Islamdiki Aile Tuzumi

‫‪ 11‬ـ ئەسىردە ئۆتكەن مەشھۇر دانىشمەن ۋە ئۇلۇغ پەيلسوپ يۇسۇپ‬ ‫خاس ھاجىپ دۇنياغا داڭلىق ئەسىرى ”قۇتادغۇ بىلىك“ تە مۇنداق دەپ‬ ‫يازغانىكەن‪:‬‬ ‫دېسە كىم ئۆيلىنەي‪ ،‬ئەي ئەرلەر بېشى‪،‬‬ ‫ئالر شۇ تۆت خىلدىن بىرىنى ئۇ كىشى‪،‬‬ ‫بىرى باي خوتۇننى ئالماق ئىستەر ‪،‬‬ ‫ئۇ بىرسى چىرايلىق ئۈچۈن كۆز تىكەر‪،‬‬ ‫يەنە بىرسى ئېسىل نەسەبلىك تىلەر‪،‬‬ ‫ئۇلۇغلۇق ئېتىغا قۇۋانىپ يۇرەر‪.‬‬ ‫بىرسى ئىستەر نەپىس تەقۋادارنى‪،‬‬ ‫ئۇنى تاپسا باغلر ئاڭا كارىنى‪،‬‬ ‫بۇلرنىڭ ئۇبدىنىنى ئېيتاي مەن ساڭا‪،‬‬ ‫ئالۇر بولساڭ قۇلق سال ماڭا‪،‬‬ ‫ئايا باي خوتۇنغا ئىنتىلگۇچى جان‪،‬‬ ‫ئەسىر بولما ئاڭا ئى ئالىم ئىنسان‪،‬‬ ‫گۈزەلنى تىلەگەن ئى ئەر ياخشىسى‪،‬‬ ‫ئۇنى ئالساڭ ياغار ئەلنىڭ كۇلكىسى‪.‬‬ ‫ئەي ئەسلى بۇيۇككە ئىنتىلگۇچى سەن‪،‬‬ ‫ئۆمرۇڭنى خار ئەتمە بۇنىڭ بىلەن‪.‬‬ ‫ئېرىغ تەقۋا بولسا ئۇ‪ ،‬ئېسىل بولۇر‪،‬‬ ‫قالغان ئۈچ نەرسىمۇ ئۇندا تېپىلۇر‪.‬‬ ‫ھېكىم سەن بىر تەقۋا خوتۇن ئىستىگىل‪،‬‬

‫ئۇ بولسا‪ ،‬بولۇر بۇ تۆت شەرتمۇ بىل‪.‬‬ ‫يۇسۇپ خاس ھاجىپمۇ يۇقىرىقى بېيىتلىرىدا‪ ،‬پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالمنىڭ‬ ‫بۇ توغرىدا ئېيتقان ھەدىسلىرىنىڭ ھەق ئىكەنلىكىنى تەكىتلەيدۇ‪ .‬ئىسلم‬ ‫دىنىنىڭ بۇ توغرىدىكى پرىنسىپى كۈندىن كۈنگە ئىنسانلرنىڭ نەزەرىدە‬ ‫ھەقىقەتكە ئايلنماقتا‪ .‬جەمئىيىتىمىز ۋە پۈتۈن ئىنسانلر جەمىيىتىدە‬ ‫تەكرارلىنىپ كەلگەن تەجرىبىلەرمۇ‪ ،‬بۇ پرىنسىپنىڭ ئىنتايىن توغرا‬ ‫ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلپ كەلمەكتە‪.‬‬ ‫ئىسلم نەزەرىدىكى ئۆلگىلىك ئايالنىڭ سۈرىتىنى تۆۋەندىكى ھەدىستا‬ ‫كۆرىمىز‪ :‬پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالم قانداق ئايال كىشى ئەڭ ئۆلگىلىك‬ ‫ياخشى ئايال كىشى سانىلىدۇ؟ دېگەن سوئالغا مۇنداق دەپ جاۋاب‬ ‫بەرگەن‪ ” :‬ئېرى ئۇنىڭ چىرايىغا قارىسا ئۇنى مەمنۇن قىلليدىغان‪ ،‬ئۇنى‬ ‫بىرەر ئىشقا بۇيرىسا ئورۇنليدىغان‪ ،‬ئۆزى ياقتۇرمايدىغان ئىشتىمۇ ئېرىنىڭ‬ ‫ھۆرمىتىنى قىلغانلىقتىن ئۇنىڭ بىلەن قارشىلشمايدىغان‪ ،‬ئېرىنىڭ ئامانىتىنى‬ ‫ھەر ھالەتتە ساقلىياليدىغان ئايال‪ ،‬ئەڭ ئۆلگىلىك ياخشى ئايالدۇر‪“.‬‬ ‫)نەسائىي رىۋايىتى(‬ ‫ئىمام غازالى ”دىنىي ئىلىملەرنى راۋاجلندۇرۇش“ ناملىق ئەسىرىدە‪،‬‬ ‫ئەسما ئىسىملىك بىر ئايالنىڭ‪ ،‬قىزىنىڭ توي كۈنىدە ئۇنىڭغا قىلغان‬ ‫نەسىھەتلىرىنى بايان قىلىدۇ‪ .‬ئەسما قىزىغا مۇنداق دېگەن‪” :‬ئەي قىزىم!‬ ‫سەن ئۆسۈپ يېتىلگەن ئۇۋاپدىن ئايرىلىپ‪ ،‬ساڭا تونۇشلۇق بولمىغان‬ ‫ئۆيگە ۋە سەن بىرگە بولۇپ كۆرمىگەن دوستنىڭ يېنىغا كېتىپ بارىسەن!‬ ‫سەن ئۇنىڭغا زېمىن بولساڭ‪ ،‬ئۇ ساڭا ئاسمان بولىدۇ‪ .‬سەن ئۇنىڭغا‬ ‫بىسات بولساڭ‪ ،‬ئۇ ساڭا تۇۋرۇك بولىدۇ‪ .‬ئۇنىڭدىن كۆپ نەرسە سورىما‪ ،‬ئۇ‬ ‫سەندىن زىرىكىپ قالىدۇ‪ .‬ئۇنىڭدىن ئۇزاقلشما‪ ،‬ئۇ سېنى ئۇنتۇپ كېتىدۇ‪.‬‬ ‫ئەگەر ئۇ ساڭا يېقىنلشسا‪ ،‬سەنمۇ ئۇنىڭغا يېقىنلشقىن‪ .‬ئەگەر ئۇ‬ ‫سەندىن ئۇزاقلشسا‪ ،‬سەنمۇ ئۇنىڭدىن ئوزاقلشقىن‪ .‬ئۇنىڭ نومۇسىنى ۋە‬ ‫ئىپپىتىنى ساقلىغىن‪ .‬ئۇ سەندىن پەقەت خوشپۇراقنىل پۇرسۇن‪ .‬ئۇ سەندىن‬ ‫پەقەت گۈزەل سۆزنىل ئاڭلىسۇن‪ .‬ئۇ سەندىن پەقەت گۈزەللىكنىل‬ ‫كۆرسۇن‪”) “.‬دىنىي ئىلىملەرنى راۋاجلندۇرۇش“ ‪ 4‬ـ جىلد ‪ 163‬ـ بەت(‬