Isletim Sistemleri Temeller

T.C. Mİ LLÎ EĞİ Tİ M BAKANLIĞI

MEGEP (MESLEKÎ EĞİ Tİ M VE ÖĞRETİ M Sİ STEMİ Nİ N GÜÇLENDİ Rİ LMESİPROJESİ )

Bİ Lİ Şİ M TEKNOLOJİ LERİ

İ ŞLETİ M Sİ STEMLERİTEMELLER

ANKARA 2007

Milli Eğitim Bakanlı ğıtarafı ndan geliş tirilen modüller;  Talim ve Terbiye Kurulu Baş kanlı ğ ı nı n 02.06.2006 tarih ve 269 sayı lıKararıile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğ itim Okul ve Kurumları nda kademeli olarak yaygı nlaş tı rı lan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programları nda amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandı rmaya yönelik geliş tirilmişöğretim materyalleridir (Ders Notları dı r).  Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandı rmak ve bireysel öğ renmeye rehberlik etmek amacı yla öğrenme materyali olarak hazı rlanmı ş , denenmek ve geliş tirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğ itim Okul ve Kurumları nda uygulanmaya baş lanmı ş tı r.  Modüller teknolojik geliş melere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandı rmak koş ulu ile eğ itim öğ retim sı rası nda geliş tirilebilir ve yapı lması önerilen değiş iklikler Bakanlı kta ilgili birime bildirilir.  Örgün ve yaygı n eğitim kurumları , iş letmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaş ı labilirler.  Bası lmı şmodüller, eğitim kurumları nda öğ rencilere ücretsiz olarak dağı tı lı r.  Modüller hiçbir ş ekilde ticari amaçla kullanı lamaz ve ücret karş ı lı ğ ı nda satı lamaz.

İ Çİ NDEKİ LER AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iii Gİ Rİ Ş.......................................................................................................................................1 ÖĞRENME FAALİ YETİ- 1 ...................................................................................................3 1. İ ŞLETİ M Sİ STEMİ Nİ N TEMELLERİ...............................................................................3 1.1. Sistem Kaynakları ..........................................................................................................4 1.1.1. Kesme İ stekleri (IRQ)............................................................................................4 1.1.2. Doğrudan Bellek Eriş imi (DMA) ..........................................................................5 1.1.3. Giriş /Çı kı şAdresleri (I/O) .....................................................................................6 1.2. Bir İ ş letim Sisteminin Bileş enleri ..................................................................................7 1.2.1. Kullanı cıArabirimi................................................................................................7 1.2.2. Çekirdek................................................................................................................. 7 1.2.3. Dosya Yönetim Sistemi .........................................................................................8 1.3. İ ş letim Sisteminin İ ş levleri ............................................................................................8 1.3.1. Dosya ve Klasör Yönetimi.....................................................................................8 1.3.2. Uygulamaları n Yönetimi .....................................................................................10 1.3.3. Yardı mcıProgramlarıDestekleme ...................................................................... 10 1.3.4. Bilgisayar Donanı mı nıKontrol Etme .................................................................. 11 1.4. İ ş letim Sistemi Tipleri.................................................................................................. 13 1.4.1. Çoklu Kullanı cı(Multiuser) İ ş letim Sistemleri ................................................... 13 1.4.2. Çoklu Görev (Multitasking) İ ş letim Sistemleri ................................................... 14 1.4.3. Çoklu İ ş lemci (Multiprocessing) İ ş letim Sistemleri............................................14 1.4.4. Çoklu Görev (Multithreading) İ ş letim Sistemleri............................................... 14 UYGULAMA FAALİ YETİ............................................................................................... 15 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME .....................................................................................18 ÖĞRENME FAALİ YETİ- 2 ................................................................................................. 19 2. DOSYA YÖNETİ Mİ......................................................................................................... 19 2.1. Fat Dosya Yönetim Sistemi .........................................................................................20 2.1.1. FAT (File Allocation Table –Dosya Yerleş im Tablosu-) Nedir? ........................ 20 2.1.2. FAT Nası l Çalı ş ı r? ............................................................................................... 20 2.1.3. FAT Çeş itleri (FAT16, FAT32, VFAT) .............................................................. 21 2.2. NTFS Dosya Yönetim Sistemi .....................................................................................22 2.2.1. NTFS Nedir?........................................................................................................22 UYGULAMA FAALİ YETİ............................................................................................... 24 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME .....................................................................................25 ÖĞRENME FAALİ YETİ- 3 ................................................................................................. 27 3. BELLEK YÖNETİ Mİ ........................................................................................................27 3.1. Bellek Yönetimi Nedir? ............................................................................................... 27 3.2. Bellek Tipleri ............................................................................................................... 28 3.2.1. Geleneksel Bellek (Conventional Memory) ........................................................ 29 3.2.2 Üst Bellek Alanı(UMA –Upper Memory Area-) ve Geniş letilmişBellek .......... 29 3.2.3. Uzatı lmı şBellek (Extended Memory)................................................................. 30 3.2.4. Geniş letilmişBellek (Expanded Memory ) .........................................................32 3.2.5. Yüksek Bellek (High Memory Area-HMA)........................................................ 32 3.3. Diğ er Bellek Çeş itleri................................................................................................... 33 3.3.1. Sanal Bellek (Swap file veya Page file)............................................................... 33

i

3.3.2. Bootstrap.............................................................................................................. 34 3.4. Bellek Çakı ş maları ....................................................................................................... 35 3.5. KorumalıModda Bellek Adresleme ............................................................................35 UYGULAMA FAALİ YETİ............................................................................................... 37 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME .....................................................................................38 MODÜL DEĞERLENDİ RME .............................................................................................. 40 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 41 ÖNERİ LEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 43 KAYNAKÇA .........................................................................................................................44

ii

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI SÜRE ÖN KOŞUL YETERLİ K

481BB0019 Biliş im Teknolojileri Alan Ortak İ ş letim Sistemleri Temeller

İ ş letim sistemlerinin temellerini tanı tan öğrenme materyalidir. 40/16 İ ş letim sisteminin yönetimini yapmak Genel Amaç: Bu modül ile; gerekli ortam sağ landı ğı nda, iş letim sistemi yönetimi ve sistemin çalı ş masıile ilgili bilgileri bilecek ve kullandı ğı nı z iş letim sisteminin yapı landı rması nıyapabileceksiniz.

MODÜLÜN AMACI

Amaçlar: Bu modül ile gerekli ortam sağ landı ğı nda; 1. İ ş letim

sisteminin

temellerini

bilecek

ve

yapı landı rma yapabileceksiniz 2. Dosya yönetiminin nası l yapı ldı ğı nıbilecek ve gerekli ayarlamalarıyapabileceksiniz 3. Bellek yönetimi nası l yapı lı r bilecek ve bellek EĞİ Tİ M ÖĞRETİ M ORTAMLARI VE DONANIMLARI

yapı sı nıayarlayabileceksiniz. Bilgisayar laboratuarıve bu ortamda bulunan bilgisayar, bilgisayar masaları , lisanslıiş letim sistemi programı , sabit disk ve bellek modülleri

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME

Her faaliyet sonrası nda o faaliyetle ilgili değerlendirme soruları ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Modül içinde ve sonunda verilen öğretici sorularla edindiğiniz bilgileri pekiş tirecek, uygulama örneklerini ve testleri gerekli süre içinde tamamlayarak etkili öğrenmeyi gerçekleş tireceksiniz. Sı rası yla araş tı rma yaparak, grup çalı ş maları na katı larak ve en son aş amada alan öğretmenlerine danı ş arak ölçme ve değerlendirme uygulamaları nıgerçekleş tiriniz.

iii

iv

Gİ Rİ Ş Gİ Rİ Ş Sevgili Öğ renci; Bilgisayarları n çalı ş abilmesi için gereken temel yazı lı m iş letim sistemidir. Bilgisayarlar çeş itli donanı m ürünlerinin belli bir tasarı ma göre bir araya getirilmesiyle oluş turulur. Ancak kendilerinden beklenen iş leri gerçekleş tirmeleri için bu sadece donanı mdan oluş an altyapıyeterli değildir. Bir kelime iş lem yazı lı mıile belge oluş turabilmek için önce bilgisayarı n açı lması , donanı m ürünlerinin birbirlerini tanı masıve birlikte çalı ş acaklarış artları n sağ lanması gerekecektir. Kullanı cıklavyede bir tuş a bastı ğı nda, bir harfin ekranda görüntülenmesi, yazı lanları n saklanmak istendiğ inde belgenin disk üzerine yazı lması , belgeye bir dosya adı verilebilmesi yapı labilecek iş ler arası ndadı r. Kullanı lan yazı lı m ne tür olursa olsun bazıtemel iş lemler hep aynı dı r. Dosyaları n diske yazı lması , diskten alı nı p ekrana görüntülenmesi, bir dosyanı n bası lmak üzere yazı cı ya gönderilmesi... Bu durumda tüm yazı lı mları n üzerinde çalı ş acağ ızemini oluş turmak ve temel iş lemleri gerçekleş tirmek üzere kullanı lan yazı lı m ile karş ı laş ı lı r. Bu, iş letim sistemidir.

1

2

ÖĞRENME FAALİ YETİ –1 ÖĞRENME FAALİ YETİ- 1 AMAÇ İ ş letim sisteminin temellerini bilecek ve yapı landı rma yapabileceksiniz.

ARAŞ TIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanı z gereken öncelikli araş tı rmalar ş unlardı r:  Çevrenizdeki bilgisayarlarda kullanı lan iş letim sistemlerinin isimlerini öğ reniniz.  Farklıiş letim sistemlerinin ortak noktaları nıkendinizce belirlemeye çalı ş ı nı z.  IRQ ayar tablosunu araş tı rı nı z.  DMA tablosunu araş tı rı nı z.  I/O adres aralı klarıtablosunu araş tı rı nı z.  Farklı iş letim sistemlerini birbirinden ayı ran en belirgin özelliklerini belirlemeye çalı ş ı nı z ve bütün bu bilgileri sı nı fta arkadaş ları nı zla paylaş ı nı z.

1. İ ŞLETİ M Sİ STEMİ Nİ N TEMELLERİ

Bilgisayarlarda iş letim sistemi, donanı mı n doğrudan denetimi ve yönetiminden, temel sistem iş lemlerinden ve uygulama programları nıçalı ş tı rmaktan sorumlu olan sistem yazı lı mı dı r. En yaygı n olarak kullanı lan iş letim sistemleri iki ana grupta toplanabilir: Microsoft Windows grubu ve UNIX benzeri iş letim sistemlerini içeren grup (bu grup içinde pek çok Unix versiyonu, Linux ve Mac OS sayı labilir). İ ş letim sistemi, bütün diğ er yazı lı mları n belleğ e, girdi/çı ktıaygı tları na ve dosya sistemine eriş imini sağlar. Birden çok program aynıanda çalı ş ı yorsa, iş letim sistemi her programa yeterli sistem kaynağ ı nıayı rmaktan ve birbirleri ile çakı ş mamaları nısağ lamaktan da sorumludur.

3

1.1. Sistem Kaynakları Sistem kaynakları , bilgisayar sistemi içerisinde kullanı lan aygı tları n (seri, paralel, usb port, fare v.s.), programları n kontrol edilebilmesi, kullanı cı lara hizmet edebilmesi için gerekli mekanizmalarıanlatmak için kullanı lan kelimelerdir. Sistem kaynakları , sistem içerisindeki donanı m elemanları nı n CPU ile haberleş ebilmesi için paylaş tı rı lı r. Sistem kaynaklarıiki veya daha fazla donanı mı n aynızamanda haberleş meye çalı ş ması nı engeller. CPU’nun sistem aygı tları nı tanı mlayabilmesini ve onlar ile haberleş ebilmesini sağ lar.

1.1.1. Kesme İ stekleri (IRQ) IRQ İ ngilizce karş ı lı ğ ı Interrupt Request, yani kesme isteğ i kelimelerinin kı saltması dı r. IRQ ile donanı mlar sistem iş lemcisi ile iletiş im kurarlar. Bir nevi her donanı mı n özel adresi denebilir. Bilgisayarı mı zı n merkezi iş lem ünitesi olarak CPU çevre birimleri ile olan tüm iletiş imleri baş latı r, onları n yönetimini elinde tutar. Peki herhangi bir çevre birimi CPU'nun kendisi ile ilgilenmesini nası l sağ layacak, onun dikkatini nası l çekecek. İ ş te bu noktada IRQ (Donanı m kesmeleri) devreye girer. IRQ, çevre birimlerinin dikkat çekmek için kullandı ğ ı bir yöntemdir. 

Kesmeler (IRQ) Nası l Çalı ş ı r?

Bilgisayarı mı zdaki kesmeler Intel 8259 öncelikli kesme denetleyicisi (PIC) tarafı ndan sağ lanı r. Önceleri ayrıbir çip olarak bulunan bu kesme denetleyicisi, günümüz bilgisayarları nda anakartı n çipsetinde yerleş ik olarak bulunmaktadı r. Bir kesme talebi geldiğ inde 8259 CPU'yu elindeki iş i geçici olarak durdurmaya ve hemen bu kesmeyi yönetmesine olanak sağlayan bir programıçalı ş tı rmaya iter. CPU kesme hizmet programı na dallanı rken dönüşadresini yı ğ ı n hafı zada saklar ve iş i bitince iş leme yine kaldı ğ ıyerden devam eder. Birçok aygı t aynıanda kesme hizmeti isteyebilir. Sistem tarafı ndan belirlenmiş öncelik sı rası na göre talepler karş ı lanı r. Genelde kesme hizmet programıyüksek önceliğe sahip bir iş lem tarafı ndan kesilebilir. Ama daha öncelikli veya eş it seviyedeki bir cihazdan kesme talebi gelirse o anki kesme programıbitene kadar bu istek saklanı r.

4

Resim1.1: Bir donanı m için IRQ ayarı nıgörme

Eğer bilgisayarı mı zda bir donanı m cihazı mı z doğ ru çalı ş mı yor ise aygı t yöneticisi penceresinden donanı m elemanı nıseçerek çift tı kları z ve de açı lan sekmede kaynaklar sekmesi ile boşolan bir irq seçmeliyiz. Ancak unutmamak gerekir ki, bu ayarlar için bilgi düzeyimiz yeterli değil ise müdahale etmememiz gerekir.

1.1.2. Doğrudan Bellek Eriş imi (DMA) DMA İ ngilizce karş ı lı ğ ıDirect Memory Access anlamı na gelen direkt hafı za eriş imi kelimelerinin kı saltması dı r. Özellikle disk sürücüleri ve benzeri cihazlar için bu seçeneğin aktif halde olmasıbelli bir performans artı ş ı sağ lamaktadı r. Çünkü bu durum sayesinde cihaz gerek duyduğ u bilgileri iş lemciye uğ ramadan direk olarak sistem belleğ inden elde edebilir. Bu kanallar sistem belleğine bazıaygı tları n (ses kartı , ethernet kartıgibi) eriş imini hı zlandı rmak için kullanı lı rlar. Bir sabit disk disk denetleyicisi sabit diskten bazıverileri aldı ktan sonra bunlarıRAM'e depolamak ister. Aynış ekilde yerel iletiş im ağı(ethernet)

5

kartı ndan da veri geldiğinde bunları n RAM'e depolanmasıgerekebilir. BunlarıI/O adresleri üzerinden CPU'ya oradan da RAM'e göndermek yerine bazıkartları n kullanabildiğ i DMA (Direct Memory Access - direk bellek eriş imi) kanallarıvası tası yla daha hı zlıve CPU'yu da meş gul etmeden direk RAM'e ulaş tı rmak mümkün. Bu sayede CPU meş gul edilmemiş olacak ve de bizim isteğimiz daha hı zlıbir ş ekilde yerine getirilmişolacaktı r. Tekrar özetlersek DMA verileri bir çevre biriminden RAM'e veya RAM'den çevre birimine CPU'nun müdahalesine gerek kalmadan aktarabilmeyi sağlar. Çevre birimlerinin birbirine direk ulaş ması na imkan sağlayamaz. Sisteminize DMA kullanmak üzere kaç tane kart takı labileceği sı nı rlı dı r. Hafı za eriş im bilgilerini de kaynaklar sekmesinden görebiliriz. Ancak eriş im adres bilgileri çoğ unlukla bizim değ iş tirebileceğ imiz bilgiler değ ildir. Bütün donanı m kartlarıile ilgili eriş im adresleri bilgilerini bilmemiz gerekir ki bu da çok düş ük bir olası lı ktı r.

1.1.3. Giriş /Çı kı şAdresleri (I/O) Bilgisayarı mı zı n patronu olan CPU'nun çevre aygı tları yla ve devre kartları(ses kartı , ethernet kartıvs.) ile iletiş im kurmak ve bu aygı tlarıbirbirinden ayı rt edebilmek için kullandı ğ ıGiriş /Çı kı ş(Input/Output) adresleridir. Bu adresler "port adresleri" veya "donanı m adresleri" olarak da bilinir. Zaten CPU'nun dı şdünya ile iletiş im kurmak için kullandı ğ ıiki yol vardı r denilebilir. Bunlardan biri bilgisayarı mı zı n ana belleğ inin adresleri diğeri de bahsedildiğ i üzere I/O adresleridir. 

I/O Adres Çakı ş maları

Her kartı n mikroiş lemci ile haberleş mesi için farklıbir I/O adresi vardı r. Birden fazla kartı n aynıadresi kullanmasıdurumuna çakı ş ma denir. İ ki kartı n aynıadresi kullanması durumunda mikroiş lemci tarafı ndan gönderilen komutlar bu kartlar tarafı ndan doğru algı lanmaz. Bu durum kartları n çalı ş maması na ya da hatalı çalı ş ması na neden olur. Çoğ u çevre birimi ve kartlar tek bir I/O adres aralı ğı nıkullanı r. En basit ş ekliyle klavyenizin kullandı ğ ıI/O adres aralı ğ ı nıbaş ka bir kart kullanmaya kalkarsa, bu kart çalı ş mayacak, bununla birlikte klavyeniz de devre dı ş ıkalacaktı r. Zaten kart üretilirken klavyenin I/O adresini kullanacak bir kart tasarı mıyapı lmaz. Çünkü bu adres sabittir, klavye denetleyicisi tarafı ndan kullanı lmaktadı r ve bir standart haline gelmiş tir. Kartlar üretilirken bunlar göz önünde bulundurulan önemli kriterlerdir. "Peki o zaman I/O çakı ş malarınası l olabilir?" diye bir soru gelebilir aklı nı za. BazıI/O değ erleri standart değ ildir, sorunlarıda zaten bu aralı k değ erlerini kullanan kartlarda görülmektedir. Şayet aynıadresi birden fazla kart için ayarlarsanı z çakı ş maya sebep olacağ ıiçin kartlar görevlerini yapamayacaktı r. Giriş -çı kı şadresleri bilgilerini de kaynaklar sekmesinden görebiliriz. Dediğ imiz gibi bu bilgiler çoğunlukla bizim değ iş tirebileceğimiz bilgiler değildir. Bu bilgiler neden vardı r öyleyse? Cevap basit: Programlama ile uğraş anlar için gerekli olabilir. Özel bir program geliş tirildiğ inde kullanacağıdonanı m birimi ile ilgili özel ayarlar gerekir ise bu bilgilerden faydalanarak ayarlamaları nıyaparlar.

6

1.2. Bir İ ş letim Sisteminin Bileş enleri Bir iş letim sistemi, kavramsal olarak, üç grupta toplanabilecek bileş enlerden oluş ur: kullanı cıarayüzü (bu bir grafik kullanı cıarayüzü ve/veya komut satı rıyorumlayı cı sı ["kabuk" da denir] olabilir), dosya yönetim sistemi ve bir çekirdek.

1.2.1. Kullanı cıArabirimi Genel olarak arayüz, herhangi bir ş eyin kullanı mı nıya da onda etkileş imi sağlayan kı sı m olarak düş ünebilirsiniz Bir araba, gaz ve fren pedallarıile aracıyönlendirmeyi sağ layan direksiyonu da içeren daha karmaş ı k bir arayüze sahiptir. Bir bilgisayarı n arayüzü klavye ve fare ile monitörde gözüken ve bilgisayarıbirçok farklıişiçin kullanabilmemizi sağ layan yazı lı mlardan oluş ur. Macintosh bilgisayarları n çı kı ş ıve ardı ndan Microsoft’un Windows yazı lı mı nı n geliş tirilmesinden beri birçok insan, arayüz dendiğinde otomatik olarak grafiksel kullanı cı arayüzünü (GUI –Graphic User Interface, grafik kullanı cıarayüzü-) düş ünmektedirler. Bilgisayar kullanı mı nıdaha kolay hale getirmede görsel nesneler kullanı mıgittikçe geliş iyor olsa da bu nesneler bilgisayar ve kullanı cıarası nda etkileş imi sağlayan seçenekler topluluğ unun sadece bir parçası dı r.

Resim 1.2: Grafik kullanı cıarayüzü

1.2.2. Çekirdek Çekirdek, diskteki dosyaları n izlerini tutar, programlarıbaş latı r ve yürütür, belleği ve çeş itli süreçlerin kaynakları nıdüzenler, ağdan paketleri alı r ve gönderir, vb... Çekirdek kendi baş ı na çok az işyapar, fakat diğer servislerin kullanabileceği araçlarısağlar. Ayrı ca

7

donanı mlara doğ rudan ulaş an kiş ileri önleyerek, onlarıkendi sunduğ u araçlarıkullanmaya zorlar. Bu yolla çekirdek, kullanı cı larıdiğ er kullanı cı lara karş ıkoruyacak bir yol izler. Çekirdek tarafı ndan sağlanan bu araçlar sistem çağrı larıüzerinden kullanı lı r. Sistem programlarıiş letim sisteminin ihtiyacıolan çeş itli servisleri yerine getirmek için çekirdek tarafı ndan sağ lanan bu araçlarıkullanı rlar. Çekirdek, iş letim sisteminin kalbidir. Adı ndan da anlaş ı labileceğ i gibi, "kabuk", çekirdeğ in çevresini sararken, donanı mla iletiş im kurmak da çekirdeğ in iş idir. Donanı m <-> Çekirdek <-> Kabuk <-> Uygulamalar Kimi iş letim sistemlerinde kabuk ve çekirdek tümüyle ayrıbileş enlerken, kimilerinde bu ayrı m yalnı zca kavramsaldı r.

1.2.3. Dosya Yönetim Sistemi İ ş letim sisteminin dosyalarıorganize etme ve yönetme için ne kullandı ğı nıgösteren ifadedir. Dosya verilerin toplandı ğ ıbirimlerdir. Sanal olarak bilgisayar bütün verilerini dosya olarak saklar. Bir çok dosya tipi vardı r. Program dosyaları , veri dosyaları , text dosyalarıgibi… Dosya sistemi adıverilen bir yol ile iş letim sistemi dosyaları n içindeki bilgileri organize eder. Genelde iş letim sistemleri hiyerarş ik dosya yönetim sistemini kullanı r. Bu sistem ağaç yapı sıadıverilen klasörler içerisinde dosyalarıorganize eder. Bu klasör sisteminin baş langı ç noktasıkök dizindir (root directory, C:\>). Sistem içerisindeki veri kümeleri dosya (kütük) olarak adlandı rı lı r. Bu nedenle ikincil bellekler daha genişanlamı yla giriş /çı kı şbirimleri (HDD, CD-ROM, Flashdisk v.s.) üzerinde tutulan verilerin yönetimi dosya yönetimi kapsamı nda ele alı nı r. Dosya yönetim sisteminin temel iş levleri üç maddede toplanmı ş tı r: 1 - Mantı ksal dosya yapı ları ndan fiziksel yapı lara geçiş in sağlanması . 2 -İ kincil belleklerin verimli kullanı lması nı sağ lanması . 3 - Dosyaları n paylaş ı lması , korunmasıve kurtarı lmasıile ilgili araçları n sağ lanması .

1.3. İ ş letim Sisteminin İ ş levleri 1.3.1. Dosya ve Klasör Yönetimi Dosyalarıve klasörleri yönetme, kaynaklarısaklama ve güvenliğ ini sağlamayı , bu kaynaklarıağkullanı cı ları nı n kullanı mı na sunmayıve yine bu kaynaklardaki değ iş iklikleri yönetmeyi içerir. Bilgisayarda bulunan iş letim sistemleri, tüm programlar, oyunlar, bizim hazı rladı ğı mı z belgeler dosyalar halinde saklanı r. Bu dosyalar bilgisayarı mı zda harddisk adı nıverdiğ imiz fiziksel bir aygı tta saklanı r ve bu dosyalarıkendi araları nda gruplamak içinde klasörler kullanı lı r. Yani verilerin bir arada tutulduğu ortamlara dosya denir.

8

Sürücü: Dosya ve klasörlerin saklanabileceğ i fiziksel ortamlardı r ve alfabede bulunan harfler ile temsil edilirler. Disket sürücüler A veya B harfi ile Harddiskler ise C ve sonrası nda gelen harfler ile temsil edilirler. CD-ROM, DVD-ROM ve Tape Backup üniteleri vb. diğ er aygı tlar ise Harddiskten sonra gelen harfler ile temsil edilirler. Klasör: Sürücüler içerisinde bulunan ve dosyalarıgruplamak amacıile kullanı lan program grup isimleridir. Klasörler dosyalarıyaptı klarıiş lere göre gruplandı rı rlar, bu sayede aradı ğ ı mı z herhangi bir dosyayıbulmamı z kolaylaş ı r. Bu olay tı pkıbir kütüphanede kitapları n konuları na göre gruplandı rı lmaları na benzer. Örneğ in bilgisayarı mı zda hazı rladı ğı mı z belgeler, hesap tabloları , sunular vb. “C” sürücüsünde bulunan “Belgelerim” adlıklasörde gruplanmı ş lardı r. Windows’a ait dosyalar “C” sürücüsünde bulunan “Windows” adlı klasörde gruplanmı ş lardı r ve yine bu dosyalar yaptı klarıiş lere göre kendi araları nda gruplandı rı lmı ş lardı r. Bu sayede örneğin bir oyunu silmek veya kopyalamak için o oyunu çalı ş tı ran bütün dosyalarıtek tek seçmek yerine bu dosyalarıiçinde barı ndı ran klasörü seçerek istediğ imiz iş lemi biraz daha pratik yapabiliriz. Dosya: Bilgisayarda yaptı ğı mı z her iş lem dosyalar aracı lı ğıile yapı lmaktadı r. Bir oyun oynayacaksak onun için gerekli dosyalar ekran görüntüleri dosyalarda saklanı r. Kullandı ğ ı mı z bir muhasebe programı nda girdiğ imiz faturalar, çekler, senetler ilgili dosyalara kaydedilir. Yazdı ğı mı z belgeler, hesap tabloları , sunular vb. dosyalarda saklanı r. Bu sayede yaptı ğı mı z çalı ş malarıistediğ imiz herhangi bir zamanda açı p okuyabilir gerekli güncellemeleri yapabiliriz. Bilgisayarda bulunan bütün dosyalar “dosyaadı .uzantı ”ş eklinde saklanı r. Dosyaadıo dosyanı n yaptı ğ ıiş e göre verilmişmantı ksal bir isimdir ve toplam 255 karakter uzunluğ unda olabilir, uzantıise o dosyanı n iş levine göre bilgisayar tarafı ndan daha önceden belirlenmişbir isim olabilir ve genelde 3 harf uzunluğundadı r. Uzantı lar sayesinde o dosyanı n hangi programla hazı rlandı ğı nıve hangi programlarla açı labileceğini anlayabiliriz. Aş ağ ı da belli birkaç dosya uzantıörneğ i bulunmaktadı r; Uzantı Açı klama Exe Uygulama dosyaları Bat Toplu işdosyaları Txt Metin dosyaları Bmp Resim dosyaları Jpg Resim dosyaları Doc Microsoft Word dosyaları Xls Microsoft Excel dosyaları Ppt Microsoft Powerpoint dosyaları Zip Sı kı ş tı rı lmı şdosyalar Dosyalar bilgisayarı mı zda içeriklerine göre belirli bir alan kaplarlar. Her bir harf genellikle bilgisayarda 1 byte alan kaplar.

9

1.3.2. Uygulamaları n Yönetimi Kullanı cıbir program çalı ş tı rmak istediğinde, iş letim sistemi uygulamanı n yerini sabit diskten tespit eder ve uygulamayıRAM’e yükler. Bu iş lem etkileş imli iş lem olarak adlandı rı lı r. Etkileş imli iş lem kullanı cı lara, uygulamaları dinamik biçimde yönetme, çalı ş tı rı lan programları n sonuçları nı doğ rudan elde edip, her an müdahale edebilme olanağısağ layan çalı ş ma türüne iliş kin bir özelliktir. Bu çalı ş ma türünde kullanı cı lar, bir iş in çalı ş ma süreci boyunca iş e, monitör ve klavye vası tası ile her an müdahale edebilmektedirler. Yani bir baş ka söylemle, ekran baş ı nda oturan bir kullanı cı nı n bilgisayara bir komut vermesi ve o komuta bilgisayardan yanı t almasıtüründe, bir nevi karş ı lı klıkonuş ma yapar gibi çalı ş ma biçimine “Etkileş imli İ ş lem” denir. Bu tanı mdan da anlaş ı lacağıgibi, kullanı cı lar program geliş tirme, metin dosyaları oluş turma, program derleme ve test etme, veri tabanısorgularıiş letme, bilgisayar ağ ı komutlarıgirme, internet servislerini kullanma gibi kı sa süreli iş lerini Etkileş imli İ ş lem olarak yürütürler.

1.3.3. Yardı mcıProgramlarıDestekleme İ ş letim sistemi yardı mcıprogramları , problemleri giderebilmek ve sisteminin sağlı klı iş lemesini sürdürebilmek amaçlıkullanı r. Silinmiş , hasarlıdosyalarıbulabilmek, verilerin yedeğini alabilmek gibi iş lemlerde kullanı r. İ ş letim sistemi, üzerinde yer alan bazıyazı lı mlar “Sistem Yazı lı mı ” olarak anı lı r. Örneğ in derleyiciler (compilers) ; yazdı ğ ı mı z programımakine diline çeviren ara program, editörler (editors), yararlıprogramlar (utility) ; virüs temizleyen programlar gibi gerçek iş için yardı mcı lardı r, veri tabanıyönetim sistemleri (database management system) ve bilgisayar ağıyazı lı mları(network software) yine birer sistem yazı lı mları dı r. Ancak bu yazı lı mlar iş letim sisteminin kendi öz parçalarıdeğ ildir.

10

Resim 1.3: Sistem araçları na ulaş mak

Baş lat menüsünde donatı lar içerisinde sistem araçlarıiçerisinde bu tip yardı mcı programlara ulaş abiliriz.

1.3.4. Bilgisayar Donanı mı nıKontrol Etme İ ş letim sistemi programlar ile BIOS arası nda durur. BIOS tüm donanı mıkontrol eder. Programları n da iş letim sistemi ile haberleş ebilmesi için donanı m kaynakları na ihtiyacı vardı r. İ ş letim sistemi donanı ma BIOS aracı lı ğ ıile aygı t sürücüleri ile ulaş ı r. Bir bilgisayar sistemi, bir veya birden fazla iş lemci (ya da diğ er bir söylemle “CPU”), gerçek bellek (RAM), saatler, terminaller, diskler, bilgisayar ağı(network) birimleri, yazı cı üniteleri, CD sürücüsü, disket ve teyp üniteleri gibi I/O ünitelerinden oluş maktadı r. Doğal olarak bir bilgisayar sistemi oldukça karmaş ı k bir yapı dadı r.

11

Kullanı cı

Uygulamalar

İ ş letim Sistemi

BIOS

Aygı t sürücüleri

Donanı m Şekil 1.1: Doğal bir bilgisayar sistemi

Uygulama yazı lı mı

Uygulama yazı lı mı

Uygulama yazı lı mı

Derleyiciler

Editörler

4. Kuş ak diller

...

...

...

Y. araçlar ler

VTYS’ ler

Ağ yazı lı mları

Uygulama yazı lı mları

Sistem yazı lı mları

İ ş letim Sistemi

Makine Dili

Mikroprogram

Fiziksel Birimler

Şekil 1.2: Katmanlısistem

12

Donanı m

Programcı ları , donanı mı n bu karmaş ı k yapı sı ndan etkilenmemelerini sağ lamak ve disk gibi donanı m ünitelerinin nası l çalı ş tı kları nıanlamak zorunda bı rakı lmamalarıiçin, donanı mı n üzerine ilave edilen yazı lı mları n katmanlar ş eklinde (layered system) oluş turulmalarıve bu sayede çok daha kolay bir ş ekilde, sistemin bütün parçaları nı n yönetilebilmesi ş eklinde bir yapı lanma, uzun yı llar önce geliş tirilmişbir yaklaş ı mdı r. Bu yapı nı n en alttaki üç katmanıdonanı mıoluş turmaktadı r. En alttaki katman, fiziksel üniteler, entegre devreler, kablolar, power (elektrik destek) üniteleri, disket sürücüleri, disk üniteleri ve diğ er benzeri donanı m birimlerinden oluş maktadı r. Bu katmanı n mimari yapı sı ile ilgilenmek ve bunlarıçalı ş ma prensiplerini geliş tirmek elektronik mühendislerinin iş idir. Fiziksel üniteleri (donanı m) doğ rudan kontrol eden ve fiziksel katmanı n bir üstündeki en ilkel yazı lı m düzeyini oluş turan katman, “microprogram” dı r. Bu katman genellikle “read-only” (yalnı zca okunabilir) bellek (ROM) sahası nda bulunur. Microprogram da ekleme (add), taş ı ma (move), karş ı laş tı rma (compare) gibi makine diline ait temel komutları adı m adı m yerine getirir. Microprogram, örneğ in, Add iş lemini yerine getirmek için eklenecek sayı nı n nerede yer aldı ğ ı nısaptar ve üzerine eklenecek sayı yıilave ettikten sonra sonucu elde eder. Microprogramı n yorumladı ğ ıkomut seti (instruction set), makine dili (machine language) katmanı nıoluş turur ki, bu gerçekte makinenin gerçek bir donanı m parçası nıoluş turmakta ve bir bilgisayar da donanı mı n gerçek bir parçası ymı ş gibi nitelenebilmektedir. Bu nedenle bazımakinelerde Microprogram, donanı mı n içinde varsayı ldı ğ ı ndan ayrıbir katman ş eklinde bulunmaz. Makine dili, genel olarak 50 ile 300 arası nda komuta (intruction) sahiptir. Veri taş ı ma, aritmetik iş lem yapma ve değ erleri kı yaslama gibi iş levleri yerine getirir. Makine dili, yazı cı ve disket sürücü gibi I/O (input/output) ünitelerinin denetimini özel yüklenmi şbilgiler sayesinde yapmaktadı r. Bir bilgisayar sisteminin dördüncü katmanı nda yer alan iş letim sisteminin temel iş levi, donanı mı n karmaş ı klı ğ ı nıkullanı cı ya yansı tmamak ve daha elveriş li ortam hazı rlayı p, kullanı cı nı n kolayca iş ini yapması nı sağ lamaktı r.

1.4. İ ş letim Sistemi Tipleri 1.4.1. Çoklu Kullanı cı(Multiuser) İ ş letim Sistemleri İ ki veya daha fazla kullanı cı nı n programlar veya paylaş ı lan aygı tlar üzerinde çalı ş abilmesidir. Bu konuya en güzel örnek paylaş tı rı lan yazı cı lardı r. Bir çok kullanı cıaynı anda yazı cı ya belge gönderir ve de sı ra ile bu belgeler yazı cı dan çı ktıalı nı r.

13

1.4.2. Çoklu Görev (Multitasking) İ ş letim Sistemleri Kullanı cı lar sistemde aynıanda birden fazla iş lem (process) çalı ş tı rabilirler. Bu, siz bir iş lemi baş lattı ktan sonra, o baş lattı ğ ı nı z iş lem çalı ş maya devam ederken baş ka bir iş lem de baş latabilirsiniz demektir. Çoklu görev, bir iş letim sisteminde bir kullanı cı nı n, birden fazla sayı da iş lemi aynıanda iş letime alı nabilmesi özelliğ idir. Yani çoklu görev, bellekteki birkaç veriyi aynı anda iş lemesi ve iş lemci ile I/O ünitelerinin de bunlar arası nda aynı anda kullandı rı lması ortamı nı n yaratı lması dı r. Ancak bir bilgisayar sisteminde, iş letim sisteminin kendisine ait birden fazla iş lemin aynıanda çalı ş tı rı lması , bu sistemde “çoklu görev (multitasking)” özelliğ i olduğ unu göstermez. Bu nedenle bir iş letim sisteminde çoklu görev özelliğ i, ancak bir kullanı cı nı n birden fazla sayı daki iş lemi aynıanda iş letebiliyorsa vardı r. Çoklu görev birçok uygulamanı n (programı n) aynıanda çalı ş tı rı lması dı r. Bunun sağ lanmasıiçin, görevler (uygulamalar) kı sa zaman dilimleri içinde iş lemcide çalı ş tı rı lı r. Bu zaman dilimlerinin oldukça küçük zaman dilimleri olmasınedeniyle yapay da olsa bir eş zamanlı lı k söz konusu olur (İ ş lemci aynı anda iki iş i yapamaz.).

1.4.3. Çoklu İ ş lemci (Multiprocessing) İ ş letim Sistemleri Gittikçe yaygı nlaş an bir durum da bir basit sistemin içerisine birçok CPU bağ layarak çok önemli hesaplamalarıyapmaktı r. Her iş letim sistemi birden fazla iş lemciyi destekleyemiyor. İ ş letim sistemi, yapı lacak olan iş lemleri iki veya daha fazla iş lemci üzerine dağı tmayıbilmeli ve bunlarıkontrol edebilmelidir. Bu özelliğe sahip olan iş letim sistemleri arası nda Windows 2000, Windows NT, Linux, Unix, BeOS bulunuyor. Microsoft'un diğer iş letim sistemleri (Win9x - ME) çok iş lemcili sistemleri desteklemiyor. Destekleyememesinden dolayı , fazladan taktı ğ ı nı z iş lemciyi boş u boş una kullanmı şoluyorsunuz. Anlayacağ ı nı z, iş lemleri iş lemci üzerine dağ ı tabilme özelliğ inden yoksun.

1.4.4. Çoklu Görev (Multithreading) İ ş letim Sistemleri Program ihtiyaç halinde iş letim sistemi tarafı ndan küçük parçalara ayrı lı r ve çalı ş tı rı labilir. Bu özellik aynızamanda çoklu kullanı cısistemleri de destekler. Aynı programı n parçalarıfarklıkullanı cı lar tarafı ndan da kullanı labilir.

14

UYGULAMA YETİ UYGULAMAFAALİ FAALİ YETİ İ ş lem Basamakları

Öneriler

1. Bilgisayarı nı zdaki ses kartı nı n IRQ ayarı nıtespit İ rq ayarları nıgereksiz ve de etmek için bilgisayarı m simgesinden özellikler penceresine şolarak değiş tirmemeye ulaş ı nı z. Aygı t yöneticisi sekmesinden ses kartı nıseçerek yanlı çalı ş tı rı nı z. Kaynaklar sekmesinden irq ayarları nıtespit dikkat ediniz. ediniz.

2. İ ş letim sisteminizde yüklü olan yardı mcı yazı lı mlardan disk birleş tiricisi, disk temizleme, sistem bilgisi pencerelerini açarak uygulayı nı z. a- Disk birleş tirme iş lemini c:\> sürücüsüne gerçekleş tiriniz.

15

Bu

yazı lı mlar

ne

için

kullanı lı yor, görevleri neler?

b- Disk temizleme iş lemini gerçekleş tiriniz.

16

c- Sistem bilgisi penceresinden sistem bilgilerinize ulaş ı nı z.

17

ÖLÇME ERLENDİ RME ÖLÇMEVE VEDEĞ DEĞ ERLENDİ RME A- OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Aş ağ ı daki sorulardan; sonunda parantez olanlar doğ ru yanlı şsoruları dı r. Verilen ifadeye göre parantez içine doğru ise “D” , yanlı şise “Y” yazı nı z. Şı klısorularda doğ ru ş ı kkı iş aretleyiniz.

1.

İ ş letim sistemi donanı mlarıdenetleyen ve yöneten, uygulama yazı lı mları nı çalı ş tı ran temel yazı lı mdı r. ( )

2.

Aş ağ ı dakilerden hangisi bir iş letim sistemi değildir? A ) Windows XP B ) Linux C ) Unix D ) Microsott Office

3.

Çevre birimlerinin bir işyapmak için iş lemciden izin istemlerini, sı raya girmelerini sağ layan sistemin adınedir? A ) PCI B ) IRQ C ) I/O D ) BIOS

4.

Bir iş letim sistemi kullanı cı arayüzü, çekirdek ve dosya yönetim sistemi bölümlerinden oluş ur.( )

5.

Bilgisayarda yüklü olan her türlü bilginin saklandı ğ ıbirime ne ad verilir? A ) Sürücü B ) Klasör C ) Dosya D ) Byte

6.

Bir dosyanı n içinde saklanan bilginin türü dosya adı na bakı larak belirlenir.( )

7.

Bilginin girilmesinden baş layarak, sonuçları n dökümüne kadar geçen süre, Yanı t Süresi (response time) olarak adlandı rı lı r.( )

8.

Farklıkullanı cı lara ait iş leri aynıanda yapabilen iş letim sistemlerine ne ad verilir? A ) Çoklu kullanı cıiş letim sistemi B ) Çoklu iş lemci iş letim sistemleri C ) Çoklu görev iş letim sistemi D ) Çoklu kullanı m (Server) iş letim sistemleri

9.

Çoklu iş lemci, bir iş letim sisteminde bir kullanı cı nı n, birden fazla sayı da iş inin aynı anda iş letime alı nabilmesi özelliğ idir.( )

10.

Bir iş letim sisteminin çoklu kullanı m özelliği varsa, o sistem genellikle multiprogramming de desteklenmektedir.( ) 18

ÖĞRENME FAALİ YETİ –2 AMAÇ

ÖĞRENME FAALİ YETİ- 2

Dosya yönetiminin nası l yapı ldı ğ ı nıbilecek ve gerekli ayarlamalarıyapabileceksiniz..

ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanı z gereken öncelikli araş tı rmalar ş unlardı r:     

Çevrenizdeki dokümanlarınası l düzenlediğinizi kafanı zda tasarlayı nı z. Bilgisayarları n dokümanlarınası l düzenleyebileceği konusunda bir tablo oluş turunuz. FAT dosya yerleş im tablosunu açı klayan grafikler araş tı rı nı z. NTFS dosya sistemini açı klayan grafikler araş tı rı nı z FAT ile NTFS sistemlerini tablo üzerinde karş ı laş tı rı n, edindiğiniz bilgileri sı nı fı nı zda arkadaş ları nı z ile sı nı f ortamı nda paylaş ı nı z.

2. DOSYA YÖNETİ Mİ

Dosya yönetim sistemlerine geçmeden önce, sabit disklerle ilgili bazıtanı mlamaları bilmekte fayda var. 

Kafa (Head) : Sabit disklerde okuma/yazma iş lemini yapan mekanik parça.



Plaka (Plate) : Bilgilerin yazı ldı ğ ıparça. Bir sabit disk, birden çok diskten oluş ur. Üste üste gelmişbu diskler plaka olarak adlandı rı lı r.



İ z (Track) : Sabit diskte bulunan plakaları n üzerinde gözle görülmeyecek eş merkezli daireler vardı r. İ ş te bu dairesel çizgilere track (iz) denir.



Sektör (Sector) : İ z yapı sı nı n bölünmesiyle oluş an ve sabit disk üzerinde adreslenebilir en küçük alana denk gelen parçaya sektör adıverilir.



Küme (Cluster) : Sektörler üzerinde tanı mlanmı şen küçük küme olarak tanı mlanabilir. Normalde FAT 16, FAT 32 ve NTFS dosya sisteminde, hard

19

diskteki bölümün kapasitesine göre formatlama sı rası nda standart olarak belirlenmişboyutta kümeler oluş maktadı r. Cluster'ları n boyutunu, cluster'ları kullanan dosya sistemi ve bölümün kapasitesi belirlenir. Ancak cluster'ları n boyutu formatlama sı rası nda (/Z:n) parametresi ile elle de ayarlanabilir. 

Arayüz (Interface) : Sabit disklerin hangi ara birimi kullandı ğ ı nıbelirtir. İ zler

Sektörler

Küme Silindir Plakalar



RPM (Rotation Speed Moment) : Disklerin dakikadaki dönme hı zları nı belirtir. Şu anda piyasada bulunan IDE sürücüler, 5400 rpm ve 7200 rpm hı zları ndayken, SCSI sürücülerdeki diskin dönme hı zı10000, 15000 rpm hı zları nda dolaş maktadı r.



Veri Eriş im Hı zı(Data Access Time) : Sabit diskteki kafanı n, bir veriye eriş ebilmesi için bir izden diğer bir ize geçerken kaydettiği zamandı r. Kullanı lan zaman birimi milisaniyedir. Bu süre ne kadar kı sa olursa o kadar iyidir.

2.1. Fat Dosya Yönetim Sistemi 2.1.1. FAT (File Allocation Table –Dosya Yerleş im Tablosu-) Nedir? Dosya yerleş im tablosu ( FAT ), bir diskte bulunan dosyalara ait bilgilerin kayı tlı olduğu alanlarıbelirtmeye yarar. Bir baş ka deyiş le FAT, bir diskin haritasıgibidir.

2.1.2. FAT Nası l Çalı ş ı r? Bu tarz dosya sistemleri File Allocation Table - Dosya yerleş im tablosu - adlıbir sistem kullanı rlar. Bu sistemde partisyon her biri belli miktarda sektör içeren "cluster", küme isimli parçalara ayrı lı r ve hangi dosyaları n bu cluster parçaları ndan hangilerine yerleş tiği,

20

hangi cluster parçaları nı n boş , hangilerinin dolu olduğ u gibi bilgiler FAT üzerine yazı lı r. İ ş letim sistemi de herhangi bir dosyaya eriş im yapmak istediğinde dosyayıbulmak için FAT üzerine yazı lan bu bilgilerden faydalanı r.

2.1.3. FAT Çeş itleri (FAT16, FAT32, VFAT) 

FAT 16: DOS, Windows 3.1 ve OS2 sürümü öncesi Windows 95 iş letim sistemlerinin kullandı ğıdosya sistemidir. Eski bir dosya sistemi olduğundan dolayı bir takı m eksikleri ve dezavantajları bulunmaktadı r. Bunlardan ilki kök dizininin (root) sı nı rlandı rı lmı şolması dı r. FAT16 sisteminde açı lı ş taki primary bölüme ait root dizini, FAT tablosu ve partisyon boot sektörü cluster içinde yer almazlar ve sayı sıbelli olan sı ralısektörlerde tutulurlar. Bu sayı nı n belli olmasıkök dizine yapı lacak eklentilerin belli bir sı nı rıolması sonucunu doğ urur. Kı saca alt dizinleri istediğiniz kadar uzatabilmekle birlikte: Birincisi, FAT16 bölümlerdeki kök dizinde belli uzunlukta giriş le sı nı rlandı rabilirsiniz. İ kincisi, FAT16 dosya sisteminde adresleme, adıüstünde 16 bit olduğundan adreslenebilen maksimum cluster sayı sı65525’tir ve bu cluster’larin maksimum boyutu 32KB olabilir (aslı nda cluster sayı sı65536 olmalı dı r ama bazı larıözel amaçlar için tutulur). Bu da bizi FAT16 kullanan bir disk ya da partisyonun 2GB’dan daha büyük olamayacağısonucuna götürür. Üçüncüsü, FAT16 elindeki bos sabit disk ya da partisyon alanı nıbir ş ekilde elindeki bütün cluster’lara dağ ı tmak zorundadı r. Bu nedenle sabit diskin boyutu büyümeye baş ladı kça cluster boyutu da büyür. Cluster’lar bölünemezler ve ancak tek bir dosya yahut dosya parçası nıtaş ı yabilirler.

FAT 12/16 da küme (cluster) boyutları Bölüm boyutu( GB) 0-15 16-127 128-255 256-511 512-1023 1024-2047 2048-4096



FAT tipi 12 16 16 16 16 16 16

bit bit bit bit bit bit bit

Sektör/küme

Küme boyutu

8 4 8 16 32 64 128

512bytes 2K 4K 8K 16K 32K 64K*

Sanal Dosya Yerleş im Tabloları(Virtual File Allocation Tables – VFAT) : Windows 95 ve NT nin kullandı ğ ıdosya sistemi.Kı sa bir süre sonra yerini FAT32 ye bı rakmı ş tı r.

21



FAT 32: Windows 95, OS2, Windows 98, Windows 2000 ve Linux tarafı ndan tanı nı p kullanı labilen ve FAT16’dan daha geliş mişbir dosya sistemidir.  İ lk olarak FAT32’de herhangi bir kök dizin sı nı rlamasıyoktur.  İ kinci olarak FAT32, FAT16’daki 16 bit adresleme yöntemi yerine 32 bit adresleme yöntemi kullanı r. Bu sayede herhangi bir disk ya da partisyon FAT32 altı nda 2 TerraByte (yaklaş ı k 2000 GB) uzunluğ unda olabilir.  Üçüncü olarak ise FAT32 cluster boyutları nıufak tutarak boşalan israfı nı azaltı r. FAT32 altı nda tek bir dosyanı n eriş ebileceği maksimum boyut 4 GB ile sinirlidir.

FAT 32 de küme (cluster) boyutları Bölüm boyutu( GB) Sektör/küme 0.256< 0.256 -8 8-16 16-32 >32.04

1 8 16 32 64

Küme boyutu 512bytes 4K 8K 16K 32K

2.2. NTFS Dosya Yönetim Sistemi 2.2.1. NTFS Nedir? NTFS (New Technology File System –Yeni teknoloji dosya sistemi-); Windows NT ve devamıolan Windows 2000, XP tarafı ndan desteklenen bir dosya sistemidir. 2.2.2. NTFS Nası l Çalı ş ı r? NTFS, dosya konumları nıFAT sistemindeki gibi bir ana indeks olarak saklamakla birlikte (MFT, Master File Table –Ana dosya tablosu-) dosyanı n yerleş tiğ i konumlarıve diğ er bilgileri her cluster’in içinde ayrı ca saklayarak daha güvenilir bir yapısunar. Ancak bu arada oldukça genişbir disk haritasıoluş turur ve bu bilgiler önemli bir yer kapladı ğ ı ndan dolayı400MB’den ufak disk yahut partisyonlarda NTFS kullanı lmasıönerilmez. NTFS, sunucu olarak görev yapan Windows NT ve Windows 2000 iş letim sistemlerine ait bir dosya sistemi olması nı n gerektirdiğ i ihtiyaçlar doğ rultusunda daha çok disk güvenliğ i, stabilitesi ve performansı yla ilgili iyileş tirmeler içerir ve özetle ş u artıözelliklere sahiptir: 

Dosya konumları yla ilgili bilgileri cluster içlerinde de saklayarak daha güvenli bir dosya sistemi yapı sısunar.



Cluster boyutu partisyon boyutuyla sinirli değ ildir ve 512 byte değ erine kadar

22

ayarlanabilir. Bu da disk üzerinde dosyaları n parçalanması nıazaltarak hem bos alanı n verimli kullanı lması nı , hem de özellikle yüksek kapasiteli sabit disklerde performans artı ş ı nıberaberinde getirir. 

Yaklaş ı k 16 GB’a kadar uzunlukta olan tek parça dosyalarıdestekler.



ACL (Access Control List, Eriş im kontrol listesi) özelliğ i sayesinde sistem yöneticileri tarafı ndan hangi kullanı cı ları n hangi dosyalara eriş ebileceğ i ile ilgili kı sı tlamaları n koyulabilmesini sağlar.



Bütünleş ik dosya sı kı ş tı rma özellikleri içerir.



Uzun dosya isimlerini ve Unicode kaynaklıdosya isimlerini destekler. Unicode, dosya isimlendirilmesi sı rası nda karakterlerin tanı mlanmasıiçin ikilik sistemde kodlar kullanı lması nıöngören bir standarttı r. Bu standarda göre Unicode kullanı larak verilmişolan dosya isimleri Unicode kullanabilen dosya sistemleri tarafı ndan tam olarak nası l hazı rlanmı ş larsa ş ekilde görünürler (örneğin Japonca yahut Arapça gibi).

NTFS dosya sistemi kullanan Windows NT ve Windows 2000 sürümleri FAT sürücüleri görebilir ve bu sürücülerdeki dosyaları okuyabilirler (Windows NT FAT16’yi, Windows 2000 FAT16 ve FAT32’yi görür). Ancak FAT kullanan Windows 95, 98 ve DOS gibi iş letim sistemleri NTFS bölümlerini göremezler, dolayı sı yla dosya sistemi NTFS olan disk yahut partisyonlara ait verileri okuyamazlar. Bu nedenle sisteminizde örneğ in FAT32 altı na kurulmuşbir Windows 98 ve NTFS partisyona kurulmuşolan bir Windows 2000 varsa Windows 2000 FAT32 partisyona kurulu olan Windows 98’e ait dosyalarıgörebildiğ i ve bu sürücüye bir isim verebildiği halde, Windows 98 NTFS altı ndaki Windows 2000 dosyaları nıgöremeyecek ve bu partisyonu bir disk gibi algı layamayacaktı r. Bu nedenle bu sürücüye herhangi bir sürücü ismi vermez.

NTFS küme (cluster) boyutları Bölüm boyutu( GB) Sektör/küme 0.512< 0.512-1 1-2 2-4 4-8 8-16 16-32 >32

1 2 4 8 16 32 64 128

23

Küme boyutu 512bytes 1K 2K 4K 8K 16K 32K 64K

UYGULAMA YETİ UYGULAMAFAALİ FAALİ YETİ İ ş lem Basamakları

Öneriler

1- Kullandı ğı nı z iş letim sistemlerinin hangi dosya yönetim sistemini kullandı ğı nıtespit ediniz.

Pencerelerin Word ortamı na görüntüsünü aktarabilirsiniz.

24

ÖLÇME ERLENDİ RME ÖLÇMEVE VEDEĞ DEĞ ERLENDİ RME A- OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Aş ağ ı daki sorulardan; sonunda parantez olanlar doğ ru yanlı şsoruları dı r. Verilen ifadeye göre parantez içine doğru ise “D” , yanlı şise “Y” yazı nı z. Şı klısorularda doğ ru ş ı kkı iş aretleyiniz. 1.

Bilgisayarda bilgilerin (dosyaları n) saklandı ğ ıbirimler sabit disk, disket sürücü, CD/DVD sürücü, ZIP sürücü gibi donı mlardı r.( )

2.

Sabit disklerde bilgilerin üzerine yazı ldı ğ ıfiziki ortama plaka (plate) denir. ( )

3.

Sabit disklerde kafanı n, bir veriye eriş ebilmesi için bir izden diğer bir ize geçerken kaydettiği zaman aş ağ ı dakilerden hangisidir? A ) Veri Eriş im Hı zı B ) RPM C ) SCSI D ) IDE

4.

Hangi dosyaları n küme parçaları ndan hangilerine yerleş tiği, hangi küme parçaları nı n boş , hangilerinin dolu olduğu gibi bilgilerin yazı ldı ğı yere ne isim verilir? A ) Track B ) FAT C ) Interface D ) Sector

5.

FAT16 sisteminde adresleme 16 bit olduğundan dolayı kullanı lan bir disk ya da partisyonun 2GB’dan daha büyük olamaz.( )

6.

Windows NT ve Windows 2000 iş letim sistemlerine ait bir dosya sistemi olması nı n gerektirdiğ i ihtiyaçlar doğrultusunda daha çok disk güvenliğ i, stabilitesi ve performansı yla ilgili iyileş tirmeler içeren dosya yönetim sistemi aş ağ ı dakilerden hangisidir? A ) FAT16 B ) FAT32 C ) VFAT D ) NTFS

7.

FAT kullanan iş letim sistemleri NTFS kullanan iş letim sistemlerindeki bilgileri görebilir fakat NTFS kullanan iş letim sistemleri FAT kullanan iş letim sistemlerindeki bilgileri göremez.( )

25

8.

NTFS dosya sisteminde bir dosyanı n uzunluğu en fazla ne kadar olabilir? A ) 2 GB B ) 4 GB C ) 8 GB D ) 16 GB

9.

Cluster boyutu partisyon boyutuyla sı nı rlıdeğ ildir ve 512 byte değ erine kadar ayarlanabilir. Bu da disk üzerinde dosyaları n parçalanması nıazaltarak hem boşalanı n verimli kullanı lması nı , hem de özellikle yüksek kapasiteli sabit disklerde performans artı ş ı nıberaberinde getirir. ( )

26

ÖĞRENME FAALİ YETİ –3 AMAÇ

ÖĞRENME FAALİ YETİ- 3

Bellek yönetimi nası l yapı ldı ğı nıbilecek ve bellek yapı sı nıayarlayabileceksiniz.

ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanı z gereken öncelikli araş tı rmalar ş unlardı r:  Bellek kelimesinin yaptı ğ ıçağ rı ş ı mlarıarkadaş ları nı zla tartı ş ı nı z.  Bilgisayarlarda belleğ in ne iş e yaradı ğ ı nıaraş tı rı nı z.  Bellek çeş itleri hakkı nda kı sa bir araş tı rma yapı nı z.

3. BELLEK YÖNETİ Mİ

3.1. Bellek Yönetimi Nedir? Bellek yönetimi, bilgisayarı n ana belleğ ini yönetmekle ilgili yapı lan iş lemlerin tümüdür. Gerektiğinde bellek tahsis etmek (malloc), kullanı mıbittiğ inde belleğ i serbest bı rakmak (free), sanal bellek yönetimi yapmak ve kullanı lmayan bellek bölgelerini yönetmek (garbage collection) gibi konularıiçermektedir. Her bilgisayar, çalı ş an programlarıtutmak için kullandı ğ ıbir miktar ana belleğe sahiptir. Çok basit iş letim sistemlerinde bellekte aynıanda sadece bir programı n bulunması na izin verilir. İ kinci bir programıçalı ş tı rmak için, bellekte bulunan ilk program silinmeli, ilk programdan boş alan yere ikinci program yüklenmelidir. Çok geliş mişiş letim sistemlerinde aynıanda bellekte çok sayı da programı n bulunması na izin verilir. Bu programlarıdiğerlerinin etkisinden korumak için bir koruma mekanizması na ihtiyaç duyulur. İ ş letim sistemi tarafı ndan kontrol edilen bu mekanizma donanı mda mutlaka bulunmalı dı r.

27

Normal olarak her iş lem, tipik olarak 0. adresten baş layarak yukarı ya doğru giden bir adres alanı nıkullanabilmektedir. Bu basit durumda, bir iş lemin sahip olduğu maksimum adres alanı nı n büyüklüğü ana bellekten daha azdı r. Bu yolla, bir iş lem adres alanı nı n tamamı nıkullanabilir. Ana bellekte iş lem için yeterli bellek alanıolacaktı r. Bununla birlikte, birçok bilgisayarlarda adresler 232, 264 adres veren 32 veya 64 bitliktir. Eğer bir iş lem bilgisayarı n sahip olduğ u ana bellek alanı ndan daha fazla belleğe ihtiyacıvarsa bu durumda ne yapmalı dı r? İ lk bilgisayarlarda bunun bir çözüm yolu yoktu. Günümüzde bu sorunu çözen teknik sanal bellek olarak adlandı rı lı r.

3.2. Bellek Tipleri

RAM bellek hem içeriğ ine bilgi yazmak hem de içeriğ indeki bilgiyi okumak için tasarlanmı ş tı r. Belleğin belirli yerlerinde depo edilen program komutları , veriler ve benzerlerinden meydana gelen sözcüklere herhangi bir sı rada (yani rastgele) ve aynısürede eriş ilir. Eriş im zamanısözcüğ ün bellekte bulunduğ u yerden bağ ı msı zdı r. RAM’lar uygulama programları nısaklamakta ve programları n çalı ş masısı rası nda elde edilen ara sonuçları n saklanması nda da kullanı lı r. RAM’da saklanan bilgiler değiş tirilebilir. RAM’da saklanan bilgiler elektrik kesildiğ inde kaybedilir. RAM’deki bilgilere eriş im, disk ya da disket sürücülerindeki karş ı laş tı rı lamayacak kadar hı zlı dı r. Bilgisayar her açı ldı ğı nda RAM boş tur.

eriş imle

Bellek sı ğası(kapasitesi) byte cinsinden belleğin kapasitesini verir. Byte; bellek ölçü birimidir, 8 bitten oluş ur. Bit ise en küçük hafı za birimidir. RAM kullanı m alanı na göre 5 gruba ayrı lı r.     

Geleneksel bellek Üst bellek alanı Uzatı lmı şbellek Geniş letilmişbellek Yüksek bellek alanı

28

3.2.1. Geleneksel Bellek (Conventional Memory) Dos’un ana belleğ idir (base memory olarak da bilinir). 0 – 640 KB arasıhafı za bölgesidir. MS-DOS uygulamalarıburada çalı ş ı r. Bütün PC’ lerde 640K sı nı rısöz konusudur. Eğ er hala DOS ortamı nda çalı ş ı yor iseniz ki günümüzde böyle bi durum artı k yoktur, iş letim sistemi dosyaları , aygı t sürücüleri (CD-ROM gibi), TSR programlarıiçin baş ka bir hafı za imkanı nı z yok demektir. Bu sı kı ntı nı n aş ı labilmesi için görsel ortam ile beraber yeni hafı za tipleri geliş tirilmiş tir.

Uzatı lmı şbellek alanı 1024 KB 4 GB

Yüksek bellek alanı

6401024 KB

0640 KB

Üst bellek alanı

Temel Bellek Hafı zanı nİ lk 640 KB lı k bölümü DOS programları

Geleneksel bellek (Temel bellek)

Şekil 3.1: Geleneksel bellek

3.2.2 Üst Bellek Alanı(UMA –Upper Memory Area-) ve Geniş letilmişBellek Ayrı lmı şbellek olarak da bilinen bu alan 640 KB ile 1 MB arası ndaki hafı za bölgesidir. Üst bellek bloklarıhalindedir (UMB -upper memory blocks-). Tak-çalı ş tı r elemanları n sürücüleri, video sürücüleri bu alanda tutulur. EMM386.exe dosyasıtarafı ndan yönetilir. Geniş letilmişbellek (expanded memory) üst belleğe benzer bir bellektir. EMS olarak da bilinir (expanded memory specification). Bu belleğ e 64 KB lı k çerçevelerden 16 KB lı k

29

sayfalar halinde eriş ilir. Bu sayfalar kullanı lmayan UMB lere oluş turulur. Bu birincil aygı t sürücüsü EMM386.exe dosyasıtarafı ndan oluş turulur. Geleneksel hafı zadan bağ ı msı z olarak çalı ş ı r.

1024 KB 4 GB

Uzatı lmı şbellek alanı

Yüksek bellek alanı

6401024 KB

Üst bellek alanı

0640 KB

Geleneksel bellek (Temel bellek)

Ayrı lmı şbellek 384 KB UMB ler halinde Çalı ş an programlar  Sistem BIOS  Tak-çalı ş tı r sürücüler  Video sürücüler EMM386.exe kontrol eder

Şekil 3.2: Üst bellek alanı

3.2.3. Uzatı lmı şBellek (Extended Memory) Uzatı lmı şbellek olarak da ifade edilir. 286 veya yukarı sı bilgisayarlarda 1Mb’ ı n yukarı sı ndaki bellek alanı na verilen isimdir. Windows gibi özel programlar, DOS’ ta RAM sürücüler ve SMARTDRIVE tarafı ndan kullanı lı r. HIMEM.SYS ile kullanı labilir hale getirilir. Bu belleğe eriş im mikroiş lemcinin korumalımodu sayesinde olur. Uzatı lmı şbellek ile temel bellek arası ndaki en önemli fark gerçek modda çalı ş an programları n hiçbirisinin uzatı lmı şbellekte çalı ş amaması dı r. Yani uzatı lmı şbellek, programları n çalı ş tı rı lması için değil verilerin saklanmasıiçin kullanı lı r.

30

8088 / 8086 mikroiş lemcisinin adresleyebildiğ i en çok bellek 1’MB dı r. Bunun 384’KB kı smıvideo bellek ve BIOS programları na ayrı lmı ş tı r. Dolayı sı yla DOS'a 640 KB kı smıkalı r. İ ş te bu 8088 / 8086 mikroiş lemcilerinin kullanabildiği 1 MB'lı k temel bellekten sonra kalan bütün bellek uzatı lmı şbellek olarak adlandı rı lı r. Bu belleğ e eriş im 80286, 80386, 80486 mikroiş lemcilerin korumalımodu sayesinde olur. 8086/8088 mikroiş lemciler uzatı lmı şbellekten yaralanamaz. 80286 tabanlıbir mikroiş lemci 15 MB kadar 80386/80486 tabanlımikroiş lemciye 4 GB kadar uzatı lmı şbellek eklenebilir. Uzatı lmı şbellekle temel bellek arası ndaki en önemli fark gerçek modda çalı ş an programları n hiçbirisi uzatı lmı ş bellekte çalı ş maz. DOS gerçek modda yazı lmı ş tı r. Bu yüzden temel bellekle sı nı rlı dı r. Bu demek değildir ki uzatı lmı şbellek gerçek modda hiç kullanı lamaz. Uzatı lmı ş bellek veri depolamak için kullanı labilir. Ancak bu iş i yapacak yazı lı m uzatı lmı şbelleğ in özelliklerine uygun yazı lmı şolmalı dı r (Dosun RAMDRIVE.SYS). Uzatı lmı şbelleği tam anlamı yla kullanan korumalımod iş letim sistemleri ve DOS kontrol programlarıda vardı r. OS/2, Microsoft Windows gibi.

1024 KB 4 GB

Uzatı lmı şbellek alanı (Extended memory)

XMS (extended memory specification) 1 MB üzeri bellek Windows kullanı r. HIMEM.SYS kontrol eder.

Yüksek bellek alanı

6401024 KB

0640 KB

Üst bellek alanı

Geleneksel bellek (Temel bellek) Şekil 3.3: Uzatı lmı şbellek alanı

31

3.2.4. Geniş letilmişBellek (Expanded Memory ) Geniş letilmişbellek olarak tercüme edilen expanded memory, 640K’ dan daha fazla belleğ e ihtiyacıolan programları n kullanmasıiçindir. 8086 veya 80286 bilgisayarlara özel kartlar yardı mıile eklenmiş tir. EMS yazı lı mlarıile kullanı labilir hale getirilir.Geniş letilmiş bellek sisteminde eskiden kullanı lmakta olan yı ğı n - aktarma adlı bir yöntem kullanı lmaktadı r. Bu belleğ in çalı ş ması3 parçadan oluş ur.   

Birincisi, yı ğ ı n aktarmalıbellek kartı dı r ve gerekli olan ekstra belleğ i üzerinde taş ı r. Bu ekstra bellek 16 Kb’ lı k parçalara bölünmüş tür. İ kincisi, geniş letilmişbellek yöneticisi (Expanded Memory Manager - EMM) denilen bir yazı lı mdı r. Üçüncüsü, geniş letilmişbelleğ i kullanacak uygulama programı dı r.

EMM geniş letilmişbelleğ i kullanacak uygulama programı na hizmet yordamları sağ lar. Uygulama programıEMM’ nin hazı r fonksiyon çağ rı larıyardı mı yla geniş letilmiş belleğ i kullanı r. Bilgisayar ilk açı ldı ğ ı nda EMM harekete geçer ve PC’ nin bellek alanı nda kullanı lmayan bölge bulmaya çalı ş ı r. Bu işiçin gerekli 64 Kb’ lı k alan belirlendikten sonra, EMM tarafı ndan 16 Kb’ lı k 4 pencereye bölünür. Uygulama programı , geniş letilmişbelleğ i kullanabilmek için EMM’ ye 4 kullanı labilir pencereden yararlanmak istediğ ini bildirir. EMM uygulama programı nı n istediği geniş letilmişbilgileri 16 Kb’lı k sayfalara bölerek pencerelere yerleş tirir. Uygulama programıbu bilgileri pencerelerden alı r. Bilgi saklamak istediğinde ise elindeki bilgileri 16 Kb’ lı k sayfalara bölerek pencerelere yerleş tirir. EMM bu bilgileri pencerelerden alarak geniş letilmişbelleğe kaydeder. Geniş letilmişbellek sadece veri saklamak için kullanı labilir. Programlar geniş letilmiş bellekte çalı ş tı rı lamazlar. Bilgisayar ilk açı ldı ğ ı nda EMM harekete geçer ve PC’nin bellek alanı nda kullanı lmayan bir bölge bulmaya çalı ş ı r. Bu işiçin gerekli miktar 64 KB’dir. 64 KB'lik kullanı lmayan alan belirlendikten sonra EMM tarafı ndan 16 KB’lik 4 pencereye bölünür. Artı k geniş letilmişbellek uygulama programıtarafı ndan kullanı ma hazı rdı r. Bir uygulama programı nı n geniş letilmişbelleği kullanabilmesi için EMM fonksiyon çağ rı ları nıiyi bilmesi gerekir. Yani geniş letilmişbelleğ i kullanmak için özel yazı lmı şolması gerekmektedir. Geniş letilmişbelleğ i kullanmak için özel yazı lmı şuygulama programlarıgerektiğinde sı radan DOS programlarıiçin 640KB'lı k limit hala geçerlidir. Bilgisayarı nı zı n uzatı lmı ş belleğ i varsa bu bellek bir program yardı mı yla geniş letilmişbellek olarak kullanı labilir.

3.2.5. Yüksek Bellek (High Memory Area-HMA) HMA, ya da “Yüksek Bellek Alanı ”, uzatı lmı şbelleğ in ilk 64K’ lı k kı smı dı r ve DOS tarafı ndan özel olarak kullanı lı r. Windows da kullanabilir.

32

1024 KB 4 GB

Uzatı lmı şbellek alanı (Extended memory) Uzatı lmı şbelleğ in ilk 64 KB lı k bölümü Windows’un kullandı ğı DOS çekirdeğ i burada çalı ş ı r. Yüksek bellek alanı

6401024 KB

0640 KB

Üst bellek alanı

Geleneksel bellek (Temel bellek) Şekil 3.4: Yüksek bellek alanı

3.3. Diğ er Bellek Çeş itleri 3.3.1. Sanal Bellek (Swap file veya Page file)

İ ş letim sistemlerinin birçoğu disk yüzeyini RAM belleğ in bir uzantı sı ymı şgibi kullanan ve böylelikle fiziksel belleğ in görünürdeki miktarı nıarttı ran sanal bellek desteğ ine sahiptir. RAM bellekteki kullanı lmayan bloklarda bulunan bilgileri, disk yüzeyine yazar ve RAM bellek baş ka iş ler için serbest kalmı şolur. Bu bölümler gerektiğ i zaman bunlar belleğe tekrar alı nı rlar. Bu olaylar kullanı cı dan bağ ı msı z bir ş ekilde gerçekleş ir. 'Sanal bellek (virtual memory)' windowsun uygulamaları çalı ş tı rı rken, kullandı ğıbellektir, Windows hdd'nizi üzerinde bir .swp dosyasıyaratarak bellek olarak kullanı r... Yüksek RAM'e sahip sistemlerde bu dosya çok kabarmaz, ama az ram ile çalı ş ı yorsanı z, Windows sizin koyacağı nı z sı nı rlara kadar kullanmaya çalı ş ı r. Elbette ki sanal bellek kullanı mıRAM kullanı mıkadar hı zlıdeğildir, bu nedenle program hı zları nda düş üşyaş anı r. Sanal bellek koruma modlu bir iş letim sisteminin modern mikroiş lemcilerin üstün özelliklerini kullanarak dı şdepolama birimlerinden her hangi birini gerçek bellek gibi kullanması dı r. Ortada fiziksel bir bellek olmadı ğı ndan sanal bellek adı verilmiş tir. Bilgiler bellek yongaları nda değ il de herhangi bir depolama biriminde saklanı r. Gerektiğ inde fiziksel belleğe alı nı r.

33

Şekil 3.5: Sanal bellek ayarlama

Bilgisayarı m simgesine sağtı klayı p özellikler penceresini açarı z. Buradan geliş miş sekmesini seçtiğimizde performans bölümünde ayarlar düğ mesini tı kladı ğı mı zda performans seçenekleri penceresi açı lı r. Bu pencerede de geliş miş sekmesini tı kladı ğ ı mı zda sanal bellek ile ilgili veriler görünür. İ htiyaç halinde değ iş tir düğ mesi ile sanal bellek boyutunu değ iş tirebiliriz. Ayarlayabileceğ imiz en az ve en yüksek boyut bize pencerede gösterilmektedir.

3.3.2. Bootstrap Bootstrap Loader Rom bellekte bulunan çok kı sa ve iş letim sisteminin yüklenmesini gerçekleş tiren bir programdı r. Bootstrap Loader programıiş letim sisteminin bulunduğ u disk veya disketten “Disk Boot” programı nıokur. Disk Boot programıbaş arı lıbir ş ekilde okunup belleğ e yazı lı rsa, Rom Loader programıkontrolü Disk Boot programı na devreder. Disk Boot programıkonrolü aldı ktan hemen sonra iş letim sistemini belleğ e yükler.

34

3.4. Bellek Çakı ş maları Kalabalı k ek donanı ma sahip bir sistemde, bazıdonanı mları n "çalı ş ma adresleri", kullandı ğ ı nı z iş letim sistemi tarafı ndan aynıatanı nca, çakı ş ma dediğ imiz olay ortaya çı kar. Donanı mlar kendi araları nda, "burasıbenim, ş urasısenin" gibi kavga ederler ara sı ra. Çoğ u zaman, aynı"çalı ş ma adresine" sahip donanı mlar kendi araları nda bu yeri paylaş arak sorun çı kartmazken, bazı lar ise inatçı lı k eder ve "yok arkadaşburasıilla benim; sen git baş ka yere yerleş "ş eklinde uyumsuzluk çı karabilir. Bu sayede iki donanı mda birbirine küser ve ikisi de çalı ş maz. Ama, BIOS'a girip, aygı tları n kullanmasıgerektiği çalı ş ma adreslerini (IRQ, DMA vs.) kendiniz belirlediğ inizde her ş ey kuzu kuzu çalı ş ması na devam eder.

Şekil 3.6: Bellek çakı ş masıörneği

Genelde bellek çakı ş malarıolduğ u zaman “bu program cevap vermiyor –this program is not responding-“ mesajıalı rı z. “Şimdi sonlandı r –end now-“ düğmesi ile cevap vermeyen yani çalı ş ma adresini bulamadı ğ ıiçin cevap veremeyen uygulamaya son verilir.

3.5. KorumalıModda Bellek Adresleme Korumalımod bellek adresleme kavramıgeleneksel bellek üzerindeki hafı zaları n uygulamaları n çalı ş tı rı lması nda kullanı lmasıile ilgilidir. 1024 KB üzerindeki belleklerde uygulamaları n çalı ş ması na izin verme iş lemidir. Bunun yapı lmasıiçin sanal bellek kullanı lı r. Gerçek mod bellek adreslemede uygulamalar yani programlar sadece 1024 KB lı k hafı za bölümünde çalı ş abilir. Yani bütün uygulamalar geleneksel bellek ve üst bellek alanı nda çalı ş ı r. DOS iş letim sistemi bu ş ekilde çalı ş an bir iş letim sistemidir. Yani gerçek moda çalı ş ı r. 1 MB üzeri belleklerin uygulamalarda kullanı labilmesi görsel iş letim

35

sistemlerinin geliş mesi ile kaçı nı lmaz hale geldi. Günümüzde bellekler 4 GB kapasiteye kadar çı kmaktadı r. Bu alanı n kullanı labilmesi için korumalımod belelk adresleme denilen yöntem kullanı lı r ve de sanal bellek yardı mıile 1MB üzeri bellek bölgesi kullanı lmaya baş lanı r. 

Gerçek mod

İ ş lemci, CPU hafı zanı n 1024 KB lı k bölümünü adresler DOS gibi text tabanlıiş letim sistemleri sadece bu moda çalı ş ı rlar 

Korumalımod

Bu moda her uygulama kendi adresleme bilgilerini taş ı r. Böylece bir program bütün sistem adresleme bilgileri kapatı lmadan sonlandı rı labilir. Yani bir hafı zadaki bir bellek alanı diğ er bir bellek alanı nıetkilemez. Her program kendi bellek alanıile sı nı rlı dı r ve de 1 MB üzeri bellek alanı na ulaş abilir. Üst bölge kullanı lamaz

Gerçek mod

Korumalımod

uygulama

uygulama 1024 KB

1024 KB

Sanal bellek

Şekil 3.7: Gerçek mod – Korumalımod karş ı laş tı rması

36

UYGULAMA YETİ UYGULAMAFAALİ FAALİ YETİ İ ş lem Basamakları İ ş letim

sisteminiz

kullandı ğı nı z hangi

bellek

Öneriler üzerinden,

 Takı ldı ğı nı z yerde öğretmeninizden yardı m

donanı mları n

alabilirsiniz.

adreslerini

kullandı ğı nıinceleyiniz.  Edindiğ iniz

bilgiler

 Anlatarak

doğrultusunda bir slayt gösterisi

pekiş tirmenin

hazı rlayarak

birisidir.

arkadaş ları nı zla

paylaş ı nı z.

37

öğ renme en

iyi

öğ rendiğ ini yöntemlerinden

ÖLÇME ERLENDİ RME ÖLÇMEVE VEDEĞ DEĞ ERLENDİ RME A- OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Aş ağ ı daki sorulardan; sonunda parantez olanlar doğ ru yanlı şsoruları dı r. Verilen ifadeye göre parantez içine doğru ise “D” , yanlı şise “Y” yazı nı z. Şı klısorularda doğ ru ş ı kkı iş aretleyiniz. 1.

Bilgisayarda programları n çalı ş tı rı lmasıiçin gerekli olan fiziki alana ne ad verilir? A ) Disk B ) Bellek C) İ ş lemci D ) Anakart

2.

Gerektiğ inde bellek tahsis etmek (malloc), kullanı mıbittiğinde belleğ i serbest bı rakmak (free), sanal bellek yönetimi yapmak ve kullanı lmayan bellek bölgelerini yönetmek (garbage collection) gibi iş lemlere bellek yönetimi denir.( )

3.

Bilgisayarlarda kullanı lan bellek tipleri ROM ve RAM belleklerdir. ( )

4.

Kalı cıolarak programlanan ve sadece okunan bellek tipi hangisidir? A ) RAM B ) ROM C ) FLASH D ) Ana Bellek

5.

Programları n üzerinde çalı ş tı rı ldı ğ ı , üretilen sonuçları n geçici olarak saklandı ğ ıbellek türü aş ağı dakilerden hangisidir? A ) RAM B ) ROM C ) FLASH D ) Yardı mcıbellek

6.

RAM bellek kullanı m alanı na göre geleneksel bellek, uzatı lmı şbellek, geniş letilmiş bellek ve yüksek bellek olmak üzere 4 gruba ayrı lı r.( )

7.

RAM üzerinde programları n çalı ş masıiçin değ il, üretilen bilgilerin saklanmasıiçin ayrı lmı şolan bölüm hangisidir? A ) Geleneksel bellek B ) Geniş letilmişbellek C ) Uzatı lmı şbellek D ) Yüksek bellek

38

8.

Çekirdek bellekteki kullanı lmayan bloklarda bulunan bilgilerin, disk yüzeyine yazı lmasısuretiyle belleğ in baş ka iş ler için serbest bı rakı lması yla elde edilen belleğe sanal bellek denir.( )

9.

Rom bellekte bulunan çok kı sa ve iş letim sisteminin yüklenmesini gerçekleş tiren bir program hangisidir? A ) Smartdrive B ) Bootstrap Loader C ) Himem D ) Swap file

39

MODÜL DEĞERLENDİ RME MODÜL DEĞERLENDİ RME PERFORMANS TESTİ(YETERLİ K ÖLÇME) Modül ile kazandı ğ ı nı z yeterliği aş ağ ı daki kı staslara göre değ erlendiriniz. DEĞERLENDİ RME KRİ TERLERİ

EVET

HAYIR

Farklıiş letim sistemlerini incelediniz mi? Kullandı ğ ı nı z iş letim sisteminin hangi dosya yönetim sistemini kullandı ğ ı nıtespit edebildiniz mi? Farklıiş letim sistemlerinin arayüzlerini incelediniz mi? Bilgisayarı nı zda herhangi bir çakı ş ma olduğ unda bu sorunu kendi baş ı nı za çözebiliyor musunuz? Hangi iş letim sistemlerinin aynı dosya yönetim sistemini kullandı ğ ı nıbiliyor musunuz? Her iş letim sistemi tipi için bir örnek verebiliyor musunuz ?

DEĞERLENDİ RME Yaptı ğı nı z değ erlendirme sonucunda eksikleriniz varsa öğ renme faaliyetlerini tekrarlayı nı z. Modülü tamamladı nı z, tebrik ederiz. Öğ retmeniniz size çeş itli ölçme araçları uygulayacaktı r. Öğretmeninizle iletiş ime geçiniz.

40

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİ YETİ1 CEVAP ANAHTARI 1

D

2

D

3

B

4

D

5

C

6

Y

7

D

8

A

9

Y

10

D

ÖĞRENME FAALİ YETİ2 CEVAP ANAHTARI 1

D

2

D

3

A

4

B

5

D

6

D

7

Y

8

D

9

D

41

ÖĞRENME FAALİ YETİ3 CEVAP ANAHTARI 1

B

2

D

3

D

4

B

5

A

6

D

7

C

8

D

9

B

Cevapları nı zıcevap anahtarlarıile karş ı laş tı rarak kendinizi değ erlendiriniz.

42

ÖNERİ LEN KAYNAKLAR ÖNERİ LEN KAYNAKLAR                   

www.bilgisayardershanesi.com www.mastercom.com.tr www.belgeler.org www.cclub.metu.edu.tr www.programlama.com www.pratikbilgisayar.com www.microsoft.com bestwow.tripod.com www.bilgisayarlisesi.com tr.wikipedia.org www.bilgisayarogren.com science.ankara.edu.tr www.dogus.edu.tr stu.inonu.edu.tr buelc.boun.edu.tr internetdergisi.com www.e-bilisim.net www.gencbilim.com w3.gazi.edu.tr/~kmustafa

43

KAYNAKÇA KAYNAKÇA                           

www.penta.com.tr www.bilgisayardershanesi.com www.mastercom.com.tr www.asnet.com.tr www.belgeler.org www.cclub.metu.edu.tr www.programlama.com www.be.itu.edu.tr www.pratikbilgisayar.com www.microsoft.com www.bilzum.com bestwow.tripod.com www.sj.k12.tr www.bilgisayarlisesi.com tr.wikipedia.org gunaysoft_depo01.sitemynet.com www.bilgisayarogren.com science.ankara.edu.tr www.ertam.com www.dogus.edu.tr stu.inonu.edu.tr buelc.boun.edu.tr internetdergisi.com www.e-bilisim.net kardelen47.tripod.com www.gencbilim.com w3.gazi.edu.tr/~kmustafa

44