Linux Kurulumu Ve Balang

Linux Kurulumu ve Ba?lang?ç Linux hakk?nda ilk dokümanlar yaz?ld???nda, Linux çal??t?rabilecek bilgisayarlar?n özellikleri önemliydi. Linux 32 bitlik bir i?letim oldu?undan en az 80386SX i?lemcilerle çal??maktad?r. 8086 ve 80286 i?lemcili IBM-PC uyumlu ki?isel bilgisayarlar Linux taraf?ndan desteklenmemektedir. Bellek olarak en az 4 MB RAM (yo?un i?lemler için 12 veya 16) tavsiye edilmektedir. Teknik olarak 2 MB ile de çal??abilmesi gerekir. Pratik olarak bugün piyasada bulunan hemen hemen her IBM-PC uyumlu ki?isel bilgisayarda Linux çal??abilmektedir. 8 MB RAM'a sahip herhangi bir 486 üzerinde hemen hemen her türlü uygulama rahatl?kla çal??t?r?labilmektedir. Tabii ki daha fazla RAM ve daha h?zl? i?lemciler sistemin genel olarak daha h?zl? çal??mas?n? sa?layacakt?r. Linux taraf?ndan desteklenen donan?mlar her geçen gün de?i?iyor. Bilgisayar?n?zda bulunan herhangi bir donan?m?n desteklenip desteklenmedi?ini Hardware-HOWTO dosyas?ndan ö?renebilirsiniz. Yine de daha önce yaz?lanlar? k?saca tekrar edersek, Ki?isel bilgisayarlarda INTEL, AMD, CYRIX ?irketlerinin tüm 80386, 486, 586, 686, Pentium, PentiumPro i?lemcileri Tüm IDE, MFM, RLL sabit diskler Ço?u SCSI sabit disk denetçileri Ço?u ethernet ve G/Ç kartlar? Birçok VGA, SVGA, EGA, HERCULES görüntü kartlar? Linux taraf?ndan desteklenmektedir. Linux ba?ka i?letim sistemleri ile ayn? sabit diskte bulunabilir. Makinan?za Linux yüklemek için mevcut i?letim sisteminizi kald?rmak zorunda de?ilsiniz. Fakat yine de Linux yükleyebilece?iniz, bir miktar alan ay?rmak zorundas?n?z. Bir bilgisayara Linux yüklemek için bilgisayar?n?z üzerinde bir ba?ka i?letim sisteminin bulunmas?na gerek yoktur, Linux tam anlam?yla kendi ba??na çal??abilen bir i?letim sistemidir. ``Linux sabit disk üzerinde ne kadar yer kaplar?'' sorusuna kesin bir cevap vermek oldukça zor, çünkü bu hangi yaz?l?mlar? yükleyece?inize ve ne kadar kullan?c? alan? istedi?inize ba?l?d?r. Yine de ortalama rakamlar vermek gerekirse, 40 MB'l?k bir alana çal???labilir durumda ve i?inizin ço?unu görebilecek bir Linux kurulabilir. Tüm paketleri yüklemeye kalkt???n?zda ise ortalama 600 MB. kadar yer kaplayacakt?r. Linux, çok çe?itli gruplar taraf?ndan sürekli geli?tirilen bir i?letim sistemidir. Belirli ki?iler ve topluluklar Linux için geli?tirilen temel i?letim sistemini ve uygulama yaz?l?mlar?n? bir araya getirerek da??t?mlar olu?tururlar. Bir Linux da??t?m? temel olarak bir makineye Linux kurmak ve o bilgisayar üzerinde Linux'la çal??mak için gerekecek tüm yaz?l?mlar? ve paketleri içerir. Bu yaz?l?mlar?n yüklenmesini, bir yükleme yaz?l?m? sa?lar. ?u an çok çe?itli Linux da??t?mlar? mevcuttur. Bu da??t?mlar içerdikleri paketler ve yükleni? ?ekilleri aç?s?ndan baz? küçk farkl?l?klar gösterseler de temelde ayn? i?letim sistemini yüklerler. Bir Linux da??t?m?, bir araya getirildi?i zamandaki güncel i?letim sistemini içermektedir. Örnek olarak Linux i?letim sisteminin temeli olan çekirdek neredeyse her hafta yenilenerek geli?tirilmektedir. Oysa da??t?mlar senede ancak birkaç kere olu?turulurlar. Linux da??t?mlar? geleneksel olarak 3.5" lik disketler (her biri bir 3.5" lik diskete s??abilecek seri

dizinler ?eklinde.) halinde haz?rlan?r. Her konu ile ilgili bir seri disket bulunur (örnek olarak n serisi a? uygulamalar? için n1,n2,n3... ?eklinde.) Mevcut Da??t?mlar Yayg?n olarak kullan?lan da??t?mlar a?a??da yer almaktad?r. Burada anlat?lacak olan kurulum bilgileri, Linux Slackware da??t?m?na sahip oldu?unuz kabul edilerek haz?rlanm??t?r. Slackware Belki de en yayg?n olarak yer alan da??t?m Slackware da??t?m?d?r. Bu doküman boyunca anlat?lacak olan komutlar ve sistem özellikleri Slackware da??t?m?na göre düzenlenmi?tir. Slackware da??t?c?s? Walnut Creek Türkiye içerisinde Slackware Da??t?m? bulunduran baz? FTP ar?ivleri: Orta Do?u Teknik Üniversitesi Ege Üniversitesi ?stanbul Teknik Üniversitesi Red-Hat RED-HAT Linux da??t?m? WWW sayfas? Türkiye içerisinde Red Hat da??t?m? bulunduran FTP ar?ivleri Ege Üniversitesi ODTÜ Debian Debian Linux da??t?m? WWW sayfas? Orjinal Debian FTP ar?ivi Türkiye içerisinde Debian da??t?m? bulunduran FTP ar?ivleri ODTÜ InfoMagic InfoMagic WWW sayfas? Bu konuda daha ayr?nt?l? ve güncel bilgi için Distribution-HOWTO'dan yararlanabilirsiniz. Ne ?ekilde Bulabilirim ? Geleneksel olarak da??t?mlar?n disketler ile yap?ld???n? söylemi?tik. Ancak günümüzde 100'den fazla disketle da??t?m pek pratik olmamaktad?r. Linux kurdu?unuz yere ba?l? olarak de?i?ik seçenekler olabilir. CD-ROM Çe?itli da??t?mlara ait CD-ROM'lar dükkanlarda sat?lmaktad?r. Linux asl?nda ücretsiz bir i?letim sistemidir. Al?nan ücret CD'nin bas?m? da??t?m?, ambalaj?n? kar??lamas? için al?nmaktad?r. Fiyatlar? ortalama 10$-30$ civar?nda (?irketler taraf?ndan yaz?lm?? lisansl? paketler eklendi?inde bazen birkaç yüz dolar? da bulabiliyor.) de?i?mektedir. Baz? da??t?mlarda, telif hakk? olan kitaplar?n bulunmas?, bu

da??t?mlar? daha pahal? yapabilmektedir. E?er herhangi bir ?ekilde bir ?nternet eri?iminiz yoksa ve bir akademik çevrede de?ilseniz en pratik Linux elde etme yöntemi CD-ROM'lard?r. ?nternet Tüm Linux da??t?mlar? ?nternet üzerinde anonim FTP hizmeti ile sunulmaktad?r. Ancak bireysel olarak da??t?m?n tüm disketlerini bu yolla almak çok pratik olmayacakt?r. Örnek olarak son slackware da??t?m? 110 MB civar?nda yer kaplamaktad?r. ?nternet arac?l???yla da??t?m elde etmek, yerel kullan?c?lar?na yeni da??t?mlar sunmak isteyen sistem sorumlular? için ilginç bir çözüm olmaktad?r. NFS Bir yerel bilgisayar a??na sahip kurumlarda payla??lan bir disk alan? üzerinden Linux yüklemek mümkündür. Bu sayede CD-ROM veya ?nternet arac?l??? ile elde edilen bir da??t?m kurumda ortak bir disk alan?na yerle?tirilir ve a?a ba?l? makinalara yükleme yap?labilir. Birçok kurumda Linux yüklemek için, geçici olarak bir ethernet kart? tak?l?r, bilgisayar a? deste?i veren bir ?ekilde aç?l?r ve Linux disketleri bu ?ekilde a? üzerinden yap?l?r. Sabit Disk Herhangi bir ?ekilde Linux da??t?m disketleri bir sabit diske de kopyalanm?? olabilir. Bu durumda mevcut sabit disk üzerindeki disketler kullan?larak da yükleme yap?labilir. Bu yöntem yine daha çok e?itim kurumlar?nda ba?ka kaynaklardan elde edilmi? bir Linux da??t?m?n? kopyalamak için kullan?l?r. Bir kullan?c? makinesine Linux yüklerken tüm özelliklerini yüklemek istemeyebilir. Yükledi?i yaz?l?mlar?n baz?lar?n?n gereksiz oldu?unu dü?ünüyorsa ileride baz? uygulamalar? kald?rabilir veya sonradan gerekli gördü?ü yaz?l?mlar? da??t?m disketlerinden rahatl?kla ekleyebilir. Linux sadece da??t?mlarda bulunan yaz?l?mlarla s?n?rl? bir i?letim sistemi de?ildir. Da??t?mlarda bulunan yaz?l?mlara ek olarak ba?ka uygulamalar mevcuttur. Bu ek yaz?l?mlar?n bir ço?u ?nternet üzerinde FTP ar?ivlerinde bulunmaktad?r. ?nternet ba?lant?s? bulunan (özellikle akademik) kurumlarda güncel da??t?mlar?n ?nternet üzerinden aktar?lmas? ve buradaki kullan?c?lara NFS ve sabit disk üzerinde aktar?lmas? daha pratik bir uygulamad?r. Ayn? kurumlar kendi çal??ma alanlar? ile ilgili bulduklar? ek yaz?l?mlar? da FTP ar?ivlerinden toparlayabilir ve kullan?c?lar?na bu ek yaz?l?mlar? sunabilirler. Sabit Disk Üzerinde Linux ?çin Yer Açmak Linux i?letim sistemini yüklemek için sabit diskiniz üzerinde Linux için bir miktar yer ay?rmak zorundas?n?z. Herhangi bir sabit diskin bir i?letim sisteminde kullan?labilmesi için ilk olarak bölümlere (partition) ayr?l?r. Daha sonra bu bölümler i?letim sistemine uygun ?ekilde formatlan?r. Linux i?letim sistemi kendi disk format?n? (ext2) kullan?r. En yüksek verimi sabit disk üzerinde, kendi bölümünde, kendi disk format? alt?nda çal??t??? zaman verebilir. E?er ayr? bir bölümlendirme yap?lam?yorsa, önerilmese bile MS-DOS formatl? bir disk üzerinde de Linux kurulabilir (UMSDOS) ancak bu sistemin performans? di?erine göre oldukça dü?ük olacakt?r. Bu döküman?n geriye kalan tüm k?s?mlar?nda bilgisayar?n?za Linux yüklemek için sabit disk üzerinde Linux'a özgü bir bölüm ayr?laca?? ve bu bölüme yüklenece?i kabul edilecektir. MS-DOS formatl? bir disk hiyerar?isi alt?na Linux kurmak için UMSDOSHOWTO döküman?ndan yararlanabilirsiniz. E?er bilgisayar?n?z? bir süredir kullan?yorsan?z, büyük bir olas?l?kla sabit diskinizin tümünü kulland???n?z i?letim sistemi için ay?rm?? durumdas?n?zd?r. MS-DOS kullan?yorsan?z diskiniz bir (sadece C:) veya birden fazla (C: D: ..) bölüme ayr?lm?? durumda olabilir. MS-DOS alt?nda bir disk üzerinde en fazla 4 temel bölüm olabilir (primary partition). E?er daha fazla bölüme ihtiyaç varsa temel bölümlerden biri geni?letilmi? bir bölüm (extended partition) olarak ayr?l?r ve

bu bölüm üzerinde mant?ksal bölümler(logical partitions) ayr?l?r. Bilgisayar?n?zda birden fazla bölüm varsa bir bölümü bo?alt?p bu bölümü Linux için ay?rabilirsiniz. E?er tek bölümünüz varsa veya mevcut bölümlerinizden birini tümüyle harcamak istemiyorsan?z diskinizi yeniden bölümlemeniz gerekecektir. Klasik olarak bu durumda bölmek istedi?iniz bölümdeki yaz?l?mlar?n yede?ini alman?z, daha sonra MS-DOS alt?nda fdisk yaz?l?m? yard?m? ile söz konusu bölümü silmeniz, yeni boyutu ile yeniden yaratman?z, bu bölümü format komutu ile formatlaman?z ve yede?ini ald???n?z yaz?l?mlar? yeniden yerle?tirmeniz gerekecektir. Baz? yaz?l?mlar mevcut bölümünüzü iki parçaya ay?rabilirler. Örnek olarak fips bu amaçla kullan?lan bir yaz?l?md?r. (Diskiniz üzerinde i?lem yapan her yaz?l?m az da olsa disk üzerindeki bilgilere zarar verme riski ta??r. Bu tür yaz?l?mlar ile çal??madan önce önemli oldu?unu dü?ündü?ünüz bilgilerin yede?ini almaya özen gösterin.) Fips, defrag program? kullan?ld?ktan sonra bölümünüzü sizin belirleyece?iniz boyutlarda iki bölüme ay?rabilir. E?er bilgisayar?n?z? yeni al?yorsan?z veya yeni bir disk al?yorsan?z, bu diskin tamam?n? veya bir bölümünü Linux için kullanabilirsiniz. Bu amaçla diskinizde sadece Linux kullanmak istemedi?iniz bölümleri ay?rman?z (ve gerisini bo? b?rakman?z) yeterlidir. Linux bölümlerinin Linux alt?ndan formatlanmas? gerekecektir. Linux sabit disk üzerinde bir bölümden fazlas?n? kullanabilir. Özel olarak normal dosyalar?n yaz?lmad???, bellek gereken i?ler s?ras?nda geçici bir alan olmas? amac?yla Linux bir takas alan?na (swap space) ihtiyaç duyar. Bu takas alan? için en verimlisi sadece takas i?lemi için ayr?lm?? küçük bir disk bölümü yaratmakt?r. Yo?un olarak Linux kullanan yerler için standart olarak da??t?mdan gelen i?letim sistemini ayr? bir bölüme yüklemeleri kullan?c? alanlar? (/home) ve sonradan yüklenen yaz?l?mlar (/usr/local) için ayr? bir alan ay?rmalar? tavsiye edilebilir. Bu sayede, i?letim sistemi güncellemek son derece kolayla??r, yeni i?letim sistemi yüklerken sadece i?letim sisteminin bulundu?u bölüm üzerinde i?lem yap?l?r ve bu sayede kullan?c? alanlar?n?n veya sonradan (da??t?m d???) yüklenen yaz?l?mlar?n zarar görmeleri engellenebilir. Her bir bölüm için ne kadar yer ayr?laca?? hakk?nda çok ?ey yaz?lm??t?r. Ne var ki yaz?lanlar?n birço?u sabit disklerin nadiren 200 MB s?n?r?n? geçti?i günlerden kalmaktad?r. Linux'un kaplayaca?? alan, hangi paketleri kullanaca??n?za çok ba?l?d?r. Ortalama her disketin 2-3 MB aras?nda yer kaplayaca??n? dü?ünerek, yüklemek istedi?iniz disketleri hesaplayarak kaba bir tablo ç?karabilirsiniz. Tecrübeli bir Linux kullan?c?s? hangi yaz?l?mlar? kullan?p hangilerini kullanmad???n? daha iyi belirleyebilecek durumda olacakt?r. Dolay?s? ile yeni bir kullan?c? ortalama olarak 200 - 300 MB kadar bir yer ay?rmak isteyecektir. Bu, günümüzün disk kapasiteleri dü?ünülünce o kadar büyük bir alan de?ildir. Takas alan? konusunda da çok ?ey yaz?lm??t?r. Bir çok kaynak takas bölümü için ayr?lmas? gereken alan?n?n gerçek belle?in 2 kat?n?n biraz fazlas? olarak kabul etmektedir. Pratikte 10-60 MB aras?nda bir alan fazlas?yla yeterli kalmaktad?r. Ancak takas bölmeleri 128 megabaytdan daha büyük olamaz. E?er 128 megabaytdan daha büyük takas alan? gerekiyorsa birden fazla takas bölmesi yaratmal?s?n?z. Toplam 16 tane takas bölmeniz olabilir. Takas alan? kullan?rken, bir seferde daha fazla uygulama çal??man?z? sa?layacak ?ekilde Linux kullan?lmayan sayfalar? bellekten diske ta??r. Ancak, takas i?lemi genelde yava? oldu?undan gerçek fiziksel belle?in yerini dolduramaz. Ama çok fazla bellek isteyen uygulamalar (X Window System gibi) e?er yeteri kadar fiziksel belle?iniz yoksa takas alan?na bel ba?lar.

Tercih olarak, 1.2 GB'l?k bir disk üzerinde, Linux nedir denemek isteyen bir ki?i için Bölüm 1: DOS 1000 MB Bölüm 2: Linux 180-200 MB Bölüm 3: Linux 'swap' bölümü 10-20 MB ??inde arada s?rada Linux kullanan birisi için Bölüm 1: DOS 400 MB Bölüm 2: Linux 400 MB Bölüm 3: Linux takas bölümü 32 MB Bölüm 4: DOS (DOS alt?nda D: olarak gözükecek) 400 MB ?nternet üzerinde sadece Linux kullan?lan bir bilgisayar için Bölüm 1: Linux 100 MB Bölüm 2: Linux takas bölümü 60 MB Bölüm 3: Linux /usr 400 MB Bölüm 4: Linux /home 600 MB ?LER? Bilgisayar?n Linux ile Aç?lmas? Bilgisayar?n sabit diski üzerinde yer ay?rd?ktan, bir Linux da??t?m? bulduktan sonra art?k Linux yüklemek için yap?lmas? gereken, yükleme yapman?za yard?mc? olmaya yetecek ?ekilde bilgisayar?n?z? Linux alt?nda çal??t?rmakt?r. Bu amaçla boot ve root disketi ad? verilen iki disket kullan?lmas? yeterlidir. Bu disketlerden boot disketi, bilgisayar?n?z üzerindeki donan?ma uygun bir Linux çekirde?i (kernel) içerir ve bilgisayar?n Linux ile aç?lmas?n? sa?lar. Root disketi ad? verilen di?eri ise makinan?z Linux olarak aç?ld??? zaman çal??t?raca?? yaz?l?mlar? içeren ve Linux' un çal??mas? için gereken sistem programlar?n? içerir. Bu iki disketi, MS-DOS alt?ndaki sistem disketine benzetmek mümkündür. Boot ve root disketleri, Linux da??t?m? ile birlikte gelirler. E?er bir CD-ROM da??t?m? kullan?yorsan?z, büyük olas?l?kla disketler CD-ROM ile beraber geleceklerdir. E?er da??t?m? ? nternet'ten al?yorsan?z bu dosyalar bir disket görüntüsü olarak bulunacaklard?r. Yapman?z gereken, bu disket görüntülerini normal disketlere bu amaç için yaz?lm?? bir yaz?l?mla aktarmak ve aç?l?? disketlerini olu?turmakt?r. Bunun için RAWRITE.EXE program?n? kullanabilirsiniz. Root disketi için genelde bir veya iki seçenek bulunmaktad?r. Genelde kullan?lan disket color.gz ad?n? al?r. Boot disketi için ayn? ?eyi söylemek mümkün de?ildir. Zira boot disketi Linux çekirde?ini içermektedir. Her i?letim sistemi, o i?letim sistemi alt?nda çal??acak olan bilgisayar üzerindeki donan?ma eri?ebilmek için baz? destekler içerir. Ne var ki her donan?m kendisine göre bir tak?m farkl?l?klar gösterir. Linux, bilgisayar?n?z üzerinde bulunan bir çok donan?m için destek verebilir. Ancak tüm donan?m deste?ini tek bir çekirdekte toplamak, çekirde?in gereksiz yere büyümesine ve hantalla?mas?na (Bilgisayar?n?zda ses kart? donan?m? yoksa çekirde?in ses kart? deste?ine ihtiyac?n?z olmayacakt?r, yap?lan sadece gereken destekleri ekleyerek çekirde?in verimini art?rmak demektir.) neden olacakt?r. Linux çekirde?i gerekti?inde destek verdi?i donan?mlar? destekleyecek ?ekilde güncellenebilir. Ancak Linux yükleyebilmek için, seçece?iniz yükleme yöntemine göre baz? donan?mlara destek vermesi gereklidir. Örnek vermek gerekirse, NFS üzerinden Linux yüklemek için çekirdek içerisinde mutlaka a? (network)

deste?inin olmas? gerekmektedir. Ama ses kart? deste?inin olmas?na gerek yoktur. Linux yükledikten sonra derleyece?iniz bir çekirde?e ses kart? deste?i vermesini sa?layabilirsiniz. Bir i?letim sisteminin sabit diske yüklenme a?amas?nda kullan?c?ya sa?layaca?? en büyük kolayl?k, deneyimli kullan?c?lar için tüm paketleri kurmadan önce sormak, Linux'u bilmeyen ve sabit diskine Linux kurmak isteyen yeni kullan?c?lar için ise kurulum a?amas?n? mümkün olan en az soru ile bitirip daha önceden belirlenmi? bir tak?m paketleri otomatik olarak yüklemektir. Çok farkl? donan?mlar?n olmas? Linux yükleyebilmek için bir dizi boot disketinin olu?mas?na neden olmu?tur. Güncel bir Linux da??t?m?nda hangi boot disketlerinin hangi donan?mlara destek verebildi?ini görmek için ilgili da??t?mla gelen README dosyalar?na bakmak gerekecektir. ?u anki Slackware da??t?m? ile gelen boot disketlerinden baz?lar? bare.i IDE sabit disklere, sabit disk veya IDE/ATAPI CD-ROM'lardan yükleme yapmak için net.i IDE sabit disklere, NFS üzerinden yükleme yapmak için scsinet.s SCSI sabit disklere, NFS üzerinden yükleme yapmak için. Buna ek olarak de?i?ik SCSI denetçileri için 25 kadar de?i?ik boot disketi bulunmaktad?r. xt.i Bu aç?l?? disketinde sadece IDE ve XT sabit disk sürücüleri vard?r. Boot disketleri hakk?nda geni? bilgi için Bootdisk-HOWTO doküman?ndan yararlanabilirsiniz. Boot ve root disketlerinizi de elde ettikten sonra art?k bilgisayar ilk defa Linux alt?nda çal??mak için haz?rd?r. Boot disketini takarak sistemi aç?n (PC'nin aç?lmas?nda BIOS boot s?ras?n?n A:,C: olmas?na dikkat edin). Disket aç?l?r aç?lmaz yakla??k bir sayfal?k bir mesaj verecek ve kullan?c?dan ek bir parametre isteyip istemedi?ini soracakt?r. Bu noktada çal??acak olan çekirde?e bir çok ek parametre verilebilir. E?er her?ey yolunda giderse bu noktada özel bir parametre belirtmeye gerek kalmayacakt?r. Boot disketi parametreleri hakk?nda BootPrompt-HOWTO içerisinde detayl? bilgi bulabilirsiniz. Bu a?amay? geçtikten sonra çekirdek yüklenmeye ba?layacak ve bir dizi mesaj geçecektir. Bu mesajlar çekirde?inizin bilgisayar üzerindeki donan?mlar? tan?mas? ve çe?itli hizmetleri çal??t?rmas? ile ilgili mesajlard?r. Çekirde?in donan?m?n?z? ne ?ekilde tan?d??? bu mesajlardan anla??l?r. Yükleme yapabilmek için, çekirdek sabit diski tan?m?? olmal?d?r. A? ba?lant?s?n? kullanacaksan?z ise, çekirdek bu kez ethernet kart?n? do?ru olarak tan?m?? olmal?d?r. Daha sonra kullan?c?dan root disketini yüklemesi için bir mesaj ç?kacakt?r. Bu a?amada boot disketi yerine root disketi tak?lmal?d?r. K?sa bir yüklemeden sonra bir mesaj ç?kacak ve ard?ndan login: mesaj? ile kar??la??lacakt?r. Tebrikler ! Art?k Linux alt?nda çal??maya ba?layabilirsiniz. Bilgisayar ?u anda sizden bir kullan?c? ismi beklemektedir. 'root' yazarak sisteme girin. Ön Haz?rl?klar Slackware da??t?m?nda yükleme i?i için setup isimli bir yaz?l?m bulunmaktad?r. Yüklemenin her a?amas? bu yaz?l?m taraf?ndan yürütülebilir. Ancak ilk olarak Linux için disk alanlar?n?n tan?mlanmas? gerekmektedir. Bu amaçla fdisk program? kullan?l?r. Linux alt?nda, bir bilgisayar ba?l? her türlü ek donan?ma bir dosya gibi eri?mek mümkündür. Her ek donan?ma kar??l?k gelen bir sistem dosyas? mevcuttur. ek donan?mlarla ilgili dosyalar /dev dizini alt?nda yer al?rlar. Burada, IDE sabit diskler "hd" SCSI, sabit diskler "sd" olarak

adland?r?l?r. Ayn? anda bir bilgisayara birden fazla disk ba?lanm?? olabilir. Diskler s?rayla a b c d olarak adland?r?l?r. Her disk üzerinde birden fazla bölüm yer alabilir. bu bölümler ise 1 2 3 4 olarak numaraland?r?l?r. Örnek olarak; /dev/hda, bir numaral? IDE (Primary Master) diski /dev/hda1, bir numaral? IDE diskin ilk bölümü ( DOS alt?nda C:) /dev/hda2, bir numaral? IDE diskin ikinci bölümünü /dev/hdb, iki numaral? IDE (Primary Slave) diski /dev/hdc, üç numaral? IDE (Secondary Master) diski /dev/hdd, dört numaral? IDE (Secondary Slave) diski /dev/sdb3, ikinci SCSI sabit diskin üçüncü bölümünü göstermektedir. Birden fazla sabit diskiniz varsa hangi sabit disk'le ilgilenece?inizi belirtmeniz gerekir. E?er iki sabit diskiniz varsa fdisk'i kullan?rken dikkat edin, her an yanl?? bir diski formatlama olas?l???n?z vard?r. # fdisk /dev/hda Bu noktadan sonra art?k fdisk ile istedi?iniz bölümleri tan?mlaman?z mümkündür. fdisk komutu harddisk bölümlerinin düzenlenmesi için kullan?lan bir yaz?l?md?r. E?er komut sat?r?nda bir parametre verilmezse fdisk ilk buldu?u disk üzerinde i?lem yapacakt?r. Birden fazla disk mevcutsa komut sat?r?nda istenilen diskin belirtilmesi gerekecektir. A?a??daki örnekte fdisk herhangi bir parametre ile ça?r?lmam?? ve sistemde bulunan öncelikli disk olarak bir numaral? IDE disk (/dev/hda) seçilmi?tir. fdisk, komutunun yan?nda baz? parameteler al?r: /fdisk -v : Fdisk program?n?n sürümü ekrana gelir. fdisk -l : /dev/hda, /dev/hdb, /dev/sda, /dev/sdb, /dev/sdc, /dev/sdd, /dev/sde, /dev/sdf, /dev/sdg ve /dev/sdh disklerinin (varsa) bölümlendirme tablosunu ekrana yazar ve ç?kar. fdisk -s : E?er bir DOS bölümü de?ilse (bölüm numaras? 10'dan büyük) , sözkonusu disk bölümünün büyüklü?ü bayt cinsinden ekrana yaz?l?r. A?a??da, fdisk yaz?l?m?n?n kullan?m? hakk?nda örnek bir fdisk çal??mas? yeral?yor. Örnek FDISK Çal??mas? Bu örnek içerisinde 1 GB'l?k IDE sabit disk'e sahip bir makine üzerinde LINUX için gerekli k?s?mlar?n ayr?lmas? ad?m ad?m incelenmi?tir. Sözkonusu sabit disk üzerinde kullan?c? önceden 400 MB'l?k bir kullan?c? alan? tan?mlam?? ve geri kalan alan? LINUX için ay?rm??t?. Dü?ünülen da??l?m: 400 MB DOS 250 MB LINUX i?letim sistemi 60 MB Takas alan? ve geri kalan alan LINUX alt?nda kullan?c? alan?. fdisk program? çal???r çal??maz ilk i? olarak mevcut bölümler hakk?nda bilgi almak için p komutunu (Print Partition Info) kullan?l?r.

Command (m for help): p

Disk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors, 1017 cylinders Units = cylinders of 2074 * 512 bytes

Device Boot Begin Start End Blocks Id System /dev/hda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit >=32M Bu tablo bize sadece tek bölüm ayr?ld???n?, ayr?lan alan?n DOS format?nda oldu?unu, boot edecek bölüm oldu?unu belirtiyor. Bölümün ad? /dev/hda1, yani ilk IDE sabit disk üzerinde tan?mlanan ilk bölüm. ?lk i? olarak LINUX i?letim sistemi için yeni bir bölüm yaratmal?y?z.

Command (m for help): n Command action e extended p primary partition (1-4) p Partition number (1-4): 2 First cylinder (396-1017): 396 Last cylinder or +size or +sizeM or +sizeK ([396]-1017): +250M n komutu ile kendimize yeni bir bölüm yaratt?k. ?lk seçenek temel bir disk bölümümü yoksa geli?mi? bir disk bölümü üzerinde mi i?lem yapaca??m?z? sordu. Temel bir bölüm için p komutunu girdik. Daha sonra hangi bölümü yarataca??m?z? sordu. Halen mevcut 1 bölüm var, bu bölüm ikinci bölüm olacak bu yüzden 2 yazd?k. Bölümün ba?lang?ç adresini giriyoruz. Bu de?er otomatik olarak bir önceki bölümün biti? de?erinden hesaplanmaktad?r. Sadece onayl?yoruz. Daha sonra istedi?imiz boyutu belirtiyoruz. +250M tan?m? 250 MB'l?k bir k?s?m istedi?imizi belirtiyor. Yaratt???m?z bu bölümü p komutu ile inceliyoruz

Command (m for help): p

Disk /dev/hda: 34 heads, 61 sectors, 1017 cylinders Units = cylinders of 2074 * 512 bytes

Device Boot Begin Start End Blocks Id System /dev/hda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit >=32M /dev/hda2 396 396 642 256139 83 Linux native fdisk yarat?lan her bölümü otomatik olarak (LINUX native) olarak yaratmaktad?r. ?imdi takas alan? için 60 MB'l?k 3. temel bölümü tan?mlayal?m:

Command (m for help): n Command action e extended p primary partition (1-4) p Partition number (1-4): 3 First cylinder (643-1017): 643 Last cylinder or +size or +sizeM or +sizeK ([643]-1017): +60M

Command (m for help): p

Disk /dev/hda: 34 heads, 61 sectors, 1017 cylinders Units = cylinders of 2074 * 512 bytes

Device Boot Begin Start End Blocks Id System /dev/hda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit >=32M /dev/hda2 396 396 642 256139 83 Linux native /dev/hda3 643 643 702 62220 83 Linux native

Dikkat edilecek olursa bu bölüm de LINUX native olarak tan?mland?. LINUX taraf?ndan takas bölümü olarak kullan?lacak olan bölümler farkl? bir yap?ya sahiptirler ve ayr?ca tan?mlanmalar? gerekmektedir. Bu amaçla t komutu ile herhangi bir bölümün tipini de?i?tirmek mümkündür. (Tip de?i?tirmekle o bölümün yap?s? (format?) de?i?mi? olmuyor, format sonradan yap?lan bir i?lemdir)

Command (m for help): t Partition number (1-4): 3 Hex code (type L to list codes): 82 Changed system type of partition 3 to 82 (Linux swap)

Command (m for help): p

Disk /dev/hda: 34 heads, 61 sectors, 1017 cylinders Units = cylinders of 2074 * 512 bytes

Device Boot Begin Start End Blocks Id System /dev/hda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit >=32M /dev/hda2 396 396 642 256139 83 Linux native /dev/hda3 643 643 702 62220 82 Linux swap Yukar?da yap?lan i?lemle 3 numaral? bölümün tipini Linux swap olarak de?i?tirmi? olduk. ?u anda üç farkl? türden alan?m?z mevcut. Son bölümü de yine n komutu ile ekleriz.

Command (m for help): n Command action e extended p primary partition (1-4) p Partition number (1-4): 4

First cylinder (703-1017): 703 Last cylinder or +size or +sizeM or +sizeK ([703]-1017): 1017

Command (m for help): p

Disk /dev/hda: 34 heads, 61 sectors, 1017 cylinders Units = cylinders of 2074 * 512 bytes

Device Boot Begin Start End Blocks Id System /dev/hda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit >=32M /dev/hda2 396 396 642 256139 83 Linux native /dev/hda3 643 643 702 62220 82 Linux swap /dev/hda4 703 703 1017 326655 83 Linux native Bu örnekte boyut MB cinsinden verilmedi. Zaten amaç kalan alan? tümüyle kullan?c? alan? olarak ay?rmakt?. Bu nedenle son silindirin numaras?n?n girilmesi yeterli oldu. Art?k yap?lmas? gereken bu bilginin diske yaz?lmas?d?r. ?u ana kadar yap?lan hiç bir de?i?iklik sistem üzerinde herhangi bir etki yapmam??t?r. Ancak bölümleme bilgisi diske yaz?ld?ktan sonra geri dönü? yoktur. Lütfen yapt???n?z de?i?iklikleri bir kez daha gözden geçirin!

Command (m for help): w The partition table has been altered!

Calling ioctl() to re-read partition table. (Reboot to ensure the partition table has been updated.) Syncing disks. Reboot your system to ensure the partition table is updated. Sabit diski bölümleme esnas?nda kar??la??lan baz? sorunlar vard?r. Bunlar?n en önemlisi Linux'un nas?l çal??t?r?laca?? ile ilgilidir. Linux açmak için belli ba?l? üç yöntem vard?r:

LILO ile bir boot menüsünden DOS alt?ndan LOADLIN isimli bir yaz?l?mla Yüklemek için yap?ld??? gibi bir boot diskiyle Son iki yöntem herhangi bir s?n?rlama getirmezken ilk yöntemin bir s?n?rlamas? vard?r. LILO isimli yaz?l?m ile kullan?ld??? zaman bilgisayar aç?ld??? zaman minik bir yaz?l?m çal??t?r?r ve gerekti?inde Linux çekirde?ini yükler. Ancak çekirdek yüklenmesine kadar geçen süre içerisinde sistemin BIOS komutlar? çal???r. Bu komutlar?n önemli bir s?n?rlamas? bir disk üzerindeki bir yaz?l?m? belirleyen üç parametreden (silindir say?s?, kafa numaras?, sektör numaras?) silindir say?s?n?n en fazla 1024 ile s?n?rl? olmas?d?r. Bu bak?mdan LILO kullan?lacaksa Linux çekirde?inin yer alaca?? bölüm bu 1024 numaral? silindir s?n?r?n?n alt?nda kalmal?d?r. Bu s?n?rlama tamam?yla DOS'un kulland??? BIOS'un bir s?n?rlamas?d?r. Yeni BIOS'lar bu s?n?rlamadan kurtulmak için LBA ad? verilen bir yöntem kullan?rlar. Bu yöntemin temelinde BIOS'ta kafa say?s? için gereksiz yere ayr?lan k?s?mlar?n silindir say?s?n? belirtmek için kullan?lmas?d?r. (BIOS, bir sabit disk için 64'e kadar kafa kabul edebilmektedir. Pratik olarak 15 kafadan fazla sabit diskin üretilmesi çok zor oldu?u için yap?lan kafa say?s?n? iki veya dört ile çarparak, silindir say?s?n? iki veya dörde bölmektir.) Böylelikle 1654 silindirli 16 kafal? bir sabit disk, LBA olarak 827 silindirli ve 32 kafal? olarak tan?mlanabilmektedir. ?kinci durumda bu disk üzerinde tan?mlanabilecek her bölümün yukar?da belirtilen s?n?rlama içerisinde kalaca??na dikkat ediniz. Setup Program? Disk üzerindeki tan?mlamalar? da bitirdikten sonra art?k setup yaz?l?m? çal??t?r?labilir. Setup Linux yüklemek için gereken temel birçok i?lemi yapabilir. Ok tu?lar? yard?m? ile menüler aras?nda gezerek i?lemleri tamamlayabilirsiniz. Burada yukar?dan a?a??ya do?ru bir s?ra izleyebilirsiniz. ?u anki güncel Slackware da??t?m?n?n setup komutu çal??t?r?l?nca ekrana gelen menüleri a?a??dad?r. Welcome to Slackware Linux Setup. Hint: If you have trouble using the arrow keys on your keyboard, you can use ''+'', ''-'', and TAB instead. Which option would you like?

HELP Read the Slackware Setup HELP file KEYMAP Remap your keyboard MAKE TAGS Tagfile customization program TARGET Select target directory [now: /] SOURCE Select source media DISK SETS Decide which disk sets you wish to install INSTALL Install selected disk sets CONFIGURE Reconfigure your Linux system

PKGTOOL Install or remove packages with Pkgtool EXIT Exit Slackware Linux Setup

< OK > HELP Menüsü : Setup program? hakk?nda baz? ipuçlar? verecektir. KEYMAP Menüsü : Bu menü ile Amerikan klavye d???nda bir klavye tan?mlamak mümkün olacakt?r. Henüz türkçe q veya f klavye deste?i bulunmamaktad?r. Bu destekler sonradan yüklenebilmektedir. MAKE TAGS Menüsü : Bu menü yard?m? ile da??t?m disketlerinde özel uzant?l? dosyalar haz?rlayarak hangi paketlerin yüklenece?ini otomatik olarak belirlemek mümkündür. Bu sayede e?er benzer makinalar yüklenecekse yüklenecek paketler bir kere belirlenir ve bir daha menülerden ekstradan paketlerin seçilmesine gerek kalmaz. ADDSWAP Menüsü : fdisk ile ay?rd???n?z takas bölümünü uygun ?ekilde formatlar ve bu bölümü kullan?ma açar. Setup yaz?l?m? hangi disk bölümünün takas bölümü olarak ayr?ld???n? otomatik olarak bulacakt?r. Daha sonra sözkonusu alanlar? formatlayacak ve bu takas alan?n? sistem belle?ine ekleyecektir. (Her ad?mda bir onay isteyecektir) TARGET Menüsü : Linux'un hangi bölüme yüklenece?ini belirler. Bu menüye girildi?i zaman Linux'un disk format?na (ext2) sahip (sabit disk bölümü numaras? 83 olan) tüm disk bölümleri gösterilecek ve içerlerinden hangisine Linux kurulmas? istenilece?i sorulacakt?r. Bu a?amadan sonra o disk bölümü kullan?c? isterse formatlanacakt?r. Burada iki format seçene?i vard?r. Bu seçeneklerin ikincisinde disk önce hatalar için taranacak daha sonra formatlanacakt?r. E?er Linux disk format?nda ba?ka bölümler varsa bu bölümlerin kullan?lmas?n?n istenip istenmedi?i sorulacakt?r. Bu sayede disk hiyerar?isinin herhangi bir k?sm?n? bu ek disk bölümleri üzerine kurmak mümkündür. Son olarak Linux taraf?ndan desteklenen ba?ka disk bölümleri varsa (Örne?in DOS) bu bölümlere Linux alt?ndan eri?im yap?lmas?n?n istenip istenmedi?i sorulacak ve bu bölümler için hiyerar?i içerisinde bir dizin atanmas? istenecektir. SOURCE Menüsü : Bu menü Linux da??t?m?n?n nerede aranmas? gerekti?ini belirler. Buradaki seçenekler SOURCE MEDIA SELECTION

Where do you plan to install Slackware Linux from?

1 Install from a hard drive partition 2 Install from floppy disks 3 Install via NFS 4 Install from a pre-mounted directory

5 Install from CD-ROM 1 Numaral? seçenek, Linux da??t?m?n? bir sabit disk bölümünde aramak için kullan?lacakt?r. Bu seçenekle örnek olarak DOS k?sm?nda bulunan da??t?m disketlerinden yükleme yap?labilir. 2 Numaral? seçenek, disketlerden yükleme yapmakt?r. Çal???r bir sistemi birkaç disketle olu?turmak mümkündür. Ancak günümüzde pek tercih edilen bir yöntem de?ildir. 3 Numaral? seçenek, NFS üzerinden yükleme yapmak için kullan?lmaktad?r. Burada bilgisayar?n bir yerel bilgisayar a??na ba?l? olmas?, Bu bilgisayar a?? üzerindeki bir sunucu üzerinde eri?im izni bulunan bir dizin alt?nda da??t?m disketlerinin bulunmas? gerekmektedir. Bu seçenekle yükleme yapmak için boot disketi içerisinde yer alan diskette a? deste?inin bulunmas? gerekmektedir. Bu seçene?in ard?ndan bilgisayar?n (geçici) IP numaras? varsa a? üzerindeki yönlendirici'nin (router-gateway) IP numaras?, a? maskesi (subnet mask), NFS sunucusu IP numaras? ve sunucu üstünde da??t?m disketlerinin bulundu?u hiyerar?i gibi a? ile ilgili parametreler sorulacakt?r. Bu sorular?n cevab?n? sistem yetkilisinden ö?renmeniz ve onun onay?n? alman?z gerekecektir. 4 Numaral? seçenek, asl?nda 1 numaral? seçene?e çok benzemektedir. Aradaki fark bu durumda sistem hiyerar?isine ba?lanm?? (mounted) bir dizin içerisinde da??t?m disketlerinin bulunmas?d?r. 5 Numaral? seçenek ise CD-ROM'dan yükleme yapmak içindir. DISKSETS Menüsü Art?k nereye ve nereden yükleyece?iniz belirlenmi?tir. S?ra yüklemek istedi?iniz disket serilerini seçmeye gelmi?tir. Disk serileri: CUS Also prompt for CUSTOM disk sets A Base Linux system AP Various Applications that do not need X D Program Development (C, C++, Lisp, Perl, etc.) E GNU Emacs F FAQ lists, HOWTO documentation K Linux kernel source N Networking (TCP/IP, UUCP, Mail, News) T TeX typesetting software TCL Tcl/Tk script languages X XFree86 X Window System XAP X Applications XD X Server development kit XV XView (OpenLook Window Manager, apps) Y Games (that do not require X) A Serisi (8 disket) : Temel i?letim sistemi bu disketlerde yer al?r. Temel disk hiyerar?isi yarat?l?r,

sistemin çal??mas? için hayati olan yaz?l?mlar, terminal yaz?l?mlar?, kabuklar (shell), disk düzenleme yaz?l?mlar?, kütüphaneler, Linux çal??t?rmak için LILO ve LOADLIN bu disketlerdedir. AP Serisi (5 disket) : X Window ortam? gerektirmeyen uygulama yaz?l?mlar. Metin editörleri, ghostscript, man sayfalar?, midnight commander (Norton commander benzeri bir yaz?l?m) bu disketlerde yer al?r. D Serisi (13 disket) : Tüm programlama dilleri ve destek yaz?l?mlar? bu disketlerde yer al?r. E?er kendinize yeni bir Linux çekirde?i derlemeyi dü?ünüyorsan?z bu seriye ihtiyac?n?z var. E Serisi (8 disket) : EMACS editörü. F Serisi (2 disket) : Linux hakk?nda birçok döküman ve aç?klama bu disketlerde yer almaktad?r. Yeni ba?layan birisinin bu disketleri mutlaka yüklemesi gerekir. Söz konusu dökümanlar s?k??t?r?lm?? halde /usr/doc /usr/doc/faq /usr/doc/faq/HOWTO dizinlerine yüklenecektir. Birçok kullan?c? cevap arad??? sorular?n birço?unun zaten makinelerinde yaz?l? oldu?unu sonradan ö?renince çok ?a??rmaktad?r. Dökümanlar s?k??t?r?lm?? olduklar?ndan

zless gibi s?k??t?r?lm?? dosyalar? destekleyen bir yaz?l?mla okunmalar? gerekir. K Serisi (6 disket) : Çekirde?in kaynak kodu burada bulunur. E?er kendi donan?m?n?za uygun bir çekirdek derlemek istiyorsan?z bu seriye muhakkak ihtiyaç duyacaks?n?z. FTP ar?ivlerinden kaynak kodu olarak bulaca??n?z baz? yaz?l?mlar da bu hiyerar?i alt?nda yer alan baz? dosyalara ihtiyaç duyacaklard?r. N Serisi (6 disket) : A? deste?i bu disketler ile sa?lanmaktad?r. E-posta okuma yaz?l?mlar?, lynx, www sunucusu, haber grubu okuma yaz?l?mlar? bu disketlerin içerisinde yer alan yaz?l?mlard?r. T Serisi (9 disket) : TeX. TeX yüklerken üç temel seçenekle kar??la?acaks?n?z. ?lk seri seçenek hangi TeX yard?mc? paketlerini isteyece?inizi sorar, ikinci seçenekler hangi dil için makro tan?mlar? istedi?inizi sorar, son seçenek ise yaz? tipleri hakk?nda tercihlerinizi sorar. (Burada gerçekten çok fazla seçenek var) TCL Serisi (2 disket) : X Window alt?nda kullan?m? basit bir programlama dili ve bu dili ile yaz?lm?? baz? uygulama yaz?l?mlar? (tkdesk) X Serisi (16 disket) : X Window deste?i. Bu disketlerin büyük k?sm? de?i?ik grafik kartlar? için X window sunucular? ve yaz? karakterlerinden olu?maktad?r. Linux yükledi?iniz bilgisayar üzerindeki grafik kart?n? bilmeniz ve buna uygun bir sunucu seçmeniz gerekmektedir. XAP Serisi (4 disket) : X window alt?nda çe?itli uygulamalar: satranç, gnuplot, xv, xfileman, windows95 benzeri X Window arayüzü bu seriler içerisinde yer almaktad?r. XD Serisi (3 disket) : Xserver geli?tirmek için kütüphaneler ve uygulama yaz?l?mlar? XV Serisi (3 disket) : OpenLook deste?i veren yaz?l?mlar. Bu sayede X Window alt?nda Sun bilgisayarlarda yer alan OpenWindows benzeri bir ortam kullan?labilir. Y Serisi (1 disket) : Minik birkaç oyun. (özellikle bog) Seçti?iniz disk serileri ilgi alan?n?z? genel olarak belirler. Her seri içerisinde birçok yaz?l?m pakedi yer almaktad?r. Bu paketlerden istediklerinizi yükleyebilirsiniz. INSTALL Menüsü Seçti?iniz disk serilerini belirledi?iniz kaynaktan, belirtilen hedef disk bölümüne aktar?r. Disk serileri içerisinde yer alan paketleri ne ?ekilde yüklemek istedi?iniz konusunda birtak?m

seçenekleriniz olacakt?r. Bunlar: NORMAL Use the default tagfiles for verbose prompting MENU Choose package subsystems from interactive menus CUSTOM Use custom tagfiles in the package directories PATH Use tagfiles in the subdirectories of a custom path EXPERT Choose individual packages from interactive menus NONE Use no tagfiles - install everything NORMAL : Sistem her disk serisi içerisindeki paketleri 'gerekli (required)', 'olsa iyi olur (recommended)' ve 'seçime ba?l? (optional)' olarak s?n?flar. Bu seçenek ile gerekli paketler yüklenir, di?er paketler için k?sa bir aç?klama yaz?l?r ve kullan?c?n?n fikri sorulur. ?lk yüklemeler için tavsiye edilen bir seçenektir. Ancak özellikle T serisi insan?n sabr?n? ta??racak derecede çok ufak tefek paket yüklemekte ve her paketi sormaktad?r (mesela klingon fontlar?n? yüklemek isteyip istemedi?inizi soruyor, bilmeyenler için Klingon'lar uzay yolu dizisindeki kötü uzayl? yarat?klard?r :) ) MENU ve EXPERT : Bu seçeneklerde her disk serisi yüklenmeye ba?lan?rken o seride yer alan tüm paketler bir menü içerisinde görülür. Kullan?c? istedi?i paketleri i?aretler ve bunlar?n yüklenmesini sa?lar. CUSTOM ve PATH : Daha önce belirtilen TAGFILE dosyalar? yard?m?yla yükleme yapmak için kullan?l?r. Bu durumda belirli bir uzant?ya sahip dosyalar içerisinde (TAGFILE) yüklenmesi gereken yaz?l?mlar belirtilir. Bu seçenek ile TAGFILE' lar?n uzant?s? belirtilir ve o uzant?l? dosyalarda bulunan paketler yüklenir. NONE : Tembellerin seçene?i. Her ?eyi kuracakt?r. Sadece belirli paketler için anlaml?d?r. Zira birçok paket içerisinde içinden seçilmesi gereken seçenekler mevcuttur. (Mesela Xserver 10 seçenek aras?ndan seçilecektir) Bu noktadan sonra art?k yükleme ba?layacakt?r. Konfigürasyon Yükleme bittikten sonra yap?lacak i? art?k sisteminiz için tan?t?mlar?n?z? yapmakt?r. Bu i?lemin ilk a?amas? sistemi açacak bir çekirdek belirlemektir. Bu konuda üç seçene?iniz var:

bootdisk Use the kernel from the installation bootdisk cdrom Use a kernel from the Slackware CD floppy Install a zimage or bzimage file from a DOS floppy Bootdisk : Bu seçenekte yüklemede kulland???n?z çekirdek boot disketinden kopyalanacakt?r. Sisteminizi yükleyebildi?inize göre bu çekirdek ile çal??abilirsiniz. E?er bir de?i?iklik yapmam??san?z bu anda sürücü içerisinde boot disketi de?il root disketi bulunuyor olmal?, de?i?tirmeyi unutmay?n!

CD-ROM : Slackware CD-ROM'unda bulunan önceden derlenmi? çekirdeklerden herhangi birini seçebilirsiniz. Floppy : herhangi bir DOS disketinde yer alan çekirde?i yüklemenizi sa?lar. Daha sonra sisteminiz için bir boot disketi yaratmak isteyip, istemedi?iniz, sorulacakt?r. Ne olursa olsun, elinizin alt?nda her zaman bir boot ve root disketi bulundurmak zorundas?n?z. Herhangi bir sorun oldu?unda sisteminizi açmak için bir boot disketi bulman?z gerekecektir. Bunun için yükleme s?ras?nda kulland???n?z boot ve root disketlerini de kullanabilirsiniz. Ard?ndan setup size modem, fare, CD-ROM, bulundu?unuz zaman dilimini soracak ve liloconfig yaz?l?m? çal??acakt?r. LILO, Linux Loader (Linux yükleyicisi) kelimelerinden meydana gelir. LILO Linux yüklemek için kullan?lan çok pratik ve etkili bir yaz?l?md?r. Bilgisayar aç?l?r aç?lmaz, boot eden ilk sabit diskin üzerinde (boot partition) kendini yazar, bilgisayar aç?l?r aç?lmaz, birden fazla i?letim sistemi için seçenek sunabilir. Konfigürasyon s?ras?nda LILO kendisinin nereye yaz?laca??n? sorar, bu seçenekler aras?nda

1. The Master Boot Record of your first hard drive 2. The superblock of your root Linux partition 3. A formatted floppy disk yer al?r. 1 numaral? seçenek, birçok uygulamada kullan?lacak olan seçenektir. MBR bir bilgisayar açarken ilk bak?lan yerdir. 2 numaral? seçenek, MBR'yi kullanmamaktad?r. Bunun sebebi, MBR üzerinde bir ba?ka i?letim sisteminin benzer bir yaz?l?m?n?n bulunmas? olabilir. (örne?in OS/2 Bootmanager) 3 numaral? seçenek'te LILO kendisini bir diskete yükleyecektir. Bu disketten aç?ld??? zaman menü ortaya ç?kacakt?r. Daha sonra boot i?lemi s?ras?nda çekirde?e gönderilecek ekstra parametreler belirtilebilir. Birçok sistem için bu tür bir parametre gereksizdir. Bu parametre boot diski ile aç?ld??? zaman sorulan parametrenin ayn?s?d?r. Sonraki seçenek LILO'nun yükleme s?ras?ndaki davran???n? belirler. LILO konfigürasyonu s?ras?nda birden fazla boot edebilecek sabit disk bölümü tan?mlanabilir. Shift tu?una bas?ld??? zaman LILO mevcut bölümler için bir liste ç?karacakt?r. LILO için tan?ml? dört davran?? vard?r:

1 -- None, don't wait at all - boot straight into the first OS 2 -- 5 seconds

3 -- 30 seconds 4 -- Present a prompt and wait until a choice is made without timing out 1 numaral? seçenek hiç beklemeden do?rudan listede belirtilen ilk i?letim sistemini yükleyecektir. Sadece Linux bulunan bilgisayarlar için kullan?lan seçenek budur. 2 ve 3 numaral? seçenekler s?ras?yla 5 ve 30 saniye beklerler, e?er bu süre içerisinde Shift tu?una bas?lmazsa ilk s?rada yer alan i?letim sistemini yüklerler. 4 numaral? seçenek bir i?letim sistemi seçilene kadar bekler. Daha sonra s?ras?yla yüklenmesini tercih etti?iniz disk bölümlerini tan?tabilirsiniz. LILO her bölüm için sizden ay?rdedici bir kelime isteyecektir. LILO yükleme an?nda sizden komut beklerken bu kelimeye göre i?letim sistemi yükleyecetir. LILO hakk?nda baz? örnekler için LILO-NASIL döküman?ndan yararlanabilirsiniz. Makinay? Açmak Linux yükleme i?lemi sona erdi. Art?k bundan sonra s?ra makinan?z? Linux çal??acak ?ekilde çal??mas?n? sa?lamakt?r. Bunun için temel olarak iki de?i?ik yöntem mevcuttur: LILO : en çok kullan?lan en pratik aç?l?? ?ekli. Burada bilgisayar aç?ld??? zaman iste?e göre bir süre bekler ve bu esnada shift,tab veya control tu?una bas?l?rsa birden fazla i?letim sistemi ile çal??t?rma seçene?i sunar. LOADLIN : Dos alt?ndan çal??an bir yaz?l?md?r. DOS alt?nda çal???rken Linux yüklemenize yarar. E?er kurulum a?amas?nda LOADLIN pakedini (A serisi disketler içinde ) seçmi?seniz bu paket /root dizini alt?nda LOADLIN.ZIP ismi ile kaydedilmi? olacakt?r. Yapman?z gereken bu yaz?l?m? ve mevcut çekirde?inizi (/vmlinuz ) DOS k?sm?na aktarmakt?r. A?a??da yer alan örnekte, IDE bir sabit disk kullan?ld??? /dev/hda1'in DOS oldu?u /dev/hda3 üzerine Linux yüklendi?i DOS k?sm?na (henüz) Linux alt?ndan eri?ilemedi?i Makinan?n Linux olarak aç?lm?? oldu?u varsay?lm??t?r.

linux:~# ls /root lodlin16.txt lodlin16.zip linux:~# mkdir /dos linux:~# mount -t msdos /dev/hda1 /dos linux:~# cd /dos linux:/dos# unzip /root/lodlin16.zip

Archive: lodlin16.zip creating: loadlin/ inflating: loadlin/readme.1st inflating: loadlin/loadlin.exe inflating: loadlin/copying inflating: loadlin/test.par inflating: loadlin/linux.bat extracting: loadlin/initrd.tgz inflating: loadlin/files creating: loadlin/doc/ inflating: loadlin/doc/changes inflating: loadlin/doc/announce.txt inflating: loadlin/doc/lodlin16.lsm inflating: loadlin/doc/quicksta.rt inflating: loadlin/doc/initrd.txt inflating: loadlin/doc/manual.txt inflating: loadlin/doc/params.doc creating: loadlin/src/ inflating: loadlin/src/loadlin.asm inflating: loadlin/src/loadlina.asm inflating: loadlin/src/loadlini.asm inflating: loadlin/src/loadlinj.asm inflating: loadlin/src/loadlinm.asm inflating: loadlin/src/makefile extracting: loadlin/src/srclinux.tgz

inflating: loadlin/src/pgadjust.asm linux:/dos# cp /vmlinuz /dos/loadlin/zimage linux:/dos# cd loadlin linux:/dos/loadlin# ls copying* files* linux.bat* readme.1st* test.par* doc/ initrd.tgz* loadlin.exe* src/ zimage linux:/dos/loadlin# cat linux.bat

rem First, ensure any unwritten disk buffers are flushed: smartdrv /C rem Start the LOADLIN process: c:\loadlin\loadlin c:\loadlin\zimage root=/dev/hda3 ro vga=3 linux:/dos/loadlin# cp linux.bat /dos Burada verilen örnekte yap?lan s?ras?yla Sabit diskin DOS k?sm?n? Linux alt?ndan ula??l?r yapmak /root alt?nda yer alan lodlin16.zip isimli dosyay? DOS diski alt?nda açmak. Bu i?lem C:\LOADLIN isimli bir dizin yarat?p içerisine gereken dosyalar? yerle?tirmektedir. Çal??an çekirde?i (/vmlinuz) bu dizine kopyalamak ve LINUX.BAT dosyas?n? kendimize uygun hale getirmek. Bu dosya C:\LOADLIN\ZIMAGE isimli bir çekirde?i kullanarak /dev/hda3 bölümünde Linux çal??t?rmak için kullan?l?r. LINUX.BAT dosyas?n? PATH içinde tan?ml? bir yere kopyalamak, mesela C:\DOS. Art?k bilgisayar DOS aç?ld?ktan sonra

linux komutu ile tekrar Linux çal??t?rmak mümkün olacakt?r. Bilgisayar?n?za Linux yükledi?iniz disketlerle her zaman bilgisayar?n?z? Linux olarak aç?p çal??abilirsiniz. Tavsiye edilen mümkünse LILO kullanmakt?r. LOADLIN ise bir ikinci alternatif olarak çokça kullan?l?r. Boot disketlerine ise genelde son çare olarak ba?vurulur. Bütün bu ad?mlardan sonra art?k elinizde çal??maya haz?r bir Linux makine vard?r. Makinay? kapat?p tekrar aç?n. Ekranda çekirdek mesajlar? geçtikten sonra

login : belirecektir. Buraya root yaz?n ve sisteme girin. ?lk denemeniz için

# shutdown -rf now yazabilirsiniz. Linux bir makine çal??t??? sürece bellek içerisinde birçok tampon bellek açar. Mümkün oldu?u kadar makineyi kapama tu?una basarak kapatmay?n. Shutdown komutu i?letim sisteminin tampon belleklerde tuttu?u bilgileri güncellemesini sa?layacakt?r. -r parametresi sistemin reboot etmesini sa?layacakt?r. Bilgisayar? kapatmak için

# shutdown -hf now komutunu kullanabilirsiniz. Burada yer alan h parametresi sistemin "halt" edece?ini (tamamen kilitlenme) ve bir daha aç?lmayaca??n? belirtecektir. E?er her?ey yolunda giderse makinan?z?n ba??nda oturup çal??maya ba?layabilirsiniz. Sistemde çal??maya ba?lamak üzere ilk i? olarak kendinize çal??mak amac?yla bir kullan?c? tan?mlay?n. Sistemde ba?ka kullan?c? olacaksa, onlar için de hesap açacaks?n?z. Kullan?c? hesab? açmak için

# adduser komutu size bu konuda yard?mc? olacakt?r. adduser (veya useradd) komutu , kullan?c? ismi, isim ve soyad, GID (grup kimli?i), UID (kullan?c? kimli?i) gibi birtak?m sorular soracakt?r. Bu komut hakk?nda detayl? bilgiyi gelecek say?lar?m?zda yer alacak Sistem Yönetimi bölümü alt?nda bulabilirsiniz. Linux'ta root kullan?c?s? sistem üzerinde s?n?rs?z yetkiye sahip oldu?undan sistem dosyalar?n? kazara de?i?tirmenize veya silmenize sebep olabilir. ?imdi yeni hesab?n?zla sisteme girebilirsiniz. Alt F1 'den Alt F6 'ya kadar olan tu?larla birden çok ekranda (sanal ekranlar) ayn? anda çal??abilirsiniz. Bu noktadan sonra baz? uygulamalar?n ayarlamalar?n? yapman?z gerekecektir. Art?k Linux yüklemek ile ilgili bir sorunuzunun kalmam?? olmas?n? umuyorum. DOS kullan?c?lar?na Linux hakk?nda bilgi veren sevimli bir döküman için DOS2Linux Mini-HOWTO iyi bir ba?lang?ç olabilir. Aç?l?? esnas?nda makinan?z?n ismi /etc/rc.d/rc.M dosyas?nda belirlenir. Bu dosyay? uygun ?ekilde de?i?tirerek makinan?z?n ismini de yeniden tan?mlayabilirsiniz. Makinan?z?n ilk ismi darkstar olacakt?r. E?er TCP/IP a? üzerinde çal???yorsan?z, /etc/HOSTNAME dosyas?n?n içeri?ini de?i?tirerek veya hostname komutu kullan?larak makina ismi de de?i?tirilebilir. Bunlar?n d???nda konfigürasyon gerektiren birçok durum vard?r. Bunlar hakk?nda ayr?nt?l? bilgiyi NET-3 HOWTO dosyas?nda bulabilirsiniz.

LILO Konfigürasyonu E?er linux ve OS/2 ile birlikte ayn? disk üzerinde çal??mayacaksan?z, LILO'yu öncelikli yükleyici olarak diskinizdeki di?er i?letim sistemlerinin aç?l???nda rahatl?kla kullanabilirsiniz. Daha önce de belirtti?im gibi OS/2'nin kendine özgü önyükleyicisi oldu?undan birincil önyükleyici olarak bunu kullan?n, LILO'yu ise linux açmak için çal??t?r?n. Slackware LILO kurulum i?lemi, baz? özel durumlar için yetersiz kalmaktad?r. Bu gibi durumlarda dosyan?n el yard?m?yla konfigürasyonu gereklidir. LILO'yu de?i?tirmek için /etc/lilo.conf dosyas? üzerinde de?i?iklikler yapmal?s?n?z. A?a??da bir LILO konfigürasyon örne?i görülüyor. Burada Linux bölümü /dev/hda2'de , MS-DOS bölümü ise /dev/hdb1'de (ikinci sabit diskin ilk bölümü) bulunuyor.

# LILO, /dev/hda uzerinde kurulacak. boot = /dev/hda

# Linux yüklemek için image = /vmlinuz (Cekirdegin diskteki ismi /vmlinuz) label = linux (Buna "linux" ismini ver. Acilis aninda ekranda "linux" yazisi gorunur) root = /dev/hda2 (Kok dosya sistemi olarak /dev/hda2 kullan) vga = ask (VGA ekran modu icin kullan?c?dan komut bekle)

# MS-DOS yüklemek için other = /dev/hdb1 (MS-DOS bölümü) label = msdos ("msdos" ismini ver) table = /dev/hdb (ikinci sürücü için bölümlendirme tablosu) Yukar?da bir örne?i görülen /etc/lilo.conf dosyas?nda gerekli de?i?iklik veya düzeltmeleri yapt?ktan sonra /sbin/lilo dosyas?n? root olarak çal??t?r?n. Bu komut LILO önyükleyicisini sabit diske kuracakt?r. Bundan sonra her yeni çekirdek derlemenin ard?ndan dosyada uygun de?i?iklikleri yap?p ayn? komutu çal??t?rmal?s?n?z.

?imdi sistemi sabit diskten tekrar açabilirsiniz. LILO, /etc/lilo.conf dosyas?ndaki ilk i?letim sistemini yükleyecektir. Ba?ka bir sistemle açmak için önyükleme menüsünü ekrana getirmelisiniz. Bunun için makina aç?l?rken shift veya kontrol tu?lar?na bas?l? tutun. Ekrana bir aç?l?? istemcisi gelecektir:

Boot : Burada ya aç?lmas?n? istedi?iniz i?letim sisteminin ismini yaz?n (ilk kurulum s?ras?nda MS-DOS veya linux), ya da tab tu?una basarak listeyi ekrana getirin. OS/2 kullanabilmek için Linux önyükleyicisini ikincil kullanman?z gerekecektir. Linux'u OS/2 önyükleyicisinden açmal?s?n?z. Bunu yapmak için Linux sabit disk bölümünü OS/2 fdisk kullanarak yarat?n. Ard?ndan sözkonusu bölümü FAT veya HPFS olarak formatlay?n ki OS/2 tan?yabilsin. Bundan sonra LILO'yu linux dosya sisteminin oldu?u bölüme kurun. (yukar?daki örnekte /dev/hda2). /etc/lilo.conf dosyas?n?n linux için kullan?lan sat?rlar?n?n son durumu ?u ?ekilde olacakt?r:

boot = /dev/hda2

image = /vmlinuz label = linux root = /dev/hda2 /sbin/lilo dosyas?n?n çal??t?r?lmas?n?n ard?ndan OS/2 önyükleyicisine linux bölümünü tan?t?n. Benzer yordamlar?, sorun ç?karan i?letim sistemleri için de kullanabilirsiniz. Sorun Ç?kt???nda Tabii ki dile?imiz sorun ç?kmamas?, ama her nedense her zaman bu sat?rlar? okuyacak birkaç ki?i olacakt?r. Linux üzerinde kendi ihtiyac?n?za göre ayarlanamayacak bir parametre yok gibidir. Bu özelli?i sayesinde son derece esnek bir çal??ma ortam? haline gelebilir. Ayn? özellik ki?ilerin ço?u zaman kendi çözümlerini bulmalar?n? da beraberinde getirmektedir. Kendi bilgisayar?n?zda Linux çal??mak için bir miktar doküman kar??t?rman?z kaç?n?lmazd?r. Ç?kabilecek en önemli sorun bilgisayar?n aç?lmamas?d?r. Bunun birçok sebebi olabilir. Aç?l?? esnas?nda ?lk olarak LILO çal???r. Çekirdek yüklenir. Hizmet veren yaz?l?mlar teker teker çal??maya ba?larlar. Her a?ama birçok sat?rda durumunu belirtecektir. Çal??an yaz?l?mlar veya yaz?l?m parçalar?n?n her biri birbirinden ba??ms?z oldu?u için aç?l?? s?ras?nda geldi?iniz nokta çok önemlidir. LILO çal??mad???nda veya çekirdek yüklenirken tak?l?rsa boot disketi ile rahatl?kla sistemi açabilirsiniz. Örnek olarak Linux yüklü disk bölümünüzün /dev/hda2 oldu?unu varsayal?m. Boot disketi parametre istedi?inde

mount root=/dev/hda2 yazman?z yeterli olacakt?r. Bu durumda boot disketinde yer alan çekirdek ile belirtti?iniz bölümde yer alan Linux hiyerar?isi aç?lacakt?r. Çal??an bu sisteminiz içerisinde art?k hatan?n kayna??n? daha rahat bulabilirsiniz. Çekirde?in yükleme s?ras?nda tak?lmas? büyük ölçüde çekirde?in donan?m? do?ru belirleyememesinden ç?kar. Örne?in ethernet kart?n?z? yanl?? tan?m?? olabilir. Bunu çözmenin temel yöntemi çekirdek içerisinde kullanmayaca??n?z donan?mlara ili?kin destekleri kald?rmak (Tüm ethernet kartlar?n? destekleyen bir çekirdek yerine sadece kullanman?z?n muhtemel oldu?u ethernet kartlar?na destek veren bir çekirdek derlemek) veya çekirde?e yard?mc? olabilecek aç?l?? parametreleri vermektir. Çekirdek derlemek hakk?nda Kernel-HOWTO ve boot parametreleri hakk?nda BootPromt-HOWTO yard?mc? olabilirler. Çal??an sisteminizde bir ar?za meydana gelip de makina aniden çal??mamaya ba?larsa en son yapt???n?z de?i?iklikleri gözden geçirin. Ve son olarak, sistemin çal??mamas? her zaman Linux'tan kaynaklanmayabilir. Donan?m ile ilgili sorunlar da ya?ayabilirsiniz. Rasgele davran??lar, durup dururken kilitlenmeler, panik mesajlar? alt?nda bozuk sabit diskler, normalden yüksek frekansta çal??t?r?lan i?lemciler ve sistem saatine göre yava? kaçan veya bozuk olan RAM'lar neden olabilir. Ba?lang?çta Bu sat?rlar? okudu?unuza göre çal???r durumda bir Linux sisteminiz var demektir. Hala silmediniz mi yoksa? ?aka bir yana, büyük badireler atlatt?n?z. Önünüze say?s?z engeller ç?kabilirdi. Kurarken elektrikler kesilebilirdi, sabit disk çizilebilirdi veya yanl?? bölümü formatlayabilirdiniz. Özellikle Linux Slackware da??t?m?n? kurmak, dokümantasyon olmadan veya hat?rl? bir arkada??n yard?m? olmaks?z?n gerçekten zordur. Bu bölümde Linux'a küçük bir giri? yap?lacak, daha sonra da UNIX kullanmayanlar sistemle tan??t?r?lacakt?r. Bölüm boyunca yapman?z gereken korkmadan sistem üzerinde kolayl?kla gezinti yapmak ve dosyalar? kurcalamakt?r. Önceki bölünde sisteme girebilmek için ?ifresi olmayan "root" kullan?c?y? kullanm??t?n?z. Bu kullan?c? sistemde en fazla yetkiye sahip kullan?c? olup sistem görevlisi (sorumlusu) ad?n? al?r. E?er root d???nda bir kullan?c? hesab? tan?mlanm??sa onu kullan?n. ?ifre yaz?ld?ktan sonra komut istemcisine, yani k?saca kabuk dedi?imiz programa girilir. ?ifre yaz?l?rken, ba?kalar?n?n görmemesi için ekranda görünmez. Kullan?c? isimleri veya ?ifrelerde büyük ve küçük harfler aras?nda fark vard?r. Root, root ve ROOT, farkl? kullan?c?lar? ifade eder. Klavyenin en sa??ndaki Caps Lock tu?unun yanmad???na emin olun. Sisteme ilk giri?te, a?a??daki gibi bir sat?rla kar??la?acaks?n?z.

Welcome to Linux 1.2.13.

linux login: root

password: Last login: Thu Feb 13 12:46:35 on tty1 Linux 1.2.13. You have mail. linux:~# Genellikle komut istemcisinin sonundaki karakter, root kullan?c?s? için #, di?er kullan?c?lar için $ olur. Bu karakterden önce de makina ismi yeral?r. MS-DOS'ta oldu?u gibi burada UNIX komutlar?n? girebilece?iniz kabuk (shell) üzerindesiniz. ?ifreyi de?i?tirmek için kullan?lan komut passwd 'dir. Bir kullan?c? sadece kendi ?ifresini de?i?tirirken root'a herkesin ?ifresini de?i?tirme yetkisi verilmi?tir. Herhangi bir sistemde hesap ?ifrenizi unutursan?z, bunu sadece root de?i?tirebilir. Root iken passwd yaz?n ve enter tu?una bas?n.

linux:~# passwd Changing password for root Enter new password: ******* Re-type new password: ****** Password changed. linux:~# ?ifrenizi iyi saklay?n. Root ?ifresini ele geçiren birisi sistemde istedi?i de?i?ikli?i yapabilir. Linux komutlar? hakk?nda bilgi almak için man komutu kullan?l?r. E?er kurulum a?amas?nda man dosyalar?n?n kopyalanmas? sorusuna olumlu yan?t verilmi?se bunlar /usr/man dizini alt?nda bulunurlar. Örne?in passwd komutu hakk?nda daha detayl? bilgi almak için

$ man passwd yaz?n. Tüm man sayfalar? /usr/man dizini alt?nda 8 ayr? dizinde saklan?r (man1 .. man8). Baz? komutlar?n man dosyalar? birden fazla dizin alt?nda bulunur. Bir dosya komut hakk?nda temel bilgi verirken, di?eri sistem programc?lar?na yönelik olabilir. Örnek olarak mount komutu, hem 2, hem de 8 numaral? man dosyalar?yla birlikte ar?ivlenmi?tir. C programlay?c?s?, mount komutuna ula?mak için

$ man 2 mount yazarken normal kullan?c?,

$ man 8 mount yazmal?d?r. Bunun yan?nda ba?l???nda belirli bir anahtar sözcü?ü içeren tüm man dosyalar?n? ara?t?rmak için apropos komutu kullan?l?r. Her komut, bir veya birden çok parametre alabilir. Örnek olarak,

find . -name "*.txt" -print komutu, bulundu?unuz yerden itibaren tüm dosyalar? ara?t?racak ve bunlar?n aras?ndan sonu .txt ile bitenleri ekrana basacakt?r. Parametreler genel olarak "-" i?aretleri ve bu i?aretten sonra gelen parametre ismi ile belirtilirler. Linux Komut Yap?s? UNIX ve benzeri i?letim sitemlerinde kullan?c?n?n komut yazmas?n? sa?layan, bu komutlar? yorumlayarak gerekli i?lemleri yapan programlara kabuk (shell) ad? verilir. UNIX'te bir kullan?c? bir dizi kabuktan istedi?ini seçebilir. Kabuklar ile ilgili ayr?nt?l? bilgi ileride verilecektir. Kulland???n?z kabuk ne olursa olsun, gerek kabuktan kaynaklanan, gerekse UNIX komutlar?n?n hepsinin uydu?u baz? standartlardan kaynaklanan baz? geleneksel yap?lar vard?r. Bunlar? bilmeniz ilk kez duydu?unuz bir komutun kullan?m?n? bile kolayca ç?karabilmenizin yan? s?ra, bir dizi genel hatadan kurtulman?z? sa?layacakt?r. UNIX'te (ve Linux'ta) bütün komutlar ve dosya isimlerinde büyük/küçük harf ayr?m? önemlidir. Sistem komutlar?n?n ve dosyalar?n ço?u küçük harfle yaz?l?r. Komut ve dosya adlar?nda kullanaca??n?z baz? karakterlerin gerek dosya ve dizin yap?s?, gerekse kabuk ve di?er komutlar nedeniyle baz? özel anlamlar? vard?r. Bu karakterlerden yeri geldikçe söz edilecektir. Örne?in, `/' karakteri hiçbir dosya ad?nda bulunamaz (dosya ve dizinler için ayraç olarak kullan?ld???ndan). `-' ile ba?layan bir dosya olu?turulabilir olsa da silmeye kalkt???nda yeni bir UNIX kullan?c?s?n?n ba??na dert açabilir. UNIX'te komutlar?nda parametre verirken seçenekten önce `-' karakteri kullan?l?r. Örne?in ls -l UNIX komutlar? tersi istenmedikçe girdilerini standart girdiden (klavye) al?r, ç?kt?lar?n? standart ç?kt?ya (ekran) yazar. Bu özellik ileride anlat?lacak olan yönlendirme ve boru (pipe) operatörleri ile birlikte komut sat?r?ndan birçok i?lemi kolayca yapman?z? sa?lar. UNIX kabuklar? komut sat?r?ndan verilen komutu çal??t?rmadan önce bir dizi karakteri yorumlayarak dosya ad(lar)?na çevirirler. Bu karakterler: * 0 dahil herhangi bir say?da karakter yerine geçer. Örne?in rm * komutu bütün dosyalar? siler, ls -l a* komutu `a' ile ba?layan dosyalar?n listesini verir. ? tek bir karakter yerine geçer. Örne?in ?? ad? iki karakterden olu?an bütün dosyalar anlam?na gelir. [] karakterleri aras?nda yaz?lan liste içindeki herhangi bir harfe dönü?türülür. Örne?in cp *[abc] /tmp komutu `a', `b' ya da `c' ile biten bütün dosyalar? /tmp dizinine kopyalayacakt?r. liste içinde aralar?na `-' i?areti koyarak aral?klar verebilirsiniz. Örne?in, [A-Z]* büyük harfle ba?layan bütün dosyalar anlam?na gelir. Liste içindeki `^' karakteri sonras?nda belirtilen liste d???ndaki bütün karakterler anlam?na gelir. Örne?in *[^0-9]* ad?nda rakam olmayan herhangi bir dosya anlam?na gelecektir. Dosya ve Dizin Yap?s? UNIX alt?nda baz? karakterlerin özel anlamlar? vard?r. Dizin ve dosya isimlerinin ba??nda nokta olmas? durumunda bu dosyalar gizli dosya haline gelir ve parametresiz yaz?lan ls komutuyla görünmez. Dosya ve dizin isimleri 255 karakteri a?amazlar.

Sisteme girince önceden tan?mlanm?? bir dizin alt?nda bulunursunuz. Bu dizin normal kullan?c?lar için genellikle /home/ ve ard?ndan gelen kullan?c? dizini ismidir. Bulundu?unuz dizinin ismini görmek için pwd (print working directory) yaz?n. Temel dosya ve dizin kavramlar? hakk?nda detayl? bilgi alabilmek için MS-DOS veya, en iyisi bir UNIX kitab? edinin.

$ pwd /home/gorkem $ UNIX komut yap?s? DOS'a çok benzer. Dizin de?i?tirmek için cd , dizin yaratmak için mkdir komutlar?n? sistemde s?kça kullan?l?r.

$ cd / $ pwd / Hiyerar?ik bir s?raya sahip olan UNIX'te en üstte / dizini (kök dizin) yeral?r. Sistemdeki tüm di?er dosya ve dizinler bunun alt?nda toplan?rlar.

~ i?areti, kullan?c?n?n ev dizinini gösterir. Ev dizinine geçin ve mkdir komutu ile benim isimli bir dizin yarat?n. Dizini patikas?n?, bir ba?ka deyi?le kök dizininden itibaren ismini vererek de yaratabilirsiniz.

$ cd ~ $ pwd /home/gorkem $ mkdir /home/gorkem/benim Dosya Listesi ve ?çeriklerinin Görüntülenmesi Dosya ve dizinleri görebilmek için ls komutu kullan?l?r. Parametresiz yazarak bulundu?unuz dizin hakk?nda bilgi al?n. Linux alt?nda de?i?ik uzant?l? dosyalar okunabilirli?i art?rmak amac?yla farkl? renkte görünecektir. /etc/DIR_COLORS dosyas?, dosya renklerini ayarlar. Bu dosyay? de?i?tirerek belirli dosyalar için istenilen renkleri göstermesini sa?layabilirsiniz.

linux:~$ ls

README article.txt mail typescript adres linux perl ls komutu -a parametresiyle birlikte kullan?l?rsa normalde görünmeyen ve nokta karakteriyle ba?layan dosya ve dizinler de görünür.

linux:~$ ls -a . .bashrc .term article.txt typescript .. .kermrc .xinitrc linux .Xdefaults .less README mail .bash_history .lessrc adres perl -l parametresi de dosyalar hakk?nda tüm bilgiyi verir. Bunlar, dosyan?n sahibi, ne zaman yarat?ld??? ve grubu gibi bilgilerdir. Dosya izinleri hakk?nda daha geni? bilgi bir sonraki bölümde verilecektir.

linux:~$ ls -al total 91 drwxr-xr-x 6 gorkem users 1024 Feb 13 12:56 . drwxr-xr-x 4 root root 1024 Jan 7 1980 .. -rw-r--r-- 1 gorkem users 390 Feb 13 12:56 .Xdefaults -rw-r--r-- 1 gorkem ftpadm 230 Feb 13 12:57 .bash_history -rw-r--r-- 1 gorkem users 1 Feb 13 12:57 .bashrc -rw-r--r-- 1 gorkem users 163 Nov 24 1993 .kermrc -rw-r--r-- 1 gorkem users 34 Nov 24 1993 .less -rw-r--r-- 1 gorkem users 114 Nov 24 1993 .lessrc drwxr-xr-x 2 gorkem users 1024 Jan 7 1980 .term -rw-r--r-- 1 gorkem users 87 Feb 13 12:56 .xinitrc -rw-r--r-- 1 gorkem users 26264 Feb 13 12:53 README -rw-r--r-- 1 gorkem users 2795 Feb 13 12:55 adres

-rw-r--r-- 1 gorkem users 47970 Feb 13 12:53 article.txt drwxr-xr-x 2 gorkem users 1024 Feb 13 12:54 linux drwxr-xr-x 2 gorkem users 1024 Feb 13 12:54 mail drwxr-xr-x 2 gorkem users 1024 Feb 13 12:54 perl -rw-r--r-- 1 gorkem users 0 Feb 13 12:57 typescript Yukar?da her iki parametrenin de birle?tirilerek birlikte kullan?m? yeralmaktad?r. Dosyalar?n içeriklerini görmek için kullan?lan birkaç komuttan en prati?i less'tir. Ok tu?lar? ile dosya içinde hareket edebilir ve q karakteri ile dosyadan ç?kars?n?z. Dosyan?n içeri?i birden fazla sayfaysa dosya sayfalar halinde ekrana gelir. Tüm dosyay? ekrana getirmek için cat kullan?n.

$ cat README Bir dosyan?n ba??ndan veya sonundan itibaren belirli miktarda sat?r? ekrana getirmek de mümkündür. Bunun için head ve tail komutlar? kullan?c?n?n hizmetine sunulmu?tur.

linux:~$ head -6 README (dosyanin ilk 6 satirini ekrana getirir.) This is the README file for the 28 August 1994 public release of the Info-ZIP group's portable UnZip zipfile-extraction program (and related utilities).

unzip512.zip portable UnZip, version 5.12, source code distribution unzip512.tar.Z same as above, but compress'd tar format

linux:~$ tail -3 README (dosyanin son 3 satirini ekrana getirir)

-- Greg Roelofs (Cave Newt), UnZip maintainer/container/explainer and developer guy, with inspiration from David Kirschbaum Dosyalar?n Kopyalanmas? Dosyalar? kopyalamak için cp ve bir yerden ba?ka bir dizine almak için mv komutu kullan?l?r. mv komutu, ayn? zamanda dosya isimlerini de?i?tirmek üzere de i?letilebilir.

linux:~$ cp article.txt /tmp (article.txt isimli dosyayi /tmp dizinine kopyala) linux:~$ mv article.txt /tmp/article (article.txt isimli dosyayi /tmp dizini alt?na ismini article olarak de?i?tirerek koy Kopyalama i?lemi yaln?zca dosyalar üzerinde de?il, dizinler üzerinde de yap?labilir. Farkl? dosya sistemleri üzerinde olmamak kayd?yla bir dizin ve alt?ndaki her?eyi, ba?ka bir dizine kopyalayabilir veya hareket ettirebilirsiniz. Kopyalarken bu i?lem için -R parametresi kullan?l?r, mv komutu için -r parametresine gerek yoktur.

$ cp -R /home/gorkem/temp /tmp (/home/gorkem/temp dizinini ve içindeki her dosyay? /tmp alt?na kopyala) $ mv article.txt ~/benim (article.txt isimli dosyay? çal??ma dizini alt?ndaki benim dizinine kopyala) Dosyalar?n Silinmesi Bir daha kullan?lmayacak olan dosyalar, rm komutuyla silinebilir. Dosyalar? silerken iki kere dü?ünün, zira Linux alt?nda silinen bir dosyan?n geri dönü?ü olmaz. E?er bu tür hatalar? çok yap?yorsan?z rm komutunu -i parametresi ile birlikte kullan?n, bu sayede Linux, dosyay? silmeden önce kullan?c?n?n da onay?n? al?r.

linux:~$ rm -i README rm: remove `README'? y -> sileyim mi ? y(evet)/n(hay?r) linux:~$ E?er dosya ismi - karakteri ile ba?l?yor ise, rm komutunu kulland???n?z zaman dosya ismi bir parametre olarak alg?lanacak ve hata verecektir. Bunun için dosya isminden önce -- karakterlerini yerle?tirin.

linux:~$ rm -- -dosya Bir dizin, bo? iken rmdir komutu ile silinebilir, e?er bo? de?ilse bu komut i?e yaramaz. Onun yerine rm komutunu -r parametresiyle kullan?n.

linux:~$ rm mail rm: mail: is a directory

linux:~$ rm -rf linux/ (linux dizinini içindekilerle birlikte silinir.) -f parametresi ile kullan?c?n?n onay?n? almadan tüm dosyalar? tek ad?mda silmek mümkündür. Bulundu?unuz dizindeki tüm dosyalar? silmek için * karakterini kullan?n.

$ rm * -------------------------------------------------------------------------------Türkiye Linux Kullan?c?lar? Grubu tarafindan yaz?lan Linux ??letim Sistemi adl? kitaptan derlenmistir GER? Kabuk ??lemleri Sisteme girdi?iniz anda kabuk program?n?n çal??t?r?ld???ndan bahsetmi?tik. Bu andan sonra yapaca??n?z tüm i?lemler bu kabuk program? taraf?ndan yönetilir ve denetlenir. Kabuk, klavyeden girilen komutlar? çal??t?rarak bir arabirim görevi yapar. UNIX (ve Linux) alt?nda geli?tirilen say?s?z kabuk çe?idi ve bunlar?n her birinin kendine ait özelli?i vard?r. Her programc? kendi zevkine hitap eden kabu?u seçebilir, sistemde yeralan kullan?c?lar farkl? kabuklar üzerinde çal??abilirler. O an hangi kabuk üzerinde yerald???n?z? ö?renmek için echo $SHELL yazabiliriz. $ echo $SHELL /bin/bash S?kça kullan?lan kabuklar, sh (Shell ya da Bourne Shell): ?lk UNIX kabu?u. ksh (Korn Shell): sh uyumlu, birçok ek programlama özelli?i içeren bir kabuk. Bu kabuk da yayg?n bir kitle tara f?ndan kullan?l?yor. bash (Bourne Again Shell): Kullan?m kolayl??? bak?m?ndan en çok ra?bet gören bash, GNU taraf?ndan kaynak kodu olarak da??t?l?yor. bash sh ve ksh uyumlulu?unu korurken, özellikle etkile?imli kullan?ma yönelik (komut tamamlama gibi) birçok yenilik de içerir. csh (C shell): Berkeley Üniversitesi'nde geli?tirilen csh'in C diline benzer bir programlama yap?s? vard?r. tcsh: csh'?n biraz geli?tirilmi? hali. Yukar?daki kabuk programlar?ndan sh, ksh ve bash birbirleriyle uyumludur ve yukar?da en ilkelden en geli?mi?e göre s?ralanm??lard?r. Ayn? durum csh ve tcsh için de geçerlidir. Kullan?lan shell genellikle ki?isel bir tercih nedeni olsa da, bütün sistem scriptleri sh ile yaz?ld???ndan, sistem yöneticilerine sh ailesinden bir kabuk kullanmalar? önerilir. Kabuk programlar? genellikle /bin dizini alt?nda yeral?r. Kullan?c?n?n sisteme girerken hangi kabu?u kullanaca?? /etc/passwd dosyas?nda yeral?r. Bunu de?i?tirmek için chsh (change shell) komutunu kullanabilirsiniz.

$ chsh Password: Changing the login shell for cagri Enter the new value, or press return for the default Login Shell [/bin/sh]: /bin/bash $ Sisteminizde NIS kullan?l?yorsa chsh yerine yppasswd -s komutunu kullanmal?s?n?z. Yönlendirme Kullan?c?, ekrana yazd??? bir komutun neler yapt???n? en rahat ?ekilde komut taraf?ndan ekrana yönlendirilen bilgilerden anlayabilir. Program, kullan?c?y? bilgilendirme amac?yla mümkün oldu?u kadar çok, fakat ortal??? fazla kar??t?rmamak için de mümkün oldu?u kadar az bilgiyi ekrana vermelidir. Standart Girdi, Ç?kt? ve Hata Linux'ta, ekrana yaz?lan program ç?kt? bilgisini iki s?n?f alt?nda toplayabiliriz. Birincisi, ola?and??? bir durumu bildiren standart hata, di?eri de her türlü verinin yaz?ld??? standart ç?kt?. Program çal??t??? andan itibaren bu iki kanal üzerinden akan bilgiler, program?n çal??t??? sanal terminale yaz?l?rlar. Program girdilerini ise standart girdi arac? olan klavyeden al?r. E?er bu bilgiler bir ekran boyundan (25 sat?r) fazla tutuyorsa baz? sat?rlar programc?n?n gözünden kaçabilir. Bunu önlemek amac?yla standart ç?kt? ve hata bir dosyaya yaz?lacak ?ekilde ayarlanabilir. Yönlendirme olarakta bilinen bu i?lem UNIX alt?nda (DOS'ta oldu?u gibi) > karakteri ile gerçekle?tirilir. Örnek olarak o an bulundu?unuz dizinde yeralan dosyalar? ekrana getirin : $ ls -al Bu komut, standart ç?kt? olarak dosyalar?n bilgilerini ekrana getirecektir. Bu ç?kt?y?, bir dosyaya yönlendirelim ve dosyan?n içeri?ine göz atal?m: linux:~$ ls -al > liste linux:~$ cat liste total 16 drwxr-xr-x 5 gorkem users 1024 Feb 13 13:10 . drwxr-xr-x 4 root root 1024 Jan 7 1980 .. -rw-r--r-- 1 gorkem users 390 Feb 13 12:56 .Xdefaults -rw-r--r-- 1 gorkem ftpadm 2016 Feb 13 13:09 .bash_history -rw-r--r-- 1 gorkem users 1 Feb 13 12:57 .bashrc -rw-r--r-- 1 gorkem users 163 Nov 24 1993 .kermrc -rw-r--r-- 1 gorkem users 34 Nov 24 1993 .less -rw-r--r-- 1 gorkem users 114 Nov 24 1993 .lessrc drwxr-xr-x 2 gorkem users 1024 Jan 7 1980 .term -rw-r--r-- 1 gorkem users 87 Feb 13 12:56 .xinitrc -rw-r--r-- 1 gorkem users 2795 Feb 13 13:06 adres -rw-r--r-- 1 gorkem users 0 Feb 13 13:10 liste

drwxr-xr-x 2 gorkem users 1024 Feb 13 12:54 mail drwxr-xr-x 2 gorkem users 1024 Feb 13 12:54 perl -rw-r--r-- 1 gorkem users 0 Feb 13 13:10 typescript linux:~$ karakteri standart hatay? dosyaya yönlendirmez. Bu i?lem için 2> kullan?l?r. Ama hatay? görebilmek için, hata yaratan bir komut yazmal?y?z, de?il mi ? $ ls /deneme /deneme : No such file or directory $ ls /deneme 2> hata $ cat hata /deneme : No such file or directory A?a??daki komutun i?letilmesinin ard?ndan standart ç?kt? oku1 dosyas?na, standart hata ise oku2 dosyas?na yaz?lacakt?r. Bu dosyalar? komutu çal??t?rd?ktan sonra incelemek suretiyle neler olup bitti?ini anlamak mümkün olur. $ mkdir ~/deneme (deneme isimli bir dizin yarat) $ touch ~/deneme/gecici (gecici isimli bir dosya yarat) $ cat ~/deneme 2>oku2 >oku1 Kabuk, standart ç?kt? ve standart girdi için s?rayla 2 ve 1 numaralar?n?n kullan?m?na izin verir. Yukar?da yeralan son komutta, standart hata mesajlar? için 2 kullan?larak hatalar?n oku2 dosyas?na yaz?lm??t?r. Yönlendirme sayesinde ekrana gelmesi gereken mesajlar kullan?lmayan 9. sanal konsola yönlendiriliyor. # make config # make dep > /dev/tty9 # make clean > /dev/tty9 # time make zImage > /dev/tty9 Son sat?rdaki time komutu, kendinden sonra gelen komutun ne kadar zaman içinde çal??t?r?ld???n? gösterir. Çekirdek derlemede geçen zaman, makinenin gücü hakk?nda bir fikir verebilir. Peki ne hata, ne de ç?kt?y? ekranda görmek istemiyorsam ne yapmal?y?m? Bunun için standart ç?kt? ve hatay? bir araya getirerek yönlendirilen her ç?kt?n?n kayboldu?u ``kara deli?e'' atmak yeterlidir: $ ls /deneme > /dev/null 2>&1 Yukar?daki komutun yaz?l?? s?ras?na dikkat edin. Standart ç?kt? ya da standart hatay? yönlendirirken, > i?areti kullan?rsan?z: dosya yoksa, olu?turulur ve komutun ç?kt?s? dosyaya yaz?l?r. Dosya varsa, içeri?i yok olur ve komutun ç?kt?s? dosyan?n yeni içeri?i olur. Var olan bir dosyan?n eski içeri?ini tamamen silmek de?il de komutun ç?kt?s?n? dosyaya eklemek istiyorsan?z >> kullanmal?s?n?z. Bu durumda dosya varsa komutun ç?kt?s? dosyan?n eski içeri?i korunarak sonuna eklenir, dosya yoksa olu?turulur ve komutun ç?kt?s? dosyaya yaz?l?r. Örne?in: $ echo deneme1 >>deneme.txt $ cat deneme.txt deneme1 $ echo deneme2 >>deneme.txt $ cat deneme.txt deneme1 deneme2 $

Örnekte görüldü?ü gibi ilk komut deneme.txt dosyas?n? olu?turdu. ?kincisi ise olu?an dosyan?n içeri?ini koruyarak ikinci komutun ç?kt?s?n? bu dosyan?n sonuna ekliyor. Standart hata ve ç?kt?ya ek olarak UNIX'in destekledi?i bir yönlendirme daha vard?r: Standart girdi sayesinde bir dosyay? olu?turan sat?rlar, bir komut veya programa yönlendirilebilir. Daha önce bir metin editör kullanarak haz?rlam?? oldu?umuz raporu patrona k?sa yoldan göndermek için, $ mail -s "rapor" patron < rapor.txt Dosyan?n içeri?i, mail komutuna girdi olmu? ve rapor.txt dosyas? patron kullan?c?s?na ``rapor'' konu ba?l???yla e-posta ile gönderilmi?tir. Boru (pipe) ??lemleri Baz? durumlarda, bir komutun ç?kt?s? di?er bir komuta yönlendirilebilir. Ba?ka bir deyi?le, komutun standart ç?kt?s?n? bir dosyaya de?il, bu ç?kt?y? i?leyecek ba?ka bir komuta yönlendirmek istiyorsunuz. Bu amaçla UNIX alt?nda (yine DOS'ta oldu?u gibi) boru (|) karakteri kullan?l?r. Bu karakter, kendinden önce gelen komut veya komut serisinin ç?kt?s?n?, kendinden sonra gelen komuta gönderir. Örne?in bir dizinde yeralan tüm dosyalar? yaz?c?ya aktarmak için, $ ls -al | lpr Komutlar? kullan?labilir. Art?k ls -al komutunun ekrana vermesi gereken tüm bilgiler, lpr komutu arac?l???yla yaz?c?ya gönderilmi?tir. ?lk komutun standart ç?kt?s?, ikinci komuta standart girdi olarak atan?r. Di?er bir örnekte, README dosyas?nda kaç sat?r oldu?u bulunuyor. Bir dosyadaki veya komut ç?kt?s?ndaki sat?r, karakter ve kelime say?lar?n? bulmak için wc komutunu kullanabilirsiniz. $ who | wc -l 40 Yönlendirme ve pipe i?lemleri bazen insan?n kafas?n? kar??t?rabilir. Yönlendirme, bir programdan bir dosyaya yap?labilir, fakat bir programdan ba?ka bir programa yönlendirme yapamazs?n?z. Benzer ? ekilde, iki dosyan?n aras?nda pipe i?lemi uygulamak mümkün olmaz. ?imdi de biraz kar???k bir örnek: # ps -aux | grep inetd | grep -v grep|awk '{print $2}' | xargs kill -1 Yukar?daki örnek kafan?z? kar??t?rmak için verilmi? bir örnek de?il, bir Linux sistem yöneticisinin her an kullanmas? gerekebilecek türden. Sadece pipe kullanarak ne kadar fazla say?da komutun birbirine ba?lanabildi?ini göstermek amac?yla verdik. Çokgörevlilik UNIX'in en büyük silahlar?ndan biri süreçlerdir. Her süreç sistemde ba??ms?z çal??an, birbirini etkilemeyen ve herbiri kendi kayna??n? kullanan programd?r. Süreçler arka planda veya kabu?un kontrolünde çal??abilir. Çekirdek, her sürecin kulland??? sistem kayna??ndan haberdar olur ve bu kaynaklar?n süreçler aras?nda adilce payla??lmas?ndan sorumludur. Bir süreç, aksi belirtilmedikçe çal??t??? süre içinde klavyeden bilgi al?r ve ekrana bilgi verir. Kullan?c?lar?n haberi bile olmadan çal??an süreçler, Linux makinesindeki G/Ç i?lemlerini gerçekle?tirebilmek için sürekli faaliyet içinde bulunurlar. Onlarca süreçten baz?lar? kullan?c?lar?n

sisteme girmesini sa?larken (getty) baz?lar? da WWW ve FTP gibi ?nternet tabanl? istekleri yerine getirir (httpd, ftpd). Arka planda Çal??t?rma Bir komutu arka planda çal??t?rmak için, komutun sonuna & karakteri getirin. Komutu girdikten sonra tekrar kabuk istemcisine dü?ecek ve kald???n?z yerden devam edebileceksiniz. Program, arka planda di?er süreçlerle çak??madan bir süre çal???r ve i?i bitti?inde durur. $ sort buyuk_dosya > buyuk_dosya.sirali & [1] 772 Komutun arka plana at?lmas?ndan sonra ekranda yeralan 1 , sürecin s?ra numaras?n?, 772 say?s? ise süreç kimli?ini (Process ID) gösterir. Her program, sistem kaynaklar?n? biraz daha azaltt???ndan makine yava?lar. Çal??an programlar?n listesini görmek için ps komutunu kullan?n. Hiç parametre vermeden yaz?l?rsa sadece üzerinde çal???lan kullan?c?n?n süreçleri ekrana gelir. S?k kullan?lan bir ba?ka parametre dizisi de uax tir. Bu sayede sistemdeki o anda çal??an tüm programlar daha ayr?nt?l? bir ?ekilde ekrana listelenir. $ ps PID TTY STAT TIME COMMAND 76 v02 S 0:00 -bash 111 v02 R 0:00 ps $ ps -aux USER PID %CPU %MEM SIZE RSS TTY STAT START TIME COMMAND bin 63 0.0 5.5 64 364 ? S 11:12 0:00 /usr/sbin/rpc.portmap gorkem 76 0.0 9.7 101 644 v02 S 11:12 0:00 -bash gorkem 112 0.0 5.0 59 332 v02 R 11:16 0:00 ps -aux root 1 0.0 5.0 56 332 ? S 11:12 0:00 init [5] root 6 0.0 4.2 35 284 ? S 11:12 0:00 bdflush (daemon) root 7 0.0 4.2 35 284 ? S 11:12 0:00 update (bdflush) root 48 0.0 5.1 45 340 ? S 11:12 0:00 /usr/sbin/crond -l10 root 59 0.0 5.5 53 364 ? S 11:12 0:00 /usr/sbin/syslogd root 61 0.0 5.0 44 336 ? S 11:12 0:00 /usr/sbin/klogd root 65 0.0 5.5 62 364 ? S 11:12 0:00 /usr/sbin/inetd root 67 0.0 5.8 79 388 ? S 11:12 0:00 /usr/sbin/rpc.mountd root 69 0.0 6.0 88 400 ? S 11:12 0:00 /usr/sbin/rpc.nfsd root 75 0.1 9.9 115 660 v01 S 11:12 0:00 -bash root 77 0.0 4.6 52 304 v03 S 11:12 0:00 /sbin/agetty 38400 tty3 root 78 0.0 4.6 52 304 v04 S 11:12 0:00 /sbin/agetty 38400 tty4 root 79 0.0 4.6 52 304 v05 S 11:12 0:00 /sbin/agetty 38400 tty5 root 80 0.0 4.6 52 304 v06 S 11:12 0:00 /sbin/agetty 38400 tty6 root 81 0.0 5.5 42 368 ? S 11:12 0:00 gpm -t ms Burada yeralan bilgiler s?ras?yla : PID: süreç numaras?. Her sürecin farkl? bir numara almas? sistem taraf?ndan düzenlenir. %CPU: ??lemcinin % olarak ne kadar? süreç taraf?ndan kullan?l?yor ?

%MEM: % olarak haf?zada kaplad??? yer SIZE: Program?n toplam kulland??? bellek alan? (KByte) RSS: Program?n bellekte kaplad??? gerçel alan. Bu de?er payla??lan sistem kütüphaneleri (shared library) nedeniyle genellikle SIZE de?erinden küçüktür. TTY: sürecin çal??t?r?ld??? (sanal) terminal STAT: süreç o s?rada ne yap?yor ? S: Uyumakta, bu durum genellikle sürecin bir G/Ç i?lemi (örne?in farenin hareketi ya da a?dan gelecek veriler) beklemesi s?ras?nda olur. R: Çal??abilir. Çal??abilir süreçler, gereksinim duyduklar? bütün sistem kaynaklar?na sahip olan süreçlerdir. Çekirdek (tek i?lemcili bir makinede) belirli aral?klarla bu süreçlerden sadece birini çal??t?r?r. T: Durmu?. Bu durum sürecin kullan?c? taraf?ndan (örne?in Control-Z tu?lar?na bas?larak) durdurulmas?nda görülür. Z: Zombie. Bu tür süreçler, kendisini çal??t?ran sürece mesaj b?rakamad?klar?ndan tak?lm?? süreçlerdir. Öldürülemezler ancak sitem kaynaklar?n? da kullanmazlar. D: Kesilemez uykuda. Baz? G/Ç i?lemleri o s?rada bu i?lemi yapan sürecin kesilmemesini gerektirir. Böyle durumdaki süreçleri de ilgili G/Ç i?lemi bitinceye kadar öldüremezsiniz. START: sürecin çal??t??? zaman COMMAND: komut sat?r?ndan girilen program?n ismi ps komutuna bilgisayar üzerinde çal??t???n?z her an ihtiyaç duyman?z mümkündür, bu yüzden çe?itli parametrelerle kullanmay? ö?renmelisiniz. Klavye Üzerinden Kesinti Linux (ve UNIX) alt?nda, klavyeden baz? tu? kombinasyonlar? yard?m?yla çal??makta olan program kesintiye u?rat?labilir. Klavyeden kabuk komut sat?r?na yaz?lan bir program?n uzun sürmesi halinde, e?er daha önceden komutun arkas?na & i?areti koyup arka planda çal???r halde b?rak?lmam??sa, klavyeden yap?lan bir müdahele ile durdurulup arka planda çal???r hale getirilebilir. Örnek vermek gerekirse, uzun sürmesi beklenen bir komutu klavyeden yazal?m ve ard?ndan Control-Z tu?lar?na basal?m: linux:/etc/rc.d# find /usr -name "o*" -print /usr/bin/od /usr/lib/lilo/doc/other.fig /usr/lib/lilo/doc/other.tex /usr/man/man1/od.1.gz [1]+ Stopped find /usr -name "o*" -print linux:/etc/rc.d# Bu esnada sürecin çal??mas?na ara verilmi?, fakat program tamamen durmam??t?r. Program?n çal??mas?n? arka planda sürdürmek için bg komutunu kullan?n. $ bg Bu komutu tekrar komut sat?r?nda çal??acak ve klavyeden bilgi girilecek ?ekilde terminale ba?lamak için fg yaz?n: $ fg

Bir program? çal??t?rmaya ba?latt?ktan sonra tamamen durdurmaya karar vermi?seniz klavyeden Control-C tu?lar?na bas?n. Durdurulup arka planda çal??maya yönlendirilen süreçlere k?saca görev ismi verilir. Tüm görevleri görebilmek için $ jobs yaz?n. Görevler, birden fazla olduklar? zaman s?ra numaras? ile belirtilirler. Süreçlerin Sona Erdirilmesi Her an çal??an süreçlerden biri veya birkaç?, beklenmedik döngüye girebilir. Bunun sonucu olarak sistemin kaynaklar?n?, özellikle haf?zay? tüketici bir duruma gelebilir. Bu tür k?s?r döngüye giren süreçleri bulup, e?er hayati önem ta??m?yorlarsa `öldürmek' gerekir. Süreci öldürmekten kas?t, program? tamamen durdurarak sistemle ili?kisini kesmektir. Bu sayede program?n haf?zada kaplad??? bölge serbest kalacak, çekirdek de haf?za düzenlemesini tekrar yaparak ba?ka süreçlere daha fazla yer ay?racakt?r. Bir süreci öldürmek için kill komutu kullan?l?r. Yukar?daki 67 numaral? sürece ait /usr/sbin/rpc.mountd program?n? öldürmek için ?unlar? yaz?n : $ kill 67 Bir çok süreç sizden bu mesaj? ald?ktan sonra, dosya sistemi üzerinde yaratt??? geçici dosyalar?, dosyalar üzerine koydu?u kilitleri temizlemek gibi yapmas? gereken i?lemleri yapt?ktan sonra çal??mas?na son verecektir. E?er öldürmeye çal??t???n?z süreç herhangi bir nedenle tak?lm??sa ve bu komuta tepki vermiyorsa a?a??dakini deneyin: $ kill -9 67 Art?k program?n sistemle ili?kisi tamamen kesilmi?tir. Kill komutu, -9 seçene?iyle sürece 9 numaral? sinyali gönderir. Bu sinyali alan sürecin yukar?da sözü edilen iki özel durum d???nda çal??may? sürdürmesi olanaks?zd?r. -9 seçene?ini özellikle sistem süreçleri üzerinde gerekmedikçe kullanmamal?s?n?z. Di?er sinyaller ve anlamlar? yeri geldikçe di?er bölümlerde anlat?lacakt?r. Türkiye Linux Kullan?c?lar? Grubu taraf?ndan yaz?lan Linux ??letim Sistemi adl? kitaptan derlenmi?tir.

L?NUX KOMUTLARI Bu say?dan itibaren sizlere en çok kullan?lan komutlar? anlatmaya ba?layaca??z. ls Bir dizin içinde ba?ka alt dizinler yan?s?ra ,dosyalar? listelemek amac?yla kullan?l?r. ls[parametre][dosya veya dizin...] Parametreler -a : (.) ve (..) ile ba?layan dosyalar dahil,dizini listeler. -A : (.) ve (..) ile baslayan dosyalar haric,dizini listeler. -b : Yazd?r?lamaz karakterleri 16'li düzende(oktal) yazd?r?r.

-c : i-dü?ümlerinin(i-node)en son düzeltme tarihlerini s?ralar (-t ile kullan?l?rsa) -d : E?er dosya ad? olarak bir dizin belirtilmi?se,sadece ad?n? yazd?r.Ço?unlukla -l ile birlikte kullan?l?r. -e : Her dosyan?n modunu,baglant? say?s?n?,grubunu,boyunu (byte olarak),son de?i?iklik tarihini,ad?n? listeler. -f : Her bir argüman?n bir dizin olarak yorumlanmas?na neden olur. -F : Dosya isimleri sonuna (*),dizin isimleri sonuna (/)koy anlam?na gelir. -g : Tüm bilgiler ile dosya sahibinin grup ad?n? listeler. -i : Her dosyay? i-dü?ümleri(i-node)ile birlikte görüntüler. -l : Her dosyan?n modunu,baglant? say?s?n?,grubunu,boyunu (byte olarak),son de?i?iklik say?s?n? listeler. -m : Dosya isimlerini virgülle ay?rarak listeler. -n : -l ile ayn? etkiye sahiptir.Farkl? olarak kullan?c? ve grup ad?n?n yerine ID numaralar?n? listeler. -p : Dizinlerin sonuna (/) koyar. -q : Dosya isimleri içinde (?)gibi yazd?r?lamaz karakterler varsa onlari listeler. -r : S?ralamay? sondan ba?a do?ru yapar. -R : Belirlenen bir dizin içindeki dosyalar?n yan? s?ra,varsa tüm alt dizinleri içerikleriyle birlikte listeler. -s : Blok cinsinden dosyalar?n boyutunu kilobyte olarak listeler. -t : Dosyalar? de?i?ime u?rama zaman?na göre listeler. -u : Dosyalar? en son eri?im zamanlar?na göre listeler. -x : Çok sütunlu gösterir. chmod Dosya ve dizinlere eri?im yetkilerini de?i?tirmek için kullan?l?r.?zin modlar?n? iki türlü ifade etme olana?? vard?r.Bunlardan birincisi onalt?l? sisteme (octal) göre tan?mlama,ikincisi ise sembolik tan?mlama ?eklindedir.Onalt?l? sisteme göre: chmod [-R][-h][-f] izin kodu {dosya...|dizin...} Yetki tan?m gruplar? a?a??daki gibi say?sal birer de?erle e?le?terilir: r:4 w:2 x:1 Bu e?le?tirmeler dosya/dizin sahibi (owner),grup ve di?erleri (others) için ayr? ayr? yap?l?r. Sembolik Tan?mlama : chmod [-R][-f][-h][[u][g][o][a]]{{-|+|=}[r][w][x][s]}{dosya...|dizin...} Bu formda chmod komutu sembolik harflerle kullan?l?r.Bunlar: ?zin de?i?iminin kiminle ilgili oldu?u: u : dosya/dizinin sahibi (user) g : dosya/dizinin sahibiyle ayn? grupta olanlar (group) o : di?er kullan?c?lar (others) a : herkes (all) ?zinler üzerindeki i?lemler için: + : yetki ekleme = : yetki e?itleme

- : yetki ç?karma ?zinlerin sembolleri: r : okuma yetkisi (read) w : yazma yetkisi (write) x : çal??t?rma yetkisi (execute) s : program? çal??t?ran kullan?c?lar?n,progam çal??t??? sürece ve sadece bu programla ilgili komutlar aç?s?ndan,program dosyas?n?n sahibinin yetkilerine sahip olmalar?n? sa?lar. Parametreler -f : Geçersiz izinler ve kullan?m cümleleri d???nda bütün hata mesajlar?n? ihmal eder. -h :Sembolik link taraf?ndan gösterilen dosya veya dizinler için mod de?i?imini ihmal eder. -R :Tekrarl? olarak dizinlere iner.-R seçene?i her bir dizinin ve belirlenmi? bir ?ablona uyan bütün dosyalar?n dosya modu bitlerini de?i?tirir. date Sistem tarihini ve zaman?n? gösterir. date komutu "date +%X" seklinde kullan?l?r. Format "+%X" ?eklindedir. X'in yerine gelebilecek seçenekler a?a??da s?ralanm??t?r. Parametreler S: saniyeyi gösterir M: dakikay? gösterir 1-12 :aras? saati gösterir p :am or pm (sabah veya ö?leden sonra) H: 0-23 aras? saati gösterir T :hh:mm:ss format?nda zaman? göster(h:saat-m:dakika-s:saniye) Z :zaman dilimini göster A :gün ismini tam olarak yaz a : gün isminin ilk üç harfini yaz w :gün ismini say?sal olarak belirtir (0-6) d :ay?n kaç? oldu?unu belirt (1-31) j :y?l?n kaç?nc? gününde bulunuldu?unu belirt (1-366) U :y?l?n kaç?nc? haftas?nda bulunuldu?unu belirt (0-53) m :y?l?n kaç?nc? ay?nda bulunuldu?unu belirt (1-12) b :içinde bulunulan ay isminin ilk üç harfini yaz B :ay isminin tamam?n? yaz y :hangi y?lda bulunuldu?unu 2 basamakl? yaz Y :hangi y?lda bulunuldu?unu 4 basamakl? yaz D :tarihi MM/DD/YY (ay/gün/y?l) format?nda yaz c : tarih va zaman? ayn? anda yaz ?yi çal??malar