöùa mình coøn son treû, aên côm vôùi khoâ maø ngon nhö aên vaây aên yeán... Mieáng khoâ sieát chaët aân tình cuûa em laïi vôùi anh... nhöng coù nhöõng buoåi thaät laø kyø laï... AÊn khoâ ngon quaù, em nghó xa nghó gaàn... vaø khoâng hieåu laøm sao coù moät vaøi luùc em thaáy sôï... nhaát laø nhöõng hoâm http://ebooks.vdcmedia.com

MOÙN LAÏ MIEÀN NAM

70

coù chôùp beå möa nguoàn nhö ñeâm nay... Em thaáy loøng xoán xang, anh aï, vì em nghó... em nghó khoâng bieát nhöõng thuyeàn ñaùnh caù ôû bieån ñeå veà laøm khoâ thì gaëp baõo toá nhö theá naøy, hoï bieát traùnh vaøo ñaâu... Em nghó... phaûi anh aï, em nghó raèng mieáng khoâ laøm cho ta aên vaøo maùt ruoät haû loøng... nhöng cuõng raát coù theå vì mieáng khoâ maø coù nhöõng gia ñình tan taùc, vôï choàng töû bieät sanh ly... ÔØ ôø, chính vaøo cöõ naøy ñaây, anh aï, vôï choàng mình nhaân moät ngaøy baõo rôùt ñìu hiu ngoài quaán quít vôùi nhau ñeå aên moät böõa khoâ ngon laønh thì daân chaøi mieàn beå thöôøng laïi lo sôï, maát aên maát nguû vì ñoù cuõng laø cöõ trôøi möa baõo, nhöõng ngöôøi ñi bieån thöôøng deã laøm moài cho caù... Moät tieáng chim keâu khaéc khoaûi khaùc thöôøng, moät giaùng trôøi hôi laï, moät ngoïn gioù xoay chieàu - phaûi, chæ coù theá thoâi maø laém khi coù theå laøm cho bao nhieâu ngöôøi uû eâ neùt maët, lo sôï moät thieân tai xaûy ñeán. AÁy laø nhöõng ngöôøi ôû nhaø lo cho keû ra ñi, khoâng bieát soáng cheát ra sao vaø chæ coøn bieát chaép tay laïi maø caàu Trôøi khaán Phaät phuø hoä cho choàng con hoï ñi ñeán nôi, veà ñeán choán, khoûi phaûi choân xaùc vaøo mieäng kình ngheâ nôi bieån caû. Ôi! Ôi nhöõng ngöôøi thanh thaû, coù bao giôø nghó tôùi nhöõng keû mang theâ noa ra ñaùnh baïc vôùi truøng döông ñeå http://ebooks.vdcmedia.com

71

TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

cöôùp cuûa Long vöông moät löùa caù ñem veà baùn töôi hay laøm khoâ, cho chuùng ta ngoài thöôûng thöùc caïnh con khoân, vôï ñeïp?

http://ebooks.vdcmedia.com