Mm Q3 2008

ISSN-0118-6051

GGAGAWA -a

Torno 12 BHang 3 Hulyo-Setyembre 2008

Manli6kh

Tatluhang-buwang publikasyon ng Workers 'Assistance Center, Inc.

I. I

I

NILALAMAN

II

Editorya/: Diktador, p.3 Balita: Pangulo ng unyon, tinanggal, pA Phils-Jeon Garments, magbabayaran, pA CBA ng Batangas Pier, nagkapirmahan na! p.5 Patuloy na panggigipit sa mga manggagawa sa Golden Will, p.5 Protesta sa SONA, pilit hinarangan ng mga pulis sa Kabite, p.6 Talakayan hinggil sa Kalusugan at Hanapbuhay, inilunsad sa Batangas, p.6 Hanapbuhay sa Deco Candles, Mitsa ng kamatayan? p.7 Lakbayan ng mga Magsasaka, p.8 Muling pagdulog ng kaso ng SCW, isang hamon sa CHR, p.9

Patnugutan Rev. Fr. Jose P. Dizon Arnel V. Salvador Laura DC Sarmiento

Opinyon: Proyektong CALABARZON sa Cavite, Hindi mamamayan ang nakikinabang, p.1O

Artwork at Lay-out Lynette Olabe

Subskripsyon P 150/taon sa lokal US $ 20 sa dayuhan

Lathalain: Buhay at Kamatayan sa Baybay Dagat,p.18

Patalastas

Pagta/akay: Tamasahin ang Karampatang Benepisyo, Ipaglaban ang Karapatan sa SAF! p.11 Tubong lugaw sa petrolyo, p.15

P 3,000 buong pahina P 1,500 kalahating pahina P 750 isang kapat na pahina

,

Ang Manggagawa Manlilikha ay inilimbag ng Workers' Assistance Center, Inc. na may tanggapan sa YlAI-1A\.f 'Mf::vJc;.(;.j:;.C.AwA, Indian Mango St., Manggahan Cpd., Sapa I, Rosario 41 06 Cavite, PHILIPPINES sa tulong ng KAIROS: Canadian Ecumenical Justice Initiative at ng Canadian International Development Agency.

Rep/eksyon: Marami tayong magagawa! Baguhin ang papel mo, manggagawa, p.20 Maikling Kwento: Nagsimula, p.21 Tula: Sa hanay ng mga nilupig at inapi p.23 Tao p. 23 Oyayi sa Anak ng Welgista, p. 24

Phone: (+63)46-8840076; Fax: (+63-46)438-47-36. E-mail: [email protected] [email protected] Website: www.wacphilippines.com Naitala bilang Second Class Mail sa Rosario Post Office, Cavite noong 19 Setyembre 1997.

,(

Editoryal

Diktador Setyembre 21, 1972, tatlumpu't anim na taon na ang nakakaraan, nang ipataw ng dating diktador na pangulong Ferdinand Marcos ang batas militar sa bansa. Bago pa man ito, sinuspinde na ni Marcos ang writ of habeas corpus noong Agosto 1971. Mabangis ang pasistang atake ng rehimeng Marcos sa mamamayang tumunggali dito. Gayundin, batbat ng pangungurakot sa kaban ng bayan at pagkakalubog sa utang ang Pilipinas sa i1alim ng nasabing rehimen. Ang pait at bangis ng diktadurang Marcos ay muling nararamdaman at mas pinatindi sa patuloy na panunungkulan ni Gng. Gloria Macapagal-Arroyo. Noong isang taon, isinabatas ni Gng. Arroyo ang Human Security Law (HSL) upang, diumano, ay sugpuin ang terorismo. Katulad ng suspension ng writ of habeas corpus ni Marcos, nilegalisa ng HSL ang pag-aresto sa sinumang pinaghihinalaang terorista nang walang kaukulang warrant of arrest. Ipinataw ni Marcos ang batas militar, samantalang si Gng. Arroyo ay may kapangyarihang ipasailalim ang buong bansa sa state of national emergency. Ipinakita nya fto sa pamamagitan ng mga kautusang tulad ng Calibrated Pre-Emptive Response at Executive Order 464. Kilala si Marcos sa kanyang mga kroni. Hindi naiiba ang administrasyon ni Gng. Arroyo. Pareho din silang nasangkot sa garapalang pandaraya sa eleksyon. Isang panibagong mukha ng diktadura? Oiktadurang hindi Ian tad ngunit tahasang nakapangingibabaw at nakapangyayari. Sa maraming bagay, dinaig pa ni Arroyo ang rehimeng Marcos. Sa ginawang survey ng Pulse Asia noong Oktubre 2007, 47% ang tinamo ng Gng. Arroyo bilang pinaka-korap na pangulo ng P1lipinas, mas mataas ng 7% sa nakamit na puntos ni Marcos, habang pumapangatlo naman ang Pilipinas bilang pinaka-korap sa buong Asya. Magkagayon man, pilit na pinagtakpan ito ng rehimeng Arroyo nang buong yabang nitong pinagmamalaki ang 7.3% paglakf ng gross domestic product (GOP,ang kabuuang produktong nalilikha sa bansa) noong 2007. Totoong ito ang pinakamalaking pagtaas ng GOP ng bansa sa nakalipas na 30 taon subali't kung pakasusuriin, kalakhan dito ay buhat din sa ibang bansa na dumaan lamang sa proseso ng manupaktura at asembliya sa bansa bago muling i-export.

Samatala, nagpapatuloy ang pambubusabos sa buhay at kabuhayan ng mga mamamayan sa malawak na land use conversion upang bigyang daan ang mga proyektong diumano'y pang-kaunlaran at aakit sa dayuhang kapital. Walang pinagkaiba ang Super Regions ni Gng. Arroyo sa mga ambisyosong proyekto ni Marcos na mga gusali at imprastrakturang ipinangungutang pa sa mga mayayamang dayuhang bansa. Han dito'y pagpapatuloy lamang ng mga naunang proyekto ni Marcos tulad ng Manila-cavite Coastal Project. Sa kabilang banda, tumataginting na P3.927 trilyon na ang utang ng Pilipinas sa pagtatapos ng Mayo 2008 ayon sa Bureau of Treasury mula sa halagang P2,384.9 bilyon noong 2001. Oi hamak na mas malaki ito sa utang na nilikha sa tagal ng panunungkulan ni Marcos bilang pangulo na nagsfmula sa $1 bilyon noong 1965 at umabot sa $28 bilyon 0 P 570.6 bilyon (base sa palitan ng dolyar noon na P20.38) matapos siyang patalsikin sa pwesto noong 1986. Sa ngayon, tinatayang nasa P42,819.42 na ang pagkaka-utang na bawat isang Pilipino at tanging interes lamang nita ang nababayaran tauntaon buhat sa 12% VAT at iba pang buwis sa na pinapasan din ng karaniwang mamamayan. Numero uno din si Gng. Arroyo kung pagbabatayan ang mga kaso ng paglabag sa karapatang pantao. Kung noong panahon ni Marcos, bumilang sa 1,500 katao ang biktima ng Sundan sa pahina 4

HULYO-SETYEMBRE2008.

3

Ba !ita

Pangulo ng unyon, tinanggal Tinanggal si Geny Capalad, pangulo ng Deco Candle Inc. WorkersUnion-Independent (OCIWU-Ind), ang ..-lyonng manggagawa sa DecoCandles Inc., dahil sa pagtanggi diumano nitong pt.mirma sa isang kasulatang nagsasaad na babayaran ang heater, siyang ginagamit sa produksyon, sa oras na masira ito. Sa timang manggagawa na tumanggi sa paglagda noong Marso ng taong ito, tanging si Capalad lamang ang tinanggal sa trabaho. Mahigpit namang inuugnay ng mga kasamahan ni Capalad ang pagkakatanggal niya sa muting pagkabuhay ng myon sa loob ng pabrika. Tinanggal si Capalad noong Hulyo 18, ilang araw matapos makapagparehistro ang unyon noong Hulyo9. Nagsampang kaso si Capalad ng illegal dismissal sa National labor Relation Commission. Kasabay nito, pursigido niyang pinamumunuan ang OCIWUhabang sumasailalim ito sa mga proseso upang maging sole exclusive bargaining agent 0 lehitimong unyon na kakatawan sa mga manggagawasa negosasyon sa kapitalista para sa isang collective bargaining agreement. (L.Olabe)

Phils-Jeon Garments, magbabayaran Makatapos ang isang buwang bakasyon ng mga manggagawa sa Phils Jeon Garments Inc. (PJGI) noong Setyembre 15 hanggang Oktubre 8 ng taong ito, nagpahayang ang management ng naturang pabrika ng bayaran sa lahat ng mga manggagawang regular. Apektado ang tinatayang 200 manggagawang regular na nagsimulang magtrabaho noong 1991-1992na nasa edad 41 pataas at yaong diumano ay may hindi magandang rekord sa kumpanya. habang ang mga tinagurtang may "good performanceUay maari makakabaUk sa trabaho, ngunit dapat tanggapin ang ..wcx; na bayad sa kanilang pinagtraOOho.Angmga manggagawa ay babayaran ng 13 days per year of service na makukuha pagsapit ng Nobyembre 7, 2008, avon sa itinatakda ng Batas Paggawa. Sa alok ng bayaran, patuloy lamang na niyuyurakan ng management ang karapatan ng mga manggagawasa pagtangginitong humarap sa negosasyon para sa collective bargaining agreement. Sukdulangpangigipit na ipinahayag nitong 13th month pay lamang ang tatanggapin ng mga nagwelga buhat sa kanila. Ayonkay MerlyGrafe ng Kaisahan ng Manggagawasa PhilsJeon Garments, Inc.- Ind. (KMPJI-I),hindi dapat t.angkilikinng mga manggagawaang naturang alok ng bayaran. Angganitong hakbangin ng PJGI na maaga at boluntaryong pagreretiro sa bahagi ng manggagawa ay nangangahulugan lamang ng pagtatanggal sa mga manggagawang matatagal nang regular upang maiwas ng kLmpanya sa lumalaking benepisyo na dapat tanggapin ng mga manggagawa; gayundin, bilang paghahanda ng kumpanya sa iskemang kontraktwalisasyon kung saan mas nakakatipid ang mga kapitalista. Aniya, "Huwag nating ipagpaUt sa napakaliit na halaga ang pagiging regular sapagka't ootid nating mahirap sa ngayon ang maregular sa trabaho, at ang maghanap ng OOgongmapapasukan lalo na para sa mga manggagawang may edad na. Dagdag pa niya, "Madalingmaubos ang halaga, lalu pa't napakaliit nito. Tayongmga manggagawa ang higit na nakakaranas ng kaapihan, matuto tayong magtanggol sa ating karapatan." (MS) 77

4

• MANGGAGAWA MANUUKHA TOMO 12 BILANG 3

Editoryaf: DiIctador mula sa paNna 3

pampulitikal na pamamaslang (extra-judicial killings) at 759 katao ang dinampot: na hindi pa natatagpuan (desaparecidos). Wala pa mang 21 taon na nanunungkulan ni Gng. Arrayo, ipinakita ng datos mula sa Karapatan na umabot na sa 910 katao ang extra-judicial kiltingsat 193 ang desaparecidos mula ng 2001 hanggang Hunyo ng taong ito. Kung iaabereyds, nilampasan na nea ni Gng. Arrayo ang rekord ni Marcos. Sa ikapitong taon nito sa pagkapresidente, tumataginting na mayroong 130 na extrajudicial killings at 28 na desaparecidos sa bawat taon kumpara sa rekord ni Marcos na bumibllang lamang sa 72 extra-judicial killings at 36 na desaparecidos sa bawat taon. Hindipa kasama dito ang malaking bUangng mea bllanggong pulitikal at mea biktima ng karahasan ng militar sa kanayunan. Kung kaya, hindi na rin nakapagtataka kung tinamo rin ni Gog.Arrayo ana pinakamababang grado sa kasaysayan ng mga naging pangulo ng PUipinas. Bagsak 51 6ng. Arroyo sa -38 puntos base sa serbey na glnawa ng Social Weather Station noong unang kuwarto ng taon. Magkagayunman, kapittuko pa rin 51 Gng. Arroyo bilang diumano'y matatag na pangulo ng bansa sa kablla III kawalan ng tiwala ng mamamayan at kahthfyan sa samu't saring alegasyong kinasangkutan nito. Patulay par rin ang pagmamatigas sa pwesto habang patuloy na nagaganap at sa katunaya'y patulay na lumalala ang tahasang pagyurak at pagnunupil sa karapatan ng mga mamamayan. Tunay ngang hinigftan pa sf Marcos sa pagkadiktador.

Balita

CBA ng Ba~ngas Pier, nagkapirmahan na! Isang malaking tagumpay sa bagong CBA na naigiit ng unyon na mapabilang ang mga porter sa bargaining unit. Sa ilalim ng mga nakaraang CBA, hindi kabilang ang mga porter sa bargaining unit na tumatanggap ng mga benepisyo na nilaman ng CBA. Bukod sa mga porter ang bargaining unit ay kinabibilangan ng mga Dockworkers, Lumalang, Pangulong Saez at Atty. Corvite Stevedores, Signalmen, habang dumalo naman ang lahat ng Tradesmen, Car and Shuttle Driver at Heavy Equipment Operators. opisyales ng BPSLUsa pangunguna Napagtagumpayan din sa ng presidente ng unyon na si Antonio bagong CBA ang mga bagong M. Saez at pangalawang pangulo na tulad ng P1,000 si Mar E. Lumalang. Dumalo din ang provision educational assistance para sa lahat kinatawan ng WAC na sina Lito ng manggagawa, pagpapalaki sa Valdez atAdel Salvador. medical at accident insurance at Tampok na bahagi sa ilalim ng economic provisions ng CBA ang P15,OOOeducation fund ng unyon. Sa pangkalahatang pulong na P24 na karagdagang arawang sahod para sa unang taon at P14 ng mga kasapi noong July 28, 2008, kada taon sa susunod pang mga ipinaliwanag ni Pangulong Saez na bagama't hindi nakamit nang taon hanggang 2010. buong-buo ang kahilingan ng unyon ay maituturing na malaki na ang iniigpaw nita kung ikukumpara sa Patuloy na panggigipit naunang CBA na halos isang araw sa mga manggagawa ng Golden Will lamang ang itinatagal ng mga negosasyon at sadya diumanong kaduda-duda ang mga Matapos mapagtagumpayan produksyon sa ibang pabrika taliwas ng unyon sa Golden Will Fashion sa inihapag na probisyon ng mga pinagkasunduan. Philippines Inc. (GWFPI) ang manggagawasailalim ng Job Security. Aniya "Umpisa pa lamang certification election noong Mayo 5, Gayundin, kasamasaiminumungkahi ng ito. Kailangang tiyakin natin sa mga patuloy naman ang pagkakait ng unyon na malimitahan ang bilang ng susunod pa na higit pang mapalaki naturang kumpanya sa mga karapatan kontraktwal na manggagawakumpara ang mga tagumpay (ng CBA). " ng mga manggagawa sa sahod, sa bilang ng mga regular upang Ipinaliwanag naman ni benepisyo at seguridad sa matiyak ang seguridad sa trabaho ng Bise-presidente Lumalang na para hanapbuhay . Napakabagal ng mga manggagawa. Kaakibat nito, matiyak ang isang mainam na CBA kasalukuyang pag-usad ng negosasyon mahigpit na tinututulan ng Golden Will ay kailangang tiyakin ang para sa collective bargaining Fashion Philippines Workers agreement (CBA) na nagsimula noong Organization Independent (GWFPWO- pagkakaisa at konsolidasyon ng mga Hunyo 21, 2008. Dagdag pa dito ang Ind.), ang unyon ng mga manggagawa, kasapi ng unyon para sa pagsuporta nakaambang pagsasara ng GWFPI sa ang paggamit ng mga manpower sa pagsusulong ng CBA. Kaugnay pakikipagsabwatan nito sa Philippine agency sa pag-eempleyo ng mga nita, maglulunsad ang unyon ng Economic Zone Authority (PEZA). manggagawa. kampanyang edukasyon para sa Nanatiling walang Sa walong beses na lahat ng kasapi at pamunuan ng paghaharap ng mga manggagawa at napagkakasunduanang dalawang panig unyon sa mga susunod na buwan, kapitalista sa negosasyon, pangitang sa usapin ng sahod. Patuloy na ayaw ng kumpanyangbaguhin ang mga ipinagkakait ng GWFPIang mandated mga hakbangin hindi naisagawa dati nitong patakaran. Halimbawa nito minimum wage order no. IVA-13 sa noong mga nakaraang pamunuan. ay ang paggigiit ng kompanya na mga matatagal nang manggagawang (L. Valdez) panatilihing company prerogative ang regular na nanatiling sumasahod ng subcontracting 0 ang paglalabas ng P282 kada araw. Sa kabila ito ng HULYO-SETYEMBRE 2008 • 5 Sundan sa pahina 9 Naisara na ang ang Collective, Bargaining Agreement (CBA) sa pagitan ng Asian Terminals Inc.Batangas (ATIB) at Batangas Pier Stevedoring Labor Union (BPSLU) matapos ang labingsiyam (19) na paghaharap para sa Collective Bargaining Negotiations (CBN) na nagsimula noong January 17 ng taong ito. Nilagdaan ang kasunduan noong July 31, 2008 sa Sawali Restaurant sa Batangas City. Ang bisa ng Bise naturang limang taong kasunduan ay retroactive mula Nobyembre 6 noong nakaraang taon at tatagal hanggang Nobyembre 6, 2012. Pinagkasunduan at pinagtibay ang CBA na dinaluhan ng mga kinatawan ng management ng kumpanya at ng pamunuan ng unyon ng mga manggagawa. Dumalo mula saATIB management sina Atty. Rodolfo G. Corvite, Jr, Maxilinda M. Lee, Ms. Fe Faytaren at Batangas Port Manager Ms. Josephine Cudal

Balita mahigit isangoras na nagresulta sa pagkaabala sa mga pasahero. Tinapos ng grupo ang programang caravan saBacoorkung Hulyo' 28 - hinarap ng sa mga anti-mamamayang polisiya saan huling hinarang ang grupo Solidarity of Cavite Workers (SCW) ng administrasyong Arroyo. upang ihayag ang mariing pagtutol kasama ang iba't ibang sektor at Maagang binaklas ng SCW sa perwisyong dulot ng proyektong organisasyon ang iba't ibang ang kanilang protest camp sa araw Coastal RoadII Extension. paraang ginamit ng Philippine ng SONA ni Gng. Arroyo upang Ipinaliwanag naman ni National Police (PNP)upang biguin sumanib sa iba't ibang militanteng Merly Grafe, tagapangulo ng SCW, angisinagawangprotest-carovan sa organisasyon sa lalawigan para sa "angreaksyonng PNPat ngmgalokal lalawigan. Ang protest-caravan ay isang protest-caravan. Bitbit ang na gobyerno na harangin at pigilan inilunsad bilang pagkondena sa islogang "Itigil ang Anti-Maralitang ang sama-samangpagkilos ngayon State of the Nation Address(SONA) Development Projects sa Cavite, ng mga mamamayan ay Dambuhalang Pondo Dalhin sa nagpapatunay lamang na ang ni Gng. Arroyo ng taong ito. hindi Dalawang araw bago ang Pagkain at Serbisyo", bangkaroteng gobyerno ni Gng. SONAni Gng. Arroyo, nagtayo ng pinayagan ng PNP na makapag- Arroyo ay desperadona kapitan ang protest camp ang iba't ibang programa ang grupo sa kapitolyo ng nalalabing kapangyarihan.Ang mga militanteng organisasyon kasama lalawigan sa Lungsod ng Trece manggagawa kasama ang iba't ang SCW sa iba't ibang bayan sa Martirez. ibang sektor at organisasyon ay boongprobinsya. Nagingtampok sa Limang beses pang nagpapatunay at naggigiit na ang protest camp ng SCW ang isang hinarang ang caravan mula Trece talumpati ni Gng. Arroyo sa effigy na kamukha ni Gng. Arroyo Martirez kung saan ang Kongresoay hungkag at malayo sa na sinasampalng mga mamamayan pinakamatagal ay naganap sa Imus tunay na kalagayan ng bayan."(D. ng Rosario na nais ipakita ang kung saan pinigil ng pulis ang Mariano) kanilang matinding galit at protesta trapikong papuntang Maynila ng

Protesta sa SONA, pilit hinarangan ng mga pulis ng Kabite

Talakayan hinggil sa Kalusugan at Hanapbuhay, inilunsad sa Batangas Inilunsad ang unang serye ng talakayan sa lalawigan ng Batangas hinggil sa panganib ng mga ginagamit na kemikal sa loob ng mga pagawaan noong ika-5 ng Oktubre sa gusali ng Knights of Columbussa lungsodng Tanauansa pagtutulungan ng Workers' Assistance Center (WAC Inc.) at Batangas Labor Alliance for Social Transformation (BLAST).Tinawagna "Talakayan Hinggil sa Panganib ng Kemikals sa kalusugan at Hanapbuhay",layunin nitong imulat ang mga manggagawa sa mga panganibsaloob ng pabrika, lalunglalo na sa mga manggagawang direkta at indirektang gumagamit ng mga kemikal sa pagpoprosesong mga produkto. 6

Angtalakayan ay dinaluhan ng mga manggagawa mula sa mga kumpanya sa mga enklabo ng Batangaskatulad ng First Philippine Industrial Park at Lima Technology at gayundin yaong mula sa ilang pabrika sa labas ng mga processing zones katulad ng Mariwasa Siam Ceramics at mga kumpanya ng elektroniks. Dumalo bilang panauhing tagapagsalita si Bb. Cecilia Tuico, kinatawan ng bansa sa GOOD Electronics, isang pandaigdigang samahan na nagtataguyod ng kagalingangmay kaugnayansa mga issue sa industriya ng electronics. Tinalakay sa forum ang tungkol sa mga kemikal na kadalasang ginagamit sa loob ng

• MANGGAGAWA MANLlLlKHA TOMO 12 BILANG 3

mga pabrika at kung paano ito nakakaapekto sa katawan ng mga manggagawang nalalantad ng matagal dito. Ibinahagi din sa nasabing forum ang mga pamamaraan upang maiwasan ang kontaminasyon sa mga kemikal. Kaugnay dito ay ang presentasyon ng ilang biktima 0 mga kaso ng pagkakasakit dulot ng mapanganib na mga kemikal sa loob ng pabrika. Binigyang diin sa talakayan ang katotohanan na ipinatutupad lamang ng mga kompanya ang mga hakbanging pangkaligtasan sa mga pagkakataong kinakailangan upang makapasa sa mga standards na itinatakda ng batas at buyer nito. Ang mga manggagawang dumalo sa pagtitipon ay masiglang nakipagtalakayan kay Bb. Tuico matapos ang kanyang pananalita. Nagtapos ang forum bandang ika12 ng tanghali. (8. Ordonez)

Sal ita-Lathalain

Hanapbuhay sa .Deco Candles, Mitsa ng kamatayan? Madalas na ma·ground ang mga manggagawa sa pabrika ng Deco Candles loc., pagawaan ng kandila na matatagpuan sa loob ng Cavite Economic Zone at pag-aari ng isang Pranses. Bungaito OK hindi maayos ng sistema ng wiring mula sa tangke kung saan tinutunawang wax hanggang sa mesang yari sa aluminum kungsaan gumagawaang mga manggagawa. Ayonsa mga manggagawa, nang minsang mayroon ng tumalsik sa sahig dahil sa tindi ng daloy ng kuryente ay sinabihan pa ito ng production manager na "akala mo bubuhatin

ka

ni

Joel",

ipinahihiwatig na umarte lamang ang nasabing manggagawa upang magpabuhat sa isa nitong katrabahong lalake. Sa halip na tulungan, naging kumpulan pa ng tawanan at kantyawan ang kawawang manggagawa. Masikip din diumano ang pagitan ng mga mesa kung kava may mga pagkakataon na nagkakabanggaan ang mga siko ng mga magkatalikodna nagtatrabaho. Madalas tuloy ang aksidente tulad ng pagkapaso at ang mabuhusan ang sarili ng maiinit na tunaw na kandila (melted wax), gayundin ang malimit na mapadulas sa sahig dahil sa mga tulo dito. Ang nakakabahala ay walang kaukulang proteksyon sa katawan ang mga manggagawa. Walang binibigay na gamit na pamproteksyon ang kumpanyamula sa mask hanggang sa safety shoes na matagal na daw minumungkahi ng mga manggagawa sa management. Dahilan ito upang lahat sila'y magbitbit ng kanikanyang sapatos na gagamitin sa pagtatrabaho at iniiwan na lamang sa kani-kaniyanglocker bago umuwi Isa ring kinababahala ng mga manggagawa ay ang thinner at varnish na nakalagay sa tabi ng

pintuan ng pagawaaan. Mapanganib ang maglagay ng ganitong mga flammable 0 madaling magtiyab na kemikal malapit sa may labasan sakaling magkaroon ng smog. Ayon sa kinatawan ng Institute for Occupational Health and safety Development (IOHSAD) sa isang konsultasyong naganap sa opisina ng WACnoong Agosto 17, mahalaga ang kaligtasan ng mga manggagawa sa loob ng kanilang pabn"kadahll ang dahilan kungbakit siva nagtatrabaho ay upang mabuhay siya at ang pamilya na umaasa sa kanyang sahod. OahU hindi ito kusang ibinibigay ng kapitalista, nararapat lamang pamoouan sa pagpapalit ng may-an ipaglaban ng mga manggagawa ang sa kunpanya. kanilang karapatan sa maayos at Kamakailan ay tinanggal ligtas na kalagayan sa paggawaan. ang pangulo ng unyon na 51Geny ,sa kabila ng samu-saring Capalad dahil sa pagtanggi nitong aksidente sa loob ng pabrika ng pumirma sa isang kasulatan na Deco Candles at mga panganib na pumapayag siyang bayaran ang nakaamba dahll sa kapabayaan ng heater na kanyang ginagamit sa naturang pabrika, naniniwala ang produksyonoras na ito'y masira. sa mga manggagawa ng Deco Candles karaniwan, ang heater na ito ay na matutugunan lamang ang tumatagal lamang ng tatlong kanilangmga problema kungsila ay buwan. Gayundin, mahabang nagkakaisa. Kungkava itinayo ng pinagbakasyon ng mga seasonal mga manggagawadito ang kanilang workers dahil diumano sa kawalan unyon, ang Deco Candle Inc. ng order. Ang ganitong mga Workers Union- Independent hakbangin ng management ay (DCIWU-Ind). tinatayang naglalayong pigilan ang Maliban sa problema sa mga manggagawa sa kanilang pag' kaligtasan sa toob ng pagawaan, tUlyOll. marami ring problema na Sa kabilang banda, kinakaharap ng mga manggagagawa pursigido naman ang OCIWU-lnd na tulad na lamang ng patuloy na maiunsad ang certification election pagiging seasonal workers ng upang makamit ang karapatan na karamihan sa produksyon na maging lehitimong kinatawan ng tumatagal ng mahigit isang taon; mga manggagawa sa collective ang nananatiling mababa nUang bargaining negotiation. Ito ay sahod na nakapako sa minimum; upang itaguyod ang kanilang ang mataas na itinatakdang kota ng karapatan sa nakakasapat na kumpanya; ang madalas na sahod, maayos at Ugtas na paninigaw ng production manager; kalagayan sa pabrika at ang pagpapatl4>ad ng mahigpit na kasegunman sa trabaho. (LOIabe) patakaran sa loob ng pabrika; at ang pagkakaroon ng bagong HUlYO-SETYEMBRE 2008 •

7

Balita-lathalain

Lakbayan ng mga Magsasaka para sa tunay na reporma sa lupa Buong tatag at determinadong nilakbay ng mga magsasaka ang kahabaan ng kalsada mula Calatagan, Batangas hanggang Maynila na umaabot sa mahigit 100 km noong Hunyo 5- 10, 2008. Layunin ng limang araw na paglalakbay na iparating sa gobyernong Arroyo ang daang taon nang suliranin ng mga magsasaka sa kawalan ng sariling lupang masasaka at ang kahungkagan ng Comprehensive Agrarian Program (CARP) na isinabatas noong panahon pa ni dating Presidente Corazon Aquino. Ang mahabang martsang ito ay tinawag na "Lakbayan ng mga Magsasaka para sa Pagpapatupad ng Tunay na Reporma sa Lupa". Ang paglalakad ng mga magsasaka ay sinamahan ng mga manggagawa, kababaihan at maralitang-lungsod mula sa probinsya ng Cavite, Batangas at Laguna. Nagkaroon din ng programa sa mga bayang dinaanan ng martsa tulad ng ginawang pagsalubong ng mga tagaCavite sa Pala-pala at Dasmarinas, at ang pagsalubong ng mga taga-Laguna sa Zapote, Las Pinas at Baclaran. Sa bawat programang inilunsad, isinalarawan ng mga "lakbayani" ang patuloy na kahirapan ng mga magsasaka sa kanayunan tulad ng kawalan ng lupang masasaka, mababang halaga ng kanilang ani, mababang sahod sa manggagawang bukid at ang patuloy na pananakot at pandadarahas sa mga magsasakang nakikipaglaban para sa lupa.

Papalaki, papalakas na panawagan para sa lupa! Sa ikaapat na araw, tinahak ng mga lakbayani mula Baclaran Church, kung saan nila pinalipas ang nakaraang gabi, ang Roxas Boulevard, Ayala Avenue sa Makati, at Edsa hanggang makarating sila sa Quezon City ng bandang ika-anim ng gabi. Masigla silang sinalubong ng iba't ibang sektor mula sa Kamaynilaan patungong Department of Agrarian Reform (DAR) kung saan isinagawa ang maiksing torch parade at malaking programa nang gabing iyon. Sa huling araw, muling inilakbay ang paltos nang mga paa ng mga magsasaka at iba pang mga sektor 8

mula sa harapan ng DAR office sa Quezon City upang humantong sa isang malaking rali sa Mendiola. Ngunit bigo ang mga magsasakang makarating sa paanan ng Mendiola nang harangin sila ng mahigit isang daang nakaantabay na kapulisan bago pa man makarating dito. Sa kabila nito, masiglang nagsagawa ang mga naglakbay ng isang programa sa Lugar kung saan sila hinarang at pagkatapos ay tumulak papuntang Kongreso upang hilingin sa mga mambabatas ang agarang pagsasabatas ng House Bill 3059 0 Genuine Agrarian Reform Bill. Naninindigan ang mga magsasaka na ang tanging kalutasan sa suliranin sa lupa ay ang pagpapatupad ng tunay na repormang agraryo at hindi ang CARP. GARB, Hindi CARP! Batid ng mga magsasaka na ang CARP ay para sa interes ng mga iilang panginoong maylupa at hindi upang tumugon sa kanilang kahilingan na magkaroon ng sariling lupang sasakahin. Mapanlinlang ang diumano'y pagbibigay ng lupa sa ilang magsasaka sa ilalim ng CARPdahil ito'y panandalian lamang at binawi rin bunga ng kawalan ng kakayanan ng mga magsasaka na bayaran ang lupa. Wala ring kaakibat na suporta sa pagsasaka upang pataasin ang produksyn ang diumanong pamamahagi ng lupa sa mga magsasaka. Bukod pa dito, patuloy ang pagpapalitgamit ng lupang sakahan patungong industriyal, minahan, golf courses at mga

subdivisions katulad ng mga karanasan ng mga magsasaka sa Tartaria, Cavite. Mula pa noong taong 1896 ay binubungkal ng mga magsasaka ng Tartaria ang lupa ngunit

• MANGGAGAWA MANLlLlKHA TOMO 12 BILANG 3

magpahanggang sa ngayon ay nananatiling wala silang karapatan na magmay-ari nito. Matapos ipasailalim sa CARP ay agad na idineklarang hindi ito lupang agrikultural kundi isang lupang industriyal. Dahil dito, laging may pangamba ang mga magsasaka sa Tartaria at kanilang pamilya na isang araw ay palalayasin sila sa lupang diumano'y pag-aari ng pamilyang Aguinaldo. Himutok ng mga magsasaka, sila na ang naghawan at nagpayaman ng lupang kanilang naging buhay sa loob ng tatlong daang dekada, hindi makatarungan na pagkakaitan sila ng karapatan dito. Ganito rin ang karanasan ng mga magsasaka ng Calatagan at Nasugbu sa Batangas kung saan ang ilang libong ektaryang lupang agrikultural na pag-aari ng mga Zobel, Ayala at Roxas ay idineklarang minahan, lupang pang-turismo, at industriyal. Ang kahungkagan ng mga programang pang-agraryo tulad ng CARP ay lalo lamang nagsasadlak sa mga magsasaka sa todong kahirapan. Ang laban ng mga magsasaka sa lupa ay magtutuloy-tuloy hangga't hindi nila nakakamtan ang karapatang magmay-ari ng lupang matagal nang sinasaka. Hanggang ipinagkakait sa rnga magsasaka ang kanilang karapatang magmay-ari ng sariling lupa, patuloy na magmamartsa ang kanilang mga paa at magaganap nang paulit-ulit ang LAKBAYAN para ipaglaban ang pagpapatupad ng tunay na repormang agraryo .

Balita

Muling pagdulog ng mga kaso ng SCW, isang hamon sa CHR Dumulog sa tanggapan ng Commission on Human Rights (CHR) ang tagapangulo ng Solidarity of Cavite Workers (SCW) na si Merly Grafe, kasama ang iba pang lider ng mga unyon sa Cavite, Timog Katagalugan, at Gitnang Luzon noong ika-13 ng Agosto 2008 upang muting talakayin ang mga kaso ng paglabag sa karapatan ng mga manggagawa na isinampa sa komisyon bago pa man manungkulan ang kasalukuyang tagapangulo nito na si Leila de Lima. Lumahok ang SCW sa talakayan na pinangunahan ng Center for Trade Union and Human Rights (CTUHR). Nauna pa rito, tinanggihan ang pagsusumikap ng SCW na makausap ang tagapangulo ng komisyon kaugnay sa mga isinampang kaso ng paglabag karapatan ng mga mangaggawa sa Cavite. Itan sa mga kasong tinalakay ng SCW nasabing diyalogo ang magkahiwalay na pagpatay sa dalawang lider-manggagawa ng EMI Yazaki na si Buth Servida at Gerardo Cristobal. Inihapag din dito ang marahas na pambubuwag sa piketlayn ng nakawelgang manggagawa ng Chong Won Fashions Corporation at Phils Jeon Garments, Inc., at ang pagdukot sa dalawang opisyales ng unyon sa piketlayn ng Phils Jean. Nangako naman si Bb. De Lima na magpapadala ng isang tauhan ng komisyon upang muling imbestigahan ang kaso ng pagpatay kay Buth Servida at Gerry Cristobal. Gayunman, inamin naman nita na mahirap ang pagdadaanan ng imbestigasyon para tukuyin ang mga responsible sa pagpaslang dahil sa walang testigong makapaglarawan ng mukha ng mga salarin. Sa kabilang dako, ikinabigla naman ng

komisyoner na malaman sa unang pagkakataon ang pag-iral ng No Union, No Strike Policy (NUNS) sa Cavite upang supilin ang mga demokratiko at lehitimong karapatan ng mga manggagawa na maorganisa at mag-unyon upang igiit ang kanilang pang-ekonomiya at panlipunang kagalingan. De Lima Kaugnay naman sa mga kasong isinampa ng Chong Won at Phils Jean sa komisyon noong 2006 habang si Purificacion Quisumbing pa ang tagapangulo, sinabi ni Bb. De Lima na kanilang pag-aaralan ang mga ito. "Isang malinaw na hamon kay Bb. De Lima na aksyunan at pabilisin ang proseso ng resolusyon ng mga kasong isinampa ng mga unyon mahigit dalawang taon na ang nakararaan," paglalahad ng Tagapangulo ng SCW na si Merly Grafe. "Sa ngayon, ayaw muna naming umasa 0 husgahan agad siva (Bb. De Lima) na hindi nila pinagtutuunan ng pansin ang mga kaso. Magiging mapagbantay kami sa pagsubaybay at pagsusulong ng mga kasong aming isinampa," tugon ng tagapangulo ng SCW ng tanungin kung ana ang inaasahan sa bagong tagapangulo ng komisyon. (D. Mariano)

Patuloy na panggigipil .. sa Golden Will,

ng Director General Lilia de Lima noong Agosto 29, 2008. Pinagtataka ng mga opisyales ng unyon na na hindi man lamang pinagbigay-alam sa kanila ng PEZAang naturang permiso matapos ang paunang liham noong Hunyo 5 kay Engr. Cecilia Velena, zone manager ng PEZA sa loob ng First Cavite Industrial Estate. Agad na nagpadala ng pormal na sulat ang unyon sa PEZA noong Setyembre 22 kaugnay ng ginagawang paglalabas ng mga makina. Nakapaloob sa nasabing dokumento ang kasalukuyang sitwasyon sa nagaganap na negosasyon sa CBA at mga pending cases ng pitong manggagawa na may total money claims na mahigit sa P1.6 milyon. Gayundin ang mga nakabinbing kaso ng 18 manggagawa laban sa kumpanya na nakafile sa National labor Relation Commission at ng walong manggagawa sa National Conciliation and Mediation Board. Ikinababahala ng mga manggagawa na ang ganitong hakbangin ng management ay upang takasan ng kapitalista ang negosasyon para sa CBA at sa ibang pang responisibilidad nito sa manggagawa. Sa kabila ng mga panggigipit ng management, patuloy na naninindigan ang GWFPWO-Ind. na itaguyod ang tunay kagalingan ng mga manggagawa sa Golden Will Fashion sa pamamagitan ng mahusay at maka-manggagawang

mula sa pahina 5

patuloy ang pag-eempleyo ng kumpanya ng mga manggagawang kontraktwal sa pamamagitan ng Edward John Agency at sumasahod ng nasa kasalukuyang minimum na P298 kada araw. Samantala, mariing sinalungat at pinabulaan ng unyon sa isinumite nitong dokumento sa Regional Tripartite Wage and Productivity Board (RTWPB)noong July 21,2008 ang idinulog ng GWFPI na exemption sa implementasyon ng pinakahuling wage order dahil diumanong pagkalugi ng kumpanya. Saksi ang mga manggagawa sa mahahabang overtime at patuloy na pag-eempleyo mula 2006 hanggang 2007. Kalakip ng nasabing dokumento ang mahigit 400 lagda ng mga manggagawa. Nakaambang pagsasara ng Golden Will, Sabwatang PEZA-Kapitalista Noong 5etyembre 19, nakita ng mga opisyales ng unyon na inilalabas ang makina at ikinarga sa container van. Agad na kinabahala ito ng mga opisyales at ipinaabot sa PEZA. Dito na nakumpirma na may pahintulot ang PEZA sa paglalabas ng kabuuang 233 makina na nilagdaan mismo

CBA.(L.Olabe)

HUlYO-SETYEMBRE 2008.

9

Opinyon

Proyektong CALABARZON sa Cavite, Hindi mamamayan ang nakikinabang ni Manny Asundon ng Solidarity of Cavite Worlcers

Dito sa Kabite, unang tinamaan at patuloy na pinahihirapan ang karaniwang mamamayan ng huwad na proyektong pangkaunlaran, gayundin ang diumano'y economic recovery program na nakapaloob sa Medium- Term Philippine Development Program (MTPDP) ng mga nagdaang rehimen mula sa administrasyong Aquino hanggang sa kasalukuyang gobyernong US-Arroyo.Sapilitang pinalayas at nilinlang ng Project Calabarzon ang masang magsasakang Kabitenyo bunga ng malawakang land use conversion 0 kumbersyon ng mga lupang sakahan sa lalawigan mula agrikultural patungong industriyal at komersyal. Halimbawa dlto ang artipisyal at mapanlinlang na mga pookindustriyal gaya ng Cavite Economic Zone sa Rosario na may kabuuang 276 ektarya, First Cavite Industrial Estate sa Dasmarinas na may mahigit 59.78 ektarya, Gateway Business Park sa Javalera, Gen. Trias na mahigit 27.81 ektarya, at iba pang pook-industrial sa GMA at Carmona na diumano'y lilikha ng hanapbuhay at kabuhayan sa mamamayang Kabitenyo. Habang patuloy na binubusabos at binabarat ang sahod ng mga manggagawa (mula P298-P300 minimum na sahod kada araw ng manggagawang regular), gayundfn, pabuway pa nang pabuway ang kasfguruhan sa hanapbuhay bunga ng rnalaganap na kontraktwalisasyon sa paggawa. Nagsulputang parang kabute ang SM (sa bayan ng Bacoor, Imus, Dasmarifias, at planong Hypermart sa Rosario), Robinsons Mall (sa Imus, Dasmarifias) at iba pang mga commerdal center, supermar1<et at mga fast food chain sa ilang mga bayan. Hindi na mabilang ang mga magagarang subdibisyon at mamahaling pookresfdensyal at mga diumano'y low-cost housing project sa dating mga lupang sakahan. Nagbago nga ang itsura ng lalawigan, hfndi naman nagbago ang kalagayan ng ordinaryong mamamayan ng Kabite. Ang dating "food-basket" ng Metro Manila noong dekada 60 hanggang 80 ay nakakaranas na nga)':)n ng kagutuman. Malfitan at hiwahiwalay

ang lupang sakahan kung kaya atrasado at maliitan ang produskyon~ Kaya nga, mismong magsasaka at ang kanyang pamilya ay pumipila na rin sa murang bigas ng NFA. Sa mapanlinlang na proyektong pangkaunlaran ni PGMA, nakaamba ngayan sa mamamayan ng Kabite ang malawakang demolisyon ng panirahan at kabuhayan. Sa pagsfsfmula ng Coastal Road Extension mula Bacoor hanggang Cavite City, mahigit 930 pamilya ng mangingisda at maralita sa baybayin ng Bacoor pa

•••••••••••••••••••• Nagbago nga ang itsura ng lalawigan, pero hindi naman nagbago ang lcalagayan ng ominal)lOng mamamayan ng Kabite •••Sa mapanlinlang na proyeldong pangkaunlaran ni PGMA, nakaamba ngayon sa mamamayan ng Kabite ang malawalcang demoIisyon ng panirahan at kabuhayan

•••••••••••••••••••• lamang ang nanganganib na mawalan ng kabuhayan at tirahan. Ayon sa grandiyosong ec.otourism, diumano'y coastal clean-up projects at road widening projects sa bayan ng Noveleta, Rosario, Tanza, Naic, Maragondon at Temate Ubo-Ubong mamamayang naninirahan, nabubuhay at nakaasa lamang sa dagat ang rnagpapalayas upang umakit sa mga dayuhang mamumuhunan. Ang Executive Order No. 153 o "National Drive Against Squatting Syndicate and Professional Squatting" ay inayudahan naman ng pamprobinsyang pamahalaan sa ilalfm ng administrasyong Maliksi sa pamarnagitan ng Executive Order no. 93 at 94 na tinaguriang "Zero Squatters Policy in Cavite" na may completion target sa taong 2010. Ito ay upang Hnisin at bawiin ang mga lupang pagaari ng gobyerno na kinatitirikan ng mga tahanan ng maralitang manggagawa

10 • MANGGAGAWAMANULIKHA TONi> 12 BILANG3

at mamamayan sa Ufban at rural gaya ng lupa na nakapangalan sa Philippine National Railways (PNR). KuOl merun maRl umunlad at naltasumpay sa Ualim nl Proyektona calabazon, waIana iba kundi sita. Sila yaong mga trapo (traditional politician) at mga bulok na pulitiko na nakipagsabwatan sa mga umukopa sa Malakanyang sa nakaraan at hanggang sa kasalukuyan. Silang mga nagnanakaw sa kabangyaman.Silang mga naging kasangkapan sa malawakang ku.mersyoo ng lupang sakahan at panirahan, mga pook pangisdaan ng mga magsasaka at mangingisdang Kabitenyo. Silang mga ahente at kasapakat ng mga dayuhan at mga lakal na kapitalista sa lalawigan na paloloy na pumipiga sa pawis at dUg<) ng mga manggagawa sa ngalan ng dambuhalang tuba • Silang mga sumusupil sa mga batayang karapatan sa pag-uunyon at paglulunsad ng sama-samang pagkilos gaya ng rali, piket-protesta, demonstrasyon at welga. Silang mga instrumento ng ganid na kapitalista na nagkakait ng karapatan sa nakabubuhay na sahod at katiyakan sa hanapbuhay. Silang mga kasangkapan para idemolis at wasakfn ang tirahan ng mga maralita. Silang mga naghahasik ng mga masasamang bisyo at gawi sa lipunan Kaya para sa masans api at uring-anakpawis IlIlaIawipn, tv,Iuytuloy anti pakikipaglaban. Tolay ang pagsusulong ng laban para sa P125 dagdag na sahod kada araw para sa manggagawa sa pribadong sector at P3,OOO kada buwan para sa maliliit na kawani ng pamahalaan. Tuloy ang pagoorganisa sa loob ng pagawaan, paaralan, at mga maralitang komunidad. Tuloy ang laban sa korupsyon sa pamahalaan. Tuloy ang paglaban sa lahat ng tlpo ng hunan rights violatioo, pagdukot at pamamaslang. Tuloy ang laban sa No Union, No Strike Policy sa lalawigan. Tulay ang paglaban sa fJemolisyon at dislokasyon sa lupang panirahan, pangisdaan at sakahan sa Kabite. Ilantad at labanan ang mga korap at kontra-maraUtang opisyal pWlfko at Olga TRAPOsa Kabfte. Tuluytuloy na ilantad, labanan at patalsikin ang numero unong pahirap, papet, pasista at tuta ng mga dayuhan at imperyali5ta na rehimeng U.S.-Arroyo.

Pagtalakay

Mga Manggagawa sa Industriya ng Asukal:

Tamasahin ang Karampatang Benepisyo, Ipaglaban ang Karapatan sa SAF! Ang Industriya ngAsukalay isa sa tradisyunaL na produktong pang-export ng Pilipinas bago ang pandaigdigang kolaps ng industriya noong 19805. Umaabot sa 265,000 ektarya hanggang400,000 ektarya ng tupain ang natatamnan ng tuba sa bansa. Tfnatayang 556,000 manggagawang bukid ang pangunahing nabubuhay sa pagtatrabaho sa mga tubuhan sa buang bansa, bukod pa sa 25,000 manggagawa sa mga sentral, repinerya ng asukal at iba pang pabrfka na may kaugnayan sa industriya. Sa lalawfgan ng Batangas matatagpuan ang malawak na tubuhan sa Tfmog Katagalugan, na umaabot ng 27,026 ektarya at sfyang pangatlong pfnakamalawak na tubuhan sa Pilipfnas (sunod sa NegrosOcddental at BUddnon).Ang Unang dfstrfto ng Batangas (na binubuo ng mga bayan ng Nasugbu, Lian, Calatagan, Balayan, Tuy, Calaca, Lemery at Taal) ang itinuturfng na "sugar bowl" ng lalawfgan dahU naroon ang 82%ng kabuuang tubuhan ng lalawfgan at lumflikha ng halos 10%ng kabuuang pambansangproduksyon ng asukal mula sadalawang malakfng sentral, angCentral Azucarerade DonPedro (CADP)at Batangas Sugar Central Inc. (BSCI).Tfnatayang may 21,000 manggagawangbOOdsanakatalang 527 tubuhan sa lalawfgan. Ang mga manggagawang bukid sa mga tubuhan at ang mga kasama ng mga panginoong maylupa (0 plantadores) ang tumatayong gulugod ng fndustriya dahil sila ang pangunahing nagpapagalupang pagyamanfnang mga tubuhan at likhain ang tamis ng asukal. SUaang naghahanda ng

Sa buong bansa, waIa pang 100hng dapallla benepisyatyO ng SAF. •• ang SAF ay g/nawang gatasang baka ng mga panginoong maylupa, may-a,; ng senttaI at mga bulUlaata ng DOL.E. at pinagpasasaan para sa kanHang sad-sariling Irapritso at negosyo,5a halip na mapalcinabangan ng mga manggagawa at magsasaluJ sa mga tubuhan at asukarera. lupa para matamnan; nagtatanim ng arawang sahod. Ang mga dayong mga taad; naggagamas; nag- cutter ay masmababapa angsahod aabono; naggagapak; nagkakarga - P120-140 por tonelada 0 mas pa (2005 rates). sa mga trak; at nagtatadtad bago mababa Kinakaltasan pa sfla ng mga tusong iluhin 0 gilingin ang mgatlbo ~ magfng asukal sa mga sentral 0 kabo 0 kapatas na siya ring mga asukarera. lunalaki ang bitang nita usurero at nangongontrata ng sa panahon ng gapakan booga ng kanilang mgatrabaho. Kaya't taging dahop ang mga manggagawang pagdagsa ng mga dayong cutter mula sa Quezon, Bicol, Negros at bukid, tenante at jba pang Mindoro na nagpapal4lClng kanilang manggagawasa industriya. Ang ganito nilang lakas paggawa sa mga panginoong maylupa, sa sentral at maging sa kalagayang apt at ptnagkaitan ay mga magsasakana naghahabol ng naitarawan na noon pa mane 19705 ng progresibong Katolikong Obispo pagpapailo ng kanilang tWo. Mababa ang sahod ng mga ng Bacolod na sf Antonio Y. Fortich na ang industriya ng asukal sa manggagawangbukid sa ttbuhan. Ang regular na manggagawasamga Negrosay "isang social volcano na asyenda ng sentral (CADP) ay hand a nang sumabog". Kaya't pinasasahod lamang ng P 100.00 nagkumahog ang noo,y relrimeng kada araw (2001 rates). sa panahon Marcos na magbigay ng isang nggapakan(NobyemI>re-Mayo),ang pakete ng beneptsyo sa mga mga lokal na maggagapak na sakada, tenante at manggagawasa Batanguenoay kunjkita lamang OIl mga sentral upang mapigil ang P170 por tonelada ng nagapak na banta ng pag-aaklas ng masang tuba 0 katumbas ng P147 na anakpawfs sa industriya. HUlYQ-SETYEMBRE 2008.

11

Pagtalakay

Ang SAF sa Industriya

ng Asukal

l1g Rural Workers Office (na naging Bureau of Rural Workers noong

Mula 1970, nagbalangkas si Marcos ng mga serye ng mga kautusan na nHaman ng Hang Philippine Sugar Order na nagtakda ng isang "SOCIAL AMELIORATION PROGRAM" para sa mga maralitang masa ng industriya, na popondohan ng kita mula sa pag-ilo ng tubo na tinawag na "SOCIALAMELIORATION FUND (SAF)". Sa ilalim ng diktadurang Marcos, pinondohan ang "social amelioration program" sa pamamagitan ng pwersahang pagkolekta ng isang "stabilization fee" na noong 1970 ay P1.00 kada pikul ng

a s u k a l

20°A»

1985). Hanggang nagtapos ang diktadurang Marcos noong 1986, umabot lamang ang kinokolektang SAF sa P 2.00 kada pikul ng asukal (itinaas mula P 1.10 kada pikul noong 1982), kung saan ang 90% (0 P1.80 kada pikul) ay direct cash bonus fund na pinagpapartihan ng lahat ng manggagawa sa industriya; ang 5%(0 P 0.10 kada pikul) ay para sa gastusing administratibo ng DOLE/BRW; at ang 5% pa (0 P 0.10 kada pikul) ay para sa mga proyekto ng SIFI

PIE CHART ng Hatian ng SAF: 80-20%

:):=

• MANGGAGAWA

MANLlLlKHA

TOMO

2001 ). Sa pondong

ang cash bonus na ipamamahagi sa mga manggagawa sa tubuhan; at 20%ay para sa mga "programang sosyoekonomiko at gastusing administratibo" ng DOLE/BRW at Sugar Tripartite Council, na binuo ng RA 6982 bilang lupong tagapayo ng DOLE sa pangangasiwa ng SAF at itinatayo hanggang antas ng Milling District Tripartite Councils. Ang 20% ay muli pang mababahagi

(katumbas ng 63.25 kilo) na malHikha ng mga sentral, kung saan 90% a y ipamamahagi bHang Bonus (tinawag ng masa sa industriya na "Marcos Bonus") sa lahat ng manggagawa ng industriya (tenante, manggagawang bukid at mga manggagawa sa mga sentral) at 10% bHang pondo ng Sugar Industry Foundation Inc (SIFI). Ang SIFI na binuo noong 1971 ng mga nangungunang panginoong maylupa at mga komprador na may-ari ng mga sentral ang siyang magbubuo at magpapatupad ng mga proyektong sosyo-ekonomiko na naglalayong "maibsan" ang aping kalagayang panlipunang ng mga anakpawis ng industriya. Nagsimula ang koleksyon ng SAF (0 "stabilization fee" noon) sa Halim ng Sugar Quota Administration at noong 1975 ay inilipat ang pangangasiwa at kontrol ng pondo at social amelioration program sa DOLE sa pamamagitan 12

Sa ngayon, pinanatili ng mga naghaharing uri ang SAPat SAF sa bisa ng RA 6982 (tinawag ding "Sugar Amelioration Act of 1991") na ipinasa noong panahon ng rehimeng Aquino (Mayo 1991) at ipinatutupad pa rin sa pamamagitan ng DOLE at BRW "upang mabigyan ang mga manggagawa at ang kanilang mga pamilya ng disenteng pamumuhay". Sa bisa ng Sugar Amelioration Law of 1991, kumukubra ang mga sentral ng P 5.00 kada pikul ng asukal na nalilikha upang pondohan ang SAF. Naging P9.00 ito mula noong 1999-2000, at naging P10.00 kada pikul noong 2001-2002 (batay sa DOLE Order # 8, Agosto 24,

naiilak,

80% nito ay para sa direct

sa: - 5% para sa death benefits; - 9% para sa proyektong sosyoekonomiko ng mga manggagawa na inilulunsad ng BRW, asosasyon ng mga millers at plantador; union ng mga manggagawa at ng SIFI (sa anyo ng educational loans at scholarship; health programs; at livelihood loans); - 3% para sa maternity benefits ng mga kababaihang manggagawa;

at - 3% para sa gastusing adminis-tratibo ng pondo). Malinaw na probisyon din ng RA 6982 na ang lahat ng 1£

DILAI'l\J'>

unclaimed at undistributed cash· bonus ay hahawakan ng DOLE at matapos ang 3 taon ay forfeited na at isasanib sa pondo para sa programang sosyo-ekonomiko ng DOLEpara sa mga manggagawa ng industriya. Paraan ng Koleksyon, Distribusyon at pamamahagi ng 5AF: Ang mga sentral 0 iluhan ng asukal ang siyang kumukolekta ng SAFsa panahon ng pamamahagi ng sugar quedans. Ang mga iluhan din ang mamamahagi sa mga planters' assodations/kooperatiba ng bahagi na kumakatawan sa "cash bonuses" ng kani-kanilang mga manggagawa, at gayundin ang mga iluhan ang magbibigay ng kabahagi ng mga manggagawa ng sentral. Ang mga iluhan din ang magbibigay sa DOLE at sa SIFI ng mga kabahagi nila. Kaya kung tutuusin, ang mga iluhan ang may sentral na papel sa koleksyon at distribusyon ng mga SAF, at di na ang DOLE. Bagamat nasa DOLE ang lahat ng undistributed claims ng SAF na siyang mas malaki. Ang pagbabatayan ng distribusyon ng mga cash bonus sa mga manggagawa ay ang payroll na dapat ay ginawa at inirehistro ng mga panginoong maylupaplantadores at sentral sa DOLEBRW.Sa karanasan, walang talaan ng manggagawa at walang payroll na inirerehistro ang mga plantadores, kava napakadali nilang kupitin ang milyong-milyong SAF mula sa mga gutom na manggagawa, katulad ng nalantad na pandarambong ng SAF sa Don Pedro milling district sa Nasugbu noong 1994, kung saan mahigit P4 milyon ang naibulsa ng mga PMl at di na umabot sa mga manggagawang bukid sa tubuhan. Ayon sa pagtaya ng National Federation of Sugar Workers noong 2007, ang natipong SAF na hindi

Angmga manggagawang bulcidsa mga tubuhan at ang mga kasama... ang tumatayong gulugod ng industriya dahil sila ang pangunahing nagpapagal upang pagyamanin ang mga tubuhan at lilrha;n ang tamis ngasukal.

naipapamahagi mula 1991-92 hanggang 2002 (sa P5.00 kada pikul ng asukal) ay aabot ng P130 milyon taun-taon; at aabutin ng P240 milyon mula 2003 hanggang sa kasalukuyan (batay sa P10.00 per pikul). Kaya may kabwang singilin na ang manggagawa sa industriya na P 2.74 bilyon mula sa mga komprador, panginoong maylupa at DOLE. Katumbas ito ng P5,480.00 kada isang manggagawa sa nakaraang 17 taon! Sa dalawang Batangas milling districts ng CADPat BSCI, may taunang average na produksyong 175,260 MTng asukal, na katumbas ng 2.nO.900.1 pikul sa 10 taong production data ng 1991-2001. Kaya sa panahong 199192 hanggang 2001. dapat ay may kabuuang P 138,545,600.00 SAF para sa mga manggagawa ng industriya (batay sa P5 per pikul). At sa panahong 2002-2008, na ginamit ang naunang average

production data at ang SAF ay P 10.00 per pikul na, aabutin ng P 193.963.630.00 ang dapat na benepisyo ng mga manggagawa ng industriya. Kaya sa 17 taong pagiral ng Sugar Amelioration Law, mayroon nang kubrahing P332.509.230.00 ang mga manggagawa sa asukalan ng Batangas. Sino ang tunay na nakinabang 5AF?

sa

Napakadalang ng magsasaka 0 manggagawa sa indusUiya ng asU
13

Pagtalakay

halip na mapakinabangan ng mga manggagawaat magsasakasa mga tubuhan at asukarera. Mula pa noong panahohni Marcosay batbat na ng mgaanomalya ang koleksyon, distribusyon at paggamit ng SAF.At tuwing may matutuklasang anomalya kaugnay ng SAF ay nagtuturuan ang mga millers, planters associations at ang DOLE kung kanino napapunta ang SAF. Maraming PML ang hindi nagbibigay ng cash bonus sa kanilang mga trabahador, matapos na kubrahin ito sa mga sentral, katulad ng natuklasang pagbulsang isang samahan ng mga PML na nagpapailo sa CADP noong 1994, kung saan P4 milyong SAF ang nawala't sukat. Sakabilang banda, ang SIFI ay nabigyan ng average na P24.25 milyon kada taon mula saSAFnoong 1998-2002 para sa kanyang mga "proyektong sosyo-ekonomiko" (iskolarsip, pangkalusugan at pangkabuhayan).Subalitipagtanong natin sa mga magsasaka at manggagawa sa mga tubuhan ng Batangaskung kahit isa man lamang sa kanila ay nakapagpatuli sa ilang medical missions na isinagawa ng SIFI doon. 0 nabigyan kaya ng puhunan para sa pagtatayo ng kooperatiba sa baryo. Subalit ang SIFIay taun-taong nagpupulong sa mga mamahaling hotel at resortl Ang DOLE at BRW ay nakinabang din nang malaki sa SAF dahil 3% ng pondong ito ay nakakamal ng mga burukrata doon nang wala namang tunay na serbisyong naibibigay sa mga magsasaka at manggagawa ng industriya. May malaking pananagutan din ang DOLE sa accounting ng undistributed cash bonussanakaraang17 taon. Ultimo ang koleksyon at distribusyon ng SAF,na siyang dugo ng programa, ay ipinasa ng DOLEsa mga sentral. At ang mga sentral naman ay idineposito ang mga SAF sa mga

pinagpapasasaan lamang sa kanilang kapritso't negosyo. Para maigiit ng mga manggagawa at magsasaka ang karapatan nila sa SAFat iba pang pang-ekonomiyang benepisyo, mainam na maging organisado at sama-sama ang pagkilos dahil ang mga naghaharing uri ng industriya Organisahin ang mga manggagawa ay organisado at kuyog kung kumilos para sa kanilang interes. para bawiin ang SAFI Mas epektibo ring mahaharap ng Sa ngayon, partikular sa mga unyon at asosasyon ng mga SAF,kagyat na dapat na hilingin ang mangggagawa at magsasaka ang full public accounting ng pondo na mga kinauukulang ahensya ng na pangunahing nagmula pa noong 1971 at yaong gobyerno bahagi ng pondo na saklaw ng nangangasiwang SAFupanghilingin RA6982mula 1991, upang matiyak ang benepisyong pang-ekonomiya kung magkano pa ang pondo pati na dapat ay sa kanila. Gayundin, na interes na kinita nito, saan ito kapag organisado, maigigiit na rin nagastos, at accountability sa ang karapatan na maupo sa mga milling district tripartite councils 0 pondo. Hihilingin na rin ang kagyat mHling district committees upang na pamamahagi ng pondo sa mga maisatinig ang tunay na kahilingan tunay na benepisyaryonito, lalupa't ng mga manggagawasa industriya. Mas maaasikaso na rin ang mas todo ang hambalos ng krisis pangkabuhayan na nadarama ng malalim na pananaliksik ukol sa iba masangayon sa ilalim ng rehimeng pang aspeto ng SAF na dapat na ng masang Arroyo. Maaaring maliit ang SAF mapakinabanagan kapagnapaghatianna ng libu-libong anakpawis ng industriya. manggagawa at magsasaka sa industriya, at maaaring katumbas lsinulat ni Aris Sarmiento, peasant lamang ng ilang araw na pagkain consultant at researcher ng Kaisahan ng para sa hikahos na pamilya nila. mga magsasaka sa Kabite Subalit kapag naipon ito sa kamay (KAMAGSASAKA-KA)atSamahan ng mga ng iilang gahaman sa gobyerno, Magbubukid sa Batangas (SAMBAT), pinalayang bi/anggong pulitikal ng Camp mga sentral at asosasyonng mga Vicente Lim sa Laguna. isa sa mga PML, mala king yaman ito na tinaguriang Tagaytay 5.

-bangkongkasosyosila at nagagamit pa sa pagpapalaki ng mga negosyo nila. Kaya't ang lahat ng mga buwitre't lobo sa industriya ay nakinabangat nabundat sakatas ng SAF,habangang pobreng sakadaay hikahos pa rin!

mula·Sa

14 • MANGGAGAWA MANLlLlKHA rOMO 12 BILANG 3

Nga/an ng Tuba·

video ng TUOLA

Pagtalakay Pagtalakay sa nakapataw na VAT sa langis

Tubong lugaw· sa Petrolyo Sa tuwinang may pagtataas ng presyo ng produktong petrolyo ay kaalinsabay na tumataas din ang presyo ng mga bilihin. Gayundin ang hinaing ng mga tsuper ng mga pampasaherong sasakyan na itaas ang pamasahe. May pag-alma sa hanay ng mga mamamayan habang agaran naman ang pagdedeklara ng mga malalaking kumpanya ng langis na pangangailangang itaas ang presyo nita upang diumano'y hindi sila malugi. Kung pagtatagni-tagniin, bumabatay lamang sa ispekulasyon ang mga malalaking kumpanya ng langis tulad ng Caltex-Chevron, Petron, Shell at Total Philippines sa pagtataas ng presyo nito base sa pandaigdigang kalagayan. Limpaklimpak na tubo ang kinikita ng mga malalaking kumpanyang ito lalu pa't nasa kontrol nito ang pagtatakda sa pagtaas ng presyo ng gasolina, diesel, kerosene, LPG at iba pang produktong petrolyo. Resulta ito ng Oil Deregulation Law, batas na

nagtatanggal sa pagtatakda ng presyo ng indutriya ng langis sa kontrol ng pamahalaan. Sa kasalukuyan, ang value added tax 0 VATna patuloy namang pinapasan ng mamamayan mula sa bawat pagtaas ng presyo sa pamasahe hanggang sa mga binibiling produkto at serbisyo tulad ng serbisyong pangmedikal 0 kahit sa simpleng pagsasampa ng kasong legal, ay nagkakalahalaga ng 12%sa

Dubal crude (As of Jan 3)

$92.03/ barrel

Exploration cost

$3 • 4

Production cost

$7 - 8

$23·25 Royalties (OPEC)

$67 - $69

$13

[Pinagkyhanan; Bagong Alyansang Makabayan. Hinggil sa Pagtaas ng Presyo Sa langis' ppl, Enero 7,2008]

bawat bayarin na sakop nito. Ito ang buwis na nalilikom ng gobyerno habang nananatiling mababa ang kita sa hanapbuhay sa mga pampubliko at pribado establisyamento. Mula nang ipinataw ang 1012% VAT noong February 1, 2006, tinatayang tumaas ng 1.3% ang gross domestic product (GOP)noong 2006. Nasa 56.2% ng kabuuang revenue 0 halagang nalikom ng gobyemo mula taong 2006 hanggang sa ikalawang kuwarto ng taong 2007 ay mula sa VAT ng petrolyo Gayundin, sa kabuuang P671,4 bilyon kita 0 revenue ng bansa mula Enero hanggang Hulyo ng taong ito, P453.2 bilyon ang napatalang kita ng gobyerno mula sa koleksyon ng Bureau of Internal Revenue (BIR), kung saan mahigit kalahati ay tinatayang mula sa buwis sa langis. Bagama't malaking halaga ang nalilikom sa buwis ng mga produktong petrolyo at patuloy ang pagtaas ng presyo nito, matigas na nanindigan si Gng. Arroyo na hindi niya tatanggalin ang VAT sa HULYO-SETYEMBRE2008.

15

Pagtalakay

lltro ng gasolina, diesel, kerosene at kada 11kg tanstre ng lPG, (tingnan ang talahayanan sa baba). Malaking bagay din ito sa mga kumpiyansa ng mga negosyo, lalung namamasadang sasakyan na taos ang interes, lalung bababa ang kumokonsumo ng 15-30 litro ng pis< rel="nofollow">lalung tatoos ang bilihin. " gasolinal diesel sa maghapon lalu pa't Ito ay sa kabHa ng sa mga may kaltas ng bomdary dahil lumalakas na panawagan ng mga hindi sarili ang sasakyan. Gayundin sa militanteng organisasyon at maging malilit na mangingisda na simbahang katolfko (Catholic Bishop kumokonsumo ng mga 2-5 litm sa Conference of the Philippines) na maghapon pangingisda. tanggalin ang VATsa produktong Ayon kay Gng. Arroyo, petrolyo upang maibsan ang mayayaman lamang daw ang higit. na pagbulusok ng mga presyo ng makikinabang kung tatanggalin ang bilihin. VAT sa langis dahil higit silang Kung tatanggaUn ang VAT ktmlJamuno fig PJO'k*tong petrotyo. sa langis ... Ngunit hindi rin lingid sa pamahalaan ang di makaagapay na sahod at kita ng mga manggagawa at mamamayan Bumulusok ang presyo ng sa ha~ dobleng dally cmt of living sa gasolina hanggang ikalawang kuwarto ng taong ito at sunodbansa. sunod na rollback ng presyo bago Sa pinakahuling resulta ng magtapos ang fkatlong kuwarto. Social WeatherStsvey noong Hooyo ng taong ito, Imtalabas na patuloy ang Mula Enero hanggang paglakf ng bilang ng populasyon na kalagitnaan ng Setyembre tumaas nagugutom sa 16.3'); 0 2.9 milyong pamilya ang nakakaranas ng gutom sa ikalawang Comparatowo pump p.-ices. with YAT & __ VAT. a$ 01 1 May 20Ga kwarto rIg taong 2008; at 760,000 pamilya dito ay 50 ---48.56-------------------------------------------------------. nakakaranas na walang _ VAT .WitIIout YAT makain sa madalas na 45 -loob ng tatlong buwan. B~od dito, ang ____________ __ patuloyna pagbulusok ng 40 -mga presyo dahil sa patuloy na pagtaas ng p per liter 35 - ------------------presyo ng langis ay mangangahulugan ng nasabing industriya. Pahayag niya sa kanyang Sona noong Hulyo 28, "kung aatisin, ang VAT. hihina ang

30

--

25

--

'Sa kabuuang halagang P16.50 ang presyo ng gasolina at P22.50 naman sa diesel. Bumaba ito sa kabuuang halaga na P10.50 sa gasolina at P9.50 sa diesel. Kung sa bawat piso (P1) kada litro na itinaas na presyo ng produktong pertrolyo, tinatayang kumikita ang gobyemo ng karagdagang P5.5 M araw-araw sa VATrevenues. avon sa Kontra-KulimVAT. Ang P6.50 na itinaas ng gasolina at P11.50 na itinaas ng diesel. kung SUSl..mahinay mahigit pa sa P99 milyon na kim"kita ng gobyemo sa kasalt*uyan mula sa VATng prod~ong petrolyo araw-araw. Animo'y tmong lugaw ang kita ng gobyemo mula sa buwis na binabayaran ng mamamayan. Samantala, kung tatanggalin ang VAT sa produktong petrolyo, tinatayang humugit-kwnulang sa P5 ang mababawas sa presyo ng kada

domino

20 Unleilded 'LPG prices per

16

Kecosene

Diesd

""nil "" •••••alent to P513.61 with YAT & PS04.18 _bout _rCA! 01 Nsic
• MANGGAGAWA MANLlLlKHA TOMO 12 BllANG 3

LPGv YAT

effect

0

kaalfnsoood na epekto ng pagtaas ng mga presyo ng mga iniluluwas na kalakal at manupakturang prodUd:o, mas nawawalan ng kakayahan ang mga marnimiling makabili.

Pagtalakay

Kaya nga sa simpleng patiwanag ng mga ekonomista, klflg tatanggalin ang VATsa produktong pretrolyo, .maiibsan ang pagtaas ng bilihin, mas magkakaroon ng kakayanan ang mamimiti na makabili, mas tikot ang pera, mas may pagkakataong sumigla ang ekonomiya. Pagsusuma: Habang nananatiling nasa kartel ng I.angis ang kapangyarihang pagtatakda ng presyo ng produktong petrolyo, magpapatuloyang walang patumanggang pagtaas ng mga presyo nita sa pamilihan. AIlg tubong kinikita ng mga malalaking kumpanya ng langis ay laging lugi, may gera man 0 wala dahil sa malakihang ng ispekulasyon nito sa halagang dapat itaas klll1para sa aktuwal na proseso ng pinagdadaanan ng mga produktong petrolyo. Kaya sa kagyat, ang pag-alis ng VATsa produktong petrolyo ay hindi solusyon bagkus isang malaking hakbangin upang tugunan ang lumalalang krisis pang-ekonomiya alinsunod sa pagtaas ng presyo ng gasolina at pangunahing blUhin. Kung uugatin ang tunay na suliranin at lalapatan ng kaukulang solusyon upang pigilan ang pagtaas na presyo ng mg produktong pertrolyo tulad ng gasolina, diesel at iba pa, avon kay Fr. Joe Dizon ng WAC, nararapat lamang na panghawakan ng gobyerno ang subsidy at kontrol sa industriya ng langis sa bansa. Magkagayon, itigil ang monopolyo at ibasura ang Oil Deregulation law.

Tanong: Katas ng VAT, naibabalik ba sa taumbayan? Sa limpak~impak na halagang naliJikom VAT, partikular sa langis, ang 40% nito ay naka/aan sa serbisyong pan/ipunan. Kung pagbabatayan a119badyet 119gobyemo para dlo sa taong 2008, ay nananaMng maJit na pcxsyento lamang ang nakalaan na badyet at tinalayang mas mababa kumpara sa ilinatakda119 international quafdy standards. Pumapatak /ama119 sa halaga119 P253 a119badyet sa bawat Pilipino para sa serbisyo119 pa119kalusugan, 28% na mas mababa kaysa noong 1997 samantalang P2,OOO naman ang nakalaan sa edulcasyon sa bawat isang Pilipino, 14% na mas mababa kaysa 1100119tao119 1998. Ito ay sa kabila ang pahJ10yna /umalaking pangangailangan ng mamarnayan. Nagsisiksikan a119 mga mag-aaraJ sa pampublikong paara/an. Umaapaw na sa mga corridors a119malaki119 bila119119mga pasyente sa mga pampublikong ospital. samanta/a, a119 pamamamahagi ng malaki119 halaga sa mahihirap na pami/ya upang diumanoy ibalik sa taumbayan a119kita sa VAT tulad na Jamang 119ginawa 119Tehimeng Arroyo na minsana119 pamumudmod ng P500 subsidyo sa kuryente ay pansamanta/a /amang at hindi pangmatagalang solusyon sa lumalalang kahirapan at malaking bilang ng walang hanapbuhay sa bansa.

Pambihira 'pn! filished CCKrtract na naman ako, after

5 months ttanap na naman

aka ng bagong llabatxl

HUlYQ-SETYENBRE 2008.

17

Balita-Lathalain

Buhay at kamatayan sa baybay-dagat Masmaaga saala sais kung gumising si Mang Arsenio para mangisda. Bagopumalaot sadagat, kailangan muna niyang sisirin ang kanyang pain na bulate na siyang gagamitin para sa pamamansing 0 ang tinatawag na "fishing" sa ingles. Mas manipis at animo'y gahibla ang taba ng mga bulateng ginagamit ni Mang Arsenio kung ikukumparasakaraniwangbulate na nahuhukay sa lupa. Dati'y nahuhukay lang niya ito sa putik sa karatig-dagat, ngayo'y burak sanhi ng ginagawang R1 Extension Expressway Project, proyektong kalsada ng gobyerno na nagdurugtong sa bayan ng Zapote at Kawit. Isasa mgapamilyang ito na higit na naapektuhan ay ang magaswangArsenio at Erlinda, 48 at 47 taong gulang, nagsimulang manirahan sa tabing dagat ng Bacoor mula pa noong 1982. Ayon sadalawa, mula't sapul na lumipat sila dito mula Samaray pangingisda na ang kanilang ikinabubuhay. Dito rin sila kumukuha ng panggastos tulad ng pagpapa-aral sa kanilang tatlong anak, bagama't kapos ay nakakaraos sila dahil sa dagat. Ani nga nila, di ka magugutom dahil saganaang dagat noon. Kaiba sa ngayon, mas maunti ang nahuhuling isda, bagay na ramdam na ramdam nila nang sinimulan ang naturang proyekto. Ayon kay MangArsenio, nakakahuli pa siya ng 8 kilong isda sa pamamansing mula alas singko ng umaga hanggang tanghali, ngayon swerte na ang dalawang kilo sa maghapong pangingisda kaysa madalas na Yz kilo lamang, at sa pinakamasaklap ay walang hull. Kungnoon ay bagyo at ang iligal na pagdidinamita ang nagiging sagka sa kanilang pangingisda, ngayo'y di hamak na mas malaking ang pinsala ang dinulot ng proyektong kalsada sa kanilang

kabuhayan. Natural Resources (DENR)ang Kapansin-pansin din ang pagbabaklas ng mga baklad sa pag-unti ng nahuhuling isda sa basbas ng pamahalaang lokal at dagat, gayundin ang mga yamang pamprobinsya, ni Bacoor Mayor dagat na nangangamatay sa burak Strike Revilla at Gobernador Ayong tulad ng halaan, alamis, bututoy, MaliksL Ayonsa mga mangingisda, paros at iba pa. Tumatagal din binaklas ang mga baklad dahil diumano ang pagbaba ng tubig sa diumao'y nakakapekto sa mga tuwing high tide na sukat pumasok dumadaang ferry boat mula sa na sa kanilang kabahayan, dahil ito Cavite City. Bahagi ito ng sa mabagal na paglabas ng tubig- ginagawang zoning sa dagat. alat na nakukulong ng tambak na Pahayagng mga residente lupa sa ginagawang kalsada. sa baybay dagat ng Bacoor, hindi Hindi rin angkop ang lingid sa kanila na sa paunti-unti'y dalawang lagusang binigyang daan pinapatay na ang kanilang ng proyekto sa mga mangingisda. kabuhayan.Masnabigyanglinaw ito Sadyangmakitid ang nasaBayanna noong Setyembre 1 sa paghaharap nagdudulot ng malimit na ng mga residente at kinatawan ng pagkawasak ng mga bangka kapag Pamahalaang Pamprobinsya ng sumalpok sa haliging bato dahil na Kabite kung saan ina min sa rin sa lakas ng alon. Ang bahaging naturang porum ang napipintong nasaTalabakungsaanmasmaluwag demolisyon sa kabahayan ng mga ang sukat kumpara sa nasa Bayan mangingisda. Kaugnayito ng mahigpit na ay pinupugarannamanng malalakas na alon na nagiging sanhi ng pagpapatupad ng "Zero Squatter" madalas na pagkatob ng maliliit na policy sa probinsiya. Hindi lamang kabuhayankundi pati panirahanang bangka. Noong nakaraang Agosto napipintong mawala sa libo-libong 26-28 ng taong ito, ipinatupad ng pamilyang apektado ng naturang Department of Environment and demolisyon.

18 • MANGGAGAWA MANLlLlKHA rOMO 12 BILANG 3

Balita-Lathalain

Kung noon ay bagyo at ang iligal na pagdidinamita ang nagiging sagka sa kanilang pi:mgingisda, ngayo'y di hamak na mas malaking ang pinsala ang dinulot ng proyektong kalsada sa kanilang kabuhayan. Para kanino Malaking bagay ang ginagawang kalsada upanggumaan angtrapiko (daangLongos)papasok ng Kabite galing Maynila, lalu na sa mga pumapasok na investor ng Cavite Economic Zone. Ngunit malaking bagay din sa libo-libong pamilyang apektado ang kanilang kabuhayanat panirahan. Himutok ni Mang Arsenio, "Sino bang makikinabang n'yan (proyekto). Hindi naman kami... ni hindi nga kami makakadaan dyan eh. " Ngayon pa lang, nangungulila na sina MangArsenio at Aling Erlinda sa tatlong anak na pawang nakapisan sa mga kamaganak dahil sa hirap ng buhay sa dagat. Maging ang ulam nilang halaan noong gabing iyon ay sadyang binili pa nila sa kabilang barangay. Sa kabilang banda, ang R1 Extension Expressway, base pahayag ng Independent Consultancy Service, DCCD ay nakapaloob sa Manila-Cavite Toll Expressway R-1 Project sa pamamahala ng Public Estates Authority (Philippine Reclamation Authority- PRA ngayon) at UEMMARA Philippines Corporation/ Coastal RoadCorporation. Mula sa naunang plano, lilikhain dito ang 11.4 kms na two-lane dual carriageway na kalsada kung saan lima kilo metro nito ay viaduct 0 dugtungang tulay kung saan malayang makakalabas pasok ang mga bangka ng mga mangingisda.1 Ngunit may pagbabago sa nasabing plano. Wala ang limang kilometrong viaduct na binabanggit at sa halip ay dagat na tinabunan ng lupa ang kahabaan ng ginagawang kalsada.Ang limang lagusan na binabanggit ng mangingisda ay dadalawa lamang.

Halatang minadali ang nasabing proyekto at mahigpit na inuugnay dito ang impluwensya ng pamilyang Revilla. Kung sisinsinin, si dating senador Ramon Revilla Sr. ang chairman ng PRA, ahensya ng gobyerno na namamahala sa sa reklamasyon at pagbebenta nito sa mga developers. Si Mayor Strike Revilla ang kasalukuyang mayor ng Bacoor kung saan isinasagawa ang proyekto. Si Senador Ramon "Bong" Revilla Jr. namanangchairman ng komite sa senado kaugnay ng public works and highways.2 Kapansin-pansin ang mabilis na pag-usad ng proyekto matapos ang nakaraang eleksyon 2007 at maluklok sa posisyon ang naturang angkan. Samantala, nagbago na nga ang buhay ng mga maliliit na mangingisda sa kahabaan ng babaydagat ng Talaba, Maliksi, Kaingin, Digman, Bayan, Alim, Siniguelasan, Binalo at Mabolo. Sila na apektado ng isinasagawang reklamasyon sa baybay dagat ngManila-Cavite. Tinatayang 7,500 ektarya sa babaybay dagat ng Bacoor, Kawit, Rosario, Binakayan, Noveleta at Cavite City ang sakop ng ginagawang proyekto kung saan apektado ang 26,000 pamilya ng mangingisda base sa tala ng Pamalakaya, isang pambansang organisasyonng mga mangingisda.2 Sa kabilang banda,

nagpapatuloy ang kaisahan ng mga residente at mga mangingisda upang itaguyod ang karapatan sa kabuhayanat panirahan. Ayon kay Mang Louie mula sa Alyansa ng mga Mangingisda sa Bacoor, wala diumanong magiging problema kung tiyak ang lugar na relokasyon. Ang kaso, kung ililipat sila sa bukirin, anong klase hanapbuhay ang gagawin nila kung ang tanging alam nila ay pangingisda. At kung sakaling may relokasyon nga, mas maliit lamang ito sa pagtataya base na rin sa mga relokasyong ibinibigay ng gobyerno.Sa huli'y matigas niyang sinabi, sa malamang ay hindi sila aalis. (L. otobe)

Pinaghalawan: 1 IndependentConsultancy ServicefortheManil~ Cavite Toll Expressway R-1 Project, htlp:/Iwww.dccd.comIprojecls_lransportation.php 2 htlp:llnewsinfo. inquirer.netlbreakin ...ject-inCavite, by JerorneAning,Philippine Daily Inquirer, May 27, 2008

HULYO-SETYEMBRE2008.

19

Repleksyon

Marami tayong Jnagagawa. Baguhin ang papel DlO, manggagawa! So oking pog-ikot so boyan ay kay dami kong nakita. Iba't-ibang tao. Iba't-ibang pamumuhay. May magtataho, tindera, may nomomolimos, usurera. Mga mamimili't pulubi. May naninigaw, may sinisigawan. May nog-ooway, naku, sobrong ingay.May ilong moyayomon.Pero nobenta porsiyento,mga moralita. Ang boyan namin ang masasabi kong solomin ng karukhoan. Dito ako lumaki at nagkaisip. So isang simpleng pomoyononkungsoanisongkohigisang tuka ang karaniwang buhay ng mamamayan.Mga nabubuhay so pangingisda,pagtitinda ng isda, pogdodoing at pogyeyelo ng isdo. Malansal Masaya kahit mahirap ang buhay, ika nga. Ngunit batid kong hindi makapantatawid ng gutom ang mga halakhak at kasiyahan. Sinikap kong bagubin ang karaniwangpopel ng kabataan so oming lugor. Pinilit kong makopogkolehiyo upong di motulad so karamihan no so murang edad ay katuwang na ng kanilang mgo mogulang so paghahanap ng pagkakakitaan kung kaya't isina-isantabi no ang edukasyon. Nangarap akong moging isang propesyunal! Subalit hindi palo ganoon kadali ang lahaf. Bagamof ako ay iskolar ng aming barangay ay moloki po rin palo ang halogong kinakailangan upang makapagoral. Nariyan ong mga miscellaneous no bayarin, ang moo textbooks of projects. Mga field trips at kungminson,pati ang aking pomasoheOf pogkoin oy isa ring bogohe. Kungkayo, minobutikong hindi no itulay ong oking ikatlong toon so kolehiyo so nakita kong kawalang kakayahon ng aking magulang upang matugunan ang 20

aking mga pangangailangon kasabay ng para sa pamilya. Ipinihitko ang oking popel so buhay. Iniwon ko ang oking pangarap at minabuti kong tumulong no long sa oking mga mogulongsomoogostusin.Ponahon din ito kung koilan halos walo ng kakoyohon ong oking omo no maghanapbuhay.So angkin kong kokoyahon so pagguhit, tumanggapako ng moo gawain so pogdodrowing at pogletro. Subolit hindi lahot ng arow ay may tonggop no trabaho. Kungminson ay wala. lsa po, hindi sopot ang ginagawa ko para gompononong popel ng isang breadwinner so pomilyo. Kailangan kong magporrt ng popel so bcJhay. Ako'y naging manggagawa. Namasukan ako bilong artist-designer 50 isang Gennan-owned company sa loob ng isang Economic Zone. Kahit po ana ay nakotulong ang tinatanggap kong sahod sa pongoraw-oraw naming buhay. KAHIT PAANO! Oahil sodyang kulang taloga. So napakababanglMlinum wage kumpara so pangangoilongannamingmag-onalc.lubhang kaposong olcingsinosohod.lolopo kungnagkakasakitang isasa aking magulang. Sapat lamang ang aking kite para 50 aming pagkain at pang-oraw-oraw no pamasohe. Wala no itong kakayahan po no gawing disente ang aming kabuhayon. nlo mali yata ong tinahak kong popel sa buhay. Inakala ko no ako lang ang nakararanas ng ganoong kalogayon. Hindi palo! Haloslahat ng aking mga kasamahan ay umaangalsa konilang moo buhay.

• MANGGAGAWA MANUUKHA TOAID 12 BllAHG 3

Mula sa aming mga kalagayan sa loob ng pagawaan hanggang so kani-konilangmgo bohay. Hikoh05 din ang buhay ng bawat iso.Wala naman karning maasohangtulong mulo so gobyerno para gawing disente eng aming kobuhayon.So itinokda ngo lang nitong minimum no pasahoday fila busabosno ong turing niyo sa mga manggagawa! Noonnaminnaisipanang magkaisa ng lakasupang baguhineng aming kalagayan sa Ioob ng pogawaan. Nagtayo komi ng unyon! At oko, no doting koroniwang monggogowo, no namulat50 popatinding kahirapon, oy sumopi so tunay no unyon. Mutingnobago ang aking popel sa buhoy 1010 no ng gumampanaka bUong iso sa mgo opisyoles ng oming unyon. Nokipoglobon so horap ng kapitolisto at mgo Ma nito, hanggangso aming Collective Bargaining Agreement. Kahit popoono oy nogkoroon ng Icopongyorihon ong mga manggogowo sa loob ng pobriko. Ptro hindi polo nototopos sa Ioob ng pabr-ika ang laban ng mgo manggagowo! Dahil kohit ano pong gononsiyo ong oming molcomit50 aming pog-uunyon ay lolomunin lamong ito ng mgo dimakotuwirong potakar-ang ipinatutupod ng pomoholoon no Sundan sa pahina 22

Bumalik mula sa kawalan' ang kanyang gunita nang maramdaman ang likidong tumapon sa kanyang 'katawan, kasabayang yabong ng ilang tao at tinig na pasigaw na nagsalita "Gumising kayo r'yan. Bilis!, Gumising kayo!" Hang pagbubuhos pa ng tubig na animo'y hagupit ng latigo ang lakas, ang magkasunod niyang narinig na sa palagay nya'y ipinukol sa mga kasama. Hindi n'ya makita ang tunay na nagaganap dahil sa piring na humaharang sa kanyang mata. Pinilit nyang igalaw ang bisig ngunit hindi n'ya iyon maigalaw 0 maikilos man lamang dahil sa higpit ng pagkakatali. 'Anong oras na kaya? Ilang oras na kaya ang nakalipas simula kanina?, simula nang kami'y dukutin at dalhin sa Lugar na ito. Habang binabagtas namin ang daan patungo sa pagpupulong na dapat naming daluhan. Natitiyak kong takipsilim na nang mga oras na iyon nang biglang may ilang sasakyan ang biglang bumaranda at humarang sa sasakyang aming kinalululanan. "Baba, bilis!. .. Bumaba kayo dyan .. ", ang utos ng isa sa mga lalaking armado ngunit sibilyang nakapalibot sa aming sasakyan. "Anong ibig sabihin nito? Para saan ito?" "Wala, basta bumaba kayo d'yan, kung ayaw nyong masaktan, sumunod na lang kayo!" Saglit na pagtatalo ang namagitan sa amino Nakakatakot ang mga oras na iyon. Lahat sila'y armado ng baril, ang halos karamiha'y nakapalibot sa amin at ang ila'y palingalinga, di gaanong kalayuan ang kanilang layo, sa ginagawa nila, animo'y nagbabantay. Pilit kaming inilabas ng sasakyang aming kinalululanan, palakadkad na dinala sa gilid ng kalsada kung saan may isang sasakyang animo'y sadyang inilaan

'Anong oras na kaya? Ilang oras na kaya ang nakalipas simula . ? A"? k amna., ... mlmn., al'In . . . ? ang aammm namm.... para sa amino Pilit kaming isinakay, ngunit ni isa sa ami'y ayaw tumuntong ni sa bukana ng pintuan ng sasakyang iyon. Walang anuano'y may isang mabigat na bisig ang lumapat sa aking kalamnan at marahil gayundin sa aking mga kasama na naging dahilan ng kanilang panghihina. "Nakakapanghina," iyon ang tangi kong naramdaman ng mga oras na iyon. Kasabay ang pahagis na pagtulak sa amin papasok ng sasakyang iyon, halos lahat kami'y subsob sa sahig ng sasakyan. Bago umalis ang sasakyang aming kinalululanan, nilagyan ng piring ang aming mata habang may tali ang aming mga kamay. Hindi nila kami inalis sa pagkakasubsob mula sa sahig ng naturang sasakyan. Habang tumatagal ang biyahe lalo naming nadarama ang init mula makina ng sasakyan na naging sanhi ng pagkakaroon ng malaking paso ng aking kasamang si Aris.

Napakatagal ng biyaheng iyon, walang tigil sa pagtulo ang aking pawis, halos mababa ang aking damit, dala ng matinding init. Hang oras din ang lumipas bago tuluyang huminto ang sasakyang pinaglagyan sa amino Ibinaba kami sa isang lugar, kung saan? Hindi ko alamo Oi tinanggal ang aming piring sa mata maging tali ng aming kamay. At ngayon nga'y ito na ang aming kinalalagyan. Oi nagtagal at tinanggal ang aming piring ngunit hindi ang mga tali ng aming kamay. "Nasaan ang aming kagamitan? Tanging tanong na ipinukol naming sa kanila, ngunit wala silang imik at sa halip ay iniwan kami sa loob ng apat na sulok ng silid na iyon, na may harang na rehas na bakal. Oito nabatid ko kung nasaan kame, saan? Sa kamay ng mga bayarang militar na pinapasunod ng pangulong walang alam kundi ang magpakasasa sa yaman ng bayan. Lumipas ang ilang mga araw ngunit walang pagbabago sa pangyayaring nagaganap sa kulungang iyon. Gayundin ang pananakit nila sa amin isasagawa. "Bakit di nyo nalang aminin!?" HULYO-SETYEMBRE2008.

21

Repleksyon Baguhin ang papel mo, manggagawa!

"Aminin?, alin ang aammm namin? Ang ibinibintang nyong plano naming na pagpapasabog ng bomba sa isasagawa naming kilos protesta para sa Mayo Uno:'Hangal na ba talaga ang isang tulad mo para ibintang ang mga bagay na iyon sa amin?" "at isa pa, paano mo nasabing gagawin namin iyon, wala ka namang ebidensya, "Meron kaming ebidensya" ang tanong nila "Ngunit nasaan?, ipakita mo sa amin", Hinde na muling nagsasalita ang mga taong iyon, iiwan kami, tatalikuran ngunit ipagpapatuloy ang pagpapahirap sa amino Patuloy sa paglipas at panahon na aming itinatagal sa loob ng kulungang ito. "marahil hinahanap na kami ng aming mga kasamang nakikibaka, ng aming pamilya at kaibigan" ang laging sumasagi sa aking isipan. Ngayon ang pang-isang linggong araw simula nang kami'y kanilang dukutin. Napukaw ang aking pansin mula sa malalim na pag iisip, ng isang ingay, ingay na nagbigay ng pag-asa sa amino Gumuhit ang ngiti sa aking labi. "Isang kilos protesta ang isinagawa, "wika ng isa sa mga taong nagbabantay sa amino Kitangkita sa kanila ang pagkataranta. Nabakas sa mukha ng ilan ang takot at kaba. Hang saglit pa ang lumipas, nag biglang binuksan ang rehas na bakal. lsa-isa kaming inilabas, ipinakita sa madla sa aming kasamang nakikibaka sa aming pamilya at sa aming mga kaibigan. Ngunit kasabay ng aming paglabas sa publiko na hawak ng mga militar na ito, ikinabit nila sa aming pangalan ang kasong pilit nilang ibinibintang sa amino Na hanggang ngayon ay di parin nila napapatunayan. Dito nagsimulang makilala kami ng apat kong kasama. 5i Riel, Aris, Michael, Enrico at ako si Axel. Kami ang tinatawag na Tagaytay 5, ang limang kalalakihang hinuli at ikinulong dahil sa paglaban sa sistema ng pekeng pangulo, kami ang limang dinukot ngunit ipinaglaban na ilegal na hinuli at ikinulong, gayundin pinahirapan at pinagnakawan di lamang ng material na gamit maging ng sari ling karapatan. Ngunit sa kabila ng mga pangyayaring ito, di naman isinuko ang aming sinimulang pakikibaka at ang pag-asang bukas makakalaya kami mula sa kamay ng mga bayarang militar na ito, upang ipagpatuloy ang aming mga nasimulan.

Aleda n; Jama;ca Solano, pagsasalaysay hango sa tunay na pangyayari sa buhay n; Axel P;np;n, isa sa nnaguriang Tagaytay 5, bUanggong puUtileal (AbrU 28, 2006 hanggang Agosto 28, 2(08)

mula sa pahina 20

humohogupit so buhoy at kobuhoyon ng mgo mamamayan.At iso oko so mgo momomoyongiyon. Mgo morolitong nogpoposon ng mgo di-mokotoong buwis,wolong hobosno pogtotoos ng presyong mgo produktong petrol yo no nogdudulot ng iboyong pogtoos so presyo ng mgo pongunohing bilihin at mgo botoyong serbisyokotulod ng kuryenteat tubig at ong posohe. Hobong ong moloking hologo ng pombonsong bodyet oy iniloloon lomong ng

Dahil sadyang kulang talaga. Sa napakababang minimum wage kumpara sa panganga-ilangan naming mag-anak, lubhang kapos ang aking sinasahod. ...Wala na itong kakayahan pa na gawing disente ang aming kabuhayan. Tila mali yata ang tinahak kong papel sa buhay. gobyerno so pogboboyod ng utong ponlobos at ong molowokong koropsyon so pomoholoon. Kung kayo hindi no oko nogtotoko kung bokit moroming pomoyonon ong kotulod ng so oming boyan. Morolito. Oohil hindi komi ong proyoridod ng pomoholoon. Koyo't muli kong binogo ong popel ko so buhoy. Hindi ko ikinohon so pog-uunyonong oking pogkilos para so hangaring pogtotomo ng isong mokotorungong buhoy. lumobos oko ng pobriko upong pumukow,mog-orgoniso at mogpokilos ng mas molowok no mosong monggogowo no oking mokokosomo so hangaring pogbobogo ng kosolukuyong kologoyon. Moloki ong pongongoilongang baguhin ang sistemang panlipunang umiiral upang mokoagapay ang uring monggogawo so potu loy no pagdausdos ng kabuhayon. Batid kong ong gawoing ito oy aoni ng pinakamalowak no suporto ng nakoraroming Pilipinonginaapi at pinogsasamantalahan.lalo po at kabi-kobilo ong pamayonang may banta ng demolisyon. Katulad ng so aming boyan. Napokaraming kabataan ang naghahangad ng edukasyon. Napakaraming pamayanon ang humihinging hustisyaat pag-unlad ng kabuhoyan. Katulad ko, mogbago no rin kayo ng inyong mgo popel so buhoy. Marami po tayong mgo manggagawa at mamamoyang imumulat at pakikilusin. Ngayon no ong simulo para so pagbabago. Somano. Tara no! (8. Ordonez)

Si Bole Ordonez ay dating manggagawa ng Kalayaan Arts and Crafts Inc. (KACI) at leasaluleuyang leumileilos upang mag-organ;sa ng mga manggagawa.

22 • MANGGAGAWA MANLILIKHA TOMO 12 BILANG 3

Tula

Sa hanay ng mga nilupig at inapi ... I. Tayo'y isinilang na isang dukha. Hindi nakapag-aral dahil maralita. Nakipagsapalaran sa isang pagawaan upang mabawasan ang dinaranas na kahirapan Ngunit pinagsasamatalahan ng kapitalistang gahaman. Parang hayop kung kami ay turingan tinatanggalan pa ng karapatan Gobyerno natin ay walang pakialam sa mamamayan, kahit tayo'y pinagsasamantalahan ng mga kapitalistang dayuhan. Mga pulitiko'y walang pakialam sa naghihirap na mamamayan. Marami sa ati'y tinanggalan ng tirahan, wala namang malilipatan, kung ituring sila'y squatter sa sariling bayan. II. Maraming sektor nagmamartsa't nananawagan. Baka sakaling pakikinggan kahit kunwari lamang. pero sila'y pinagbibintangan, mga teroristang kalaban ng bayan. Tila namumuno ay walang pakialam. Mamatay sa gutom ang mga mamamayan. Iniisip nila ay pansarili lamang

Tao Isinilang ang sanggol lurnaki't nagkarnalay, lurnikha ng bagay katulong sa buhay. Ang katalinuhan nagluwal ng yarnan ng sangkatauhan, hinawan ang daan tungo sa kariktan, tinanaw sa hinawan isang kabayanan. Ang tao ay henyo nakipagtagisan ng galing at husay sa kinalaban.

ni Pepita Castillo, dating manggagawa ng Mariwasa-Siam Ceramics

upang magpakatuta sa imperyalistang dayuhan. Mga nagsusulong ng sahod, trabaho at karapatan patuloy na pinapatay, kinukulong at pinahihirapan. Layunin lamang nila ay matulungan mga mamamayang patuloy na pinagsasamantalahan. III. Hindi mapuputol ng pagkakulong at pamamaslang. Ang mga binhing itinanim para magtanggol sa ating karapatan. Lagi nating itanim sa ating isipan, na tayo'y pinagsasamantalahan

ng gobyerno at ng mga dayuhan.

Hindi tayo titigil sa pakikipaglaban upang ipagtanggol ating karapatan. Puputulin na rin mga patakarang ugat ng kahirapan, maging kapalit man nito'y maraming buhay.

Tula ni Melvin Jordan mula sa unyong Golden Wi/l Fashion Philippines Workers Organization- Independent (GWFPWO-Ind)

ALAM MO BA? Alam mo ba na hindi ang gobyerno ang pangunahing nakatutugon sa kahirapan ng mamamayang Pilipino? Soisinagawang serbey ng Social Weather Station sa ikalawang kuwarto ng taon, 24% ng mga pamilyang nakapanayam 0 tinatayang 4.3 milyong katao ay nakatanggap ng tulong mula sa mga kamag-anak; at pangunahin na dito ay sa tipo ng pagkain. Mahigit sa 2.2 milyong pamilya ang nakakaranas ng gutom sa bansa ngunit nanatiling maliit ang badyet na nilalaan ng gobyerno para sa serbisyong panlipunan. Sa katunayan, sangkapat (25%) ng kabuuang badyet ng gobyerno sa taong 2008 ay pambayad lamang sa interes ng lumolobong utang ng bansa. HUlYO-SETYEMBRE 2008.

23

OYAYI SA ANAK NG WE1..GISTA Anak, si Bunso'y kumutan mo muna at kamutan para mahimbing ihimig ang pagkagiliw ng Tatay n'yong naka-welga. Huwag mangamba sa sungit ng panahon ang gabi ay maiksing paghihintay lamang sa paglalaro ninyo bukas maghapon. At kapag ayaw agad duma law ng payapang antok kay Bunso ay ipaghele mo siya sa oyayi ng panglaw. Ihimig mo sa kidlat at patak ng ulan ang malumay subalit nagtatanggol na awit ng inyong Tatay na balisa sa piketlayn; sapagkat nangangambang balisa rin kayong mga anak ngayong gabing may unos; kung kaya ang antok at lungkot ay tiisin. Pagpikit ni Bunso'y saka ka mangarap nang gising, dahil sumisiping ang pagkabigo kung walang malay ang hinagap. Damhin mo, Anak, ang ginaw at dilim, ang manginig kung gabi'y hindi karuwagan; karaniwan sa may welgistang Ama ang manimdim.

- AXEL PINPIN, isa sa mga pinalayang bilanggong tinaguriang Tagaytay 5

pulitikal,

GuM m Jojit de Guzman