Lien

Trong hµng lo¹t c¸c mèi liªn hÖ giòa c¸c mÆt cña sù vËt, hiÖn tîng, xuÊt hiÖn mèi liªn hÖ thèng nhÊt vµ m©u thuÉn giòa hai mÆt ®èi lËp. Trong ho¹t ®éng kinh tÕ tµi chÝnh còng xuÊt hiÖn nhiÒu mèi liªn hÖ nh vËy. C¸c quan hÖ nµy ®îc cô thÓ ho¸ b»ng c¸c quan hÖ c©n ®èi kh¸c nhau: C©n ®èi giòa nguån lùc vµ kÕt qu¶ c©n ®èi giòa sè ph¸t sinh Nî vµ sè ph¸t sinh Cã, giòa tµi s¶n vãi nguån h×nh thµnh tµi s¶n ®ã… Trong kiÓm to¸n tríc hÕt ph¶i xÐt c©n ®èi tæng qu¸t theo c¸c m« h×nh (ph¬ng tr×nh) c©n ®«i kh¸i qu¸t. VÝ dô: Víi b¶ng c©n ®èi tµi s¶n: Tµi s¶n = Vèn chñ së h÷u + C«ng nî HoÆc: Tæng sè tµi s¶n = Tæng sè (nguån) vèn Trong thùc tÕ, cã thÓ cã nh÷ng trêng hîp, c¸c mèi quan hÖ c©n b»ng nµy thêng xuyªn kh«ng ®îc duy tr×. Khi ®ã ph¶i xem xÐt l¹i b¶n chÊt riªng cña mèi liªn hÖ. Trong mé sè trêng hîp, do b¶n th©n c¸c quy ®Þnh, chÕ ®é vÒ kinh tÕ nãi chung vµ vÒ kÕ ri¸n nãi riªng lµm cho quan hÖ nµy kh«ng c©n b»ng vÒ lîng. Th«ng thêng trong tæ chøc qu¶n lý cã c¸c ®¬n vÞ kÕ to¸n c¬ së (®éc lËp) cã liªn hÖ däc theo ngµnh kinh tÕ – kü thuËt hoÆc nganh chuyªn s©u qu¸ chÆt chÏ vÒ tµi chÝnh (c¸c ga, tr¹m,,,cña v©n t¶i ®êng s¾t, hµng kh«ng, bu chÝnh, viÔn th«ng…) c¸c ®¬n vÞ kÕ to¸n ®îc ph©n cÊp tµi chÝnh kh«ng ®Çy ®ñ ( c¸c nhµ m¸y, n«ng trêng, …trong mét liªn hîp hay trong mét c«ng ty mÑ…) c¸c ®¬n vÞ ®éc lËp trong mét nhµnh ®éc quyÒn…C¸c ®¬n vÞ nµy nÕu kh«ng quy ®Þnh cô thÓ vÒ kü thuËt kÕ to¸n tµi chÝnh th× B¶ng c©n ®èi tµi s¶n cã thÓ kh«ng duy tr× ®îc. Trong mét sè trêng hîp kh¸c cã thÓ c©n b»ng kh«ng tån t¹i trong mét kho¶ng thßi gian dµi l¹i do lçi vÒ xö lý tµi chÝnh. C¸c trêng hîp nµy thêng gÆp trong c¸c ®¬n vÞ khã ph©n ®Þnh trong viÖc xö lý c¸c mèi liªn hÖ tõ liªn kÕt qua hîp ®ång chuyÓn qua liªn doanh hoÆc trong c¸c ®¬n vÞ kh«ng xö lý triÖt ®Ó vÒ tµi chÝnh trong trêng hîp tµi s¶n, vËt t cã thÊt tho¸t hoÆc thõa ra trong kiÓm kª, trong kinh doanh… Còng cã thÓ cã nguyªn nh©n cos ý kh«ng thùc hiÖn quy t¾c tµi chÝnh dÉn ®Õn t×nh tr¹ng mÊt c©n b»ng vÒ kÕ to¸n nh lËp quyÕt to¸n gi¶ ®Ó nhËn vèn dÉn ®Õn vèn kh«ng c©n ®èi víi tµi s¶n thùc…

Trong mét sè trßng hîp kh¸c t×nh tr¹ng mÊt c©n b»ng nµy hoµn toµn chØ do lçi cñ kÕ to¸n. Ch¼ng h¹n do kÕ to¸n lµm t¾t do nh÷ng quan hÖ kinh tÕ míi ph¸t sinh nªn cha sö lý ®óng h¹¬c do yÕu tè t©m lý kh«ng thËt tèt trong khi ghi sæ, lËp quyÕt to¸n … Dï quan hÖ c©n ®èi tæng qu¸t cã tån t¹i hay kh«ng, kiÓm to¸n c¸c c©n ®èi cô thÓ vÉn ph¶i ®Æt ra. Trong c©n ®èi cô thÓ ph¶i dùa vµo c©n ®èi gi÷a sè ghi Nî víi sè ghi Cã hoÆc giòa sè ®Çu kú vµ sè t¨ng trong kú víi sè cuèi kú vµ sè gi¶m trong kú cña kÕ to¸n kÐp. Nh÷ng mèi quan hÖ nµy thêng rÊt nhiÒu. §Ó kiÓm to¸n thßng ph¶i dïng chän mÉu ngÉu nhiªn hoÆc chän mÉu ®iÓn h×nh, tõ ®ã suy réng cho quÇn thÓ mÉu. 2. §èi chiÕu logic Lµ viÖc xem xÐt møc biÕn ®éng t¬ng øng vÒ gi¸ trÞ cña c¸c chØ tiªu cã quan hÖ kinh tÕ trùc tiÕp song cã thÓ cã møc biÕn ®éng kh¸c nhau vµ cã thÓ theo híng kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n: - Hµng tån kho gi¶m cã thÓ dÉn ®Õn tiÒn mÆt, tiÒn göi hoÆc c¸c kho¶n ph¶i thu ph¶i t¨ng. Xu híng biÕn ®éng gi÷a hµng tån kho vµ c¸c kho¶n môc liªn quan nãi trªn lµ ngîc nhau vµ mc biÕn ®éng còng cã thÓ kh«ng ®ång nhÊt trªn tõng kho¶n môc. - Tµi s¶n cè ®Þnh t¨ng cã thÓ dÉn ®Õn tiÒn vay, nî dµi h¹n t¨ng hoÆc chi phÝ x©y l¾p gi¶m. Trêng hîp nµy cã thÓ møc biÕn ®éng t¬ng øng vµ cã xu híng cã thÓ cã cïn chiÒu ( nÕu vay nî), hoÆc ngîc chiÒu ( nÕu kÕt chuyÓn chi phÝ x©y l¾p hoÆc dïng tiÒn ®Ó mua. - Vèn b»ng tiÒn gi¶m cã thÓ dÉn tíi hµng lo¹t vËt t t¨ng hoÆc c¸c kho¶n ph¶i tr¶ gi¶m. …. C¸ch ®èi chiÕu nµy ®îc sö dông rÊt phæ biÕn trong viÖc xem xÐt kh¸i qu¸t c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ – tµi chÝnh thuéc ®èi tîng kiÓm to¸n. TRªn c¬ së ®ã, ®Þnh híng cho viÖc kiÓm to¸n c¸c ®«Ý tîng cô thÓ khi ph¸y hiÖn nh÷ng m©u thuÉn trßn møc vµ xu híng biÕn ®éng cña c¸c chi tiªu cã liªn quan. C¸c ph¬ng ph¸p ®èi chiÕu l«gic vµ ®èi chiÕu trùc tiÕp trªn ®©y cßn ®îc gäi lµ “ Ph¬ng ph¸p rµ so¸t tµi liÖu”. Tuy

nhiªn, trªn thùc tÕ, c¸c ph¬ng ph¸p ®èi chiÕu nµy cßn ®îc sö dông réng r·i h¬n nh nh÷ng c¸ch t duy, suy lý cho nhiÒu mèi liªn hÖ kÓ c¶ cha ®îc lîng ho¸ trong c«ng t¸c kiÓm to¸n. Theo ®ã kiÓm tãn tµi chÝnh ®· h×nh thµnh 3 lo¹i tr¾c nghiÖm ph©n tÝch. C¸c tr¾c nghiÖm nµy sÏ ®Ò cËp cô thÓ trong KiÓm to¸n tµi chÝnh. 3. §èi chiÕu trùc tiÕp §èi chiÕu trùc tiÕp lµ so s¸nh (vÒ mÆt lîng) trÞ sè cña cïng mét chØ tiªu trªn c¸c chøng tõ kiÓm to¸n. §«Ý chiÕu nµy thêng cã trong c¸c trêng hîp sau ®©y: 1, §èi chiÕu giòa sè cuèi kú vµ sè ®Çu n¨m hoÆc giòa c¸c kú trªn c¸c B¶ng c©n ®èi tµi s¶n ®Ó nghiªn cøu ®éng th¸i cña c¸c mÆt ho¹t ®éng t¬ng øng víi chØ tiªu ®ã (®èi chiÕu ngang) hoÆc giòa c¸c bé phËn tæng thÓ ®Ó xem xÐt c¬ cÊu, ph©n bè tõng quÇn thÓ (®èi chiÕu däc). 2, §èi chiÕu gi÷a sè dù ®o¸n, ®Þnh møc, kÕ ho¹ch víi sè thùuc tÕ ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é phÊn ®Êu thùc hiÖn c¸c môc tiªu thÓ hiÖn trªn c¸c chØ tiªu t¬ng øng. 3, §èi chiÕu trÞ sè cña cïng mét chØ tiªu trong cïng mét thêi kú trªn c¸c chøng tõ kh¸c nhau, ch¼ng h¹n, chØ tiªu lîi nhuËn hay lîi nhuËn cßn l¹i tren c¸c b¶ng c©n ®èi, c¸c sæ tæng hîp. 4, §èi chiÕu c¸c con sè cña cïng mét chøng tõ nhng ®îc b¶o qu¶n, lu tr÷ ë c¸c ®Þa ®iÓm kh¸c nhau. Lo¹i ®èi chiÕu nµy ®îc thùc hiÖn phæ biÕn trong kiÓm to¸n c¸c kho¶n giao dÞch víi ng©n hµng, c¸c kho¶n thu vÒ b¸n hµng, c¸c kho¶n chi vÒ mua hµng. 5, §èi chiÕu trÞ sè cña c¸c chØ tiªu víi trÞ sè cña c¸c yÕu tè cÊu thµnh chØ tiªu ®ã. Ch¼ng h¹n: ®èi chiÕu c¸c yÕu tè sè lîng, ®¬n gi¸ víi sè t×en trong c¸c chøng tõ gèc, ®èi chiÕu c¸c kho¶n môc cÊu thµnh c¸c lo¹i tµi s¶n hoÆc nguån vèn trong B¶ng c©n ®èi tµi s¶n, ®èi chiÕu c¸c kho¶n chi, thu víi c¸c lo¹i ho¹t ®éng trong B¶ng chu chuyÓn tiÒn tÖ hoÆc b¶ng kÕt qu¶ kinh doanh… Nh vËy, ph¬ng ph¸o ®èi chiÕu trùc tiÕp ®îc sö dông rÊt réng r·u. Tuy nhien, ®èi chiÕu trùc tiÕp chØ ®îc sö dông trong trêng hîp c¸c chØ tiªu ®îc hach to¸n theo cïng mét chuÈn mùc (cïng néi dung, cïng ph¬ng ph¸p, cïng ®¬n vÞ

tÝnh to¸n…) vµ trong cïng kho¶ng thêi gian vµ ®iÒu kiÖn t¬ng tù nhau.