Internet Toan Tap

INNTERNET TOAÂN TÊÅP

1

CHÛÚNG 1 INTERNET LAÂ GÒ? TAÅI SAO?

INTERNET LAÂ GÒ? Internet - cuäng àûúåc goåi laâ Net - laâ hïå thöëng maáy tñnh lúán nhêët thïë giúái. Baån coá thïí noái rùçng "Thïë thò àaä sao? Töi àaä tûâng thêëy caái cuã caãi lúán nhêët thïë giúái vaâ noá tröng coá veã khöng hêëp dêîn lùæm - vaâ töi àaánh cuöåc rùçng noá cuäng chùèng ngon gò". Vêng, maång thò khöng giöëng nhû cuã caãi, quy mö laâ rêët quan troång vò möåt maång caâng lúán thò noá caâng mang laåi nhiïìu thûá. Thêåt ra, Internet khöng phaãi laâ möåt maång - noá laâ maång cuãa caác maång, têët caã àïìu trao àöíi thöng tin tûå do. Caác maång bao göìm tûâ nhûäng maång lúán vaâ chñnh thûác nhû caác maång cuãa nhûäng cöng ty nhû AT&T, Digital Equipment vaâ Hewlett-Packard cho àïën nhûäng maång nhoã vaâ khöng chñnh thûác nhû maång trïn gaác xeáp cuãa töi (vúái 2 maáy PC cuä mua tûâ muåc quaãng caáo) vaâ moåi thûá nùçm úã khoaãng giûäa. Caác maång úã trûúâng àaåi hoåc tûâ lêu laâ möåt böå phêån cuãa Internet, hiïån nay caác trûúâng trung hoåc vaâ tiïíu hoåc cuäng àaä gia nhêåp. Cho àïën 8/1993, trïn 14.000 maång àaä úã trong Internet vúái möîi thaáng 1.000 maång múái àûúåc thïm vaâo. MÖÅT SÖË CÊU CHUYÏÅN TRONG ÀÚÂI THÛÅC Baån coá thïí coi Internet göìm hai yïëu töë laâ nhûäng ngûúâi sûã duång noá vaâ thöng tin chûáa trong àoá. Caác hoåc sinh lúáp 7 úã San Diego sûã duång Internet àïí trao àöíi thû tûâ vaâ truyïån vúái nhûäng treã em úã Israel. Möåt phêìn àïí vui àuâa vaâ kïët baån úã nûúác ngoaâi nhûng möåt nghiïn cûáu khoa hoåc nghiïm tuác ghi nhêån rùçng khi treã em coá nhûäng khaán giaã thûåc sûå cho caác vêën àïì cuãa mònh thò chuáng seä viïët hay hún (Àaáng ngaåc nhiïn).

INTERNET TOAÂN TÊÅP

2

Taåi möåt söë núi trïn thïë giúái, Internet laâ caách nhanh nhêët vaâ àaáng tin cêåy nhêët àïí chuyïín thöng tin. Trong cuöåc chñnh biïën úã Liïn xö nùm 1991, möåt nhaâ cung cêëp Internet nhoã goåi laâ RELCOM vúái möëi liïn kïët túái Phêìn Lan vaâ qua àoá àïën phêìn coân laåi cuãa thïë giúái Internet àaä tûå thêëy rùçng mònh laâ con àûúâng àaáng tin cêåy àïí coá àûúåc nhûäng baáo caáo àïën vaâ tûâ Mosco vò caác àûúâng dêy àiïån thoaåi bõ cùæt àûát vaâ baáo chñ khöng àûúåc xuêët baãn. Caác thaânh viïn cuãa RELCOM gûãi ra nhûäng cêu chuyïån maâ leä ra àaä àûúåc xuêët baãn trïn baáo chñ, caác phaát biïíu cuãa Boris Yelsin (àûúåc baån beâ truyïìn tay nhau) vaâ nhûäng quan saát caá nhên cuãa hoå tûâ ngoaåi ö Moscow. Internet cuäng coá nhûäng cöng duång thöng thûúâng. Dûúái àêy laâ vaâi kinh nghiïåm caá nhên cuãa töi: Möåt ngaây kia, vúå töi muöën tòm loaåi vaãi àïí may möåt caái aáo kiïíu thúâi kyâ quên sûå nùm 1960 (Möåt ngûúâi baån coá möåt chiïëc aáo cuä maâ anh ta ûa thñch tûâ nhûäng ngaây úã trong quên àöåi nhûng noá khöng coân chöî àïí khêu caác miïëng vaá). Do àoá töi yïu cêìu Internet giuáp àúä. Net àaä coá nhiïìu cuöåc thaão luêån vïì chuã àïì quên sûå vaâ möåt vïì trang phuåc quên àöåi. Trong voâng möåt ngaây, nhiïìu ngûúâi khaác nhau àaä traã lúâi bùçng caách cho töi àõa chó baán caác loaåi vaãi naây. Hêìu hïët trong söë àoá noái rùçng hoå vui sûúáng àûúåc cung cêëp caác lúâi khuyïn vaâ meåo vùåt khaác nïëu chuáng töi gùåp rùæc röëi. Internet laâ nguöìn phêìn mïìm töët nhêët. Bêët cûá khi naâo töi nghe noái vïì möåt dõch vuå múái (nhû nhûäng dõch vuå mö taã trong Chûúng 19-22), thûúâng töi chó mêët ñt phuát àïí tòm phêìn mïìm cho maáy tñnh cuãa töi (möåt caái laptop 386 chaåy Windows), download vaâ bùæt àêìu sûã duång noá. Vaâ hêìu hïët moåi phêìn mïìm sùén coá trïn Internet àïìu miïîn phñ. Cuäng coá nhûäng phêìn mang tñnh chêët àõa phûúng vaâ cuåc böå cuãa Internet. Khi töi muöën baán chiïëc xe taãi nhoã àaáng tin cêåy nhûng cuä kyä cuãa mònh, möåt thöng baáo baán trïn Internet tòm àûúåc ngûúâi mua trong voâng 2 ngaây. INTERNET VAÂ BAÅN Nhû vêåy Internet laâ möåt maång, thûåc ra laâ möåt maång cuãa maång vaâ noá rêët lúán. Thêåt vêåy, khöng ai biïët àûúåc noá lúán nhû thïë naâo vò àoá laâ möåt têåp húåp nhûäng maång maáy tñnh nhoã hún hoaåt àöång riïng reä maâ khöng coá möåt chöî duy nhêët naâo ghi nhêån laåi moåi möëi liïn kïët.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

3

Ñt nhêët möåt triïåu maáy tñnh àûúåc nöëi vúái noá vaâ noá coá nhiïìu triïåu ngûúâi sûã duång trïn moåi luåc àõa (Haäy xem àoaån "Moåi luåc àõa?"). Möåt àiïìu chuáng ta biïët roä laâ noá phaát triïín nhû àiïn, khoaãng chûâng 10% möîi thaáng. Vò hiïån coá ñt nhêët möåt triïåu maáy tñnh trïn Net àiïìu naây coá nghôa laâ 100.000 maáy tñnh múái gia nhêåp möîi thaáng! Möåt àiïìu khaác thûúâng khaác vïì Internet laâ noá coá thïí laâ maång múã nhêët trïn thïë giúái. Haâng ngaân maáy tñnh cung cêëp nhûäng tiïån nghi cho bêët kyâ ai tiïëp cêån àûúåc vúái Net. Tònh huöëng naây hoaân toaân khaác thûúâng - hêìu hïët caác maång rêët nghiïm nhùåt vúái nhûäng gò chuáng cho pheáp ngûúâi sûã duång àûúåc laâm vaâ àoâi hoãi nhûäng sùæp xïëp cuäng nhû mêåt khêíu riïng cho tûâng dõch vuå. Ngoaâi möåt söë ñt dõch vuå laâ phaãi traã tiïìn (vaâ chùæc chùæn seä coá thïm nhiïìu trong tûúng lai) nhûng àaåi àa söë caác dõch vuå Internet àïìu miïîn phñ khi sûã duång. Àiïìu khaác thûúâng nûäa trong Internet laâ àiïìu coá thïí àûúåc goåi laâ "tñnh khöng phên biïåt vïì mùåt xaä höåi". Nghôa laâ khöng coá maáy tñnh naâo laâ töët hún caác maáy khaác vaâ khöng ngûúâi naâo gioãi hún ngûúâi khaác. Baån laâ ai trïn Internet tuây thuöåc vaâo caách baån tûå giúái thiïåu mònh thöng qua baân phñm. Nïëu nhûäng gò baån noái laâm cho baån coá veã nhû laâ möåt ngûúâi thöng minh vaâ thuá võ thò àoá chñnh laâ con ngûúâi cuãa baån. Khöng thaânh vêën àïì viïåc baån bao nhiïu tuöíi, baån tröng giöëng ai hoùåc baån coá phaãi laâ möåt sinh viïn, möåt doanh nhên hay möåt cöng nhên xêy dûång. Khuyïët têåt vïì thïí chêët khöng thaânh vêën àïì - töi liïn laåc vúái nhûäng ngûúâi muâ hoùåc àiïëc. Nïëu hoå khöng thñch kïí àiïìu àoá cho töi biïët thò töi àaä khöng bao giúâ biïët. Coá nhûäng ngûúâi nöíi tiïëng trong cöång àöìng Net, möåt caách thuêån lúåi hoùåc bêët lúåi nhûng hoå trúã nïn nhû vêåy do nöî lûåc cuãa chñnh hoå. Vêåy thò möåt maång maáy tñnh laâ gò? Nïëu baån àaä biïët àiïìu naây thò baån coá thïí boã qua phêìn naây. Nhûng baån cuäng coá thïí muöën àoåc noá chó àïí chùæc chùæn rùçng chuáng ta àang sûã duång nhûäng tûâ ngûä tûúng tûå àïí noái vïì möåt àiïìu giöëng nhau. Vïì cú baãn, möåt maång maáy tñnh laâ möåt nhoám caác maáy tñnh àûúåc nöëi kïët vúái nhau theo möåt caách naâo àoá. (Trong laänh vûåc maáy tñnh, chuáng töi thñch nhûäng àõnh nghôa chñnh xaác vaâ dûát khoaát). Vïì nhêån thûác, noá giöëng nhû kiïíu maång truyïìn hònh hoùåc radio nöëi kïët möåt

INTERNET TOAÂN TÊÅP

4

nhoám caác traåm truyïìn hònh hoùåc radio laåi vúái nhau sao cho chuáng coá thïí cuâng chia seã höìi múái nhêët cuãa The Simsons. Nhûng àûâng àêíy sûå tûúng tûå naây ài quaá xa. Caác maång truyïìn hònh gûãi thöng tin tûúng tûå àïën moåi traåm vaâo cuâng luác (àûúåc goåi laâ maång truyïìn hònh vò nhûäng lyá do cuå thïí; trong maång maáy tñnh, möîi thöng àiïåp thûúâng àûúåc dêîn àïën möåt maáy tñnh cuå thïí naâo àoá. Khaác vúái caác maång truyïìn hònh, caác maång maáy tñnh luön hai chiïìu sao cho khi maáy tñnh A gûãi thöng àiïåp túái maáy tñnh B thò B coá thïí traã lúâi laåi cho A. Möåt söë maång maáy tñnh bao göìm möåt maáy tñnh trung têm vaâ möåt nhoám caác traåm tûâ xa coá thïí baáo caáo vïì maáy tñnh trung têm (vñ duå möåt maáy tñnh dõch vuå giûä chöî haâng khöng trung têm coá haâng ngaân kïnh taåi caác sên bay vaâ àaåi lyá du lõch). Nhûäng maång khaác, kïí caã Internet thò bònh àùèng hún vaâ cho pheáp moåi maáy tñnh naâo trïn maång liïn laåc vúái bêët kyâ maáy tñnh naâo khaác. Moåi luåc àõa? Möåt söë àöåc giaã hoaâi nghi, sau khi àaä àoåc thêëy rùçng Internet traãi röång ra moåi luåc àõa, thò coá thïí chó ra rùçng chêu Nam cûåc laâ möåt luåc àõa, tuy rùçng dên söë úã àoá phêìn lúán laâ caác chuá chim caánh cuåt, nhûäng àöëi tûúång maâ theo chuáng töi àïën nay àûúåc biïët khöng quan têm nhiïìu lùæm àïën maáy tñnh. Internet coá àïën àoá khöng? Thûåc sûå laâ coá. Möåt vaâi maáy taåi Scott Base, McMurdo Sound taåi Nam cûåc laâ nùçm trong maång Net àûúåc kïët nöëi bùçng liïn kïët vö tuyïën àïën New Zealand. Cú súã taåi Nam cûåc àûúåc cho thûâa nhêån rùçng coá sûå kïët nöëi túái Myä nhûng hoå khöng cöng böë àõa chó àiïån tûã. Vaâo luác viïët saách naây thò vuâng àêët röång lúán nhêët trïn thïë giúái khöng coá Internet dûúâng nhû laâ Bali hoùåc coá thïí laâ Java (Greenland vaâo Internet nùm 1992). BÙÇNG CAÁCH NAÂO ÀÏÍ COÁ THÏÍ NOÁI RÙÇNG TÖI ÀAÄ VAÂO INTERNET RÖÌI? Nïëu baån àaä tiïëp cêån möåt maáy tñnh hay möåt kïnh maáy tñnh thò baån coá thïí àaä úã trong Internet. Coá möåt vaâi caách àïí kiïím tra:

INTERNET TOAÂN TÊÅP

5

Nïëu baån coá möåt taâi khoaãn trïn caác dõch vuå trûåc tuyïën nhû CompuServe, GEnie hoùåc MCI Mail thò baån coá thïí sûã duång hïå thöëng thû àiïån tûã cuãa caác dõch vuå naây àïí trao àöíi caác thöng àiïåp vúái bêët kyâ ai trïn Internet. Möåt söë dõch vuå trûåc tuyïën, àaáng lûu yá nhêët laâ Delphi, cuäng cung ûáng nhiïìu dõch vuå khaác mang tñnh tûúng taác trïn Internet. Nïëu baån sûã duång möåt BBS (Bulletin Board System: Baãng thöng baáo àiïån tûã) trao àöíi caác thöng àiïåp vúái nhûäng BBS khaác thò baån cuäng coá thïí trao àöíi thû àiïån tûã vúái Internet. Nïëu cöng ty baån coá möåt hïå thöëng thû àiïån tûã nöåi böå thò noá cuäng coá thïí àûúåc kïët nöëi vúái Internet. Haäy tham khaão yá kiïën möåt chuyïn gia maång cuåc böå. Nïëu cöng ty baån coá möåt maång cuåc böå thò noá cuäng coá thïí àûúåc kïët nöëi trûåc tiïëp hoùåc giaán tiïëp vúái Internet hoùåc chó duâng cho thû tñn hoùåc cho haâng loaåt caác dõch vuå khaác. Nhûäng maång UNIX thûúâng sûã duång nhûäng quy ûúác kïët maång tûúng tûå nhû Internet do àoá sûå kïët nöëi laâ dïî daâng vïì mùåt kyä thuêåt. Caác maång PC hoùåc Macs sûã duång nhûäng quy ûúác khaác nhau do àoá cêìn coá möåt cöíng nöëi (gateway) àïí diïîn dõch. TÖI COÁ THÏÍ SÛÃ DUÅNG INTERNET NHÛ THÏË NAÂO? Nhûäng tiïån nghi cuãa Internet àûúåc cung cêëp thöng qua rêët nhiïìu loaåi dõch vuå khaác nhau nïn khoá coá àuã chöî liïåt kï toaân böå úã àêy (Thêåt vêåy, möåt danh saách hoaân chónh coá thïí lêëp àêìy nhiïìu quyïín saách coân lúán hún quyïín naây) nhûng möåt söë vñ duå dûúái àêy khuyïën khñch baån tiïëp tuåc àoåc: Thû àiïån tûã: Àêy chùæc chùæn laâ dõch vuå àûúåc sûã duång röång raäi nhêët baån coá thïí trao àöíi thû àiïån tûã vúái haâng triïåu ngûúâi trïn khùæp thïë giúái. Vaâ ngûúâi ta sûã duång thû àiïån tûã thay cho bêët cûá àiïìu gò maâ leä ra ngûúâi ta coá thïí sûã duång giêëy buát hoùåc àiïån thoaåi: taán gêîu, caách laâm moán ùn, tin àöìn, thû tònh (Töi coân biïët rùçng möåt söë ngûúâi sûã duång chuáng trong nhûäng vêën àïì liïn quan àïën cöng viïåc). Caác danh saách thû àiïån tûã cho pheáp baån tham gia vaâo thaão luêån nhoám vaâ gùåp

INTERNET TOAÂN TÊÅP

6

nhûäng ngûúâi khaác trïn Net. Caác mail server (nhûäng chûúng trònh àaáp laåi caác thöng àiïåp thû àiïån tûã) cho pheáp baån truy tòm moåi loaåi thöng tin. Xem caác chûúng 7, 8 vaâ 10 àïí biïët thïm chi tiïët. Àaâm thoaåi trûåc tuyïën: Baån coá thïí "noái chuyïån" nhû thûåc vúái nhûäng ngûúâi sûã duång khaác úã bêët cûá núi naâo trïn Net. Tuy àaâm thoaåi trûåc tuyïën gêìn nhû vö ñch àöëi vúái nhûäng ngûúâi úã rêët gêìn núi baån cû nguå nhûng noá laåi laâ àiïìu lúán lao khi troâ chuyïån vúái nhûäng ngûúâi úã caác luåc àõa khaác àùåc biïåt khi möåt trong caác bïn laåi khöng phaãi laâ nhûäng ngûúâi noái tiïëng Anh baãn ngûä (àaánh maáy thò roä raâng hún laâ troâ chuyïån). Truy tòm thöng tin: Nhiïìu maáy tñnh coá caác file chûáa thöng tin cho pheáp lêëy miïîn phñ. Caác file àoá bao göìm tûâ nhûäng quyïët àõnh cuãa Toâa aán Töëi cao Hoa kyâ, nhûäng danh muåc theã thû viïån cho àïën caác hònh aãnh àûúåc söë hoáa (hêìu hïët trong chuáng àïìu thñch húåp vúái caác khaán giaã gia àònh) vaâ möåt söë lûúång lúán caác phêìn mïìm tûâ troâ chúi cho àïën caác hïå thöëng àiïìu haânh. Nhiïìu cöng cuå àûúåc thaão luêån trong saách naây giuáp baån hiïíu biïët vïì haâng nuái thöng tin sùén coá trïn Internet vaâ chó ra nhûäng gò sùén coá. Nhû àaä nïu trong phêìn "Giúái thiïåu", àöi khi baån seä thêëy muåc "Navigate" (Tòm àûúâng) chó àïën nhûäng phêìn giuáp baån lûu thöng trïn maång. Baãng thöng baáo àiïån tûã (Bulletin Board): Möåt hïå thöëng tïn laâ USENET laâ möåt baãng thöng baáo àiïån tûã vô àaåi vúái 40 triïåu kyá tûå caác thöng àiïåp bao göìm 2.000 nhoám chuã àïì khaác nhau àûúåc tiïëp nöëi haâng ngaây. Caác chuã àïì bao göìm tûâ caác vêën àïì maáy tñnh hoác buáa cho àïën nhûäng troâ giaãi trñ nhû àua xe àaåp, tûâ nhûäng yá kiïën tranh luêån chñnh trõ khöng bao giúâ kïët thuác cho àïën nhûäng vêën àïì têìm thûúâng nhêët. Nhoám USENET àûúåc àoåc röång raäi nhêët laâ caác mêíu chuyïån vui àûúåc choån loåc, möåt söë trong nhûäng chuyïån naây thûåc sûå buöìn cûúâi. Troâ chúi vaâ taán gêîu: Möåt troâ chúi àûúåc goåi laâ MUD (Multi-User Dungeon) coá thïí dïî daâng thu huát toaân böå thúâi gian cuãa baån - trong àoá baån coá thïí thi taâi vúái nhûäng ngûúâi chúi khaác úã bêët cûá núi naâo trïn thïë giúái. Internet Relay Chat (IRC) laâ möåt àûúâng dêy theo nhoám qua àoá baån coá thïí coá nhûäng cuöåc àaâm thoaåi thuá võ vúái nhûäng

INTERNET TOAÂN TÊÅP

7

ngûúâi sûã duång khaác úã khùæp moåi núi. IRC dûúâng nhû àûúåc sûã duång nhiïìu nhêët búãi nhûäng sinh viïn àang buöìn chaán nhûng baån seä khöng bao giúâ biïët àûúåc ai laâ ngûúâi àang noái chuyïån vúái baån. INTERNET XUÊËT PHAÁT TÛÂ ÀÊU Töí tiïn cuãa Internet laâ ARPANET, möåt dûå aán do böå Quöëc phoâng khúãi àêìu nùm 1969 vûâa laâ möåt thûåc nghiïåm trong viïåc kïët maång möåt caách àaáng tin cêåy, vûâa laâ möåt kïët nöëi giûäa böå Quöëc phoâng vaâ caác nhaâ thêìu nghiïn cûáu khoa hoåc vaâ quên sûå laåi vúái nhau, bao göìm möåt söë lúán caác trûúâng àaåi hoåc tiïën haânh caác nghiïn cûáu quên sûå àûúåc taâi trúå. (ARPA laâ viïët tùæt cuãa chûä Advanced Research Projects Agency: Cú quan Caác Dûå aán Nghiïn cûáu Cao cêëp, möåt böå phêån thuöåc böå Quöëc phoâng phuå traách viïåc cêëp phaát taâi trúå. Àïí laâm röëi thïm, hiïån nay cú quan naây àûúåc goåi laâ DARPA, trong àoá chûä D thïm vaâo laâ Quöëc phoâng àïì phoâng trûúâng húåp coá sûå nghi ngúâ vïì núi xuêët xûá cuãa tiïìn taâi trúå). Viïåc kïët maång sao cho àaáng tin cêåy bao göìm viïåc taåo laåi àûúâng dêîn möåt caách nùng àöång. Nïëu möåt trong nhûäng liïn kïët maång bõ phaá huãy búãi cuöåc têën cöng cuãa keã thuâ thò lûu thöng trïn àoá coá thïí àûúåc tûå àöång chuyïín sang nhûäng liïn kïët khaác. May mùæn thay, Internet hiïëm khi chõu sûå têën cöng cuãa keã thuâ nhûng ruãi ro do caáp bõ cùæt àûát thûúâng xaãy ra do àoá àiïìu quan troång àöëi vúái Net laâ coá thïí phoâng ngûâa viïåc caáp bõ àûát. ARPANET thaânh cöng vang döåi vaâ moåi trûúâng àaåi hoåc trong nûúác àïìu muöën gia nhêåp. Thaânh cöng naây coá nghôa laâ ARPANET bùæt àêìu khoá quaãn lyá àùåc biïåt vúái söë lûúång lúán vaâ ngaây caâng tùng caác àõa àiïím trûúâng àaåi hoåc trïn àoá. Do àoá, noá àaä àûúåc chia thaânh 2 phêìn: MILNET vúái caác àõa àiïím quên sûå vaâ möåt ARPANET múái, nhoã hún daânh cho caác àõa àiïím phi quên sûå. Tuy nhiïn, hai maång naây vêîn coân liïn kïët vúái nhau nhúâ vaâo möåt chûúng trònh kyä thuêåt àûúåc goåi laâ IP (Internet Protocol: Giao thûác Internet) cho pheáp lûu thöng àûúåc dêîn tûâ maång naây sang maång khaác khi cêìn. Moåi maång nöëi búãi IP àïìu sûã duång IP àïí giao tiïëp nïn chuáng àïìu coá thïí trao àöíi caác thöng àiïåp vúái nhau.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

8

Tuy vaâo luác àoá chó coá 2 maång nhûng IP àûúåc thiïët kïë àïí cho pheáp khoaãng 10.000 maång. Möåt sûå kiïån khaác thûúâng vïì thiïët kïë IP laâ vïì nguyïn tùæc möîi maáy tñnh trïn maång IP àïìu coá khaã nùng bùçng vúái caác maáy khaác, do àoá möîi maáy àïìu coá thïí giao tiïëp vúái moåi maáy khaác. (Kïë hoaåch giao tiïëp naây toã ra thiïët thûåc nhûng chó úã thúâi àiïím hêìu hïët caác maång bao göìm möåt söë lûúång nhoã caác maáy tñnh trung têm khöíng löì vaâ rêët nhiïìu traåm cuöëi chó coá thïí giao tiïëp vúái caác hïå thöëng trung têm chûá khöng giao tiïëp àûúåc vúái caác maáy khaác). Internet coá thïí thûåc sûå khaáng cûå laåi sûå têën cöng cuãa keã thuâ hay khöng? Haäy nhòn vaâo sûå kiïån sau: Trong cuöåc chiïën tranh vuâng võnh nùm 1991, quên àöåi Myä àaä gùåp rêët nhiïìu khoá khùn khi àaánh guåc maång lûúái ra lïånh cuãa Iraq. Ngûúâi ta khaám phaá ra rùçng phña Iraq àang sûã duång nhûäng hïå thöëng taåo àûúâng dêîn thûúng maåi sùén coá vúái kyä thuêåt phuåc höìi vaâ taåo àûúâng dêîn tiïu chuêín cuãa Internet. Noái möåt caách khaác, sûå taåo laåi àûúâng dêîn möåt caách linh àöång thûåc sûå hoaåt àöång àûúåc. Thêåt thuá võ khi biïët àûúåc sûå hoaåt àöång cuãa viïåc taåo laåi àûúâng dêîn möåt caách linh àöång tuy rùçng coá thïí àêy khöng phaãi laâ luác thñch húåp nhêët àïí tòm ra. HAÄY TRÚÃ LAÅI LÚÁP HOÅC CAÁI ÀAÄ Bùæt àêìu khoaãng nùm 1980, ngaânh tñnh toaán trong caác trûúâng àaåi hoåc thay àöíi tûâ möåt söë lûúång nhoã caác maáy moác phên chia thúâi gian, möîi maáy trong söë àoá phuåc vuå haâng trùm ngûúâi sûã duång àöìng thúâi, àïën möåt söë lûúång lúán caác traåm laâm viïåc nhoã hún daânh cho ngûúâi sûã duång caá nhên. Vò nhûäng ngûúâi sûã duång àaä quen vúái nhûäng thuêån lúåi cuãa caác hïå thöëng phên chia thúâi gian nhû nhûäng thû muåc àûúåc chia seã chûáa caác file vaâ thû àiïån tûã nïn hoå muöën giûä laåi nhûäng tiïån nghi tûúng tûå trïn traåm laâm viïåc cuãa mònh (Hoå hoaân toaân haånh phuác àïí laåi phña sau nhûäng bêët lúåi cuãa caác hïå thöëng phên chia thúâi gian. Möåt chuyïn viïn àaä tûâng noái "Àiïìu töët nhêët úã möåt traåm laâm viïåc laâ noá khöng chaåy nhanh hún vaâo nûãa àïm"). Hêìu hïët nhûäng traåm laâm viïåc chaåy UNIX, möåt loaåi phêìn mïìm phöí biïën (vaâ gêìn nhû miïîn phñ àöëi vúái caác trûúâng àaåi hoåc) àûúåc phaát

INTERNET TOAÂN TÊÅP

9

triïín taåi University of California taåi Berkeley. Nhûäng ngûúâi úã àoá rêët hêm möå viïåc kïët maång maáy tñnh do àoá baãn UNIX cuãa hoå bao göìm toaân böå caác phêìn mïìm cêìn thiïët àïí vaâo maång. Nhûäng nhaâ saãn xuêët traåm laâm viïåc cuäng bùæt àêìu laâm luön phêìn cûáng cêìn thiïët cho maång, do àoá têët caã nhûäng gò baån phaãi laâm àïí cho maång hoaåt àöång laâ duâng caáp àïí nöëi caác traåm laâm viïåc laåi vúái nhau, möåt àiïìu maâ caác trûúâng àaåi hoåc coá thïí laâm vúái giaá reã vò hoå thûúâng coá thïí yïu cêìu sinh viïn laâm àiïìu naây. Bêy giúâ, thay vò coá möåt hoùåc hai maáy tñnh kïët nöëi vúái ARPANET, möåt àõa àiïím coá thïí coá haâng trùm. Hún nûäa, möîi traåm laâm viïåc nhanh hún àaáng kïí so vúái toaân böå hïå thöëng àa sûã duång cuãa nhûäng nùm 1970 do àoá möîi traåm laâm viïåc coá thïí phaát sinh àuã lûu thöng maång àïí laâm traân ngêåp ARPANET, vöën àaä trúã nïn oåp eåp tûâng phuát möåt. Phaãi àûa ra möåt àiïìu gò àoá. HÖÅI ÀÖÌNG KHOA HOÅC QUÖËC GIA NHÊÅP CUÖÅC (NATIONAL SCIÏNC FOUNDATION – NSF) Sûå kiïån kïë tiïëp laâ Höåi àöìng Khoa hoåc Quöëc gia (NSF) quyïët àõnh thiïët lêåp 5 trung têm siïu maáy tñnh nhùçm muåc àñch nghiïn cûáu (Möåt siïu maáy tñnh laâ möåt maáy tñnh cûåc kyâ nhanh vúái giaá rêët àùæt, khoaãng 10 triïåu USD möîi maáy). NSF tñnh toaán rùçng nïn taâi trúå cho möåt ñt maáy tñnh, àïí cho caác nhaâ nghiïn cûáu trïn khùæp àêët nûúác sûã duång ARPANET gûãi caác chûúng trònh cuãa hoå àïën àïí àûúåc "siïu tñnh toaán" vaâ röìi gûãi kïët quaã trúã laåi. Kïë hoaåch sûã duång ARPANET khöng thûåc hiïån àûúåc vò möåt söë lyá do caã vïì kyä thuêåt lêîn chñnh trõ. Do àoá NSF, khöng bao giúâ ngaåi phaãi thiïët lêåp möåt vûúng quöëc múái, àaä xêy dûång NSFNET, möåt maång riïng vaâ nhanh hún nhiïìu cuãa mònh àïí nöëi vúái caác trung têm siïu tñnh toaán. Sau àoá, NSF daân xïëp àïí thiïët lêåp möåt chuöîi caác maång khu vûåc nhùçm liïn kïët nhûäng ngûúâi sûã duång trong tûâng khu vûåc vúái NSFNET nöëi moåi maång khu vûåc. NSFNET hoaåt àöång hiïåu quaã ngay tûác thò. Trïn thûåc tïë, cho àïën nùm 1990, rêët nhiïìu doanh nghiïåp àaä chuyïín tûâ ARPANET sang

INTERNET TOAÂN TÊÅP

10

NSFNET àïën nöîi sau gêìn 20 nùm, ARPANET àaä khöng coân tñnh hûäu ñch nûäa vaâ àaä bõ deåp boã. Nhûäng trung têm siïu maáy tñnh maâ NSF dûå àõnh höî trúå toã ra khöng thaânh cöng lùæm: möåt söë siïu maáy tñnh khöng hoaåt àöång vaâ nhûäng caái coân laåi thò quaá töën keám khi sûã duång àïën nöîi maâ hêìu hïët caác khaách haâng tiïìm nùng quyïët àõnh rùçng möåt söë ñt traåm laâm viïåc coá hiïåu nùng cao cuäng coá thïí àaáp ûáng cho yïu cêìu cuãa hoå. May mùæn thay, qua thúâi gian khi caác siïu maáy tñnh roä raâng àaä trúã nïn löîi thúâi thò NSF àaä àûúåc xaác lêåp vûäng chùæc trïn Internet nïn coá thïí söëng àûúåc maâ khöng cêìn àïën muåc àñch ban àêìu nûäa. NSFNET chó cho pheáp nhûäng lûu thöng liïn quan àïën nghiïn cûáu vaâ giaáo duåc, do àoá nhûäng dõch vuå maång IP àöåc lêåp, thûúng maåi toã ra coá thïí àûúåc sûã duång cho nhûäng muåc àñch khaác. Caác maång thûúng maåi nöëi vúái caác maång khu vûåc theo caách tûúng tûå nhû kïët nöëi cuãa NSFNET vaâ cung ûáng kïët nöëi trûåc tiïëp àïën khaách haâng. Xem danh saách nhûäng dõch vuå naây trong chûúng 27. ÚÃ bïn ngoaâi Hoa Kyâ, caác maång IP xuêët hiïån taåi nhiïìu nûúác, do caác cöng ty àiïån thoaåi àõa phûúng taâi trúå (thûúâng cuäng laâ bûu àiïån àõa phûúng) hoùåc do möåt nhaâ cung ûáng quöëc gia hoùåc khu vûåc àöåc lêåp. Hêìu hïët trong söë hoå àïìu àûúåc kïët nöëi trûåc tiïëp hoùåc giaán tiïëp vúái möåt maång naâo àoá cuãa Hoa Kyâ, coá nghôa laâ têët caã àïìu coá thïí trao àöíi lûu thöng vúái nhau. Maång quöëc gia Vaâo nùm 1991, Phoá töíng thöëng Al Gore, khi àoá laâ thûúång nghõ sô, àaä quyïët àõnh rùçng Hoa Kyâ tiïëp tuåc laâ möåt quöëc gia àêìu tiïn vaâ mang tñnh caånh tranh trïn thïë giúái vïì nhûäng maáy tñnh vaâ maång lúán. Öng àaä uãng höå cho Àaåo luêåt Tñnh toaán vúái Hiïåu suêët cao 1991 nhùçm kïët nöëi moåi nhaâ nghiïn cûáu, trûúâng àaåi hoåc, tiïíu hoåc, cú quan chñnh phuã... vaâo möåt maång lúán vaâ rêët nhanh (nhanh hún 100 lêìn so vúái caác liïn kïët Internet hiïån thúâi) coá tïn laâ Maång Nghiïn cûáu vaâ Giaáo duåc Quöëc gia (National Research and Education Network - NREN). Kïí tûâ àoá àaä diïîn ra nhûäng cuöåc tranh giaânh àaáng kïí vò rêët nhiïìu nhûäng töí chûác khaác nhau cöë gùæng vêån àöång àïí dûå phêìn vaâo viïåc

INTERNET TOAÂN TÊÅP

11

kinh doanh beáo búã nhùçm xêy dûång maång naây. Hiïån nay, tiïën trònh cuå thïí nhêët cho NREN laâ NSFNET àaä àûúåc chñnh thûác xem nhû NREN taåm thúâi. Khöng coân nghi ngúâ gò nûäa, NREN sau cuâng seä àûúåc xêy dûång vaâ noá seä keáo daâi vaâ töën keám hún têët caã nhûäng gò maâ moåi ngûúâi thûâa nhêån. Nhûäng àiïìu àoá coá yá nghôa gò vúái baån vêîn coân laâ möåt àiïìu coân gêy nhiïìu tranh caäi. Möåt söë ngûúâi thêëy àûúåc triïín voång maâ maång mang àïën cho hoå tûâ nhûäng ngûúâi tûúng tûå àang àiïìu haânh bûu àiïån vaâ chùæc chùæn rùçng caác maång thûúng maåi nhanh, hiïån àang àûúåc xêy dûång, seä xuêët hiïån súám hún NREN nhiïìu. Mùåt khaác, nïëu baån àang úã trong möåt cú súã giaáo duåc ngheâo naân, nhû taåi möåt trûúâng tiïíu hoåc cöng lêåp, thò NREN dûå kiïën seä nöëi maång cho baån àïën nhûäng taâi nguyïn cuäng nhû àöëi vúái caác trûúâng lúán khaác - vaâ nhû vêåy thò viïåc truy cêåp àïën Internet cuäng khaá laâ thuá võ.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

12

CHÛÚNG II TÏN, SÖË VAÂ QUY TÙÆC

Vêng, Internet coá hún möåt triïåu maáy tñnh nöëi àïën noá. Laâm thïë naâo baån tòm thêëy maáy tñnh baån muöën? Coá hai caách (khöng ai baão àiïìu naây dïî àêu). Möîi maáy trïn maång àûúåc nhêån diïån bùçng möåt söë vaâ möåt tïn. Trûúác hïët, töi nhòn vaâo söë vaâ sau àoá nhòn vaâo tïn. Toám tùæt cöng viïåc Caách àïí gaán caác söë vaâ tïn trïn Internet thò khöng thïí traánh khoãi mang tñnh chêët kyä thuêåt. Do àoá dûúái àêy laâ baãn ruát goån nhûäng caách sau: Möîi maáy trïn Internet (àûúåc goåi laâ möåt maáy chuã trïn Internet) coá möåt söë àûúåc gaán àïí nhêån diïån noá vúái nhûäng maáy chuã khaác, kiïíu nhû möåt söë àiïån thoaåi. Söë göìm coá 4 phêìn, vñ duå nhû 123.45.67.89. Baån nïn biïët söë cuãa maáy chuã baån sûã duång nhiïìu nhêët, ngûúåc laåi thò coá thïí quïn caác con söë ài àûúåc röìi. Hêìu hïët caác maáy chuã àïìu coá tïn, tïn dïî nhúá hún nhiïìu so vúái söë. Caác tïn coá nhiïìu phêìn ngùn caách nhau búãi caác dêëu chêëm, vñ duå nhû tïn maáy tñnh cuãa töi laâ chico.iecc.com. Möåt söë maáy chuã coá nhiïìu hún möåt tïn nhûng baån sûã duång tïn naâo cuäng àûúåc. Coá nhiïìu quy tùæc phûác taåp kiïím soaát caách gaán tïn vaâ söë nhûng búãi vò baån khöng chùæc seä laâm gò vúái viïåc gaán tïn naây nïn baån thûåc ra khöng cêìn biïët vïì chuáng. Möîi maång trong Internet àïìu coá nhûäng quy tùæc cho pheáp möåt söë loaåi lûu thöng. Baån nïn biïët nhûäng quy tùæc aáp duång cho

INTERNET TOAÂN TÊÅP

13

(caác) maång baån sûã duång àïí traánh laâm cho nhûäng ngûúâi àiïìu haânh maång nöíi giêån. TRONG SÖË COÁ NHÛÄNG GÒ ? Bêët kyâ maáy tñnh naâo, tûâ nhoã nhêët cho àïën lúán nhêët, àûúåc gùæn vúái Internet cuäng àïìu àûúåc goåi laâ maáy chuã. Möåt söë maáy chuã laâ nhûäng maáy tñnh mainframe lúán hoùåc siïu maáy tñnh cung ûáng nhûäng dõch vuå cho haâng ngaân ngûúâi sûã duång, möåt söë maáy khaác laâ nhûäng traåm laâm viïåc nhoã hay caác maáy tñnh caá nhên coá möåt ngûúâi sûã duång, vaâ möåt söë laåi laâ nhûäng maáy tñnh chuyïn biïåutâ nhû caác maáy taåo àûúâng dêîn nöëi möåt maång vúái maång khaác hoùåc vúái nhûäng terminal server àïí cho caác thiïët bõ àêìu cuöëi àún (dump terminal) (nhû caác maáy caá nhên chaåy Procomm, Crosstalk hoùåc caác loaåi tûúng tûå) goåi àïën vaâ nöëi vúái caác maáy chuã khaác. Nhûng theo quan àiïím cuãa Internet, têët caã àïìu laâ nhûäng maáy chuã. Möîi maáy àûúåc gaán cho möåt söë, kiïíu nhû söë àiïån thoaåi. Vò laâ maáy tñnh nïn caác söë naây laâ nhûäng söë nhõ phên 32 bit. Vñ duå, söë cuãa maáy tñnh cuãa töi laâ 10001100101110100101000100000001 Hûâm. Thêåt khöng dïî nhúá chuát naâo. Àïí laâm cho nhûäng söë naây tûúng àöëi dïî nhúá hún, noá àûúåc chia thaânh 4 nhoám 8 bit vaâ röìi möîi nhoám àûúåc chuyïín thaânh söë thêåp phên tûúng àûúng. Do àoá, söë maáy cuãa töi trúã thaânh 140.186.81.1 cuäng khöng phaãi hoaân toaân töët hún nhûng ñt ra thò ngûúâi ta cuäng coá thïí nhúá trong voâng möåt vaâi phuát. Töi phaãi quan têm àïën nhûäng söë naây nhû thïë naâo? Cho àïën giúâ, baån vêîn chûa biïët bêët kyâ söë maáy chuã naâo vò trong hêìu hïët caác trûúâng húåp, baån seä sûã duång thûúâng xuyïn hún caác tïn seä

INTERNET TOAÂN TÊÅP

14

àûúåc mö taã trong chûúng naây. Tuy nhiïn, àöi khi chûúng trònh kiïím soaát tïn bõ sûå cöë. Trong trûúâng húåp nhû vêåy, viïët ra hai söë nhû sau cuäng laâ 1 àiïìu hûäu ñch: Söë maáy baån sûã duång Söë cuãa möåt maáy khaác gêìn àoá maâ baån tiïëp cêån. Lyá do cuãa viïåc biïët con söë thûá hai laâ nïëu baån liïn laåc vúái maáy tñnh thûá hai bùçng söë chûá khöng phaãi bùçng tïn thò baån coá thïí kïët luêån möåt caách húåp lyá laâ kïë hoaåch àùåt tïn àaä thêët baåi. Nïëu baån khöng thïí liïn laåc vúái noá bùçng caã hai caách thò chùæc rùçng maång, hay ñt ra laâ liïn kïët maång cuãa baån àaä thêët baåi hoaân toaân coá thïí do baån àaä sú yá àaá vaâo möåt súåi dêy caáp loãng leão. Oops !! CAÁC MAÅNG CUÄNG COÁ SO SAO? Töi e rùçng nhû vêåy. Haäy thûã xeát trûúâng húåp söë àiïån thoaåi cuãa baån, kiïíu nhû 202-653-1800. Saáu chûä söë àêìu chó àõnh núi àùåt töíng àaâi trong trûúâng húåp naây laâ Washington D.C. Böën chûä söë cuöëi laâ söë àiïån thoaåi riïng trong töíng àaâi àoá - trong trûúâng húåp naây laâ söë àiïån thoaåi chñnh cuãa US Naval Observatory. Caác söë maáy chuã trong Internet cuäng àûúåc chia laâm 2 phêìn: phêìn àêìu laâ söë cuãa maång (haäy nhúá Internet bao göìm rêët nhiïìu maång khaác nhau nhûng coá thïí liïn kïët àûúåc vúái nhau) vaâ phêìn hai, phêìn cuåc böå laâ söë maáy chuã trïn maång àoá. Trong trûúâng húåp maáy cuãa töi, 140.186.81.1 coá nghôa söë cuãa maång laâ 140.186 coân söë maáy chuã cuåc böå (trïn maång àoá) laâ 81.1. Àöi khi, àïí laâm rùæc röëi thïm, ngûúâi ta viïët söë cuãa maång thaânh 4 phêìn bùçng caách thïm vaâo nhûäng söë 0 nhû 140.186.0.0. Vò möåt söë maång coá nhiïìu maáy chuã trïn àoá hún nhûäng maång khaác nïn caác maång àûúåc chia thaânh 3 loaåi: lúán, trung bònh vaâ nhoã. Trong nhûäng maång lúán (Nhoám A), söë àêìu trong 4 söë laâ söë cuãa maång, coân 3 söë kia laâ phêìn cuåc böå. Trong nhûäng maång trung bònh (Nhoám B), hai söë àêìu laâ söë cuãa maång, coân 2 söë kia laâ phêìn cuåc böå. Trong nhûäng

INTERNET TOAÂN TÊÅP

15

maång nhoã (Nhoám C), ba söë àêìu laâ söë cuãa maång, coân söë cuöëi laâ phêìn cuåc böå. Söë àêìu tiïn trong böën söë seä cho baån biïët maång thuöåc loaåi naâo. Baãng 2-1 toám tùæt caác nhoám vaâ quy mö cuãa chuáng. Nhoám Söë àêìu Àöå daâi söë cuãa maång Söë lûúång maáy chuã töëi àa A 1-126 1 16,387,064 B 128-191 2 64,516 C 192-223 3 254 Nhûäng töí chûác lúán (hoùåc ñt ra laâ nhûäng töí chûác coá rêët nhiïìu maáy tñnh) coá xu hûúáng coá nhûäng maång loaåi A. Vñ duå, IBM coá maång 9, AT&T coá maång 12, do àoá söë maáy chuã cuãa IBM coá thïí laâ 9.12.34.56 coân AT&T laâ 12.98.76.54. Nhûäng töí chûác coá quy mö trung bònh, bao göìm hêìu hïët caác trûúâng àaåi hoåc, coá caác maång nhoám B. Rutgers University coá maång 128.6, Goldman Sachs (möåt cöng ty möi giúái àêìu tû sûã duång rêët nhiïìu maáy tñnh àïí theo doäi nhûäng khoaãn tiïìn maâ cöng ty quaãn lyá) coá maång 138.8. Caác maång nhoám C àûúåc sûã duång búãi nhûäng töí chûác nhoã vaâ àöi khi búãi nhûäng böå phêån nhoã trong caác töí chûác lúán. Vñ duå maång 129.65.175 àûúåc sûã duång búãi möåt phoâng nghiïn cûáu cuãa IBM. (Taåi sao hoå laåi khöng sûã duång söë maång cuãa IBM? Ai maâ biïët àûúåc). Möåt vaâi söë cuãa maång vaâ maáy chuã àûúåc daânh cho nhûäng muåc àñch àùåc biïåt. Àùåc biïåt, bêët kyâ söë naâo coá thaânh phêìn laâ 0 hoùåc 255 (hai con söë coá yá nghôa huyïìn thoaåi àöëi vúái maáy tñnh) laâ söë àùåc biïåt vaâ khöng thïí àûúåc sûã duång nhû söë cuãa möåt maáy chuã (àiïìu naây húi cûúâng àiïåu nhûng noá àuã gêìn guäi cho hêìu hïët caác muåc àñch). Caác maång con, siïu maång, siïu siïu maång... Thaão luêån naây àùåc biïåt mang tñnh kyä thuêåt. Àûâng noái rùçng töi khöng baáo trûúác.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

16

Thöng thûúâng, möåt töí chûác coá möåt söë hiïåu cuãa maång àún muöën caâi àùåt nhûäng maáy tñnh nöåi böå cuãa mònh trïn nhiïìu maång. Vñ duå, toaân böå maáy tñnh trong möåt phoâng ban thûúâng àûúåc gùæn vúái möåt maång àún cuâng vúái möåt loaåi kïët nöëi naâo àoá gùæn caác maång giûäa caác phoâng laåi vúái nhau (Coá nhûäng lyá do caã vïì quaãn lyá lêîn kyä thuêåt cho sûå daân xïëp naây nhûng töi seä khöng giaãi thñch àïí baån khoãi buöìn chaán). Nhûng nïëu theo caách maâ Internet àûúåc caâi àùåt ban àêìu coá nghôa laâ möåt böå göìm 25 maång nöåi böå seä phaãi coá 25 söë khaác nhau daânh cho chuáng. Àêy laâ möåt àiïìu khöng hay vò nhiïìu lyá do. Noá coá nghôa laâ möîi lêìn möåt cöng ty caâi àùåt möåt maång nöåi böå múái thò cöng ty àoá phaãi xin möåt söë hiïåu maång múái. Tïå hún nûäa, phêìn coân laåi cuãa thïë giúái Internet cuäng phaãi àûa söë hiïåu maång múái naây vaâo baãng àïí hoå biïët caách gûãi thöng àiïåp àïën àoá. Roä raâng phaãi laâm möåt àiïìu gò àoá. Àiïìu àoá àûúåc goåi laâ maång con (subnet). Noá coá nghôa laâ möåt maång coá thïí àûúåc chia thaânh nhûäng phêìn nhoã goåi laâ caác maång con bùçng caách xûã lyá phêìn leä ra laâ möåt söë chuã nhû möåt phêìn cuãa söë maång. Vñ duå, trong maång 140.186, con söë thûá ba trong söë chuã laâ söë cuãa maång con, àöëi vúái maáy 140.186.81.1 thò söë maång con laâ 140.186.81 vaâ söë maáy chuã laâ 1. Àiïìu naây cho pheáp caâi àùåt rêët nhiïìu maång cuåc böå (hiïån chuáng töi múái sûã duång 90 trong söë 254 maång con coá thïí àûúåc) vaâ àöëi vúái phêìn coân laåi cuãa thïë giúái thò hoå chó cêìn biïët àïën söë 140.186. Trïn thûåc tïë, têët caã caác maång chó trûâ nhûäng maång nhoã nhêët àïìu coá thïí taåo maång con. Cuäng trïn thûåc tïë, baån gêìn nhû khöng bao giúâ phaãi quan têm àïën caác maång con. Khi maáy tñnh cuãa baån lêìn àêìu àûúåc nöëi vúái maång thò ngûúâi caâi àùåt seä thiïët lêåp cho noá möåt mùåt naå maång con (subnet mask) phaãn aãnh àuáng nhûäng quy ûúác taåo maång con hiïån taåi. Nïëu mùåt naå naây bõ sai baån coá thïí gùåp phaãi nhûäng vêën àïì kyâ quaái, vñ duå nhû chó coá thïí liïn laåc vúái möåt nûãa söë phoâng ban trong cöng ty (nhû chó liïn laåc àûúåc vúái caác maáy coá söë chùén). Möåt söë töí chûác laåi gùåp phaãi vêën àïì ngûúåc laåi. Hoå coá quaá nhiïìu maáy tñnh so vúái maång nhoám C (nhiïìu hún 254) nhûng laåi khöng coá núi

INTERNET TOAÂN TÊÅP

17

naâo àuã gêìn àïí caâi àùåt maång nhoám B. Hoùåc möåt cöng ty àang phaát triïín coá thïí coá quaá nhiïìu maáy tñnh àöëi vúái maång nhoám B (hún 64.000) nhûng laåi khöng thïí coá möåt söë maång nhoám A vò nhoám naây coá rêët ñt nïn khöng thïí xin thïm nûäa. Trong trûúâng húåp naây, töí chûác coá thïí lêëy möåt daäy caác söë maång kïë tiïëp vaâ xûã lyá böå phêån cuãa söë maång nhû möåt söë maáy chuã, tiïën trònh naây àûúåc goåi laâ taåo siïu maång. (Sau àoá söë siïu maång laåi àûúåc taåo maång con, möåt tñnh chêët phuå thïm maâ chuáng ta seä khöng xem xeát àïën). Taåo siïu maång hiïån nay khöng phöí biïën nhûng seä àûúåc sûã duång röång raäi hún khi nhiïìu cöng ty àûa rêët nhiïìu maáy tñnh vaâo Internet. Tûúng tûå nhû taåo maång con, baån khöng phaãi quan têm àïën noá trûâ phi ai àoá laâm röëi loaån cêëu hònh cuãa hïå thöëng cuãa baån. Maáy chuã coá nhiïìu söë Sûå rùæc röëi thïm vaâo sau cuâng trong viïåc àaánh söë laâ möåt söë maáy chuã coá nhiïìu söë. Lyá do thûåc ra rêët àún giaãn: möåt söë maáy chuã thuöåc vïì nhiïìu hún möåt maång, do àoá chuáng cêìn möåt söë riïng cho möîi maång gùæn túái. Nïëu baån cêìn liïn hïå möåt maáy tñnh coá nhiïìu söë thò baån coá thïí sûã duång bêët kyâ söë naâo. TRONG TÏN COÁ NHÛÄNG GÒ? Nhûäng ngûúâi bònh thûúâng sûã duång tïn, chûá khöng duâng söë nïn caác maáy chuã Internet thûúâng àûúåc tham chiïëu bùçng tïn chûá khöng bùçng söë. Vñ duå, maáy cuãa chuáng töi vúái söë 140.186.81.1 coá tïn laâ chico. Vaâo nhûäng thúâi kyâ àêìu cuãa ARPANET, caác maáy coá nhûäng tïn àún giaãn chó göìm möåt thaânh phêìn vaâ coá möåt danh saách chuã caác tïn. Maáy taåi Harvard àûúåc goåi laâ HARVARD v.v... Nhûng vúái 1 triïåu maáy trïn Internet thò khoá coá thïí coá nhûäng tïn khaác nhau cho têët caã caác maáy. Àïí traánh möåt sûå khuãng hoaãng trong viïåc taåo tïn, giaãi phaáp laâ caác tïn coá nhiïìu thaânh phêìn, möåt kïë hoaåch àûúåc biïët àïën möåt caách röång raäi laâ Domain Name System hoùåc DNS. Caác tïn chuã laâ möåt chuöîi

INTERNET TOAÂN TÊÅP

18

caác tûâ (hoùåc ñt ra laâ nhûäng thûá tûúng tûå nhû tûâ) àûúåc phên caách bùçng nhûäng dêëu chêëm. Trong chïë àöå naây, tïn thûåc cuãa chico laâ CHICO.IECC.COM. (Caách àùåt tïn naây roä raâng àûúåc taåo ra búãi nhûäng ngûúâi THÑCH VIÏËT MOÅI THÛÁ BÙÇNG CHÛÄ HOA. May thay, chûä thûúâng trong tïn maáy chuã luön àûúåc xem nhû tûúng àûúng chûä hoa, do àoá ta seä traánh àûúåc viïåc àùåt tïn bùçng chûä thûúâng). Caác khu vûåc, laänh vûåc... Baån phaãi giaãi maä möåt tïn Internet tûâ phaãi sang traái. Àiïìu naây coá veã ngûúåc àúâi nhûng trïn thûåc tïë noá tiïån lúåi hún nhûäng caách khaác tûúng tûå nhû lyá do ta àùåt tïn gia àònh sau tïn riïng (taåi Anh, núi ngûúâi ta laái xe bïn traái thò hoå viïët tïn maáy chuã tûâ traái sang phaãi). Phêìn bïn phaãi nhêët cuãa möåt tïn goåi laâ khu vûåc (zone). Nïëu ta xem xeát tïn àêìy àuã cuãa chico thò phêìn cûåc phaãi laâ com coá nghôa laâ commercial site (àõa àiïím thûúng maåi, trong laänh vûåc thûúng maåi), traái vúái caác loaåi khu vûåc giaáo duåc, quên sûå... maâ töi seä baân àïën trong chûúng naây. Phêìn kïë tiïëp cuãa tïn chico laâ tïn cöng ty I.E.C.C. Phêìn bïn traái cuãa tïn cöng ty laâ tïn chiïëc maáy trong cöng ty. Cöng ty cuãa töi hoáa ra laâ möåt cöng ty khaá nhoã vúái chó coá 6 maáy tñnh, do àoá caác baån cuãa chico laâ milton, astrud vaâ xuxa àûúåc viïët laâ milton.iecc.com, astrud.iecc.com vaâ xuxa.iecc.com. Thûåc ra kïë hoaåch àùåt tïn maâ töi sûã duång coá logic cuãa noá. Chuáng àûúåc àùåt tïn theo caác ngöi sao nhaåc pop Braxin maâ töi ûa thñch. Chico laâ Chico Buarque, ngûúâi hoaân toaân coá tñnh chñnh trõ. Milton laâ Milton Masiemento, ngûúâi coá tñnh thi sô vaâ êm nhaåc hún. Xuxa laâ möåt loaåi pha tröån giûäa Madonna vaâ Mr.Rogers. Astrud (Astrud "Girl from Ipanema" Gilberto) laâ liïn kïët giûäa maång cuãa töi vaâ phêìn coân laåi cuãa Internet. Hïå thöëng àùåt tïn maáy chuã hoaân toaân bònh àùèng. Trong àoá iecc.com, möåt cöng ty coá 2 nhên viïn thò ngang haâng vúái ibm.com, möåt cöng ty vúái haâng trùm ngaân nhên viïn. Caác töí chûác lúán hún thûúâng coá thïm

INTERNET TOAÂN TÊÅP

19

caác tïn maáy àûúåc chia nhoã thïm theo àõa àiïím hoùåc phoâng ban, vñ duå möåt maáy àiïín hònh taåi khoa Computer Science taåi Yale University coá tïn laâ bulldog.cs.yale.edu. Möîi töí chûác coá thïí thiïët lêåp tïn cuãa mònh tuây yá nhûng trïn thûåc tïë caác tïn vúái nhiïìu hún 5 thaânh phêìn thò hiïëm thêëy vò noá khoá nhúá vaâ khoá àûa vaâo. Nïëu baån àaánh vaâo möåt tïn àún giaãn maâ khöng coá caác dêëu chêëm thò maáy tñnh cuãa baån coá thïí cho rùçng phêìn coân laåi cuãa tïn tûúng tûå nhû cuãa maáy maâ baån àang sûã duång. Do àoá, nïëu töi login vaâo laâ milton vaâ liïn laåc vúái chico thò töi coá thïí chó cêìn àaánh vaâo chico thò coá nghôa laâ chico.iecc.com. Caác khu vûåc Caác khu vûåc tïn àûúåc chia laâm 2 loaåi chñnh: loaåi 3 kyá tûå vaâ loaåi 2 kyá tûå. Caác khu vûåc 3 kyá tûå àûúåc thiïët lêåp theo loaåi töí chûác. Chuáng ta àaä thêëy com duâng cho commercial (thûúng maåi). Baãng 2-2 liïåt kï caác loaåi. Khu vûåc

YÁ nghôa

com

Thûúng maåi

edu

Caác töí chûác giaáo duåc

gov

Caác böå vaâ cú quan chñnh quyïìn

int

Caác töí chûác quöëc tïë (hiïån chuã yïëu göìm NATO)

mil

Caác àõa àiïím quên sûå

net

Caác töí chûác maång

org

Caác loaåi khaác, vñ duå nhû caác töí chûác chuyïn mön

Taåi Hoa Kyâ hêìu hïët caác àõa àiïím Internet àïìu coá caác tïn vúái möåt trong caác khu vûåc trïn. úã nhûäng núi khaác, viïåc sûã duång tïn theo khu vûåc àõa lyá, seä àûúåc thaão luêån tiïëp theo, laâ phöí biïën hún.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

20

Vanuatu úã àêu? Caác tïn khu vûåc hai kyá tûå àûúåc töí chûác vïì àõa lyá. Möîi khu vûåc tûúng ûáng vúái möåt quöëc gia hoùåc möåt Thûåc thïí Chñnh trõ àûúåc cöng nhêån. Coá möåt danh saách tiïu chuêín chñnh thûác trïn quöëc tïë göìm caác maä quöëc gia hai chûä söë àûúåc sûã duång hêìu nhû nhûng khöng phaãi hoaân toaân khöng thay àöíi nhû möåt danh saách caác khu vûåc hai kyá tûå. Maä quöëc gia cho Canada laâ CA, do àoá möåt àõa àiïím taåi York University taåi Canada àûúåc goåi laâ nexus.yorku.ca. Caác nhaâ àiïìu haânh maång taåi möîi quöëc gia coá thïí gaán cho caác tïn maâ hoå thêëy thñch húåp. Möåt söë quöëc gia coá nhûäng sûå phên chia nhoã hún úã mûác àöå töí chûác, vñ duå möåt àõa àiïím úã möåt trûúâng àaåi hoåc uác àûúåc goåi laâ sait.edu.au. Caác tïn khaác àûúåc gaán möåt caách tuây yá. Taåi Hoa Kyâ, tûúng àöëi ñt maáy tñnh coá tïn trong khu vûåc àõa lyá Hoa Kyâ, àûúåc töí chûác theo tiïíu bang vaâ thaânh phöë. Vò I.E.C.C úã Cambridge, Massachusetts nïn chico.iecc.com tûâng àûúåc biïët àïën nhû iecc.cambridge.ma.us (Luác àoá töi chûa goåi tïn noá laâ chico vò luác àoá noá laâ maáy tñnh duy nhêët maâ töi coá). Taåi Hoa Kyâ, viïåc choån lûåa caác tïn theo khu vûåc àõa lyá hay theo töí chûác khaá laâ tuây yá. Nïëu baån coá möåt hay hai maáy thò tïn àõa lyá laâ dïî hún. Nïëu baån coá nhiïìu hún söë àoá thò tïn töí chûác laâ dïî hún, cho pheáp baån quaãn lyá tïn ngay trong töí chûác cuãa baån (Xem chûúng 6 àïí biïët thïm chi tiïët vïì caách àùng kyá tïn). Baãng 2-3 liïåt kï möåt söë tïn khu vûåc àõa lyá phöí biïën. Coá möåt danh saách àêìy àuã caác khu vûåc àõa lyá trong Phuå luåc A. Khu vûåc

Quöëc gia

AU

UÁc

AT

AÁo

BE

Bó

CA

Canada

CZ

Seác

INTERNET TOAÂN TÊÅP

21

DK

Àan Maåch

FI

Phêìn Lan

FR

Phaáp

DE CHLB

Àûác

IN

ÊËn Àöå

IE

Ai len

IL

Israel

IT

YÁ

JP

Nhêåt

NL

Haâ Lan

NO

Na Uy

RU

Nga

SU

Liïn xö cuä (laåc hêåu vïì mùåt chñnh thûác nhûng vêîn coân sûã duång)

ES

Têy Ban Nha

SE

Thuåy Àiïín

CH

Thuåy Sô

TW

Àaâi Loan

UK

Anh

US

Hoa Kyâ

INTERNET TOAÂN TÊÅP

22

Baån coá cêìn möåt con söë àïí coá tïn hay khöng? Khöng. Hoaân toaân coá thïí àùng kyá möåt àõa àiïím nhû Mail Exchange hoùåc MX, nghôa laâ noá khöng thûåc sûå úã trïn Net nhûng baån coá thïí gûãi thû àiïån tûã àïën àoá. Nhiïìu àõa àiïím trïn caác maång khaác, kïí caã nhûäng àõa àiïím trïn caác maång giaãi trñ àïìu coá tïn MX. Àïí gûãi thû, baån coá thïí xûã lyá tïn MX cuäng giöëng nhû bêët kyâ tïn naâo khaác. Tuy nhiïn khöng coá caác dõch vuå Internet naâo khaác cho caác maáy MX. Nïëu baån cöë gùæng liïn hïå vúái chuáng bùçng moåi caách thò hoùåc baån seä thêët baåi hoùåc baån seä àaåt túái möåt maáy trïn Net maâ maáy naây seä chuyïín thû cho baån. Hêìu hïët caác dõch vuå trûåc tuyïën vaâ thû àiïån tûã kïí caã CompuServe, MCI Mail, AT&T Mail vaâ Prodigy cuäng àïìu coá MX trïn Internet. Haäy xem chûúng 9 àïí biïët thïm thöng tin. Möåt söë khu vûåc ngêîu nhiïn khaác Coá möåt söë khu vûåc vaâ khu vûåc giaã àõnh khaác maâ baån coá thïí àïën. Tuy rùçng ARPANET àaä chñnh thûác ngûng hoaåt àöång tûâ nhiïìu nùm nay nhûng vò caác lyá do lõch sûã, möåt söë àõa àiïím vêîn coân coá caác tïn têån cuâng bùçng arpa. Cuäng nhû àöëi vúái caác maáy trïn maång UUCP vaâ BITNET, àöi khi baån seä thêëy caác tïn têån cuâng bùçng uucp vaâ bitnet. Chuáng khöng phaãi laâ caác khu vûåc thûåc, do àoá caác tïn sûã duång khöng phaãi laâ nhûäng tïn chuã thûåc sûå húåp lïå nhûng rêët nhiïìu hïå thöëng àaä daân xïëp àïí xûã lyá nhûäng tïn naây nhû nhûäng trûúâng húåp àùåc biïåt vaâ cuäng vêîn chó àõnh àûúâng dêîn thû tñn àïën. Bêët kyâ àõa àiïím UUCP hoùåc BITNET naâo cuäng coá thïí daân xïëp àïí coá àûúåc möåt tïn chuã thûåc sûå, do àoá caác tïn bitnet vaâ uucp rêët xûáng àaáng chòm vaâo quïn laäng. CAÁC QUY TÙÆC ÀAÅO ÀÛÁC Caác böå phêån khaác nhau cuãa Internet coá möåt söë quy tùæc àaåo àûác khaá chùåt cheä. Tuây vaâo viïåc baån àûúåc gùæn vúái phêìn naâo trïn Internet maâ caác quy tùæc naây coá thïí ñt nhiïìu chùåt cheä khaác nhau. Caác quy tùæc nghiïm nhùåt nhêët daânh cho NSFNET (àûúåc toám tùæt dûúái àêy) trong àoá cêëm moåi hoaåt àöång thûúng maåi. Cho àïën cuöëi nùm 1993, hêìu hïët nhûäng cú súã giaáo duåc taåi Hoa Kyâ àïìu àûúåc kïët nöëi trûåc tiïëp hoùåc

INTERNET TOAÂN TÊÅP

23

giaán tiïëp túái NSFNET tuy rùçng kïë hoaåch laâ chuyïín hêìu hïët nhûäng cú súã naây sang caác maång thûúng maåi. Caác maång khu vûåc coá nhûäng chñnh saách ñt nghiïm nhùåt hún vaâ caác maång thûúng maåi coân keám nghiïm nhùåt hún nûäa. Têët caã àïìu giûä laåi quyïìn chaåy chûúng trònh àêíy baån ra khoãi maång trong trûúâng húåp coá haânh vi phaá huãy. Haäy nhêån biïët nhûäng quy tùæc aáp duång cho àõa àiïím cuãa baån vaâ haäy chuêín bõ àïí tön troång chuáng. Cuäng nhúá rùçng ngay caã khi bõ àang úã trïn möåt maång keám nghiïm nhùåt, nïëu baån sûã duång möåt maång nghiïm nhùåt hún - vñ duå nhû login vaâo möåt maáy úã möåt cú súã giaáo duåc thöng qua NSFNET - baån cuäng vêîn phaãi chõu nhûäng quy tùæc nghiïm nhùåt nhêët cuãa bêët kyâ maång naâo maâ baån sûã duång. Chñnh saách sûã duång dõch vuå xûúng söëng cuãa NSFNET NSFNET höî trúå nghiïn cûáu vaâ giaáo duåc, chuã yïëu daânh cho trûúâng hoåc vaâ caác viïån nghiïn cûáu nhûng cuäng daânh cho caác cöng ty thûúng maåi khi hoå tiïën haânh nghiïn cûáu hoùåc giaáo duåc. Dûúái àêy laâ toám tùæt chñnh saách: Coá thïí sûã duång NSFNET àïí giao tiïëp vúái nhûäng ngûúâi trïn caác maång nûúác ngoaâi. Coá thïí sûã duång àïí phaát triïín chuyïn mön, lïn kïë hoaåch höåi nghõ khoa hoåc, caác cuöåc gùåp gúä xaä höåi v.v... Coá thïí sûã duång àïí xin vaâ quaãn lyá caác khoaãn taâi trúå. (Khöng coá gò ngaåc nhiïn vò NSFNET laâ nhaâ taâi trúå lúán nhêët). Coá thïí thöng baáo caác saãn phêím múái; khöng àûúåc quaãng caáo. Caác nhaâ sûã duång vò lúåi nhuêån bõ cêëm trûâ khi hoå höî trúå cho sûå sûã duång àûúåc pheáp nïu trïn. Cêëm sûã duång röång raäi cho doanh nghiïåp tû nhên hoùåc caá nhên.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

24

Chûúng 3 NÏËU BAÅN LAÂ MÖÅT NGÛÚÂI SÛÃ DUÅNG DOS, HAÄY BÙÆT ÀÊÌU Trïn nhûäng maáy tñnh lúán thò nöëi maång vaâo Internet laâ möåt cöng viïåc tûúng àöëi dïî daâng. Baån chó traã möåt söë tiïìn khöng àaáng kïí cho ngûúâi baán phêìn mïìm, hoå gûãi cho baån phêìn mïìm maång phuâ húåp vúái hïå thöëng cuãa baån, baån thuï möåt chuyïn viïn caâi àùåt phêìn mïìm vaâ sau khoaãng 6 thaáng laâm quen vúái höî trúå kyä thuêåt thò viïåc nöëi maång cuãa baån hoaåt àöång àûúåc. Tuy nhiïn, àöëi vúái nhûäng maáy PC dûåa trïn cú súã DOS thò cuöåc àúâi khöng àún giaãn nhû vêåy. Coá haâng taá nhûäng phêìn mïìm troån goái maång tûúng thñch vúái Internet khaác nhau, bao göìm nhûäng phêìn mïìm duâng thûã nhoã cho àïën nhûäng phêìn mïìm thûúng maåi. Khoá khùn khaác laâ baån coá thïí kïët nöëi maáy PC cuãa baån vaâo Internet vúái khoaãng 4 caách khaác nhau vïì cú baãn. Töi giaã thiïët rùçng baån coá nhûäng viïåc khaác töët hún àïí laâm hún laâ tûå mònh caâi àùåt phêìn mïìm Internet vaâ yïu cêìu möåt chuyïn gia taåi chöî cho biïët caác vêën àïì cêìn thiïët àïí caâi àùåt phêìn mïìm. (Vêng, ngay caã nhû khi baån khöng coá nhûäng viïåc khaác töët hún àïí laâm thò töi cuäng khöng coá caách naâo àûa ra nhûäng chó dêîn vïì nhiïìu hún möåt hai phêìn mïìm troån goái naây vaâ baån chó cêìn biïët rùçng khöng coá phêìn mïìm naâo laâ thñch húåp cho viïåc sûã duång cuãa baån). Do vêåy, trong chûúng naây töi trònh baây nhûäng caách khaác nhau maâ baån coá thïí kïët nöëi maáy PC cuãa baån vúái Internet cuäng nhû thuêån lúåi vaâ bêët lúåi cuãa tûâng caách. Chûúng 28 coá möåt danh saách cuãa hêìu hïët nhûäng phêìn mïìm troån goái sùén coá cho maáy PC àïí kïët nöëi vaâo Internet. Caách töët nhêët laâ baån sûã duång phêìn mïìm naâo maâ chuyïn gia taåi chöî coá thïí giuáp baån caâi àùåt.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

25

Nhûäng phêìn mïìm troån goái àïí kïët nöëi vaâo Internet naây àûúåc dûåa trïn cú súã giao thûác TCP/IP, àêìu cêìu kyä thuêåt maâ caác maång hïå thöëng sûã duång àïí liïn laåc vúái nhau. Baån seä hoåc hêìu hïët nhûäng gò cêìn biïët vïì TCP/IP trong chûúng 6, do àoá nïëu baån quan têm àïën caác thuêåt ngûä kyä thuêåt, haäy lêåt sang chûúng 6 àïí coá möåt hiïíu biïët cú baãn. THÖNG QUA MÖÅT CÖÍNG NÖËI Cêu hoãi àêìu tiïn laâ maáy PC cuãa baån coá möåt liïn kïët göëc (native connection) vúái Internet hay thöng qua möåt loaåi maång naâo khaác. Nïëu coá liïn kïët göëc thò maáy cuãa baån coá thïí thûåc sûå chaåy phêìn mïìm maång xûã lyá nhûäng giao thûác maång TCP/IP maâ Internet sûã duång. Khaã nùng thûá hai laâ maáy PC cuãa baån àang chaåy möåt loaåi phêìn mïìm maång khaác (phêìn lúán laâ maång Netware cuãa Novell) vaâ àûúåc gùæn vúái möåt hïå thöëng cöíng nöëi maâ möåt phña laâ Netware coân phña kia laâ TCP/IP. Àïí thïm sûå rùæc röëi, cuäng coá thïí naåp caã TCP/IP lêîn möåt loaåi phêìn mïìm maång khaác lïn cuâng möåt maáy PC vaâ chaåy chuáng àöìng thúâi cuäng trïn nhûäng àûúâng caáp vêåt lyá àoá. Caác thuêån lúåi vaâ khoá khùn laâ nhû sau: Nïëu baån àaä coá möåt maång Netware lúán thò ngûúâi àiïìu haânh hïå thöëng cuãa baån coá thïí taãi chûúng trònh lïn möåt cöíng nöëi Netware àún maâ toaân böå caác maáy PC khaác trïn maång àïìu coá thïí sûã duång. Nïëu möîi maáy PC tûå mònh chaåy TCP/IP thò ngûúâi àiïìu haânh maång cuãa baån phaãi naåp TCP/IP lïn tûâng maáy PC, tûác laâ cêìn phaãi laâm nhiïìu viïåc hún nhiïìu. TCP/IP laâm viïåc töët hún trong nhûäng maång dõ biïåt (heterogeneous network) - nghôa laâ nhûäng maång taåo thaânh tûâ rêët nhiïìu loaåi maáy tñnh khaác nhau. Àöëi vúái TCP/IP, khaác biïåt duy nhêët giûäa möåt siïu maáy tñnh Cray trõ giaá 10 triïåu USD vaâ möåt maáy PC giaá 900 USD laâ maáy tñnh Cray chaåy nhanh hún chuát àónh. Novell Netware hoaåt àöång xuêët sùæc trïn nhûäng maång maáy PC vaâ keám hún trïn nhûäng loaåi maáy tñnh khaác vò

INTERNET TOAÂN TÊÅP

26

vïì mùåt naây Netware chaåy trïn ñt loaåi maáy tñnh hún nhiïìu so vúái TCP/IP. Tuây loaåi cöíng nöëi baån sûã duång, coá thïí laâ vúái cöíng nöëi Netware baån khöng laâm àûúåc möåt söë viïåc maâ baån coá thïí laâm àûúåc thöng qua TCP/IP. CAÁC KIÏÍU KÏËT NÖËI Haäy giaã thiïët rùçng maáy PC cuãa baån tûå chaåy TCP/IP chûá khöng phaãi thöng qua möåt loaåi maång khaác. Cêu hoãi tiïëp theo laâ: noá àûúåc kïët nöëi nhû thïë naâo àöëi vúái phêìn coân laåi cuãa Internet? Coá 3 lûåa choån chuã yïëu laâ Ethernet, Token Ring vaâ caác àûúâng tuêìn tûå (caách sau cuâng maâ töi thaão luêån trong chûúng naây sûã duång nhûäng chûúng trònh àûúåc goåi laâ SLIP vaâ PPP). ETHERNET

Caách thöng thûúâng nhêët àïí kïët nöëi maáy PC vaâo maång laâ Ethernet, möåt loaåi maång nhanh vaâ reã nhûng bõ giúái haån úã töíng khoaãng caách dûúái möåt dùåm. (Àöëi vúái nhûäng maång lúán hún thò ta coá thïí kïët nöëi nhiïìu maång Ethernet laåi vúái nhau nhûng àiïìu naây khaá phûác taåp nïn chuáng ta taåm boã qua). Firewall Ngay caã khi maáy PC cuãa baån chaåy phêìn mïìm TCP/IP göëc, nïëu baån úã trong möåt töí chûác lúán khöng thñch nhûäng bñ mêåt cuãa cöng ty bõ roâ ró ra ngoaâi thöng qua Internet, hoå coá thïí taåo ra möåt hïå thöëng firewall àùåt giûäa maång cöng ty vaâ thïë giúái bïn ngoaâi àïí giúái haån sûå truy cêåp àïën maång nöåi böå. Firewall àûúåc nöëi vúái caã maång nöåi böå lêîn maång bïn ngoaâi, do àoá bêët kyâ lûu thöng naâo giûäa hai maång naây cuäng àïìu phaãi ài qua firewall. Nhûäng chûúng trònh àùåc biïåt trïn firewall giúái haån loaåi kïët nöëi coá thïí àûúåc thûåc hiïån giûäa bïn trong vaâ bïn ngoaâi, nhûäng ngûúâi coá thïí thûåc hiïån chuáng. Trïn thûåc tïë, àiïìu naây coá nghôa laâ baån coá thïí sûã duång bêët kyâ dõch vuå Internet naâo sùén coá trong cöng ty nhûng àöëi vúái caác dõch vuå bïn

INTERNET TOAÂN TÊÅP

27

ngoaâi thò baån bõ giúái haån theo nhûäng gò hïå thöëng firewall cho pheáp. Hêìu hïët nhûäng dõch vuå tiïu chuêín bïn ngoaâi nhû login tûâ xa vaâo caác maáy tñnh, cheáp file tûâ maáy naây sang maáy khaác àïìu sùén coá, tuy rùçng thuã tuåc coá thïí tûúng àöëi phûác taåp hún nhûäng gò àûúåc mö taã úã àêy. Thûúâng trûúác hïët baån phaãi login vaâo hïå thöëng firewall röìi tûâ àoá múái ra hïå thöëng bïn ngoaâi. Thöng thûúâng nhûäng ngûúâi ngoaâi cöng ty khöng thïí truy cêåp àïën nhûäng hïå thöëng hoùåc dõch vuå trïn maång nöåi böå trûâ thû àiïån tûã lûu chuyïín khöng bõ giúái haån caã hai hûúáng. Sau cuâng, haäy nhúá rùçng coá thïí baån phaãi xin pheáp àïí sûã duång hïå thöëng firewall trûúác khi baån coá thïí sûã duång bêët kyâ dõch vuå bïn ngoaâi naâo ngoaâi caác dõch vuå thû tñn. Ba loaåi Ethernet chñnh àûúåc biïët laâ thicknet, thinnet (hoùåc cheapernet) vaâ twisted pair. Ethernet cöí àiïín laâ möåt súåi caáp vaâng daây 1/2 inch (baån ñt khi naâo thêëy àûúåc vò noá àûúåc giêëu trong tûúâng hoùåc trïn trêìn nhaâ) nhû trònh baây trong Hònh 3-1. Maáy tñnh cuãa baån àûúåc kïët nöëi túái Ethernet bùçng möåt loaåi caáp khaác àûúåc goåi laâ drop cable coá kñch thûúác tûúng tûå Ethernet nhûng thûúâng coá maâu xaám. Phêìn cuöëi cuãa drop cable nöëi vúái maáy tñnh cuãa baån thöng qua möåt öí cùæm coá 15 pin vaâ möåt chöët trûúåt nhoã. Nïëu maáy tñnh cuãa baån sûã duång thicknet vaâ noá bêët ngúâ laâm cho maång khöng hoaåt àöång thò vêën àïì chùæc chùæn nhêët laâ baån àaä àïí chöët trûúåt húã ra. Haäy cùæm noá laåi vaâ thûã xem baån coá thïí àûa noá vaâo chùåt hún hay khöng.

Ethernet daây cöí àiïín duâng trong nhûäng töí chûác coá kïë hoaåch sûã duång maáy tñnh trong nhiïìu nùm vaâ àaä xïëp àùåt vúái nhiïìu dêy nöëi àïí nöëi maång cho toaân böå vùn phoâng. Trïn thûåc tïë caác töí chûác khaác thûúâng khöng nhû vêåy. Hoå coá möåt vaâi maáy PC vaâ muöën nöëi chuáng laåi maâ khöng phaãi àuåc toaân böå tûúâng. Hoå cêìn thinnet (cheapernet). Thinnet thò moãng, dïî co daän vaâ coá maâu àen (Xem Hònh 3-2). Noá tröng giöëng caáp truyïìn hònh tuy khöng hoaân toaân tûúng tûå. Kïët nöëi túái maáy tñnh laâ möåt àêìu nöëi nhoã hònh chûä T cùæm trûåc tiïëp vaâo möåt àêìu nöëi thñch húåp phña sau maáy tñnh. Cheapernet khaá khoá tñnh. Àùåc biïåt, àêìu nöëi chûä T phaãi àûúåc cùæm trûåc tiïëp vaâo maáy tñnh. Baån khöng thïí àïí noá trïn saân vaâ chaåy caáp

INTERNET TOAÂN TÊÅP

28

nöëi àïën maáy tñnh vò noá seä khöng laâm viïåc àûúåc. Baån cuäng nïn nhúá rùçng nïëu baån laâm àûát caáp thò kïët nöëi cuãa moåi ngûúâi túái maång seä ngûâng hoaåt àöång (Coá veã dûúâng nhû húåp lyá khi nghô rùçng caác maáy tñnh úã cuâng phña bõ cùæt àûát coá thïí tiïëp tuåc giao tiïëp àûúåc vúái nhau nhûng thêåt ra thò khöng àûúåc. Nïëu baån muöën biïët taåi sao laåi khöng àûúåc thò haäy hoãi möåt ai àoá coá tñ kiïën thûác vïì kyä thuêåt àiïån). Loaåi caáp Ethernet thûá ba laâ twisted-pair, cuâng loaåi vúái dêy àiïån thoaåi (Xem Hònh 3-3). Hêìu hïët caác vùn phoâng àïìu coá haâng têën dêy àiïån thoaåi chûa xaâi àïën trong tûúâng vaâ ngay caã nïëu khöng coá thò cho àïën nay noá vêîn laâ loaåi caáp nöëi reã nhêët. Do àoá, caáp twisted-pair gêìn nhû laâ loaåi duy nhêët àûúåc sûã duång cho nhûäng lêìn caâi àùåt múái. Möåt súåi dêy tröng giöëng nhû dêy àiïån thoaåi vúái jack cùæm àiïån thoaåi quen thuöåc (Xem Hònh 3-4) àûúåc cùæm vaâo phña sau maáy tñnh cuãa baån. Möîi maáy tñnh coá möåt àûúâng dêy riïng dêîn àïën möåt höåp nöëi trung têm àûúåc goåi laâ hub - thûúâng àûúåc àïí trong möåt chöî kñn àaáo naâo àoá àïí nïëu baån ngùæt àiïån maáy tñnh cuãa mònh thò khöng aãnh hûúãng àïën ngûúâi khaác. Nïëu baån khöng laâm hoãng dêy vïì mùåt vêåt lyá thò twisted-pair rêët àaáng tin cêåy. TOKEN RING

Caách àêy vaâi nùm, IBM quyïët àõnh rùçng vò moåi nhaâ saãn xuêët maáy tñnh trïn thïë giúái àïìu sûã duång Ethernet nïn coá thïí traánh àûúåc sûå rùæc röëi vïì tñnh tûúng thñch bùçng caách àûa ra maång riïng goåi laâ Token Ring. Àaä coá nhûäng cuöåc tranh caäi kyä thuêåt diïîn ra gay gùæt vïì chêët lûúång giûäa Ethernet vaâ Token Ring maâ chuáng töi coá thïí toám tùæt úã àêy bùçng caách noái rùçng sûå khaác nhau àoá coá túái 95% laâ mang tñnh chñnh trõ. Token Ring sûã duång möåt àêìu nöëi thöng minh hònh chûä nhêåt coá lúåi thïë so vúái nhiïìu loaåi Ethernet úã chöî noá chó bõ ngùæt khi baån muöën. SLIP Möåt àiïím maâ giao thûác maång TCP/IP cuãa Internet chùæc chùæn chiïën thùæng nhûäng nhaän hiïåu maång khaác laâ giaá reã. Têët caã nhûäng gò baån cêìn laâm àïí thiïët lêåp möåt kïët nöëi TCP/IP laâ möåt cöíng tuêìn tûå maâ maáy PC cuãa baån àaä coá. Noá khöng nhanh nhû kïët nöëi Ethernet nhûng noá khöng àùæt tiïìn. Baån coá thïí chaåy möåt dêy caáp trûåc tiïëp àïën möåt maáy tñnh khaác gêìn àoá hoùåc coá thïí duâng möåt modem vaâ möåt àûúâng dêy àiïån thoaåi vaâ goåi cho möåt maáy tñnh úã möåt núi khaác.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

29

Möåt àiïìu phûác taåp khi sûã duång kïët nöëi tuêìn tûå laâ coá hai loaåi phêìn mïìm khöng tûúng thñch cuâng àûúåc sûã duång. Möåt laâ SLIP (Serial Line IP - Giao thûác Internet àûúâng dêy tuêìn tûå) vaâ hai laâ PPP (Point-to-Point Protocol - Giao thûác trûåc tiïëp giûäa hai àiïím). Phêìn mïìm naâo àûúåc sûã duång tuây thuöåc vaâo hïå thöëng maâ baån àang nöëi túái - baån sûã duång nhûäng gò hoå sûã duång. Nïëu baån àang sûã duång möåt modem vaâ àûúâng dêy àiïån thoaåi, baån nïn sûã duång modem nhanh nhêët maâ baån coá thïí coá. Caác modem reã tiïìn 2.400 bps (bit möîi giêy) toã ra khaá nhanh khi baån goåi túái möåt dõch vuå trûåc tuyïën nhû Compuserve nhûng nhûäng modem naây rêët chêåm trïn Internet. Hiïån cuäng coá caác modem nhanh hún nhû loaåi 9.600 vaâ 14.400 bps vaâ khaá àuã tñnh nùng (Nhûäng ngûúâi sûã duång modem goåi hai loaåi naây laâ V.32 vaâ V.32 bis). (Haäy goåi chuáng bùçng tïn naây taåi cûãa haâng maáy tñnh, ngûúâi ta seä nghô rùçng baån laâ möåt chuyïn gia!). SLIP thûåc sûå hoaåt àöång àûúåc vaâ coá thïí laâm cho maáy tñnh cuãa baån coá àuã tû caách trïn Internet. Vñ duå, töi viïët chûúng naây trong möåt tuáp lïìu trïn baäi biïín New Jersey bùçng möåt maáy tñnh laptop coá modem nöëi àïën Internet thöng qua SLIP nhúâ vêåy töi coá thïí laâm bêët kyâ viïåc gò úã àoá - nhû truy cêåp dûä liïåu tûâ caác maáy tñnh úã uác - maâ sau àoá töi coá thïí tiïëp tuåc cöng viïåc naây úã vùn phoâng töi bùçng caách cùæm vaâo Ethernet. Chó húi chêåm hún thöi. Àõnh àuáng cêëu hònh cho SLIP hoùåc PPP laâ möåt cöng viïåc khoá khùn búãi noá liïn quan àïën caác söë àiïån thoaåi, tïn login, password vaâ moåi thûá cêìn thiïët khaác àïí login vaâo möåt hïå thöëng tûâ xa qua àiïån thoaåi vaâ nhûäng vêën àïì àõnh cêëu hònh maång thöng thûúâng khaác. Trûúác khi mang maáy tñnh ài, baån haäy thûã cùæm noá vaâo möåt àûúâng dêy àiïån thoaåi raãnh taåi vùn phoâng vaâ goåi àiïån àïí chùæc chùæn rùçng cêëu hònh SLIP trïn maáy àang hoaåt àöång töët. Nïëu thêëy noá khöng hoaåt àöång thò nïn ài goåi ngûúâi phuå traách maång trong vùn phoâng àïën àïí tòm xem àiïìu gò sai soát.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

30

COÁ ÀUÁNG LAÂ WINDOWS THÒ THÛÅC SÛÅ THUÁ VÕ HÚN DOS NHIÏÌU LÙÆM HAY KHÖNG? Töi vêîn coân phên vên vïì Windows noái chung nhûng àöëi vúái TCP/IP thò Windows chiïën thùæng DOS vò hai lyá do. Möåt laâ vïì thêím myä. Hêìu hïët caác ûáng duång TCP/IP cuãa DOS àïìu laâ nhûäng cöíng àún giaãn cuãa UNIX - àiïìu àoá coá nghôa laâ noá sûã duång giao diïån möåt-doâng-möîi-lêìn tûúng tûå nhû ngön ngûä lïånh cuãa DOS hoùåc, mong cho àiïìu naây àûâng xaãy ra, noá sûã duång EDLIN, möåt loaåi xûã lyá vùn baãn cuä cuãa DOS (Thûåc vêåy, khöng coá gò tïå haåi nhû EDLIN). Nïëu baån muöën biïët thïm vïì kiïën thûác cú súã UNIX àöëi vúái Internet, haäy xem àêìy àuã chi tiïët trong chûúng 4. Traái laåi, caác ûáng duång maång trïn Windows coá toaân böå êm thanh vaâ maâu sùæc maâ baån mong àúåi tûâ caác ûáng duång bònh thûúâng cuãa Windows. Trong nhiïìu trûúâng húåp, àiïìu naây laâm chuáng dïî sûã duång hún nhiïìu. Vñ duå, khi baån àang sûã duång FTP - chûúng trònh cheáp file tûâ maáy naây sang maáy khaác - hêìu hïët caác baãn Windows cho pheáp baån choån caác file àïí cheáp bùçng caách click caác tïn file trïn möåt danh saách trong cûãa söí trong khi àoá caác baãn DOS laåi àïí cho baån tûå àûa tïn file vaâo. Lyá do thûá hai laâm cho Windows chaåy töët hún laâ noá cho pheáp xûã lyá àa nhiïåm, trong àoá ngûúâi sûã duång coá thïí chaåy nhiïìu chûúng trònh cuâng luác. Trong Windows, baån coá thïí coá nhiïìu ûáng duång maång chaåy cuâng luác trong nhûäng cûãa söí khaác nhau àûúåc login vaâo nhiïìu maáy tñnh cuâng luác vaâ baån chó click con chuöåt àïí di chuyïín qua laåi. Möåt söë baãn TCP/IP cuãa DOS (nhû chûúng trònh chia seã Ka9q) cuäng àûa ra xûã lyá àa nhiïåm nhûng khöng thïí naâo tiïån lúåi nhû Windows. Xem danh saách caác phêìn mïìm troån goái TCP/IP cuãa DOS vaâ Windows caã miïîn phñ lêîn thûúng maåi trong chûúng 28. KHÖNG PHUÅC VUÅ CHO BAÅN Caác maáy tñnh DOS khöng phaãi laâ nhûäng thaânh viïn thûåc sûå cuãa Internet. Möîi ûáng duång Internet àïìu sûã duång mö hònh client/server, trong àoá möåt phêìn cuãa ûáng duång, client, chaåy trïn maáy tñnh cuãa

INTERNET TOAÂN TÊÅP

31

baån coân phêìn kia, server, chaåy trïn möåt maáy tñnh tûâ xa coá nhûäng taâi nguyïn maâ baån muöën sûã duång. (Client/server laâ möåt khaái niïåm múái trong ngaânh tñnh toaán trïn maáy tñnh lúán nhûng Internet vaâ nhûäng baãn trûúác àoá cuãa noá àaä sûã duång khaái niïåm naây ñt ra laâ tûâ nùm 1969. Hoå khöng àïí yá chuyïån hoå àaä ài trûúác khaá xa - hoå chó muöën cöng viïåc àûúåc hoaân thaânh). Thaânh thêåt maâ noái thò maáy PC taåo nïn nhûäng client töët nhûng laåi laâ server keám. DOS vaâ Windows khöng phaãi laâ nhûäng möi trûúâng töët nhêët cho server. Vñ duå nhû baån muöën laâm cho möåt taâi nguyïn naâo àoá trïn Internet trúã thaânh coá sùén, chùèng haån nhû möåt nhoám caác file àïí nhûäng ngûúâi khaác truy cêåp àïën. Baån àïí toaân böå nhûäng file àoá vaâo möåt chöî chung röìi khúãi àöång möåt chûúng trònh server àïí chúâ àúåi caác chûúng trònh client tiïëp xuác àïí yïu cêìu server laâm möåt àiïìu gò àoá. Nhûng vò DOS chó chaåy àûúåc möåt chûúng trònh möîi lêìn nïn nïëu baån khúãi àöång chûúng trònh server thò maáy PC khöng thïí laâm àûúåc àiïìu gò khaác. Àöi khi àiïìu naây cuäng chêëp nhêån àûúåc - möåt maáy tñnh àún laâ caách reã tiïìn àïí cung ûáng möåt dõch vuå khi so saánh vúái nhûäng khaã nùng lûåa choån khaác - nhûng noá khöng thûåc sûå tiïån lúåi nïëu baån duâng cuâng chiïëc maáy PC àoá àïí hoaân thaânh cöng viïåc cuãa mònh. Ngay caã trong Windows, àûúåc thiïët kïë àïí chaåy nhiïìu chûúng trònh cuâng luác, caác server cuäng chaåy khöng hoaân toaân töët - phêìn lúán búãi vò hêìu hïët caác chûúng trònh khöng thuöåc maång àïìu coá xu hûúáng chiïëm giûä maáy tñnh khi baån chaåy chuáng vaâ khöng àïí cho server coá bêët kyâ luác naâo àïí phuåc vuå client cuãa mònh. Chuá yá: Thaão luêån sau àêy vïì nhûäng rùæc röëi thû tñn chó aáp duång cho nhûäng ngûúâi sûã duång thû Internet göëc (àöi khi àûúåc goåi laâ thû tñn SMTP). Nïëu baån coá möåt hïå thöëng thû tñn khaác - tûác laâ sûã duång möåt cöíng nöëi àïën Internet - thò theo quan àiïím cuãa caác hïå thöëng Internet khaác, toaân böå thû cuãa baån àûúåc gûãi ài vaâ nhêån búãi cöíng nöëi vaâ àiïìu dûúái àêy khöng aáp duång àûúåc. Baån coá thïí noái rùçng "Nhûng töi khöng cêìn gûãi file. Töi chó cêìn sûã duång nhûäng taâi nguyïn úã àêu àoá trïn Internet. Töi khöng cêìn chaåy

INTERNET TOAÂN TÊÅP

32

bêët kyâ server naâo". Àiïìu naây cuäng gêìn àuáng nhûng khöng hoaân toaân àuáng. Vêën àïì khoá khùn lúán nhêët khi khöng coá server xaãy ra khi baån nhêån thû àiïån tûã. Thû àiïån tûã Internet xem ngûúâi gûãi laâ client coân ngûúâi nhêån laâ server. Caác tònh huöëng xaãy ra: Maáy cuãa ngûúâi gûãi cöë gùæng liïn laåc vúái maáy cuãa ngûúâi nhêån àïí gûãi thöng àiïåp. Nïëu maáy cuãa ngûúâi nhêån khöng coá möåt server thû tñn àang hoaåt àöång thò maáy cuãa ngûúâi gûãi seä cöë gùæng vaâi lêìn nhûng sau cuâng seä boã khöng laâm nûäa. Nïëu chûúng trònh thû tñn cuãa baån khöng àang hoaåt àöång vaâo luác ngûúâi gûãi cöë gùæng gûãi cho baån möåt thûá gò àoá thò thöng àiïåp seä khöng thïí truy cêåp àûúåc. Thûåc tïë: Nïëu baån coá nhûäng ngûúâi trao àöíi thû tûâ trong caác muái giúâ khaác nhau thò hoå coá thïí gûãi thû cho baån vaâo giûäa àïm khi maáy tñnh cuãa baån àaä tùæt. May mùæn thay, coá möåt löëi ra cho vêën àïì naây. Ngûúâi àiïìu haânh hïå thöëng cuãa baån coá thïí (hoùåc àaä) daân xïëp àïí thû gûãi cho baån àûúåc nhêån vaâo möåt maáy tñnh lúán chaåy 24 giúâ möîi ngaây. Khi baån muöën àoåc thû, chûúng trònh thû cuãa baån liïn hïå vúái maáy tñnh àoá vaâ download bêët kyâ thû àang àúåi naâo. Chûúng trònh download thöng thûúâng àûúåc biïët laâ Post Office Protocol (Giao thûác Bûu àiïån) hay POP (trong àoá hiïån coá möåt söë baãn nhû hiïån taåi laâ POP2 vaâ POP3). Nïëu may mùæn thò têët caã nhûäng àiïìu naây diïîn ra tûå àöång, nhûng cêìn nhúá rùçng tuy POP laâ möåt chûúng trònh phöí biïën trïn maáy PC nhûng noá laåi khöng phaãi laâ caách maâ phêìn coân laåi cuãa Internet xûã lyá thû tûâ cuãa noá. Àùåc biïåt, noá coá nghôa laâ khi maáy PC baån duâng àïí gûãi thû khaác vúái maáy nhêån thû cuãa baån (maáy lúán) thò coá thïí coá tònh huöëng laâm hoãng caác robot nhêån thû tûå àöång (Xem chûúng 10). Nïëu baån gùåp phaãi vêën àïì naây thò ngûúâi àiïìu haânh hïå thöëng cuãa baån coá thïí àaánh lûâa bùçng caách thiïët lêåp thû tñn àïí thû tûâ cuãa baån dûúâng nhû àûúåc gûãi vaâ nhêån búãi nhûäng hïå thöëng tûúng tûå.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

33

WINSOCK? Giöëng nhû taåi sên bay? Khöng. WINSOCK laâ viïët tùæt cuãa Windows Sockets. Noá nhû sau: Möîi baãn TCP/IP cuãa DOS thûåc ra bao göìm 2 phêìn. Möåt phêìn laâ caác chûúng trònh ûáng duång maâ baån sûã duång àïí truy cêåp nhûäng dõch vuå khaác nhau trïn Internet. Phêìn khaác laâ möåt thû viïån caác haâm maång thöng duång maâ moåi ûáng duång maång àïìu sûã duång. Trong möîi trûúâng húåp, ngûúâi baán ghi cheáp thaânh taâi liïåu caác haâm trong thû viïån àïí caác bïn thûá ba coá thïí viïët caác ûáng duång riïng cuãa mònh phuâ húåp vúái phêìn mïìm troån goái TCP/IP cuãa ngûúâi baán. Khöng may thay, caác haâm cuãa tûâng ngûúâi baán laåi húi khaác nhau vïì chi tiïët tuy rùçng vïì chûác nùng thò chuáng tûúng tûå nhau. Do àoá nhûäng ûáng duång chaåy àûúåc vúái haâm naây laåi coá thïí khöng sûã duång àûúåc cho haâm khaác. Möåt söë ngûúâi baán tûå haâo rùçng hoå coá nhûäng thû viïån tûúng thñch vúái böën àïën nùm ngûúâi baán khaác nïn nhûäng chûúng trònh thiïët kïë àïí sûã duång caác thû viïån khaác seä chaåy àûúåc (Giöëng nhû tònh hònh caác thiïët bõ àiïån úã chêu Êu: àiïån thò giöëng nhau nhûng caác phñch cùæm thò khaác. Do àoá nïëu baån mang möåt chiïëc maáy may tûâ Anh sang Phaáp thò baån seä khöng thïí sûã duång noá cho àïën khi tòm àûúåc phñch cùæm nöëi thñch húåp). Vaâo nùm 1991, têët caã caác nhaâ cung ûáng maång àïìu àêíy maånh saãn xuêët caác phêìn mïìm troån goái TCP/IP. Cho àïën möåt ngaây noå, möåt söë tuå hoåp laåi taåi möåt cuöåc triïín laäm thûúng maåi vaâ àûa ra möåt böå lïånh chuêín, phöí biïën cho Windows. Caác ûáng duång TCP/IP dûåa trïn thû viïån Sockets maâ hêìu hïët caác baãn UNIX àïìu sûã duång. Möîi ngûúâi baán TCP/IP (ngay caã Microsoft vúái baãn TCP/IP cho Windows NT) àïìu nhanh choáng àöìng yá höî trúå cho thû viïån Windows Sockets hay WINSOCK naây. Trïn thûåc tïë, àiïìu naây coá nghôa laâ möåt khi vaâi hoãng hoác vïì mùåt tûúng thñch àûúåc giaãi quyïët (coá leä vaâo khoaãng àêìu nùm 1994) thò bêët kyâ ûáng duång TCP/IP naâo cuãa Windows sûã duång WINSOCK, cho duâ laâ thûúng maåi, phêìn mïìm duâng thûã hay miïîn phñ àïìu coá thïí chaåy àûúåc vúái moåi phêìn mïìm troån goái maång TCP/IP cuãa Windows. Trong lõch sûã phaát triïín phêìn mïìm, mûác àöå ûu tiïn cuãa tñnh tûúng thñch naây hêìu nhû khöng thïí dûå baáo trûúác àûúåc, do àoá chuáng ta haäy hy voång rùçng àoá laâ nhûäng dêëu hiïåu cho nhûäng gò sùæp xaãy àïën.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

34

Chûúng 4 NÏËU BAÅN LAÂ MÖÅT NGÛÚÂI SÛÃ DUÅNG UNIX, HAÄY BÙÆT ÀÊÌU Hêìu hïët caác hïå thöëng UNIX ài keâm vúái phêìn mïìm Internet hoùåc nhû möåt phêìn cuãa phêìn mïìm troån goái chuêín hoùåc nhû möåt phêìn böí sung tûâ ngûúâi cung cêëp hïå àiïìu haânh UNIX. Àöëi vúái nhûäng ngûúâi khöng kïët nöëi túái Internet hoùåc coá kïët nöëi nhûng khöng trûåc tiïëp thò têët caã caác hïå thöëng UNIX àïìu ài keâm vúái möåt phêìn mïìm troån goái cuä nhûng hoaåt àöång töët àûúåc goåi laâ UUCP. UUCP sûã duång nhûäng modem thöng thûúâng vaâ àûúâng dêy àiïån thoaåi àïí xûã lyá caác tin thû àiïån tûã vaâ maång (Xem chûúng 9 àïí biïët thïm thöng tin). MAÅNG UNIX THÖNG THÛÚÂNG CUÃA BAÅN Nïëu baån àang sûã duång möåt traåm laâm viïåc UNIX thò chùæc chùæn noá coá phêìn mïìm Internet. Cêu hoãi chuã yïëu laâ baån àaä àûúåc kïët nöëi vúái Internet möåt caách trûåc tiïëp, giaán tiïëp hoùåc (thêåt tïå haåi) chûa kïët nöëi. Àïí chùæc rùçng baån coá phêìn mïìm Internet àaä àûúåc naåp, haäy thûã àûa vaâo lïånh sau: telnet localhost Baån coá thïí coá dêëu hiïåu sùén saâng login möåt caách mau choáng (trong vaâi giêy) tûâ maáy tñnh cuãa baån. Haäy tûå login vaâo vaâ sau àoá logout. Nhû vêåy töët röìi àêëy. Nïëu maân hònh xuêët hiïån nhûäng cêu nhû telnet: not found thò baån àang sûã duång möåt trong söë ñt nhûäng hïå thöëng UNIX coân soát laåi maâ khöng coá phêìn mïìm maång (Baån vêîn coân coá thïí gûãi vaâ nhêån thû àiïån tûã bùçng UUCP). Baån cuäng coá thïí kiïím tra caác bêîy löîi cuãa maång: coá caáp maång naâo gùæn phña sau maáy tñnh hay khöng? (Xem toaân böå caác kiïíu caáp thöng duång trong chûúng 3). Khi baån in möåt àoaån vùn baãn naâo àoá thò noá coá xuêët hiïån trïn möåt maáy in gùæn vúái möåt maáy tñnh khaác hay khöng? Àoá laâ möåt dêëu hiïåu chùæc chùæn rùçng maång àang úã traång thaái

INTERNET TOAÂN TÊÅP

35

hoaåt àöång. Möåt dêëu hiïåu chùæc chùæn khaác laâ baån coá thïí gûãi thû àiïån tûã àïën nhûäng ngûúâi trïn caác maáy khaác. GIUÁP TÖI VÚÁI! TÖI BÕ KEÅT TRONG MAÅNG CUÅC BÖÅ! Ngay caã khi têët caã caác phêìn mïìm maång cuãa baån àïìu phuâ húåp vaâ maáy tñnh àûúåc nöëi vúái möåt maång (thûúâng bùçng möåt caáp Ethernet gùæn phña sau) thò vêîn coân vêën àïì laâ liïåu maång àoá coá gùæn vúái Internet khöng hay chó gùæn vúái möåt söë maáy tñnh cuåc böå. Chi tiïët quan troång naây khöng aãnh hûúãng gò àïën nhûäng thiïët lêåp (setup) cuãa maáy baån nhûng liïåu maång cuåc böå maâ maáy baån nöëi túái coá kïët nöëi vúái Internet hay khöng. Coá thïí caách dïî nhêët àïí kiïím tra laâ xem baån coá thïí liïn laåc vúái nhûäng àõa àiïím Internet nöíi tiïëng hay khöng. Haäy thûã telnet (login nhû möåt traåm cuöëi) túái rs.internic.net. Trung têm Thöng tin Maång (NIC) daânh cho khu vûåc trong nûúác cuãa Internet bùçng caách àaánh vaâo doâng sau: telnet rs.internic.net Nïëu xuêët hiïån Connected vaâ baån thêëy caác thöng àiïåp tûâ NIC cho biïët rùçng baån àaä úã trïn Internet thò baån àaä thaânh cöng (Àaánh exit àïí thoaát khoãi NIC). Nïëu khöng, hoùåc maång cuãa baån khöng trûåc tiïëp nöëi vúái Internet hoùåc baån gùåp möåt vêën àïì gò àoá vïì kïët nöëi - baån seä phaãi yïu cêìu möåt chuyïn viïn giuáp àúä. Tuy nhiïn, ngay caã khi maång cuãa baån khöng trûåc tiïëp nöëi vúái Internet thò baån vêîn coân coá thïí trao àöíi thû tñn vúái nhûäng ngûúâi trïn Net. ÀÏÍ TIÏÅN LÚÅI, CHUÁNG TÖI ÀAÄ LAÂM MOÅI THÛÁ HAI LÊÌN UNIX chêëp nhêån hai loaåi dõch vuå Internet xûa nhêët: telnet àïí login vaâo möåt maáy chuã tûâ xa vaâ FTP àïí cheáp file àïën vaâ tûâ maáy chuã tûâ xa. Caác tiïån nghi maång UNIX àûúåc viïët búãi möåt nhoám caác sinh viïn, tuy nhiïn hoå khöng chó àïí laåi möåt thûá naây. Hoå coân saáng taåo ra möåt loaåt caác chûúng trònh tûúng tûå (nhûng khaác nhau) vúái tïn bùæt àêìu bùçng r chuã yïëu chó hûäu ñch giûäa caác hïå thöëng UNIX.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

36

rlogin thò gêìn giöëng nhûng khöng hoaân toaân giöëng telnet rsh chaåy möîi lêìn möåt lïånh trïn caác maáy tûâ xa rcp giöëng nhû FTP Möîi chûúng trònh r naây àïìu coá caác ûu thïë riïng vaâ àïìu àaáng hoåc. Ûu thïë chuã yïëu maâ têët caã àïìu coá laâ baån coá thïí sùæp xïëp trïn caác maáy maâ baån coá account sao cho baån coá thïí login tûâ maáy naây sang maáy khaác vaâ cheáp file giûäa caác maáy àoá maâ khöng phaãi àûa vaâo tïn sûã duång vaâ password möîi lêìn baån muöën laâm gò. Chuáng ta thaão luêån caác lïånh r trong chûúng naây vúái nhûäng lïånh töíng quaát khöng thuöåc UNIX. Baån coá thïí tòm thêëy rlogin vaâ rsh trong chûúng 14 vaâ rcp trong chûúng 16. CAÁC FILE CUÃA TÖI ÀÊU? Möåt àùåc àiïím maång khaác àùåc biïåt thöng duång àöëi vúái hïå thöëng UNIX laâ NFS (Network File System - Hïå thöëng file maång), ban àêìu do Sun Microsystems àûa ra nhûng hiïån nay rêët phöí biïën vaâ sùén coá úã hêìu hïët nhûäng ngûúâi cung cêëp UNIX. NFS cho pheáp baån xûã lyá caác file vaâ thû muåc trïn àôa hiïån diïån trïn möåt maáy tñnh nhû thïí chuáng àang úã trïn möåt maáy tñnh khaác. Àùåc biïåt, àiïìu naây coá nghôa laâ nhiïìu file dûúâng nhû úã trïn maáy tñnh cuãa baån laåi thûåc sûå úã trïn maáy tñnh úã têìng dûúái. Tònh huöëng naây thöng thûúâng khöng taåo ra nhiïìu khaác biïåt trïn thûåc tïë trûâ khi maång hoùåc maáy tñnh kia bõ hoãng, khi àoá maáy tñnh cuãa baån bõ àöåt ngöåt ngûâng laåi rêët giöëng nhû caách baån taách rúâi möåt öí àôa gùæn vúái maáy tñnh. May mùæn thay, NFS bùæt àêìu laåi möåt caách khaá tin cêåy tûâ núi noá bõ ngùæt hoùåc khi maång hay maáy tñnh àûúåc sûãa xong. Möåt truyïìn thuyïët kïí laåi rùçng coá möåt chûúng trònh trïn möåt traåm laâm viïåc àaä chúâ àúåi möåt caách rêët kiïn nhêîn khi maáy tñnh vúái caác file NFS bõ hoãng vaâ àûúåc thaáo rúâi ra röìi mang traã laåi ngûúâi baán. Chùèng bao lêu sau möåt hïå thöëng khaác àïën thay thïë, server múái àûúåc lùæp àùåt, naåp laåi tûâ caác bùng tûâ dûå phoâng vaâ àûúåc khúãi àöång laåi. Sau àoá chûúng trònh, khi àoá àaä phaãi chúâ àúåi khoaãng 6 thaáng, laåi tiïëp tuåc chaåy.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

37

CAÁC KYÄ XAÃO NFS Tuy NFS ban àêìu àûúåc viïët cho caác hïå thöëng UNIX nhûng cuäng coá nhûäng baãn NFS cho rêët nhiïìu loaåi maáy tñnh khaác tûâ Mac, PC cho àïën caác maáy tñnh lúán cuãa IBM. Nhûäng baãn naây cho pheáp cuâng sûã duång file möåt caách àaáng tin cêåy. Vñ duå, khi quyïín saách naây àaä àûúåc viïët, caác file coá vùn baãn vaâ àöì hoåa úã trïn hïå thöëng UNIX nhûng caác vñ duå MS-DOS vaâ Windows àûúåc chaåy trïn möåt maáy PC nöëi maång. Sau àoá caác maân hònh seä àûúåc lûu trûä bùçng cöng cuå NFS vaâo nhûäng file trïn maáy chuã UNIX. Àêìu nöëi vaâ maång Nïëu baån àaä laâm têët caã nhûäng àiïìu naây vaâ vêîn khöng àûúåc maång traã lúâi, möåt vêën àïì thöng thûúâng àïën mûác àaáng ngaåc nhiïn laâ traåm laâm viïåc cuãa baån àaä bõ ngùæt khoãi maång. Ba loaåi caáp Ethernet àûúåc biïët laâ thicknet, thinnet vaâ unshielded twisted pair (UTP). Baån coá thïí thêëy hònh veä nhûäng caáp naây trong chûúng 3. Thicknet sûã duång möåt súåi caáp lúán khoaãng ngoán tay cuãa baån. Àêìu nöëi taåi cuöëi súåi caáp gùæn vúái maáy tñnh bùçng möåt àêìu nöëi deåp vaâ lúán coá möåt chöët trûúåt. Bêët lúåi duy nhêët cuãa chöët trûúåt laâ noá khöng hoaåt àöång töët lùæm. Noá thûúâng bõ loãng vaâ phñch cùæm bõ tuöåt ra. Nïëu xaãy ra nhû vêåy thò chó cêìn cùæm caáp laåi. Thinnet (cuäng àûúåc goåi laâ cheapernet vò súåi caáp naây reã hún thicknet nhiïìu) laâ möåt súåi caáp moãng hún nhiïìu - cuâng cúä nhû caáp tivi. Noá sûã duång caác àêìu nöëi BNC coá thïí xoay chuyïín vaâ trûúåt möåt caách àaáng tin cêåy. Vêën àïì chñnh cuãa thinnet laâ nïëu coá nhiïìu maáy tñnh nöëi vúái thinnet thò súåi caáp phaãi chaåy àïën maáy tñnh núi coá àêìu nöëi hònh chûä T vúái jack cùæm BNC. Vúái kiïíu thiïët lêåp naây, thûúâng coá hai súåi caáp möåt àïën maáy tñnh vaâ möåt ài tûâ maáy tñnh. Vò kiïíu naây tröng coá veã bûâa böån nïn ngûúâi ta cöë gùæng khùæc phuåc bùçng caách àùåt möåt àoaån caáp úã giûäa àêìu nöëi T vaâ maáy tñnh. Vò nhûäng lyá do phuâ húåp vúái caác quy luêåt vêåt lyá, laâm nhû vêåy seä dêîn àïën rêët nhiïìu tiïëng öìn àiïån trong maång àïën nöîi maâ moåi thöng tin liïn laåc coá thïí bõ ngûâng trïå àöåt ngöåt. Do àoá khöng chêëp nhêån àûúåc.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

38

Nïëu maáy tñnh cuãa baån laâ maáy cuöëi cuâng trïn caáp thò möåt súåi caáp seä dêîn àïën àêìu nöëi T àûúåc gùæn vaâo phña sau maáy vaâ möåt phñch cùæm khúáp cuöëi nhoã seä úã phña kia cuãa àêìu nöëi T. Vêåy laâ àûúåc. Möåt vaâi núi coá möåt caách thiïët lêåp kheáo leáo vúái möåt caáp àùåc biïåt chaåy tûâ tûúâng àïën maáy tñnh kïët húåp caã caáp àïën lêîn caáp ài thaânh möåt súåi caáp dêîn àïën phñch cùæm BNC vúái àêìu nöëi T àûúåc dêëu trong möåt khuön nhûåa. Loaåi thiïët lêåp naây cuäng töët (vaâ rêët goån) tuy noá rêët mùæc nïn khöng àûúåc sûã duång röång raäi. UTP sûã duång àûúâng dêy àiïån thoaåi thöng thûúâng vaâ möåt àêìu nöëi tûúng tûå nhûng lúán hún àêìu nöëi àiïån thoaåi, do àoá baån ñt gùåp rùæc röëi vúái noá. Vò dêy àiïån thoaåi reã vaâ dïî sûã duång hún nhiïìu so vúái thicknet vaâ thinnet nïn baån coá thïí thùæc mùæc möåt caách húåp lyá laâ taåi sao ban àêìu ngûúâi ta khöng sûã duång noá. Nhûäng ngûúâi thiïët kïë Ethernet khöng nhêån thûác àûúåc rùçng noá hoaåt àöång àûúåc! Nïëu baån laâ möåt trong nhûäng àõa àiïím coá maång Token Ring, baån nïn àïí yá rùçng maång Token Ring sûã duång möåt àêìu nöëi vûäng chùæc ñt gêy cho baån bêët kyâ rùæc röëi naâo trûâ khi baån lúä chên àaá maånh vaâo noá. Nïëu àêìu nöëi naây suát ra, baån phaãi khúãi àöång laåi maáy sau khi àaä cùæm àêìu nöëi vaâo laåi vò maáy tñnh phaãi thûåc hiïån möåt chuöîi khúãi àöång àùåc biïåt àïí trúã laåi hïå thöëng. Nïëu baån sûã duång möåt nhoám caác maáy tñnh khaác loaåi thò NFS thûúâng laâ caách duy nhêët coá thïí nöëi chuáng laåi vúái nhau vò NFS chaåy trïn nhiïìu loaåi maáy tñnh hún bêët kyâ hïå thöëng phên chia file naâo khaác. NFS dûåa trïn möåt cùåp giao thûác truyïìn thöng Internet chuêín goåi laâ UDP/IP (Chûúng 6 giaãi thñch nhûäng giao thûác naây laâ gò nhûng bêy giúâ àiïìu àoá khöng quan troång). Nïëu maáy cuãa baån sûã duång NFS thò vïì nguyïn tùæc baån coá thïí sûã duång caác file NFS coá úã khùæp núi trïn Internet miïîn laâ maâ maáy chuã chûáa nhûäng file àoá cho pheáp baån truy cêåp àïën chuáng. Nïëu maáy tñnh cuãa baån vaâ maáy coá chûáa caác file àoá àûúåc nöëi búãi möåt maång àuã nhanh thò baån coá thïí sûã duång nhûäng file úã caách xa nhiïìu

INTERNET TOAÂN TÊÅP

39

dùåm nhû thïí chuáng úã taåi chöî. Caác liïn kïët maång tûâ xa thûúâng chêåm hún möåt caách àaáng kïí so vúái caác maång nöåi böå (thûúâng chêåm hún 100 lêìn). NFS tûâ xa rêët chêåm nïn khöng mong gò sûã duång chuáng àïí lûu trûä file thûúâng xuyïn. Tuy nhiïn, NFS coá thïí àûúåc duâng àïí xem vaâ truy cêåp file tûâ möåt núi lûu trûä. Nhiïìu hïå thöëng coá caác kho lûu trûä file lúán cho pheáp bêët kyâ ai truy cêåp àïën bùçng caách duâng NFS (àïí àoåc chûá khöng phaãi àïí ghi - hoå khöng ngöëc àêu). Vò caác hïå thöëng lûu trûä cöng cöång coá haâng trùm thû muåc vaâ haâng ngaân file nïn kïët nöëi vúái àôa cuãa möåt hïå thöëng tûâ xa bùçng NFS cho pheáp baån sûã duång nhûäng lïånh thû muåc vaâ file quen thuöåc àïí xem chuáng. Àuáng, cêìn möåt ñt thúâi gian àïí liïåt kï caác thû muåc, àoåc file v.v... nhûng laâm gò cuäng phaãi mêët thúâi gian àïí xem duâ baån sûã duång NFS hay FTP (chûúng trònh file tûâ xa tiïu chuêín àûúåc mö taã trong chûúng 16). Khi baån tòm thêëy möåt hoùåc möåt nhoám file maâ baån thñch, haäy cheáp vaâo möåt àôa chaåy nhanh hún nïëu baån dûå àõnh sûã duång chuáng nhiïìu lêìn. Trïn hêìu hïët caác hïå thöëng UNIX, kïët nöëi vúái caác hïå thöëng NFS thûúâng yïu cêìu sûå giuáp àúä tûâ ngûúâi àiïìu haânh hïå thöëng. ÀOÁNG VAI TROÂ BÛU ÀIÏÅN Moåi hïå thöëng UNIX àïìu ài keâm vúái ñt nhêët möåt hïå thöëng thû tñn vaâ hêìu hïët àïìu coá nhûäng cöng cuå thû tñn khaá töët. ñt ra baån cuäng coá thïí gûãi möåt àiïìu gò àoá àïën nhûäng ngûúâi sûã duång khaác trïn hïå thöëng cuåc böå cuãa baån vaâ trïn maång cuåc böå. Ngay caã khi baån khöng trûåc tiïëp úã trïn Net, baån vêîn coân coá thïí gûãi vaâ nhêån thû tñn tûâ vaâ àïën caác hïå thöëng khaác thöng qua nhûäng hïå thöëng trung gian. Nhiïìu àõa àiïím Internet lúán nhû UUNET vaâ PSI cung cêëp hoaåt àöång kïët nöëi thû tñn maång cho haâng trùm (nïëu khöng noái laâ haâng ngaân) hïå thöëng goåi bùçng caách quay söë vaâ nhiïìu hïå thöëng nhoã hún cho pheáp thû àûúåc gûãi ài möåt caách chñnh thûác khöng ñt thò nhiïìu (Xem danh saách möåt söë hïå thöëng naây trong chûúng 27).

INTERNET TOAÂN TÊÅP

40

Caách dïî nhêët àïí biïët baån coá thïí gûãi vaâ nhêån thû àiïån tûã Internet hay khöng laâ haäy laâm thûã (Xem chi tiïët trong chûúng 7). Vò coá rêët nhiïìu cöng cuå thû tñn khaác nhau trïn caác hïå thöëng UNIX nïn khoá coá thïí àûa ra nhûäng hûúáng dêîn töíng quaát coá thïí aáp duång cho têët caã. Caác vñ duå cuãa chuáng töi sûã duång elm, coá thïí laâ cöng cuå thû tñn UNIX àûúåc sûã duång röång raäi nhêët (noá hoaåt àöång àûúåc vaâ miïîn phñ). Nïëu baån sûã duång hïå thöëng thû tñn khaác nhû mail hoùåc mh thò baån phaãi liïn hïå chuyïn viïn àïí àûúåc hûúáng dêîn. May mùæn thay, hêìu hïët caác cöng cuå thû tñn UNIX àïìu sûã duång cuâng daång höåp thû, do àoá bêët chêëp loaåi cöng cuå sûã duång, thû àïìu coá thïí chuyïín ài àûúåc. HÏÅ THÖËNG THÖËNG THÖNG TIN MAÅNG (NIS) Khaái niïåm maång sau cuâng maâ ngûúâi sûã duång UNIX cêìn biïët laâ Hïå thöëng Thöng tin Maång (Network Information System - NIS). NIS trûúác àêy àûúåc goåi laâ Nhûäng Trang vaâng (Yellow Page) cho àïën khi möåt ai àoá chó ra rùçng tïn naây laâ nhaän hiïåu thûúng maåi cuãa cöng ty àiïån thoaåi àõa phûúng úã möåt söë nûúác. Tuy vêåy, nhiïìu lïånh cuãa NIS vêîn coân bùæt àêìu bùçng chûä yp. Khi möåt cöng ty hay cú quan coá nhiïìu traåm laâm viïåc thò caách tiïån lúåi nhêët laâ caâi àùåt chuáng bùçng caách cho chuáng toaân böå nhûäng file sûã duång chung thöng qua NFS vaâ cho moåi ngûúâi sûã duång caác taâi khoaãn trïn têët caã caác maáy àïí chuánguâ coá thïí hoaåt àöång nhû möåt hïå thöëng phên chia lúán. (Loaåi thiïët lêåp naây bùæt chûúác caác hïå thöëng phên chia thúâi gian trung têm phöí biïën trong nhûäng nùm 1970 nhûng noái chung hiïån nay àaä laåc hêåu möåt caách khöng cûáu vaän àûúåc). Tuy vêåy, khña caånh thûåc tïë cuãa viïåc giûä cho thöng tin quaãn lyá cuãa moåi traåm laâm viïåc àöìng böå vúái nhau vêîn laâ möåt cún aác möång. Möîi hïå thöëng coá möåt file password liïåt kï nhûäng ngûúâi sûã duång húåp lïå, möåt file tïn thû tñn liïåt kï nhûäng ngûúâi sûã duång thû tñn vaâ danh saách thû tñn vaâ möåt böå nhûäng thû muåc maâ caác file tûâ xa coá thïí àûúåc tham chiïëu àïën (mount points). Vúái möåt nhoám 50 traåm laâm viïåc, khi ngûúâi àiïìu haânh hïå thöëng thïm vaâo möåt ngûúâi sûã duång múái thò

INTERNET TOAÂN TÊÅP

41

ngûúâi sûã duång àoá phaãi àûúåc thïm vaâo 50 file password, 50 file thû tñn v.v... vaâ nhûäng cú höåi àïí laâm cho moåi viïåc àïìu töët àeåp gêìn nhû bùçng khöng. Nhûäng ngûúâi àiïìu haânh hïå thöëng luön phaãi voâ àêìu bûát toác, nhûäng súåi toác ñt oãi coân soát laåi trïn àêìu hoå. NIS giaãi quyïët phêìn lúán caác vêën àïì naây bùçng caách àùåt hêìu hïët caác thöng tin quaãn lyá vaâo möåt núi do NIS kiïím soaát vaâ moåi traåm laâm viïåc àïìu tham chiïëu àïën caác file NFS thay vò àïën caác file riïng cuãa hoå. Khi coá möåt ngûúâi sûã duång múái, ngûúâi àiïìu haânh chó phaãi thïm ngûúâi sûã duång àoá vaâo cú súã dûä liïåu NFS àûúåc duâng chung, do àoá tûác thúâi laâm cho ngûúâi múái vaâo coá thïí laâm viïåc vúái têët caã caác traåm laâm viïåc. Àêy laâ möåt khaã nùng tuyïåt vúâi, vïì nguyïn tùæc, vaâ trïn thûåc tïë noá cuäng hoaåt àöång khaá töët. Tuy nhiïn, thónh thoaãng noá cuäng bõ mêët àöìng böå (sau khi ngûúâi quaãn trõ cêåp nhêåt caác file chñnh, cêìn phaãi thûåc hiïån möåt söë lïånh àïí laâm phaát sinh laåi cú súã dûä liïåu NIS vaâ dïî mùæc sai lêìm). Khi NIS khöng àöìng böå, noá coá thïí gêy ra nhûäng kïët quaã rêët kyâ dõ. Thiïët kïë cuãa NIS cuäng laâm cho noá coá thïí taåo ra möåt söë löî höíng gêy böëi röëi vïì tñnh an toaân - möåt sûå khoá chõu nhoã nïëu caác maáy tñnh chó chõu sûå truy cêåp cuãa möåt söë ñt ngûúâi sûã duång àaáng tin cêåy nhûng laåi laâ möåt thaãm hoåa tiïìm taâng nïëu bêët kyâ ai trong söë haâng triïåu ngûúâi sûã duång trïn Internet coá thïí loåt vaâo. HÏÅ THÖËNG THÖNG TIN MAÅNG (NIS) VAÂ THÛ TÑN Möåt àiïìu NIS thûåc hiïån laâ têåp trung caác thû àiïån tûã. Möîi höåp thû àiïån tûã cuãa ngûúâi sûã duång úã trïn möåt maáy taåi nhaâ. Thûúâng cuäng maáy àoá àûúåc sûã duång vaâo cöng viïåc haâng ngaây nhûng khöng phaãi nhû vêåy. NIS têåp trung caác cú súã dûä liïåu àõa chó thû tñn, do àoá cho duâ ngûúâi sûã duång coá caác taâi khoaãn trïn moåi maáy trong nhoám thò thû vêîn àûúåc tûå àöång dêîn àïën höåp thû trïn maáy taåi nhaâ ngûúâi sûã duång. Bêët chêëp maáy naâo maâ ngûúâi sûã duång coá thïí àang duâng, NISuâ cuäng coá thïí àoåc thû tûâ höåp thû cuãa mònh vaâ gûãi thû àïën caã cho nhûäng ngûúâi sûã duång trong nhoám lêîn úã bïn ngoaâi. Khaã nùng naây coá thïí gêy ra möåt söë àõa chó thû tñn tröng coá veã kyâ dõ trong thû gúãi àïën tûâ nhûäng ngûúâi sûã duång trïn caác hïå thöëng NIS.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

42

Giaã sûã cöng ty coá 26 traåm laâm viïåc àûúåc àùåt tïn theo thûá tûå tûâ àiïín. Vñ duå, baån coá thïí bùæt àêìu bùçng aaron.yoyodyne, tiïëp àoá laâ bertha.yoyodyne.com... cho àïën khi baån coá zelda.yoyodyne.com. Tuây theo maáy maâ baån sûã duång, àõa chó cuãa baån trïn thû àiïån tûã coá thïí laâ [email protected], [email protected]... Nïëu baån àang traã lúâi thû tûâ möåt ngûúâi sûã duång trong nhoám, laâm thïë naâo baån biïët maáy naâo àang gûãi àïën? May mùæn thay, cêu traã lúâi laâ àiïìu àoá khöng quan troång. Haäy gûãi cho bêët kyâ ai trong söë hoå. Nïëu maáy baån choån laåi khöng phaãi laâ maáy taåi nhaâ cuãa ngûúâi sûã duång thò noá seä tûå àöång chuyïín thû vïì maáy úã nhaâ. Bûúác chuyïín naây seä laâm töën thïm khoaãng chûâng nûãa giêy vaâo thúâi gian cêìn coá àïí chuyïín möåt thöng àiïåp nhûng khöng thïí nhêån thêëy àûúåc (Nïëu viïåc thû àiïån tûã cuãa baån àïën chêåm nûãa giêy cuäng laâ vêën àïì thò baån àaä coá nhûäng vêën àïì lúán hún caã NIS röìi àêëy). SLIP Möåt caách lyá tûúãng, baån nïn cho maáy baån gùæn vúái Internet bùçng kïët nöëi nhanh nhêët vaâ àaáng tin cêåy nhêët hiïån coá. Trïn thûåc tïë, baån sûã duång caái baån coá thïí coá àûúåc. Àöi khi, caái töët nhêët baån coá àûúåc laâ möåt modem kiïíu login bùçng caách quay söë. May thay, Internet coá rêët nhiïìu ngûúâi sûã duång ngheâo naân vaâ sùén coá rêët nhiïìu höî trúå trïn maång. Hai kyä thuêåt chñnh àïí laâm viïåc bùçng möåt liïn kïët àiïån thoaåi quay söë àûúåc goåi laâ SLIP (Serial Line Internet Protocol - Giao thûác Internet àûúâng dêy tuêìn tûå) vaâ PPP (Point-to-Point Protocol - Giao thûác trûåc tiïëp giûäa hai àiïím) (baån coá thïí quïn nhûäng tïn naây ài). Trong nhûäng thiïët lêåp SLIP vaâ PPP töët nhêët, maáy tñnh cuãa baån tûå àöång goåi cho maáy tñnh gêìn àoá trïn Net vaâ login vaâo bêët cûá khi naâo coá möåt lûu thöng maång phaãi gûãi vaâ röìi noá seä gaác maáy sau möåt hoùåc hai phuát khöng hoaåt àöång. Tuy nhiïn, thûúâng thò baån phaãi tûå mònh login vaâo bùçng caách sûã duång nhûäng chûúng trònh vúái caác tïn nhû slattach. ñt coá sûå àöìng nhêët trong caách bùæt àêìu SLIP hoùåc PPP do àoá thûúâng cêìn àïën sûå höî trúå cuãa chuyïn viïn. Àûâng quïn caám ún khi baån nhêån àûúåc sûå trúå giuáp vò SLIP vaâ PPP thûúâng hay truåc trùåc nïn thónh thoaãng laåi phaãi cêìn àïën àêëy.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

43

Baån coá thïí tûå hoãi giûäa SLIP vaâ PPP coá gò khaác nhau. Vïì mùåt kyä thuêåt, coá sûå khaác nhau àaáng kïí: SLIP laâ möåt giao thûác nïìn taãng cuãa maång vaâ PPP laâ giao thûác úã cêëp àöå kïët nöëi. Coá hai sûå khaác biïåt thûåc tïë: PPP húi nhanh hún vaâ coá thïí xûã lyá nhûäng loaåi maång khaác nhû DECnet. Tuy vêåy, nïëu baån úã möåt àõa àiïím coá ngên quyä haån heåp thò haäy cûá biïët ún nïëu baån coá bêët kyâ loaåi maång naâo àïí sûã duång.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

44

Chûúng 5 MOÅI NGÛÚÂI KHAÁC, HAÄY BÙÆT ÀÊÌU

ÀÖI ÀIÏÌU VÏÌ MAÁY MACINTOSH Kïët nöëi möåt maáy Mac vaâo maång coá khoá khöng? Moåi ngûúâi àïìu biïët rùçng maáy Mac coá chûác nùng kïët maång tuyïåt vúâi; chó cêìn cùæm vaâo vaâ noá seä hoaåt àöång. Àiïìu naây àuáng cho àïën chûâng naâo nhûäng thûá duy nhêët maâ baån muöën kïët maång túái laâ nhûäng maáy Mac khaác. Kïët nöëi maáy Mac vaâo Internet laâ möåt viïåc khoá khùn möåt phêìn vò kïët cêëu maång àaä xêy dûång sùén trong maáy Mac thûåc sûå coá xu hûúáng hoaåt àöång theo caách riïng cuãa noá. Sú lûúåc Thöng thûúâng, khi nöëi caác maáy Mac laåi vúái nhau, chuáng liïn laåc bùçng caách sûã duång möåt chûúng trònh xêy dûång sùén goåi laâ AppleTalk. Do àoá nïëu baån chó coá maáy Mac thò chuáng seä gêìn guäi nhau vïì mùåt vêåt lyá àuã àïí kïët nöëi bùçng caách sûã duång möåt loaåi caáp Apple chuêín, AppleTalk hoaåt àöång töët. Àöëi vúái nhûäng khoaãng caách xa, AppleTalk khöng hoaåt àöång töët nhû vêåy vaâ àöëi vúái nhûäng maáy khöng phaãi maáy Mac thò noá khöng hïì hoaåt àöång àûúåc. Caách àêy vaâi nùm, Apple cuöëi cuâng cuäng thûâa nhêån rùçng TCP/IP cuãa Internet (Xem chûúng 6 àïí biïët thïm thöng tin) àoáng vai troâ chi phöëi (Kïë hoaåch ban àêìu laâ laâm cho phêìn coân laåi cuãa thïë giúái chuyïín àöíi sang AppleTalk. Cöë gùæng töët nhó). Do àoá hoå àaä viïët möåt höî trúå TCP/IP cêëp thêëp vaâ tiïu chuêín maâ hêìu hïët caác phêìn mïìm Internet Mac hiïån àang sûã duång. Chûúng trònh höî trúå phöí biïën hiïån nay laâ MacTCP, tuy rùçng tïn chñnh thûác cuãa saãn phêím laâ TCP/IP Connection for Macintosh (Xem

INTERNET TOAÂN TÊÅP

45

chûúng 28). Baãn hiïån taåi cuãa MacTCP laâ 2.0.2, àûúåc coi laâ àïí sûãa chûäa möåt söë vêën àïì nghiïm troång trong baãn 2.0. Nhûäng baãn MacTCP cuä hún àöi khi àûúåc keâm vúái caác ûáng duång maång; àiïìu naây khöng coân xaãy ra nûäa àêu - baån phaãi nhêën nuát vaâ lêëy möåt baãn cêåp nhêåt hoáa ngay caã khi baån phaãi traã tiïìn. Caâi àùåt MacTCP cêìn khaá nhiïìu kyä xaão; trûâ phi baån coá hiïíu biïët rêët töët vïì Mac, nïn nhúâ möåt chuyïn gia laâm àiïìu naây vaâ àöìng thúâi sùæp xïëp ài dêy cho maång. MacTCP laâm cho baån hai viïåc: noá laâ möåt baãng àiïìu khiïín Mac cung cêëp cho baån möåt vaâi khaã nùng àiïìu chónh nhûäng gò noá àang laâm vaâ noá coá vaâi thû muåc nöåi böå tiïu chuêín hoáa duâng cho caác ûáng duång maång vúái nhiïìu ûáng duång maång coá thïí chaåy maâ khöng xung àöåt vúái nhau. Trong System 7, caác hïå thöëng coân coá thïí chaåy cuâng luác. Nïëu töi phaãi tûå mònh caâi àùåt thò sao? Baãn thên Internet cung cêëp nhûäng lúâi khuyïn tuyïåt vúâi vïì caách nöëi maáy Mac vaâo Net. Nïëu baån àaä truy cêåp Net, möåt böå hûúáng dêîn MacTCP sùén coá bùçng caách FTP hoùåc Gopher (Xem chûúng 16 vaâ 20) tûâ àõa àiïím spider.math.ilstu.edu, dûúái tïn goåi /pub/mac/mactcp.txt. Möåt thöng baáo truyïìn thöng vïì Mac bao göìm 4 phêìn Caác cêu hoãi thûúâng àûúåc nïu ra àûúåc àùng taãi haâng thaáng trïn nhoám USENET comp.sys.mac.comm. Noá sùén coá bùçng caách FTP tûâ sumex.aim.stanford.edu nhû info-mac/report/comp-sys-mac-commfaq.txt. êën phêím naây kïí vïì moåi loaåi truyïìn thöng trïn Mac nhûng phêìn thûá ba hêìu hïët noái vïì TCP/IP. Vaâ àïí biïët möåt thaão luêån àêìy àuã vïì nöëi maång maáy Mac, xin xem Macworld Networking Handbook (Dave Kosiur vaâ Nancy E.H.Jones, IDG Books Worldwide, 1992).

INTERNET TOAÂN TÊÅP

46

Naây, MacTCP cuãa töi bõ khoáa röìi! Nïëu maáy Mac cuãa baån àaä àûúåc ai àoá caâi àùåt, baån coá thïí thêëy rùçng baån khöng thïí tiïën haânh bêët kyâ thay àöíi naâo trïn baãng àiïìu khiïín MacTCP vò noá àaä bõ khoáa. Àêy coá thïí laâ àiïìu töët vò noá coá nghôa laâ bêët kyâ ai caâi àùåt cuäng àaä giaãi quyïët caác rùæc röëi vaâ khoáa laåi caác lûåa choån MacTCP cuãa baån. Caách duy nhêët àïí múã khoáa baãng àiïìu khiïín laâ coá möåt baãn MacTCP cuãa ngûúâi àiïìu haânh. Nïëu baån gùåp khoá khùn, nïn thay vò cöë gùæng àaánh cùæp àôa vaâ àaánh lûâa noá thò haäy tòm ngûúâi thiïët lêåp khoáa àïí yïu cêìu ngûúâi àoá thûåc hiïån nhûäng thay àöíi cêìn thiïët. Haäy chuá yá rùçng baån phaãi múã khoáa chó àïí thay àöíi caác thöng söë maång. Baån khöng àûúåc múã khoáa àïí sûã duång - hoùåc ngay caã àïí caâi àùåt - caác ûáng duång maång. CAÁP NÖËI Ba loaåi caáp maång daânh cho maáy Mac laâ: LocalTalk hay PhoneNet: Nhûäng loaåi naây sûã duång caáp moãng vaâ caác àêìu nöëi nhoã. Ethernet: sûã duång caáp daây, caáp moãng nhû caáp tivi hay dêy àiïån thoaåi (Xem thaão luêån vïì caáp Ethernet trong chûúng 3; Mac coá cuâng caác loaåi Ethernet nhû PC). Token Ring: Hïå thöëng naây sûã duång caáp moãng vaâ caác àêìu nöëi lúán hònh vuöng. Têët caã 3 loaåi caáp naây àïìu coá thuêån lúåi vaâ bêët lúåi nhûng phaãi choån lûåa roä raâng: baån phaãi coá bêët kyâ loaåi maång naâo maâ nhûäng maáy xung quanh baån sûã duång àïí baån coá thïí giao tiïëp vúái chuáng. Nïëu baån coá maång LocalTalk thò hêìu hïët caác maáy tñnh khaác trïn maång cuäng seä laâ maáy Mac vaâ baån cêìn möåt höåp cöíng nöëi àïí kïët nöëi baån vúái thïë giúái Internet TCP/IP bïn ngoaâi. Nïëu baån coá Ethernet

INTERNET TOAÂN TÊÅP

47

hoùåc Token Ring, baån coá thïí úã trïn cuâng maång vúái moåi loaåi maáy tñnh khaác. Baån coá thïí cêìn hoùåc khöng cêìn möåt höåp cöíng nöëi. GIAO THÛÁC GIAO TIÏËP Khöng may laâ coá quaá nhiïìu caách khaác nhau àïí thiïët lêåp maång Macintosh. Lyá do laâ coá hai loaåi giao thûác maång khaác nhau laâ nhûäng quy ûúác phêìn mïìm duâng àïí liïn laåc giûäa caác maáy tñnh vaâ 3 loaåi phêìn cûáng maång khaác nhau. Hai giao thûác quan troång nhêët laâ: TCP/IP cuãa Internet AppleTalk cuãa Apple Ba loaåi phêìn cûáng nhû sau: LocalTalk (hoùåc PhoneNet, hoaåt àöång theo caách tûúng tûå trong nhûäng muåc àñch thaão luêån cuãa quyïín saách naây). Ethernet (bêët kyâ trong ba loaåi khaác nhau naây) Token Ring Möåt maáy Mac coá thïí xûã lyá AppleTalk trïn LocalTalk, Ethernet hoùåc Token Ring. Noá cuäng coá thïí xûã lyá TCP/IP trïn Ethernet hoùåc Token Ring. Àïën luác naây vêîn töët chûá? (Nïëu khöng, àûâng lo - nïëu may mùæn, baån seä khöng cêìn biïët vïì chuã àïì naây). AppleTalk coá lúåi thïë khi baån sûã duång maáy Mac laâ noá höåi nhêåp töët vaâo phêìn coân laåi cuãa hïå thöëng Mac. Ngay khi baån bùæt àêìu möåt kïët nöëi AppleTalk, maáy cuãa baån coá thïí nhòn thêëy toaân böå caác taâi saãn AppleTalk khaác trïn maång nhû maáy in, caác file server cuãa Mac vaâ nhûäng server Novell AppleShare. AppleTalk coá thïí chaåy trïn bêët kyâ phêìn cûáng naâo vûâa àïì cêåp. Khi maáy Mac cuãa baån gûãi AppleTalk thöng qua Ethernet, noá àûúåc biïët àïën nhû Ethertalk. Khi noá gûãi AppleTalk thöng qua Token Ring, noá laâ Tokentalk. TCP/IP coá lúåi thïë laâ nhiïìu loaåi maáy tñnh khaác nhau coá thïí xûã lyá noá, bao göìm moåi maáy trïn Internet. Khi maáy Mac cuãa baån gûãi TCP/IP

INTERNET TOAÂN TÊÅP

48

trïn möåt Ethernet hay Token Ring thò noá àûúåc biïët àïën nhû TCP/IP (Khöng cêìn nhûäng caái tïn boáng bêíy trïn Internet). Khöng coá TCP/ IP göëc trïn LocalTalk. Nïëu baån muöën maáy Mac cuãa baån giao tiïëp vúái Internet thò maáy phaãi sûã duång TCP/IP. Nhûng khi maáy cuãa baån gûãi ài möåt packet caác dûä kiïån TCP/IP Internet thò noá coá thïí laâm bùçng hai caách khaác nhau: Boåc möåt lúáp LocalTalk quanh noá vaâ gûãi ài nhû möåt LocalTalk packet vúái TCP/IP giêëu bïn trong (àûúåc goåi laâ TCP/IP àûúåc bao boåc) Gûãi ài nhû möåt packet TCP/IP göëc thöng thûúâng. Trong trûúâng húåp àêìu, chó coá nhûäng maáy Mac khaác àang chaåy MacTCP vaâ möåt söë hïå thöëng cöíng nöëi tûúng thñch múái coá thïí hiïíu àûúåc. Trong trûúâng húåp sau, bêët kyâ hïå thöëng TCP/IP naâo khaác cuäng hiïíu àûúåc noá ngay. Noái möåt caách vùæn tùæt, nïëu maång cuãa baån sûã duång Ethernet hoùåc Token Ring, baån nïn thiïët lêåp maáy Mac cuãa baån àïí sûã duång TCP/IP göëc. (Baån thiïët lêåp noá trïn baãng àiïìu khiïín MacTCP). Thiïët lêåp naây seä cho pheáp baån truy cêåp töëi àa túái caác hïå thöëng TCP/IP khaác, caã maáy Mac lêîn khöng phaãi maáy Mac. Traái laåi, nïëu sûã duång LocalTalk, baån phaãi duâng TCP/IP bao boåc; nïëu baån muöën kïët nöëi àïën thïë giúái Internet bïn ngoaâi thò baån cêìn möåt höåp cöíng nöëi àïí múã dûä kiïån bõ bao boåc vaâ gûãi noá ra ngoaâi. Coá nhiïìu loaåi cöíng nöëi khaác nhau, bao göìm Shiva's FastPath, Cayman Systems' Gatorbox, Webster Computer Corporation's Multiport Gateway vaâ Compatible Systems' EtherRoute/TCP. Möåt caách tònh cúâ, coá thïí gûãi TCP/IP göëc vaâ AppleTalk trïn cuâng möåt súåi caáp - àiïìu àoá coá nghôa laâ liïn laåc vúái nhûäng maáy Mac úã gêìn àoá bùçng caách sûã duång AppleTalk vaâ vúái thïë giúái bïn ngoaâi bùçng caách sûã duång TCP/IP, caã hai chaåy cuâng luác trïn maáy Mac cuãa baån.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

49

Baån muöën noái gò, töi khöng nùng àöång sao? Möåt lônh vûåc söi àöång cuãa maång Mac TCP/IP (theo nghôa laâ noá taåo ra möåt sûå söi àöång khöng thïí traánh khoãi ngay caã khi ngûúâi ta muöën bònh thaãn hún) laâ viïåc gaán àõa chó. Möîi maáy tñnh trïn Internet àïìu coá möåt àõa chó söë göìm 4 phêìn tûúng tûå nhû 127.85.46.9 àïí nhêån diïån noá vúái nhûäng maáy tñnh khaác trïn Internet. Möîi maång Internet àûúåc gaán möåt phaåm vi àõa chó cho caác maáy tñnh trïn maång àoá. Caách gaán àõa chó thöng thûúâng cho tûâng maáy tñnh laâ ài möåt voâng àïën caác maáy tñnh trong vùn phoâng vaâ daán möåt nhaän ghi àõa chó lïn maáy. Quaá trònh naây àûúåc goåi laâ gaán àõa chó cöë àõnh (static addressing) vò àõa chó seä thûúâng xuyïn ài keâm theo maáy tñnh. Nïëu maáy Mac cuãa baån liïn laåc vúái caác maáy khaác bùçng caách sûã duång AppleTalk vaâ àûúåc kïët nöëi vúái thïë giúái bïn ngoaâi bùçng caách sûã duång möåt höåp cöíng nöëi thò chuáng duâng möåt hïå thöëng àaánh söë khaác àûúåc goåi laâ gaán àõa chó àöång (dynamic addressing). Thay vò gaán möåt àõa chó thûúâng xuyïn cho maáy Mac, höåp cöíng nöëi àûúåc trao möåt têåp húåp caác àõa chó Internet. Möîi lêìn möåt trong caác maáy Mac liïn hïå höåp cöíng nöëi àïí tiïëp xuác vúái thïë giúái bïn ngoaâi thò höåp naây gaán cho maáy möåt àõa chó coân tröëng. Khi maáy Mac kïët thuác ûáng duång Internet thò àõa chó laåi trúã laåi höåp. Gaán àõa chó àöång coá möåt söë thuêån lúåi: Khöng cêìn ngûúâi àiïìu haânh hïå thöëng phaãi ài quanh vùn phoâng vúái caác nhaän vaâ phaãi duâng thïm nhaän múái möîi khi coá möåt ai àoá coá thïm maáy Mac múái. Baån coá thïí chó duâng söë àõa chó ñt hún söë maáy Mac baån coá. Vò Internet àang úã trong möåt cuöåc khuãng hoaãng vïì söë nïn nïëu baån coá 1000 maáy Mac trong vùn phoâng thò coá àûúåc 1000 àõa chó laâ möåt trúã ngaåi haânh chñnh lúán. Mùåt khaác, lêëy 250 àõa chó thò dïî hún nhiïìu (söë lûúång maâ cêëp àiïìu haânh Internet coá thïí seä trao cho). Nïëu baån khöng mong àúåi hún 1/4 söë maáy Mac cuãa baån sûã duång Internet cuâng luác thò baån coá thïí lêëy 250 àõa chó cho 1000 maáy.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

50

Caách thûác naây cuäng aáp duång trïn möåt phaåm vi nhoã hún. Nïëu töí chûác cuãa baån coá nhiïìu phoâng ban, noá coá thïí lêëy 250 àõa chó vaâ chia thaânh 8 maång con vúái 30 àõa chó cho möîi maång (möåt söë àõa chó bõ mêët do möåt söë lyá do). Do àoá baån coá thïí coá maång 50 maáy Mac vúái 30 àõa chó. Gaán àõa chó àöång coá möåt bêët lúåi chñnh: thïë giúái bïn ngoaâi khöng thïí tòm ra möåt maáy Mac cuå thïí naâo àoá. Nïëu baån muöën coá möåt server maâ nhûäng ngûúâi khaác coá thïí sûã duång (vñ duå nhû möåt thû muåc caác file cöng cöång hoùåc baán cöng cöång) thò maáy Mac phuåc vuå cho àiïìu naây phaãi coá möåt àõa chó cöë àõnh àïí ngûúâi ngoaâi coá thïí tòm àûúåc. Coá thïí coá nhûäng thiïët lêåp höîn húåp trong àoá hêìu hïët maáy Mac sûã duång àõa chó àöång nhûng möåt söë sûã duång àõa chó cöë àõnh, nhû vêåy caác server coá thïí coá àõa chó cöë àõnh vaâ ngûúâi sûã duång sûã duång àõa chó àöång. Chuyïn viïn maång cuãa baån coá leä àaä thiïët lêåp àõa chó cho baån röìi, do àoá noái chung baån khöng phaãi lo lùæng. Tuy vêåy, nïëu baån muöën cung cêëp möåt vaâi dõch vuå maång cho baån beâ bïn ngoaâi thò nïn chùæc chùæn rùçng server cuãa baån coá möåt àõa chó cöë àõnh. BÊY GIÚÂ TÖI ÀAÄ COÁ NOÁ, TÖI LAÂM GÒ VÚÁI NOÁ ÀÊY? Sau khi baån coá MacTCP hoaåt àöång, baån coá thïí chaåy nhiïìu ûáng duång khaác ngoaâi noá, cho pheáp baån truy cêåp àïën moåi maång thaão luêån trong saách naây (Haäy xem caác nguöìn trong chûúng 28). Möåt söë ûáng duång phöí biïën bao göìm trong danh saách naây: NCSA Telnet: laâ baãn phöí biïën nhêët cuãa telnet, laâ ûáng duång cho pheáp baån login vaâo caác maáy tñnh khaác. ûáng duång naây phöí biïën vò hai lyá do nöíi bêåt: noá chaåy töët vaâ miïîn phñ. Noá cuäng bao göìm FPT (giao thûác chuyïín file), trònh ûáng duång cheáp file tûâ maáy tñnh naây sang maáy tñnh khaác. Noá bao göìm caã FTP client cho pheáp baån cheáp file àïën vaâ tûâ maáy tñnh khaác vaâ FTP server (nïëu baån bêåt lïn) cho pheáp nhûäng ngûúâi khaác cheáp file àïën vaâ tûâ maáy tñnh cuãa baån. NCSA Telnet toã ra laâ möåt trong söë ñt caác ûáng duång Mac TCP/IP khöng cêìn MacTCP, tuy rùçng noá cuäng hoaåt àöång vúái MacTCP nïëu coá. Nïëu baån coá möåt maáy Mac àún vaâ möåt modem, NCSA coá thïí laâ

INTERNET TOAÂN TÊÅP

51

toaân böå nhûäng gò cêìn thiïët àïí nöëi vaâo Internet. Xem chûúng 28 àïí biïët thïm thöng tin. COMET: Laâ möåt baãn khaác cuãa telnet tûâ Cornell. Noá bao göìm möåt telnet kiïíu IBM 3270 maâ baån cêìn àïí liïn laåc vúái caác maáy tñnh mainframe IBM khaác. SU-Mac/IP: Möåt phêìn mïìm troån goái àêìy àuã tñnh nùng àïën tûâ Stanford vúái telnet, FTP, in êën vaâ nhiïìu thûá khaác. Noá chó sùén coá cho nhûäng cú súã giaáo duåc. Eudora: Àêy laâ möåt chûúng trònh gûãi vaâ nhêån thû àêìy àuã tñnh nùng. Caác baãn cho àïën giûäa nùm 1993 laâ miïîn phñ nhûng tûâ Qualcomm thò noá laâ möåt chûúng trònh thûúng maåi. Newswatcher: Laâ chûúng trònh àoåc tin USENET àûúåc Apple phaát triïín vaâ miïîn phñ. DECnet Möåt trong nhûäng loaåi maáy tñnh mini phöí biïën nhêët trïn maåch Internet laâ Digital VAX. Baån coá thïí chaåy möåt trong 3 hïå àiïìu haânh khaác nhau trïn VAX: VMS Ultrix OSF/1 Hai hïå thöëng sau laâ nhûäng baãn cuãa UNIX, do àoá baån coá thïí tòm ra caách laâm viïåc vúái chuáng trong chûúng 4. VMS thò khaác nïn chuáng ta haäy baân àïën noá möåt chuát. Giuáp töi vúái! Töi vûâa múái chuyïín àöíi file. Theo yá kiïën cuãa nhûäng ngûúâi sûã duång hêìu hïët caác loaåi maáy tñnh trïn thïë giúái, caác maáy Macintosh sûã duång nhûäng loaåi file kyâ laå. Möîi file trïn maáy Mac chûáa hai phêìn, àûúåc goåi laâ nhaánh dûä liïåu vaâ

INTERNET TOAÂN TÊÅP

52

nhaánh nguöìn. Nhaánh dûä liïåu chûáa dûä liïåu àún thuêìn cuãa file (vùn baãn nïëu laâ file taâi liïåu vaâ hònh aãnh nïëu laâ file hònh aãnh GIF); nhaánh nguöìn chûáa icon vaâ nhûäng vêën àïì khaác liïn quan àïën nhûng, nïëu noái möåt caách chùåt cheä, khöng thuöåc vïì file. Chñnh nhaánh nguöìn cho pheáp maáy Mac tûå àöång bùæt àêìu àuáng chûúng trònh khi baån double-click trïn möåt file. Caác loaåi maáy tñnh khaác khöng xûã lyá kiïíu file 2 phêìn naây, do àoá möåt söë quy ûúác àaä àûúåc phaát triïín (maâ tûâ ngûä maáy tñnh goåi laâ hack hay gross hack). Nhûäng quy ûúác naây neán caác file Mac laåi sao cho chuáng coá thïí àûúåc lûu trûä vaâ àûúåc chuyïín búãi nhûäng loaåi maáy tñnh khaác thêëp hún. Coá hai hack chñnh àûúåc liïåt kï úã àêy: MacBinary: lêëy hai phêìn cuãa file vaâ kïët húåp chuáng laåi vúái nhau vúái möåt ñt thöng tin khaác nhû tïn thûåc cuãa file (hêìu hïët caác maáy tñnh khöng thïí xûã lyá nhûäng tïn kiïíu nhû Second draft of my novel), loaåi file vaâ ngaây taåo file. MacBinary sau àoá seä taåo möåt file àún giaãn coá möåt phêìn maâ maáy tñnh naâo cuäng xûã lyá àûúåc. Nïëu baån thêëy möåt file trong phêìn lûu trûä trûåc tuyïën coá àuöi laâ.bin thò àoá laâ file cuãa MacBinary. BinHex: cuäng coá chûác nùng tûúng tûå MacBinary nhûng tiïën haânh möåt bûúác xa hún àïí taåo ra möåt baãn file àûúåc traá hònh thaânh caác kyá tûå vùn baãn coá thïí in àûúåc. Lyá do cuãa viïåc laâm nhû vêåy laâ nïëu baån muöën chuyïín möåt file ài nhû thû àiïån tûã hoùåc nhû caác tin USENET (Xem chûúng 7 vaâ 11) thò file àoá phaãi tröng giöëng vùn baãn àïí thû àiïån tûã vaâ tin tûác coá thïí xûã lyá àûúåc. Nïëu baån sûã duång möåt file coá phêìn múã röång laâ.hqx thò àoá laâ file àaä àûúåc chuyïín àöíi búãi BinHex. Caác thöng àiïåp cuãa BinHex dïî nhêån ra vò têët caã trong söë àoá àïìu bùæt àêìu bùçng doâng sau: (This file must be converted with BinHex 4.0) (File naây phaãi àûúåc chuyïín àöíi bùçng BinHex 4.0). Nhiïìu baãn BinHex àaä àûúåc taåo ra theo thúâi gian nhûng baãn maâ moåi ngûúâi sûã duång laâ 4.0.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

53

Rêët nhiïìu chûúng trònh chuyïín àöíi file thaânh MacBinary vaâ BinHex vaâ ngûúåc laåi. Möåt söë ûáng duång maång laâm àiïìu naây möåt caách tûå àöång hoùåc baån coá thïí sûã duång möåt chûúng trònh riïng reä vñ duå nhû Stufflt. Möåt thaão luêån àêìy àuã vïì nhûäng phûác taåp cuãa caác file Mac vûúåt khoãi phaåm vi cuãa quyïín saách naây, do àoá haäy tham khaão möåt söë saách cuãa IDG Books Worldwide àïí hiïíu roä hún. Möåt söë saách maâ baån coá thïí bùæt àêìu xem: Macs for Dummies (1992) cuãa David Pogue; Macworld Macintosh SECRETS (1993) cuãa David Pogue vaâ Joseph Schorr vaâ Macworld Complete Mac Handbook Plus CD (1993) cuãa Jim Heid. Cho àïën nay, caác tiïån nghi maång Internet VMS TCP/IP àûúåc thiïët kïë theo mö hònh UNIX (Thêåt vêåy, bêët cûá núi naâo coá thïí àûúåc, chuáng àïìu vay mûúån caác àoaån maä cuãa UNIX vaâ sûãa àöíi theo àoá). Nhûng VMS coá khaác biïåt do hai lyá do sau: . Khöng coá möåt baãn TCP/IP duy nhêët thöëng trõ trïn VMS. Coá khoaãng 5 baãn töìn taåi, têët caã tûâ nhûäng ngûúâi cung cêëp khaác nhau vaâ têët caã àïìu cung ûáng caác dõch vuå tûúng àöëi khaác nhau. Bêët kyâ ai chaåy maáy VMS cuäng seä choån möåt trong caác baãn naây, do àoá baån coá nhûäng gò baån àaä coá. Têët caã àïìu chaåy hoaân haão nhûng húi khaác nhau. . VMS coá maång riïng cuãa noá (DECnet) vaâ hïå thöëng quaãn lyá file riïng (RMS). Taåi nhiïìu núi (àaáng kïí nhêët laâ thû tñn) VMS giaã thiïët rùçng khi baån noái vïì maång, thò àoá coá nghôa laâ DECnet vaâ coân nïëu ngûúåc laåi baån phaãi nïu roä rùçng baån muöën noái àïën Internet. Caác àùåc àiïím thû tñn Hêìu hïët caác hïå thöëng VMS sûã duång phêìn mïìm thû tñn troån goái tiïu chuêín cuãa DEC hoùåc möåt phêìn mïìm tûúng thñch vúái noá hoùåc ngoaâi ra coá thïí laâ phêìn mïìm tûå àöång hoáa vùn phoâng têët-caã-döìn-vaâo-möåt (All-in-one). Caác àõa chó thû tñn thöng thûúâng àûúåc chuyïín thaânh àõa chó DECnet, do àoá baån phaãi noái roä khi muöën chó àïën caác àõa chó Internet. Trong thû tñn DEC, baån thûúâng àaánh vaâo möåt söë chûä nhû:

INTERNET TOAÂN TÊÅP

54

MX%@[email protected]"

MX laâ möåt cöíng nöëi thû tñn Internet thöng duång vaâ miïîn phñ. Möåt söë ngûúâi sûã duång IN% thay vò MX% (Baån phaãi liïn hïå vúái möåt chuyïn gia taåi chöî àïí tòm ra tûâ ngûä àuáng àïí sûã duång). Nïëu baån àang sûã duång hïå thöëng VMS trong maång Easynet riïng cuãa Digital thò moåi thû tñn Internet àïìu àûúåc truyïìn dêîn thöng qua maáy chuã DECnet àûúåc goåi laâ DECWRL. Àïí gûãi túái Internet tûâ möåt hïå thöëng trïn Easynet, baån àaánh vaâo nhû sau: nm%DECWRL: "[email protected]"

Nïëu baån àang sûã duång All-In-One, àõa chó seä tröng tûúng tûå nhû: [email protected] @Internet

Möåt lêìn nûäa, caác chi tiïët thay àöíi tuây theo caách thiïët lêåp maång cuåc böå cuãa baån, do àoá baån phaãi hoãi chuyïn gia taåi chöî vïì àõa chó thû àiïån tûã Internet cuãa baån vò coá nhiïìu caách khaác nhau àïí chuyïín möåt àõa chó DECnet thaânh àõa chó Internet. CAÁC ÀÙÅC ÀIÏÍM FILE Nhûäng ngûúâi thiïët kïë FTP, chûúng trònh chuyïín file cuãa Internet khöng nghô àïën VMS vaâ àùåc biïåt khöng nghô àïën RMS (Noái möåt caách cöng bùçng, FTP ra àúâi trûúác RMS nhiïìu nùm). Nïëu baån coá möåt file toaân bùçng vùn baãn thò baån coá thïí duâng FTP chuyïín noá ài maâ khöng gùåp rùæc röëi gò nhûng nïëu traái laåi, file coá chûáa phêìn khöng phaãi vùn baãn thò baån seä gùåp möåt vaâi rùæc röëi nho nhoã. Àûâng bêån têm àïën viïåc àoåc àoaån coân laåi cuãa phêìn noái vïì VMS naây cho àïën khi baån àaä àoåc chûúng 16 vaâ 17 (noái vïì FTP). Thöng tin àûúåc àùåt úã àêy vò noá noái vïì VMS. Nïëu baån muöën chuyïín caác file RMS bùçng caách sûã duång FTP, baån coá hai lûåa choån cú baãn:

INTERNET TOAÂN TÊÅP

55

. Nïëu maáy baån maâ àang chuyïín àïën hoùåc tûâ àoá chuyïín ài àang chaåy VMS vaâ nïëu may mùæn thò caã hai maáy àïìu coá nhûäng chûúng trònh FTP àaä àûúåc nêng cêëp àïí biïët RMS. Cöë gùæng àûa vaâo STRU VMS hoùåc kiïím tra taâi liïåu vïì chûúng trònh FTP cuãa baån àïí tòm lïånh chuyïín caác file coá cêëu truác VMS. Nïëu coá möåt lïånh nhû vêåy vaâ noá chaåy khi baån thûã (àêìu kia phaãi phöëi húåp àïí noá chaåy àûúåc) thò baån coá thïí chuyïín bêët kyâ loaåi file naâo baån muöën maâ khöng gùåp rùæc röëi gò. . Khaã nùng thûá hai laâ giêëu file RMS trong möåt file bònh thûúâng röìi chuyïín file naây vaâ chuyïín àöíi noá trúã laåi thaânh file RMS úã àêìu kia. Kyä thuêåt giêëu thöng thûúâng laâ sûã duång lïånh VMS BACKUP àïí taåo ra möåt file dûå phoâng nhoã coá chûáa caác file cuãa baån hoùåc sûã duång ZIP àïí taåo ra möåt lûu trûä. Duâ choån kiïíu naâo, ZIP cuäng coá thïí taåo ra möåt file chuyïín nhoã hún (vaâ do àoá àûúåc cheáp nhanh hún). TRAÅM CUÖËI X Möåt loaåi traåm cuöëi maáy tñnh àaä trúã nïn phöí biïën trong nhûäng nùm gêìn àêy laâ traåm cuöëi X, vïì cú baãn laâ möåt traåm laâm viïåc chaåy möåt chûúng trònh àún laâ XWindows. Caác traåm cuöëi X luön coá möåt kïët nöëi maång àïën caác maáy tñnh khaác gêìn àoá, do àoá baån login vaâo möåt trong nhûäng maáy tñnh àoá àïí laâm cöng viïåc cuãa mònh. Nhûng vò Internet laâ möåt maång bònh àùèng nïn nïëu maång maâ traåm cuöëi X cuãa baån nöëi túái laåi nöëi vúái Internet thò baån coá thïí (trïn nguyïn tùæc, xem phêìn "Meåo" kïë tiïëp) sûã duång caác chûúng trònh tûúng thñch vúái X trïn bêët kyâ maáy chuã Internet naâo trïn thïë giúái. Traåm cuöëi X thöng thûúâng coá möåt ûáng duång telnet trong cûãa söí (Xem chûúng 14) àûúåc xêy dûång sùén trong àoá àïí baån login vaâo möåt maáy tñnh gêìn àoá. Àöëi vúái têët caã nhûäng gò ngoaâi phiïn laâm viïåc daâi ban àêìu naây thò baån sûã duång nhûäng chûúng trònh múã cûãa söí riïng cuãa chuáng trïn maân hònh cuãa baån. Thûúâng baån seä khúãi àöång hai cûãa söí xterm àïí login vaâo caác maáy tñnh gêìn àoá. Nhiïìu dõch vuå Internet nhû Archie, Gopher vaâ WAIS (Chûúng 1921) coá nhûäng baãn X àûúåc goåi möåt caách saáng taåo laâ xarchie, xgopher vaâ xwais. Baån coá thïí sûã duång chuáng vaâ coá cûãa söí cuãa chuáng tûå àöång xuêët hiïån trïn traåm cuöëi cuãa baån. Chó cêìn baão àaãm rùçng baån thiïët

INTERNET TOAÂN TÊÅP

56

lêåp biïën möi trûúâng DISPLAY cuãa baån (hoùåc biïën tûúng àûúng trïn nhûäng hïå thöëng khöng phaãi UNIX) chó vaâo maân hònh. Nïëu vñ duå nhû traåm cuöëi cuãa baån àûúåc goåi laâ x15.ntw.org thò baån àaánh vaâo möåt trong nhûäng doâng sau trong cûãa söí telnet hay xterm trûúác khi khúãi àöång möåt ûáng duång X khaác: setenv DISPLAY x15.ntw.org:0 (C shell) DISPLAY = x15.ntw.org:0 ; export DISPLAY (Bourne or Korn shell)

:0 laâ cêìn thiïët àïí cho biïët rùçng traåm cuöëi cuãa baån seä sûã duång maân hònh àêìu tiïn trïn maáy (Vêng, töi biïët rùçng maáy tñnh cuãa baån chó coá möåt maân hònh nhûng caác maáy tñnh vò chuáng ngu quaá nïn khöng biïët àiïìu àoá). Baån cuäng phaãi cho traåm cuöëi X cuãa baån biïët rùçng coá thïí cho pheáp caác ûáng duång client X trïn nhûäng maáy tñnh khaác veä cûãa söí cuãa chuáng trïn maân hònh cuãa baån. Nhûäng chi tiïët cuãa tiïën trònh naây khaác nhau tuây theo loaåi traåm cuöëi X nhûng noái chung baån phaãi thïm vaâo danh saách caác maáy chuã àûúåc pheáp sûã duång maân hònh cuãa baån tïn cuãa maáy tñnh maâ ûáng duång X àang chaåy (coá thïí àoá laâ ûáng duång maâ baån kïët nöëi túái bùçng telnet luác àêìu). Tuy baån thûúâng chaåy caác chûúng trònh client X chó trïn caác maáy tñnh úã gêìn nhûng trïn nguyïn tùæc ûáng duång X úã bêët kyâ àêu trïn Internet cuäng àïìu coá thïí veä cûãa söí cuãa chuáng trïn maân hònh cuãa baån àïí baån coá thïí sûã duång chuáng trûåc tiïëp ngay caã khi chuáng àang chaåy trïn möåt maáy tñnh úã möåt núi rêët xa. Tuy nhiïn, trïn thûåc tïë, kïët nöëi túái maáy tñnh khaác phaãi rêët nhanh, nïëu khöng ûáng duång àoá seä trúã nïn rêët chêåm àïën nöîi maâ baån khöng muöën sûã duång noá nûäa. Töi àaä chaåy client X taåi Winsconsin vúái caác cûãa söí trïn maân hònh cuãa töi úã Massachusetts bùçng caách sûã duång möåt liïn kïët töëc àöå trung bònh vaâ noá hoaåt àöång nhûng töi coá leä khöng muöën sûã duång noá möîi ngaây vò noá quaá sûác chêåm (Coá thïí nïëu töi coá kiïíu suy nghô thû giaän cuãa möåt ngûúâi vuâng California chûá khöng phaãi laâ sûå cûáng rùæn cuãa ngûúâi miïìn Àöng hoùåc nïëu töi bõ thaãy vaâo möåt thuâng mêåt àûúâng vaâ khöng thïí cûã àöång tay chên hay thên thïí möåt caách nhanh nheån thò àiïìu naây coá leä chêëp nhêån àûúåc!).

INTERNET TOAÂN TÊÅP

57

Nïëu cho àïën àêy maâ baån vêîn coân muöën àoåc vïì kiïíu bùæt àêìu trïn maáy tñnh cuãa baån thò töi cuäng xin thua vïì loaåi maáy tñnh baån coá Hêìu hïët caác maáy tñnh nöëi trûåc tiïëp vúái Internet àïìu coá nhûäng ûáng duång maång àûúåc thiïët kïë theo caác baãn UNIX, caác baãn naây laåi àûúåc thiïët kïë theo baãn DEC-20, àûúåc viïët caách àêy 20 nùm. Caác lïåun â h àûúåc mö taã cho FTP, telnet... do àoá seä chaåy àûúåc vò nhûäng thaão chûúng viïn viïët baãn chûúng trònh cuãa baån lûúâi biïëng vaâ àaä sûã duång nhûäng lïånh tûúng tûå maâ hoå àaä quen sûã duång. Ngay caã khi phiïn baãn cuãa baån sûã duång trïn window hoùåc àûúåc caãi tiïën thò baån vêîn coá thïí nhêån ra baãn göëc úã àùçng sau noá. Vñ duå, nhûäng baãn ûáng duång FTP cuãa Windows hay coá caác menu vaâ button àïí choån maâ nhûäng thûá naây gêìn nhû giöëng hïåt nhûäng lïånh trong baãn göëc duâng lïånh. Noái àïën nhûäng kiïíu kïët nöëi maång vïì mùåt vêåt lyá thò hêìu nhû moåi maáy tñnh hiïån nay àïìu coá cuâng möåt söë kiïíu nhû sau: Nïëu möåt maång cuåc böå kïët nöëi caác maáy tñnh trong cuâng möåt toâa nhaâ thò gêìn nhû chùæc chùæn àoá laâ möåt baãn Ethernet hoùåc Token Ring. Nïëu baån coá möåt têìm nhòn xa vaâ möåt öng chuã giaâu coá thò baån coá thïí sûã duång möåt maång cûåc kyâ nhanh tïn laâ FDDI, noá cuäng giöëng nhû Ethernet hoùåc Token Ring thöi, chó coá àiïìu laâ chaåy nhanh hún. Nïëu baån coá möåt maáy àún, kïët nöëi cuãa noá ra bïn ngoaâi seä laâ möåt loaåi modem vaâ möåt àûúâng dêy àiïån thoaåi nöëi túái möåt hub maång. Nïëu baån àang sûã duång möåt siïu maáy tñnh hay möåt maáy tñnh lúán, coá thïí coá möåt loaåi maång daãi röång, caáp quang dêîn cûåc kyâ hêëp dêîn. Tuy nhiïn, trong trûúâng húåp àoá, caãnh saát coá thïí bùæt baån nïëu baån cöë gùæng àaánh lûâa hoå bùçng kiïíu kïët nöëi maång naây. Möåt khaã nùng khaác nûäa laâ maáy tñnh cuãa baån khöng coá kïët nöëi hoùåc phêìn mïìm maång, chó coá möåt modem vaâ möåt böå mö phoãng traåm cuöëi. Trong trûúâng húåp àoá, baån coá thïí login nhû möåt traåm cuöëi vaâo möåt hïå thöëng phên chia thúâi gian coá kïët nöëi Internet. Chñnh hïå thöëng maâ baån login, chûá khöng phaãi maáy tñnh cuãa baån, seä quyïët àõnh loaåi phêìn mïìm baån coá

INTERNET TOAÂN TÊÅP

58

Chûúng 6 INTERNET LAÂM VIÏÅC NHÛ THÏË NAÂO

Chûúng naây chûáa nhûäng chi tiïët vïì caách thûác Internet thûåc sûå truyïìn dûä liïåu tûâ núi naây sang núi khaác. Baån coá thïí boã qua caã chûúng nïëu baån muöën. Nhûng àûâng laâm nhû vêåy vò töi nghô rùçng chûúng naây thuá võ. Ngoaâi ra, töi àaä noái vúái baån tûâ chûúng 1 rùçng chûúng naây seä cho baån biïët vïì TCP/IP nöíi tiïëng, do àoá baån seä khöng muöën laäng phñ noá àêu. TAÅI SAO BÛU ÀIÏÅN LAÅI KHÖNG GIÖËNG NHÛ LAÂ CÖNG TY ÀIÏÅN THOAÅI NHÓ? Vïì cú baãn, nhûäng gò Internet laâm laâ truyïìn dûä liïåu tûâ maáy tñnh naây sang maáy tñnh khaác. Àiïìu àoá coá khoá lùæm khöng? Khöng khoá lùæm nhûng khaá phûác taåp. Nhûäng vñ duå truyïìn thöng tin quen thuöåc nhêët trong àúâi söëng haâng ngaây laâ bûu àiïån vaâ cöng ty àiïån thoaåi. Nïëu baån muöën liïn laåc vúái ai bùçng àiïån thoaåi, baån nhêëc maáy vaâ quay söë. Khi àoá cöng ty àiïån thoaåi seä sùæp xïëp möåt maåch àiïån tûã tûâ àiïån thoaåi cuãa baån àïën àiïån thoaåi maâ baån àang goåi. Baån vaâ ngûúâi kia seä noái chuyïån cho àïën khi xong (hoùåc nïëu laâ möåt cuöåc goåi bùçng modem thò maáy cuãa baån vaâ maáy kia seä noái chuyïån cho àïën khi xong). Khi baån gaác maáy, cöng ty àiïån thoaåi ngùæt maåch. Sau àoá baån coá thïí goåi cho möåt ngûúâi khaác. Taåi möåt thúâi àiïím bêët kyâ, baån chó coá thïí coá möåt cuöåc goåi cho möåt ai àoá maâ thöi. (Vêng, coá caách goåi ba-hûúáng, nhûng àiïìu àoá khöng thaânh vêën àïì). Caách naây àûúåc goåi laâ chuyïín maåch (circuit switching) vò möåt maåch àûúåc thiïët lêåp trong suöët thúâi gian àaâm thoaåi. Internet khöng laâm viïåc theo caách naây, do àoá haäy quïn noá ài (Àûâng quïn hùèn vò sau naây chuáng ta seä noái laåi vïì sûå chuyïín maåch mö phoãng).

INTERNET TOAÂN TÊÅP

59

Mö hònh kia laâ bûu àiïån. Nïëu baån muöën gûãi möåt bûu phêím cho ai àoá, baån viïët àõa chó cuãa ngûúâi nhêån vaâ àõa chó cuãa baån trïn àoá röìi gûãi ài. Cú quan bûu àiïån Hoa Kyâ khöng coá caác xe taãi daânh riïng chaåy tûâ möîi bûu àiïån naây àïën tûâng bûu àiïån khaác (chuáng coá thïí khöng hiïåu quaã nhûng khöng àïën nöîi khöng hiïåu quaã àïën nhû vêåy). Thay vaâo àoá, bûu phêím àûúåc dêîn tûâ bûu àiïån cuãa baån àïën bûu àiïån trung têm, núi noá àûúåc chêët lïn xe àïí ài theo möåt hûúáng àïën chung röìi laåi àûúåc chuyïín àïën tûâ bûu àiïån naây sang bûu àiïån khaác möåt caách lùåp laåi cho àïën khi noá àïën àûúåc bûu àiïån cuãa ngûúâi nhêån, taåi àoá ngûúâi phaát thû seä phaát bûu phêím àïën àõa chó ngûúâi nhêån trong ngaây. Àiïìu naây rêët giöëng vúái caách Internet hoaåt àöång. Möîi khi maáy chuã muöën gûãi möåt thöng àiïåp túái maáy chuã khaác thò noá coá thïí gûãi trûåc tiïëp nïëu ngûúâi nhêån cuäng úã trïn maång maâ maáy chuã ban àêìu àûúåc kïët nöëi trûåc tiïëp. Trûúâng húåp ngûúåc laåi, thò maáy chuã ban àêìu phaãi gúãi qua möåt maáy chuã khaác àïí nhúâ chuyïín thû. Maáy chuã chuyïín thû naây, àûúåc giaã thiïët laâ nöëi vúái ñt nhêët möåt maång khaác, laåi gûãi thöng àiïåp trûåc tiïëp nïëu coá thïí àûúåc hoùåc chuyïín thöng àiïåp sang möåt maáy chuã khaác àïí chuyïín. Hoaân toaân bònh thûúâng àöëi vúái möåt thöng àiïåp khi àûúåc chuyïín qua haâng taá hoùåc nhiïìu hún nûäa caác maáy chuyïín trïn àûúâng ài tûâ möåt phêìn cuãa Net àïën phêìn kia. Baån coá thïí tûå hoãi: "Cùn cûá vaâo àêu àïí noái rùçng bûu àiïån laâ möåt mö hònh töët hún cöng ty àiïån thoaåi?" Àûâng àïí bõ laåc löëi vò nhûäng àiïím tûúng àöìng. Nhûäng phaân naân chuã yïëu àöëi vúái bûu àiïån laâ noá chêåm chaåp vaâ laâm mêët àöì. Internet thónh thoaãng cuäng coá nhûäng vêën àïì naây nhûng khöng nhiïìu nhû viïåc gûãi thû bùçng giêëy. Trong möåt ngaây bêån röån, Internet coá thïí bõ chêåm laåi tuy nhiïn thúâi gian àïí chuyïín möåt bûác thû vêîn àûúåc ào bùçng giêy. Viïåc mêët àöì hoáa ra laåi khöng phaãi laâ möåt vêën àïì thûåc tïë vò nhûäng lyá do seä thaão luêån sau. TÊËT CAÃ THÏË GIÚÁI LAÂ MÖÅT PACKET Bêy giúâ chuáng ta haäy tiïëp tuåc so saánh tûúng àöìng vúái bûu àiïån thïm möåt bûúác nûäa. Giaã sûã baån coá möåt ngûúâi baån thên úã Papua New Guinea vaâ baån muöën gûãi cho anh ta möåt baãn sao cuãa baãn thaão

INTERNET TOAÂN TÊÅP

60

möåt cuöën saách múái vaâ rêët daây cuãa baån. (úã New Gunea coá rêët ñt hiïåu saách). Khöng may thay, baãn thaão àoá cên nùång 15 pound maâ giúái haån cuãa bûu phêím àïën New Guinea laâ 1 pound. Do àoá baån chia baãn thaão thaânh 15 phêìn vaâ trïn möîi bûu phêím baån ghi vaâi chûä, vñ duå nhû PHêìN 3/15 röìi gûãi chuáng ài. Sau cuâng caác goái haâng coá thïí àïën hoùåc coá thïí khöng àïën theo àuáng thûá tûå. Baån cuãa baån seä nhêån têët caã caác goái, xïëp chuáng thûá tûå trúã laåi vaâ àoåc. Nhûäng maång khaác nhau trïn Internet cuäng hoaåt àöång gêìn giöëng nhû vêåy: Chuáng truyïìn dûä liïåu ài thaânh tûâng khöëi goåi laâ packet, möîi packet mang caác àõa chó cuãa ngûúâi gûãi vaâ cuãa ngûúâi nhêån (nhûäng söë maáy chuã töi àaä noái àïën trong chûúng 2). Quy mö töëi àa cuãa möåt packet thay àöíi tuây theo maång nhûng thûúâng laâ khoaãng vaâi ngaân octet (àún võ àïí chó byte hay kyá tûå trïn Internet). Möåt quy mö thöng thûúâng laâ 1.536 octet, con söë maâ nguyïn do cuãa noá chùèng mêëy ai coân biïët àïën, laâ giúái haån trïn maång Ethernet. Nhûäng thöng àiïåp quaá lúán khöng thïí gûãi trong möåt packet àûúåc truyïìn ài nhû nhiïìu packet. Möåt ûu thïë cuãa Internet so vúái bûu àiïån laâ khi phêìn mïìm Internet phaá vúä möåt khöëi dûä kiïån lúán thaânh caác maãnh nhoã thò noá laåi gheáp caác maãnh àoá trúã laåi khöng coá vêën àïì gò, trong khi bûu àiïån àöi khi bõ sai soát nïëu baån khöng gùåp may. ÀÕNH NGHÔA INTERNET Têåp húåp caác quy ûúác duâng àïí chuyïín caác packet tûâ möåt maáy chuã sang maáy chuã khaác àûúåc goåi laâ Giao thûác Internet (Internet Protocol - IP). Internet, möåt caách hoaân toaân àún giaãn, laâ têåp húåp caác maång truyïìn caác packet qua laåi vúái nhau bùçng caách sûã duång IP. Hoaân toaân coá thïí thiïët lêåp möåt maång sûã duång IP nhûng khöng thûåc sûå kïët nöëi vúái Internet. Rêët nhiïìu maång àûúåc thiïët lêåp theo caách naây taåi nhûäng cöng ty muöën khai thaác IP (miïîn phñ trïn moåi traåm laâm viïåc UNIX) nhûng hoaân toaân khöng kïët nöëi vúái thïë giúái bïn ngoaâi hoùåc chó àûúåc kïët nöëi bùçng caách sûã duång thû tñn goåi àiïån. Trong voâng möåt hai nùm gêìn àêy, rêët nhiïìu caác maång khöng kïët nöëi àaä gùæn vúái Internet vò nhûäng lúåi thïë khi úã trïn Net àaä gia tùng vaâ vò nhûäng nhaâ cung ûáng Internet thûúng maåi múái xuêët hiïån àaä laâm cho chi phñ kïët nöëi giaãm xuöëng chó coân khoaãng 1/10 so vúái trûúác.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

61

Rêët nhiïìu caác giao thûác khaác àûúåc sûã duång kïët húåp vúái IP. Hai giao thûác nöíi tiïëng nhêët laâ Transport Control Protocol (TCP) vaâ User Datagram Protocol (UDP). TCP àûúåc sûã duång röång raäi àïën nöîi nhiïìu ngûúâi tham chiïëu àïën TCP/IP, möåt sûå kïët húåp giûäa TCP vaâ IP àûúåc hêìu hïët caác ûáng duång Internet sûã duång. TÖI SEÄ XÊY MÖÅT CÖÍNG NÖËI LÏN THIÏN ÀÛÚÂNG Coá ba loaåi cöng cuå truyïìn packet tûâ maång naây sang maång khaác: bridge, router vaâ cöíng nöëi. Dûúái àêy laâ toám tùæt nhûäng sûå khaác nhau giûäa chuáng àïí baån phoâng thên khi tham dûå caác buöíi tiïåc cocktail vúái nhûäng tay chuyïn gia. BRIDGE

Möåt bridge nöëi 2 maång theo caách laâm cho chuáng trúã thaânh möåt maång lúán duy nhêët. Caác bridge phöí biïën nhêët àûúåc sûã duång àïí nöëi hai maång Ethernet. Bridge quan saát caác packet trïn moåi maång vaâ khi noá thêëy möåt packet trïn möåt maång hûúáng àïën möåt maáy chuã trïn maång khaác thò bridge seä cheáp packet naây qua àoá. Caác söë maáy chuã Ethernet, khaác vúái caác söë maáy chuã Internet àûúåc gaán búãi söë series cuãa card Ethernet thay vò búãi söë cuãa maång, do àoá bridge phaãi xêy dûång möåt baãng liïåt kï nhûäng maáy chuã naâo úã trïn maång naâo, dûåa trïn àõa chó höìi baáo cuãa caác packet lûu thöng trïn tûâng maång. Thêåt laâ kyâ diïåu khi àiïìu naây thûåc hiïån àûúåc. Möåt àiïím hay cuãa bridge laâ chuáng hoaåt àöång rêët trong suöët - caác maáy chuã coá caác packet àûúåc bridge qua laåi vúái nhau khöng cêìn biïët laâ àang coá caác bridge tham gia vaâo, vaâ möåt bridge àún coá thïí xûã lyá àûúåc nhiïìu loaåi lûu thöng trïn maång (nhû Novell vaâ Banyan cuäng nhû laâ IP) cuâng möåt luác. Bêët lúåi cuãa caác bridge laâ chuáng chó nöëi nhûäng maång cuâng loaåi vaâ duâng brdige cho nhûäng maång hoaåt àöång nhanh seä khoá khùn nïëu chuáng khöng nùçm gêìn nhau vïì mùåt vêåt lyá. ROUTER Möåt router nöëi hai hoùåc nhiïìu maång IP. Caác maáy chuã trïn maång phaãi nhêån thûác rùçng coá sûå tham gia cuãa möåt router nhûng àiïìu naây

INTERNET TOAÂN TÊÅP

62

khöng thaânh vêën àïì àöëi vúái caác maång IP vò möåt trong nhûäng quy tùæc cuãa IP laâ moåi maáy chuã phaãi coá thïí giao tiïëp àûúåc vúái router. Möåt àiïìu hay cuãa router laâ vïì mùåt vêåt lyá chuáng coá thïí nöëi vúái caác maång khaác nhau, tûâ nhûäng Ethernet cuåc böå vaâ nhanh cho àïën àûúâng dêy àiïån thoaåi àûúâng daâi vaâ chêåm hún. Möåt àiïìu dúã cuãa router laâ chuáng chêåm hún bridge vò chuáng àoâi hoãi nhiïìu tñnh toaán hún àïí tòm ra caách dêîn àûúâng cho caác packet àùåc biïåt khi caác maång coá nhûäng töëc àöå khaác nhau. Möåt maång hoaåt àöång nhanh coá thïí phaát caác packet nhanh hún nhiïìu so vúái möåt maång chêåm, gêy ra sûå ngheän maång, do àoá router coá thïí yïu cêìu maáy chuã gûãi packet giao tiïëp chêåm hún. Möåt vêën àïì khaác laâ caác router thò coá àùåc àiïím chuyïn biïåt theo giao thûác - tûác laâ, caách möåt maáy chuã giao tiïëp vúái möåt router IP thò khaác vúái caách noá giao tiïëp vúái möåt router Novell hay DECnet. Hiïån nay vêën àïì naây àûúåc giaãi quyïët búãi möåt maång biïët àûúâng dêîn cuãa moåi loaåi maång àûúåc biïët àïën. Ngaây nay, têët caã caác router thûúng maåi àïìu coá thïí xûã lyá nhiïìu loaåi giao thûác, thûúâng vúái chi phñ phuå thïm cho möîi giao thûác. CÖÍNG NÖËI

Möåt cöíng nöëi gheáp hai loaåi giao thûác vúái nhau. Nïëu vñ duå maång cuãa baån sûã duång IP vaâ maång cuãa ai àoá sûã duång Novell, DECnet, SNA hoùåc möåt thûá gò khaác, möåt cöíng nöëi seä chuyïín àöíi lûu thöng tûâ loaåi giao thûác naây sang loaåi khaác. Caác cöíng nöëi khöng chó phên biïåt caác giao thûác, chuáng coân phên biïåt ûáng duång vò caách baån chuyïín thû àiïån tûã tûâ maång naây sang maång khaác thò hoaân toaân khaác caách baån chuyïín àöíi möåt phiïn laâm viïåc úã traåm cuöëi tûâ xa. Router: hay, dúã vaâ cûåc kyâ dúã Möåt trong nhûäng chuã àïì noáng boãng vïì Internet hiïån nay laâ Chñnh saách taåo àûúâng dêîn (Routing Policy). Internet phêìn lúán laâ àûúåc kïët

INTERNET TOAÂN TÊÅP

63

nöëi dû thûâa - tûác laâ liïn laåc tûâ maång naây sang maång khaác coá thïí àûúåc hoaân thaânh bùçng nhiïìu caách. Trûúác kia, tòm möåt àûúâng dêîn tûúng àöëi dïî vò muåc tiïu chñnh laâ tòm ra con àûúâng nhanh nhêët àïën tûâng maång àaä biïët. Vò chó coá möåt söë ñt maång, do àoá caác router (nhûäng maáy chuã chuyïín packet tûâ maång naây sang maång khaác) chó cêìn so saánh àïí tòm ra con àûúâng ngùæn nhêët. Nïëu baån muöën toã ra kyâ quùåc vaâ coá hai router nhanh nhû nhau thò baån coá thïí so saánh lûu thöng trïn tûâng àûúâng dêîn vaâ gûãi caác packet bùçng àûúâng dêîn ñt bõ bêån hún. Vêën àïì hiïån nay khöng coân àún giaãn nhû vêåy. Trûúác hïët, söë lûúång maång maâ möåt router cêìn phaãi biïët khöng coân nhoã nûäa. Trïn 10.000 maång khaác nhau àûúåc kïët nöëi vaâo Internet möîi tuêìn vaâ caâng ngaây caâng nhiïìu thïm. Hún nûäa, töëc àöå cuãa caác àûúâng dêy thöng tin àaä gia tùng nhanh hún rêët nhiïìu so vúái töëc àöå cuãa caác maáy tñnh àûúåc sûã duång àïí taåo àûúâng dêîn, àïën nöîi maâ chùæc chùæn cêìn phaãi coá nhûäng phêìn cûáng àùåc biïåt àïí theo kõp caác maång trong vaâi nùm túái. Möåt vêën àïì khaác laâ hiïån nay coá caác khaác biïåt vïìûá chñnh trõ cuäng nhû vïì kyä thuêåt giûäa caác maång. Möåt söë maång nhû NSFNET chó coá thïí xûã lyá nhûäng lûu thöng phi thûúng maåi trong khi àoá caác maång khaác coá thïí xûã lyá bêët kyâ loaåi lûu thöng naâo. Àiïìu naây coá nghôa laâ möåt söë lûu thöng khöng thïí àûúåc truyïìn dêîn theo con àûúâng trûåc tiïëp nhêët nïëu lûu thöng khöng thñch húåp àöëi vúái möåt trong nhûäng maång trïn àûúâng dêîn àoá. Möåt vêën àïì rùæc röëi khaác cuãa viïåc truyïìn àûúâng dêîn laâ nhiïìu töí chûác coá nhûäng firewall router chó cho pheáp thû àiïån tûã àïën chûá khöng cho pheáp caác kyâ laâm viïåc traåm cuöëi tûâ xa hoùåc chuyïín file nhùçm cöë gùæng loaåi trûâ nhûäng ngûúâi sûã duång coá yá àöì xêëu tòm kiïëm nhûäng löî höíng an toaân (vaâ nïëu baån coá möåt maång nöåi böå àuã lúán thò chùæc chùæn coá thïí tòm thêëy möåt löî höíng úã àêu àoá). Rêët nhiïìu taâi liïåu kyä thuêåt àûúåc xuêët baãn noái vïì caách kïë hoaåch, chñnh saách taåo àûúâng dêîn múái, nhanh... May thay, vúái tû caách laâ möåt ngûúâi sûã duång, baån coá thïí hoaân toaân boã qua vêën àïì naây vò

INTERNET TOAÂN TÊÅP

64

chûâng naâo maâ router vêîn coân àûa caác packet cuãa baån àïën àuáng núi thò caách noá laâm àûúåc àiïìu àoá khöng quan troång àöëi vúái baån. Nhûäng tûâ ngûä àûúåc sûã duång höîn húåp Nhûäng tûâ ngûä trïn khöng phaãi laâ luön cöë àõnh. Cöíng nöëi thûúâng àûúåc sûã duång cho caái maâ úã àêy ta goåi laâ router vaâ coá nhûäng brouter hoaåt àöång nûãa giöëng bridge, nûãa giöëng router. Cuäng nïn nhúá rùçng moåi khaác biïåt giûäa cöíng nöëi, bridge vaâ router àûúåc dûåa trïn phêìn mïìm, do àoá trong möåt söë trûúâng húåp hoaân toaân coá thïí àûa nhûäng böå phêån phêìn cûáng tûúng tûå vaâo cöíng nöëi, bridge hoùåc router tuây theo loaåi phêìn mïìm àang sûã duång. TCP: NGÛÚÂI ÀÛA THÛ ÀÛÚÅC TRANG BÕ HOAÃ TIÏÎN Töi àaä noái rùçng Internet laâm viïåc giöëng nhû bûu àiïån, trong àoá noá phên phaát haâng trùm goái dûä kiïån khöng coá liïn quan vúái nhau (packet) möîi caái möåt luác. Nhû vêåy baån seä laâm gò nïëu baån muöën login vaâo möåt maáy tñnh tûâ xa? Haäy trúã laåi liïn hïå tûúng àöìnguâ vúái bûu àiïån. Giaã sûã baån laâ möåt ngûúâi chúi cúâ. Àaánh cúâ thöng thûúâng laâ nhûäng ngûúâi chúi mùåt àöëi mùåt vúái nhau. Àaánh cúâ khaác thûúâng àöi khi laâ nhûäng ngûúâi chúi cúâ bùçng caách gûãi thû. Nhûäng troâ chúi nhû vêåy cêìn nhiïìu thaáng trúâi àïí kïët thuác. Nhûng àiïìu gò seä xaãy ra nïëu thû cuãa baån àûúåc phaát búãi möåt ngûúâi coá àöi giaây laâ hoãa tiïîn coá thïí àïën àûúåc ngûúâi chúi kia trong voâng möåt phêìn cuãa giêy? Àiïìu àoá coá thïí giöëng nhû àaánh cúâ thöng thûúâng. TCP (Transport Control Protocol - Giao thûác kiïím soaát Vêån chuyïín) laâ möåt ngûúâi àûa thû àûúåc trang bõ hoãa tiïîn. TCP cung cêëp möåt àiïìu tröng giöëng nhû kïët nöëi daânh riïng tûâ maáy naây àïën maáy kia. Bêët kyâ dûä kiïån naâo àûúåc baån gûãi àïën maáy kia àïìu àaãm baão seä àûúåc nhêån theo cuâng thûá tûå àûúåc gûãi nhû thïí coá möåt maåch daânh riïng kïët nöëi maáy naây vúái maáy kia (Nhûäng chi tiïët cuãa quaá trònh naây àûúåc giaãi thñch trong phêìn kïë tiïëp). Thêåt ra, nhûäng gò maâ TCP cung cêëp khöng thûåc sûå laâ möåt maåch, noá chó laâ rêët nhiïìu packet IP, do àoá àûúåc goåi laâ maåch aão. Tuy vêåy, noá àuã thûåc cho hêìu hïët caác muåc àñch vaâ laâ lyá do taåi sao gêìn nhû moåi ûáng duång Internet àïìu sûã duång noá.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

65

TCP phaãi thïm rêët nhiïìu thûá vaâo möîi packet àïí laâm àûúåc àiïìu kyâ diïåu cuãa noá. Àiïìu naây laâm cho TCP húi chêåm hún IP. Möåt giao thûác khaác khöng töët bùçng laâ UDP (User Datagram Protocol) khöng hûáa heån gò nhiïìu vïì àöå tin cêåy, laâm têët caã nhûäng gò IP trao cho, nhùçm phuåc vuå cho caác ûáng duång naâo tin tûúãng vaâo nhûäng àùåc àiïím àaáng tin cêåy cuãa chñnh noá (Trong hêìu hïët caác trûúâng húåp, IP gûãi àïën 90% töíng söë packet möåt caách chñnh xaác ngay caã khöng coá sûå giuáp àúä cuãa TCP). HAI PHÛÚNG PHAÁP CHUYÏÍN PACKET Coá thïí noái khöng súå sai lêìm laâ Internet cuâng chia seã vúái Bûu àiïån Myä möåt vaâi sûå khöng tin cêåy cöë hûäu. Bûu àiïån coá hai kïë hoaåch àïí baão àaãm phaát chuyïín möåt thûá gò àoá: caác thû baão àaãm vaâ giêëy höìi baáo. Nïëu baån gûãi möåt thûá gò coá giaá trõ cao thò baån seä gûãi baão àaãm noá. Khi àoá, nhên viïn bûu àiïån nhanh choáng boã noá vaâo möåt ngùn keáo coá khoáa. Möîi khi goái haâng àûúåc chuyïín tûâ núi naây sang núi khaác, noá àûúåc ghi cheáp vaâ kyá nhêån möåt caách cêín thêån cho àïën khi ngûúâi nhêån kyá nhêån. Thû baão àaãm hoaân toaân àaáng tin cêåy nhûng chêåm do nhiïìu thao taác ghi cheáp vaâ kyá nhêån. (aâ, hiïån nay moåi ngûúâi àïìu sûã duång dõch vuå phaát chuyïín nhanh nhûng noá cuäng rêët giöëng nhû gûãi thû baão àaãm cûåc nhanh: maä vaåch àiïån tûã trïn goái haâng àaä xaác nhêån cho quaá trònh chuyïín haâng. Nhûng töi laåc àïì röìi). Kïë hoaåch thûá hai àûúåc sûã duång cho nhûäng laá thû xaác nhêån khöng coá bêët kyâ giaá trõ vêåt chêët naâo nhûng chûáa möåt thöng àiïåp quan troång, àiïín hònh nhû möåt laá thû tûâ cöng ty baão hiïím noái rùçng hoå àaä huãy boã baão hiïím cuãa baån. Nhûäng thû naây àûúåc sùæp xïëp vaâ xûã lyá möåt caách bònh thûúâng cho àïën khi àûúåc phaát, taåi luác àoá ngûúâi nhêån kyá vaâo möåt mêíu giêëy àûúåc gûãi laåi cho ngûúâi gûãi. Nïëu ngûúâi gûãi khöng nhêån àûúåc mêíu giêëy naây trong möåt khoaãng thúâi gian húåp lyá naâo àoá thò ngûúâi àoá seä gûãi thû möåt lêìn nûäa. Caác maång maáy tñnh khaác nhau sûã duång möåt trong hai kïë hoaåch naây. Caác maång X.25 (àûúåc sûã duång trong nhiïìu hïå thöëng maång thûúng maåi nhû Tymnet vaâ Sprintnet) sûã duång loaåi mö hònh baão àaãm rùçng tûâng packet àïìu àûúåc quan têm àïën. Ngay caã coá möåt giao thûác àûúåc

INTERNET TOAÂN TÊÅP

66

goåi laâ X.75 àûúåc sûã duång àïí trao caác packet tûâ maång naây sang maång khaác möåt caách rêët àaáng tin cêåy. X.25 laâm viïåc töët nhûng noá chêåm vúái lyá do tûúng tûå nhû sûå chêåm trïî cuãa thû baão àaãm - möîi giai àoaån àïìu coá ghi cheáp vaâ kyá nhêån. TCP/IP thò giöëng thû höìi baáo nhiïìu hún. Vò IP dêîn tûâng packet qua maång nïn noá laâm nhûäng gò coá thïí àûúåc àïí chuyïín packet nhûng nïëu coá vêën àïì phaát sinh hoùåc nïëu packet bõ nhêìm lêîn trïn möåt àûúâng dêy thöng tin thò IP chó cêìn boã packet àoá ài. TCP àïëm tûâng packet vaâ phêìn mïìm TCP trïn hai maáy chuã àang liïn laåc vúái nhau (nhûng khöng trïn bêët kyâ maáy chuã trung gian naâo) theo doäi söë packet: möîi maáy cho maáy kia biïët nhûäng gò mònh àaä nhêån vaâ chûa nhêån vaâ gûãi laåi têët caã nhûäng gò àaä mêët. Phûúng phaáp naây coá hai lúåi thïë so vúái phûúng phaáp X.25. Möåt laâ noá nhanh hún vaâ àaáng tin cêåy hún vò khöng phuå thuöåc vaâo viïåc caác maáy chuã trung gian (giûäa ngûúâi gûãi vaâ ngûúâi nhêån) hoaåt àöång àuáng àùæn. Hai laâ noá cho pheáp caác maång àûúåc xêy dûång reã hún nhiïìu vò router coá thïí keám thöng minh hún nhiïìu. Möåt router cho TCP/IP chó cêìn hiïíu àûúåc IP chûá khöng phaãi TCP hoùåc bêët kyâ möåt giao thûác naâo úã cêëp cao hún. Àiïìu naây coá nghôa laâ àöëi vúái möåt maång nhoã, baån coá thïí xêy dûång möåt router àêìy àuã möåt caách hoaân haão tûâ möåt maáy tñnh nhoã vaâ möåt ñt card maång. Vñ duå, toaân böå lûu thöng Internet àïën vaâ ài tûâ I.E.C.C àïìu thöng qua möåt router àûúåc laâm tûâ baãn sao maáy PC286 cuä chó töën coá 300 USD vaâ noá laâm viïåc töët. CÖÍNG VAÂ SÖË HIÏÅU CUÃA CÖÍNG Chuã àïì cuöëi trong phêìn xem xeát vïì Internet naây laâ caác cöíng (port). Theo thuêåt ngûä bûu àiïån, söë hiïåu cuãa cöíng tûúng tûå nhû söë nhaâ. Giaã sûã baån muöën giao tiïëp vúái möåt maáy chuã naâo àoá. Àûúåc, baån haäy nhòn söë hiïåu maáy chuã cuãa noá vaâ baån gûãi cho noá vaâi packet. Nhûng úã àêy chuáng ta coá hai vêën àïì. Möåt laâ möåt maáy chuã thöng thûúâng coá nhiïìu chûúng trònh àang chaåy vaâ nhûäng chûúng trònh naây coá thïí coá nhûäng giao tiïëp àöìng thúâi vúái nhiïìu maáy chuã khaác, do àoá baån phaãi

INTERNET TOAÂN TÊÅP

67

tòm caách giûä cho nhûäng giao tiïëp naây taách rúâi nhau. Vêën àïì thûá hai laâ khi liïn laåc vúái möåt maáy chuã, baån cêìn möåt caách naâo àoá àïí cho noá biïët loaåi giao tiïëp maâ baån muöën coá. Baån muöën gûãi thû àiïån tûã? Chuyïín file? Login? Caác cöíng giaãi quyïët caã hai vêën àïì naây. Möîi chûúng trònh trïn maáy chuã tham gia vaâo giao tiïëp TCP hoùåc UDP àûúåc gaán möåt söë cuãa cöíng àïí nhêån diïån ra giao tiïëp àoá. Hún nûäa, möåt têåp húåp nhiïìu söë hiïåu cöíng nhoã àûúåc daânh cho caác dõch vuå àùåc biïåt naâo àoá (tûúng tûå nhû caác biïín söë xe àûúåc àaánh söë nhoã). Vñ duå, nïëu baån muöën login vaâo möåt maáy chuã sûã duång dõch vuå Internet chuêín, baån liïn hïå cöíng 23 vò àoá laâ núi cuãa dõch vuå Internet. Nhûäng kïët nöëi túái caác chûúng trònh client - nhûäng chûúng trònh sûã duång dõch vuå tûâ xa - àûúåc gaán cho caác söë cöíng tuây yá chó àûúåc sûã duång àïí phên biïåt kïët nöëi naây vúái kïët nöëi khaác. Traái laåi, caác server sûã duång caác söë cöíng àùåc biïåt àïí client coá thïí tòm àûúåc. Haâng trùm söë cöíng àùåc biïåt nhû vêåy (ñt ra laâ àùåc biïåt vúái Internet) àaä àûúåc gaán. Caác maáy chuã khöng chõu bêët kyâ raâng buöåc naâo àïí chêëp nhêån têët caã nhûäng söë naây, chó sûã duång söë àuáng cuãa nhûäng cöíng maâ chuáng chêëp nhêån. Vaâi söë àùåc biïåt naây nghe khaá laâ ngu ngöëc nhû cöíng 1025 cho caác troâ chúi blackjack trïn maång; nhûäng söë khaác rêët chuyïn biïåt, nhû cöíng 188 àïí thûåc hiïån ngön ngûä cú súã dûä liïåu MUMPS. Nhûng nïëu baån cêìn thò coá chuáng àêëy. Thûúâng baån khöng phaãi lo lùæng vïì caác söë hiïåu cuãa cöíng nhûng trong vaâi trûúâng húåp cêìn phaãi biïët chuáng. Khi baån muöën sûã duång möåt dõch vuå giao tiïëp vúái möåt maáy tñnh khaác, kyä thuêåt thöng thûúâng laâ sûã duång chûúng trònh telnet àïí kïët nöëi vúái cöíng 23 trïn maáy tñnh tûâ xa vaâ login nhû möåt ngûúâi sûã duång thöng thûúâng (Xem caác chi tiïët trong chûúng 14). Nhûng coá möåt söë dõch vuå àûúåc cung cêëp trïn nhûäng cöíng khaác. Vñ duå, möåt maáy tñnh úã Michigan cung cêëp möåt server àõa lyá (àûúåc mö taã trong chûúng 15) cho pheáp baån xem bêët kyâ tïn àõa danh hoùåc maä vuâng naâo úã Myä. Nïëu baån kïët nöëi bùçng telnet àïën maáy tñnh àoá trïn cöíng tiïu chuêín söë 23 thò baån àûúåc múâi login nhû möåt ngûúâi sûã

INTERNET TOAÂN TÊÅP

68

duång thûúâng xuyïn. Àiïìu naây khöng hûäu ñch lùæm vò baån khöng coá bêët kyâ password naâo àïí vaâo maáy tñnh àoá (Noá laâm cho baån caãm thêëy thuá võ hún hay khöng thò khöng biïët chûá töi thò khöng). Nhûng nïëu baån sûã duång telnet àïën cöíng 3000 trïn cuâng maáy tñnh thò baån seä àûúåc kïët nöëi trûåc tiïëp àïën server àõa lyá. Khi baån cêìn sûã duång möåt cöíng khaác cöíng tiïu chuêín àïí liïn laåc vúái bêët kyâ dõch vuå naâo thò söë hiïåu cuãa cöíng phaãi àûúåc nïu trong phêìn mö taã vïì dõch vuå àoá. Trïn thûåc tïë töìn taåi hai nhoám cöíng riïng biïåt: möåt cho TCP vaâ möåt cho UDP. Nhûng moåi söë cöíng àùåc biïåt àïìu àûúåc gaán möåt caách tûúng tûå cho caã hai. Vñ duå, cöíng 23 laâ telnet, do àoá cöíng 23 cuãa UDP cuäng laâ telnet daânh cho nhûäng ngûúâi sûã duång àaäng trñ khöng nhúá àûúåc nïëu hoå bõ mêët dûä liïåu. Caác giao thûác ISO Töí chûác Quöëc tïë vïì Tiïu chuêín hoáa (thûúâng àûúåc biïët dûúái tïn tùæt ISO - International Organization for Standardization) tûâ nhiïìu nùm qua àaä phaát triïín möåt têåp húåp caác giao thûác thöng tin liïn laåc maâ trong nhiïìu laänh vûåc àaä thay thïë TCP/IP. ISO laâ möåt liïn hiïåp khöíng löì caác têåp àoaân tiïu chuêín hoáa, do àoá coá thïí khöng ngaåc nhiïn lùæm khi biïët rùçng hoå àang tiïën bûúác vúái möåt töëc àöå chêåm nhû ruâa boâ. Möåt nhoám caác tiïu chuêín ISO àûúåc dûå kiïën duâng àõnh nghôa cho caác giao thûác maång khaác nhau (Töi àaä àïì cêåp àïën X.25) nhûng trong hêìu hïët caác trûúâng húåp chuáng rêët chêåm, phûác taåp vaâ khöng àûúåc xêy dûång töët lùæm. Do àoá khöng ai sûã duång ngay caã nhûäng tiïu chuêín àaä töìn taåi trûâ khi hoå bõ buöåc phaãi laâm àiïìu naây vò nhûäng lyá do chñnh trõ. Nïëu ai àoá baão vúái baån nïn quïn hïët moåi thûá khöng chñnh thûác vïì TCP/IP ài vò caác giao thûác ISO seä thay thïë chuáng thò haäy nhaä nhùån lùæc àêìu vaâ àûâng quan têm àïën. Noái möåt caách cöng bònh, caác giao thûác thû àiïån tûã cuãa ISO àaä àaåt àûúåc thaânh cöng khiïm töën. Tiïu chuêín chuyïín thû tñn àûúåc goåi laâ X.400 vaâ àûúåc sûã duång taåi nhiïìu núi nhû möåt giao thûác cöíng nöëi giûäa caác hïå thöëng thû tñn (Baån coá thïí thêëy caách gûãi thû cho nhûäng

INTERNET TOAÂN TÊÅP

69

àõa chó X.400 trong chûúng 9). Trong möåt söë trûúâng húåp, X.400 töët hún thû tñn Internet vò baån coá thïí sûã duång nhûäng àõa chó tûúng tûå nhû àõa chó bûu àiïån thöng thûúâng thay vò phaãi duâng nhûäng tïn login tuây yá nhû trong thû tñn Internet. X.500, tiïu chuêín cho dõch vuå tòm tïn thò chêåm trïî nhûng coá veã nhû àûúåc chêëp nhêån röång raäi vò Internet khöng coá thûá gò tûúng tûå nhû vêåy. Tuy vêåy, thû tñn laâ núi duy nhêët maâ ISO àang thu huát àûúåc nhiïìu chuá yá - nhûäng tiïu chuêín cuãa noá cho viïåc chuyïín file vaâ nhûäng ûáng duång khaác dûúâng nhû bõ chïët ngay sau khi ra àúâi.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

70

Chûúng 7 NHÛÄNG NGUYÏN TÙÆC CÚ BAÃN CUÃA THÛ ÀIÏÅN TÛÃ

Thû àiïån tûã chùæc chùæn laâ dõch vuå Internet àûúåc sûã duång röång raäi nhêët. Moåi hïå thöëng (ngoaâi nhûäng maáy chuã taåo àûúâng dêîn vaâ caác maáy tûúng tûå) höî trúå cho möåt söë loaåi dõch vuå thû tñn naâo àoá, coá nghôa laâ bêët kïí loaåi maáy tñnh naâo maâ baån àang sûã duång, nïëu noá àang úã trïn Internet thò baån coá thïí gûãi vaâ nhêån thû. Thû tñn, hún bêët kyâ möåt dõch vuå Internet naâo khaác, àûúåc kïët nöëi vúái rêët nhiïìu hïå thöëng khöng thuöåc Internet, coá nghôa laâ baån coá thïí trao àöíi thû tñn vúái rêët nhiïìu ngûúâi khöng úã trïn Internet cuäng nhû têët caã nhûäng ngûúâi àang úã trïn àoá (Xem chi tiïët trong chûúng 8). HÖÅP THÛ CHÖÎ NAÂY, HÖÅP THÛ CHÖÎ KIA Trûúác khi gúãi thû nhêån thû, baån cêìn nghô ra àõa chó thû àiïån tûã cuãa baån àïí baån coá thïí baáo cho nhûäng ngûúâi maâ baån muöën liïn hïå biïët. Vaâ baån cêìn biïët möåt vaâi àõa chó cuãa hoå àïí baån coá thïí viïët cho hoå (Töi giaã thiïët nïëu rùçng baån khöng coá baån beâ hoùåc chó dûå kiïën gûãi thû nùåc danh thò baån coá thïí boã qua phêìn naây). Caác àõa chó thû Internet coá hai phêìn, ngùn caách búãi dêëu @. Phêìn trûúác dêëu @ laâ höåp thû, noái chung àoá laâ tïn cuãa baån vaâ phêìn sau àoá laâ laänh vûåc (domain), thûúâng laâ tïn maáy tñnh baån sûã duång. Àöi khi laänh vûåc sûã duång laâ möåt nhoám chûáa toaân böå caác maáy tñnh cuåc böå. Vñ duå, nïëu baån laâm viïåc cho Nuke the Whales Foundation, maáy tñnh cuãa baån coá thïí àûúåc goåi laâ shamu.ntw.org, nhûng laänh vûåc coá thïí chó laâ ntw.org. Àiïìu naây laâm cho hïå thöëng thû cuåc böå coá thïí àûa thû cuãa baån àïën àuáng maáy tñnh trong nhoám, àiïìu àùåc biïåt hûäu ñch nïëu ta chuyïín àöíi maáy tñnh rêët nhiïìu - noá traánh viïåc phaãi baáo cho phêìn coân laåi cuãa thïë giúái biïët möîi lêìn baån di chuyïín tûâ phoâng naây sang phoâng khaác.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

71

ÀÕA CHÓ CUÃA TÖI LAÂ GÒ Höåp thû thûúâng laâ tïn sûã duång cuãa baån (tûác laâ tïn maâ baån duâng àïí login vaâo maáy tñnh, vúái giaã thiïët baån duâng möåt maáy tñnh cêìn phaãi login), do àoá àõa chó cuãa baån coá thïí laâ [email protected]. Caác tïn laänh vûåc noái chung àûúåc biïíu diïîn bùçng chûä hoa (nhû NTW.ORG) vaâ tïn höåp thû bùçng chûä thûúâng hoùåc chûä höîn húåp (nhû king). Nhûng chûä hoa hay chûä thûúâng khöng laâ vêën àïì gò quan troång trong caác laänh vûåc vaâ ñt khi thaânh vêën àïì trong tïn höåp thû. Do àoá, àïí dïî àoåc, hêìu hïët caác tïn laänh vûåc vaâ tïn höåp thû trong saách naây àûúåc viïët bùçng chûä thûúâng. Nïëu baån gûãi möåt thöng àiïåp túái möåt ngûúâi sûã duång khaác trong laänh vûåc cuãa baån (cuâng maáy hoùåc cuâng nhoám maáy) thò baån coá thïí boã phêìn laänh vûåc khi baån àaánh àõa chó. Nïëu baån àang sûã duång möåt maáy PC hoùåc Mac khöng xûã lyá nhiïìu ngûúâi sûã duång thò baån vêîn coá möåt tïn höåp thû nhûng caách baån thiïët lêåp tïn khaác nhau tuây theo hïå thöëng. Trong möåt söë trûúâng húåp, baån thiïët lêåp tïn khi baån khúãi àöång maáy; trong nhûäng trûúâng húåp khaác, baån login khi baån bùæt àêìu chûúng trònh thû tñn. Nïëu thû àïën cuãa baån àûúåc lûu trûä trong möåt mail server (Xem phêìn dûúái "Caác maáy tñnh caá nhên coá phaãi laâ nhûäng maáy tñnh thûåc sûå, sûã duång cho thû tñn hay khöng?") thò baån phaãi duâng cuâng tïn höåp thû trïn maáy tñnh caá nhên cuãa baån nhû khi baån úã trïn server nïëu baån coân muöën thu àûúåc caác thû traã lúâi cho thû cuãa baån. Möåt vêën àïì thûåc tiïîn phaát sinh trong viïåc thiïët lêåp caác àõa chó thû àiïån tûã laâ khöng coá möåt caách gaán tïn ngûúâi sûã duång möåt caách nhêët quaán. Möåt söë tïn ngûúâi sûã duång bao göìm tïn, hoå, tïn viïët tùæt, tïn vaâ tïn viïët tùæt, tïn viïët tùæt àêìu vaâ hoå hoùåc bêët kyâ möåt thûá gò khaác kïí caã tïn àêìy àuã. Vñ duå nhû tûâ trûúác àïën nay töi àaä sûã duång caác tïn john, johnl, jrl, jlevine, jlevine3 (ùæt hùèn phaãi coá ñt nhêët 3 jlevines úã àoá) vaâ caã q0246. Trúã laåi thúâi kyâ khi maâ coá rêët ñt ngûúâi sûã duång thû àiïån tûã vaâ hêìu hïët nhûäng ngûúâi sûã duång möåt hïå thöëng naâo àoá àïìu biïët nhau möåt caách trûåc tiïëp thò khöng khoá lùæm àïí tòm ra ai sûã duång tïn gò. Nhûng hiïån nay, vêën àïì àaä trúã nïn phûác taåp, do àoá nhiïìu töí chûác àang

INTERNET TOAÂN TÊÅP

72

saáng taåo ra nhûäng tïn höåp thû nhêët quaán cho têët caã moåi ngûúâi sûã duång, thöng thûúâng nhêët laâ tïn vaâ hoå cuãa ngûúâi sûã duång vúái möåt dêëu chêëm úã giûäa. Trong kïë hoaåch naây, tïn höåp thû cuãa baån coá thïí laâ möåt thûá tûúng tûå nhû [email protected] (Naây, nïëu tïn baån khöng phaãi Elvis Presley thò haäy àiïìu chónh vñ duå naây möåt caách thñch húåp. Traái laåi, nïëu tïn baån laâ Elvis Presley, xin liïn hïå töi ngay. Töi biïët möåt söë ngûúâi àang tòm baån àêëy). Gûãi thû ra thïë giúái bïn ngoaâi Möåt trong nhûäng àiïìu töët nhêët cuãa thû Internet laâ noá kïët nöëi àûúåc möåt caách àaáng ngaåc nhiïn vúái moåi loaåi hïå thöëng thû tñn khaác. Trong hêìu hïët caác trûúâng húåp, kïët nöëi laâ àuã liïìn laåc àïí baån gûãi thû àïën nhûäng ngûúâi sûã duång khöng thuöåc Internet vúái möåt caách hoaân toaân tûúng tûå nhû khi baån gûãi thû cho nhûäng ngûúâi sûã duång trûåc tiïëp trïn Internet. Trong nhûäng trûúâng húåp kia, baån phaãi àaánh vaâo nhûäng dêëu hiïåu nhû !, * vaâ % nhûng noái chung baån seä luön gûãi vaâ nhêån thû theo cuâng möåt caách tûúng tûå. Haäy xem chûúng 8 vaâ 9 àïí biïët thïm vïì àõa chó. Caác maáy tñnh caá nhên coá phaãi laâ nhûäng maáy tñnh thûåc sûå, sûã duång cho thû tñn hay khöng? Àaáng buöìn thay, thûúâng laâ khöng. Thû Internet àûúåc lûu thöng bùçng caách sûã duång möåt thûá coá tïn laâ Giao thûác Chuyïín thû Àún giaãn (Simple Mail Transfer Protocol - SMTP) (àûúåc àùåt tïn búãi möåt vaâi thaão chûúng viïn coá tñnh haâi hûúác vò noá chó àún giaãn nïëu so saánh vúái nhûäng àiïìu phûác taåp nhû viïåc taái taâi trúå núå quöëc gia chùèng haån). SMTP àûúåc thiïët kïë vúái giaã thiïët rùçng moåi maáy trïn Net àïìu àûúåc chuêín bõ àïí nhêån thû hêìûu á nhû moåi luác. Khi möåt maáy chuã coá möåt thû cêìn gûãi thò noá mau choáng liïn hïå vúái maáy chuã núi àïën bùçng caách sûã duång SMTP vaâ gûãi thöng àiïåp. (Möåt àiïìu hay cuãa thû Internet laâ thöng thûúâng thöng àiïåp seä àûúåc gûãi trong voâng möåt hai phuát). Àiïìu naây coá nghôa laâ hêìu hïët caác hïå thöëng luön coá möåt SMTP daemon (laâ möåt chûúng trònh thûúâng àûúåc goåi laâ smail hoùåc

INTERNET TOAÂN TÊÅP

73

sendmail êín nêëp phña sau chúâ cöng viïåc àïí laâm) chúâ möåt cuöåc goåi àiïån thoaåi thûåc sûå vúái thû àïën. Nïëu maáy cuãa núi àïën khöng traã lúâi thò maáy cuãa ngûúâi gûãi àûa thöng àiïåp vaâo möåt núi an toaân vaâ cöë gùæng goåi laåi sau möåt söë giúâ, vúái giaã thiïët laâ maáy núi àïën seä mau choáng laâm viïåc laåi. Nïëu thöng àiïåp khöng thïí àûúåc chuyïín, vñ duå nhû, sau ba ngaây thò maáy cuãa ngûúâi gûãi seä boã khöng goåi nûäa. Mö hònh xûã lyá thû naây chùæc chùæn khöng bùæûtå àêìu trong thïë giúái DOS. DOS, do khöng phaãi laâ möåt hïå àiïìu haânh thûåc sûå (Töi khöng coá aác yá gò, àoá chó laâ möåt thûåc tïë), nïn chó cho pheáp chaåy möîi lêìn möåt chûúng trònh. Do àoá, nïëu ai àoá muöën gûãi thû cho baån thò coá thïí xaãy ra laâ maáy cuãa baån àang chaåy Virtual Valerie hoùåc möåt söë ûáng duång thûúng maåi khaác thay vò laâ möåt chûúng trònh thû tñn. Do àoá, caác cú höåi cuãa chûúng trònh thû tñn cuãa baån vaâ möåt chûúng trònh gûãi thû cuâng tuå hoåp cho SMTP gêìn nhû bùçng 0. Vêën àïì naây coá thïí àûúåc giaãi quyïët bùçng möåt trong ba caách: . Nïëu baån coá möåt traåm laâm viïåc hay möåt hïå thöëng nhiïìu ngûúâi sûã duång úã gêìn àoá thò baån coá thïí àïí cho noá xûã lyá moåi thû tûâ cuãa baån vaâ login vaâo àoá khi cêìn bùçng caách sûã duång telnet (Xem chûúng 14). . Trïn möåt maång vúái rêët nhiïìu maáy PC, nhiïìu töí chûác chaåy möåt hïå thöëng thû tñn maång PC nhû cc:Mail hoùåc Microsoft Mail giûä toaân böå caác höåp thû trïn möåt maáy PC server thû tñn, röìi sûã duång möåt cöíng nöëi àïí chuyïín dûä liïåu giûäa hïå thöëng thû tñn PC vaâ thû tñn SMTP Internet. Trong trûúâng húåp naây, baån gûãi vaâ nhêån caác thöng àiïåp theo caách thöng thûúâng vúái hïå thöëng thû tñn cuãa baån bùçng caách sûã duång möåt söë dêëu chêëm cêu naâo àoá àïí yïu cêìu noá chuyïín thöng àiïåp cho Internet. Baån phaãi hoãi yá kiïën möåt chuyïn viïn vïì thû tñn. . Àöëi vúái nhûäng ngûúâi sûã duång Internet daânh cho maáy PC, coá thïí lûu trûä thû tûâ cuãa baån trïn möåt traåm laâm viïåc UNIX (hoùåc vïì nguyïn tùæc, trïn bêët kyâ maáy naâo khaác coá thïí xûã lyá mail daemon tuy rùçng trïn thûåc tïë chuáng laâ caác höåp thû UNIX). Khi baån muöën kiïím tra thû cuãa baån, baån chaåy möåt chûúng trònh sûã duång POP2 hoùåc POP3 (viïët tùæt cuãa Post Office Protocol - Giao thûác Bûu àiïån) àïí

INTERNET TOAÂN TÊÅP

74

truy cêåp thû tûâ múái cuãa baån tûâ maáy àang giûä chuáng. Sau àoá sûã duång möåt böå àoåc thû PC cuåc böå trïn thû tûâ múái àïën. Thay vò laâ möåt bûúác tiïëp theo àïí thu thêåp thû tûâ cuãa baån, caác chûúng trònh àoåc thû POP hoaåt àöång rêët giöëng bêët kyâ caác chûúng trònh àoåc thû naâo khaác. Àöëi vúái thû gûãi ài, möåt söë POP gûãi chuáng traã laåi maáy chuã gûãi àïí tûâ àoá gûãi ài; möåt söë böå àoåc thû khaác sûã duång SMTP möåt caách trûåc tiïëp. Haäy hoãi chuyïn viïn vïì viïåc baån coá àûúåc caâi àùåt POP hay chûa. Tuây vaâo chûúng trònh thû tñn trïn maáy PC cuãa baån, sûã duång POP coá thïí phûác taåp, vò àöi khi baån phaãi sûã duång nhûäng lïånh bñ hiïím àïí truy cêåp thû tûâ múái cuãa baån tûâ server POP. Trûâ khi baån coá chûúng trònh thû tñn tûå àöång hoáa têët caã caác àiïìu naây (hêìu hïët caác chûúng trònh thû tñn Windows laâm àûúåc) hoùåc baån coá möåt phêìn mïìm xûã lyá vùn baãn trïn maáy PC (Àïí viïët nhûäng thöng àiïåp múái), thûúâng thò sûã duång kyä thuêåt àêìu tiïn laâ dïî daâng vaâ àúä rùæc röëi hún nhiïìu: login vaâo möåt maáy chuã thû tñn vaâ àoåc thû cuãa baån úã àoá. Khöng coá vêën àïì gò khi coá nhiïìu tïn cho cuâng möåt höåp thû, do àoá caác tïn múái, daâi hún, àöìng nhêët cuãa ngûúâi sûã duång khöng ngûâng àûúåc saáng taåo ra ngoaâi nhûäng tïn cuä ngùæn goån. Nïëu baån khöng biïët àõa chó thû àiïån tûã cuãa baån, caách töët nhêët laâ tûå gûãi cho mònh möåt thöng àiïåp, sûã duång tïn login cuãa baån nhû möåt tïn höåp thû. Sau àoá kiïím tra àõa chó höìi baáo trïn thöng àiïåp. Xem chûúng 9 vïì caác àïì nghõ tòm àõa chó thû àiïån tûã. CAÁC CHÛÚNG TRÒNH THÛ ÀIÏÅN TÛÃ (MAILER) Nhû vêåy bêy giúâ baån àaä biïët àõa chó cuãa mònh, hoùåc baån quyïët àõnh laâ khöng cêìn quan têm àïën. Duâ sao ài nûäa, àêy cuäng laâ luác tòm hiïíu thïm vïì hïå thöëng thû àiïån tûã cuãa baån. Coá ñt ra laâ haâng taá caác chûúng trònh viïët vaâ àoåc thû àiïån tûã khaác nhau àûúåc sûã duång trïn Internet cho riïng caác traåm laâm viïåc UNIX vaâ nhiïìu loaåi chûúng trònh khaác cho caác loaåi maáy tñnh khaác trûåc tiïëp hoùåc giaán tiïëp nöëi túái Internet. Caác vñ duå dûúái àêy laâ 3 chûúng

INTERNET TOAÂN TÊÅP

75

trònh thû àiïån tûã tiïu biïíu àûúåc lûåa choån búãi möåt phûúng phaáp coá tñnh khoa hoåc cao dûåa vaâo nhûäng gò àaä àûúåc caâi àùåt lïn maáy tñnh cuåc böå cuãa töi. . Berkeley mail: àûúåc goåi laâ mail, Mail hoùåc mailx, noá laâ chûúng trònh thû àiïån tûã cú baãn ài keâm theo hêìu hïët caác hïå thöëng UNIX. Giöëng nhû hêìu hïët moåi ngûúâi, chuáng ta goåi noá laâ Berkeley mail vò noá àûúåc viïët taåi University of California taåi Berkeley. . xmail: Àêy laâ baãn àöì hoåa cuãa Berkeley mail chaåy trïn hïå thöëng XWindows. . elm: Àêy laâ möåt chûúng trònh khaá àeåp vúái giao diïån traåm cuöëi toaân maân hònh. Giöëng nhû rêët nhiïìu phêìn mïìm Internet, elm àûúåc viïët vaâ àûúåc tñch cûåc duy trò búãi nhûäng ngûúâi tûå nguyïån. Taác giaã ban àêìu cuãa elm laâm viïåc cho Hewlett-Packard vaâ têët caã caác traåm laâm viïåc HP àïìu duâng elm nhû möåt chûúng trònh thû tñn chuêín. CAÁCH GÛÃI THÛ Gûãi thû thò dïî daâng. Baån chaåy chûúng trònh thû tñn cuãa baån, àaánh vaâo àõa chó baån muöën gûãi túái: mail [email protected]

Chûúng trònh mail truyïìn thöëng cuãa UNIX hoaåt àöång theo nguyïn tùæc cuãa UNIX "khöng coá tin tûác laâ tin töët", do àoá taåi àiïím naây, nïëu khöng coá möåt vêën àïì gò àoá laâm khúãi àöång chûúng trònh mail, thò chûúng trònh naây khöng hoaåt àöång gò hïët. Tuây theo cêëu hònh cuãa mail (coá khoaãng 14 tó tó khaã nùng lûåa choån nhûng hêìu hïët trong söë àoá àïìu vö ñch), noá coá thïí yïu cêìu baån àûa ra doâng chuã àïì. Nïëu vêåy, baån haäy cho noá chuã àïì nhû trong vñ duå sau (nïëu noá khöng yïu cêìu thò baån cuäng vêîn coá thïí cho nhûng chuáng ta baân vïì àiïìu àoá sau): mail [email protected] Subject: Hound dogs

INTERNET TOAÂN TÊÅP

76

Bêy giúâ baån àaánh vaâo thöng àiïåp cuãa baån, coá thïí laâ têët caã nhûäng gò vaâ daâi chûâng naâo tuây yá baån. Dûúái àêy laâ möåt vñ duå ngùæn: mail [email protected] Subject: Hound dogs

When you said that I ain't nothing but a hound dog, did you mean a greyhound, or some other kind of hound? Signed. A Curious Admirer

Bêy giúâ baån àaä laâm xong. Baån coá thïí kïët thuác thöng àiïåp cuãa mònh bùçng möåt trong hai caách (UNIX thò luön nhû vêåy - röìi baån seä quen vúái àiïìu naây). Trong hêìu hïët caác baãn chûúng trònh mail, baån coá thïí àaánh vaâo möåt dêëu chêëm àûáng riïng trïn möåt doâng àïí noái rùçng baån àaä kïët thuác. Nïëu noá àûúåc chêëp nhêån thò chûúng trònh mail seä àaáp laåi bùçng EOT (End of Text). Nïëu möåt dêëu chêëm khöng àûúåc thò baån coá thïí sûã duång Ctrl-D maâ UNIX luön cho baån duâng àïí àaánh dêëu möåt sûå kïët thuác nhêåp vaâo. Chuá yáû:å Cêín thêån khöng duâng Ctrl-D quaá möåt lêìn nïëu baån chûa muöën logout. Àoá laâ têët caã nhûäng gò baån cêìn laâm. Thöng àiïåp àûúåc chuyïín, nïëu khöng thò baån seä nhêån àûúåc möåt cêu traã lúâi bñ êín tûâ mail giaãi thñch lyá do taåi sao. Nhên tiïån noái vïì doâng chuã àïì: nïëu mail khöng yïu cêìu baån àûa ra chuã àïì vaâ baån muöën thïm vaâo thò trong khi àûa thöng àiïåp vaâo, baån àaánh vaâo möåt doâng vúái dêëu ~, chûä s (chó Subject - chuã àïì) vaâ baãn thên chuã àïì, nhû sau: ~s Hound dogs

Kiïíu naây àûúåc goåi laâ tilde escape vaâ coá khoaãng vaâi chuåc loaåi töìn taåi nhûng phêìn lúán khöng hûäu ñch lùæm. Nïëu baån may mùæn sûã duång elm, viïåc gûãi möåt thöng àiïåp seä dïî hún àaáng kïí. Baån bùæt àêìu gêìn nhû cuâng möåt caách tûúng tûå trûâ viïåc chaåy elm thay vò mail.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

77

elm [email protected]

Möåt maân hònh hiïån ra vaâ àúåi baån àûa vaâo möåt chuã àïì Send only mode [ELM 2.3 PL11] To: [email protected] Subject:

Sau khi àaä àûa chuã àïì vaâo, elm coá thïí hoãi Copies to:, àiïìu baån coá thïí boã qua (Nhêën Enter àïí boã qua). Sau àoá elm tûå àöång chaåy phêìn mïìûm á soaån thaão vùn baãn cuåc böå tiïu chuêín maâ nïëu may mùæn thò baån àaä biïët caách sûã duång (Nïëu khöng, haäy xem UNIX for Dummies, John Levine vaâ Margaret Levine Young, IDG Books Worldwide, 1993). Haäy àûa vaâo thöng àiïåp bùçng caách sûã duång bêët kyâ loaåi soaån thaão vùn baãn cuä naâo maâ baån muöën. Sau khi àaä laâm xong vaâ lûu trûä file (möåt file taåm thúâi do elm taåo ra cho thöng àiïåp cuãa baån), elm trúã laåi vúái möåt menu nhoã: And now: s Choose e)dit message; !)shell, h)eaders, c)opy file, s)end, or f)orget.

Chûúng trònh elm àïì nghõ baån nhêën s àïí gûãi thöng àiïåp ài. Luác naây, haäy cöë gùæng cûúäng laåi sûå thöi thuác phaãi thûã têët caã caác lûåa choån trïn maân hònh, haäy nhêën s àïí gûãi noá ài. Chûúng trònh elm àaáp laåi vúái thöng baáo Mail sent! vaâ thïë laâ xong. Nïëu baån àang sûã duång xmail thò cuöåc àúâi phûác taåp hún nhiïìu. Trûúác hïët baån phaãi khúãi àöång xmail bùçng caách àaánh vaâo xmail àïën UNIX shell hoùåc möåt caách thên thiïån vúái ngûúâi sûã duång naâo khaác àûúåc ngûúâi àiïìu haânh maång cuåc böå cuãa baån thiïët lêåp Khi baån click vaâo button naây, xmail hiïån ra möåt cûãa söí múái chaåy phêìn mïìm soaån thaão vùn baãn (coá thïí laâ vi, möåt phêìn mïìm soaån thaão vùn baãn thöng thûúâng cuãa UNIX).

INTERNET TOAÂN TÊÅP

78

Baån coá thïí noái "Khoan! Coân doâng chuã àïì thò sao? Ai laâ ngûúâi töi seä gûãi àïën?". Vò möåt lyá do naâo àoá, xmail laâm moåi thûá theo thûá tûå ngûúåc laåi: trûúác hïët baån àaánh thöng àiïåp vaâo vaâ sau àoá baån ghi àõa chó cho noá. Haäy laâm nhû vêåy. Viïët thöng àiïåp cuãa baån, lûu trûä file (file taåm thúâi daânh cho thöng àiïåp cuãa baån vaâ rúâi khoãi phêìn mïìm soaån thaão vùn baãn. Sau àoá, xmail coân hiïån ra möåt cûãa söí nûäa. Haäy àaánh vaâo àõa chó thû àiïån tûã cuãa ngûúâi baån muöën gûãi thû vaâ nhêën Enter àïí sang doâng thûá hai. Àaánh chuã àïì vaâo. Sau àoá click Deliver vaâ xmail seä gûãi thöng àiïåp ài. Baån coá thïí àoaán àûúåc tûâ vñ duå naây laâ xmail àûúåc thiïët kïë àïí laâm tiïån lúåi cho ngûúâi àiïìu haânh hún laâ cho ngûúâi sûã duång. Nhûng nay àaä quaá trïî khöng coân laâm àûúåc gò nhiïìu nûäa röìi. NÏËU TÖI COÁ MÖÅT LOAÅI MAÁY TÑNH NAÂO KHAÁC THÒ SAO? Möåt àùåc àiïím cuãa Internet laâ coá haâng trùm loaåi maáy tñnh khaác nhau khöng tûúng thñch kïët nöëi vaâo noá, têët caã àïìu laâm viïåc húi khaác nhau. Gûãi thû àiïån tûã luön liïn quan àïën ñt nhiïìu caác bûúác tûúng tûå nhûng caác chi tiïët khöng bao giúâ giöëng hïåt nhau. Nïëu baån úã trïn maáy PC, tuây vaâo loaåi naâo trong söë haâng taá chûúng trònh thû tñn PC khaác nhau maâ baån àang sûã duång, baån coá thïí phaãi chaåy möåt chûúng trònh riïng biïåt sau khi chûúng trònh thû tñn taãi caác thöng àiïåp gûãi ài àïën möåt mail hub. Nïëu baån àang sûã duång möåt hïå thöëng thû tñn khöng thuöåc Internet vúái möåt cöíng nöëi, baån coá thïí phaãi sûã duång möåt cêëu truác ngûä phaáp kyâ laå àïí cho noá biïët rùçng baån àang sûã duång thû Internet. Vñ duå, trïn caác hïå thöëng Digital VMS, thöng thûúâng baån phaãi duâng möåt àõa chó thû tñn nhû sau: INTERNET : :"[email protected]"

(Thöng thûúâng, chûá khöng phaãi luön luön vò nhiïìu phêìn mïìm troån goái Internet khaác nhau sùén coá cho VMS vaâ do àoá coá nhiïìu caách àïí

INTERNET TOAÂN TÊÅP

79

thiïët lêåp hïå thöëng thû tñn. Xem danh saách caác chûúng trònh thû tñn trong chûúng 9). Chûúng trònh thû tñn cuãa töi töët hún cuãa anh Àùåc biïåt trïn caác hïå thöëng UNIX coá haâng taá caác chûúng trònh thû tñn khaác nhau vúái nhûäng tïn nhû pine, MH, must vaûá zmail. Möîi chûúng trònh àïìu coá caác thuêån lúåi vaâ bêët lúåi khaác nhau. Möåt söë nhû pine dïî sûã duång cho ngûúâi múái bùæt àêìu. Nhûäng chûúng trònh khaác nhû MH thò linh àöång hún daânh cho nhûäng ngûúâi sûã duång coá thêm niïn vaâ nhiïìu cöng viïåc hún. (Nhûäng ngûúâi sûã duång thû àiïån tûã nhiïìu coá thïí dïî daâng coá trïn 100 thöng àiïåp möîi ngaây - töi coá khoaãng 80 nïëu àïëm toaân böå danh saách thû tñn maâ töi úã trïn àoá). Möåt àiïìu maâ moåi chûúng trònh thû àiïån tûã àïìu coá laâ coá nhûäng ngûúâi seä noái vúái baån rùçng noá laâ chûúng trònh thû tñn töët nhêët thïë giúái vaâ thêåt laâ ngu ngöëc nïëu baån sûã duång chûúng trònh khaác. Thêåt ra, trong viïåc sûã duång haâng ngaây, khöng coá khaác biïåt nhiïìu giûäa caác chûúng trònh thû tñn. Haäy sûã duång chûúng trònh maâ bêët kyâ ai àoá sûã duång vò noá seä dïî daâng hún cho baån khi thu thêåp nhûäng kyä xaão gûãi thû vaâ tòm ra ai àoá coá thïí giuáp baån khi gùåp rùæc röëi. Nhû àaä tûâng àïì cêåp àïën, nïëu baån àang chaåy möåt maång PC khöng sûã duång TCP/IP göëc cuãa Internet (Xem chûúng 6 àïí biïët thïm vïì TCP/IP) thò vêîn coá nhiïìu caách khaác àïí gûãi thû Internet. Baån laåi phaãi hoãi möåt chuyïn gia taåi chöî vïì caác caách naây. THÛ ÀÏËN! Nïëu baån bùæt àêìu gûãi thû àiïån tûã (vaâ trong hêìu hïët caác trûúâng húåp ngay caã khi baån khöng gûãi), thò baån cuäng seä bùæt àêìu nhêån àûúåc thû. Viïåc thû àiïån tûã àïën, luön laâ àiïìu thuá võ ngay caã khi baån nhêån àûúåc 50 thöng àiïåp möîi ngaây, thûúâng àûúåc baáo trûúác bùçng möåt dêëu hiïåu tûâ maáy tñnh cuãa baån. Nïëu baån sûã duång möåt hïå thöëng vúái nhiïìu cûãa söí trïn maân hònh (nhû maáy Mac hoùåc möi trûúâng laâm viïåc àöì hoåa nhû Windows) thò cúâ trïn icon cuãa chûúng trònh thû tñn coá thïí chuyïín àöång.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

80

Trïn möåt söë maáy tñnh, viïåc thû àïën àûúåc thöng baáo bùçng möåt êm thanh tûâ loa cuãa maáy, bao göìm tûâ möåt tiïëng beep nhoã cho àïën êm thanh cuãa keân trumpet. Choån möåt tiïëng beep nhoã, laáng giïìng cuãa baån seä biïët ún baån. Khi baån nghô rùçng baån coá thû àiïån tûã, haäy chaåy chûúng trònh thû tñn maâ baån ûa thñch. Nïëu baån coá möåt chûúng trònh thû tñn hoaân toaân cuä, noá ngay lêåp tûác coá thïí cho baån xem thöng àiïåp àêìu tiïn. Khi àoá, haäy yïu cêìu möåt chûúng trònh töët hún. Nhûäng giúái haån vïì ngên quyä khöng phaãi laâ lyá do vò möåt söë nhûäng chûúng trònh thû tñn rêët töët nhû elm vaâ pine laâ miïîn phñ. Giaã sûã baån coá möåt chûúng trònh thû tñn thûåc sûå, baån thûúâng àoåc nhûäng thöng àiïåp bùçng caách di chuyïín con troã tûâ thöng àiïåp maâ baån quan têm vaâ nhêën Enter àïí xem. Nïëu baån àang sûã duång möåt chûúng trònh hûúáng àïën tûâng doâng nhû Berkeley mail, noá biïíu hiïån caác thöng àiïåp bùçng caách gaán söë cho tûâng thöng àiïåp. Goä vaâo söë hiïåu thöng àiïåp maâ baån muöën xem. Trong xmail, click doâng coá thöng àiïåp maâ baån muöën vaâ click button Read. Nïëu baån àang sûã duång möåt chûúng trònh thû tñn naâo khaác, baån phaãi laâm möåt àiïìu gò àoá tûúng tûå (Hoãi yá kiïën chuyïn gia). Sau khi àaä xem xong thöng àiïåp, baån coá thïí laâm rêët nhiïìu àiïìu khaác nhau vúái noá (phêìn lúán tûúng tûå nhû thû viïët bùçng giêëy). Dûúái àêy laâ caác lûåa choån thöng thûúâng: Boã noá ài Traã lúâi laåi Chuyïín cho nhûäng ngûúâi khaác Lûu trûä Khaác vúái thû giêëy, baån coá thïí laâm bêët kyâ àiïìu gò hoùåc têët caã trong söë trïn vúái möåt thöng àiïåp. Caác chi tiïët khaác nhau tuây theo chûúng trònh thû tñn (chuáng töi khöng thïí liïåt kï caác chi tiïët cuãa tûâng lûåa

INTERNET TOAÂN TÊÅP

81

choån cho tûâng chûúng trònh thû tñn, nïëu khöng quyïín saách naây seä rêët daâi). Noái chung, baån nhêën r àïí traã lúâi, f àïí chuyïín ài, s àïí lûu trûä v.v... Nïëu baån khöng cho chûúng trònh thû tñn cuãa baån biïët phaãi laâm gò vúái möåt thöng àiïåp thò noá hoùåc seä úã trong höåp thû cuãa baån chúâ àûúåc xem xeát sau hoùåc àûúåc lûu trûä trong möåt file àûúåc goåi laâ mbox. Nïëu chûúng trònh thû tñn cuãa baån tûå àöång lûu trûä caác thöng àiïåp trong mbox thò baån phaãi baão àaãm kiïím tra höåp thû cuãa baån möîi tuêìn nïëu khöng noá seä trúã nïn rêët lúán vaâ khöng thïí kiïím soaát àûúåc. Xem chûúng 8 àïí biïët thïm vïì caác dêëu hiïåu trong viïåc lûu trûä vaâ chuyïín caác thöng àiïåp. QUY TÙÆC GÛÃI THÛ Thû àiïån tûã laâ möåt àiïìu thuá võ so vúái viïåc goåi àiïån thoaåi (hoùåc thû bùçng tiïëng noái) vaâ thû thûúâng. Möåt mùåt, noá nhanh choáng vaâ thûúâng khöng chñnh thûác; mùåt khaác, noá àûúåc viïët ra hún laâ noái, do àoá baån khöng thêëy bêët kyâ biïíu hiïån naâo trïn mùåt hoùåc nghe caác gioång noái. Thû àiïån tûã luön luön coá veã thö löî hún ngûúâi ta nghô Àiïìu naây coá nghôa laâ: Khi baån gûãi möåt thöng àiïåp, haäy chuá yá caách baån viïët. Nïëu ai àoá gûãi cho baån möåt thöng àiïåp cûåc kyâ àaáng gheát vaâ coá tñnh xuác phaåm coá thïí coá coá thïí khöng laâ do sai soát hoùåc àuâa giúän. Haäy boã qua nhûäng kiïíu thoaá maå khöng thaânh êëy.

Phaãn ûáng laåi khi nhêån möåt thöng àiïåp xuác phaåm Nhûäng sûå xuác phaåm vö ñch vaâ quaá àaáng laâ phöí biïën trong thû àiïån tûã do àoá xin àûâng laâm nhû vêåy vò noá seä laâm cho baån tröng coá veã ngu ngöëc. Khi baån nhêån àûúåc möåt thöng àiïåp mang tñnh xuác phaåm àïën nöîi maâ baån chó muöën traã àuäa laåi ngay, haäy àûa noá vaâo höåp thû cuãa baån trong möåt chöëc laát. Sau àoá, àûâng traã àuäa laåi. Ngûúâi gûãi coá thïí khöng

INTERNET TOAÂN TÊÅP

82

nhêån thêëy thöng àiïåp tröng coá veã nhû thïë naâo àêu. Trong khoaãng 20 nùm sûã duång thû àiïån tûã, töi coá thïí noái rùçng töi chûa bao giúâ höëi tiïëc vò khöng gûãi ài möåt thöng àiïåp giêån dûä naâo. (Nhûng töi laåi höëi tiïëc laâ àaä gûãi möåt söë!) Khi baån àang gûãi thû, haäy nhúá rùçng ai àoá àang àoåc noá maâ khöng coá yá tûúãng gò vïì nhûäng gò baån dûå àõnh seä noái - chó biïët nhûäng gò baån thûåc sûå noái ra. Nhûäng sûå móa mai tinh vi vaâ chêm biïëm hêìu nhû khöng thïí sûã duång trong thû àiïån tûã vaâ thûúâng trúã nïn nhaâm chaán (Nïëu baån laâ möåt ngûúâi viïët cûåc kyâ xuêët sùæc, baån coá thïí boã qua lúâi khuyïn naây nhûng àûâng noái rùçng baån khöng àûúåc baáo trûúác). Àöi khi àûa vaâo möåt dêëu :-) (àûúåc goåi laâ smiley - dêëu mùåt cûúâi) laâ àiïìu hûäu ñch vò noá coá nghôa rùçng àêy laâ möåt troâ àuâa. Taåi möåt söë cöång àöìng, àùåc biïåt laâ CompuServe, hoùåc àoáng vai troâ tûúng tûå. Dûúái àêy laâ möåt vñ duå àiïín hònh: People who don't believe that we are all part of a warm, caring community who love and support each other are no better than rabid dogs and should be hunted down and shot. :-) Smiley àöi khi giuáp ñch nhûng nïëu möåt cêu noái àuâa cêìn möåt smiley thò coá thïí noá khöng xûáng àaáng. Noá coá thïí laâm cho toaân böåuâ thû àiïån tûã cuãa baån àïìu àûúåc xem nhû nhûäng chuyïån khöng phaãi àuâa. Khöng phaãi töìi tïå nhû vêåy nhûng baån nïn giúái haån viïåc àuâa giúän. Thû àiïån tûã coá tñnh riïng tû nhû thïë naâo? Khaá nhiïìu nhûng khöng hoaân toaân. Bêët kyâ ngûúâi naâo nhêån thû baån cuäng coá thïí chuyïín noá cho nhûäng ngûúâi khaác. Möåt söë àõa chó thû tñn thûåc sûå laâ nhûäng danh saách gûãi thû phên phaát laåi caác thöng àiïåp cho nhûäng ngûúâi khaác. Trong möåt trûúâng húåp sai soát nöíi tiïëng, möåt àõa chó thû tñn àaä gûãi möåt thöng àiïåp àïën haâng chuåc ngaân ngûúâi àoåc. Noá bùæt àêìu nhû sau "Em thên yïu, sau cuâng chuáng ta àaä coá möåt caách àïí gûãi thû hoaân toaân riïng tû..." Quy tùæc chuã yïëu laâ khöng gûãi bêët kyâ thûá gò maâ baån khöng muöën thêëy àûúåc daán trïn böìn nûúác hoùåc viïët nguïåch ngoaåc kïë bïn àiïån

INTERNET TOAÂN TÊÅP

83

thoaåi. Caác hïå thöëng thû àiïån tûã múái nhêët àang bùæt àêìu bao göìûm á nhûäng àùåc àiïím maä hoáa cho pheáp caãi thiïån töët hún tñnh riïng tû, sao cho têët caã nhûäng ai khöng coá tûâ khoáa àïìu khöng giaãi maä àûúåc thöng àiïåp. Chûa coá tiïu chuêín naâo cho thû tñn àûúåc maä hoáa, do àoá baån phaãi hoãi yá kiïën úã chöî mònh xem coá bêët kyâ sûå maä hoáa thû àiïån tûã naâo chûa, nïëu coá, nhûäng loaåi ngûúâi nhêån naâo coá thïí àoåc chuáng. Nhûäng chûä viïët tùæt Nhûäng ngûúâi sûã duång thû àiïån tûã thûúâng laâ nhûäng ngûúâi àaánh maáy lûúâi biïëng vaâ do àoá viïåc coá nhiïìu chûä viïët tùæûåt laâ phöí biïën. Dûúái àêy laâ möåt vaâi chûä viïët tùæûtå àûúåc sûã duång röång raäi nhêët: Chûä viïët tùæt

Nghôa

BTW

By the way (Nhên tiïån)

IMHO

In my humble opinion (Theo thiïín yá cuãa töi)

RSN Real soon now

(Seä nhanh choáng thaânh sûå thûåc)

RTFM Read the __________ manual _________ you could and should have looked it up yourself (Haäy àoåc saách hûúáng dêîn __________ baån coá thïí vaâ leä ra nïn tûå mònh tòm thêëy) TIA Thanks in advance

(Caãm ún trûúác)

TLA Three-letter acronym (Tïn viïët tùæt bùçng ba chûä) Möåt trong nhûäng chûúng trònh maä hoáa àûúåc sûã duång röång raäi nhêët caã úã Myä vaâ nûúác ngoaâi àûúåc goåi laâ PGP (Pretty Good Privacy - Tñnh riïng tû khaá töët). PGP àuã töët àïí ngùn caãn hêìu hïët chó trûâ chûúng trònh tòm àoåc phûác taåp nhêët (Cú quan An ninh Quöëc gia chùæc chùæn khöng gùåp rùæc röëi khi doâ tòm nhûng nïëu hoå muöën àoåc thû cuãa baån

INTERNET TOAÂN TÊÅP

84

thò baån coá nhiïìu vêën àïìûá phûác taåp hún nhûäng gò töi muöën xem xeát). PGP sùén coá vaâ miïîn phñ trïn Internet; ngûúâi àiïìu haânh maång cuãa baån coá thïí download vaâ caâi àùåt trong möåt hai tiïëng àöìng höì. Möåt khaã nùng khaác cêìn nhúá laâ vïì mùåt kyä thuêåt thò giaã maåo caác àõa chó höìi baáo cuãa thû àiïån tûã laâ khöng khoá lùæûm å , do àoá nïëu baån nhêån àûúåc thöng àiïåp tûâ möåt ngûúâi naâo maâ gioång vùn nghe coá veã khöng giöëng cuãa ngûúâi àoá thò coá thïí ai àoá àaä giaã maåo (Khöng, töi seä khöng chó cho baån caách giaã maåo thû àiïån tûã. Baån nghô töi ngöëc lùæm sao? Xin chaâo, ngaâi trûúãng phoâng bûu àiïån (postmaster) Moåi maáy chuã Internet coá thïí gûãi hoùåc nhêån thû àïìu coá möåt àõa chó thû tñn àùåc biïåt àûúåc goåi laâ Postmaster chõu traách nhiïåm nhêån thöng àiïåp gûãi àïën ngûúâi phuå traách maáy chuã àoá. Nïëu baån gûãi thû cho ai àoá vaâ nhêån àûúåc nhûäng thöng baáo löîi kyâ laå thò baån nïn cöë gùæng gûãi thöng àiïåp cho trûúãng phoâng bûu àiïån. Vñ duå, nïëu [email protected] traã laåi möåt baáo löîi tûâ ntw.com, baån coá thïí hoãi [email protected]. Trûúãng phoâng bûu àiïån laâ möåt ngûúâi àiïìu haânh hïå thöëng tûå nguyïån coá rêët nhiïìu viïåc phaãi laâm, do àoá nïn nhúâ ngûúâi àoá giuáp àúä möåt caách lõch sûå hún laâ hoãi Coá möåt höåp thû naâo trïn hïå thöëng naây hay khöng?

INTERNET TOAÂN TÊÅP

85

Chûúng 8 MÖÅT SÖË KYÄ THUÊÅT THÛ TÑN Bêy giúâ baån àaä biïët caách gûãi vaâ nhêån thû. Àêy laâ luác tòm hiïíu thïm möåt söë kyä xaão àïí àûa baån vaâo thïë giúái thû tñn thûåc sûå. NHÛÄNG CAÁCH XÛÃ LYÁ THÛ TÑN Sau khi àaä nhêån àûúåc möåt thû àiïån tûã, coá ba àiïìu baån coá thïí laâm vúái noá: Boã noá ài (coá thïí ngay caã trûúác khi baån nhêån thû, nïëu baån khöng thñch doâng chuã àïì) Lûu trûä laåi àïí duâng sau Chuyïín noá cho möåt ngûúâi khaác Boã thû ài thò dïî àïën nöîi maâ baån coá thïí àaä biïët caách laâm: chó cêìn xoáa noá trïn chûúng trònh thû tñn. Nïëu baån àang sûã duång möåt chûúng trònh thû tñn tûúng àöëi töët biïíu diïîn cho baån thêëy möåt maân hònh caác doâng chuã àïì thò baån thûúâng coá thïí boã ài nhûäng chuã àïì thûåc sûå buöìn chaán ngay caã khöng cêìn àoåc noá, nhû nhûäng thû bùçng giêëy vö tñch sûå. CHUYÏÍN THÛ Baån coá thïí chuyïín thû àiïån tûã cho möåt ai àoá. Chuyïín thû laâ möåt trong nhûäng àiïìu hay nhêët cuãa thû àiïån tûã vaâ àöìng thúâi cuäng laâ möåt trong nhûäng àiïìu töìi tïå nhêët. Àiïìu naây töët vò baån coá thïí dïî daâng chuyïín caác thöng àiïåp àïën cho nhûäng ngûúâi cêìn biïët vïì chuáng. Noá xêëu vò baån coá thïí dïî daâng gûãi ài haâng àöëng thöng àiïåp àïën nhûäng ngûúâi nhêån maâ nhûäng ngûúi naây khöng muöën nhêån. Do àoá, baån nïn suy nghô möåt chuát trûúác khi laâm tùng chêët lûúång cuöåc söëng cuãa möåt ai àoá bùçng caách gûãi möåt thöng àiïåp àïën cho anh ta. (Nïëu

INTERNET TOAÂN TÊÅP

86

baån khöng quan têm àïën chêët lûúång cuöåc söëng thò haäy choån möåt tiïu chuêín khaác). NHÛÄNG CAÁCH CHUYÏÍN THÛ Coá hai caách (caác maáy tñnh khöng bao giúâ cho möåt caách laâ àuã) àïí chuyïín thû: remailing (gûãi laåi) vaâ forwarding (chuyïín ài). Remailing laâ caách laâm àiïån tûã cuãa viïåc daán möåt àõa chó khaác lïn phña ngoaâi phong bò vaâ àûa noá trúã laåi höåp thû. Khaác vúái thû bùçng giêëy, baån coá thïí àoåc thû àiïån tûã maâ khöng cêìn phaãi xeá phong bò (nhûng nhûäng àiïím tûúng àöìng naây khöng bao giúâ laâ hoaân haão). Remailing chó coá yá nghôa khi laá thû thûåc sûå gûãi cho möåt ai khaác. Remailing àöi khi àûúåc goåi laâ bouncing vò chûä R àaä àûúåc sûã duång àïí chó Reply (traã lúâi) thöng àiïåp, do àoá B thay cho Bounce. Forwarding (chuyïín) möåt thöng àiïåp bao göìm viïåc goái noá laåi trong möåt thöng àiïåp cuãa chñnh baån, kiïíu nhû daán caác chuá yá Post-it khùæp thöng àiïåp àoá. Thöng thûúâng, forwarding möåt thöng àiïåp seä cheáp nöåi dung göëc vaâ àùåt dêëu > trûúác tûâng doâng. Traã lúâi cho möåt thöng àiïåp coá thïí hoaåt àöång theo caách thûác tûúng tûå, vúái thöng àiïåp göëc àûúåc trñch dêîn theo cuâng caách trûâ khi baån viïët thû laåi cho ngûúâi àaä viïët thöng àiïåp lêìn àêìûu á nhû trong vñ duå sau: >Is there a lot of demand for fruit pizza? > In answer to your question, I checked with our research department and found that the favorite pizza toppings in the 18-34 age group are pepperoni, sausage, ham, pineapple, olives, peppers, mushrooms, hambuger, an broccoli. Ispecifically asked about prunes and they said that there was no statistically significant response about them.

Sau àoá baån sûãa chûäa thöng àiïåp. Noái chung nïn boã ài nhûäng phêìn khöng hêëp dêîn. Phêìn kyä xaão laâ sûãa chûäa vùn baãn thûåc sûå. Nïëu thöng àiïåp ngùæn khoaãng möåt maân hònh thò baån coá thïí àïí nguyïn noá nhû vêåy. Nïëu noá daâi vaâ chó coá möåt phêìn laâ thñch húåp thò baån nïn ruát ngùæn chó coân àïí laåi phêìn thñch húåp àoá thöi. Tûâ kinh nghiïåm caá nhên, töi coá thïí cho

INTERNET TOAÂN TÊÅP

87

baån biïët rùçng ngûúâi ta chuá yá àïën möåt doâng thöng àiïåp thû àiïån tûã ngùæn goån hún laâ àïën 12 trang trònh baây vêën àïì tûâ möåt cêu hoãi coá 2 doâng. Àöi khi cêìn phaãi sûãa chûäa taâi liïåu nhiïìu hún nûäa, àùåc biïåt àïí nhêën maånh möåt phêìûn á naâo àoá. Dô nhiïn, khi baån laâm nhû vêåy, haäy baão àaãm laâ baån khöng sûãa àöíi túái mûác laâm thay àöíi yá tûúãng ban àêìu cuãa taác giaã hoùåc xuyïn taåc yá nghôa cuãa thöng àiïåp nhû trong traã lúâi sau: > In answer to your question, I check with our > research department and found that the favorite pizza > toppings... and > they said that there was no statistically significant > response about them.

Àoá laâ möåt caách xuêët sùæc àïí biïën baån thaânh thuâ. Àöi khi cêìn phaãi sùæp àùåt cêu cuá möåt chuát - trong trûúâng húåp àoá àùåt phêìn àûúåc sùæp xïëp trong ngoùåc vuöng nhû sau: > [When asked about prunes on pizza, research] said that there was no statistically significant > response about them.

Viïåc moåi ngûúâi khöng àöìng yá vïì viïåc coá nïn sùæp xïëp cêu àïí laâm ngùæn nhûäng phêìn trñch dêîn ài hay khöng laâ möåt yá hay. Nïëu baån laâm töët àiïìu àoá thò noá tiïët kiïåm thò giúâ cuãa moåi ngûúâi. Traái laåi, nïëu baån laâm keám vaâ ai àoá caãm thêëy bõ thûúng töín thò baån phaãi töën haâng tuêìn lïî xin löîi seä xoáa saåch bêët kyâ thúâi gian naâo maâ baån leä ra àaä tiïët kiïåm àûúåc. Tuây baån quyïët àõnh. LÛU TRÛÄ THÛ Lûu trûä thû àiïån tûã laåi àïí sau naây tham khaão giöëng nhû baån àïí daânh thûác ùn trong tuã laånh àïí duâng sau. Rêët nhiïìu thû àiïån tûã cuãa

INTERNET TOAÂN TÊÅP

88

baån àaáng àûúåc lûu trûä, giöëng nhû thû bùçng giêëy (dô nhiïn, rêët nhiïìu thû khöng àaáng lûu trûä nhûng chuáng ta àaä baân àïën àiïìu àoá röìi). Baån coá thïí lûu trûä thû àiïån tûã bùçng vaâi caách khaác nhau: Lûu trûä trong caác höåp thû chûáa àêìy caác thöng àiïåp Lûu trûä trong caác file thûúâng xuyïn In ra vaâ àïí vaâo tuã cuâng vúái giêëy túâ khaác Caách dïî nhêët thûúâng laâ àûa caác thöng àiïåp vaâo möåt höåp thû (möåt höåp thû thûúâng khöng coá gò khaác hún laâ möåt file chûáa àêìy caác thöng àiïåp vúái möåt loaåi dêëu ngùn caách naâo àoá giûäa chuáng). Hêìu hïët caác chûúng trònh thû tñn àïìu mùåc nhiïn coá thoái quen xêëu laâ lûu trûä moåi thöng àiïåp gûãi àïën baån trong möåt file àûúåc àùåt tïn kiïíu nhû mbox, trûâ nhûäng thöng àiïåp bõ baån xoáa. Caách laâm naây cuäng coá yá nghôa giöëng nhû xûã lyá thû bùçng giêëy cuãa baån bùçng caách döìn moåi thûá vaâo trong ngùn keáo baân giêëy cuãa baån. Nïëu baån àïí cho chûúng trònh thû tñn lûu trûä caác thöng àiïåp theo kiïíu naây thò file mbox cuãa baån seä lúán nhanh nhû möåt con quaái vêåt khöíng löì trong phim khoa hoåc giaã tûúãng vaâ ngöën hïët chöî chûáa cuãa baån. Àiïìu naây noái chung khöng àûúåc xem nhû Quaãn lyá Àôa Hûäu hiïåu, do àoá àûâng àïí noá xaãy ra. Haäy tûå mònh lûu trûä hay boã chuáng ài. Thûúâng coá thïí laâm cho tñnh chêët lûu trûä tûå àöång mêët ài bùçng caách sûãa àöíi möåt thöng söë cêëu hònh úã àêu àoá. Haäy tham khaão yá kiïën chuyïn viïn thû àiïån tûã. Nïëu thûåc sûå thêët voång, baån coá thïí àoåc saách hûúáng dêîn, tuy rùçng hiïån nay coá quaá nhiïìu saách hûúáng dêîn chó àún giaãn khùèng àõnh rùçng caác chûúng trònh laâ thên thiïån vúái ngûúâi sûã duång vaâ do àoá àûúng nhiïn roä raâng. Khöng àuáng àêu. Hai phûúng phaáp töíng quaát àûúåc sûã duång trong lûu trûä thû tñn: theo ngûúâi gûãi vaâ theo chuã àïì. Viïåc baån sûã duång caách naâo laâ do yá thñch. Thûúâng caác chûúng trònh thû tñn giuáp baån lûu trûä theo tïn ngûúâi gûãi, do àoá nïëu ngûúâi baån tïn Fred cuãa baån coá tïn laâ [email protected] thò vúái möåt hoùåc hai lêìn nhêën phñm chûúng trònh thû tñn cuãa baån seä tûå àöång lûu trûä caác thöng àiïåp tûâ Fred vaâo möåt höåp thû àûúåc goåi laâ fred. Dô nhiïn, nïëu möåt ngûúâi àiïìu

INTERNET TOAÂN TÊÅP

89

haânh hïå thöëng kyâ quùåc naâo àoá cho anh ta tïn sûã duång laâ [email protected] thò viïåc àùåt tïn tûå àöång coá thïí tuây yá, do àoá haäy taåo nïn nhûäng tïn cuãa riïng baån. Àïí lûu trûä theo chuã àïì, hoaân toaân tuây thuöåc vaâo baån xûã lyá caác tïn höåp thû. Phêìn khoá nhêët laâ tòm caác tïn gúåi nhúá. Nïëu baån khöng cêín thêån, baån seä kïët thuác vúái 4 höåp thû coá caác tïn húi khaác nhau, möîi höåp thû chûáa 1/4 söë thöng àiïåp cuãa cuâng möåt chuã àïì naâo àoá. Cöë gùæng àûa ra nhûäng tïn naâo thûåc sûå roä raâng vaâ àûâng viïët tùæt. Nïëu chuã àïì laâ accounting thò haäy goåi höåp thû laâ accounting vò nïëu baån viïët tùæt thò baån seä khöng bao giúâ nhúá àûúåc laâ baån goåi noá laâ acctng, acct, acntng hoùåc bêët cûá nhûäng chûä viïët tùæt naâo khaác. Caác hïå thöëng UNIX cho pheáp baån gaán nhiïìu tïn cho möåt file duy nhêët bùçng caách sûã duång caác liïn kïët. Àiïìu naây mang laåi möåt giaãi phaáp cho vêën àïì tïn-húi-khaác-nhau naây. Nïëu baån khöng thïí nhúá tïn naâo trong 4 tïn sûã duång cho möåt höåp thû cuãa dûå aán thò haäy laâm möåt höåp thû vaâ liïn kïët vúái caã 4 tïn. Bùçng caách naây baån coá cuâng höåp thû bêët kïí tïn naâo maâ baån sûã duång. Möåt vêën àïì khaác coá liïn quan laâ núi àïí höåp thû. Hêìu hïët caác chûúng trònh thû tñn àïìu coá möåt thû muåc ûa thñch daânh cho höåp thû thûúâng àûúåc goåi tïn kiïíu nhû Mail.Thûúâng àoá laâ möåt chöî nhû bêët kyâ chöî naâo baån àïí höåp thû cuãa baån. Tuy nhiïn, àöi khi àûa höåp thû chûáa caác thöng àiïåp vïì möåt dûå aán vaâo cuâng möåt thû muåc vúái nhûäng file khaác cuãa cuâng dûå aán àoá laâ möåt yá hay. Möåt lêìn nûäa, vúái UNIX, baån coá thïí sûã duång caác liïn kïët sao cho höåp thû vûâa úã trong thû muåc Mail vûâa trong thû muåc dûå aán. Nhûäng thû gûãi chuyïìn Möåt trong nhûäng àiïìu àaáng gheát nhêët maâ baån coá thïí laâm vúái thû àiïån tûã laâ chuyïín ài nhûäng thû gûãi chuyïìn. Vò moåi chûúng trònh thû tñn àïìu coá caác lïånh chuyïín nïn chó vúái vaâi lêìn nhêën phñm laâ baån coá thïí lêëy möåt thû loaåi naây vaâ chuyïín chuáng ài cho haâng trùm ngûúâi khaác. Àûâng laâm àiïìu àoá. Caác thû gúãi chuyïìn naây chó mang laåi thñch thuá vaâi giêy vaâ sau àoá chó coân sûå khoá chõu.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

90

Möåt söë thû gúãi chuyïìn tiïëp tuåc àïën bêët chêëp moåi nöî lûåc cuãa chuáng ta àïí loaåi trûâ chuáng. Haäy nhêån biïët chuáng àïí traánh böëi röëi sau naây. Dûúái àêy laâ möåt söë cêu chuyïån: Möåt àûáa treã sùæp chïët muöën nhêån àûúåc caác thiïåp chuác mûâng: Caách àêy nhiïìu nùm, möåt cêåu beá ngûúâi Anh tïn laâ Craig Shergold àûúåc àûa vaâo bïånh viïån vúái bïånh maâ ngûúâi ta nghô laâ u naäo khöng thïí giaãi phêîu àûúåc. Craig muöën lêåp kyã luåc thïë giúái vïì nhêån àûúåc nhiïìu thiïåp chuác mûâng nhêët. Sau khi noái ra yá àõnh naây, Craig àaä nhêån àûúåc haâng triïåu thiïåp vaâo sau cuâng àûúåc àûa vaâo saách kyã luåc Guinness. Sau àoá hoáa ra khöëi u àoá khöng phaãi laâ khöng thïí giaãi phêîu àûúåc. Nhaâ tyã phuá truyïìn hònh Myä John Kulge àaä traã tiïìn cho Craig bay àïën Hoa Kyâ àïí giaãi phêîu vaâ cuöåc giaãi phêîu àoá thaânh cöng. Do àoá, Craig bònh phuåc vaâ hiïån khöng coân muöën nhêån thïm thiïåp nûäa. (Baån coá thïí àoåc cêu chuyïån naây trïn trang 24, êën baãn ngaây 29/7/1990 cuãa New York Times). Guinness caãm thêëy chaán ngaán vïì toaân böå viïåc naây vaâ àaä quyïët àõnh khöng coân ghi nhêån kyã luåc vïì viïåc nhêån àûúåc nhiïìu thiïåp nûäa. Nïëu baån muöën giuáp treã em sùæp chïët, haäy gûãi söë tiïìn 2 USD, giaá cuãa möåt con tem vaâ têëm thiïåp cho nhûäng töí chûác phuác lúåi nhû UNICEF. Tin àöìn vïì thuïë àaánh vaâo modem: Vaâo 1987, uãy Ban Truyïìn thöng Liïn bang (Federal Communications Commission - FCC) àïå trònh möåt thay àöíi trong luêåt nhùçm quaãn lyá caách thu tiïìn nhûäng kïët nöëi àiïån thoaåi cuãa nhûäng dõch vuå trûåc tuyïën nhû CompuServe vaâ GEnie. Nïëu àïì nghõ naây àûúåc thûåc hiïån thò coá leä chi phñ cho nhûäng dõch vuå naây àaä bõ nêng lïn. Nhûäng khaách haâng cuãa caác dõch vuå trûåc tuyïën àaä baây toã sûå phaãn àöëi cuãa hoå ngay lêåp tûác vaâ öìn aâo, caác thaânh viïn quöëc höåi chêët vêën vaâ àïì nghõ àoá àaä bõ baác boã. Khöng may thay, nhûäng thöng baáo khöng àïì ngaây noái vïì àïì nghõ naây kïí tûâ àoá àaä àûúåc lûu thöng trong khùæp caác baãng thöng baáo àiïån tûã. Nïëu baån thêëy möåt nöîi lo súå thuïë àaánh vaâo modem naâo khaác thò haäy hoãi söë cuãa vùn baãn luêåt chúâ chêëp thuêån cuãa FCC vò FCC laâ möåt cú quan chñnh phuã nïn khöng thïí laâm bêët cûá àiïìu gò maâ khöng àûa ra thöng baáo hoùåc nhêån xeát v.v... Do àoá, nïëu khöng coá vùn baãn naây coá nghôa laâ khöng coá gò xaãy ra vaâ àêy laâ möåt tin àöìn cuä maâ baån coá thïí boã qua.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

91

Laâm giaâu bùçng möåt thû gûãi haâng loaåt: Thöng thûúâng, nhûäng bûác thû naây àûúåc kyá búãi "Dave Rhodes" chûáa rêët nhiïìu lúâi àïì tùång tûâ nhûäng ngûúâi hiïån nay rêët giaâu vaâ yïu cêìu baån gûãi möåt söë tiïìn, vñ duå nhû 5 USD cho caái tïn trïn àêìu danh saách, àûa tïn baån vaâo cuöëi danh saách röìi gûãi thöng àiïåp cho nhiïìu ngûúâi khaác. Möåt vaâi thû ngay caã coân noái "àêy khöng phaãi laâ möåt laá thû gúãi chuyïìn" (baån àûúåc baão àaãm chùæc chùæûn å 100% rùçng àêy laâ möåt thû gúãi chuyïìn). Àûâng nghô gò vïì noá caã. Nhûäng thû loaåi naây cûåc kyâ bêët húåp phaáp vaâ ngoaâi ra chuáng chùèng coá yá nghôa gò caã (Taåi sao laåi phaãi gûãi tiïìn? Taåi sao khöng phaãi laâ chó cêìn thïm tïn cuãa baån vaâo vaâ gûãi noá ài?). Haäy nghô vïì chuáng nhû nhûäng con vi ruát àaánh vaâo loâng caã tin vaâ sûå ngúâ nghïåch. Boã qua chuáng vaâ gûãi möåt thöng àiïåp cho trûúãng phoâng bûu àiïån cuãa ngûúâi gûãi, khuyïën khñch anh ta yïu cêìu nhûäng ngûúâi sûã duång àûâng tiïëp tuåc gûãi thïm nhûäng laá thû gúãi chuyïìn nûäa. Cöng thûác laâm moán baánh cookie "hai nùm-mûúi": Theo cöng thûác naây, ai àoá àang ùn baánh cookie söcöla úã àêu àoá (thûúâng baâ Fields vaâ/hoùåc Neiman-Marcus àûúåc nïu tïn) vaâ hoãi xem baâ ta coá cöng thûác hay khöng. Cêu traã lúâi laâ "Coá chûá, cöng thûác àoá giaá hainùmmûúi, tñnh vaâo theã tñn duång cuãa baån". "Àöìng yá". Khi baãn chi tiïët theã tñn duång àïën, hoáa ra hai-nùm mûúi laâ 250 USD chûá khöng phaãi hai USD vaâ 50 cent. Buâ laåi, thöng baáo kïët thuác vúái viïåc gûãi cöng thûác laâm baánh cuãa baâ Fields vaâ/hoùåc Neiman-Marcus àïën cho baån miïîn phñ. Cêu chuyïån naây hoaân toaân nhaãm nhñ: Baâ Freds khöng àûa ra cöng thûác laâm baánh coân Neiman-Marcus ngay caã coân chûa tûâng laâm moán baánh cookie söcöla naây nûäa. Cöng thûác laâm baánh, húi khaác nhau tûâ baãn naây sang baãn khaác, laâm baánh cuäng ngon nhûng töi khöng nghô rùçng chuáng coá gò töët hún caác loaåi baánh thöng thûúâng. LÛU TRÛÄ TRONG CAÁC FILE Nïëu baån may mùæn, caác höåp thû laâ nhûäng file coá thïí sûãa àöíi àûúåc. Vñ duå, trïn caác hïå thöëng UNIX, chuáng thûúâng laâ nhûäng file vùn baãn thûúâng trong àoá tûâng thöng àiïåp àûúåc bùæt àêìu bùçng möåt doâng nhû sau: From john1 Wed Apr 21 18:39:18 1993

INTERNET TOAÂN TÊÅP

92

Nïëu noá tröng khöng coá gò hay ho thò àoá laâ búãi vò daång thûác naây àaä àûúåc nghô ra trong khoaãng 2 phuát búãi möåt ai àoá viïët ra chûúng trònh thû tñn ban àêìu vaâ kïí tûâ àoá chuáng ta vêîn sûã duång. Möåt daång thûác khaác phên biïåt caác thöng àiïåp vúái nhûäng doâng chûáa böën kyá tûå Ctrl-A tröng coá veã kyâ dõ trïn maân hònh nhûng laåi àïí dïî daâng àïí xûã lyá trong möåt phêìn mïìm soaån thaão vùn baãn, trong àoá caác kyá tûå naây tröng tûúng tûå nhû ^A^A^A^A hoùåc caác gûúng mùåt cûúâi nhû . Tuy nhiïn, trïn nhûäng hïå thöëng khaác, caác höåp thû bõ lêëp àêìy búãi nhûäng file nhõ phên laâm cho chuáng khöng thïí sûãa àöíi àûúåc. Trong trûúâng húåp àoá, nïëu baån muöën sûã duång nöåi dung cuãa thöng àiïåp trong möåt file khaác thò coá thïí cheáp caác thöng àiïåp vaâo caác file vùn baãn thûúâng theo tûâng file möåt àïí coá thïí sûãa àöíi. GIÊËY??? Dô nhiïn. Nïëu hêìu hïët caác file cuãa baån vïì möåt chuã àïì laâ nhûäng mêîu giêëy trong möåt cùåp àûång höì sú hay trong möåt tuã àûång höì sú vaâ nïëu baån coá möåt ñt thöng àiïåp thû tñn baån coá leä nïn in caác thöng àiïåp ra vaâ àïí chuáng vaâo cùåp àûång höì sú sao cho moåi giêëy túâ àïìu úã cuâng möåt chöî. Vêng, àiïìu naây rêët laåc hêåu nhûng àûúåc viïåc. Trong tûúng lai, baån seä queát moåi thûá bùçng scanner vaâo maáy tñnh cuãa baån vaâ chuáng àûúåc lûu trûä trong caác cú súã dûä liïåu siïu vùn baãn hûúáng àïën àöëi tûúång. Tuy nhiïn, trong hiïån taåi, têët caã chuáng ta àïìu coá caác file bùçng giêëy lúán vaâ cuä maâ chuáng seä khöng bõ vûát ài ngay, do àoá chuáng ta phaãi têån duång chuáng. XIN CHAÂO ROBOT Khöng phaãi moåi àõa chó thû tñn àïìu chó àïën möåt ngûúâi thûåc sûå. Möåt söë laâ caác danh saách thû tñn (chuáng ta seä noái àïën trong chûúng kïë tiïëp) vaâ möåt söë laâ caác robot. Caác robot thû tñn àaä trúã nïn rêët phöí biïën trong viïåc tòm kiïëm vaâ truy cêåp cú súã dûä liïåu vaâ file vò thiïët lêåp möåt kïët nöëi vúái thû àiïån tûã thò dïî daâng hún viïåc thiïët lêåp möåt kïët nöëi xûã lyá viïåc chuyïín file àuáng tiïu chuêín hún. Baån gûãi möåt thöng àiïåp cho möåt robot (thûúâng àûúåc tham chiïëu àïën nhû server thû

INTERNET TOAÂN TÊÅP

93

tñn), noá seä thûåc hiïån möåt söë taác vuå dûåa trïn nöåi dung thöng àiïåp cuãa baån vaâ gûãi cêu traã lúâi cho baån. Vñ duå, nïëu baån gûãi möåt thöng àiïåp cho [email protected], baån nhêån àûúåc möåt cêu traã lúâi cho biïët caách àùng kyá àïí coá àûúåc caác baâi phaát biïíu, hoåp baáo v.v.. Cöng duång phöí biïën nhêët cuãa caác server thû tñn laâ àûa baån vaâo vaâ ra khoãi caác danh saách thû tñn maâ chuáng töi seä thaão luêån chi tiïët trong chûúng kïë tiïëp. Chuáng cuäng àûúåc sûã duång àïí truy cêåp file tûâ nhûäng àõa àiïím lûu trûä (Xem chi tiïët trong chûúng 16). ÊM THANH! HÒNH AÃNH! HAÂNH ÀÖÅNG! Hêìu hïët caác thû àiïån tûã àïìu chûáa nhûäng vùn baãn kiïíu chûä àaánh maáy cuä. Chuáng coá thïí àoåc àûúåc möåt caách hoaân haão nhûng khi àöëi mùåt thò chuáng rêët buöìn teã. Do àoá, nïëu caác maáy tñnh coá thïí xûã lyá bêët kyâ àiïìu gò töët hún thò nhûäng ngûúâi sûã duång seä nhanh choáng caãi thiïån thû àiïån tûã àïí coá thïí xûã lyá nhûäng thûá khaác. Kïët quaã àûúåc goåi laâ MIME (viïët tùæt cuãa chûä Multipurpose Internet Mail Extensions Múã röång àa sûã duång thû tñn Internet). Thû àiïån tûã vaâ fax Möåt cêu hoãi liïn quan àïën rêët nhiïìu ngûúâi laâ coá cöíng nöëi naâo trïn Internet tûâ thû àiïån tûã sang fax hay khöng. Trïn thûåc tïë coá möåt söë nhûng rêët ñt trong söë àoá àûúåc àûa ra cho cöng chuáng sûã duång vò hiïån khöng coá àiïìu khoaãn naâo vïì viïåc thu chi phñ cuãa caác cuöåc goåi àiïån thoaåi. Möåt khaã nùng khaác laâ sûã duång möåt dõch vuå thûúng maåi nhû MCI Mail hoùåc AT&T Mail, caã hai àïìu coá nhûäng cöíng nöëi àïën Internet, trong àoá baån gûãi möåt thöng àiïåp àïën taâi khoaãn cuãa baån trïn möåt trong nhûäng hïå thöëng àoá vaâ sau àoá chuyïín noá àïën möåt àõa chó fax. Nïëu baån muöën gûãi rêët nhiïìu fax, thò vúái vaâi trùm àö la baån coá thïí mua möåt modem fax, gùæn noá vaâo maáy tñnh vaâ tûå mònh gûãi fax. Vúái hêìu hïët nhûäng hïå thöëng thû àiïån tûã, viïåc thiïët lêåp moåi thûá sao cho caác thöng àiïåp thû àiïån tûã àûúåc chuyïín àïën modem fax thò tûúng àöëi àún giaãn (cuäng nhû laâ taåo cêëu hònh cho phêìn mïìm thû àiïån tûã ).

INTERNET TOAÂN TÊÅP

94

Caác baãn fax àïën gùåp nhiïìu vêën àïì hún vò tuy rùçng thêåt sûå dïî daâng chuyïín möåt thöng àiïåp vùn baãn thaânh möåt fax nhûng khöng dïî chuát naâo khi chuyïín fax trúã laåi thaânh vùn baãn (Vñ duå, àiïìu gò xaãy ra nïëu noá coá chûáa hònh aãnh hoùåc chûä viïët tay?). Caách giaãi quyïët thûúâng laâ àûa caác fax vaâo nhûäng file coá thïí xem bùçng nhûäng chûúng trònh biïíu hiïån hònh aãnh vaâ gûãi cho baån möåt thöng àiïåp thû àiïån tûã cho biïët coá möåt file chûáa fax cêìn xem. Cho àïën giûäa nùm 1993, möåt maång fax Internet tûå nguyïån àang thaânh lêåp trïn Internet. Caách töët nhêët àïí tòm hiïíu vïì noá coá thïí laâ thöng qua nhoám USENET comp.dcom.fax. Xem chûúng 11 vaâ 12. MIME laâ möåt quy tùæc bao göìm nhûäng thûá khaác ngoaâi vùn baãn thûúâng trong caác thöng àiïåp thû àiïån tûã. Coá möåt danh saách daâi nhûäng loaåi naây, bao göìm tûâ nhûäng vùn baãn àûúåc àõnh daång sûã duång caác kyá tûå (nhû *emphasis* cho emphasis) cho àïën nhûäng hònh aãnh maâu, caác phim video chuyïín àöång àûúåc vaâ nhûäng êm thanh coá àöå trung thûåc cao. Nhoám MIME cuäng nhêån thûác àûúåc rùçng khöng phaãi moåi ngûúâi àïìu coá maáy tñnh coá thïí xûã lyá moåi vêën àïì àêìu cuöëi; do àoá möåt thöng àiïåp MIME àún leã coá thïí chûáa nhûäng daång khaác nhau cuãa cuâng möåt àiïìu, nhû nhûäng daång chûä àûúåc àõnh daång àeåp kiïíu àaánh maáy chûä cho nhûäng ngûúâi coá caác maân hònh video àeåp vaâ vùn baãn thûúâng cho nhûäng ngûúâi trïn nhûäng traåm cuöëi àún giaãn. MIME cuäng xûã lyá nhûäng thöng àiïåp löìng nhau, do àoá möåt thöng àiïåp MIME àún leã coá thïí thûåc sûå chûáa möåt taâi liïåu vaâ möåt söë minh hoåa ài keâm. MIME àûúåc xem nhû möåt hïå thöëng thû tñn coá thïí truyïìn nhûäng thöng àiïåp àïën têët caã caác loaåi liïn kïët thû tñn thuâ nghõch vaâ bêët húåp taác. Chuáng laâm àûúåc àiïìu naây bùçng caách traá hònh caác nöåi dung MIME thaânh nhûäng vùn baãn thûúâng loaåi cuä (ñt ra àöëi vúái maáy tñnh tröng cuäng giöëng nhû vùn baãn. Àöëi vúái töi, noá tröng giöëng nhû kiïíu QW&IIdhfFX97/$@). Baån coá thïí nhêån ra möåt thöng àiïåp MIME bùçng caách tòm nhûäng header thû tñn àùåc biïåt tröng nhû kiïíu: MIME version: 1.0 Content-type: TEXT/PLAIN; CHARSET=US-ASCII Content-transfer-encoding: 7BIT

INTERNET TOAÂN TÊÅP

95

Doâng thûá nhêët noái rùçng thöng àiïåp àang sûã duång baãn 1.0 cuãa baãn MIME chuêín (baãn duy nhêët àûúåc biïët àïën cho àïën nay). Doâng thûá hai noái rùçng thöng àiïåp chûáa caác vùn baãn cuä vaâ thöng thûúâng. Doâng thûá ba noái rùçng vùn baãn àûúåc àaåi diïån trong thöng àiïåp naây nhû laâ vùn baãn. (Caác maáy tñnh àêìn àöån àïën nöîi maâ ngay caã àiïìu naây cuäng khöng thïí dïî hiïíu àöëi vúái chuáng). Nhûäng loaåi thöng àiïåp khaác nhau sûã duång caác header kiïíu nöåi dung khaác nhau. Trong vñ duå naây, têët caã àïìu sûã duång cuâng loaåi maä chuyïín àöíi nöåi dung. . Nïëu baån àang sûã duång möåt chûúng trònh thû tñn sùén saâng phuâ húåp vúái MIME thò baån biïët rùçng baån coá thöng àiïåp MIME vò khi baån àang àoåc thû, bêët ngúâ möåt cûãa söí hiïån ra vúái hònh aãnh hay vùn baãn àûúåc àõnh daång hoùåc coá thïí maáy tñnh cuãa baån àang bùæt àêìu àoåc thöng àiïåp cho baån (baån àûâng nghô rùçng àoåc àiïån tñn laâ möåt àiïìu thuöåc vïì quaá khûá). . Nïëu chûúng trònh thû tñn cuãa baån khöng biïët MIME vaâ baån nhêån àûúåc möåt thöng àiïåp àûúåc MIME hoaá thò noá seä xuêët hiïån nhû möåt thöng àiïåp daâi trong höåp thû cuãa baån. Nïëu noá chûáa vùn baãn thò khoaãng möåt nûãa caác loaåi vùn baãn naây laâ coá thïí àoåc àûúåc vúái möåt söë dêëu ngùæt cêu kyâ quùåc. Traái laåi, caác êm thanh vaâ hònh aãnh thò hoaân toaân vö phûúng vò chuáng chó laâ nhûäng phiïn baãn hònh aãnh àûúåc söë hoáa bùçng maä nhõ phên chûá khöng phaãi laâ kiïíu xêëp xó bùçng vùn baãn. Nïëu baån nhêån àûúåc möåt thöng àiïåp MIME hònh aãnh hay êm thanh vaâ chûúng trònh thû tñn cuãa baån khöng xûã lyá noá möåt caách tûå àöång thò coá nhûäng phûúng phaáp thö sú nhûng dïî sûã duång àïí lûu trûä thöng àiïåp àoá vaâo möåt file vaâ ruát ra caác nöåi dung bùçng nhûäng chûúng trònh riïng biïåt. Haäy nhúâ chuyïn viïn cuãa baån giuáp àúä. PHÊÌN MÏÌM DUÂNG ÀÏÍ QUAÃN LYÁ THÛ TÑN CAÁ NHÊN CUÃA RIÏNG BAÅN. Sau khi bùæt àêìu gûãi thû àiïån tûã, baån seä coá thïí thêëy rùçng baån nhêån àûúåc rêët nhiïìu thû àùåc biïåt khi baån tûå àûa mònh vaâo caác danh saách thû tñn (Xem chûúng 10). Doâng thû tûâ gûãi àïën baån mau choáng trúã nïn döìn dêåp nhû thaác àöí vaâ chùèng bao lêu baån phaãi rúâi khoãi baân phñm àïí khoãi bõ ngêåp traân (noái möåt caách hònh tûúång).

INTERNET TOAÂN TÊÅP

96

May thay, hêìu hïët caác hïå thöëng thû tñn àïìu cung cêëp nhûäng caách àïí baån quaãn lyá luöìng thû tûâ vaâ traánh cho baån khöng bõ quaá taãi. Nïëu hêìu hïët nhûäng thöng àiïåp gûãi àïën baån laâ tûâ caác danh saách thû tñn thò baån nïn kiïím tra xem caác danh saách àoá cuäng daânh sùén cho caác tin cuãa USENET hay khöng (Xem chûúng 11). Caác chûúng trònh àoåc tin USENET noái chung cho pheáp baån xem qua caác thöng àiïåp vaâ tòm ra nhûäng thûá naâo baån quan têm àïën nhanh hún nhiïìu so vúái chûúng trònh thû tñn cuãa baån vaâ chuáng seä tûå àöång sùæp xïëp thû tûâ cuãa baån sao cho baån coá thïí nhanh choáng àoåc hoùåc boã qua haâng loaåt thöng àiïåp vïì möåt chuã àïì naâo àoá. Ngay caã khi caác danh saách thû tñn khöng coá chûúng trònh tûúng àûúng USENET, nïëu baån àang sûã duång möåt hïå thöëng coá khaã nùng vûâa phaãi (nhû möåt traåm laâm viïåc UNIX) vaâ coá möåt ngûúâi àiïìu haânh hïå thöëng coá tinh thêìn húåp taác thò cuäng dïî daâng sùæp xïëp thû tûâ àïí laâm cho caác danh saách thû tñn àùåc biïåt daâi doâng tröng giöëng nhû caác tin USENET. Sau cuâng, coá möåt phêìn mïìm sùæp xïëp thû tñn. Tuây vaâo sûå hùng haái cuãa ngûúâi àiïìu haânh hïå thöëng vaâ liïåu baån coá muöën boã ra 20 phuát àïí nhúâ anh ta thaão chûúng duâm hay khöng maâ baån coá thïí coá möåt chûúng trònh sùæp xïëp thû tñn coá thïí tûå àöång hoáa nhiïìu cöng viïåc xûã lyá thû tûâ nhaâm chaán. Vñ duå, nïëu baån coá rêët nhiïìu thöng àiïåp tûâ möåt danh saách thû tñn nhaâm chaán thò baån coá thïí laâm cho chuáng àûúåc àûa vaâo möåt höåp thû riïng biïåt àïí àoåc khi raãnh röîi. Nïëu maáy tñnh cuãa baån coá loa, baån coá thïí sùæp xïëp nhûäng tiïëng kïu baáo hiïåu àïí baáo cho baån biïët caác loaåi thû tñn khaác nhau, dûåa trïn ngûúâi gûãi vaâ chuã àïì. Chûúng trònh sùæp xïëp thû tñn phöí biïën àûúåc goåi laâ delivermail, miïîn phñ cho ngûúâi sûã duång tuy rùçng ngûúâi àiïìu haânh hïå thöëng phaãi töën vaâi giúâ biïn dõch vaâ caâi àùåt noá (Noá nùçm trong núi lûu trûä comp.sources.unix taåi ftp.uu.net - Xem chûúng 18). Sau khi àaä àûúåc caâi àùåt, möîi ngûúâi sûã duång coá thïí coá delivery script, möåt file lïånh àûúåc möåt UNIX shell thöng thûúâng diïîn dõch. Chuá yá: Phêìn naây daânh cho trûúâng húåp baån cêìn sûå giuáp àúä vïì chûúng trònh. Nhûäng ngûúâi quen thuöåc vúái shell script coá thïí dïî

INTERNET TOAÂN TÊÅP

97

daâng viïët cho baån möåt script tòm tïn ngûúâi gûãi vaâ caác tûâ then chöët cuãa doâng chuã àïì vaâ phaát thû möåt caách thñch húåp (cuäng nïn àïí vaâi miïëng sö cö la àïí anh ta hùng haái laâm viïåc hún) Toaân böå nhûäng thûá duâng àïí sùæp xïëp tûå àöång naây coá veã nhû dû thûâa, àùåc biïåt khi baån chó nhêån àûúåc tûâ 5 àïën 10 thöng àiïåp möîi ngaây. Nhûng sau khi thû tñn thûåc sûå traân ngêåp thò baån thêëy rùçng giaãi quyïët thû tûâ lêëy ài nhiïìu thúâi gian cuãa baån hún trûúác kia. Do àoá haäy nhúá nhûäng cöng cuå tûå àöång hoáa naây vò nïëu khöng duâng chuáng bêy giúâ thò sau àoá cuäng phaãi nhúâ àïën. GÛÃI THÛ CHO NHAÂ TRÙÆNG Nhaâ Trùæng, sau möåt thúâi gian daâi laåc hêåu vïì kyä thuêåt, sau cuâng àaä trûúân vaâo thïë giúái cuãa maáy tñnh (Coá möåt chuyïån àöìn àaäi rùçng khi töíng thöëng Eisenhower vïì nghó hûu taåi Gettysburg vaâo nùm 1961, öng nhêëc maáy àiïån thoaåi lïn, nghe tiïëng chuöng sùén saâng quay söë vaâ khöng biïët laâm gò tiïëp theo vò trong voâng 20 nùm trûúác öng àaä tûâng laâ möåt võ tûúáng, hiïåu trûúãng vaâ röìi laâm töíng thöëng nïn khöng bao giúâ quay söë àiïån thoaåi). Bêy giúâ baån coá thïí gûãi thû àiïån tûã àïën töíng thöëng vaâ phoá töíng thöëng Hoa Kyâ. Àõa chó cuãa hoå laâ president@ whitehouse.gov vicepresident@ whitehouse.gov Hiïån nay, caác thöng àiïåp thû àiïån tûã àûúåc in ra vaâ xûã lyá nhû thû tûâ bùçng giêëy nhûng ngûúâi ta dûå àõnh thay àöíi àiïìu naây ngay khi coá thïí àûúåc (Tuy nhiïn, àûâng höìi höåp vò khöng phaãi Bill Clinton hay Al Gore tûå mònh àoåc thû baån àêu maâ chuáng vêîn coân do caác nhên viïn àaãm nhiïåm). Caác thöng àiïåp cuãa baån nïn coá àõa chó höìi baáo vaâ nïn tuên thuã theo möåt söë giao thûác nhû thû bùçng giêëy. Haäy thoaái maái sûã duång mêîu dûúái àêy: Gentle Reader 123 Mockingbird Lane

INTERNET TOAÂN TÊÅP

98

Anytown USA 96943 Dear Mr.President: I have just finished reading The Internet for Dummies. It is the most important book ever written. Every American, including Socks, must have a copy right away. I beg you to buy and distribute them immediately, as a matter of the greatest national urgency. Raise my taxes if you need to - it's worth it. Sincerely, G.Reader

INTERNET TOAÂN TÊÅP

99

Chûúng 9 TÒM RA CAÁC ÀÕA CHÓ THÛ ÀIÏÅN TÛÃ MOÅI NGÛÚÂI ÚÃ ÀÊU TRONG KHÖNG GIAN THÖNG TIN? Nhû baån coá thïí àaä thêëy, coá möåt chi tiïët nhoã traánh cho baån khoãi phaãi gûãi thû àiïån tûã àïën têët caã baån beâ: baån khöng biïët àõa chó cuãa hoå. Trong chûúng naây, baån hoåc rêët nhiïìu caách khaác nhau àïí tòm àõa chó. Nhûng chuáng töi seä traánh cho baån viïåc phaãi àoåc phêìn coân laåi cuãa chûúng bùçng caách bùæt àêìu vúái caách dïî nhêët, àaáng tin cêåy nhêët àïí tòm ra caác àõa chó thû àiïån tûã cuãa ngûúâi khaác: Haäy goåi àiïån thoaåi cho hoå vaâ hoãi hoå. Chùèng mang tñnh kyä thuêåt cao gò caã, phaãi khöng? Vò möåt lyá do naâo àoá, àêy dûúâng nhû laâ àiïìu cuöëi cuâng maâ ngûúâi ta muöën laâm (Haäy xem phêìn dûúái "10 lyá do haâng àêìu cho viïåc khöng goåi àiïån thoaåi cho ai àoá àïí coá àõa chó thû àiïån tûã"). Nhûng haäy cöë gùæng thûã noá trûúác. Nïëu baån biïët hoùåc coá thïí tòm ra söë àiïån thoaåi, noá dïî hún nhiïìu so vúái caác phûúng phaáp khaác. Anh muöën noái gò, anh khöng biïët àõa chó cuãa chñnh anh sao? Àiïìu naây xaãy ra rêët nhiïìu - thûúâng vò möåt ngûúâi baån àang sûã duång möåt hïå thöëng thû àiïån tûã coá möåt cöíng nöëi ra thïë giúái bïn ngoaâi cung cêëp nhûäng chó thõ àïí gûãi thû ra bïn ngoaâi nhûng laåi khöng coá dêëu hiïåu gò vïì caách maâ ngûúâi ngoaâi coá thïí gûãi thû àïën. May mùæn thay, giaãi phaáp thûúâng dïî daâng: haäy yïu cêìu ngûúâi baån àoá gûãi cho baån möåt thöng àiïåp. Têët caã caác thöng àiïåp àïìu coá àõa chó höìi baáo vaâ têët caã, chó trûâ caác loaåi cöíng nöëi thö sú nhêët, àïìu àûa ra möåt àõa chó höìi baáo coá thïí sûã duång àûúåc. Àûâng ngaåc nhiïn nïëu àõa chó àoá coá rêët nhiïìu dêëu ngùæt cêu laå. Theo möåt söë cöíng nöëi, baån dûúâng nhû luön kïët thuác bùçng nhûäng thûá nhû:

INTERNET TOAÂN TÊÅP

100

"blurch::John.C.Calhoun"%[email protected] Nhûng thûúâng nïëu baån àaánh àõa chó kyâ laå trïn vaâo thò noá seä hoaåt àöång àûúåc nïn àûâng lo. Hoå khöng quan têm àïën viïåc baån coá cho hoå finger hay khöng Nïëu noái chung baån biïët möåt chöî naâo àoá nhêån thû thò möåt trong nhûäng lïånh hûäu ñch nhêët laâ finger. Trïn hêìu hïët caác hïå thöëng UNIX, baån coá thïí sûã duång finger àïí tòm ra ai hiïån àang login vaâ hoãi vïì nhûäng ngûúâi sûã duång naâo àoá. Nïëu baån chaåy finger maâ khöng yïu cêìu bêët kyâ ngûúâi sûã duång riïng biïåt naâo thò baån seä coá àûúåc möåt danh saách nhûäng ngûúâi àang login kiïíu nhû sau: Log in Name TTY Idle When Office root 0000-Admin(0000) co 12: Wed 16:04 john1 John R.Levine vt 1d Wed 16:03 john1 John R.Levine p0 Wed 16:10 john1 John R.Levine p1 1 Wed 16:10 john1 John R.Levine p3 8:04 Wed 16:49 john1 John R.Levine p4 Sat 19:45

10 lyá do haâng àêìu cho viïåc khöng goåi àiïån thoaåi cho ai àoá àïí coá àõa chó thû àiïån tûã . .

.

Muöën laâm ngaåc nhiïn möåt ngûúâi baån lêu röìi khöng gùåp Muöën laâm ngaåc nhiïn möåt ngûúâi trûúác àêy laâ baån lêu röìi khöng gùåp vaâ coân núå baån möåt söë tiïìn vaâ nghô rùçng anh ta àaä thoaát khoãi baån. Baån vaâ/hoùåc baån cuãa baån khöng noái tiïëng Anh (thûúâng xaãy ra vò nhiïìu ngûúâi sûã duång Internet úã ngoaâi nûúác Myä)

INTERNET TOAÂN TÊÅP

.

. . . .

. .

101

Baån vaâ/hoùåc baån cuãa baån khöng thïí noái chuyïån àûúåc (thûúâng xaãy ra - maång mang laåi möåt núi thên thiïån àùåc biïåt cho nhûäng ngûúâi coá khuyïët têåt vò khöng ai biïët hoùåc quan têm àïën khuyïët têåt naây). Bêy giúâ laâ 3 giúâ saáng vaâ baån cêìn phaãi gûãi thöng àiïåp ngay nïëu khöng baån seä khöng thïí nguã àûúåc. Baån khöng biïët söë àiïån thoaåi vaâ do möåt kinh nghiïåm khöng may höìi coân nhoã, baån rêët súå phaãi yïu cêìu töíng àaâi giuáp àúä. Àiïån thoaåi nïëu khöng coá ai úã àoá coá thïí laâm töën cuãa baån haâng trùm USD. Cöng ty àaä thiïët lêåp möåt hïå thöëng àiïån thoaåi múái, khöng ai biïët caách sûã duång vaâ bêët chêëp baån àaä thûã goåi nhûäng söë naâo, baån luön kïët thuác trong sûå thêët voång. Vö yá àöí nguyïn möåt lon soda vaâo maáy àiïån thoaåi nïn khöng thïí chúâ noá khö àïí goåi àiïån. Höm qua baån àaä goåi, khöng chõu viïët cêu traã lúâi ra giêëy. Höm nay quïn!

Àêy laâ höìi àaáp khaá àiïín hònh cho möåt traåm laâm viïåc. Nïëu ngûúâi sûã duång àang chaåy möåt hïå thöëng window vaâ coá möåt loaåt cûãa söí àang múã trïn maân hònh, möîi cûãa söí cho thêëy möåt traåm cuöëi giaã àõnh. Àiïìu naây khöng coá nghôa laâ ngûúâi sûã duång coá 6 traåm cuöëi vúái 6 baân phñm àûúåc sùæp xïëp nhû möåt kiïíu àaân organ; àoá chó laâ möåt maân hònh löån xöån. Cöåt Idle cho thêëy thúâi gian bao lêu kïí tûâ khi ai àoá àaánh vaâo möåt àiïìu gò àoá àöëi vúái tûâng traåm cuöëi (hoùåc cûãa söí) - möåt con söë hûäu ñch nïëu baån àang cöë gùæng àïí xem coá ai àang thûåc sûå úã àoá khöng. Thûúâng noá àûúåc biïíu diïîn bùçng giúâ vaâ phuát (hoùåc ngaây nïëu coá möåt chûä d). Baån cuäng coá thïí duâng lïånh finger cho möåt ngûúâi naâo àoá. Vñ duå, vò tïn sûã duång cuãa John laâ john1 nïn nïëu baån àaánh vaâo finger john1 Baån seä thu àûúåc nhûäng thûá kiïíu nhû sau: Login name: john1 In real life: John R.Levine

INTERNET TOAÂN TÊÅP

102

Directory: /usr/john1 Shell: /bin/sh On since Jun 30 16:03:13 on vt01 1 day 9 hours Idle Time Project: Working on "The Internet for Dummies" Plan: Write many books, become famous.

Daång thûác cuãa cêu traã lúâi thay àöíi tuây theo hïå thöëng vò lûâa döëi chûúng trònh finger laâ möåt thoái quen xêëu cuãa nhiïìu hacker (ngûúâi duâng maáy tñnh xêm nhêåp caác hïå thöëng nhùçm muåc àñch gêy röëi, phaá hoaåi, truåc lúåi) trïn hïå thöëng UNIX. (Trong trûúâng húåp naây, baån coá thïí coá àûúåc 6 baãn traã lúâi, möîi baãn trïn möåt cûãa söí nhûng chuáng töi nghô rùçng chuáng ta nïn tiïët kiïåm giêëy úã àêy). Vúái möåt söë giúái haån, finger cuäng coá thïí laâm cho phuâ húåp vúái nhûäng tïn gêìn àuáng. Nïëu baån àaánh vaâo finger john thò noá seä tòm têët caã nhûäng ngûúâi maâ tïn thûåc cuãa hoå (theo file password hïå thöëng) coá chûä John laâ thaânh phêìn. Project vaâ plan Trïn nhûäng hïå thöëng UNIX, cêu traã lúâi cho lïånh finger trúã vïì möåt project vaâ möåt plan. Baån cuäng nïn coá möåt project vaâ möåt plan àïí baån tröng coá veã laâ möåt ngûúâi sûã duång maång tûâng traãi, àûúåc thöng tin töët. (Veã ngoaâi quyïët àõnh têët caã). Project cuãa baån laâ möåt file àûúåc goåi laâ .projects (bùæt àêìu bùçng möåt dêëu chêëm), plan cuãa baån laâ möåt file àûúåc goåi laâ .plan (cuäng bùæt àêìu bùçng möåt dêëu chêëm). Baån coá thïí àûa bêët cûá àiïìu gò baån muöën vaâo àoá. Lïånh finger chó hiïån ra doâng àêìu tiïn cuãa project nhûng laåi hiïån ra toaân böå plan. Cöë gùæng àûâng ài quaá xa. Mûúâi doâng laâ têët caã nhûäng

INTERNET TOAÂN TÊÅP

103

gò ngûúâi khaác muöën xem vaâ cho duâ coá múã röång thïm chùng nûäa noá cuäng khöng thûåc sûå laâ àiïìu hay ho. Duâng lïånh finger cho nhûäng ngûúâi baån úã xa cho vui Caác àöåc giaã nhaåy beán coá thïí nhêån xeát rùçng cho àïën nay chuáng ta chó thaão luêån caách duâng lïånh finger cho nhûäng ngûúâi cuâng úã trïn möåt maáy, àiïìu naây khöng hêëp dêîn lùæm. Àiïìu laâm cho finger hûäu ñch laâ noá coá thïí finger caác maáy khaác cuäng töët nhû vêåy. Nïëu baån àaánh vaâo finger @ntw.com

Noá cho baån thêëy ai àaä login taåi ntw.com, vúái giaã thiïët laâ àõa àiïím àoá cho pheáp àûa vaâo caác yïu cêìu finger (phêìn lúán nhûng khöng phaãi têët caã àõa àiïím àïìu cho pheáp nhû vêåy). Baån cuäng coá thïí hoãi vïì möåt ngûúâi naâo àoá. Thñ duå, nïëu baån àaánh vaâo finger [email protected]

baån seä thu àûúåc cêu traã lúâi tûúng tûå nhû thïí möåt ngûúâi sûã duång taåi chöî naâo àaä àaánh vaâo finger elvis. Nïëu baån biïët tïn ngûúâi sûã duång, thûúâng baån coá thïí duâng finger àïí tòm ra àõa chó thû àiïån tûã cuãa ngûúâi àoá, noái chung cuäng tûúng tûå nhû tïn ngûúâi sûã duång. Nïëu giaã sûã baån duâng lïånh finger [email protected] vaâ thu àûúåc User Full name What Idle TTY Console Location chet Chester A. Arthur csh 7:17 rb ncd16 X display 0) baån coá thïí khaá chùæc chùæn rùçng àõa chó thû laâ [email protected]. Vñ duå vïì chûúng trònh finger Taåi möåt söë núi, àùåc biïåt laâ caác trûúâng àaåi hoåc, àaä gùæn caác chûúng trònh finger cuãa hoå vúái caác thû muåc töí chûác. Vñ duå, nïëu baån duâng lïånh finger bu.edu (Boston University), baån seä àûúåc cêu traã lúâi sau: [bu.edu]

INTERNET TOAÂN TÊÅP

104

Boston University Electronic Directory (finger access)

This directory contains listings for Students, Faculty, Staff and University Departments. At present, most information about student is not accessible off campus or via finger on bu.edu. The primary directory interface is ph; if this is not available, finger accepts [email protected] where <user> can be a login name or FirstName - Lastname (note dash '-' not space). Also note that <user> can include standard Unix shell patterns. Do àoá, baån coá thïí thûã duâng lïånh finger [email protected] àïí tòm àõa chó. Caác trûúâng àaåi hoåc khaác sûã duång nhûäng thû muåc tûúng tûå bao göìm MIT vaâ Yale. Noá àaáng àïí ta cöë gùæng - trûúâng húåp xêëu nhêët coá thïí xaãy ra chó laâ xuêët hiïån not found. Xin chaâo trûúãng phoâng bûu àiïån (postmaster) Àöi khi baån coá möåt yá khaá hay vïì möåt caái maáy tñnh maâ ai àoá sûã duång nhûng baån laåi khöng biïët tïn. Trong trûúâng húåp àoá, baån coá thïí cöë gùæng viïët thû cho trûúãng phoâng bûu àiïån. Möîi laänh vûåc, phêìn àõa chó sau dêëu @ coá thïí nhêån thû Internet àïìu coá möåt àõa chó thû àiïån tûã cuãa trûúãng phoâng bûu àiïån, liïn quan àïën ai àoá chõu traách nhiïåm vïì maáy àoá. Do àoá nïëu baån tin chùæc rùçng baån cuãa mònh sûã duång moby.ntw.org thò baån coá thïí hoãi [email protected] vïì àõa chó. (Chuáng töi giaã thiïët rùçng, vò möåt lyá do naâo àoá, baån khöng thïí goåi àiïån cho baån mònh vaâ hoãi àõa chó thû àiïån tûã cuãa anh ta). Hêìu hïët caác trûúãng phoâng bûu àiïån laâ nhûäng ngûúâi àiïìu haânh hïå thöëng coá rêët nhiïìu viïåc phaãi laâm do àoá baån khöng nïn mong àúåi nhiïìu. Cuäng nïn nhúá rùçng laänh vûåc thû tñn caâng lúán thò laåi caâng ñt chùæc chùæn rùçng trûúãng phoâng bûu àiïån biïët àûúåc àõa chó cuãa moåi ngûúâi sûã duång. Àûâng viïët thû cho Postmaster@ ibm.com àïí cöë gùæng tòm ra àõa chó cuãa möåt ai àoá úã IBM (May thay, IBM coá möåt server whois - xem phêìn kïë tiïëp "Ai àoá?"). Trûúãng phoâng bûu àiïån cuäng laâ núi thñch húåp àïí viïët thû hoãi khi baån gùåp phaãi rùæc röëi vúái thû tñn àïën hoùåc tûâ möåt àõa àiïím. Nïëu

INTERNET TOAÂN TÊÅP

105

thöng àiïåp cuãa baån gûãi cho ai àoá laåi quay vïì vúái möåt thöng baáo löîi bñ êín cho biïët rùçng hïå thöëng bõ hoãng hoùåc nïëu baån àang nhêån haâng loaåt caác thû vö giaá trõ àûúåc taåo ra möåt caách maáy moác tûâ möåt server thû tñn bõ röëi loaån (Xem chûúng 10) thò trûúãng phoâng bûu àiïån laâ ngûúâi thñch húåp àïí viïët thû hoãi. Ai àoá? Caách àêy rêët lêu (tûâ 15 àïën 20 nùm), möåt söë ngûúâi àiïìu haânh maång bùæûtå àêìu giûä nhûäng thû muåc vïì nhûäng ngûúâi sûã duång maång. Lïånh cho pheáp baån tòm nhûäng ngûúâi trong caác thû muåc khaác nhau àûúåc goåi laâ whois. Möåt söë hïå thöëng coá lïånh whois, do àoá vïì nguyïn tùæc baån coá thïí àaánh vaâo whois Smith vaâ noá coá thïí liïn hïå vúái cú súã dûä liïåu whois vaâ cho baån biïët têët caã nhûäng ngûúâi coá tïn laâ Smith. Tuy nhiïn, trïn thûåc tïë, àiïìu naây khöng àún giaãn nhû vêåy vò vaâo khoaãng cuöëi nùm 1992, hïå thöëng chñnh quaãn lyá cú súã dûä liïåu whois àaä thay àöíi vaâ hêìu hïët caác lïånh whois àïìu chûa àûúåc cêåp nhêåt hoáa àïí phaãn aánh sûå thay àöíi naây. Server chuêín maâ hêìu hïët caác chûúng trònh whois liïn hïå àïën hiïån chó giûä tïn nhûäng ngûúâi laâm viïåc cho Böå Quöëc phoâng. May thay, baån coá thïí yïu cêìu chûúng trònh whois sûã duång möåt chûúng trònh naâo àoá nhû trong finger -h whois internic.net Smith

vò dõch vuå Internet hiïån àang úã taåi whois.internic.net. -h thay cho host, maáy chuã maâ server àang úã àoá. Laâm thïë naâo tòm àûúåc nhûäng ngûúâi taåi IBM? Töi nghô rùçng baån khöng bao giúâ hoãi cêu naây. IBM coá möåt server thû tñn cho pheáp baån tòm tïn ngûúâi. Gûãi möåt thöng àiïåp túái [email protected] chûáa möåt doâng nhû whois Watson, T

INTERNET TOAÂN TÊÅP

106

liïåt kï bêët kyâ ngûúâi sûã duång naâo vúái caác àõa chó thû àiïån tûã phuâ húåp. Tuy hêìu hïët nhûäng ngûúâi laâm viïåc cho IBM àïìu coá àõa chó thû àiïån tûã nöåi böå nhûng chó möåt phêìn coá thïí nhêån thû tûâ bïn ngoaâi (Do vêåy vö ñch khi cho baån biïët nhûäng àõa chó thû tñn maâ baån khöng thïí sûã duång). Nhiïìu cöng ty khaác coá möåt hïå thöëng thû tñn àún giaãn gaán cho moåi ngûúâi sûã duång taåi cöng ty möåt biïåt danh, vñ duå nhû kïët húåp giûäa tïn vaâ hoå. Àiïìu naây àuáng vúái AT&T, do àoá àïí tòm möåt ai àoá taåi àêy, àaánh vaâo [email protected]

Àiïìu naây cuäng aáp duång àûúåc cho Sun Microsystems (sun.com). Cuäng nïn laâm thûã vò àiïìu tïå haåi nhêët xaãy àïën chó laâ thöng àiïåp cuãa baån bõ gûãi traã vïì do khöng chuyïín àûúåc. Nïëu nhiïìu ngûúâi coá tïn giöëng nhau thò thûúâng baån nhêån àûúåc möåt cêu traã lúâi maáy moác laâ xaác àõnh xem baån muöën gûãi cho ai trong söë àoá vaâ àõa chó àuáng laâ gò. Àöëi vúái nhûäng hïå thöëng khöng coá lïånh whois, baån coá thïí thay bùçng telnet (Xem chûúng 14). Baån coá thïí duâng lïånh telnet àïën whois.telnet.net, röìi taåi dêëu àúåi lïånh, àaánh vaâo whois whoever. Àöëi vúái nhûäng ngûúâi sûã duång Internet taåi chêu Êu, thûã àaánh vaâo whois.ripe.net. Möåt danh saách lúán caác server whois coá trong möåt file maâ baån coá thïí cheáp bùçng FTP (Xem chûúng 16) tûâ sipb.mit.edu, tïn file laâ /pub/whois/whois-servers.list. Hïå thöëng thû tñn tûúng thñch - coá phaãi laâ möåt mêu thuêîn hay khöng? Haâng ngaân maång khaác nhau àûúåc kïët nöëi vaâo Internet bùçng caách naây hay caách khaác. Vúái rêët nhiïìu maång trong söë àoá, baån chó coá thïí noái àûúåc rùçng àoá laâ möåt maång khaác. Vñ duå, rêët nhiïìu hïå thöëng UNIX riïng leã chuyïín thû bùçng caách sûã duång UUCP (viïët tùæt cuãa UNIX to UNIX CoPy), möåt chûúng trònh sûã duång bùçng caách quay söë cuä nhûng chùæc chùæn. Hêìu hïët caác hïå thöëng àïìu àùng kyá caác àõa chó Internet chuêín, do àoá baån coá thïí gûãi thû àïën chuáng theo caách tûúng tûå nhû gûãi cho bêët kyâ höåp thû Internet naâo.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

107

Àöi khi baån phaãi àaánh vaâo möåt vaâi àiïìu gò àoá kyâ dõ àïí gûãi thû ài. Trong phêìn "Caác hïå thöëng thû tñn" dûúái àêy trong chûúng naây, baån coá thïí tòm thêëy nhûäng gò cêìn cho nhiïåm vuå naây. X.400: Chuáng töi tûâ bïn chñnh quyïìn àïën àïí giuáp caác baån Sau khi Internet àaä ra àúâi àûúåc nhiïìu nùm, vaâ thû àiïån tûã coân lêu hún thïë nûäa, töí chûác quöëc tïë chõu traách nhiïåm vïì caác tiïu chuêín àiïån thoaåi vaâ nhûäng vêën àïì tûúng tûå, àûúåc goåi laâ CCITT (tïn tiïëng Phaáp viïët tùæt cuãa International Telephone Committee) quyïët àõnh rùçng hoå cuäng tham gia vaâo lônh vûåc thû àiïån tûã. Baån coá thïí nghô rùçng vêën àïì cuå thïí nïn laâm laâ chêëp nhêån nhûäng tiïu chuêín hiïån taåi vò chuáng coá leä toã ra àaáng tin cêåy vaâ maånh meä (öì khöng, suy nghô àoá chó chûáng toã rùçng baån seä khöng bao giúâ tiïën xa àûúåc nhû möåt nhaâ phaát triïín caác tiïu chuêín truyïìn thöng quöëc tïë maâ thöi). Hoå quyïët àõnh àûa ra X.400, möåt thûá hoaân toaân múái vaâ phûác taåp. Noái möåt caách cöng bònh, X.400 àaä xûã lyá àûúåc vaâi vêën àïì maâ thû tñn Internet (àûúåc goåi laâ RFC822 theo nhû taâi liïåu mö taã) khöng laâm àûúåc hoùåc ñt ra laâ khöng laâm àûúåc cho àïën thúâi gian gêìn àêy. Nhûng X.400 phûác taåp àïën nöîi maâ noá mêët gêìn 10 nùm tûâ khi àûa ra baãn àêìu tiïn cho àïën khi noá trúã thaânh phöí biïën. Möåt àõa chó X.400 khöng àún thuêìn laâ möåt tïn vaâ möåt laänh vûåc maâ noá laâ caã möåt nhoám thuöåc tñnh. Sûå mö taã chñnh thûác keáo daâi haâng chuåc, thêåm chñ haâng trùm trang giêëy nhûng töi seä tiïët kiïåm thò giúâ cho baån bùçng caách chó thaão luêån nhûäng cú súã töëi thiïíu. Nhûäng thuöåc tñnh thûúâng àûúåc quan têm vaâ maä àûúåc sûã duång àïí àaåi diïån cho chuáng nhû sau: Hoå (S): hoå cuãa ngûúâi nhêån. Tïn (G): tïn cuãa ngûúâi sûã duång. Tïn viïët tùæt (T): tïn hoùåc tïn loát viïët tùæt. Phaã hïå, àúâi (GQ hoùåc Q): Jr., III v.v... Tïn laänh vûåc quaãn lyá (ADMD hoùåc A): ñt nhiïìu giöëng tïn hïå thöëng thû tñn. Tïn laänh vûåc riïng (PRMD hoùåc P): ñt nhiïìu giöëng tïn cuãa möåt hïå thöëng riïng àûúåc nöëi qua cöíng nöëi vaâo ADMD.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

108

Töí chûác (O): Töí chûác maâ ngûúâi nhêån laâ thaânh viïn, coá thïí coá hoùåc khöng coá liïn hïå vúái ADMD hoùåc PRMD. Quöëc gia (C): maä quöëc gia hai chûä söë (Xem Phuå luåc A). Thuöåc tñnh xaác àõnh theo laänh vûåc (DD hoùåc DDA): bêët kyâ maä naâo nhêån diïån ngûúâi nhêån nhû tïn ngûúâi sûã duång hoùåc söë taâi khoaãn.

Baån maä hoáa têët caã nhûäng thuöåc tñnh naây trong möåt àõa chó bùçng caách sûã duång dêëu / àïí ngùn caách chuáng vaâ viïët tûâng thuöåc tñnh ra maä, dêëu bùçng vaâ giaá trõ. Roä röìi chûá? Khöng (Khöng thïí tûúãng tûúång vò sao). Àêy laâ möåt vñ duå cuå thïí: giaã sûã baån cuãa baån sûã duång dõch vuå Sprintmail cuãa Sprint (trûúác àêy àûúåc goåi laâ Telemail, ADMD) coá kïët nöëi X.400 àïën Internet. Tïn cuãa anh ta laâ Samuel Tilden, söëng taåi Myä vaâ laâm viïåc cho Tammany Hall. Caác thuöåc tñnh cuãa anh ta laâ: G: Samuel S: Tilden O: Tammany Hall C: US

Do àoá, àõa chó coá thïí laâ /G=Samuel/S=Tilden/O=Tammany all/C=US/ADMD=TELEMAIL/@sprint.com

vò laänh vûåc Internet daânh cho cöíng nöëi laâ sprint.com. Chuá yá dêëu / xuêët hiïån ngay àêìu àõa chó vaâ trûúác dêëu @. Thûá tûå cuãa caác phêìn àûúåc phên caách bùçng dêëu / khöng thaânh vêën àïì. Nhûäng thuöåc tñnh naâo maâ baån thûåc sûå cêìn cho möåt àõa chó naâo àoá thò khaác nhau tûâ núi naây sang núi khaác. Vaâi laänh vûåc chó kïët nöëi vúái möåt quöëc gia duy nhêët vaâ ADMD, do àoá baån khöng sûã duång möåt söë thuöåc tñnh àoá cho nhûäng laänh vûåc àoá. Baån cêìn tòm xem caác thuöåc tñnh naâo cêìn thiïët àöëi vúái tûâng hïå thöëng X.400. Trïn lyá thuyïët, caác thuöåc tñnh dû thûâa khöng thaânh vêën àïì nhûng ai biïët àiïìu gò xaãy ra trïn thûåc tïë?

INTERNET TOAÂN TÊÅP

109

Möåt sûå àún giaãn hoáa aáp duång cho trûúâng húåp phöí biïën trong àoá thuöåc tñnh cêìn thiïët duy nhêët laâ tïn thêåt cuãa ngûúâi nhêån. Nïëu tïn ngûúâi sûã duång laâ Rutherford B.Hayes thò daång thuöåc tñnh àêìy àuã laâ /G=Rutherford/I=B/S=Hayes/

Nhûng thay vò vêåy, baån coá thïí viïët Rutherford B.Hayes

Khaá tiïån lúåi phaãi khöng? Baån coá thïí boã tïn loát hoùåc tïn viïët tùæt nïëu baån muöën. Baån coá thïí hy voång rùçng hêìu hïët caác àõa chó X.400 àïìu coá thïí àûúåc viïët theo caách naây nhûng röìi cuäng àïën thêët voång thöi. Trong hêìu hïët caác trûúâng húåp, caách dïî nhêët àïí tòm ra àõa chó X.400 cuãa ai àoá laâ yïu cêìu hoå gûãi cho baån möåt thöng àiïåp vaâ xem doâng From: noái gò. Nïëu thêët baåi thò baån phaãi thûã thöi. X.500: Chuáng töi tûâ bïn chñnh quyïìn vaâ chuáng töi trúã laåi

Möåt mö hònh chñnh thûác àûúåc goåi laâ X.500 àûúåc mang àïën cho chuáng ta tûâ cuâng nhûäng ngûúâi àaä taåo ra X.400. X.500 töí chûác dûä liïåu nhû möåt kïå saách àêìy nhûäng quyïín söí söë àiïån thoaåi (hoùåc trong möåt hïå thöëng X.500 lúán, noá giöëng nhû möåt thû viïån göìm caác kïå àûúåc töí chûác theo quöëc gia). Àöëi vúái bêët kyâ möåt ngûúâi naâo, baån phaãi cho X.500 biïët quyïín naâo àïí noá tòm. Chuá yá: Dûúâng nhû X.500 seä thûåc sûå àûúåc sûã duång moåi núi do hai lyá do. Möåt laâ, noá tûúng àöëi dïî sûã duång hún X.400 vaâ hai laâ khöng coá möåt àöëi thuã caånh tranh naâo. Taåi thúâi àiïím naây, hêìu hïët caác dõch vuå X.500 laâ coá tñnh tûúng taác, nghôa laâ baån login vaâo chuáng vaâ àaánh vaâo yïu cêìu cuãa baån. Noái chung, baån àûa vaâo nhûäng phêìn maâ baån biïët nhû tïn ngûúâi vaâ töí chûác vaâ noá seä cho baån thêëy nhûäng tïn naâo phuâ húåp. Têët caã caác hïå thöëng tûúng taác àïìu coá möåt loaåi Help naâo àoá àïí giuáp àúä, do àoá nïëu baån gùåp khoá khùn, thûã nhêën ? hoùåc àaánh vaâo help. Dõch vuå X.500 phöí biïën nhêët àûúåc goåi laâ fred (viïët tùæt cuãa Front End to Directories). Baån coá thïí thûã bùçng caách duâng telnet (xem chûúng 14) nöëi àïën wp.psi.com hoùåc wp1.psi.com vaâ login laâ fred.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

110

Nïëu baån chó àaánh vaâo tïn cuãa ai àoá thò fred seä cöë gùæng tòm trong thû muåc cuåc böå nhûäng ngûúâi laâm viïåc taåi PSI, nhaâ cung ûáng maång Internet cung cêëp dõch vuå fred. Nïëu ngûúâi baån àang tòm khöng coá úã PSI thò baån cêìn cho fred biïët núi àïí tòm. Caách laâm dïî nhêët laâ àaánh vaâo (giaã sûã baån nghô rùçng ngûúâi àoá laâm viïåc cho möåt töí chûác bùæt àêìu bùçng chûä F) whois John Smith -org F*

Khi àoá fred seä tòm tûâng töí chûác phuâ húåp vaâ hoãi xem baån coá muöën tòm trong quyïín söí àiïån thoaåi àoá hay khöng. Coá thïí nhêën Y hoùåc N. Trïn lyá thuyïët, baån coá thïí àaánh vaâo whois John Smith -org *-geo @c=US

àïí noá tòm trong têët caã caác thû muåc nhûäng cöng ty taåi Hoa Kyâ. Nhûng trïn thûåc tïë thò chûúng trònh fred vêîn coân laâ möåt loaåi chûúng trònh àún giaãn vaâ coá xu hûúáng khöng chaåy àûúåc nïëu baån àûa ra nhûäng cêu hoãi phûác taåp. Knowbot Möåt hïå thöëng tòm àõa chó nûäa cuäng àaáng xem xeát laâ knowbot. Baån kïët nöëi vaâo noá bùçng telnet (Xem chûúng 14) bùçng caách àaánh vaâo telnet nri.reston.va.us 185

(185 coá nghôa laâ baån muöën login vaâo server knowbot thay vò login bònh thûúâng). Nïëu sau àoá hiïån ra dêëu àúåi lïånh thò chó cêìn àaánh vaâo tïn ngûúâi vaâ àúåi, àöi khi keáo daâi nhiïìu phuát vò noá phaãi tòm trong toaân böå thû muåc vaâ cho biïët nhûäng gò noá tòm àûúåc. Knowbot truy cêåp àïën möåt söë thû muåc maâ leä ra khöng dïî truy cêåp, bao göìm caã thû muåc daânh cho MCI Mail, do àoá noá àaáng àûúåc xem xeát. Tuy nhiïn, theo kinh nghiïåm cuãa töi, àöi khi noá boã soát vaâi àiïìu - vñ duå nhû töi coá möåt account MCI Mail nhûng vò möåt lyá do naâo àoá maâ Knowbot khöng tòm thêëy töi trïn àoá.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

111

CAÁC HÏÅ THÖËNG THÛ TÑN Dûúái àêy laâ möåt danh saách ngùæn nhûäng hïå thöëng trûåc tuyïën vaâ thû tñn chuã yïëu àûúåc kïët nöëi vúái Internet vaâ caách àïí gûãi thû cho nhûäng ngûúâi trïn hïå thöëng. America Online

Tïn cuãa ngûúâi sûã duång thûúâng laâ tïn àêìy àuã cuãa ngûúâi àoá. Àïí gûãi thû àïën möåt ngûúâi tïn laâ Aaron Burr, àaánh vaâo [email protected]

Chuá yá: Möåt söë ngûúâi sûã duång àaä choån caác tïn thû tñn khöng liïn quan àïën tïn thêåt, baån seä phaãi goåi àiïån cho hoå àïí hoãi. AT&T Mail Ngûúâi sûã duång coá caác tïn tuây yá. Àïí gûãi thû àïën möåt ngûúâi sûã duång tïn laâ blivet, àaánh vaâo [email protected]

BITNET BITNET laâ möåt maång cuãa hêìu hïët caác maáy mainframe IBM. Möîi tïn hïå thöëng töëi àa taám kyá tûå. Caác tïn hïå thöëng thûúâng chûáa chûä VM, tïn cuãa hïå àiïìu haânh àûúåc sûã duång trïn hêìu hïët caác àõa àiïím BITNET. Caác tïn ngûúâi sûã duång laâ tuây yá nhûng thûúâng cuäng laâ taám kyá tûå hoùåc ñt hún. Nhiïìu àõa àiïím BITNET cuäng coá caác tïn laänh vûåc thû tñn Internet, do àoá baån coá thïí gûãi thû àïën chuáng bùçng con àûúâng Internet bònh thûúâng. Nïëu chûúng trònh thû tñn baån sûã duång àûúåc taåo cêëu hònh töët thò noá coá thïí coá möåt setup chêëp nhêån BITNET àïí xûã lyá nhûäng hïå thöëng BITNET khöng trûåc tiïëp coá mùåt trïn Internet. Do àoá, baån coá thïí gûãi thû àïën, vñ duå nhû, JSMITH taåi XYZVM3 bùçng caách àaánh vaâo

INTERNET TOAÂN TÊÅP

112

[email protected]

Nïëu thêët baåi, baån phaãi gûãi thû trûåc tiïëp cho cöíng nöëi BITNET. Àêy laâ nhûäng àõa chó sûã duång hai cöíng nöëi chêëp nhêån thû tñn cuãa ngûúâi ngoaâi: jsmith%[email protected] jsmith%[email protected] Hai cöíng nöëi naây tûúng ûáng do MIT vaâ City University of New York (CUNY) cung cêëp cho cöång àöìng Internet. BIX BIX laâ möåt hïå thöëng thûúng maåi trûúác àêy do taåp chñ Byte àiïìu haânh vaâ hiïån do General Videotext àaãm nhiïåm. Nhûäng tïn ngûúâi sûã duång laâ nhûäng chuöîi ngùæn tuây yá. Àïí gûãi thû àïën ngûúâi sûã duång xxxxx, àaánh vaâo [email protected] CompuServe CompuServe laâ möåt dõch vuå trûåc tuyïën lúán (Coá ai khöng biïët àiïìu naây khöng?). Do nhûäng lyá do lõch sûã, caác tïn ngûúâi sûã duång trïn CompuServe laâ möåt cùåp söë baát phên, thûúâng bùæt àêìu bùçng söë 7. Nïëu tïn ngûúâi sûã duång laâ 712345,6701 thò àõa chó laâ [email protected] Lûu yá: àõa chó duâng dêëu chêëm chûá khöng duâng dêëu phêíy vò caác àõa chó Internet khöng thïí chûáa caác dêëu phêíy. Delphi

INTERNET TOAÂN TÊÅP

113

Delphi laâ möåt dõch vuå trûåc tuyïën tûâ General Videotext, núi àiïìu haânh BIX, tuy rùçng caác dõch vuå laâ riïng biïåt (Delphi gêìn àêy àûúåc baán cho Rupert Murdoch, truâm thöng tin). Caác tïn ngûúâi sûã duång Delphi laâ nhûäng chuöîi tuây yá, thûúâng gùåp nhêët laâ chûä viïët tùæt àêìu tiïn vaâ hoå cuãa ngûúâi sûã duång. Àïí gûãi cho ngûúâi sûã duång jlevine (chñnh laâ töi àêëy), àaánh vaâo [email protected] Easylink Easylink laâ dõch vuå thû tñn trûúác àêy do Western Union àiïìu haânh vaâ hiïån do AT&T. Nhûäng ngûúâi sûã duång coá caác söë coá 7 chûä söë. Àïí gûãi cho ngûúâi sûã duång 3141592, àaánh vaâo [email protected]

FIDONET FIDONET laâ möåt maång BBS rêët lúán, coá quy mö toaân thïë giúái. Trïn FIDONET, ngûúâi ta àûúåc nhêån diïån bùçng tïn cuãa mònh vaâ möîi BBS caá nhên (àûúåc goåi laâ nuát) coá möåt söë göìm 3 hoùåc 4 phêìn dûúái daång 1:2/3 hoùåc 1:2/3.4. Àïí gûãi möåt thöng àiïåp cho Grover Cleveland taåi nuát 1:2/3.4, àaánh vaâo [email protected]

Nïëu nuát coá möåt tïn göìm ba phêìn nhû 1:2/3, àaánh vaâo [email protected]

GEnie GEnie laâ möåt dõch vuå trûåc tuyïën do General Electric àiïìu haânh. Noá laâ àêìu cuöëi mang tñnh thûúng maåi cuãa dõch vuå trûåc tuyïën thûúng maåi cuãa General Electric ra àúâi tûâ nhûäng nùm 1960. Möîi ngûúâi sûã duång coá möåt tïn sûã duång thûúâng laâ möåt chuöîi tuây yá vaâ khöng gúåi nhúá, vaâ möåt tïn thû tñn thûúâng coá liïn quan àïën tïn ngûúâi sûã duång.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

114

Baån cêìn biïët tïn thû tñn cuãa möåt ngûúâi sûã duång, nhû kiïíu J.SMITH7: [email protected]

MCI Mail MCI Mail laâ möåt hïå thöëng thû àiïån tûã thûúng maåi vaâ lúán. Möîi ngûúâi sûã duång coá möåt söë hiïåu sûã duång 7 kyá söë àûúåc baão àaãm tñnh duy nhêët vaâ möåt tïn ngûúâi sûã duång coá thïí hoùåc khöng thïí duy nhêët. Baån coá thïí gûãi àïën söë, tïn ngûúâi sûã duång hoùåc tïn thêåt, sûã duång nhûäng dêëu gaåch thay vò khoaãng tröëng: [email protected] [email protected] [email protected]

Nïëu baån gûãi àïën tïn ngûúâi sûã duång hay tïn thêåt vaâ tïn naây khöng duy nhêët thò MCI seä cêín thêån gûãi cho baån möåt danh saách caác tïn coá thïí àûúåc àïí baån gûãi laåi thöng àiïåp cuãa baån àïën möåt ngûúâi thöi. Caác söë hiïåu sûã duång cuãa MCI àöi khi àûúåc viïët vúái möåt dêëu gaåch ngang nhû söë àiïån thoaåi nhûng baån khöng cêìn sûã duång dêëu gaåch trong àõa chó cuãa baån. Prodigy Prodigy laâ möåt hïå thöëng trûåc tuyïën rêët lúán do IBM vaâ Sears àiïìu haânh (Chuáng töi nghe noái rùçng hoå coá thïí coá túái 10.000 ngûúâi sûã duång àöìng thúâi). Hoå noái rùçng hoå seä coá möåt cöíng nöëi Internet. Nhûäng ngûúâi sûã duång coá caác tïn sûã duång tuây yá nhû kiïíu KS8GN3. Nïëu vaâ khi cöíng nöëi hoaåt àöång, baån coá thïí gûãi thû àïën [email protected] Sprintmail (Telemail)

INTERNET TOAÂN TÊÅP

115

Sprintmail laâ möåt hïå thöëng thû àiïån tûã do Sprintnet cung cêëp. Sprintmail thûúâng àûúåc goåi laâ Telemail vò Sprintnet thûúâng àûúåc goåi laâ Telenet (Noá laâ saãn phêím cöng nghïå phuå cuãa cöng trònh ARPANET ban àêìu dêîn àïën Internet). Sprintmail laâ hïå thöëng thû tñn X.400 chuã yïëu taåi Hoa Kyâ. Nhû töi àaä nïu úã trïn, àïí gûãi möåt thöng àiïåp cho ngûúâi sûã duång àûúåc goåi tïn laâ Samuel Tilden vúái tïn thêåt Tammany Hall taåi Hoa Kyâ, àaánh vaâo /G=Samuel/S=Tilden/O=Tammany all/C=US/ADMD=TELEMAIL/@sprint.com

UUCP UUCP laâ möåt hïå thöëng thû tñn cuä vaâ thö sú vêîn coân àûúåc sûã duång búãi rêët nhiïìu traåm laâm viïåc UNIX vò noá miïîn phñ. Caác àõa chó UUCP bao göìm möåt tïn hïå thöëng vaâ tïn ngûúâi sûã duång, caã hai laâ nhûäng chuöîi ngùæn vaâ tuây yá. Vñ duå, do nhûäng lyá do lõch sûã, hïå thöëng taåi Baãn doanh Internet for Dummies coá àõa chó UUCP - iecc - cuäng nhû àõa chó Internet thöng thûúâng cuãa noá, do àoá baån coá thïí gûãi thû àïën iecc!dummies. (Dêëu "!" àûúåc goåi laâ "bang" vaâ àõa chó coá dêëu "!" àûúåc goåi laâ bang path address). Cuäng töìn taåi nhiïìu àõa chó UUCP chuyïín thû qua nhiïìu lêìn (multihop address): world/iecc!dummies duâng àïí gûãi thöng àiïåp trûúác hïët àïën maáy tñnh world, maáy naây gûãi àïën iecc maâ àõa chó laâ dummies. Thöng thûúâng, caác àõa chó UUCP àûúåc viïët liïn quan àïën möåt maáy chuã Internet cuäng sûã duång UUCP, do àoá baån coá thïí gûãi thû àïën: [email protected]

(Tuy rùçng nïëu baån gûãi àïën [email protected] thò nhanh hún vò noá traánh àûúåc UUCP chùèng coá nghôa gò). Àõa chó naây coá nghôa laâ gûãi thöng àiïåp àïën uunet.uu.net bùçng caách sûã duång thû tñn Internet thûúâng lïå, röìi bùçng UUCP àïën world vaâ möåt lêìn gûãi bùçng UUCP khaác túái iecc vaâ tûâ àoá túái höåp thû àûúåc goåi laâ dummies. Nïëu baån nghô rùçng àiïìu naây ngu ngöëc vaâ rùæc röëi thò baån khöng phaãi laâ ngûúâi duy nhêët nghô ra àiïìu àoá. UUNET Communication laâ möåt chûúng trònh lúán, khöng sinh lúåi, mang thû àiïån tûã cuâng nhiïìu thûá khaác àïën caác maáy sûã duång UUCP.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

116

Hêìu hïët caác khaách haâng cuãa UUNET cuäng àïìu coá àõa chó Internet bònh thûúâng maâ chuáng àûúåc chuyïín thaânh caác àõa chó UUCP möåt caách nöåi böå. Nïëu baån biïët àõa chó Internet roä hún laâ àõa chó UUCP thò haäy sûã duång noá.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

117

Chûúng 10 SÛÃ DUÅNG CAÁC DANH SAÁCH THÛ TÑN BAÅN COÁ CHÙÆC ÀÊY KHÖNG PHAÃI LAÂ MÖÅT THÛ VÖ TÑCH SÛÅ HAY KHÖNG? Bêy giúâ baån àaä biïët têët caã vïì caách gûãi vaâ nhêån thû, chó coân möåt àiïìu ngùn caách baån vaâ möåt cuöåc söëng traân ngêåp thû tûâ: baån khöng biïët nhiïìu ngûúâi àïí coá thïí trao àöíi thû tûâ. May thay, baån coá thïí tûå àùåt mònh vaâo rêët nhiïìu danh saách gûãi thû àïí baão àaãm rùçng möîi saáng höåp thû cuãa baån coá 400 thöng àiïåp (Vêng, baån coá thïí nïn bùæt àêìu vúái möåt hoùåc hai danh saách thöi). Nguyïn tùæc cuãa möåt danh saách gûãi thû laâ hoaân toaân àún giaãn. Baãn thên danh saách coá möåt àõa chó thû tñn vaâ bêët kyâ àiïìu gò maâ ngûúâi ta gûãi túái àõa chó àoá àïìu àûúåc gûãi túái têët caã nhûäng ngûúâi trïn danh saách àoá, laâ nhûäng ngûúâi thûúâng traã lúâi caác thöng àiïåp. Kïët quaã laâ möåt cuöåc àaâm thoaåi diïîn ra. Caác danh saách khaác nhau coá nhûäng kiïíu haânh vùn khaác nhau. Möåt söë khaá laâ theo àuáng thïí thûác, àïì cêåp gêìn nhû chñnh thûác àïën chuã àïì cuãa danh saách. Nhûäng danh saách khaác coá xu hûúáng bay böíng vaâ tûå do. Baån phaãi àoåc caác danh saách àoá trong möåt chöëc laát àïí coá thïí biïët àûúåc nïn theo löëi naâo. Caác tin tûác USENET laâ möåt caách khaác àïí coá nhûäng cuöåc àaâm thoaåi tiïëp diïîn bùçng thû àiïån tûã vaâ sûå khaác biïåt giûäa USENET vúái caác danh saách khaác laâ rêët khöng roä raâng (Möåt söë chuã àïì hiïån diïån trïn caã caác danh saách thû tñn lêîn USENET, do àoá nhûäng ngûúâi coá hoùåc khöng truy cêåp àïën tin tûác àïìu coá thïí tham gia). Chûúng 11 noái vïì USENET. VAÂO VAÂ RA KHOÃI CAÁC DANH SAÁCH THÛ TÑN Caách vaâo vaâ ra khoãi caác danh saách thû tñn thò àún giaãn thöi: baån gûãi möåt thöng àiïåp thû tñn. Coá hai trûúâng phaái quaãn lyá danh saách thû

INTERNET TOAÂN TÊÅP

118

tñn töíng quaát: caách thuã cöng vaâ caách tûå àöång. Àiïìu haânh kiïíu thuã cöng laâ caách cuä hún: thöng àiïåp cuãa baån àûúåc möåt ngûúâi àoåc, ngûúâi naây cêåp nhêåt hoáa nhûäng file àïí àûa ngûúâi ta vaâo hay ra khoãi danh saách. Lúåi thïë cuãa viïåc àiïìu haânh kiïíu thuã cöng laâ baån coá àûúåc dõch vuå caá nhên; bêët lúåi laâ ngûúâi phuå traách cêåp nhêåt danh saách coá thïí khöng coá mùåt àïí phuåc vuå baån àûúåc khi coá cöng viïåc khaác cêëp thiïët hún (vñ duå nhû viïåc laâm thûåc sûå cuãa anh ta). Phöí biïën hún hiïån nay caác danh saách àûúåc cêåp nhêåt tûå àöång, chó daânh sûå chuá yá cuãa con ngûúâi vaâo nhûäng luác coá rùæc röëi. Caác hïå thöëng quaãn lyá thû tñn àûúåc sûã duång phöí biïën nhêët laâ hoå caác chûúng trònh LISTSERV maâ chuáng ta seä thaão luêån riïng trong chûúng naây. Àöëi vúái nhûäng danh saách kiïíu thuã cöng, coá möåt quy ûúác àûúåc tuên thuã röång raäi vïì caác àõa chó danh saách vaâ thû tñn. Giaã sûã baån muöën tham gia möåt danh saách nhûäng ngûúâi hêm möå James Buchanan (töíng thöëng thûá 15 cuãa Hoa Kyâ, ngûúâi duy nhêët khöng bao giúâ lêåp gia àònh nïëu baån khöng nhúá lõch sûã) vaâ tïn cuãa danh saách laâ [email protected]. Àõa chó cuãa ngûúâi àiïìu haânh hêìu nhû chùæc chùæn laâ [email protected]. Noái möåt caách khaác, chó cêìn thïm -request vaâo àõa chó danh saách laâ coá àûúåc àõa chó cuãa ngûúâi àiïìu haânh.Vò danh saách naây àûúåc cêåp nhêåt bùçng thuã cöng nïn yïu cêìu cuãa baån àïí àûúåc àûa vaâo hoùåc ra khoãi danh saách khöng cêìn möåt daång thûác riïng biïåt naâo maâ chó cêìn lõch sûå vûâa àuã. Xin àûa töi vaâo danh saách buchanan-lovers laâ àûúåc röìi. Khi baån quyïët àõnh rùçng baån àaä caãm thêëy àuã vúái Buchanan thò thöng àiïåp Xin àûa töi ra khoãi danh saách buchanan-lovers cuäng töët. Laâm thïë naâo khöng bõ tröng coá veã ngu ngöëc Àêy laâ möåt meåo: sau khi baån àùng kyá vaâo möåt danh saách, àûâng gûãi cho danh saách àoá bêët kyâ àiïìu gò cho àïën khi baån àoåc vïì noá khoaãng möåt tuêìn lïî. Haäy tin töi ài, noá hoaåt àöång maâ khöng cêìn nhêån thûác cuãa baån tûâ khi bùæt àêìu vaâ hoaân toaân coá thïí tiïëp tuåc nhû vêåy trong möåt tuêìn lïî nûäa. Àiïìu naây cho baån cú höåi tòm hiïíu caác loaåi chuã àïì maâ ngûúâi ta thûåc sûå thaão luêån, gioång vùn cuãa danh saách v.v... Noá cuäng cho baån möåt yá kiïën xaác àaáng vïì nhûäng chuã àïì naâo maâ ngûúâi ta àaä chaán. Sai lêìm cöí

INTERNET TOAÂN TÊÅP

119

àiïín cuãa möåt ngûúâi múái àïën laâ àùng kyá vaâo möåt danh saách vaâ ngay sau àoá gûãi möåt thöng àiïåp hoãi möåt cêu hoãi ngu ngöëc thûåc sûå khöng thñch húåp àïën chuã àïì. Haäy chúâ cú höåi töët vaâ àûâng àïí xaãy ra nhûäng àiïìu ngu ngöëc. Sai lêìm thûá hai cuãa ngûúâi múái àïën laâ gûãi möåt thöng àiïåp trûåc tiïëp cho danh saách hoãi rùçng nïn àùng kyá gia nhêåp hoùåc khöng. Möåt thöng àiïåp nhû vêåy nïn ài àïën àõa chó LISTSERV, núi ngûúâi àiïìu haânh (ngûúâi hoùåc maáy) coá thïí xûã lyá chûá khöng nïn gûãi àïën baãn thên danh saách, núi moåi ngûúâi sûã duång khaác coá thïí thêëy bùçng baån àang laâm röëi lïn. Nhûäng thöng àiïåp gûãi cho caác àõa chó cuãa ngûúâi àiïìu haânh àûúåc àoåc vaâ xûã lyá búãi nhûäng ngûúâi àöi khi cuäng phaãi ùn, nguã vaâ laâm nhûäng cöng viïåc àïìu àùån khaác cuäng nhû laâ duy trò caác danh saách thû tñn. Àiïìu naây coá nghôa laâ hoå khöng nhêët thiïët phaãi àoåc yïu cêìu cuãa baån ngay khi noá àïën, coá thïí cêìn möåt ngaây àïí àûúåc thïm vaâo hoùåc loaåi boã khoãi möåt danh saách, vaâ sau khi baån àaä ra khoãi danh saách, baån coá thïí seä nhêån thïm möåt ñt thöng àiïåp nûäa trûúác khi chuáng thûåc sûå tûâ boã baån. Nïëu noá keáo daâi hún dûå kiïën, haäy kiïn nhêîn. Vaâ àûâng gûãi nhûäng thöng àiïåp tiïëp theo- chuáng chó laâm bûåc mònh ngûúâi àiïìu haânh danh saách maâ thöi. LISTSERV, ngûúâi àiïìu haânh thû tñn cuãa maáy tñnh Maång BITNET (xem chûúng 9) ban àêìu àûúåc thiïët lêåp sao cho viïåc duy nhêët noá coá thïí laâm àûúåc laâ chuyïín caác file vaâ thöng àiïåp tûâ hïå thöëng naây sang hïå thöëng khaác. Kïët quaã laâ nhûäng ngûúâi sûã duång BITNET nhanh choáng phaát triïín rêët nhiïìu danh saách thû tñn vò khöng coá caách tiïån lúåi naâo khaác - nhû caác tin USENET - sùén coá. Duy trò têët caã nhûäng danh saách thû tñn àoá àaä tûâng vaâ vêîn coân cêìn rêët nhiïìu cöng viïåc, do vêåy àïí quaãn lyá nhûäng danh saách thû tñn thò nhûäng ngûúâi sûã duång BITNET àûa ra möåt chûúng trònh goåi laâ LISTSERV chaåy trïn caác maáy tñnh mainframe IBM lúán (Caác kiïíu mainframe IBM toã ra ûa thñch àùåc biïåt nhûäng tïn chûä viïët hoa coá 8 kyá tûå TUY RùçNG ÀöëI VúáI HêìU HïëT CHuáNG TA ÀoåC TÏN NaâY

INTERNET TOAÂN TÊÅP

120

NGHE Coá Veã NHÛ ÀANG HeáT LÏN). Ban àêìu, chó coá nhûäng ngûúâi sûã duång àûúåc kïët nöëi trûåc tiïëp vúái BITNET múái coá thïí sûã duång LISTSERV nhûng nhûäng baãn hiïån taåi àaä àûúåc caãi thiïån sao cho bêët kyâ ai coá möåt àõa chó Internet àïìu coá thïí sûã duång. Thêåt ra, LISTSERV àaä phaát triïín àïën àöå noá laâ möåt chûúng trònh thû tñn toaân diïån vúái vö söë àùåc àiïím maâ hêìu hïët trong söë àoá baån khöng cêìn phaãi quan têm. LISTSERV húi khoá sûã duång nhûng noá coá möåt lúåi thïë lúán laâ coá thïí xûã lyá möåt caách dïî daâng nhûäng danh saách thû tñn bao göìm haâng ngaân thaânh viïn, àiïìu naây àöi khi laâm cho caác chûúng trònh thû tñn Internet bõ tùæc ngheän (Vñ duå, LISTSERV coá thïí gûãi thû cho 1000 àõa chó trong voâng 5 phuát trong khi àoá möåt chûúng trònh gûãi thû Internet thûúâng kyâ phaãi mêët 1 giúâ). Caác thöng àiïåp toám tùæt cuãa maáy tñnh! Möåt söë caác danh saách thû tñn thûúâng àûúåc toám tùæt laåi. Moåi thöng àiïåp sau möåt khoaãng thúâi gian naâo àoá (thûúâng laâ möåt hay hai ngaây) àûúåc nhoám laåi trong möåt thöng àiïåp lúán vúái baãng nöåi dung àûúåc thïm vaâo phña trïn. Nhiïìu ngûúâi thêëy àiïìu naây thuá võ hún nhêån caác thöng àiïåp riïng reä vò coá thïí dïî daâng xem moåi thöng àiïåp cuâng luác theo chuã àïì. Möåt söë chûúng trònh thû tñn vaâ àoåc tin cho baån coá khaã nùng chia caác toám tùæt naây trúã laåi caác thöng àiïåp riïng reä sao cho baån coá thïí xem chuáng tûâng caái möîi lêìn trong khi vêîn coân àûúåc quy tuå thaânh nhoám. Àöi khi àiïìu naây àûúåc goåi laâ bung möåt toám tùæt ra (explode a digest). Haäy hoãi möåt chuyïn viïn taåi chöî caách baån coá thïí sûã duång tñnh chêët naây trïn chûúng trònh thû tñn cuåc böå cuãa baån. Baån tûå àûa mònh vaâo vaâ ra khoãi danh saách thû tñn LISTSERV bùçng caách gûãi thû cho [email protected], trong àoá some.machine.or.other laâ tïn cuãa möåt maáy tñnh àùåc biïåt chûáa danh saách thû tñn. Möåt söë danh saách coá úã nhiïìu maáy (Xem phêìûn á "Caác kyä xaão LISTSERV" dûúái àêy trong chûúng naây). Vò laâ nhûäng chûúng trònh maáy tñnh nïn caác nhaâ àiïìu haânh danh saách LISTSERV khaá laâ

INTERNET TOAÂN TÊÅP

121

ngúá ngêín, do àoá baån phaãi noái chuyïån vúái chuáng möåt caách roä raâng vaâ raânh maåch. Vñ duå, giaã sûã baån muöën gia nhêåp möåt danh saách goåi laâ SNUFLE-L (caác danh saách thû tñn LISTSERV thûúâng kïët thuác bùçng -L) coá úã ntw.com. Àïí gia nhêåp, gûãi möåt thöng àiïåp àïën [email protected] chûáa doâng sau SUB SNUFLE-L Roger Sherman Baån khöng cêìn thïm doâng chuã àïì hoùåc bêët kyâ àiïìu gò khaác vaâo thöng àiïåp naây. SUB laâ viïët tùæt cuãa subscribe (àùng kyá), SNUFLEL laâ tïn cuãa danh saách vaâ bêët cûá gò sau àoá àûúåc xem laâ tïn thêåt cuãa baån (Baån coá thïí àïí bêët kyâ nhûäng gò baån muöën nhûng haäy nhúá rùçng noá seä hiïån diïån trong àõa chó höìi baáo cuãa bêët kyâ nhûäng gò baån gûãi àïën danh saách). Chùèng bao lêu sau àoá, baån coá thïí nhêån àûúåc hai thöng àiïåp gûãi laåi: Möåt thöng àiïåp chaâo mûâng do maáy taåo ra, cho baån biïët rùçng baån àaä gia nhêåp danh saách cuâng vúái mö taã möåt söë lïånh baån coá thïí sûã duång vúái quyïìn höåi viïn cuãa danh saách thû tñn naây. Möåt thöng àiïåp cûåc kyâ buöìn chaán cho baån biïët rùçng maáy tñnh mainframe IBM àaä chaåy möåt chûúng trònh àïí xûã lyá yïu cêìu cuãa baån vaâ baáo caáo con söë chñnh xaác bao nhiïu phêìn ngaân giêy giúâ maáy tñnh vaâ söë taác vuå àôa maâ yïu cêìu naây cêìn. Àïí gûãi möåt thöng àiïåp cho danh saách naây, haäy gûãi thû cho tïn danh saách trïn cuâng maáy - trong trûúâng húåp naây laâ [email protected]. Haäy chùæc rùçng baån cung cêëp chuã àïì. Trong vaâi phuát, moåi ngûúâi trïn khùæp thïë giúái àïìu àoåc thöng àiïåp cuãa baån. Àïí ra khoãi danh saách, laåi viïët [email protected] nhûng lêìn naây laâ: SIGNOFF SNUFLE-L

cho

INTERNET TOAÂN TÊÅP

122

hoùåc bêët kyâ tïn naâo cuãa danh saách. Baån khöng phaãi àûa ra tïn cuãa baån nûäa vò sau khi baån ra khoãi danh saách, LISTSERV khöng coân quan têm àïën baån vaâ hoaân toaân quïn rùçng baån àaä tûâng töìn taåi. Möåt söë danh saách khoá vaâo vaâ ra hún nhûäng danh saách khaác. Thûúâng baån yïu cêìu àûúåc vaâo möåt danh saách vaâ baån àaä vaâo danh saách àoá. Tuy vêåy, trong möåt söë trûúâng húåp danh saách khöng múã röång cho moåi ngûúâi muöën vaâo vaâ ngûúâi chuã cuãa danh saách choån loåc ra nhûäng yïu cêìu gia nhêåp danh saách. Trong nhûäng trûúâng húåp khaác, nïëu baån xin gia nhêåp, LISTSERV gûãi cho baån möåt thöng àiïåp àïí chùæc rùçng àõa chó cuãa baån laâ àuáng vaâ baån phaãi traã lúâi laåi laâ OK hoùåc bùçng möåt àiïìu gò àoá. (Nhûäng thöng àiïåp naây coá xu hûúáng noái khaá roä raâng nhûäng gò baån àûúåc mong àúåi phaãi laâm). Àïí liïn laåc vúái ngûúâi àiïìu haânh möåt danh saách naâo àoá, àõa chó thû tñn cuãa anh ta laâ OWNER-, sau àoá laâ tïn danh saách, vñ duå nhû OWNER-SNUFLE-L. Ngûúâi chuã danh saách coá thïí laâm moåi viïåc àöëi vúái danh saách maâ nhûäng ngûúâi khaác khöng thïí laâm àûúåc. Àùåc biïåt, ngûúâi naây coá thïí sûãa chûäa nhûäng tïn bõ sai hoùåc thïm vaâo möåt tïn maâ vò lyá do gò àoá phûúng phaáp tûå àöång khöng thïí xûã lyá àûúåc. Baån phaãi nhúâ àïën sûå can thiïåp kiïíu thuã cöng nïëu hïå thöëng thû tñn cuãa baån khöng àûa àõa chó thû tñn àuáng cuãa baån vaâo doâng From: cuãa thöng àiïåp cuãa baån, trûúâng húåp naây àöi khi xaãy ra khi hïå thöëng thû tñn cuåc böå cuãa baån khöng àûúåc thiïët lêåp àuáng. Möåt söë kyä xaão LISTSERV Nhûäng ngûúâi duy trò LISTSERV àaä thïm vaâo rêët nhiïìu àùåc àiïím maâ nïëu mö taã àêìy àuã thò phaãi cêìn caã quyïín saách vaâ noái möåt caách thaânh thûåc thò chuáng cuäng khöng hêëp dêîn lùæm. Nhûng dûúái àêy laâ möåt söë kyä xaão LISTSERV. Àöëi vúái tûâng kyä thuêåt naây, baån gûãi möåt thöng àiïåp cho [email protected] àïí giao tiïëp vúái chñnh chûúng trònh LISTSERV. Baån coá thïí gûãi nhiïìu lïånh trong cuâng möåt thöng àiïåp nïëu baån muöën thûåc hiïån nhiïìu kyä xaão cuâng luác.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

123

Taåm ngûng nhêån thû: Àöi khi baån phaãi ài xa trong möåt hai tuêìn lïî vaâ baån khöng muöën nhêån àûúåc nhiïìu thû tûâ danh saách thû tñn trong thúâi gian àoá. Nhûng vò baån dûå àõnh trúã vïì vaâ cuäng khöng muöën ra khoãi danh saách. Àïí taåm thúâi ngûng nhêån thû tûâ danh saách thû tñn SNUFLE-L, gûãi ài SET SNUFLE-L NOMAIL

vaâ noá seä ngûng gûãi caác thöng àiïåp cho baån. Àïí nhêån thû trúã laåi, gûãi ài SET SNUFLE-L MAIL

Nhêån caác thöng àiïåp dûúái daång toám tùæt: Nïëu baån nhêån àûúåc rêët nhiïìu thöng àiïåp tûâ möåt danh saách vaâ muöën nhêån àûúåc têët caã cuâng luác dûúái daång toám tùæt, gûãi ài SET SNUFLE-L DIGEST

Haäy nhúá rùçng khöng phaãi moåi danh saách àïìu coá thïí àûúåc toám tùæt. Tòm ra ai àang úã trïn danh saách: Àïí tòm ra ai coá àùng kyá trong möåt danh saách, gûãi ài REVIEW SNUFLE-L

Möåt söë danh saách coá thïí àûúåc xem xeát búãi nhûäng ngûúâi trong danh saách àoá, nhûäng danh saách khaác hoaân toaân khöng cho pheáp. Möåt vaâi danh saách thò rêët lúán, do vêåy haäy chuêín bõ nhêån möåt thöng àiïåp daâi göìm haâng ngaân ngûúâi àùng kyá. Nhêån hoùåc khöng nhêån thû cuãa chñnh baån: Khi baån gûãi thû cho LISTSERV maâ baån laâ möåt thaânh viïn, thûúâng noá gûãi cho baån möåt baãn sao thöng àiïåp àïí xaác nhêån rùçng noá àaä nhêån àûúåc. Möåt söë ngûúâi thêëy rùçng àiïìu naây thûâa thaäi (Vñ duå nhû: Thöng àiïåp cuãa baån àaä àûúåc gûãi ài. Baån seä mau choáng nhêån àûúåc noá). Àïí traánh nhêån àûúåc baãn sao thöng àiïåp cuãa baån, gûãi ài SET SNUFLE-L NOACK

INTERNET TOAÂN TÊÅP

124

Àïí nhêån laåi baãn sao thöng àiïåp cuãa baån, gûãi ài SET SNUFLE-L ACK

Tòm ra nhûäng danh saách naâo sùén co: tòm ra nhûäng danh saách LISTSERV naâo sùén coá trïn möåt maáy chuã naâo àoá, gûãi ài LIST

Chuá yá: Nhúá rùçng búãi vò möåt danh saách töìn taåi khöng nhêët thiïët coá nghôa laâ baån coá thïí àùng kyá vaâo noá. Nhûng cûá thûã xem, khöng haåi gò. Yïu cêìu LISTSERV laâm nhûäng àiïìu khaác : Coá rêët nhiïìu lïånh khaác chûáa trong LISTSERV, hêìu hïët trong söë àoá chó aáp duång cho nhûäng ngûúâi trïn caác maáy mainframe IBM. Nïëu baån laâ ngûúâi thuöåc diïån trïn, gûãi möåt thöng àiïåp coá chûáa doâng HELP

vaâ baån seä nhêån àûúåc möåt cêu traã lúâi hûäu ñch liïåt kï nhûäng lïånh khaác. Gûãi caác thöng àiïåp cho nhûäng danh saách thû tñn àang hoaåt àöång Naây, baån àaä gia nhêåp möåt danh saách, bêy giúâ thò sao? Trûúác hïët, nhû töi àaä nïu caách àêy vaâi trang, haäy chúâ khoaãng möåt tuêìn lïî vaâ xem nhûäng loaåi thöng àiïåp naâo àïën tûâ danh saách - bùçng caách naây baån coá àûúåc möåt yá tûúãng vïì nhûäng gò baån nïn hoùåc khöng nïn gûãi cho danh saách àoá. Khi baån nghô rùçng baån àaä thêëy àuã àïí khöng bõ böëi röëi, haäy thûã gûãi möåt àiïìu gò àoá. Àiïìu naây thò dïî daâng - baån gûãi möåt thöng àiïåp àïën danh saách thû tñn. Àõa chó cuãa danh saách tûúng tûå nhû tïn cuãa danh saách, vñ duå nhû [email protected] hay [email protected]. Haäy nhúá rùçng haâng trùm hoùåc haâng ngaân ngûúâi seä àoåc thöng àiïåp cuãa baån, do vêåy ñt nhêët cuäng nïn cöë gùæng viïët àuáng chñnh taã (baån coá leä nghô rùçng àiïìu naây laâ hiïín nhiïn nhûng baån bõ lêìm röìi àoá). Trïn nhûäng danh saách phöí biïën, baån coá

INTERNET TOAÂN TÊÅP

125

thïí bùæt àêìu nhêån àûúåc nhûäng cêu traã lúâi trong vaâi phuát sau khi gûãi thöng àiïåp. Möåt söë danh saách khuyïën khñch nhûäng ngûúâi múái gia nhêåp gûãi thöng àiïåp giúái thiïåu baãn thên vaâ nïu toám tùæt nhûäng möëi quan têm cuãa mònh. Nhûäng danh saách khaác khöng laâm nhû vêåy. Do àoá khöng gûãi gò ài caã cho àïën khi baån coá àiïìu gò àoá àïí noái. Sau khi xem xeát doâng thöng àiïåp trïn möåt danh saách sau möåt thúâi gian, têët caã seä trúã nïn khaá roä raâng. Möåt söë danh saách thû tñn coá nhûäng quy tùæc buöìn cûúâi vïì viïåc ai àûúåc pheáp gûãi thöng àiïåp, coá nghôa laâ viïåc baån úã trïn danh saách khöng tûå àöång coá nghôa laâ bêët kyâ thöng àiïåp naâo baån gûãi àïìu xuêët hiïån trïn danh saách. Möåt söë danh saách qua trung gian, nghôa laâ moåi thöng àiïåp baån gûãi àïìu phaãi qua möåt ngûúâi trung gian, ngûúâi naây quyïët àõnh nhûäng gò àûúåc lûu haânh trïn danh saách vaâ nhûäng gò khöng àûúåc. Àiïìu naây nghe coá veã àöåc taâi nhûng trïn thûåc tïë sûå sùæp xïëp naây laâm cho danh saách hêëp dêîn hún gêëp nhiïìu lêìn nïëu khöng àûúåc sùæp xïëp vò möåt ngûúâi trung gian töët coá thïí loaåi trûâ nhûäng thöng àiïåp khöng thñch húåp vaâ buöìn chaán, giûä cho danh saách ài àuáng hûúáng. Thêåt ra, nhûäng ngûúâi phaân naân nhiïìu nhêët vïì sûå kiïím duyïåt cuãa ngûúâi trung gian thûúâng laâ nhûäng ngûúâi maâ thöng àiïåp cuãa hoå àaáng bõ cùæt boã nhêët. Möåt quy tùæc khaác àöi khi gêy rùæc röëi laâ nhiïìu danh saách, vò möåt lyá do naâo àoá chó cho pheáp caác thöng àiïåp àûúåc gûãi túái nhûäng ngûúâi coá àõa chó xuêët hiïån trïn danh saách. Àiïìu naây trúã nïn rùæc röëi nïëu àõa chó gûãi thû cuãa baån thay àöíi. Vñ duå baån coá möåt ngûúâi àiïìu haânh thû tñn múái coá àêìu oác töí chûác töët vaâ do àoá àõa chó thû àiïån tûã chñnh thûác cuãa baån thay àöíi tûâ [email protected] thaânh [email protected] tuy rùçng àõa chó cuä cuãa baån vêîn coân àang hoaåt àöång. Baån coá thïí thêëy rùçng möåt söë danh saách bùæt àêìu gûãi traã laåi thöng àiïåp cuãa baån thay vò gûãi cho danh saách vò chuáng khöng hiïíu rùçng [email protected] laâ tïn maâ theo àoá baån gûãi thöng àiïåp cuäng chñnh laâ [email protected], tïn maâ ban àêìu baån àùng kyá vúái danh saách. Àiïìu tïå hún nûäa laâ LISTSERV khöng cho pheáp baån tûå

INTERNET TOAÂN TÊÅP

126

thoaát khoãi danh saách vúái lyá do tûúng tûå. Àïí giaãi quyïët sûå rùæc röëi naây, baån phaãi viïët thû cho nhûäng ngûúâi chuã danh saách coá vêën àïì naây phaát sinh vaâ yïu cêìu hoå giaãi quyïët vêën àïì möåt caách thuã cöng. Nhûäng àõa chó sai Caác account trïn maáy tñnh àûúåc taåo ra vaâ xoáa ài khaá thûúâng xuyïn vaâ àõa chó thûúâng xuyïn thay àöíi àïën nöîi maâ taåi möåt thúâi àiïím naâo àoá, möåt danh saách lúán thûúâng luác naâo cuäng luön chûáa möåt söë àõa chó khöng coân àuáng nûäa. Do àoá, nïëu baån gûãi möåt thöng àiïåp àïën danh saách thò thöng àiïåp cuãa baån àûúåc chuyïín àïën nhûäng àõa chó àuáng vaâ möåt thöng àiïåp höìi baáo ghi nhêån nhûäng àõa chó sai àûúåc taåo ra cho tûâng àõa chó sai. Thöng thûúâng, nhûäng ngûúâi quaãn lyá danh saách (caã ngûúâi lêîn maáy tñnh) àïìu cöë gùæng laâm chïåch hûúáng nhûäng thöng àiïåp sai soát sao cho chuáng coá thïí ài àïën ngûúâi chuã danh saách, laâ ngûúâi coá thïí laâm möåt viïåc gò àoá thay vò ài àïën baån. Nhûng thûúâng thò caác hïå thöëng thû tñn ngúá ngêín cuäng gûãi möåt trong nhûäng thöng àiïåp sai naây trûåc tiïëp àïën baån. Haäy boã qua vò baån khöng thïí laâm àûúåc àiïìu gò khaác. Nhûäng àiïím àaáng chuá yá khi traã lúâi caác thöng àiïåp cuãa danh saách thû tñn Coá rêët nhiïìu lêìn baån nhêån àûúåc möåt thöng àiïåp hêëp dêîn tûâ danh saách vaâ muöën traã lúâi laåi. Nhûng khi baån gûãi cêu traã lúâi thò noá coá ài àïën àuáng ngûúâi àaä gûãi thöng àiïåp ban àêìu hay ài àïën toaân böå danh saách? Tuây thuöåc phêìn lúán vaâo caách ngûúâi chuã danh saách thiïët lêåp phêìn mïìm. Khoaãng nûãa söë chuã danh saách thiïët lêåp sao cho cêu traã lúâi chó tûå àöång ài àïën àuáng ngûúâi àaä gûãi thöng àiïåp ban àêìu, dûåa trïn lyá thuyïët laâ cêu traã lúâi cuãa baån chùæc chùæn chó àûúåc sûå quan têm cuãa taác giaã maâ thöi. Nûãa söë coân laåi thiïët lêåp sao cho nhûäng cêu traã lúâi ài àïën toaân böå danh saách, dûåa trïn lyá thuyïët laâ danh saách giöëng nhû möåt cuöåc thaão luêån têåp thïí. Trong nhûäng thöng àiïåp àïën tûâ danh saách, phêìn mïìm danh saách thû tñn tûå àöång thiïët lêåp cêëu truác àêìu (header) Reply -To: troã àïën àõa chó núi cêu traã lúâi àûúåc gûãi àïën.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

127

May mùæn thay, baån coá thïí thay àöíi. Khi baån bùæt àêìu taåo ra möåt cêu traã lúâi, chûúng trònh thû tñn cuãa baån coá thïí cho baån thêëy àõa chó maâ noá àang gûãi àïën. Nïëu baån khöng thñch àõa chó naây thò haäy thay àöíi noá. Nïëu baån àang sûã duång möåt chûúng trònh thû tñn rêët cuä cuãa UNIX thò àaánh vaâo -h àïí thay àöíi caác header, bao göìm àõa chó àïën. Nïëu baån àang sûã duång nhûäng chûúng trònh thû tñn khaác thò möåt menu lïånh seä cho pheáp baån thay àöíi header. Khi baån àang sûãa àöíi àõa chó ngûúâi nhêån, baån cuäng coá thïí muöën thay àöíi doâng chuã àïì. Sau möåt söë lêìn traã lúâi qua laåi, chuã àïì thûúâng phêìn naâo sai laåc khoãi chuã àïì ban àêìu vaâ cêìn thay àöíi àïí mö taã töët hún nhûäng gò thûåc sûå àang àûúåc thaão luêån. So saánh caác danh saách thû tñn vaâ tin USENET Rêët nhiïìu danh saách thû tñn àûúåc nöëi bùçng cöíng nöëi àïën caác nhoám tin USENET (xem chûúng 11), àiïìu àoá coá nghôa laâ moåi thöng àiïåp maâ baån coá thïí nhêån àûúåc nïëu baån àùng kyá vaâo danh saách naây seä xuêët hiïån nhû nhûäng muåc trong nhoám tin vaâ ngûúåc laåi. Hêìu hïët caác cöíng nöëi laâ hai chiïìu, nghôa laâ bêët kyâ àiïìu gò maâ baån gûãi túái danh saách cuäng xuêët hiïån trong nhoám tin vaâ bêët kyâ àiïìu gò baån thöng baáo nhû möåt muåc múái cuäng ài àïën danh saách. Möåt söë ñt cöíng laâ möåt chiïìu, thûúâng do chûúng trònh cöíng nöëi cêíu thaã vaâ rêët nhiïìu trong söë àoá phaãi qua trung gian - coá nghôa laâ baån phaãi gûãi bêët kyâ muåc gò àïën ngûúâi trung gian, ngûúâi naây loaåi boã nhûäng thöng àiïåp khöng phuâ húåp. Viïåc baån nhêån àûúåc thû tñn hoùåc tin tûác tûâ möåt danh saách laâ tuây theo súã thñch caá nhên. Nhûäng thuêån lúåi cuãa viïåc nhêån danh saách thû tñn laâ: caác thû coá xu hûúáng àïën nhanh hún caác muåc tin (thûúâng chó khoaãng vaâi giúâ), caác thû tñn seä nùçm úã àêu àoá cho àïën khi baån xoáa boã chuáng möåt caách roä raâng coân tin tûác àûúåc xoáa boã möåt caách tûå àöång thûúâng chó sau vaâi ngaây vaâ möåt söë chûúng trònh thû tñn thò linh àöång hún caác chûúng trònh àoåc tin. Nhûäng thuêån lúåi cuãa tin tûác laâ: caác muåc àûúåc têåp húåp vaâo nhoám tin thay vò lêîn löån vúái thû cuãa baån, caác muåc tin àûúåc tûå àöång xoáa ài trûâ khi baån lûu trûä chuáng vaâ caác chûúng trònh tin tûác thûúâng töët hún chûúng trònh thû tñn trong

INTERNET TOAÂN TÊÅP

128

viïåc liïn kïët nhûäng thöng àiïåp coá liïn quan àïí baån coá thïí àoåc chuáng theo thûá tûå. Nïëu baån khöng cêìn quan têm àïën caách nhêån thò haäy nhêån chuáng nhû tin tûác vò noái chung chuyïín taãi trïn caã maáy tñnh cuãa baån lêîn trïn maång laâ thêëp hún möåt caách àaáng kïí theo caách naây. Möåt söë danh saách hêëp dêîn Rêët nhiïìu danh saách coá trïn Internet - quaá nhiïìu àïën nöîi trïn thûåc tïë àaä coá nhiïìu quyïín saách àûúåc viïët ra chó àïí liïåt kï toaân böå nhûäng danh saách naây. Do àoá, àïí bùæt àêìu, töi trònh baây möåt söë danh saách hêëp dêîn cuâng vúái nhûäng mö taã ngùæn goån vïì chuáng, trong àoá tûâng danh saách ài keâm theo ñt nhêët möåt trong nhûäng maä söë sau, cho biïët noá thuöåc loaåi naâo: I: danh saách kiïíu Internet. Àïí vaâo hoùåc ra khoãi, hoùåc liïn hïå vúái ngûúâi duy trò danh saách, viïët cho whatever-request@sitename. B: danh saách kiïíu BITNET LISTSERV. Àïí vaâo hoùåc ra khoãi, gûãi möåt thöng àiïåp cho LISTSERV@sitename. Àïí liïn hïå vúái ngûúâi chõu traách nhiïåm, viïët cho owner-whatever@sitename. M: danh saách qua trung gian, nhûäng thöng àiïåp àûúåc choån loåc búãi ngûúâi chuã danh saách (ngûúâi trung gian). N: danh saách naây cuäng coá thïí coá sùén nhû caác tin USENET, thûúâng laâ caách töët nhêët àïí nhêån tin (Xem phêìn "So saánh danh saách thû tñn vaâ tin USENET" bïn trïn. Hêìu hïët moåi danh saách BITNET àïìu cuäng sùén coá nhû möåt loaåi nhoám tin àùåc biïåt, do àoá úã àêy chó ghi nhêån caác danh saách nhû nhûäng tin tûác àõnh kyâ maâ thöi. Xem chûúng 11 àïí hiïíu thïm) D: Nhûäng thöng àiïåp thûúâng chó àïën dûúái daång toám tùæt hún laâ àïën tûâng thöng àiïåp möîi lêìn. Telecom Digest [email protected]

IMND

INTERNET TOAÂN TÊÅP

129

Nhûäng thaão luêån vïì àiïån thoaåi bao göìm tûâ caác vêën àïì kyä thuêåt cho àïën nhûäng chuyïån thöng thûúâng. Àêy laâ möåt danh saách coá söë lûúång àùng kyá nhiïìu, àûúåc xeát duyïåt rêët nùång nïì (vúái duy nhêët möåt ngûúái trung gian laâm viïåc toaân thúâi trïn Net). Risk Digest [email protected]

IMND Diïîn àaân daânh cho cöng chuáng vïì nhûäng ruãi ro trong maáy tñnh vaâ nhûäng hïå thöëng coá liïn quan. Thaão luêån nhûäng ruãi ro cuãa cöng nghïå hiïån àaåi, àùåc biïåt laâ cöng nghïå maáy tñnh. Coá rêët nhiïìu vêën àïì gêy tranh luêån. Weather Talk [email protected]

B Nhûäng thaão luêån vïì thúâi tiïët. Tûúng àöëi mang tñnh kyä thuêåt. Nïëu baån gia nhêåp thò möîi ngaây hai lêìn baån nhêån àûúåc nhûäng baãn baáo caáo thúâi tiïët trïn toaân quöëc tûâ Súã Dûå baáo Thúâi tiïët Quöëc gia laâm cho baån coá thïí coá nhiïìu tin tûác thúâi tiïët hún moåi thûá khaác trong höåp thû cuãa baån trûâ khi coá caách naâo àoá sùæp xïëp vaâ boã chuáng ài möåt caách tûå àöång sau möåt hai ngaây. Caác baãn tin thúâi tiïët khaác laâ: WX-SWO: nhûäng thöng baáo thúâi tiïët nghiïm troång cêëp thúâi X-WATCH: nhûäng quan saát vïì baäo vaâ sêëm chúáp, cuäng cêëp thúâi WX-WSTAT: caác quan saát thúâi tiïët cêëp thúâi khaác WX-PCPN: nhûäng baáo caáo vïì mûa lúán vaâ tuyïët WX-SUM: toám tùæt thúâi tiïët quöëc gia WX-STLT: caác quan saát vïå tinh WX-LSR: caác baáo caáo vïì baäo úã caác àõa phûúng WX-MISC: caác baáo caáo thúâi tiïët khaác.

Nïëu baån àùng kyá têët caã caác baãn tin naây thò höåp thû cuãa baån seä àêìy lïn rêët nhanh. Nïëu baån chó muöën thónh thoaãng xem xeát vïì thúâi tiïët, xem chûúng 15.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

130

Privacy Forum Digest [email protected]

IM Möåt thaão luêån vïì tñnh riïng tû trong kyã nguyïn maáy tñnh. Rêët nhiïìu nhûäng baãn baáo caáo khoá chõu vïì nhûäng ngûúâi vaâ nhûäng töí chûác maâ baån khöng bao giúâ mong àúåi hoå àïën gùåp baån (vñ duå nhû nhûäng ngûúâi laái xe cûáu thûúng). Tourism Discussion [email protected]

B Du lõch, haäng haâng khöng, saách hûúáng dêîn, nhûäng núi úã... Nhûäng ngûúâi tham gia àïën tûâ khùæp thïë giúái (maáy chuã cuãa hïå thöëng laâ úã Phaáp), do àoá baån nhêån àûúåc rêët nhiïìu lúâi khuyïn maâ baån chûa bao giúâ nhêån àûúåc chuáng möåt caách cuåc böå. Frequent Flyers [email protected]

I Vïì têët caã nhûäng ngûúâi thûúâng xuyïn ài maáy bay, coá rêët nhiïìu lúâi khuyïn vaâ nhûäng cêu chuyïån chiïën tranh. Transit Issues [email protected]

B

INTERNET TOAÂN TÊÅP

131

Caác phûúng tiïån di chuyïín nhanh àaåi chuáng nhû xe àiïån ngêìm vaâ xe buyát. Hêìu hïët vïì caác phûúng tiïån vêån chuyïín hiïån nay chûá khöng phaãi quaá khûá. Info-IBMPC Digest [email protected]

IMD Nhûäng thaão luêån tûúng àöëi mang tñnh kyä thuêåt vïì caách sûã duång, lêåp trònh vaâ baão trò caác maáy PC IBM vaâ nhaái kiïíu. Nïëu baån coá truy cêåp àïën USENET thò nhûäng thaão luêån tûúng àûúng trïn USENET töët hún. Computer Professionals for Social Responsibility [email protected]

B CPSR laâ möåt töí chûác nhûäng ngûúâi sûã duång maáy tñnh quan têm àïën caác taác àöång xaä höåi cuãa noá. Danh saách naây hêìu hïët chûáa nhûäng baáo caáo vïì caác hoaåt àöång cuãa CPSR. DesktopPublishing [email protected]

I Xuêët baãn trïn maáy tñnh (Desktop Publishing) vaâ taåo ra taâi liïåu. Hêìu hïët vïì caác cöng cuå DTP vaâ lúâi khuyïn khöng quaá nhiïìu tñnh kyä thuêåt. Offroad Enthusiasts [email protected]

I

INTERNET TOAÂN TÊÅP

132

Phêìn naâo vïì nhûäng chuyïån laái xe trïn àûúâng, phêìn lúán daânh cho xe 4 baánh. Àêìy nhûäng cêu chuyïån khöi haâi. White House Press Releases [email protected]

M Nhûäng baâi baáo vaâ baãn thaão cuãa nhûäng cuöåc hoåp baáo trûåc tiïëp tûâ Nhaâ Trùæng (rêët nhiïìu thûá diïîn ra trong möåt cuöåc hoåp baáo nïn hoå khöng buöìn àùng trïn baáo). Caách àùng kyá húi khaác nhûäng danh saách khaác: gûãi möåt thöng àiïåp cho [email protected] chûáa tûâ help vaâ noá gûãi laåi möåt baãn mêîu àùng kyá cho baån àiïìn vaâo röìi gûãi traã laåi. Dõch vuå naây àûúåc thiïët lêåp trong chiïën dõch tranh cûã töíng thöëng nùm 1992 nhûng toã ra phöí biïën àïën nöîi noá tiïëp tuåc sau khi töíng thöëng àaä nhêåm chûác. Compilers and Language Processors [email protected] BMN Möåt danh saách hoaân toaân mang tñnh kyä thuêåt vïì nhûäng chûúng trònh diïîn dõch möåt ngön ngûä maáy tñnh naây thaânh ngön ngûä khaác. Töi laâm trung gian cho noá, do àoá töi thêëy noá rêët thuá võ (baån coá thïí thêëy khaác). Tòm caác danh saách thû tñn khaác SRI úã Los Angeles giûä caác danh saách cuãa danh saách, möåt danh saách khaá àêìy àuã nhûäng danh saách thû tñn Internet. Àïí coá möåt baãn sao bùçng thû àiïån tûã (chuá yá: noá thûåc sûå lúán, khoaãng 30.000 doâng vùn baãn), haäy gûãi möåt thöng àiïåp àïën [email protected] chûáa doâng send netinfo/interest-groups

INTERNET TOAÂN TÊÅP

133

Nïëu baån coá truy cêåp àïën FTP (Xem chûúng 16), baån coá thïí dïî daâng chuyïín file tûâ ftp.nisc.sri.com taåi núi àoá vúái tïn goåi laâ netinfo/interest-groups vaâ möåt baãn neán goåi laâ netinfo/interestgroups.Z. (Baån cuäng coá thïí mua dûúái daång möåt quyïín saách àûúåc in àeåp vaâ sùæp xïëp theo chó muåc coá tïn laâ Internet: Mailing Lists, eds. Edward T.L. Hardie, Vivian Neou, PTR Prentice Hall, 1993 - tuy rùçng quyïín saách naây coá veã àùæt tiïìn nïëu so vúái viïåc nhêån àûúåc taâi liïåu trûåc tuyïën). Nhoám USENET news.lists cuäng coá möåt danh saách caác danh saách thû tñn haâng thaáng. Nïëu baån coá tin USENET, baån coá thïí tòm thêëy danh saách naây úã àoá (Xem chûúng 11). Hoùåc baån coá thïí coá qua hònh thûác thû tñn bùçng caách gûãi thöng àiïåp bñ êín sau cho [email protected]: send USENET/news.lists/P_A_M_L,_P_1_5 send USENET/news.lists/P_A_M_L,_P_2_5 send USENET/news.lists/P_A_M_L,_P_3_5 send USENET/news.lists/P_A_M_L,_P_4_5 send USENET/news.lists/P_A_M_L,_P_5_5

PAML laâ viïët tùæt cuãa Publicly Accessible Mailing Lists (Caác danh saách thû tñn cho pheáp truy cêåp röång raäi). Nhûäng ngûúâi sûã duång FTP coá thïí chuyïín danh saách bùçng FTP tûâ rtfm.mit.edu taåi thû muåc pub/USENET/news.lists vúái caác tïn tûúng tûå.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

134

Chûúng 11 SÛÃ DUÅNG CAÁC TIN USNET Caác danh saách thû tñn laâ möåt caách khaã dô àïí chuyïín thû tñn cho möåt nhoám nhoã ngûúâi nhûng chuáng toã ra keám coãi khi gûãi caác thöng àiïåp cho rêët nhiïìu ngûúâi. Vò möåt àiïìu, chó duy trò möåt danh saách lúán haâng ngaân ngûúâi cuäng àaä laâ rêët nhiïìu cöng viïåc ngay caã khi baån tûå àöång hoáa hêìu hïët danh saách bùçng möåt chûúng trònh gò àoá nhû LISTSERV àûúåc thaão luêån trong chûúng 10 (Trïn möåt danh saách lúán, möîi ngaây coá möåt söë àõa chó trúã nïn laåc hêåu vò ngûúâi ta àaä chuyïín ài vaâ nhûäng ngûúâi àiïìu haânh hïå thöëng taåo laåi cêëu hònh àõa chó). Möåt àiïìu nûäa laâ viïåc chuyïín caác nöåi dung thöng àiïåp túái haâng ngaân àõa chó àùåt möåt gaánh nùång lïn hïå thöëng duâng àïí chuyïín chuáng ài. Caác tin USENET (cuäng àûúåc goåi laâ tin NET) giaãi quyïët vêën àïì àoá vaâ taåo ra nhiïìu vêën àïì khaác. USENET laâ möåt hïå thöëng BBS (Hïå thöëng baãng thöng baáo àiïån tûã) rêët lúán. Nguyïn tùæc rêët àún giaãn: möîi àõa àiïím USENET chuyïín möåt baãn têët caã caác baâi baáo (tin tûác - thay cho thöng àiïåp) maâ noá nhêån àûúåc àïën têët caã nhûäng núi lên cêån nhiïìu lêìn trong ngaây (Àïí traánh viïåc laäng phñ caác nöî lûåc, möîi baâi baáo chûáa möåt danh saách caác àõa àiïím maâ noá àaä àûúåc gûãi túái). Àêy laâ möåt kiïíu troâ chúi truyïìn tin toaân cêìu tuy rùçng caác maáy tñnh khöng laâm xaáo tröån caác thöng àiïåp úã möîi giai àoaån nhû con ngûúâi. Caác kïët nöëi tûâ maáy naây àïën maáy khaác chaåy vúái nhûäng töëc àöå khaác nhau nhûng hêìu hïët caác tin tûác àïìu àïën àûúåc hêìu hïët caác àõa àiïím USENET coá kïët nöëi trûåc tiïëp sau möåt hoùåc hai ngaây àûúåc gûãi (Nïëu maáy tñnh cuãa baån trûåc tiïëp trïn Internet thay vò kïët nöëi qua àiïån thoaåi thò hêìu hïët caác tin seä àïën chó sau vaâi giúâ). Töi giaã thiïët rùçng hïå thöëng tin cuåc böå cuãa baån àaä àûúåc thiïët lêåp vaâ àang chaåy (nïëu khöng, baån seä phaãi thuyïët phuåc ngûúâi àiïìu haânh

INTERNET TOAÂN TÊÅP

135

cuãa baån thiïët lêåp noá), nhû vêåy möåt söë tin àang àúåi baån àoåc. Baån nïn biïët ba kyä nùng múái quan troång: Caách àoåc nhûäng tin laâm baån quan têm Caách khöng àoåc nhûäng tin khöng laâm baån quan têm vò tin tûác àûúåc gûãi àïën möîi ngaây thò nhiïìu hún laâ khaã nùng àoåc cuãa tûâng ngûúâi. Caách gûãi nhûäng baâi cuãa chñnh baån (hoaân toaân tuây choån). Caác nhoám tin Möîi ngaây trïn 20.000 baâi baáo xuêët hiïån trïn möåt maáy tñnh thöng duång, àûúåc kïët nöëi töët. Àïí coá thïí sùæp xïëp khöëi lûúång lúán tin naây, têët caã caác muåc tin àûúåc gaán cho caác nhoám tin, tûác laâ caác chuã àïì. Coá haâng ngaân chuã àïì bao göìm tûâ kyä thuêåt (vñ duå nhû giao tiïëp dûä liïåu maáy tñnh) cho àïën nhûäng chuyïån hoaân toaân khöi haâi hoùåc noái àuâa. Hêìu hïët nhûäng ngûúâi sûã duång tin àïìu chó lêëy möåt nhoám nhoã caác chuã àïì àïí àoåc vaâ boã qua nhûäng phêìn coân laåi.. USENET xuêët phaát tûâ àêu? USENET ban àêìu xuêët phaát tûâ North Carolina. Vaâo nùm 1980, hai sinh viïn àûa ra baãn àêìu tiïn chaåy trïn vaâi maáy tñnh UNIX. Baãn göëc naây cuãa hoå, bêy giúâ àûúåc goåi laâ A news, toã ra thuá võ vò noá coá thïí chuyïín àïën khoaãng vaâi chuåc baâi baáo möîi ngaây tûâ maáy naây sang maáy khaác bùçng caách sûã duång möåt chûúng trònh maång àûúåc goåi laâ UUCP (UNIX-to-UNIX Copy), möåt chûúng trònh giao tiïëp bùçng caách quay söë thö sú nhûng àaáng tin cêåy duâng cho moåi hïå thöëng UNIX. Trong voâng vaâi nùm, USENET àaä múã röång ra nhiïìu trûúâng àaåi hoåc khaác vaâ nhiïìu cöng ty phêìn mïìm trong möåt phiïn baãn hoaân toaân àûúåc viïët laåi goåi laâ B news. USNET àaä àûúåc xêy dûång àuã àïí àûúåc nïu trong möåt baâi baáo cuãa taåp chñ Byte vaâo thaáng 10/1983, noái rùçng hiïån coá trïn 500 àõa àiïím tin tûác. (Àõa àiïím cuãa töi àûúåc goåi laâ ima - baån coá thïí thêëy noá gêìn phña trïn bïn phaãi trong têëm baãn àöì maång trïn trang 224 cuãa êën phêím Byte). Trong suöët thêåp kyã àoá, USENET àaä lan röång ra nhanh choáng. Hiïån nay, trïn 30.000 àõa àiïím gûãi tin ài vaâ coá thïí coá nhiïìu àõa àiïím hún

INTERNET TOAÂN TÊÅP

136

thïë chó àoåc tin. Nhiïìu liïn kïët bùçng caách quay söë ban àêìu àaä àûúåc thay thïë bùçng caác liïn kïët maång Internet àûúåc kïët nöëi thûúâng xuyïn bùçng caách sûã duång chûúng trònh giao tiïëp àûúåc goåi laâ NNTP (Net News Transfer Protocol - Giao thûác chuyïín tin NET). Rêët nhiïìu tin vêîn coân àûúåc truyïìn qua àiïån thoaåi thöng qua UUCP nhûng ngaây caâng nhiïìu tin trong àoá àûúåc truyïìn qua caác phûúng tiïån hiïån àaåi hún nhû vïå tinh (duâng möåt kïnh coân tröëng thuöåc vïì cöng ty àiïån thoaåi quöëc gia), CD-ROM vaâ ngay caã bùçng bùng tûâ (caác bùng tûâ àûúåc gûãi àïën nhûäng nûúác nhû Malaysia núi khöng sûã duång nhûäng cuá goåi àiïån àûúâng daâi bùçng modem vaâ túái nhûäng núi nhû FBI, núi nhûäng ngûúâi sûã duång maáy tñnh nöåi böå bõ cêëm kïët nöëi vúái caác maång bïn ngoaâi). Söë lûúång tin àaä tùng tûâ vaâi trùm baâi baáo möîi ngaây vaâo 1983 lïn 30.000 baâi baáo (trïn 50 MB vùn baãn) möîi ngaây hiïån nay. Vaâ USENET vêîn coân tiïëp tuåc phaát triïín. Rêët nhiïìu àõa àiïím sûã duång B news ngay caã khi caác taác giaã cuãa noá chñnh thûác tuyïn böë rùçng noá laåc hêåu hún caách àêy 5 nùm. Nhûäng hïå thöëng tin hiïån taåi bao göìm C news, möåt B news viïët laåi hoaân toaân àïí dïî duy trò vaâ àaáng tin cêåy hún vaâ INN, möåt baãn múái àûúåc thiïët kïë àïí chaåy töët trong caác möi trûúâng maång Internet. May thay, têët caã caác baãn naây àïìu hoaåt àöång theo möåt caách rêët giöëng nhau, do àoá hêìu hïët baån khöng phaãi lo lùæng gò vïì baãn naâo maâ baån àang sûã duång. Baån coá thïí tham gia vaâ ruát tïn khoãi bêët kyâ nhoám naâo maâ maáy tñnh cuãa baån nhêån àûúåc. Khaác vúái viïåc vaâo vaâ ra khoãi caác danh saách thû tñn, caác nhoám chó yïu cêìu möåt sûå cêåp nhêåt möåt file cuåc böå. Nhiïìu ngûúâi bùæt àêìu àoåc möåt nhoám bùçng caách nhòn vaâo möåt ñt baâi baáo vaâ röìi chêëm dûát viïåc àoåc nïëu thêëy buöìn chaán. Tuây vaâo viïåc baån dûå àõnh sûã duång bao nhiïu thúâi gian vaâo viïåc àoåc thû maâ baån coá thïí thïm vaâo rêët nhiïìu nhoám khi raãnh röîi vaâ boã qua têët caã chó trûâ nhûäng nhoám liïn quan àïën cöng viïåc cuãa baån khi bêån röån (Vïì mùåt lyá thuyïët, töi giaã sûã baån coá thïí chêëm dûát viïåc àoåc cuäng nhû boã uöëng caâ phï!).

INTERNET TOAÂN TÊÅP

137

NHOÁM TIN VAÂ HÏÅ THÖËNG PHÊN CÊËP Nïëu baån àang nön noáng muöën bùæt àêìu sûã duång tin, baån coá thïí boã qua phêìn naây vaâ trúã laåi noá sau khi baån muöën nêng cao caác kyä nùng àoåc tin cuãa baån. Caác nhoám tin coá nhûäng tïn göìm nhiïìu thaânh phêìn ngùn caách nhau bùçng dêëu chêëm, vñ duå nhû comp.dcom.fax (möåt nhoám noái vïì caác maáy fax vaâ modem fax). Caác nhoám tin àûúåc sùæp xïëp trong nhûäng hïå thöëng phên cêëp (hierarchy). Phêìn àêìu cuãa tïn mö taã loaåi töíng quaát cuãa nhoám tin. Khi nhiïìu nhoám tin coá quan hïå vúái nhau thò tïn chuáng cuäng coá liïn quan vúái nhau. Do àoá, vñ duå nhû moåi nhoám tin liïn quan àïën thöng tin liïn laåc dûä liïåu àûúåc lûu trûä nhû comp.dcom.something. Dûúái àêy laâ nhûäng tïn cuãa caác hïå thöëng phên cêëp chñnh thûác àûúåc phên phaát àïën hêìu hïët tûâng àõa àiïím nhêån tin: comp: Nhûäng chuã àïì vïì maáy tñnh (rêët nhiïìu nhûäng cuöåc thaão luêån khaá quan troång). sci: Nhûäng chuã àïì liïn quan àïën khoa hoåc (cuäng khaá laâ quan troång). rec: Caác nhoám tin giaãi trñ (thïí thao, thuá tiïu khiïín, nghïå thuêåt vaâ nhûäng thûá vui nhöån khaác). soc: Caác nhoám tin xaä höåi (caã caác möëi quan têm xaä höåi vaâ thuöåc xaä höåi thöng thûúâng) news: Nhûäng chuã àïì liïn quan àïën chñnh baãn thên caác tin cuãa Net (möåt vaâi nhoám vúái taâi liïåu giúái thiïåu vaâ thöng baáo quan troång coá thïí àûúåc àoåc búãi moåi ngûúâi - noá khöng hêëp dêîn lùæm trûâ khi baån laâ möåt ngûúâi sûã duång múái). misc: Nhûäng chuã àïì linh tinh khöng thïí àûa vaâo núi naâo khaác (nhoám tin linh tinh trong phêìn naây àûúåc goåi laâ misc.misc) talk: Nhûäng tranh luêån thûúâng xuyïn, thûúâng vïì chñnh trõ (àûúåc nhêët trñ röång raäi laâ hoaân toaân khöng thuá võ chó trûâ àöëi vúái nhûäng ngûúâi tham dûå).

Chuá yá: Rêët nhiïìu nhûäng nhoám tin àûúåc phên phöëi ñt phöí biïën hún àûúåc àïì cêåp trong chûúng kïë. NHÛÄNG NHOÁM VUÂNG Têët caã nhûäng nhoám chñnh, ñt ra laâ trïn lyá thuyïët, àûúåc moåi ngûúâi quan têm bêët kïí hoå söëng úã àêu. Nhûng coá rêët nhiïìu chuã àïì hoaân toaân riïng biïåt àöëi vúái möåt núi naâo àoá. Vñ duå baån söëng gêìn Boston

INTERNET TOAÂN TÊÅP

138

vaâ baån muöën nhûäng gúåi yá vïì nhûäng nhaâ haâng núi baån coá thïí dêîn theo treã nhoã maâ khöng bõ cùçn nhùçn (chuã àïì naây thêåt ra múái xuêët hiïån gêìn àêy). Tuy rùçng möåt söë nhoám tin trong hïå thöëng phên cêëp rec baân vïì thûåc phêím nhûng vò hêìu hïët àöåc giaã chùæc chùæn khöng úã gêìn Boston nïn baån seä muöën nhêån àûúåc nhûäng nhêån xeát khaác hún laâ nhûäng lúâi khuyïn hûäu ñch vïì nhaâ haâng (vñ duå, möåt ai àoá úã Texas coá thïí chuá yá rùçng nïëu khöng bêån têm àïën viïåc phaãi laái xe àïën Dallas àïí ùn töëi thò coá thïí tòm thêëy möåt nhaâ haâng úã àoá). May thay, coá caác nhoám vuâng vaâ cuåc böå phuåc vuå cho nhûäng thaão luêån vuâng vaâ cuåc böå. Möåt hïå thöëng phên cêëp ne vïì nhûäng chuã àïì àûúåc sûå quan têm cuãa New England bao göìm nhûäng nhoám nhû ne.food, núi àïí hoãi vïì nhûäng nhaâ haâng daânh cho treã nhoã. (Nhên àêy, nhûäng cêu traã lúâi thûåc tïë laâ coá möåt söë nhaâ haâng vaâ möåt chöî daânh cho thanh niïn úã vuâng ngoaåi ö àang ùn nïn laâm ra nhúâ moán hot dogs vaâ nhûäng ngûúâi giûä treã àïí cha meå chuáng coá thïí ùn uöëng thoaãi maái). Caác hïå thöëng phên cêëp tiïíu bang vaâ vuâng chó coá úã nhûäng núi coá àuã caác àõa àiïím USENET àïí caác hïå thöëng laâ xûáng àaáng töìn taåi: ny cho New York, ba cho khu vûåc võnh San Francisco v.v... ÚÃ nhûäng trûúâng àaåi hoåc vaâ caác töí chûác khaác àuã lúán àïí coá nhiïìu ngûúâi sûã duång tin tûác Net, thûúâng coá nhûäng hïå thöëng phên cêëp cuãa riïng hoå, vñ duå nhû mit cho MIT. Nhiïìu cöng ty coá nhûäng hïå thöëng nhoám tin cuåc böå daânh cho caác thöng baáo vaâ thaão luêån vïì nhûäng vêën àïì cuãa cöng ty. Vñ duå, taåi möåt cöng ty phêìn mïìm trûúác àêy töi laâm viïåc, möîi khi ai àoá àûa vaâo möåt thay àöíi trong chûúng trònh cuãa chuáng töi thò mö taã vïì thay àöíi àûúåc gûãi ài nhû möåt muåc tin cuåc böå sao cho moåi ngûúâi àïìu coá thïí theo kõp vúái nhûäng gò àang thay àöíi. Àûúng nhiïn, nhûäng nhoám tin naây chó àûúåc gûãi trong nöåi böå cöng ty. Haäy hoãi xem nhûäng töí chûác vaâ nhoám tin vuâng naâo maâ hïå thöëng cuãa baån coá vò vïì cú baãn noá tuây thuöåc vaâo quyïët àõnh cuãa ngûúâi àiïìu haânh hïå thöëng cuãa baån. XOAY SÚÃ VÚÁI CAÁC TIN TÛÁC Vêng, coá thïí bêy giúâ baån àang rêët mong muöën tòm ra nhûäng tin cho chñnh baån (nïëu khöng, baån nïn àoåc chûúng 13), USENET àûúåc thiïët

INTERNET TOAÂN TÊÅP

139

kïë sao cho moåi ngûúâi nïëu muöën àïìu coá thïí viïët möåt chûúng trònh àoåc tin, do àoá rêët nhiïìu ngûúâi àaä viïët. úã àêy, phêìn lúán töi chó chuá yá nhûäng chûúng trònh tin UNIX àûúåc goåi laâ tm vaâ nhûäng chûúng trònh trûúác àoá àûúåc goåi laâ m, laâ nhûäng chûúng trònh àûúåc sûã duång röång raäi nhêët. Têët caã caác chûúng trònh àoåc tin àïìu hoaåt àöång rêët giöëng nhau (vò chuáng cho pheáp baån àoåc tin, baån coân mong gò nûäa?), do àoá hêìu hïët trong söë àoá àïìu hoaåt àöång ñt nhiïìu tûúng tûå nhau chó trûâ caách trònh baây maân hònh vaâ möåt ñt daång lïånh. Caác chûúng trònh tin àûúåc viïët àïí ñt nhiïìu biïíu diïîn trïn toaân maân hònh tuy rùçng möåt söë coá thïí têån duång maân hònh hún nhûäng chûúng trònh khaác. Têët caã àïìu àûúåc thiïët kïë sao cho baån lûúát qua caác tin nhanh chûâng naâo töët chûâng nêëy (vò coá rêët nhiïìu tin), do àoá têët caã àïìu sûã duång nhûäng lïånh möåt chûä söë rêët khoá nhúá trûâ khi baån àaä quen vúái chuáng. Baån khúãi àöång chûúng trònh àoåc tin bùçng caách àaánh vaâo trn (hoùåc nïëu noá khöng chaåy, àaánh vaâo rn). Baån coá thïí thêëy möåt maân hònh kiïíu nhû sau: % trn Trying to set up a,newsrc file running setup... Creating.newsrc in /usr/john1 to be used by news programs. Done. If you have never used the news system before, you may find the articles in new.announce.newusers to be helpful. There is also a manual entry for rn. To get rid of newsgroups you aren't interested in, use the 'u' command. Type h for help at any time while running rn. Unread news in general 14 articles (Revising soft pointers - be patient.)

INTERNET TOAÂN TÊÅP

140

Unread news in ne.food 47 articles Unread news in ne.forsale 1177 articles Unread news in ne.general 268 articles Unread news in ne.housing 248 articles etc. ************* 14 unread articles in general-read now? [+ynq]

Nïëu chûúng trònh than phiïìn rùçng noá khöng thïí tòm ra caã trn lêîn rn thò baån phaãi yïu cêìu giuáp choån chûúng trònh àoåc tin cuåc böå. Nhûäng ngûúâi sûã duång Microsoft Windows coá thïí coá möåt chûúng trònh goåi laâ Trumpet, sûã duång möåt giao diïån Windows thöng thûúâng àïí xûã lyá tin. Ngay caã khi baån khöng sûã duång trn hoùåc rn, cuäng coá thïí àaáng duâng thò giúâ xem qua phêìn coân laåi cuãa chûúng naây vò caách baån laâm àöëi vúái tin cuäng tûúng tûå ngay caã khi nhûäng phñm baån phaãi goä vaâo coá khaác. Giaã sûã baån àang xoay súã àïí khúãi àöång trn hoùåc rn, noá cho baån biïët rùçng noá thêëy trûúác àêy baån àaä tûâng sûã duång tin, do àoá möåt file tïn laâ.newsrc àûúåc taåo ra (baån khöng cêìn biïët taåi sao tïn laåi bùæt àêìu bùçng möåt dêëu chêëm), trong àoá noá ghi nhêån laåi nhûäng baâi baáo maâ baån àaä xem. Sau àoá, vúái möåt sûå laåc quan kyâ laå, noá àoaán rùçng baån muöën àùng kyá moåi nhoám tin coá trïn hïå thöëng cuãa baån. Dô nhiïn, danh saách caác nhoám tin maâ noá biïíu hiïån tuây thuöåc nhûäng gò sùén coá trïn hïå thöëng cuãa baån. Nhûäng àiïìu quan troång: nïëu baån àaä chaán àoåc tin, baån rúâi khoãi noá bùçng caách nhêën q (quit). Tuây theo baån àang úã àêu, baån coá thïí phaãi nhêën hai hoùåc ba lêìn nhûng luön luön coá thïí thoaát ra. Giaã sûã baån vêîn chûa muöën rúâi thò bêy giúâ trn hoùåc rn àïí tiïëp tuåc lûúát qua moåi nhoám tin. Àöëi vúái möîi nhoám, vïì cú baãn baån coá ba lûåa choån: baån coá thïí xem caác baâi baáo, baån coá thïí choån khöng xem bêy giúâ nhûng laát nûäa seä trúã laåi hoùåc baån coá thïí khöng àùng kyá sao cho

INTERNET TOAÂN TÊÅP

141

baån seä khöng bao giúâ thêëy laåi nhoám tin naây trûâ khi baån àùng kyá laåi noá. Haäy nhêën y àïí choån yes (muöën àoåc nhoám tin), n àïí lûúát qua hoùåc u àïí khöng àùng kyá vaâ khöng bao giúâ thêëy laåi nhoám tin naây (Dô nhiïn, q duâng àïí thoaát khoãi trn hoùåc rn). Nïëu baån nhêën y, trn trònh baây maân hònh àêìu tiïn cuãa baâi baáo thûá nhêët chûa àûúåc àoåc trong nhoám tin general, laâ nhoám maâ nhûäng baâi baáo vïì lyá thuyïët chó thu huát sûå quan têm cuãa nhûäng ngûúâi sûã duång trïn maáy cuãa baån (Trïn thûåc tïë, nhoám tin general coá xu hûúáng àêìy nhûäng thûá vö tñch sûå). Maân hònh seä tröng nhû sau: general #6281 (1) From: 0000-Admin(0000) (1) [1] backup (1) Organization: I.E.C.C. (1) Date: Sat Aug 7 06:48:03 1993 (1) + [1] src/xgopher.1.3/subst.h src/xgopher.1.3/text.h src/xgopher.1.3/typeres.h src/xgopher.1.3/util.h src/xgopher.1.3/version.h

INTERNET TOAÂN TÊÅP

142

src/xgopher.1.3/xglobals.h 1898999 blocks 61684+132852 records in 7417+1,0 records out End of article 6281 (of6281)- what next? [npq]

Khi xem möåt baâi baáo, möåt lêìn nûäa baån laåi coá nhiïìu lûåa choån. Nïëu baâi baáo nhiïìu hún möåt maân hònh thò nhêën phñm Spacebar sang maân hònh tiïëp theo, giöëng nhû caác lïånh more hoùåc pg. Nïëu baån àaä xem xong, nhêën n àïí sang baâi kïë hoùåc q àïí àïí thoaát khoãi nhoám tin vaâ sang nhoám tin kïë tiïëp. Nïëu baån thêëy möåt baâi baáo hoaân toaân khöng thuá võ thò baån coá thïí lûúát qua phêìn coân laåi cuãa noá vaâ bêët kyâ baâi baáo naâo khaác trong cuâng nhoám tin coá cuâng tûåa àïì buöìn chaán naây bùçng caách nhêën k (kill). Baån coá thïí sùæp xïëp àïí nhûäng baâi baáo vúái nhûäng tûåa àïì buöìn chaán naâo àoá bõ xoáa boã möîi lêìn baån vaâo möåt nhoám tin (Xem phêìn "aâ, àoá laâ möåt file xoáa (kill file)" trong chûúng naây). Baâi baáo maâ baån àang xem cho thêëy kïët quaã cuãa viïåc dûå phoâng töëi höm qua trïn bùng tûâ nïn trûâ khi baån laâ ngûúâi phuå traách viïåc thay bùng tûâ, baån coá thïí muöën nhêën k àïí lûúát qua bêët kyâ caác baáo caáo dûå phoâng naâo. Sau naây baån seä thêëy rùçng phêìn lúán trûúâng húåp baån seä nhêën Spacebar àïí ài sang baâi baáo hoùåc muåc tin khaác, vaâ k àïí lûúát qua nhoám baâi baáo. Cho àïën khi baån cùæt giaãm trong nhoám muåc tin maâ baån àaä àùng kyá xuöëng coân nhûäng phêìn húåp lyá, baån seä thêëy mònh thûúâng nhêën u àïí lûúát qua hêìu hïët nhûäng nhoám tin maâ baån khöng muöën àoåc. CAÁC NHOÁM TIN TÛÂ ÀÊU ÀÏËN? CHUÁNG ÀI ÀÊU? Dûúái àêy laâ hai àiïìu baån cêìn biïët liïn quan àïën viïåc thoaát khoãi nhûäng nhoám tin. Àiïìu thûá nhêët laâ nhûäng nhoám tin múái xuêët hiïån nhiïìu lêìn möîi tuêìn vò USENET phaát triïín nhanh cûåc kyâ. Möîi lêìn

INTERNET TOAÂN TÊÅP

143

baån chaåy trn hoùåc rn, baån seä coá cú höåi àùng kyá bêët kyâ nhoám tin múái naâo xuêët hiïån. Chûúng trònh trn hoùåc rn hoãi möåt cêu nhû sau: Checking active list for new newsgroups... Newsgroup alt.comp.hardware.homebuilt not in.newsrc-subscribe? [ynYN]

Baån coá thïí traã lúâi y nïëu àöìng yá hoùåc n nïëu khöng muöën àùng kyá. Nïëu nhêën y, noá hoãi baån muöën thêëy nhoám tin naây xuêët hiïån úã àêu. Put newsgroup where? [$^L]

Nhûäng cêu traã lúâi coá thïí coá cho cêu hoãi naây laâ $ (àùåt noá úã cuöëi) hoùåc + theo sau laâ tïn cuãa möåt nhoám hiïån coá (àïí àùåt noá sau nhoám àoá). Àöi khi, baån coá thïí quïn khöng àùng kyá vaâo möåt nhoám tin, trong trûúâng húåp àoá baån coá thïí bêåt noá lïn trúã laåi. Nhêën g theo sau laâ tïn cuãa nhoám maâ baån muöën xem. Nïëu baån chûa bao giúâ àùng kyá nhoám thò rn hoùåc trn coá thïí hoãi xem baån muöën àùåt noá vaâo àêu trong danh saách vaâ àïì nghõ cho baån nhûäng lûåa choån tûúng tûå ($ hoùåc +). Baån cuäng coá thïí sûã duång g ài trûåc tiïëp àïën möåt nhoám tin naâo àoá àïí àoåc caác baâi baáo múái cuãa noá. AÂ! Àoá laâ möåt file xoáa (kill file) Trong hêìu hïët caác nhoám tin, coá nhiïìu cuöåc thaão luêån diïîn ra, trong àoá möåt söë coá thïí thuá võ hún nhûäng thaão luêån coân laåi. Baån coá thïí sùæp xïëp àïí thûúâng xuyïn boã ài nhûäng thûá gò khöng thuá võ bùçng caách sûã duång möåt kill file (file xoáa). Khi baån àang àoåc vaâ gùåp phaãi möåt baâi baáo hoaân toaân khöng thuá võ, nhêën K (chûä hoa) àïí xoáa toaân böå caác baâi baáo coá cuâng tûåa àïì vaâ cuäng àûa tûåa àïì àoá vaâo file àïí xoáa cho nhoám tin hiïån taåi. Trong tûúng lai, bêët cûá khi naâo baån vaâo nhoám tin àoá, rn hoùåc trn seä kiïím tra bêët kyâ baâi baáo naâo múái coá caác tûåa àïì trong kill file vaâ tûå àöång xoáa chuáng ài àïí baån khöng bao giúâ thêëy chuáng. Sûã duång caác kill file coá thïí tiïët kiïåm rêët nhiïìu thúâi gian vaâ cho pheáp baån têåp trung vaâo nhûäng thaão luêån thûåc sûå thuá võ.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

144

Baån coá thïí sûãa àöíi caác kill file àïí boã ài nhûäng chuã àïì thaão luêån àaä khöng coân nûäa vaâ thïm vaâo nhûäng lïånh xoáa file khaác. Nïëu baån nhêën Ctrl-K trong khi àoåc möåt nhoám tin thò noá seä khúãi àöång möåt phêìn mïìm soaån thaão vùn baãn trïn kill file cuãa nhoám (thûúâng laâ vi hoùåc emacs trïn caác maáy UNIX). Caác kill file coá daång giöëng nhû sau: THRU 4765 /boring topics/j /was George Harrison in another band before Wings?/j Doâng thûá nhêët cho biïët bao nhiïu file àaä àûúåc doâ àïí tòm nhûäng chuã àïì coá thïí bõ xoáa (àïí tiïët kiïåm thúâi gian bùçng caách khöng doâ tòm laåi toaân böå nhoám möîi lêìn). Nhûäng doâng kïë tiïëp laâ caác chuã àïì maâ baån khöng muöën àoåc. Baån boã ài möåt chuã àïì bùçng caách xoáa doâng cuãa noá trong kill file. Sau khi laâm xong, lûu trûä file, rúâi khoãi phêìn mïìm soaån thaão vùn baãn vaâ trúã laåi núi baån àang àoåc tin. Àöi khi baån cuäng thêëy rùçng möåt söë ngûúâi viïët nhûäng baâi baáo maâ baån khöng bao giúâ muöën àoåc. Baån coá thïí sùæp xïëp àïí xoáa moåi baâi baáo maâ hoå viïët! Àaánh vaâo Ctrl-K àïí sûãa àöíi kill file cuãa nhoám tin vaâ úã cuöëi thïm vaâo möåt doâng nhû sau: /Aaron Burr/h:j Giûäa caác dêëu /, àaánh vaâo tïn taác giaã nhû noá xuêët hiïån trong doâng From: luác bùæt àêìu baâi baáo cuãa anh ta (hêìu hïët nhûäng taác giaã naây àïìu laâ àaân öng!). Baån khöng cêìn àaánh vaâo toaân böå nöåi dung cuãa doâng From:, chó cêìn àuã àïí nhêån diïån tïn ngûúâi àoá. úã cuöëi doâng, sau dêëu / thûá hai, àûa vaâo h:j. Sau àoá lûu trûä kill file, rúâi khoãi phêìn mïìm soaån thaão vùn baãn. Thïë laâ xong.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

145

BOÃ QUA NHÛÄNG BAÂI BAÁO MÖÅT CAÁCH NHANH HÚN BÙÇNG TRN Nïëu baån àang sûã duång trn chûá khöng phaãi rn thò baån coá möåt caách töët hún àïí choån nhûäng baâi baáo maâ baån muöën xem hoùåc khöng muöën xem. Sûå khaác biïåt quan troång giûäa trn vaâ rn laâ trn coá threads (nhoám caác baâi baáo) (àoá laâ lyá do taåi sao coá chûä t viïët tùæt), tûác laâ nhûäng nhoám caác baâi baáo coá liïn quan. Baån coá thïí choån hay boã qua möîi lêìn möåt nhoám naây thay vò möîi lêìn möåt baâi baáo. Nïëu baån nhêën Spacebar hoùåc + àïí vaâo möåt nhoám tin múái, baån thêëy möåt maân hònh chûáa baãng muåc luåc giöëng nhû dûúái àêy, cho thêëy nhûäng tûåa àïì cuãa caác thöng àiïåp chûa àûúåc àoåc trong nhoám: general 14 articles a 0000-uucp(0000) 3 New mail paths b 0000-Admin (0000) 10 backup c Chet Arthur 1 System down to clean hamster cages Select threads - All [Z>]

Nhoám tin naây àûúåc goåi laâ general, töìn taåi trïn möîi maáy tñnh daânh cho nhûäng thöng àiïåp cuåc böå khöng thuöåc vïì núi naâo khaác. Coá 14 baâi baáo chûa àûúåc àoåc. Àïí dïî daâng choån lûåa nhûäng gò àïí àoåc, trn quy tuå nhûäng baâi baáo laåi vúái nhau phêìn lúán dûåa trïn tûåa àïì. Trong trûúâng húåp naây, ba baâi baáo àûúåc goåi laâ New mail paths, 10 baâi àûúåc goåi laâ backup vaâ möåt baâi noái vïì hang chuöåt. Caác chûä trong cöåt bïn traái laâ nhûäng chûä maâ baån duâng àïí choån caác baâi baáo àïí àoåc. Vñ duå, baån coá thïí nhêën C àïí xem baâi baáo noái vïì caác hang chuöåt. Sau khi baån àaä choån nhûäng baâi baáo tröng coá veã thuá võ àïí àoåc, baån coá möåt vaâi lûåa choån sau àoá. Baån coá thïí nhêën Spacebar àïí ài tiïëp sang trang kïë cuãa baãng muåc luåc, nïëu coá, vaâ bùæt àêìu àoåc nhûäng baâi baáo àûúåc choån nïëu baån thêëy têët caã caác tûåa àïì. Hoùåc baån coá thïí nhêën D (chûä hoa) àïí àoåc nhûäng baâi àaä choån vaâ xoáa bêët kyâ nhûäng baâi naâo chûa àûúåc àoåc trïn maân hònh (D laâ delete - xoáa). Hoùåc coá thïí nhêën Z

INTERNET TOAÂN TÊÅP

146

(chûä hoa) àïí àoåc bêët kyâ baâi baáo àaä choån naâo vaâ khöng xoáa nhûäng baâi khöng choån. Thêåt ra, USENET laâ möåt nghïå thuêåt USENET chó cho pheáp möåt loaåi thöng àiïåp: vùn baãn thûúâng kiïíu cuä (Vêng, nhûäng baãn múái coá thïí xûã lyá caác kyá tûå tiïëng Nga vaâ tiïëng Nhêåt nhûng chûúng naây àaä àuã gêy rùæc röëi lùæm röìi nïn khöng cêìn baân tiïëp vïì chuáng). Nhûng coá möåt söë quy ûúác àûúåc sûã duång röång raäi cho pheáp ài vaâo nhûäng loaåi file khaác. CAÁC FILE NHÕ PHÊN Möåt vaâi nhoám tin bao göìm möåt phêìn hoùåc toaân böå nhûäng file nhõ phên àûúåc maä hoáa, hêìu hïët laâ nhûäng chûúng trònh coá thïí thi haânh cho IBM PC, Mac, nhûäng maáy tñnh caá nhên khaác, caác file bitmap GIF hoùåc JPEC coá caác daång hònh aãnh (Xem chûúng 17 vïì caác chi tiïët cuãa nhûäng daång thûác file). (Baån phaãi biïët rùçng nhoám tin coá lûu thöng lúán nhêët àûúåc ào bùçng megabyte möîi ngaây àûúåc goåi laâ alt.binaries.pictures.erotica vaâ noá bao göìm chñnh xaác nhûäng gò theo nhû tïn goåi). Caách thöng thûúâng àïí xem qua nhûäng file nhõ phên bêët kyâ loaåi naâo àûúåc goåi laâ uuencode. Baån coá thïí nhêån ra nhûäng thöng àiïåp maä hoáa theo uuencode vò chuáng bùæt àêìu vúái doâng begin tiïëp theo àoá laâ nhûäng doâng tröng nhû raác trïn maân hònh nhû sau: begin plugh.gif 644 M390GNM4L- REP3PT45G00I05[I5-6M30ME,MRMK760PõLPTMELTLMKPY MEOT39I4905B05YOPV30IXKRTL5KWLJROJTOU. 6P5;3;MRUO5OI4J5OI4

Baån giaãi maä chûúng trònh naây bùçng möåt chûúng trònh goåi laâ uudecode. May thay, rn vaâ trn coá möåt böå giaãi maä sùén coá maâ baån coá thïí khúãi àöång bùçng caách nhêën e (viïët tùæt cuãa extract). Àöëi vúái

INTERNET TOAÂN TÊÅP

147

nhûäng file quaá lúán, thûúâng ngùæt file àûúåc maä hoáa bùçng uuencode thaânh nhiïìu baâi baáo. Àùåc àiïím extract àuã thöng minh àïí xûã lyá àiïìu naây nïëu baån nhêën e cho tûâng baâi baáo tuêìn tûå. Caác nhoám file Àöi khi möåt baâi baáo chûáa möåt nhoám file. Nhûäng nhoám naây àûúåc neán nhû caác shell archive hoùåc shar file laâ nhûäng UNIX shell script (ngön ngûä lïånh), khi àûúåc thûåc hiïån seä taåo laåi caác file mong muöën. Caác shar file thûúâng bùæt àêìu nhû sau: - cut here # This is a shar file created on 4 Jul 1826...

Baån cuäng coá thïí lêëy ra caác shar file bùçng lïånh e cuãa trn hoùåc rn, giöëng nhû baån laâm vúái caác thöng àiïåp àûúåc maä hoáa bùçng uuencode. (Noá àuã thöng minh àïí hiïíu àûúåc loaåi thöng àiïåp naâo). Nïn biïët rùçng caác shar file laâ möåt kiïíu file gêy haåi vò chuáng coá thïí chûáa bêët kyâ lïånh naâo maâ baån coá thïí àaánh vaâo tûâ traåm cuöëi. Trong trûúâng húåp xêëu nhêët, noá coá thïí xoáa toaân böå caác doâng cuãa baån, gûãi thû àiïån tûã tuåc tôu vúái chûä kyá cuãa baån v.v... Trong quaá khûá, caác shar file tinh nghõch chûa bao giúâ gêy ra nhiïìu vêën àïì nhûng cuäng nïn àïì phoâng möåt chuát. Àïí hiïíu chñnh xaác, coá nhûäng chûúng trònh shar cho pheáp doâ tòm möåt baâi baáo shar, tòm nhûäng lïånh àaáng nghi ngúâ. Lûu trûä file Àöi khi möåt baâi baáo hêëp dêîn àïën nöîi baån muöën lûu trûä noá laåi àïí sau naây sûã duång. Baån lûu trûä noá bùçng lïånh S (viïët tùæt cuãa save). Àïí lûu trûä möåt file, nhêën S, tiïëp àoá laâ tïn file maâ baån muöën lûu trûä. Nïëu file chûa coá thò rn hoùåc trn seä hoãi xem baån coá muöën noá àõnh daång file nhû möåt file thöng thûúâng hay möåt höåp thû (möåt loaåi file àùåc biïåt thûúâng chûáa nhûäng thöng àiïåp thû tñn). Thûúâng baån lûu trûä file nhû möåt höåp thû. Nïëu baån lûu trûä nhiïìu baâi baáo vaâo cuâng möåt file laâ laâm noá trúã thaânh möåt höåp thû thò sau àoá baån coá thïí sûã duång caác chûúng trònh thû tñn (Xem chûúng 7) àïí xem laåi vaâ thay àöíi nöåi

INTERNET TOAÂN TÊÅP

148

dung cuãa höåp thû. Nhûäng file (hoùåc höåp thû) àaä lûu trûä àûúåc àûa vaâo thû muåc News cuãa baån trûâ khi baån àûa möåt thû muåc khaác vaâo lïånh s. Baån cuäng coá thïí lûu trûä möåt baâi baáo vaâ chuyïín noá cho möåt chûúng trònh. Àïí laâm àiïìu naây, nhêën | (thanh àûáng) thay vò s vaâ tiïëp àoá laâ lïånh maâ baån muöën thi haânh. Lûåa choån naây hûäu ñch nhêët cho viïåc in ra thöng àiïåp bùçng caách àûa ra lïånh lpr hoùåc lp hoùåc bêët kyâ lïånh in cuåc böå naâo cuãa baån. Caác öëng dêîn (pipeline) UNIX cuäng àûúåc pheáp nhû trong |pr -h "An important message" | lpr

Àûâng noái rùçng töi khöng baáo trûúác Àöi khi baån coá thïí thêëy möåt baâi baáo vúá vêín, khöng àûúåc maä hoáa bùçng uuencode cuäng chùèng phaãi laâ shar file. (Xem phêìn trûúác "Thêåt ra, USENET laâ möåt nghïå thuêåt"). Nhûäng baâi baáo naây sûã duång rot13 cipher. Rot13 laâ möåt chûúng trònh ngúá ngêín thay tûâng chûä trong böå chûä caái vúái möåt chûä khaác caách àoá 13 võ trñ vïì phña trûúác hoùåc phña sau. Vñ duå, A trúã thaânh N vaâ ngûúåc laåi, B trúã thaânh O v.v... Àêy khöng phaãi laâ möåt böå maä thêåt an toaân (töi tin rùçng noá àaä àûúåc taåo ra caách àêy 2000 nùm) nhûng noá cuäng khöng dûå àõnh trúã thaânh möåt böå maä nhû vêåy. Muåc àñch cuãa rot13 laâ baáo trûúác cho baån biïët rùçng thöng àiïåp naây chûáa nhûäng tûâ ngûä thö löî hoùåc möåt söë àiïìu gò àoá xuác phaåm, do àoá baån khöng nïn àoåc noá nïëu baån coá thïí caãm thêëy bõ xuác phaåm. Nïëu baån vêîn muöën àoåc noá, nhêën X (chûä hoa) àïí ra hoùåc trn thûã giaãi maä noá. Àûâng hy voång seä àûúåc caãm thöng nïëu baån phaân naân vïì thöng àiïåp xuác phaåm trong rot13. Sau cuâng, baån àaä khöng phaãi àoåc noá. TOÁM TÙÆT CAÁC LÏÅNH CUÃA trn VAÂ rn Cho àïën luác naây, coá thïí baån àaä quïn hêìu hïët moåi chòa khoáa then chöët kiïím soaát trn vaâ rn. Dûúái àêy laâ toám tùæt caác lïånh àûúåc mö taã

INTERNET TOAÂN TÊÅP

149

trong chûúng naây cuâng vúái möåt söë lïånh khaác maâ coá thïí baån muöën thûã. Chûúng trònh rn coá thïí trong hai traång thaái khaác nhau: traång thaái nhoám tin (Baãng 11.1) trong àoá baån choån nhoám àïí àoåc vaâ traång thaái baâi baáo (Baãng 11ûá.2) trong àoá baån àang úã trong möåt nhoám vaâ àang xem caác baâi baáo. Chûúng trònh trn thïm vaâo möåt traång thaái thûá ba laâ traång thaái baãng muåc luåc (Baãng 11.3), trong àoá baån xem möåt danh saách caác tûåa àïì cuãa nhûäng baâi baáo chûa àoåc trong möåt nhoám. Phñm

YÁ nghôa

Spacebar y n u

q p h ^L

Vaâo nhoám kïë tiïëp coá caác tin chûa àoåc Tûúng tûå spacebar Boã qua nhoám naây Khöng àùng kyá nhoám naây, do àoá baån seä khöng thêëy noá nûäa Ài túái möåt nhoám. Àaánh vaâo tïn nhoám sau g. Nïëu baån khöng àùng kyá vaâo nhoám, noá seä àùng kyá laåi cho baån Rúâi khoãi tin Ài àïën nhoám trûúác àoá vúái caác tin chûa àoåc Trònh baây thöng tin trúå giuáp cûåc kyâ ngùæn goån Veä laåi maân hònh

Phñm

YÁ nghôa

Spacebar

Àoåc trang kïë tiïëp cuãa baâi baáo hiïån thúâi hoùåc baâi baáo kïë tiïëp chûa àoåc Sang baâi kïë tiïëp Xoáa baâi baáo naây vaâ nhûäng baâi khaác coá cuâng tûåa àïì Tûúng tûå nhû k, cuäng àûa tûåa àïì vaâo kill file sao cho tûåa àïì naây bõ xoáa ài möîi lêìn baån vaâo nhoám tin Rúâi khoãi nhoám Giaã vúâ nhû baån àaä àoåc moåi baâi baáo trong nhoám Thöi àùng kyá Lûu trûä baâi baáo vaâo file pdq In baâi baáo ra (caách dïî nhêët àïí in) Tòm baâi baáo kïë tiïëp coá tûåa àïì laâ xyz = Trònh baây tûåa àïì cuãa nhûäng baâi baáo chûa àoåc Veä laåi maân hònh Khúãi àöång laåi baâi baáo àêìu tiïn (Veä laåi trang àêìu) Giaãi maä caác thöng àiïåp rot13

g

n k K q c u spdq | lpr /xyz ^L ^R X

INTERNET TOAÂN TÊÅP e edir h q

150

Trñch ra caác file àûúåc giaãi maä bùçng uudecode hoùåc shar file Trñch file àûa vaâo thû muåc dir Trònh baây thöng tin trúå giuáp cûåc kyâ ngùæn goån Rúâi khoãi nhoám

Baãng 11.3 Traång thaái baãng muåc luåc Phñm Spacebar d z /xyz c-g h q

YÁ nghôa Àoåc trang kïë tiïëp cuãa baãng thû muåc hoùåc bùæt àêìu àoåc nhûäng baâi baáo àûúåc choån nïëu khöng coân baãng thû muåc Bùæt àêìu àoåc nhûäng baâi baáo àûúåc choån, àaánh dêëu nhûäng baâi khöng àûúåc choån nhû àaä àoåc Àoåc nhûäng baâi baáo àûúåc choån Tòm baâi baáo coá tûåa àïì laâ xyz Choån caác baâi baáo tûâ c àïën g trïn baãng muåc luåc hiïån thúâi Trònh baây thöng tin trúå giuáp cûåc kyâ ngùæn goån úâi khoãi nhoám

Hêìu hïët caác chûä vaâ kyá söë àûúåc sûã duång àïí àaánh dêëu nhûäng baâi baáo àûúåc choån. Taâi liïåu hûúáng dêîn nhêåp mön trn daây 25 trang vaâ coá rêët nhiïìu lïånh khaác nhûng ban àêìu baån nïn laâm quen vúái nhûäng lïånh nïu trïn. TRONG MÖÅT SÖË COÁ GÒ? Möîi thöng àiïåp USENET àïìu coá möåt söë nhêån diïån, àïí khaác biïåt vúái bêët kyâ söë naâo khaác tûâ luác bùæt àêìu cho àïën khi kïët thuác (Nhûäng ngûúâi naây nhòn xa àêëy). Möåt söë nhêån diïån àiïín hònh nhû sau: <[email protected]>

Phêìn phña sau dêëu @ laâ tïn cuãa àõa àiïím phaát sinh tin coân phêìn phña trûúác laâ caác thûá àïí laâm cho tin naây laâ duy nhêët bao göìm ngaây thaáng, chu kyâ mùåt trùng... Caác thöng àiïåp cuäng coá söë àûúåc gaán theo thûá tûå cuãa möîi nhoám tin khi caác baâi baáo àïën. Do àoá thöng àiïåp àêìu tiïn trong comp.fooble coá

INTERNET TOAÂN TÊÅP

151

söë 1, röìi àïën thöng àiïåp söë 2 v.v... Chuá yá: Möåt khaác biïåt quan troång giûäa söë nhêån diïån vaâ söë laâ söë nhêån diïån aáp duång cho moåi núi coân söë chó aáp duång cho hïå thöëng cuåc böå cuãa baån. Do àoá àûâng tham chiïëu àïën söë cuãa möåt thöng àiïåp khi baån viïët thöng àiïåp traã lúâi vò nhûäng ngûúâi úã caác àõa àiïím khaác khöng thïí biïët àûúåc baån noái àïën thöng àiïåp naâo. Nïëu baån sûã duång lïånh f hoùåc F cuãa trn hoùåc rn àïí viïët möåt baâi baáo tiïëp theo thò caác lïånh naây seä tûå àöång thïm vaâo möåt doâng bùæt àêìu bùçng References: coá söë nhêån diïån cuãa thöng àiïåp cuãa baâi göëc cuâng vúái nhûäng baâi naâo maâ noá tham chiïëu lêìn lûúåt túái. Trn sûã duång nhûäng tham chiïëu àïí thu thêåp nhûäng baâi baáo vaâo nhûäng nhoám coá liïn quan (thread). NHÛ THÏË BAÅN COÁ MUÖËN NÖÍI TIÏËNG HAY KHÖNG? Trûâ khi baån laâ möåt ngûúâi cûåc kyâ kñn àaáo, chùèng súám thò muöån baån cuäng seä muöën gûãi ài vaâi thöng àiïåp cuãa chñnh baån sao cho moåi ngûúâi trïn thïë giúái àïìu thêëy rùçng baån thöng minh nhû thïë naâo (Dô nhiïn, àiïìu naây coá thïí laâ möåt caãm giaác lêîn löån). Trong phêìn naây, trûúác hïët töi xem caách baån traã lúâi laåi möåt thöng àiïåp hiïån coá vaâ sau àoá haäy viïët möåt thöng àiïåp hoaân toaân múái tûâ àêìu. Caách gûãi möåt baâi baáo Caách dïî nhêët vaâ thûúâng thñch húåp nhêët àïí traã lúâi cho möåt baâi baáo laâ gûãi thû àiïån tûã àïën taác giaã trong trûúâng húåp baån muöën hoãi möåt cêu hoãi hoùåc àûa ra möåt nhêån xeát. Baån coá thïí gûãi thû àiïån tûã bùçng caách nhêën r hoùåc R. Trong caã hai trûúâng húåp, rn hoùåc trn àûa baån vaâo möåt phêìn mïìm soaån thaão vùn baãn, núi baån coá thïí soaån thöng àiïåp cuãa mònh. File maâ baån sûãa àöíi chûáa caác doâng header cho thöng àiïåp thû àiïån tûã, àaáng chuá yá nhêët laâ Subject: vaâ To: maâ baån coá thïí sûãa àöíi nhûäng gò baån muöën. Khaác nhau giûäa r vaâ R laâ lïånh R cuäng àûa möåt baãn sao vùn baãn baâi baáo vaâo thöng àiïåp maâ baån coá thïí trñch dêîn nhûäng phêìn cuãa noá. Sûãa àöíi nhûäng phêìn khöng thñch húåp cuãa baâi baáo trñch dêîn, haäy nhúá rùçng taác giaã biïët nhûäng gò anh ta àaä noái.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

152

Khi baån rúâi khoãi phêìn mïìm soaån thaão vùn baãn, rn hoùåc trn seä hoãi xem noá coá gûãi thöng àiïåp ài (s), sûãa àöíi laåi noá (e) hoùåc boã qua (a). Haäy nhêën s,e hoùåc a cho thñch húåp. Tûâ chöëi thöng àiïåp cuãa hïå thöëng Nïëu baån coá möåt nhêån xeát vïì möåt baâi baáo àûúåc sûå quan têm chung, baån coá thïí gûãi noá nhû möåt baâi baáo USENET bùçng caách sûã duång caác phñm f hoùåc F (follow-up). Chûúng trònh seä hoãi xem baån coá chùæc chùæn gûãi möåt baâi baáo USENET tiïëp theo hay khöng. Nïëu baån traã lúâi rùçng chùæc chùæn thò baån àûúåc àûa vaâo möåt phêìn mïìm soaån thaão vùn baãn núi baån coá thïí soaån thaão thöng àiïåp cuãa mònh. F bao göìm möåt baãn sao thöng àiïåp göëc, trong àoá baån laåi coá thïí kiïím sûãa laåi noá. Nhiïìu hïå thöëng tin tûâ chöëi nhûäng thöng àiïåp chûáa nhiïìu phêìn trñch dêîn hún tû liïåu múái àïí laâm naãn loâng nhûäng ngûúâi àaánh maáy lûúâi biïëng khoãi trñch dêîn möåt thöng àiïåp haâng trùm doâng chó àïí àûa vaâo möåt nhêån xeát 2 doâng. Möåt söë ngûúâi coân coá êën tûúång kyâ laå laâ nïëu möåt baâi baáo bõ tûâ chöëi vò coá quaá nhiïìu vùn baãn trñch dêîn, hoå seä thïm vaâo nhûäng doâng vúá vêín úã cuöëi àïí nhöìi nheát laâm cho phêìn khöng trñch dêîn daâi thïm. Àûâng bao giúâ laâm nhû vêåy. Haäy sûãa àöíi vùn baãn nhûäng ngûúâi àoåc seä caám ún baån. Sau khi rúâi khoãi phêìn mïìm soaån thaão vùn baãn, noá laåi hoãi xem baån coá muöën gûãi baâi baáo, sûãa àöíi hay boã qua. Haäy nhêën phñm thñch húåp (s, e hoùåc a). Haäy cho töi möåt dêëu hiïåu Bêët cûá khi naâo baån gûãi möåt baâi baáo, nïëu möåt file goåi laâ .signature xuêët hiïån trong thû muåc chuã cuãa baån thò hïå thöëng tin seä thïm nöåi dung file naây vaâo baâi baáo cuãa baån. File.signature nïn bao göìm tïn baån, àõa chó thû àiïån tûã vaâ bêët kyâ àiïìu gò baån caãm thêëy thñch húåp sao cho noá khöng vûúåt quaá 3 doâng. Möåt söë ngûúâi coá nhûäng file .signature lúán vúái 20 doâng cuäng chùèng bao giúâ thöng minh nhû ngûúâi àoá hy voång. Haäy giûä noá úã 3 doâng thöi. Chuá yá: Nhiïìu hïå thöëng tin bùæt buöåc giúái haån laâ 3 doâng bùçng caách chó àûa vaâo 3 doâng àêìu cuãa file, bêët kïí file daâi bao nhiïu.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

153

Baån khöng phaãi cheáp file .signature vaâo nhûäng thöng àiïåp maâ baån gûãi vò chûúng trònh gûãi tin seä tûå àöång thïm noá vaâo. Nïëu baån tûå mònh cheáp noá vaâo thò thöng àiïåp cuãa baån seä coá hai baãn cuãa file naây, laâm baån tröng coá veã nhû möåt ngûúâi khöng thaânh thaåo. Coá leä baån khöng muöën àiïìu àoá xaãy ra. Khi baån gûãi thöng àiïåp traã lúâi, trong hêìu hïët trûúâng húåp noá àûúåc gûãi ngay hoùåc sau vaâi phuát. Möåt söë nhoám phaãi qua trung gian nghôa laâ baån khöng thïí gûãi trûåc tiïëp cho chuáng. Àöëi vúái nhûäng nhoám qua trung gian, thöng àiïåp cuãa baån àûúåc gûãi túái ngûúâi trung gian cuãa nhoám, ngûoâi naây seä gûãi ài nïëu noá àaáp ûáng caác hûúáng dêîn cuãa nhoám. Nhûäng ngûúâi trung gian àïìu laâ tûå nguyïån vaâ àïìu coá cöng viïåc khaác àïí laâm ngoaâi viïåc àiïìu haânh nhoám, do àoá thöng àiïåp cuãa baån phaãi cêìn möåt thúâi gian àïí xuêët hiïån. Hêìu hïët nhûäng ngûúâi trung gian xûã lyá caác thöng àiïåp tûâng ngaây hay sau möîi hai ngaây nhûng chêåm nhêët coá thïí lêu àïën 2 tuêìn. Haäy nhúá: kiïn nhêîn laâ möåt àûác tñnh töët. Baãn thên laâ möåt nhaâ trung gian cuãa nhoám tin (töi àiïìu haânh möåt nhoám goåi laâ comp.compilers, möåt nhoám kyä thuêåt thaão luêån nhûäng kyä thuêåt diïîn dõch tûâ ngön ngûä maáy tñnh naây sang ngön ngûä khaác), nïn töi coá thïí baão àaãm vúái baån rùçng viïåc viïët nhûäng laá thû giêån dûä cho ngûúâi trung gian àïí phaân naân vïì viïåc quaá chêåm trong viïåc xûã lyá sûå thöng minh cuãa baån - laâ cûåc kyâ phaãn taác duång. GÛÃI MÖÅT BAÂI BAÁO HOAÂN TOAÂN MÚÁI Chuã àïì sau cuâng töi thaão luêån trong chûúng naây laâ caách gûãi möåt baâi baáo hoaân toaân múái. Baån gûãi baâi cuãa baån vúái lïånh Pnews. Khöng coá lïånh möåt chûä naâo cuãa trn hoùåc rn laâm àiïìu naây. Khi chaåy Pnews, noá seä hoãi baån möåt söë cêu hoãi. Cêu àêìu tiïn laâ tïn cuãa möåt hoùåc nhiïìu nhoám tin (Baån coá thïí gûãi möåt baâi baáo cuâng luác àïën nhiïìu nhoám tin nïëu noá thñch húåp). Àaánh vaâo tïn cuãa möåt hay nhiïìu nhoám (phên caách chuáng bùçng caác dêëu phêíy). Lïånh seä yïu cêìu chuã àïì cuãa thöng àiïåp vaâ sau àoá yïu cêìu phên phöëi (Xem phêìn "Caác phên phöëi" kïë tiïëp) vúái möåt àïì nghõ mùåc nhiïn maâ baån coá thïí sûã duång nïëu baån chûa nghô ra caác phên phöëi cho mònh. Sau àoá noá hoãi möåt lêìn nûäa laâ baån coá tuyïåt àöëi chùæc chùæn muöën gûãi möåt baâi baáo hay khöng. Nïëu baån traã lúâi Coá, noá àùåt baån vaâo phêìn mïìm soaån thaão vùn baãn. Kïí tûâ

INTERNET TOAÂN TÊÅP

154

àoá thò giöëng nhû khi baån gûãi möåt baâi baáo traã lúâi (àaä thaão luêån trong chûúng naây). CAÁC PHÊN PHÖËI Cho duâ USENET laâ möåt maång khùæp thïë giúái nhûng rêët nhiïìu lêìn baån gûãi ài möåt baâi baáo khöng thûåc sûå àïën toaân böå thïë giúái. Vñ duå, nïëu baån gûãi möåt àiïìu gò àoá cho misc.forsale.computers àïí quaãng caáo cho möåt öí àôa cuä baån muöën baán vaâ baån àang úã Myä thò khöng coá ñch lúåi gò khi gûãi thöng àiïåp ra khoãi àêët nûúác vò khöng àaáng phaãi traã tiïìn vêån chuyïín vaâ àoáng thuïë àïí baán àûúåc noá úã nûúác ngoaâi. Nhûäng àõa àiïím phên phöëi USENET cho pheáp baån giúái haån núi gûãi baâi baáo. Möåt doâng nhû sau trong header baâi baáo cuãa baån giúái haån phaåm vi phên phöëi trong nûúác Myä Distribution: usa

Nïëu baån àang gûãi möåt baâi baáo bùçng caách sûã duång Pnews, baån àûúåc hoãi sûã duång loaåi phên phöëi naâo. Nïëu baån gûãi möåt thû traã lúâi, USENET àoaán rùçng baån muöën sûã duång phên phöëi tûúng tûå nhû baâi baáo ban àêìu àaä sûã duång. Trong caã hai trûúâng húåp, baån coá thïí tûå mònh sûãa àöíi doâng Distribution: trong thöng àiïåp cuãa baån nïëu cêìn. Coá möåt danh saách daâi caác phên phöëi coá thïí coá. Möåt söë phên phöëi thûúâng sûã duång laâ: . world: moåi núi (mùåc nhiïn) . na: Bùæc Myä . usa: Myä . uk: Anh . ne: New England . ba: Vuâng võnh California Möåt àûáa treã sùæp chïët viïët cho danh saách thû tñn vïì thuïë àaánh vaâo modem

INTERNET TOAÂN TÊÅP

155

Trúã laåi chûúng 8, caác chuã àïì nöíi tiïëng àûúåc liïåt kï vïì nhûäng thûá maâ baån khöng bao giúâ nïn viïët cho möåt danh saách thû tñn. Lúâi caãnh baáo àoá aáp duång cho caác tin USENET. Nhùæc laåi ba chuã àïì khöng nïn viïët laâ: Möåt àûáa treã sùæp chïët muöën coá caác thiïåp chuác mûâng àïí lêåp kyã luåc Guinness FCC seä thu thuïë trïn modem vaâ laâm têët caã chuáng ta ngheâo ài Kiïëm tiïìn bùçng möåt thû gûãi chuyïìn

Xem chûúng 8 àïí biïët thïm chi tiïët vïì nhûäng gò maâ khöng ai muöën nghe vïì nhûäng àiïìu trïn. Têët caã nhûäng tïn cuãa hïå thöëng phên cêëp vuâng nhû ne, ny, uk v.v... cuäng coá thïí àûúåc sûã duång nhû nhûäng phên phöëi (Àöi khi ngûúâi ta sûã duång möåt caách lêìm lêîn nhûäng tïn nhû comp vaâ rec àïí phên phöëi noá khöng mang laåi àiïìu gò hûäu ñch caã). Trûâ khi baån tin chùæc rùçng nhûäng ngûúâi úã phña bïn kia cuãa thïë giúái cuäng phêën khúãi vúái nhûäng gò baån noái nhû ngûúâi caånh nhaâ baån, baån nïn sûã duång phên phöëi nhoã nhêët coá thïí àûúåc cho bêët kyâ baâi baáo naâo maâ baån gûãi ài, caã baâi göëc lêîn baâi traã lúâi. Trïn thûåc tïë, caác phên phöëi rêët hay bõ roâ ró vaâ caác baâi baáo thûúâng àûúåc gûãi àïën nhûäng núi maâ àaáng ra khöng nïn túái do àùåc àiïím cuãa caách truyïìn tûâ hïå thöëng naây sang hïå thöëng khaác cuãa tin tûác. Nhûng laâ möåt àiïìu lõch sûå khi ñt ra cuäng cöë gùæng traánh gûãi caác baâi baáo cho nhûäng núi maâ chuáng khöng àûúåc quan têm. Cuäng nïn nhúá rùçng caác kïët nöëi àiïån thoaåi quöëc tïë rêët àùæt tiïìn nïn nïëu baån traánh gûãi möåt baâi baáo àïën nhûäng quöëc gia maâ ngûúâi ta khöng quan têm thò baån coá thïí thûåc sûå tiïët kiïåm duâm hoå möåt söë tiïìn.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

156

Chûúng 12 MÖÅT SÖË CAÁC NGUÖÌN TIN MAÅNG Bêy giúâ baån àaä biïët moåi àiïìu vïì caách àoåc vaâ viïët tin USENET trong chûúng 11, möåt chi tiïët nhoã coân laåi laâ tòm ra nhûäng gò àaä coá àïí àoåc. Chûúng naây liïåt kï möåt söë nhûäng nhoám hêëp dêîn hiïån coá cho àïën giûäa nùm 1993. Haäy nhúá: caác nhoám múái xuêët hiïån hêìu nhû möîi ngaây, caác nhoám cuä àöi khi mêët ài vaâ nhûäng ngûúâi àiïìu haânh hïå thöëng coá thïí tûâ chöëi bêët kyâ nhoám naâo maâ hoå muöën do hoå khöng quan têm àïën hoùåc do nhûäng lyá do khaác. Trûúác hïët, töi trònh baây möåt vaâi nhoám hêëp dêîn àïí giuáp baån laâm quen vúái caác hïå thöëng phên cêëp chñnh. Sau àoá baån tòm hiïíu nhûäng hïå thöëng phên cêëp khaác húi khoá hiïíu hún. Sau cuâng, caác baãng tûâ 12.1 cho àïën 12.6 liïåt kï nhiïìu nhoám trong caác hïå thöëng phên cêëp khaác nhau maâ baån coá thïí muöën tòm hiïíu. Möåt söë nhoám àûúåc ûa thñch Dûúái àêy laâ möåt söë nhoám maâ baån coá thïí bùæt àêìu: news.announce.newusers

Möîi ngûúâi sûã duång múái ñt ra cuäng nïn lûúát qua nhoám naây, bao göìm thöng tin giúái thiïåu vïì nhûäng ngûúâi sûã duång múái. Möåt trong söë nhûäng thöng àiïåp cuãa nhoám naây rêët laâ khöi haâi nhûng baån phaãi àoåc chuáng àïí tòm xem àoá laâ thöng àiïåp naâo. news.answers

Bao göìm têët caã nhûäng thöng baáo àõnh kyâ (hêìu hïët thûúâng laâ haâng tuêìn vaâ haâng thaáng) àïën têët caã caác nhoám trïn Net. Nhiïìu thöng baáo naây laâ nhûäng giúái thiïåu àûúåc viïët kyä lûúäng cho caác chuã àïì. Khi baån cêìn tòm hiïíu nhanh nhûäng gò coá thïí àaä àûúåc thaão luêån trïn Net thò haäy bùæt àêìu úã àêy.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

157

rec.humor.funny

Àêy laâ möåt nhoám qua trung gian, mang tñnh caånh tranh cao bao göìm nhûäng cêu chuyïån cûúâi, hêìu hïët thûåc sûå vui nhöån. So vúái rec.humor bao göìm nhûäng baâi maâ taác giaã cuãa chuáng nghô laâ vui nhöån nhûng thûúâng laâ khöng. comp.risks

Risk Digest (tûúng tûå nhû danh saách thû tñn toám tùæt àaä àûúåc thaão luêån trong chûúng 10) coá rêët nhiïìu cêu chuyïån vïì nhûäng rùæc röëi cuãa maáy tñnh. comp.compilers

Vêng, töi nghô laâ noá hêëp dêîn vò töi laâ ngûúâi trung gian cuãa noá. alt.sex

Moåi ngûúâi àïìu àoåc nhûng khöng ai thûâa nhêån àaä àoåc. Töi chùæc chùæn cuäng khöng thûâa nhêån àiïìu àoá. NHÛÄNG NHOÁM TIN NOÁI VÏÌ MAÁY TÑNH Theo nhû truyïìn thöëng, loaåt nhoám tin lúán nhêët laâ nhûäng tin liïn quan àïën maáy tñnh trong hïå thöëng phên cêëp comp (nhiïìu nhoám tin loaåi naây àûúåc trònh baây trong Baãng 12.1). Àêy khöng phaãi laâ àiïìu ngaåc nhiïn, khi ngûúâi ta sûã duång caái gò thò ngûúâi ta thûúâng coá xu hûúáng noái nhiïìu vïì noá. Maáy tñnh àûúåc sûã duång àïí taåo ra USENET nïn phêìn lúán caác tin àïìu noái vïì maáy tñnh. Caác nhoám comp thûúâng coá xu hûúáng chuyïn mön vaâ kyä thuêåt nhûng chuáng cuäng laâ möåt kho chó dêîn quyá baáu khi maáy tñnh cuãa baån gùåp rùæc röëi vaâ cêìn lúâi khuyïn tûâ têët caã nhûäng ngûúâi àaä gùåp phaãi àiïìu naây trûúác àoá. Nhiïìu nhoám cung cêëp caác chûúng trònh maáy tñnh coá thïí sûã duång àûúåc. Nhûäng nhoám trong comp.binaries laâ nhûäng núi àïí tòm caác

INTERNET TOAÂN TÊÅP

158

chûúng trònh miïîn phñ cho caác maáy PC, Mac vaâ nhûäng hïå thöëng caá nhên khaác. Baãng 12.1 Nhûäng nhoám trong hïå thöëng phên cêëp comp Tïn comp.ai comp.ai.nat-lang comp.ai.neural-nets comp.ai.phylosophy comp.ai.shells comp.answers

Mö taã

Thaão luêån vïì trñ tuïå nhên taåo Xûã lyá ngön ngûä tûå nhiïn bùçng maáy tñnh Moåi khña caånh vïì hïå thöëng thêìn kinh Nhûäng khña caånh phaáp lyá cuãa trñ tuïå nhên taåo Trñ tuïå nhên taåo aáp duång cho shell Kho lûu trûä nhûäng baâi baáo USENET àõnh kyâ (qua trung gian) comp.apps.spreadsheets Nhûäng baãng tñnh àiïån tûã trïn caác platform khaác nhau comp.arch Kiïën truác maáy tñnh comp.arch.storage Nhûäng vêën àïì hïå thöëng lûu trûä, caã phêìn mïìm vaâ phêìn cûáng comp.archives Nhûäng mö taã vïì lûu trûä maâ cöng chuáng àûúåc truy cêåp (qua trung gian) comp.archives.admin Nhûäng vêën àïì liïn quan àïën quaãn lyá lûu trûä maáy tñnh comp.bbs.misc Moåi khña caånh cuãa caác hïå thöëng baãng thöng baáo àiïån tûã comp.bbs.waffle BBS vaâ USENET trïn moåi platform comp.benchmarks Thaão luêån vïì nhûäng kyä thuêåt kïët quaã ào khaã nùng hoaåt àöång comp.binaries.apple2 Nhûäng thöng baáo bùçng maä nhõ phên daânh cho maáy tñnh Apple2 comp.binaries.atari.st Nhûäng thöng baáo bùçng maä nhõ phên daânh cho Atari ST (qua trung gian) comp.binaries.ibm.pc Nhûäng thöng baáo bùçng maä nhõ phên daânh cho IBM PC/MS DOS (qua trung gian) comp.binaries.ibm.pc.d Nhûäng thaão luêån vïì caác thöng baáo bùçng maä nhõ phên BM/PC comp.binaries.ibm.pc..wanted Nhûäng yïu cêìu daânh cho IBM PC vaâ caác chûúng trònh tûúng thñch comp.binaries.mac Nhûäng chûúng trònh Macintosh bùçng maä nhõ phên (qua trung gian) comp.binaries.ms-windows

INTERNET TOAÂN TÊÅP

159

Nhûäng chûúng trònh maä nhõ phên cho Microsoft Windows (qua trung gian) comp.binaries.os2 Maä nhõ phên sûã duång dûúái OS/2 ABI (qua trung gian) comp.cog-eng Kyä thuêån nhêån biïët comp.compilers Xêy dûång böå biïn dõch, lyá thuyïët v.v.. (qua trung gian) comp.compression Caác thuêåt toaán vaâ lyá thuyïët neán dûä kiïån comp.databases Cú súã dûä liïåu, caác vêën àïì quaãn lyá dûä liïåu vaâ lyá thuyïët comp.dcom.fax Phêìn cûáng, phêìn mïìm vaâ caác giao thûác fax comp.dcom.land.ethernet Nhûäng thaão luêån vïì caác giao thûác Ethernet/IEEE 802.3 comp.dcom.modems Phêìn cûáng vaâ phêìn mïìm giao tiïëp dûä liïåu comp.dcom.servers Choån lûåa vaâ chaåy caác server giao tiïëp dûä liïåu comp.dcom.telecom Toám tùæt vïì viïîn thöng (qua trung gian) comp.doc Taâi liïåu vïì laänh vûåc lûu trûä chung (qua trung gian) comp.doc.techreports Danh saách caác baáo caáo kyä thuêåt (qua trung gian) comp.dsp Xûã lyá kyá hiïåu söë bùçng caách sûã duång maáy tñnh comp.edu Giaáo duåc khoa hoåc maáy tñnh comp.emacs Phêìn mïìm soaån thaão vùn baãn EMACS caác loaåi comp.fonts Caác co chûä - thiïët kïë, chuyïín àöíi, sûã duång v.v.. comp.graphics Àöì hoåa vi tñnh, nghïå thuêåt, xûã lyá hònh aãnh comp.human-factors Caác vêën àïì liïn quan àïën giao tiïëp ngûúâi-maáy comp.infosystems Bêët kyâ thaão luêån naâo vïì caác hïå thöëng thöng tin comp.infosystems.gis Moåi khña caånh cuãa caác hïå thöëng thöng tin àõa lyá comp.infosystems.gopher Thaão luêån vïì dõch vuå thöng tin Gopher comp.infosystems.wais Hïå thöëng tòm kiïëm vùn baãn toaân böå WAIS dûåa trïn cú súã Z39.50 comp.infosystems.www Hïå thöëng thöng tin World Wide Web comp.internet.library Thaão luêån vïì caác thû viïån àiïån tûã (qua trung gian) comp.lang.c Thaão luêån vïì ngön ngûä C comp.lang.c++ Ngön ngûä hûúáng àïën àöëi tûúång C++ comp.lang.fortran Thaão luêån vïì ngön ngûä Fortran comp.lang.lisp Thaão luêån vïì LISP comp.misc Caác chuã àïì töíng quaát vïì maáy tñnh khöng thïí àûa vaâo núi khaác comp.multimedia Caác cöng nghïå àa thöng tin àuã loaåi comp.newprod Nhûäng thöng baáo vïì caác saãn phêím múái thu huát sûå quan têm (qua trung gian) comp.object Lêåp trònh vaâ ngön ngûä hûúáng àïën àöëi tûúång comp.os.ms-windows-advocacy Tranh luêån vïì Microsoft Windows comp.os.ms-windows-announce

INTERNET TOAÂN TÊÅP

160

Nhûäng thöng baáo liïn quan àïën Windows (qua trung gian) comp.os.ms-windows-apps Nhûäng ûáng duång trong möi trûúâng Windows comp.os.ms-windows.misc Thaão luêån töíng quaát vïì caác vêën àïì Windows comp.os.ms-windows. Lêåp trònh Microsoft Windows programmer.misc comp.os.ms-windows. Caác cöng cuå phaát triïín trong Windows programmer.tools comp.os.ms-windows.setup Caâi àùåt vaâ taåo cêëu hònh Microsoft Windows comp.os.ms-dis.apps Thaão luêån vïì nhûäng ûáng duång chaåy trong MS DOS comp.parallel Phêìn mïìm/phêìn cûáng song song quan troång (qua trung gian) comp.patents Thaão luêån vïì nhûäng bùçng phaát minh cöng nghïå maáy tñnh (qua trung gian) comp.periphs Caác thiïët bõ ngoaåi vi comp.programming Nhûäng vêën àïì lêåp trònh vûúåt khoãi phaåm vi caác ngön ngûä vaâ caác hïå àiïìu haânh comp.risks Nhûäng ruãi ro cho moåi ngûúâi tûâ maáy tñnh vaâ ngûúâi sûã duång comp.robotics Moåi khña caånh vïì robot vaâ ûáng duång comp.security.mic Nhûäng vêën àïì an toaân vïì maáy tñnh vaâ maång comp.simulation Caác phûúng phaáp, vêën àïì, caách sûã duång mö phoãng (qua trung gian) comp.society AÃnh hûúãng cuãa cöng nghïå àöëi vúái xaä höåi (qua trung gian) comp.society.cu-digest Toám tùæt vïì maáy tñnh (qua trung gian) comp.society.development Cöng nghïå maáy tñnh úã nhûäng nûúác àang phaát triïín comp.society.folklore Vùn hoáa maáy tñnh, quaá khûá vaâ hiïån taåi (qua trung gian) comp.society.futures Nhûäng sûå kiïån cöng nghïå aãnh hûúãng àïën maáy tñnh trong tûúng lai comp.society.privacy Nhûäng taác àöång cuãa cöng nghïå lïn sûå riïng tû (qua trung gian) comp.sources.misc Caác phêìn mïìm (qua trung gian) comp.speech Nghiïn cûáu vaâ ûáng duång trong khoa hoåc vaâ cöng nghïå comp.text Caác vêën àïì vaâ phûúng phaáp xûã lyá vùn baãn comp.unix.questions Nhûäng ngûúâi múái bùæûåt àêìu sûã duång UNIX comp.unix.shell Sûã duång vaâ lêåp trònh UNIX shell comp.unix.wizards Nhûäng vêën àïì vïì caác kyä thuêåt coá hûúáng dêîn tûâng bûúác (wizard) trong UNIX comp.unix.virus Vi ruát maáy tñnh vaâ sûå an toaân (qua trung gian)

INTERNET TOAÂN TÊÅP

161

NHÛÄNG LOAÅI KHAÁC Bêët chêëp toaân böå nhûäng sûå sùæp xïëp cêín thêån cuãa USENET thaânh nhûäng hïå thöëng phên cêëp coá yá nghôa, möåt söë chuã àïì khöng thïí phuâ húåp vúái bêët kyâ núi naâo, do àoá chuáng àûúåc àûa vaâo misc, hïå thöëng phên cêëp linh tinh. Nhûäng chuã àïì bao göìm tûâ nhûäng chuyïån bònh lùång cho àïën nhûäng tranh luêån dûä döåi. Trong hïå thöëng phên cêëp naây coân coá nhoám linh tinh nûäa laâ misc.misc laâ nhûäng chuã àïì coân khöng thïí àûa vaâo phêìn naâo khaác trong hïå thöëng misc naây. Baãng 12.2 Nhûäng nhoám trong hïå thöëng phên cêëp misc Tïn

Mö taã

misc.answers misc.books.technical misc.consumers misc.consumers.house misc.education misc.entrepreneurs misc.fitness misc.forsale misc.int-property misc.invest misc.jobs.contract misc.jobs.misc misc.jobs.offered misc.jobs.offered.entry misc.jobs.resumes misc.kids misc.kids.computer misc.legal misc.legal.computing misc.misc

Kho lûu trûä nhûäng baâi baáo USENET àõnh kyâ (qua trung gian) Thaão luêån vïì nhûäng saách thuöåc àïì taâi kyä thuêåt Lúåi ñch cuãa ngûúâi tiïu duâng, nhêån xeát saãn phêím v.v. Thaão luêån vïì viïåc súã hûäu vaâ mua nhaâ Thaão luêån vïì hïå thöëng giaáo duåc Thaão luêån vïì viïåc àiïìu haânh möåt doanh nghiïåp Thïí duåc thïí hònh, vêån àöång v.v.. Caác thöng baáo vïì nhûäng moán haâng àûa ra baán Thaão luêån vïì quyïìn súã hûäu trñ tuïå Àêìu tû vaâ quaãn lyá tiïìn Nhûäng thaão luêån vïì húåp àöìng lao àöång Thaão luêån vïì viïåc laâm, núi laâm viïåc, nghïì nghiïåp Nhûäng thöng baáo tòm ngûúâi Danh saách caác cöng viïåc daânh cho ngûúâi múái vaâo nghïì Thöng baáo vïì caác lyá lõch vaâ nhûäng baâi baáo tòm viïåc Treã em, haânh vi vaâ hoaåt àöång cuãa chuáng Viïåc sûã duång maáy tñnh cuãa treã em Luêåt phaáp vaâ àaåo àûác cuãa luêåt Thaão luêån vïì tònh hònh luêåt phaáp trong thïë giúái maáy tñnh Nhûäng thaão luêån khaác khöng thïí àûa vaâo nhoám naâo

INTERNET TOAÂN TÊÅP

162

GIAÃI TRÑ VAÂ TROÂ CHÚI USENET coá rêët nhiïìu nhoám giaãi trñ (trong hïå thöëng phên cêëp rec) tûâ nhûäng thuá tiïu khiïín hoaân toaân thû giaän nhû ngùæm caá búi löåi trong bïí cho àïën nhûäng troâ söi nöíi nhû leo nuái. Chùæc chùæn úã àêy coá möåt söë troâ chúi baån thñch. Baãng 12.3 Nhûäng nhoám trong hïå thöëng phên cêëp rec Tïn rec.answers

Mö taã

Kho lûu trûä nhûäng baâi baáo USENET àõnh kyâ (qua trung gian) rec.antiques Thaão luêån vïì àöì cöí vaâ nhûäng vêåt cuä rec.aquaria Caá vaâ bïí caá rec.arts.books Caác loaåi saách vaâ ngaânh in rec.arts.movies Nhêån xeát vïì phim rec.arts.movies.reviews Nhûäng thaão luêån vïì phim vaâ nghïì laâm phim rec.arts.poems Thöng baáo vïì thú rec.arts.prose Nhûäng cöng trònh ngùæn vïì vùn xuöi giaã tûúãng vaâ thaão luêån tiïëp theo rec.arts.sf.announce Nhûäng thöng baáo chuã yïëu vïì thïë giúái khoa hoåc giaã tûúãng (qua trung gian) rec.arts.startrek.current Caác buöíi biïíu diïîn, phim vaâ saách vïì Star Trek rec.arts.startrek.info Thöng tin vïì Star Trek (qua trung gian) rec.arts.startrek.misc Thaão luêån töíng quaát vïì Star Trek rec.arts.startrek.reviews Nhêån xeát vïì saách, kõch, phim Star Trek v.v... (qua trung gian) rec.arts.theatre Thaão luêån vïì moåi khña caånh sên khêëu vaâ nhaâ haát rec.arts.tv Truyïìn hònh, lõch sûã cuãa noá, nhûäng buöíi phaát trong quaá khûá vaâ hiïån taåi rec.audio Êm thanh coá àöå trung thûåc cao rec.audio.car Nhûäng thaão luêån vïì caác hïå thöëng êm thanh trong xe húi rec.autos Xe húi, saãn phêím xe húi vaâ luêåt rec.autos.antique Thaão luêån moåi khña caånh xe húi trïn 25 tuöíi rec.autos.driving Laái xe húi rec.autos.tech Nhûäng khña caånh kyä thuêåt cuãa xe húi rec.backountry Nhûäng hoaåt àöång giaãi trñ ngoaâi trúâi rec.birds Nhûäng ngûúâi thñch ngùæm chim rec.boats Nhûäng ngûúâi thñch cheâo thuyïìn rec.climbing Nhûäng kyä thuêåt leo nuái, thöng baáo thi àua v.v..

INTERNET TOAÂN TÊÅP

163

rec.crafts.brewing rec.crafts.metalworking rec.crafts.misc

Nghïå thuêåt laâm bia vaâ moán ùn Moåi khña caånh laâm viïåc vúái kim loaåi Nhûäng cöng viïåc thuã cöng myä nghïå khöng thïí àûa vaâo núi naâo khaác rec.crafts.textiles May, dïåt, àan vaâ nhûäng nghïì khaác vïì súåi rec.equestrian Thaão luêån vïì cûúäi ngûåa rec.food.cooking Thûác ùn, nêëu nûúáng, saách daåy nêëu ùn vaâ cöng thûác laâm moán ùn rec.food.recipes Nhûäng cöng thûác laâm caác moán ùn vaâ àöì uöëng hêëp dêîn (qua trung gian) rec.food.restaurants Thaão luêån vïì ài ùn ngoaâi rec.games.chess Cúâ vaâ cúâ trïn maáy tñnh rec.games.corewar Thaách thûác maáy tñnh Core War rec.games.design Thaão luêån vïì thiïët kïë troâ chúi vaâ nhûäng vêën àïì liïn quan rec.gardens Nghïì laâm vûúân, phûúng phaáp vaâ kïët quaã rec.humor Nhûäng chuyïån khöi haâi - coá thïí húi mang tñnh xuác phaåm rec.humor.d Nhûäng thaão luêån vïì nöåi dung cuãa caác baâi trong nhoám rec.humor rec.humor.funny Nhûäng chuyïån khöi haâi vui nhöån (theo yá kiïën cuãa ngûúâi trung gian) rec.nude Nhûäng ngûúâi quan têm àïën caác hoaåt àöång tûå nhiïn chuã nghôa/khoãa thên rec.railroad Daânh cho nhûäng ngûúâi hêm möå xe lûãa rec.roller.coaster Xe lûãa vaâ nhûäng loaåi troâ chúi xe cöå trong cöng viïn giaãi trñ rec.running Chaåy àïí thoaãi maái, thïí thao, luyïån têåp v.v.. rec.scouting Nhûäng töí chûác hûúáng àaåo khùæp thïë giúái rec.scuba Nhûäng ngûúâi thñch lùån coá khñ taâi rec.skate Trûúåt tuyïët bùçng xe vaâ trûúåt patanh rec.skiing Nhûäng ngûúâi thñch trûúåt tuyïët rec.sport.football.college Boáng àaá kiïíu Myä trong trûúâng hoåc rec.sport.football.misc Nhûäng thaão luêån vïì boáng àaá kiïíu Myä rec.sport.football.pro Boáng àaá chuyïn nghiïåp kiïíu Myä rec.travel Du lõch khùæp thïë giúái rec.travel.air Du lõch bùçng haâng khöng khùæp thïë giúái

NHÛÄNG CHUÃ ÀÏÌ KHOA HOÅC Rêët nhiïìu ngûúâi sûã duång USENET laâ tûâ trûúâng àaåi hoåc hoùåc nhûäng phoâng thñ nghiïåm nghiïn cûáu cuãa caác ngaânh do àoá baån gùåp rêët nhiïìu nhaâ khoa hoåc (caã chuyïn nghiïåp lêîn taâi tûã) trong hïå thöëng

INTERNET TOAÂN TÊÅP

164

phên cêëp sci. Baån cuäng seä thêëy nhiïìu phên ngaânh khoa hoåc maáy tñnh, tuy rùçng laänh vûåc naây khöng thûåc sûå laâ möåt ngaânh khoa hoåc bêët chêëp tïn goåi cuãa noá. Trong hïå thöëng phên cêëp naây baån seä tòm thêëy rêët nhiïìu ngaânh khoa hoåc, tûâ khaão cöí hoåc cho àïën àöång vêåt hoåc vaâ moåi thûá khaác. Dûúái àêy laâ möåt söë lûåa choån: Baãng 12.4 Nhûäng nhoám trong hïå thöëng phên cêëp sci Tïn

Mö taã

sci.aeronautics

Haâng khöng hoåc vaâ cöng nghïå coá liïn quan (qua trung gian) sci.aeronautics.airliners Cöng nghïå maáy bay (qua trung gian) sci.answers Kho lûu trûä nhûäng baâi baáo USENET àõnh kyâ (qua trung gian) sci.archaeology Khaão cöí hoåc sci.astro Thaão luêån vaâ thöng tin vïì thiïn vùn hoåc sci.classics Nghiïn cûáu lõch sûã cöí àiïín, ngön ngûä, vùn hoåc v.v.. sci.crypt Nhûäng phûúng phaáp maä hoáa/giaãi maä dûä kiïån khaác nhau sci.math Thaão luêån toaán hoåc sci.med Y tïë, nhûäng saãn phêím vaâ quy àõnh sci.military Nhûäng thaão luêån vïì khoa hoåc vaâ quên sûå (qua trung gian) sci.misc Nhûäng thaão luêån ngùæn haån vïì caác chuã àïì trong khoa hoåc sci.skeptic Nhûäng ngûúâi hoaâi nghi thaão luêån vïì khoa hoåc giaã hiïåu sci.space Khöng gian, caác chûúng trònh khöng gian, caác nghiïn cûáu liïn quan àïën khöng gian v.v..

NHÛÄNG CHUÃ ÀÏÌ XAÄ HÖÅI USENET cuäng laâ möåt núi mang tñnh tiïëp xuác xaä höåi, do àoá coá rêët nhiïìu vêën àïì xaä höåi trïn hïå thöëng phên cêëp soc. Khoaãng nûãa söë nhoám soc laâ vïì soc.culture, trong àoá hoå thaão luêån vïì nhûäng quöëc gia hay dên töåc naâo àoá vaâ möåt nûãa khaác laâ nhûäng vêën àïì xaä höåi khaác.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

165

Baãng 12.5 Nhûäng nhoám trong hïå thöëng phên cêëp soc Tïn

Mö taã

soc.answers

Kho lûu trûä nhûäng baâi baáo USENET àõnh kyâ (qua trung gian) Trûúâng hoåc, caác hoaåt àöång trong trûúâng hoåc, àúâi söëng trong khuön viïn àaåi hoåc v.v.. Nhûäng thaão luêån vïì lûáa àöi (so vúái soc.singles) Nhûäng vêën àïì vïì nûúác Anh vaâ nhûäng nûúác coá hêåu duïå cuãa nûúác Anh àïën lêåp nghiïåp Nhûäng vêën àïì vïì Canada vaâ nhên dên Canada Ngön ngûä, lõch sûã vaâ vùn hoáa Tamil Nhûäng thaão luêån vïì caác vêën àïì lõch sûã Nhûäng vêën àïì liïn quan àïën àaân öng, caác vêën àïì vaâ möëi quan hïå cuãa hoå Nhûäng chuã àïì hûúáng àïën xaä höåi khöng nùçm trong nhûäng nhoám khaác Daânh cho nhûäng ngûúâi àöåc thên, hoaåt àöång cuãa hoå v.v.. Nhûäng vêën àïì liïn quan àïën àaân baâ, caác vêën àïì vaâ möëi quan hïå cuãa hoå

soc.college soc.couples soc.culture.british soc.culture.canada soc.culture.tamil soc.history soc.men soc.misc soc.singles soc.women

NHÛÄNG CHUÃ ÀÏÌ TRANH LUÊÅN Möåt vaâi chuã àïì gêy ra nhûäng cuöåc tranh luêån tiïëp diïîn khöng bao giúâ coá thïí giaãi quyïët àûúåc. USENET àùåt nhûäng chuã àïì naây vaâo hïå thöëng phên cêëp talk, hêìu hïët àïí baáo cho baån biïët maâ traánh xa. Hêìu hïët thêëy nhûäng nhoám naây laâ coá nhiïìu tranh luêån vaâ lêåp ài lêåp laåi vaâ hêìu hïët do sinh viïn tham gia. Tuy nhiïn, baån coá thïí khöng àïí yá àiïìu naây hoùåc baån coá thïí caãm thêëy khaác - do àoá haäy nhòn xem nhûäng gò coá veã thuá võ àöëi vúái baån. Baãng 12.6 Nhûäng nhoám trong hïå thöëng phên cêëp talk Tïn

Mö taã

talk.abortion talk.answers

Moåi loaåi thaão luêån vaâ tranh luêån vïì phaá thai Kho lûu trûä nhûäng baâi baáo USENET àõnh kyâ (qua trung gian) Nhûäng vêën àïì bêët thûúâng, kyâ quùåc, toâ moâ vaâ thûúâng ngu ngöëc

talk.bizarre

INTERNET TOAÂN TÊÅP talk.religion.newage talk.rumors

166 Nhûäng tön giaáo vaâ triïët lyá huyïìn bñ vaâ cuãa caác dên töåc thiïíu söë Thöng baáo vïì caác tin àöìn

CAÁC HÏÅ THÖËNG PHÊN CÊËP KHAÁC Cuâng vúái nhûäng hïå thöëng phên cêëp tiïu chuêín, coá möåt söë nhûäng hïå thöëng phên cêëp àûúåc phên phöëi khöng àûúåc röång raäi bùçng. alt Laâ caác nhoám alternative. Thiïët lêåp möåt nhoám trong möåt hïå thöëng phên cêëp àõnh kyâ thò khaá khoá khùn, àoâi hoãi möåt àiïìu lïå chñnh thûác vaâ viïåc boã phiïëu trûåc tuyïën cuãa nhûäng ngûúâi laâ hoùåc khöng phaãi laâ àöåc giaã tiïìm nùng cuãa noá. Traái laåi, bêët kyâ ai cuäng coá thïí thiïët lêåp möåt nhoám alt. Thûúâng sau khi möåt nhoám alt àaä lûu thöng àûúåc möåt thúâi gian thò nhûäng ngûúâi àïì xûúáng noá thöng qua thuã tuåc àïí taåo ra möåt nhoám chñnh vaâ nhû thïë nhoám alt mêët ài. bionet Laâ möåt söë nhoám thu huát sûå quan têm cuãa nhûäng nhaâ sinh vêåt hoåc vúái nhûäng tin tûác múái nhêët vïì traái cêy vaâ nhûäng thûá tûúng tûå. Nïëu baån khöng phaãi laâ möåt nhaâ sinh vêåt hoåc, àûâng quan têm. bit Laâ nhûäng danh saách thû tñn BITNET (Xem chûúng 10) àûúåc chuyïín ài nhû nhûäng tin USENET. biz Laâ nhûäng nhoám daânh cho kinh doanh coá tñnh chêët thûúng maåi hún laâ caác lûu thöng phi thûúng maåi noái chung trong nhûäng nhoám chñnh. clari Noái vïì ClariNet (Xem phêìn "Haäy lùæng nghe ClariNet" dûúái àêy trong chûúng naây). gnu Laâ dûå aán GNU phaát triïín caác phêìn mïìm miïîn phñ sùén coá bao göìm möåt viïåc taái thûåc hiïån laåi toaân böå hïå thöëng UNIX (GNU laâ viïët tùæt cuãa Gnu's Not UNIX).

INTERNET TOAÂN TÊÅP

167

hepnet Laâ HEPnet (High Energy Physics). Tûúng tûå bionet, baån seä biïët baån coá quan têm àïën noá hay khöng. IEEE Töí chûác chuyïn mön daânh cho caác kyä sû àiïån vaâ àiïån tûã. k12 Maång K-12 daânh cho hoåc sinh vaâ giaáo viïn caác trûúâng tiïíu hoåc vaâ trung hoåc. Dô nhiïn, hoåc sinh vaâ giaáo viïn àûúåc chaâo àoán taåi têët caã caác nhoám nhûng nhûäng nhoám naây chûáa nhûäng chuã àïì thu huát sûå quan têm riïng. relcom Laâ nhûäng nhoám tiïëng Nga. Chuáng khöng thïí àoåc àûúåc trûâ khi baån coá möåt chûúng trònh àoåc tin xûã lyá caác kyá tûå thuöåc phaã hïå Hy Laåp. Baån cuäng phaãi coá khaã nùng àoåc àûúåc tiïëng Nga. vmsnet Nhûäng nhoám thaão luêån vïì caác hïå thöëng VMS chaåy trïn möåt söë maáy tñnh Digital (DEC). Chuáng chuã yïëu daânh cho nhûäng ngûúâi ûa thñch hïå thöëng VMS. Trong têët caã nhûäng nhoám naây, chó coá alt laâ coá nhiïìu nhoám thu huát sûå quan têm chung. Möåt vaâi nhoám trong söë àoá coá thïí thêëy trong Baãng 12.7. Àùåc àiïím cuãa nhûäng nhoám alt naây khaác nhau rêët nhiïìu. Möåt söë nhû alt.dcom.telecom cuäng chó bònh thûúâng nhû bêët kyâ nhoám comp naâo khaác. Nhûäng nhoám khaác nhû alt.buddha.short.fat.guy gêìn nhû khöng thïí mö taã àûúåc. Baãng 12.7 Hïå thöëng phên cêëp alt Tïn

Mö taã

alt.activism alt.angst alt.answers

Hoaåt àöång cuãa nhûäng nhaâ hoaåt àöång Nhûäng lo lùæng trong thïë giúái hiïån àaåi Nhû thïí bêët kyâ ai trïn alt cuäng coá cêu traã lúâi (qua trung gian)

INTERNET TOAÂN TÊÅP

168

alt.appalachian Nhêån biïët, sûå kiïån vaâ vùn hoáa Appalachia alt.backrubs Thêëp hún... vïì phña bïn phaãi! alt.bbs Caác hïå thöëng vaâ phêìn mïìm BBS alt.binaries.pictures.erotica Nhiïìu Gigabyte vïì nhûäng troâ vi phaåm baãn quyïìn saách baáo khiïu dêm alt.binaries.pictures.erotica.d Nhûäng thaão luêån vïì nhûäng troâ vi phaåm baãn quyïìn saách baáo khiïu dêm alt.binaries.pictures.fine-art.d Nhûäng thaão luêån vïì caác file nhõ phên myä thuêåt (qua trung gian) alt.binaries.pictures.utilities Thöng baáo vïì caác cöng cuå liïn quan àïën hònh aãnh alt.books.isaac-asimov Nhûäng ngûúâi hêm mö taác giaã truyïån khoa hoåc giaã tûúãng Isaac Asimov àaä quaá cöë alt.buddha.short.fat.guy Tön giaáo vaâ khöng tön giaáo alt.cobol Quan hïå giûäa lêåp trònh vaâ chiïëc ròu àaá alt.dcom.telecom Nhûäng thaão luêån vïì cöng nghïå viïîn thöng alt.dreams Hoå muöën noái gò? alt.drugs Dûúåc phêím daânh cho giaãi trñ vaâ nhûäng vêën àïì tûúng tûå alt.evil Nhûäng mêíu chuyïån tûâ thïë giúái boáng töëi alt.flame Nhûäng tiïëng kïu theát alt.folklore.college Chuyïån haâi hûúác cuãa sinh viïn alt.folklore.computer Chuyïån kïí vaâ giai thoaåi vïì caác maáy tñnh alt.folklore.urban Nhûäng truyïìn thuyïët àö thõ kiïíu Jan Harold Brunvand alt.hackers Nhûäng mö taã vïì caác dûå aán àang àûúåc phaát triïín (qua trung gian) alt.manga Nhûäng vúã kõch khöng thuöåc phûúng Têy alt.online-service Nhûäng dõch vuå trûåc tuyïën lúán, thûúng maåi vaâ Internet alt.paranormal Nhûäng hiïån tûúång khöng thïí giaãi thñch möåt caách khoa hoåc alt.parents-teens Möëi quan hïå giûäa cha meå vaâ con úã àöå tuöíi thanh thiïëu niïn alt.party Tiïåc tuâng, lïî höåi vaâ sûå vui chúi noái chung alt.rhode-island Thaão luêån vïì tiïíu bang nhoã naây alt.save.the.earth Maä nguöìn, khöng qua trung gian alt.sources.d Thaão luêån vïì nhûäng nguöìn àûúåc thöng baáo alt.sources.index Nhûäng con troã àïën maä nguöìn trong alt.sources

INTERNET TOAÂN TÊÅP

169

(qua trung gian) alt.supermodels Thaão luêån vïì nhûäng ngûúâi mêîu àeåp vaâ nöíi tiïëng alt.surfing Cûúäi trïn soáng biïín alt.tv.mash Khöng gò töët nhû möåt vúã haâi kõch vïì chiïën tranh vaâ chïët choác alt.tv.mst3k Naây, robot! alt.tv.muppets Miss Piggy trïn truyïìn hònh alt.tv.prisoner Cêu chuyïån truyïìn hònh "Prisoner" caách àêy nhiïìu nùm

LÙÆNG NGHE CLARINET Cuöëi cuâng möåt ngaây kia cuäng phaãi xaãy ra laâ nhoám USENET gùåp nhau trong àúâi thûåc. Möåt gaä tïn laâ Brad (cuäng laâ ngûúâi taåo ra rec.humor.funny, nhoám USENET àûúåc àoåc nhiïìu nhêët) coá möåt muåc tiïu àún giaãn cho caái maáy tñnh cuãa mònh: hùæn muöën lêëy àûúåc cöåt baáo tuêìn cuãa Dave barry trïn höåp thû email. Àiïìu naây thûåc laâ khoá vò phaãi biïët rùçng àùåc àiïím cuãa baáo chñ laâ àûúåc phên phöëi qua vïå tinh. Coân khoá hún chuã yïëu laâ do nhûäng vêën àïì phaáp lyá vïì quyïìn súã hûäu nhûäng gò trïn vïå tinh. Brad cûá theo àuöíi viïåc naây, vaâ kïët cuåc laâ coá àûúåc quyïìn phên phöëi khöng chó Dave Barry maâ toaân böå hïå maång baáo chñ UPI vaâ nhiïìu àùåc tñnh khaác. Àiïìu àoá vûúåt quaá khaã nùng gúãi dûä liïåu ài bùçng email, nïn Brad hiïín nhiïn laâ phaãi duâng chûúng trònh USENET laâm thay. Kïët quaã laâ ra àúâi möåt nhoám göìm khoaãng chûâng 250 nhoám tin tûác goåi laâ Clarinet. Möîi nhoám chûáa möåt loaåi tin tûác (Loaåi tin tûác theo kiïíu baáo chñ thêåt, chûá khöng phaãi tin trïn maång), vñ duå nhû clari.news.economy noái vïì nhûäng cêu chuyïån cuãa nïìn kinh tïë. Nïëu hïå thöëng cuãa baån nöëi trûåc tiïëp vúái Internet (khöng phaãi chó laâ dial-up, nöëi bùçng caách goåi söë), baån coá thïí lêëy tin Clarinet nhanh nhû lêëy tûâ bùng giêëy àiïån baáo. Àûúng nhiïn laâ phaãi töën tiïìn, nhûng àöëi vúái möåt àêìu möëi coá haâng taá hay haâng trùm ngûúâi sûã duång, giaá phñ cho möîi ngûúâi roä raâng laâ reã - khoaãng vaâi dollar möîi ngûúâi möîi thaáng. Àïí biïët thïm thöng tin, gúãi email àïën [email protected]. Brad cuäng lêëy email tûâ Dave Barry. Baån cuäng coá thïí laâm nhû thïë, töën khoaãng dûúái 10 USD möîi nùm (ñt hún giaá möåt túâ Sunday möîi

INTERNET TOAÂN TÊÅP

170

tuêìn). Nïëu hïå thöëng cuãa baån lêëy tin Clarinet, Dave coá thïí àaä àûúåc lûu dûúái tïn clari.feature.dave_barry. Nïëu khöng, gúãi email àïën info@ clarinet.com àïí biïët chi tiïët àùåt mua. Baån cuäng coá thïí lêëy tin Mike Royko and Miss Manners.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

171

Chûúng 13 CUÖÅC NOÁI CHUYÏÅN TRONG KHI CHÚÂ ÀÚÅI : NOÁI CHUYÏÅN PHIÏËM NOÁI VÏÌ LÏÅNH TALK Àöi khi email khöng àuã nhanh. Nïëu baån cêìn tiïëp xuác vúái möåt ngûúâi naâo àoá ngay lêåp tûác, caách liïn laåc töët nhêët laâ gò? Dô nhiïn laâ nhêëc àiïån thoaåi lïn vaâ goåi. Nhûng àöi khi àiïìu naây khöng thûåc tïë (xem phêìn bïn lïì, "Taåi sao duâng lïånh talk nïëu baån coá àiïån thoaåi?" trong phêìn sau cuãa chûúng naây). Khi viïåc goåi àiïån thoaåi laâ khöng thûåc tïë, caái töët thûá nhò laâ duâng lïånh talk cuãa Internet. Àïí noái chuyïån vúái möåt ngûúâi khaác úã àêu àoá, àaánh vaâo: Talk username@hostname

Nïëu ngûúâi kia úã trïn cuâng möåt maáy vúái baån, coá thïí khöng cêìn duâng phêìn @hostname (mùåc duâ coá noá cuäng chùèng sao). Nïëu hïå thöëng cuãa baån thuöåc loaåi maâu meâ, cûãa söí caác kiïíu, chùèng haån nhû Microsoft Windows hay Motif, baån coá thïí nhaáy keáp lïn biïíu tûúång talk trong thûåc àún chûúng trònh, röìi àaánh tïn naån nhên, tûác laâ ngûúâi nhêån, vaâo möåt caái höåp. Lïånh talk xoaá maân hònh vaâ veä möåt àûúâng àûát neát ngang giûäa maân hònh. (Nûãa trïn laâ chöî baån àaánh, nûãa dûúái laâ chöî hiïån ra nhûäng chûä ngûúâi kia àaánh, nhû vêåy nïëu caã hai ngûúâi cuâng àaánh möåt luác thò caác thöng àiïåp khöng phaãi giaânh chöî lêîn nhau. Khi àoá chûúng trònh seä traã lúâi giöëng nhû sau [Checking for invitation on caller's machine]

Thöng àiïåp naây coá nghôa rùçng lïånh talk àang kiïím tra xem coá ai àoá àaä yïu cêìu noái chuyïån vúái baån chûa. Hêìu nhû laâ trûúâng húåp àoá khöng xaãy ra, vaâ nïëu khöng, talk hiïån ra nhûäng gò húi giöëng nhû trïn maân hònh cuãa ngûúâi kia (baån khöng thêëy noá) nhû sau:

INTERNET TOAÂN TÊÅP

172

Message from [email protected] at 10:08... talk: connection requested by [email protected]. talk: respond with: talk [email protected]

Ngûúâi nhêån (nïëu ai àoá muöën noái chuyïån vúái baån, baån seä laâ ngûúâi nhêån) khi àoá àaánh vaâo möåt lïånh talk tûúng ûáng, vaâ liïn laåc àûúåc thiïët lêåp. Àiïìu naây àûúåc chó ra qua doâng chûä: [connection established]

Bêy giúâ hai ngûúâi àaä coá thïí noái chuyïån qua laåi Ài ùn trûa nheá ----------------------ÛÂ, goåi àiïån cho túá söë 6-3765 àïí túá xem gùåp nhau úã àêu

Khi baån noái chuyïån xong, bïn naây hoùåc bïn kia coá thïí thoaát khoãi lïån talk bùçng caách àaánh vaâo kyá tûå ngùæt theo hïå thöëng àõa phûúng, thûúâng laâ Ctrl-C hoùåc Delete. Trïn caác hïå thöëng Windows, thöng thûúâng baån khöng liïn laåc nûäa bùçng caách nhaáy möåt muåc trïn thûåc àún. Nïëu baån àang cöë noái chuyïån vúái ai àoá maâ khöng coá cêu traã lúâi, lïånh talk cûá gúãi thöng àiïåp ài cho àïën khi naâo baån bêëm Ctrl-C hay Delete. Tòm naån nhên cuãa baån Nïëu ngûúâi dûå àõnh laâ ngûúâi nhêån cuãa baån àang duâng möåt traåm laâm viïåc vúái hïå thöëng Windows, talk seä choån, húi ngêîu nhiïn, möåt cûãa söí trïn maân hònh vaâ gúãi lúâi múâi noái chuyïån lïn àoá. Coá thïí coá coá thïí khöng laâ baån cuãa baån khöng nhòn lïn maân hònh àoá vaâo luác àoá. Coá thïí cûãa söí àoá laâ khöng nhòn thêëy trïn maân hònh. Haäy cöë moâ trïn maáy xem cûãa söí naâo laâ àang hoaåt àöång, nhû vñ duå sau àêy: Finger @tammany.org [suit.tammany.org]

INTERNET TOAÂN TÊÅP

173

Login Name TTY Idle When Where tweed Boss Tweed co 1:35 Wed 02:37 tweed Boss Tweed p0 4d Wed 02:37 :0.0 tweed Boss Tweed p1 Wed 02:37 :0.0 tweed Boss Tweed p2 1:35 Wed 02:38 :0.0

Trong trûúâng húåp naây, ngûúâi sûã duång coá nhiïìu cûãa söí trïn maân hònh. (Nhûäng con söë úã cöåt Where coá nghôa laâ àoá möåt cûãa söí, chûá khöng phaãi laâ möåt loaåi liïn kïët naâo khaác; dêëu hai chêëm chó laâ caách kyá hiïåu, vaâ trong trûúâng húåp trïn thò chó trûâ doâng àêìu tiïn, coân laåi àïìu laâ cûãa söí). Chó coá möåt trong söë àoá laâ àang hoaåt àöång. Baån coá thïí cho rùçng p1, trong cöåt TTY, tïn cuãa traåm giaã maâ cûãa söí àang sûã duång, laâ cûãa söí àang hoaåt àöång vò têët caã caác cûãa söí khaác coá àêìu vaâo trong cöåt Idle chó ra rùçng chuáng àïìu àaä úã khöng trïn 1 giúâ àöìng höì hay laâ, trong 1 trûúâng húåp, hún 4 ngaây. Baån coá thïí àûa tïn cuãa traåm cuöëi vaâo lïånh talk, sau tïn cuãa ngûúâi àûúåc talk (talkee) nhû sau: Talk [email protected] ttyp1

Chuá yûå: Baån phaãi àaánh vaâo ttyp1 chûá khöng phaãi chó laâ p1 (Baån khöng cêìn phaãi biïët taåi sao, chó coi tiïëp àêìu ngûä tty chó ra tïn cuãa traåm cuöëi). Viïåc thïm vaâo tham söë naây noái cho lïånh talk gúãi lúâi múâi noái chuyïån àïën cho ttyp1, maâ baån giaã sûã laâ ngûúâi kia seä thêëy noá. Taåi sao laåi duâng lïånh talk nïëu baån coá möåt telephone? Àêy thêåt laâ möåt cêu hoãi hay. Àa söë caác trûúâng húåp, nïëu baån coá thïí goåi àiïån thoaåi àûúåc thò viïåc goåi àiïån thoaåi hiïåu quaã hún duâng lïånh talk nhiïìu. (Duâng lïånh talk cuäng giöëng nhû noái chuyïån vúái ngûúâi trïn mùåt trùng). Sau àêy laâ möåt vaâi trûúâng húåp duâng lïånh talk coá yá nghôa hún goåi àiïån thoaåi: Ngûúâi kia khöng traã lúâi àiïån thoaåi hoùåc khöng coá mùåt úã chöî laâm nhû bònh thûúâng, nïn baån duâng lïånh talk àïí baão ngûúâi àoá goåi àiïån thoaåi cho baån duâ chõ ta àang úã àêu.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

174

Ngûúâi kia khöng úã gêìn caái àiïån thoaåi (Hònh nhû khöng bao giúâ xaãy ra coá bao nhiïu caái maáy tñnh nöëi maång maâ khöng coá möåt caái àiïån thoaåi kïë bïn?) Ngûúâi kia àang úã möåt chêu luåc khaác vaâ viïåc àiïån thoaåi rêët khoá khùn hoùåc mùæc tiïìn (Töi nghe noái úã cùn cûá Amundsen Scott úã nam cûåc ngûúâi ta duâng Internet nhû laâ phûúng tiïån liïn laåc cú baãn). Möåt trong hai ngûúâi khöng noái tiïëng Anh àûúåc gioãi lùæm, vêåy thò goä tiïëng Anh vaâo dïî hún. Ngûúâi kia khöng thïí nghe àûúåc (roä laâ chó coá möåt ñt ngûúâi àiïëc trïn Internet, vaâ baån khöng bao giúâ biïët àûúåc hoå laâ ai trûâ phi hoå noái cho baån biïët) Baån khöng biïët söë àiïån thoaåi cuãa ngûúâi kia thaânh ra duâng lïånh talk àïí hoãi söë àiïån thoaåi vaâ goåi.

Cêín thêån khi noái chuyïån Khöng giöëng nhû email, talk gúãi trûåc tiïëp têët caã nhûäng gò baån goä vaâo ngay luác baån goä vaâo. Baån coá thïí xoaá luâi nhûäng chûä sai nhûng ngûúâi nhêån cuäng thêëy àûúåc baån laâm chuyïån àoá. Àiïìu naây coá nghôa laâ nïëu ngoán tay baån lúä goä, laâm cho baån goä vaâo möåt àiïìu gò thö löî, duâ cho baån coá xoaá luâi noá, baån cuäng àaä löå àiïìu àoá ra röìi. Vñ duå, àûâng laâm nhû sau: Baån coá thïí àïën àêy gùåp töi àûúåc khöng ? -----------------------------------------------Löå röìi nheá Vêng, thûa xïëp, khöng coá vêën àïì gò

Phñ thúâi giúâ thêåt sûå Lïånh talk chó cho baån noái chuyïån möîi lêìn vúái möåt ngûúâi. Caác chûúng trònh chuyïån phiïëm cho baån noái chuyïån vúái haâng taá ngûúâi cuâng möåt luác, trïn khùæp thïë giúái. Phêìn lúán nhûäng ngûúâi noái chuyïån phiïëm àoá laâ caác sinh viïn vöën khöng coá viïåc gò töët hún àïí laâm (hoùåc coá nhûng hoå khöng thñch laâm vaâo luác àoá). Chûúng trònh chuyïån phiïëm duâng röång raäi nhêët goåi laâ Internet Relay Chat hay IRC. Möåt vaâi hïå thöëng (àùåc biïåt laâ caác traåm laâm viïåc UNIX) coá thïí coá möåt chûúng trònh khaách haâng IRC, trong àoá

INTERNET TOAÂN TÊÅP

175

baån chó cêìn àaánh irc àïí vaâo. (Baån coá thïí yïu cêìu ngûúâi quaãn trõ hïå thöëng caâi IRC, nhûng àûâng mong möåt sûå àöìng caãm, trûâ phi ngûúâi àoá cuäng thuöåc loaåi ghiïìn chuyïån phiïëm) Nïëu khöng coá chûúng trònh khaách haâng chuyïån phiïëm, baån coá thïí duâng lïånh telnet (xem chûúng 14) àïí vaâo möåt server IRC cöng cöång vaâ noái chuyïån phiïëm tûâ chöî àoá. Caác server IRC coá àoá röìi mêët àoá vò chuáng àûúåc coi laâ caác àiïím laäng phñ taâi nguyïn (khöng phaãi laâ khöng coá lyá do). Caách töët nhêët àïí tòm server telnet IRC hiïån thúâi laâ xem nhoám tin tûác USENET tïn laâ alt.irc. (xem chûúng 11 vaâ 12) Sau khi baån nöëi vaâo möåt IRC, baån phaãi choån möåt biïåt danh cho baån trong suöët cuöåc noái chuyïån phiïëm (choån tïn username cuäng töët). Sau àoá phaãi choån xem baån muöën noái chuyïån trïn kïnh (laâ àïì taâi noái chuyïån) naâo. Àaánh vaâo: /list

àïí xem caác tïn cuãa têët caã caác kïnh coá sùén trïn IRC cuãa baån. Vñ duå, àïí tham gia vaâo 1 kïnh noái chuyïån goåi laâ #penpals, goä vaâo /join #penpals

vaâ àúåi khoaãng 1 phuát àïí IRC tòm nhûäng ngûúâi khaác trïn kïnh àoá vaâ thöng baáo lïn maân hònh nhûäng biïåt danh cuãa hoå. Röìi thò bùæt àêìu goä vaâo. Àoáng goáp cuãa möîi ngûúâi bùæt àêìu laâ biïåt danh tûúng ûáng cuãa hoå hiïån lïn maân hònh cuãa baån. Noái chuyïån trïn IRC thûúâng húi bõ nhaåt nheäo: Khöng hiïíu sao ngûúâi ta bêy giúâ bùæt àêìu cêíu thaã quaá... nhû Buster! Cêíu thaã ài röìi anh seä chïët àêëy Buster aå ! Gier: vêng, àuâa tñ thöi :)) Töi khöng àõnh noái gò àêu...

INTERNET TOAÂN TÊÅP

176

cho àïën khi töi àoan chùæc rùçng... Gier....:) >Viïåc naây coá thïí mêët möåt luác múái xong.

Khi baån khöng thñch nûäa, goä vaâo /QUIT

àïí thoaát ra. Coân nhiïìu lïånh khaác nûäa. Goä vaâo /HELP

àïí biïët caác lïånh àoá. Trïn nguyïn tùæc, IRC coá thïí duâng cho trúå giuáp trûåc tuyïën hoùåc tûúng tûå nhû thïë. Duâ vêåy trïn thûåc tïë thò khöng phaãi. Noá chó laâ chuyïån têìm phaâo. Àuáng vêåy.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

177

Phêìn III LAÂM HAÂI LOÂNG TÛÁC THÚÂI

INTERNET TOAÂN TÊÅP

178

Chûúng 14 ÀIÏÌU TÖËT KÏËT TIÏËP CHO VIÏÅC ÚÃ TAÅI ÀOÁ Cho àïën nay, töi àaä xem xeát nhûäng caách chùæc chùæn, chêåm raäi àïí truyïìn thöng vúái ngûúâi khaác vaâ caác maáy tñnh khaác. Nhûng xem àêëy, thû vêîn laâ thû. Ài xuöëng xem höåp thû vêîn thuá võ àêëy thöi? Trong phêìn naây, baån bùæt àêìu duâng Internet àïí truyïìn thöng trong-khichúâ-àúåi. Nïëu baån muöën haâi loâng tûác thúâi (thúâi buöíi naây ai chùèng muöën?), haäy àoåc tiïëp. LAÂM THÏË NAÂO ÀÏÍ COÁ THÏÍ CUÂNG LUÁC ÚÃ HAI NÚI Cho àïën nay, caác dõch vuå Internet tûúng taác àûúåc duâng röång raäi nhêët laâ caác hònh thûác login tûâ xa. Nhûäng dõch vuå naây laâm viïåc gò?, àún giaãn laâ: baån login vaâo möåt maáy chuã úã xa (àöëi vúái maáy tñnh goåi laâ telnet) nhû thïí laâ traåm cuöëi cuãa baån (traåm laâm viïåc hoùåc PC hoùåc gò ài nûäa) àûúåc nöëi trûåc tiïëp vaâo maáy chuã àoá. Búãi vò têët caã caác maáy chuã trïn Internet möåt caách chñnh thûác laâ tûúng àûúng nhau, baån coá thïí login vaâo möåt maáy chuã úã phña bïn kia cuãa thïë giúái cuäng dïî nhû laâ login vaâo caái úã dûúái nhaâ, khaác biïåt duy nhêët laâ login vaâo möåt maáy chuã úã xa coá thïí lêu hún möåt tñ. Mùåc duâ telnet, chûúng trònh login tûâ xa thûúâng duâng nhêët, vïì nguyïn tùæc thò tûå noá laâ àún giaãn, vò caác maáy tñnh thûúâng bao göìm sûå àún giaãn, khöng giöëng nhû trûúác kia. Àïí chaåy telnet, baån goä vaâo telnet theo sau laâ tïn cuãa maáy chuã maâ baån muöën login vaâo. Nïëu moåi viïåc töët àeåp, khi àoá baån seä nöëi àûúåc vaâo maáy chuã àoá. Trong vñ duå sau àêy, töi telnet tûâ maáy tñnh úã nhaâ töi, vúái tïn töi. (Nhûng xin löîi laâ töi khöng thïí noái cho baån biïët mêåt khêíu cuãa töi àûúåc. Sorry) % telnet iecc.com Trying 140.186.81.1... Connected to iecc.com.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

179

Escape character is '^]'. System V UNIX (iecc) login: johnl Password: Terminal type (default VT100):

... Chuá yá vaâi àiïím nhû sau: Möåt vaâi phiïn baãn cuãa telnet thöng baáo àõa chó daång söë cuãa maáy chuã maâ noá nöëi túái. Nïëu baãn cuãa baån cuäng vêåy, haäy lûu yá con söë àoá àïì phoâng trûúâng húåp coá gò phiïìn toaái sau naây trong viïåc nöëi maång. Caái tuyïåt àöëi cêìn thiïët phaãi lûu yá laâ kyá tûå thoaát (escape character), laâ chòa khoaá bñ mêåt àïí cûáu baån ra khoãi maáy chuã úã xa nïëu noá trúã nïn ngoan cöë vaâ khöng laâm àiïìu gò hûäu ñch nûäa. Kyá tûå thoaát trong vñ duå cuãa töi, thûúâng duâng nhêët trong caác hïå thöëng UNIX, laâ ^], coá nghôa laâ baån bêëm vaâ giûä phñm Ctrl vaâ bêëm phñm ] (kyá tûå àoáng ngoùåc vuöng trïn baân phñm) Nïëu baån sûã duång möåt chûúng trònh trïn maáy chuã úã xa maâ coá duâng àïën kyá tûå thoaát cho muåc àñch riïng cuãa noá, baån coá thïí choån möåt kyá tûå thoaát khaác. Xem phêìn bïn lïì "Àûa telnet vaâo doâng" trong phêìn sau cuãa chûúng naây.

Sau khi baån login vaâo, baån coá thïí laâm viïåc khaá töët nhû thïí baån àûúåc nöëi trûåc tiïëp vaâo maáy chuã àoá. Khaác biïåt duy nhêët laâ caác kyá tûå mêët möåt luác lêu hún àïí hiïån ra trïn maân hònh - khoaãng 1 giêy hoùåc hún. Trong àa söë trûúâng húåp, baån cûá viïåc goä tiïëp duâ caác kyá tûå goä vaâo vêîn chûa xuêët hiïån trïn maân hònh: röìi maáy chuã tûâ xa cuäng nhêån hïët thöi. ÀIÏN VÒ CAÁC LOAÅI TRAÅM CUÖËI Nïëu baån duâng möåt chûúng trònh toaân maân hònh, nhû trònh soaån thaão vùn baãn emacs vaâ vi trïn UNIX hoùåc caác chûúng trònh thû tñn

INTERNET TOAÂN TÊÅP

180

nhû elm vaâ pine, baån cêìn àõnh ra loaåi traåm cuöëi. Coá thïí lêìn àêìu khöng gùåp vêën àïì naây. Nhûng nïëu noá xaãy ra, baån phaãi àöëi phoá. Vêën àïì laâ úã chöî coá khoaãng chûâng möåt taá qui ûúác khaác nhau trong viïåc kiïím soaát maân hònh chùèng haån nhû xoaá maân hònh, di chuyïín àïën võ trñ (x,y) v.v... Chûúng trònh trïn maáy chuã tûâ xa phaãi duâng cuâng möåt loaåi qui ûúác nhû trïn traåm cuöëi cuãa baån (nïëu baån duâng möåt traåm cuöëi) hoùåc nhû chûúng trònh trïn traåm cuöëi àõa phûúng (nïëu baån duâng möåt PC hoùåc traåm laâm viïåc) Nïëu caác qui ûúác khöng giöëng nhau, baån seä nhêån raác (caác kyá tûå hònh thuâ àaáng súå) trïn maân hònh khi baån thûã sûã duång möåt chûúng trònh toaân maân hònh. Trong àa söë trûúâng húåp, hïå thöëng tûâ xa hoãi baån duâng traåm cuöëi gò. Meåo laâ phaãi biïët cêu traã lúâi àuáng. Nïëu baån àang duâng möåt PC, cêu traã lúâi luön luön laâ ANSI vò àa söë caác chûúng trònh traåm cuöëi PC duâng caác qui ûúác traåm cuöëi ANSI (ANSI viïët tùæt cho American National Standard Institute - Viïån tiïu chuêín quöëc gia Myä. Möåt trong haâng ngaân caác tiïu chuêín cuãa noá àõnh ra möåt böå caác qui ûúác kiïím soaát traåm cuöëi maâ caác PC duâng MS-DOS - nïëu chuáng khöng duâng caác qui ûúác naây thò chùæc cuäng khöng biïët thïm möåt chuêín naâo khaác - duâng theo nhiïìu kiïíu khaác nhau. Nïëu baån duâng möåt hïå thöëng trïn window, nhû Motif hay Open Look, cêu traã lúâi àa söë laâ VT-100, möåt traåm cuöëi phöí biïën tûâ nhûäng nùm 70 vaâ nay trúã thaânh möåt chuêín thêåt sûå. Nhûäng chöî naâo duâng nhiïìu maáy tñnh IBM, loaåi traåm cuöëi coá thïí laâ 3101, möåt traåm cuöëi luác àêìu cuãa IBM maâ cuäng khaá phöí biïën. Caác qui ûúác ANSI vaâ VT-100 cuäng khöng khaác nhau lùæm, thaânh ra nïëu baån duâng hïå naây maâ thêëy maân hònh khöng chónh lùæm thò thûã hïå kia xem.

Nhiïìu hún nhûäng gò baån muöën biïët vïì loaåi traåm cuöëi Trúã vïì nhûäng ngaây töët àeåp trûúác kia - khoaãng nùm 1968 - chó coá möåt loaåi traåm cuöëi àûúåc duâng: möåt loaåi maáy àaánh maáy tûâ xa mang nhaän hiïåu Teletype. Caác maáy Teletype, hêåu duïå trûåc tiïëp cuãa caác maáy goä tin tûâ xa (giöëng nhû trong caác böå phim cuä vïì viïåc laâm baáo), thêåt laâ àún giaãn. Coá nghôa laâ chuáng àún giaãn vïì mùåt yá niïåm - vïì mùåt vêåt lyá, chuáng coá nhûäng cú phêån chuyïín àöång nhiïìu khöng thïí tûúãng.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

181

Nhûäng viïåc duy nhêët nhûäng maáy naây laâm ngoaâi viïåc àún thuêìn goä chûä vaâo laâ di chuyïín xuöëng doâng vaâ reng chuöng. Sau àoá ngûúâi ta nhêån thêëy rùçng coá thïí kïët húåp möåt baân phñm vúái möåt maân hònh coá thay àöíi tñ chuát àïí coá möåt traåm àêìu cuöëi duâng maân hònh. Haâng taá caác nhaâ chïë taåo xuêët hiïån, àa söë hiïån nay àaä bõ laäng quïn, têët caã àïìu thuyïët phuåc rùçng baån coá thïí laâm töët hún nhiïìu vúái möåt traåm cuöëi duâng maân hònh thay cho möåt maáy Teletype. Vñ duå, baån coá thïí xoaá maân hònh, àùåt chûä vaâo nhûäng chöî riïng biïåt, di chuyïín chûä lïn xuöëng - têët caã nhûäng viïåc vùåt vaänh. Luác àoá möîi nhaâ chïë taåo àïìu duâng nhûäng kyá tûå coân àïí ngoã laâm caác kyá tûå àiïìu khiïín àïí laâm caác chûác nùng àùåc biïåt naây. Tûå nhiïn laâ khöng coá 2 traåm cuöëi naâo duâng chung möåt pheáp gaán. Trong luác àoá, trïn möåt haânh tinh nhoã úã rêët xa, xa..., oop, xin löîi, saách viïët nhêìm. Trong luác àoá, úã Berkeley, California vaâo cuöëi nhûäng nùm 70, hònh thaânh nhûäng gò bêy giúâ goåi laâ hïå thöëng UNIX Berkeley. Nhûäng ngûúâi úã Berkeley àaä sûu têìm vûâa nhiïìu vûâa linh tinh nhûäng traåm cuöëi khöng tûúng thñch. UNIX Berkeley nïn höî trúå traåm cuöëi naâo? Àêy chñnh laâ chöî lùæt leáo: Nhûäng traåm cuöëi thò phaãi mua tûâ bïn ngoaâi vaâ töën tiïìn thêåt sûå, trong khi phêìn mïìm thò do sinh viïn viïët vaâ khöng töën tiïìn. Möåt caách tûå nhiïn laâ hoå höî trúå têët caã caác loaåi traåm cuöëi coá trong khuön viïn trûúâng, sûã duång caác cú súã dûä liïåu lúán chûáa haâng trùm loaåi traåm cuöëi vúái caác chuöîi àiïìu khiïín riïng biïåt cho möîi loaåi. Àêìu nhûäng nùm 80, roä raâng nhûäng traåm cuöëi thöëng trõ trong thõ trûúâng khöng-phaãi-IBM laâ loaåi DEC VT-100. Nhiïìu traåm cuöëi nhaái kiïíu bùæt àêìu xuêët hiïån vaâ hiïíu chñnh xaác cuâng chuöîi kyá tûå àiïìu khiïín nhû VT-100, thaânh ra chuáng hoaåt àöång àûúåc úã núi naâo coá VT100 hoaåt àöång. ANSI, töí chûác chõu traách nhiïåm vïì chuêín kyä thuêåt úã Myä, àaä coi chuöîi àiïìu khiïín gêìn nhû àöìng nhêët vúái chuöîi cuãa VT100 laâ chuêín chñnh thûác. Bêy giúâ thò baån coá thïí giaã sûã têët caã caác traåm cuöëi laâ 1 VT-100 àuáng khöng? Vêng khöng phaãi vêåy. Thûá nhêët laâ nhiïìu traåm cuöëi cuä àaä khöng chõu chïët. Lyá do nûäa laâ caác nhaâ chïë taåo traåm cuöëi àaä ài xa

INTERNET TOAÂN TÊÅP

182

hún VT-100, thïm vaâo nhûäng àùåc tñnh nhû maâu vaâ àöì hoaå maâ VT100 khöng coá. Vò thïë phêìn lúán caác traåm cuöëi bêy giúâ chó tûúng thñch vúái ANSI khöng ñt thò nhiïìu, vaâ coá nhûäng thiïëu soát riïng cuãa chuáng. Thïë giúái bõ mùæc keåt trong tònh traång nhiïìu loaåi traåm cuöëi trong möåt tûúng lai sùæp àïën. Nhûng luác naây, nïëu baån khöng biïët loaåi traåm cuöëi cuãa baån, töët nhêët laâ àoaán xem hoùåc VT-100 hoùåc ANSI. Vïì möåt cöë gùæng thêët baåi khaác àïí chuêín hoaá caác traåm cuöëi, xem phêìn bïn lïì Caác Traåm Cuöëi aão Trïn Maång úã phêìn sau cuãa chûúng naây. Tuây theo phiïn baãn telnet chöî baån thûåc hiïån töët nhû thïë naâo, noá coá thïí baão cho hïå thöëng úã xa biïët vïì loaåi traåm cuöëi baån àang duâng. Nïëu may mùæn thò baån khöng cêìn phaãi àõnh ra traåm cuöëi, hoùåc chó cêìn bêëm y khi noá hoãi Terminal type VT100 OK? GIUÁP TÖI VÚÁI! TÖI ÀAÄ TELNET VAÂ KHÖNG THÏÍ THOAÁT RA ÀÛÚÅC! Caách bònh thûúâng àïí rúâi khoãi telnet laâ logout khoãi maáy chuã tûâ xa. Khi baån logout, maáy chuã tûâ xa àoáng àêìu nöëi vúái telnet, do àoá baáo cho chûúng trònh telnet biïët laâ xong röìi. Bònh thûúâng thò dïî thöi. Nhûng thónh thoaãng àêìu kia bõ keåt vaâ khöng chuá yá àïën nhûäng gò baån goä vaâo. Hoùåc giaã noá khöng keåt thûúâng trûåc luön, nhûng maáy chuã traã lúâi cho baån quaá chêåm àïën nöîi baån khöng muöën àúåi nûäa. (Àiïìu naây àöi khi xaãy ra do ngheän àûúâng maång giûäa maáy baån vaâ maáy chuã). Möåt vaâi phiïn baãn cuãa phêìn mïìm maáy chuã, töi khöng nïu tïn vò nhûäng lyá do giêëu-nghïì, tûå laâm noá chêåm hún hùèn do tùæt àûúâng gêy ra. Nïn baån phaãi biïët laâm thïë naâo àïí thoaát ra khoãi telnet. Luác naây phaãi cêìn àïën kyá tûå thoaát ma quaái. Trûúác hïët baån phaãi laâm telnet chuá yá bùçng caách goä vaâo kyá tûå thoaát. (nïëu sau vaâi giêy khöng coá gò xaãy ra, cuäng thûã bêëm Enter xem.) Telnet coá thïí quay trúã laåi vúái 1 dêëu nhùæc cho biïët laâ coá noá àoá. Sau àoá goä quit àïí noái cho noá biïët laâ baån àaä laâm xong röìi. Coá thïí baån seä thêëy nhû sau:

INTERNET TOAÂN TÊÅP

183

^] telnet> quit Connection closed.

Baån coá thïí duâng àïën haâng taá lïånh telnet khaác (bêëm ? àïí xem chuáng) nhûng khöng coá lïånh naâo trong söë àoá gêìn guäi vaâ hûäu duång nhû laâ lïånh quit. CAÁC TRAÅM CUÖËI ÀÛÚÅC PHUÅC VUÅ ÚÃ ÀÊY Coá möåt loaåi maáy chuã chuyïn duång trïn Internet goåi laâ terminal server (maáy phuåc vuå cho traåm cuöëi). Vïì cú baãn, terminal server laâ möåt maáy tñnh nhoã coá möåt söë thiïët bõ truyïìn modem hoùåc caác cöíng coá nöëi dêy, vaâ àúâi noá chó laâ àïí telnet vúái caác maáy chuã khaác. Àiïìu naây chó coá yá nghôa nïëu baån coá nhiïìu traåm cuöëi trong vùn phoâng, hoùåc coá nhiïìu ngûúâi goåi àïën qua àiïån thoaåi, búãi vò noá cho pheáp nhiïìu traåm cuöëi nöëi vaâo möåt maång vúái giaá reã. (Caác terminal server àûúåc hoaân chónh àïën mûác duâng möåt maáy coá sûác tñnh cuãa 1 PC nùm 1985 cuäng coá thïí xûã lyá àûúåc àïën 30 liïn kïët vúái thiïët bõ modem vúái töëc àöå möîi caái 14,000 bps). Duâng möåt terminal server cuäng giöëng nhû login vaâo möåt maáy tñnh suy nghô àún giaãn (thêåt sûå noá laâ nhû vêåy). Baån quay söë vaâo vaâ phaãi nhêåp vaâo möåt mêåt khêíu àïí traánh trûúâng húåp möåt hacker 12-tuöíi login vaâo möåt caách ngêîu nhiïn (vïì vêën àïì naây thò hacker úã àöå tuöíi naâo cuäng nhû nhau). Sau àoá baån goä vaâo tïn cuãa maáy chuã maâ baån muöën nöëi túái, vaâ coi nhû telnet röìi. Sau àêy laâ möåt phiïn laâm viïåc trïn möåt terminal server Cisco àiïín hònh: User Access Verification Password: ***** TS>iecc.com Translating "IECC"...domain server (155.189.247.101) [OK] Trying IECC.COM (140.186.81.1)... Open System V UNIX (iecc) login: ... regular telnet session deleted here... [Connection to IECC.COM closed by foreign host] TS>

INTERNET TOAÂN TÊÅP

184

Caác terminal server coá caác kyá tûå thoaát giöëng nhû caác chûúng trònh telnet bònh thûúâng, mùåc duâ chuáng khoá àoaán hún. Kyá tûå thoaát cho möåt maáy server Cisco bònh thûúâng luön coá 2 kyá tûå, Ctrl - ^ (thûúâng goä vaâo laâ Ctrl-Shift-6), theo sau laâ möåt chûä x viïët thûúâng. Caác terminal server coá nhaän khaác thò coá kyá tûå thoaát cuäng khaác; hoãi úã chöî baån xem phaãi duâng kyá tûå naâo. Phêìn lúán caác terminal server coá möåt böå lïånh nhoã àïí hiïíu caách laâm viïåc quen thuöåc hoaá cuãa baån. Bêëm ? thay cho möåt tïn maáy chuã àïí xem noá noái gò. CAÁC PC ÀÏÍ MÖÅT MÒNH THÒ KHÖNG ÀUÃ TÖËT Nïëu baån duâng möåt Macintosh, möåt PC chaåy Microsoft Windows, hoùåc möåt hïå window naâo khaác, baån khúãi àêìu telnet húi khaác so vúái hïå UNIX. Baån bùæt àêìu telnet tûâ möåt biïíu tûúång, vaâ window seä hiïån lïn möåt thûåc àún choån lûåa phña trïn. Möåt trong caác choån lûåa thûúâng laâ Connect (hoùåc tûúng tûå nhû vêåy). Nhaáy vaâo choån lûåa àoá, goä tïn maáy chuã hoùåc choån trong 1 danh saách, röìi cûá thïë maâ ài. Hïå window thò khöng coá kyá tûå thoaát vò baån thoaát caác kiïíu àïìu thûåc hiïån tûâ thûåc àún cuãa chûúng trònh. Vñ duå àïí thoaát khoãi möåt maáy chuã ngoan cöë úã xa, nhaáy vaâo möåt muåc trïn thûåc àún laâ Disconnect (hoùåc tûúng tûå). ÀÛA TELNET VAÂO LOÂNG Baån coá thïí baão telnet thay àöíi caách laâm viïåc cuãa noá theo möåt söë caách. Hai caách àaáng chuá yá nhêët laâ bêåt tùæt chïë àöå local echo vaâ chïë àöå doâng. Local echo coá nghôa laâ caác kyá tûå baån goä vaâo àûúåc maáy chuã úã àõa phûúng (laâ maáy chaåy telnet) gúãi àïën maân hònh cuãa baån. thay vò caái maáy maâ baån telnet túái àoá. Nïëu maáy chuã úã xa àûa chûä ra maân hònh chêåm hoùåc khöng àûa ra tñ naâo (vñ duå möåt vaâi maáy chuã IBM chùèng haån), baån thûã bêåt local echo lïn xem. Thûúâng laâ bêëm Ctrl-E àïí bêåt tùæt local echo. Gêìn nhû têët caã caác maáy chuã trïn Internet àïìu muöën xûã lyá caác kyá tûå baån goä vaâo möîi lêìn möåt kyá tûå. Möåt vaâi kiïíu cöí xûa thò xûã lyá tûâng

INTERNET TOAÂN TÊÅP

185

doâng möåt. Baån coá thïí nhêån ra chuáng dïî daâng vò caác kyá tûå xoaá luâi khöng àûúåc chuáng xûã lyá. Àïí traánh vêën àïì àoá, goä kyá tûå thoaát telnet, röìi goä vaâo: telnet>mode line

Doâng naây baão cho maáy chuã àõa phûúng cuãa baån cêët caác kyá tûå vaâ gúãi cho ài möîi lêìn möåt doâng, xûã lyá caác kyá tûå xoaá luâi trûúác khi gúãi ài. Söë caác maáy chuã xûã lyá theo doâng ngaây caâng ñt. Nïëu baån tòm ra möåt maáy chuã cêìn àïën noá, hoãi xung quanh xem baån coá xem nhêìm hay khöng. Nïëu maáy chuã gúãi vùn baãn möîi lêìn möåt maân hònh, vaâ duâng caác chûä tùæt nhû VM hay MVS (hai hïå àiïìu haânh IBM thûúâng gùåp nhêët), coá leä baån àang chaåy vúái möåt maáy chuã IBM vaâ thay vaâo àoá, nïn duâng tn3270. Xem phêìn "Chuáng töi àïën tûâ IBM" sùæp túái trong chûúng naây. Vïì caác traåm cuöëi aão trïn maång. Trúã vïì nùm 1983 khi telnet àûúåc xaác àõnh, nhûäng ngûúâi laâm viïåc vúái noá àïìu yá thûác roä caác chuãng loaåi traåm cuöëi khaác nhau. Giaãi phaáp cuãa hoå cho sûå buâng nöí caác traåm cuöëi khöng tûúng thñch laâ àõnh nghôa möåt Traåm Cuöëi aão Trïn Maång (Network Virtual Terminal NVT). Kïë hoaåch laâ möåt khaách haâng cuãa telnet (tûác laâ chûúng trònh maâ baån chaåy) seä àöíi nhûäng kyá tûå àiïìu khiïín àõa phûúng sang caác maä NVT chuêín; maáy phuåc vuå telnet - telnet server (chûúng trònh úã àêìu kia maâ laâm cho baån nöëi vaâo vaâ laâm viïåc nhû möåt traåm cuöëi trïn àoá) seä àöíi maä NVT thaânh caác qui ûúác àõa phûúng úã àoá. Möåt khi maâ möîi hïå thöëng àûúåc cêëu hònh theo àuáng caác traåm cuöëi àûúåc nöëi möåt caách vêåt lyá vúái noá, NVT seä lo moåi chuyïån. Viïåc naây khöng laâm àûúåc. Chuyïån gò xaãy ra? Vêën àïì laâ telnet àïën húi súám hún quaá, vaâ loaåi traåm cuöëi maâ hoå lo laâ caác traåm cuöëi in-möîilêìn-möåt-doâng, àùåc biïåt laâ caác traåm cuöëi IBM 4 söë nhû 2741 vaâ 1050. Caái 2741 thò cuäng chó hún maáy àaánh chûä Selectric möåt tñ vúái 1 giao diïån maáy tñnh, nhûng khöng hún nhiïìu àïí coá thïí laâm viïåc vúái töëc àöå cuãa maáy tñnh thay vò laâ möåt ngûúâi àaánh maáy 30 kyá tûå möîi phuát. Töi àaä tûâng laâm viïåc trong möåt phoâng traåm cuöëi trong nhiïìu nùm coá

INTERNET TOAÂN TÊÅP

186

haâng taá caái 2741, vaâ töi khöng thïí nhúá àûúåc chuáng coá laâm viïåc cuâng nhau möåt caách coá trêåt tûå lêìn naâo khöng. NVT giaãi quyïët àaáng kïí tñnh khöng tûúng thñch giûäa caác maáy 2741, Teletypes, Flexowriters, vaâ nhiïìu traåm cuöëi coá chûác nùng in khaác. Khöng may laâ caác traåm cuöëi video chó múái phöí biïën gêìn àêy thöi, vaâ NVT khöng tñnh àïën chuáng möåt tñ naâo. Thaânh ra caác ngûúâi sûã duång Internet vêîn mùæc keåt vúái tònh traång nhiïìu loaåi traåm cuöëi trïn têët caã caác maáy chuã. (Thêåt sûå laâ àiïìu àoá cuäng khöng hoaân toaân àuáng. Nhûäng nhaâ chïë taåo lúán nhû Digital Equipment Corporation (DEC) coá xu hûúáng chó höî trúå loaåi traåm cuöëi cuãa hoå, thaânh ra nïëu baån telnet vaâo möåt hïå DEC VMS maâ khöng duâng traåm cuöëi DEC hay nhaái kiïíu, baån coi nhû thua. May mùæn laâ caác VT-100 úã àêu cuäng coá laâ do DEC laâm ra). BÊËT KYÂ CÖÍNG NAÂO TRONG MÖÅT CÚN BAÄO Khi baån telnet vaâo möåt maáy chuã úã xa, baån phaãi choån khöng chó maáy chuã maâ coân möåt cöíng trïn maáy chuã àoá. Cöíng laâ möåt con söë nhoã chó ra baån muöën duâng dõch vuå naâo. Cöíng thûúâng duâng cho telnet (vò nhûäng lyá do lõch sûã múâ aám) laâ söë 23, àûúåc coi coá nghôa laâ baån muöën login vaâo maáy chuã àoá. Baån choån möåt cöíng khaác bùçng caách àùåt tïn cöíng sau tïn maáy chuã nhû sau: telnet ntw.org 13

Cöíng 13 laâ cöíng giúâ trong ngaây. Noá noái cho baån yá kiïën cuãa maáy chuã vïì giúâ trong ngaây röìi thoaát ra. Àêy khöng phaãi laâ coá ñch ghï gúám lùæm nhûng àöi khi baån cuäng muöën biïët giúâ àõa phûúng chöî maáy chuã àoá. Möåt vaâi maáy chuã àûúåc àõnh sùén àïí telnet bònh thûúâng vaâo cöíng 23 seä hiïån ra dêëu nhùæc cho ngûúâi sûã duång bònh thûúâng cuãa hïå thöëng, trong khi telnet vaâo cöíng khaác seä dêîn vaâo möåt hïå thöëng àùåc biïåt, coá thïí duâng möåt caách cöng cöång. Möåt vaâi hïå thöëng trong söë naây àûúåc àïì cêåp àïën úã chûúng 15.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

187

Chuáng töi àïën tûâ IBM vaâ chuáng töi biïët caái gò töët cho baån Têët caã caác loaåi traåm cuöëi àaä àïì cêåp àïën do telnet xûã lyá àïìu laâ caác Teletypes àaä tùng töëc, vúái dûä liïåu truyïìn tûâng kyá tûå möåt giûäa maáy chuã vaâ traåm cuöëi. Loaåi tûúng taác traåm cuöëi naây àûúåc goåi laâ loaåi Teletype. IBM àaä phaát triïín möåt hïå thöëng khaác hoaân toaân cho loaåt traåm cuöëi 3270 cuãa noá. Nguyïn tùæc laâ cho maáy tñnh chõu traách nhiïåm. Mö hònh naây hoaåt àöång húi giöëng nhû àiïìn vaâo àún tûâ. Maáy tñnh veä ra nhûäng gò noá muöën trïn maân hònh, àaánh dêëu nhûäng phêìn naâo ngûúâi sûã duång coá thïí goä vaâo, vaâ múã khoaá baân phñm àïí ngûúâi sûã duång coá thïí àiïìn vaâo chöî tröëng naâo maâ hoå thñch. Khi ngûúâi sûã duång bêëm Enter, traåm cuöëi seä khoáa baân phñm, chuyïín phêìn maân hònh thay àöíi vïì cho maáy tñnh, vaâ àúåi nhûäng chó thõ múái tûâ trung ûúng. Cöng bùçng maâ noái, àêy laâ caách hoaân haão húåp lyá cho caác traåm cuöëi chó àún thuêìn phuåc vuå viïåc nhêåp dûä liïåu vaâ truy xuêët cho caác chûúng trònh ûáng duång. Traåm cuöëi àïí baân úã caác Ngên haâng, cöng ty àiïån lûåc,... coá thïí laâ loaåi 3270, hoùåc bêy giúâ thûúâng laâ caác maáy 3270 mö phoãng PC reã tiïìn. Giao thûác truyïìn thöng cuãa traåm cuöëi 3270 laâm viïåc töët hún nhiïìu trïn àûúâng dêy àiïån thoaåi so vúái caác maáy Teletype, thaânh ra thûúâng laâ cho têët caã caác traåm 3270 trong möåt vùn phoâng duâng chung möåt àûúâng dêy àiïån thoaåi, vúái möåt mûác hoaåt àöång húåp lyá. Internet thò lúán, vaâ coá nhiïìu maáy lúán IBM chaåy caác chûúng trònh ûáng duång trïn noá. Möåt vaâi trong söë àoá thò rêët hûäu ñch. Vñ duå nhû phêìn lúán caác danh muåc thû viïån àïìu noái tiïëng 3270. Thöng thûúâng, nïëu baån telnet vaâo möåt hïå thöëng duâng 3270, noá chuyïín tiïëng Teletype cuãa telnet thaânh tiïëng 3270 àïí röìi baån cuäng duâng noá àûúåc. Nhûng möåt vaâi hïå 3270 chó noái àûúåc tiïëng 3270, vaâ nïëu baån telnet vaâo àoá, hoùåc noá seä nöëi hoùåc khöng chûá khöng coá chuyïån nûãa chûâng. Möåt biïën thïí cuãa telnet noái tiïëng 3270 goåi laâ tn3270. Nïëu baån thêëy möåt hïå thöëng cûá bõ khöng nöëi àûúåc, hoùåc nïëu baån thêëy nhûäng hònh toaân maân hònh nhû úã hònh 14-2, thûã àaánh lïånh tn3270 xem.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

188

Login tûâ xa: Àiïìu töët kïë tiïëp àïí àïën àoá Àa söë caác hïå UNIX cuäng coá möåt chûúng trònh khaác, húi khöng tûúng thñch giöëng nhû telnet goåi laâ rlogin. (Caác hïå troån goái trïn maång cho PC maâ coá telnet thò cuäng coá rlogin). Töi duâng rlogin trong vñ duå sau àêy: rlogin pumpkin.ntw.org Last login: Fri Jan 8:14:30:28 from squash SunOS Release 4.1.2 (PUMPKIN) #3: Fri Oct 16:00:20:44 EDT 1992 Please confirm (or change) your terminal type. TERM = (vt100)

Naây! Noá khöng àoâi baån phaãi login vaâo. Àiïìu gò xaãy ra? Àoá laâ lúåi thïë chñnh cuãa rlogin so vúái telnet. Khi baån thêëy mònh cûá login vaâo caác maáy giöëng nhau nhiïìu lêìn, baån coá thïí dïî daâng thu xïëp àïí sau khi baån login vaâo möåt trong söë àoá, baån khöng cêìn phaãi rlogin vaâo nhûäng caái coân laåi. Chûúng trònh rlogin tûå àöång chuyïín tïn ngûúâi sûã duång cuãa baån vaâ loaåi traåm cuöëi vaâo hïå thöëng úã xa àïí baån khöng cêìn phaãi goä laåi. Nhû vêåy, nïëu caác maáy chuã maâ baån duâng coá höî trúå rlogin, duâng noá tiïån hún nhiïìu so vúái telnet. Nhûng khöng phaãi maáy chuã naâo cuäng höî trúå rlogin, thaânh ra àöi khi baån vêîn phaãi duâng telnet. Nïëu baån thûã rlogin vaâo möåt hïå thöëng maâ khöng chêëp nhêån noá, baån seä thêëy möåt thöng àiïåp nhû sau, coá nghôa laâ baån nïn thay bùçng telnet: % Connection refused by remote host

Chia tay buöìn ngoåt ngaâo Chûúng trònh rlogin coá böå kyá tûå thoaát hoaân toaân khaác vúái telnet. (Thêåt tònh baån coá ngaåc nhiïn khöng?) Têët caã caác kyá tûå thoaát cuãa rlogin bùæt àêìu bùçng dêëu ~ (dêëu ngaä) àêìu doâng. Kyá tûå quan troång nhêët baån coá thïí àaánh vaâo àïí thoaát laâ ~. (dêëu ngaä theo sau laâ dêëu chêëm). Vêåy àïí thoaát ra khoãi möåt rlogin bõ keåt, phñm bêëm àïí thoaát laâ Enter (àïí baão àaãm laâ úã àêìu doâng) röìi àaánh vaâo ~. (dêëu ngaä röìi dêëu chêëm)

INTERNET TOAÂN TÊÅP

189

Haäy laâ khaách cuãa töi Trong möåt vaâi trûúâng húåp, möåt nhoám maáy chuã chia nhau cuâng möåt böå ngûúâi sûã duång, thaânh ra ai coá thïí login vaâo möåt trong söë àoá thò coá thïí login vaâo bêët kyâ maáy naâo coân laåi. Trong trûúâng húåp naây, coá 1 file hïå thöëng liïåt kï têët caã caác maáy chuã maâ ngûúâi sûã duång cuãa noá laâ tûúng àûúng nhû maáy naây. Noá goåi laâ /etc/hosts.equiv trïn caác hïå UNIX vaâ giöëng giöëng vêåy trïn caác hïå khaác. Nïëu maáy Able coá möåt file hosts.equiv chûáa tïn maáy chuã Baker, bêët kyâ ngûúâi naâo trïn Baker coá thïí rlogin vaâo Able maâ khöng cêìn mêåt khêíu. Möåt vaâi nhoám traåm laâm viïåc, àùåc biïåt laâ Sun, duâng caái goåi laâ NIS (Network Information System - Hïå thöng tin maång) cung cêëp möåt cú súã dûä liïåu trong phaåm vi nhoám caác tïn ngûúâi sûã duång vaâ nhûäng caái tûúng tûå. Nïëu baån àang duâng NIS, hïå thöëng seä liïn laåc àïën möåt cú súã dûä liïåu hosts.equiv cuãa NIS thïm vaâo file thûúâng lïå cuãa noá. Àïí xem noá, goä vaâo ypcat hosts.equiv. (Àûâng hoãi töi taåi sao lïånh tïn laâ ypcat, baån khöng cêìn phaãi biïët). Haäy laâ chuã cuãa töi Trong möåt tònh huöëng khaác, baån coá taâi khoaãn trïn nhiïìu maáy chuã, nhûng chuáng khöng cuâng chõu quaãn lyá chung. Baån coá thïí böë trñ caác thiïët lêåp rlogin cuãa riïng mònh. Trïn möîi taâi khoaãn cuãa baån, taåo ra möåt file goåi laâ .rhosts (coá dêëu chêëm trûúác chûä r) liïåt kï têët caã caác maáy chuã khaác maâ baån coá taâi khoaãn trïn àoá. Vúái nhûäng hïå thöëng maâ baån coá tïn ngûúâi sûã duång khaác, àùåt tïn àoá lïn hïå thöëng àoá sau tïn maáy chuã, caách möåt khoaãng trùæng. Sau àoá, khi baån duâng rlogin, hïå thöëng maâ baån login vaâo seä kiïím tra .rhosts, xem thûã coá phaãi laâ baån khöng, vaâ baån àûúåc thiïët lêåp. Nïëu baån duâng rlogin àïí login vaâo möåt maáy chuã maâ baån coá tïn khaác trïn àoá, chó àõnh noá nhû sau (giaã sûã tïn ngûúâi sûã duång cuãa baån úã ntw.org laâ king). rlogin ntw.org -l king

Nïëu luác naây baån húi röëi, coá möåt vñ duå coá thïí giuáp baån. Giaã duå rùçng baån coá taâi khoaãn trïn 3 maáy laâ Able, Baker, vaâ Clarissa. Trïn Able vaâ Baker, tïn ngûúâi sûã duång cuãa baån laâ sam, vaâ trïn Clarissa laâ

INTERNET TOAÂN TÊÅP

190

tilden. Baån muöën coá thïí rlogin tûâ bêët kyâ 1 trong 3 maáy vaâo 2 maáy kia. File .rhosts cuãa baån trïn Able coá thïí chûáa nhû sau: Baker Clarissa tilden .rhosts cuãa baån trïn Baker chûáa: Able Clarissa tilden .rhosts cuãa baån trïn Clarissa chûáa: Able sam Baker sam

Nhûng sau àêy laâ möåt caách dïî hún. Noá khöng àuång chaåm gò khi àûa vaâo tïn ngûúâi sûã duång, duâ laâ chuáng giöëng nhau, hoùåc laâ àûa vaâo möåt doâng cho hïå thöëng úã àõa phûúng. Vêåy caã 3 file .rhosts coá thïí nhû nhau: Able sam Baker sam Clarissa tilden

Nïëu rlogin khöng nhêån ra baån, noá hoãi tïn vaâ mêåt khêíu giöëng nhû telnet. Ai coân mong gò hún nûäa? Laâm thïë naâo àïí cöë àïën àoá möåt caách chêåt vêåt Chûúng trònh rlogin coá möåt phiïn baãn thêëp hún goåi laâ rsh (remote shell). Noá thûåc hiïån möåt lïånh àún giaãn trïn möåt hïå úã xa: rsh Able ls -R

Nïëu baån coá möåt tïn ngûúâi sûã duång khaác trïn hïå àoá, baån cho noá cuâng caách thûác nhû cho rlogin: rsh Clarissa -l tilden ls -R

Baån khöng thïí chaåy chûúng trònh toaân maân hònh duâng rsh, mùåc duâ baån coá thïí chaåy caác chûúng trònh àoåc caác thöng tin nhêåp möîi lêìn möåt doâng. (Töi seä khöng laâm baån chaán vúái nhûäng lyá do kyä thuêåt múâ

INTERNET TOAÂN TÊÅP

191

aám cuãa chuyïån naây). Àiïìu naây coá nghôa laâ baån coá thïí duâng caác chûúng trònh gúãi thû möîi lêìn möåt doâng nhû mail hay mailx, nhûng khöng àûúåc nhûäng chûúng trònh àeåp nhû elm hay pine. Tuy vêåy coá möåt löëi ài voâng àún giaãn: duâng rlogin. Sau cuâng, rsh khöng bao giúâ hoãi tïn ngûúâi sûã duång vaâ mêåt khêíu. Nïëu noá khöng thïí nhêån ra baån àang duâng hosts.equiv hay.rhosts, noá chó khöng hoaåt àöång àûúåc maâ thöi.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

192

Chûúng 15 MÖÅT VAÂI MAÁY TÑNH THUÁ VÕ ÀÏÍ LOGIN VAÂO TIÏËN LÏN, BÊËT KYÂ LUÁC NAÂO Internet laâ möåt chöî thên thiïån àaáng kïí. Nhiïìu hïå thöëng cho pheáp baån telnet vaâo maâ khöng cêìn hoùåc ñt phaãi daân xïëp trûúác. Phêìn lúán cho pheáp baån telnet vaâo maâ khöng ngùn caãn gò. Caác hïå thöëng khaác àoâi baån phaãi àùng kyá trong lêìn àêìu tiïn login vaâo, nhûng vêîn khöng àoâi baån traã tiïìn. Hoå chó muöën coá möåt vaâi yá niïåm vïì nhûäng ngûúâi sûã duång cuãa hoå laâ ai. Danh saách naây khöng bao göìm bêët kyâ trong söë nhiïìu chöî maâ baån coá thïí telnet vaâo caác server Gopher, Archie, WAIS, hay WWW - nhûäng server naây àûúåc noái trong chûúng 19 àïën 22. Möåt söë thû viïån quan troång Gêìn nhû têët caã caác thû viïån lúán trong nûúác (Myä), thêåt ra laâ trong thïë giúái phaát triïín, àïìu coá danh muåc àûúåc chûáa trïn maáy tñnh, vaâ phêìn lúán caác danh muåc naây coá trïn Internet. Phêìn lúán caác danh muåc trûåc tuyïën cuäng coá nhûäng thöng tin nghiïn cûáu khaác àöi khi coân thuá võ hún caã baãn thên caác danh muåc àoá. Phêìn naây liïåt kï möåt vaâi hïå thöëng thû viïån nöíi tiïëng vaâ laâm thïë naâo àïí truy xuêët àïën àoá. Thû viïån: Thû viïån cuãa Quöëc höåi Àõa chó: locis.loc.gov Maä truy xuêët: T3

Thû viïån cuãa Quöëc höåi laâ thû viïån lúán nhêët trïn thïë giúái, vaâ chùæc chùæn laâ coá hïå thöëng danh muåc lúán nhêët, goåi laâ LOCIS. (Àoá laâ nhûäng àöìng dollar thuïë cuãa baån khi laâm viïåc, hoùåc coá thïí luác vui chúi). Cuâng vúái danh muåc theã thûúâng lïå, nhúâ àoá baån coá thïí tòm khaá nhanh bêët kyâ möåt cuöën saách naâo àaä xuêët baãn úã Myä, thû viïån cuãa Quöëc höåi

INTERNET TOAÂN TÊÅP

193

coá möåt hïå thöëng lêåp phaáp quöëc höåi hûäu ñch vaâ sêu sùæc maâ baån coá thïí duâng àïí tòm caác dûå luêåt trong Quöëc höåi. (Lêëy caác dûå luêåt cuãa Quöëc höåi húi phûác taåp hún viïåc phong thaánh cho möåt võ thaánh naâo àoá), ai baão trúå chuáng vaâ chuáng noái vïì viïåc gò (toám tùæt) Voâng giaãi maä bñ mêåt cuãa baån Trong danh saách caác dõch vuå trong chûúng naây, caác kyá tûå maä coá caác nghôa sau àêy: Kyá tûå maä Nghôa T Nöëi qua möåt telnet thûúâng lïå

Söë hiïåu cöíng Chó ra möåt söë hiïåu cöíng sau tïn maáy chuã trong lïånh telnet cuãa baån (xem chi tiïët úã chûúng 14) 3 Nöëi qua tn3270. Àa söë caác hïå thöëng tn3270 liïåt kï trong chûúng naây cuäng cho pheáp nhûäng ngûúâi khöng coá tn3270 telnet bònh thûúâng. R Yïu cêìu àùng kyá. Lêìn àêìu tiïn baån login vaâo, baån phaãi noái baån laâ ai. A Yïu cêìu taâi khoaãn. Baån phaãi kyá tïn vaâ thu xïëp viïåc traã tiïìn (loaåi naây àûúåc liïåt kï khöng nhiïìu). Thû viïån: Thû viïån trûúâng Dartmouth Àõa chó: library.dartmouth.edu Maä truy xuêët: T

Cuâng vúái danh muåc theã, dõch vuå naây bao göìm toaân vùn caác vúã kõch vaâ caác baâi thú sonnet cuãa William Shakespeare vaâ nhûäng taác phêím cuãa caác taác giaã lúán khaác. Àïí tòm caác vúã kõch, goä vaâo select files plays; caác baâi sonnet, goä select files sonnets. Vñ duå, hònh 15-2 chó ra möåt chuöîi tòm kiïëm tòm thêëy trong Hamlet, àûúåc viïët búãi àöìng nghiïåp vùn chûúng cuãa töi, öng Shakespeare. Thû viïån: Thû viïån trûúâng Harvard

INTERNET TOAÂN TÊÅP

194

Àõa chó: hollis.harvard.edu Maä truy xuêët: T3

Harvard cuäng coá möåt thû viïån khöíng löì khaác, vaâ dõch vuå úã àêy cuäng cung cêëp thöng tin trong khuön viïn hoåc viïån. Thû viïån: Thû viïån trûúâng Yale Àõa chó: orbis.yale.edu Maä truy xuêët: 3

Àêy cuäng laâ möåt thû viïån lúán khaác (laâ núi duy nhêët maâ baån coá thïí tòm thêëy luêån vùn töët nghiïåp cuãa töi, "Möåt Hïå Cú Súã Dûä Liïåu cho caác Maáy tñnh Tûúng Taác Nhoã", coá thïí khöng laâ gò àöëi vúái baån, nhûng töi nghô rùçng noá cuäng hay). Thû viïån: Trûúâng Àaåi hoåc Wellington úã Voctoria Àõa chó: library.vuw.ac.nz Maä truy xuêët: T

Àêy laâ möåt danh muåc thû viïån úã Niu Dilên, nïëu baån àõnh chuái muäi vaâo àoá. Sau khi nöëi, bêëm Enter vaâi lêìn cho àïën khi noá hoãi baån login vaâo röìi goä OPAC. Caác thû viïån khaác Möåt dõch vuå goåi laâ hytelnet laâ möåt cú súã dûä liïåu vaâ cuäng laâ möåt cöíng nöëi dêîn àïën nhiïìu thû viïån khaác. Nïëu baån login vaâo möåt trong söë àoá, noá seä giuáp baån tòm thöng tin vïì danh muåc cuãa haâng taá hoùåc haâng trùm caác thû viïån khaác. Caác server hytelnet hiïån thúâi bao göìm: access.usask.ca login: hytelnet info.ccit.arizona.edu login: hytelnet laguna.epcc.edu login: library

INTERNET TOAÂN TÊÅP

195

info.anu.edu.au login: library Chuá yá: àùåt taåi Australia nctuccca.edu.tw login: hytelnet

Chuá yá: àùåt taåi Àaâi loan Möåt danh saách lúán caác thû viïån trûåc tuyïën cuäng coá sùén trïn FTP (xem chûúng 18 àïí biïët thïm). Trong àa söë caác chuã àñch, töi thêëy rùçng thû viïån cuãa Quöëc höåi laâ hûäu ñch nhêët àïí tòm tïn saách trûâ phi töi àõnh thùm möåt caách vêåt lyá möåt trong caác thû viïån khaác. CAÁC CÚ SÚÃ DÛÄ LIÏÅU LINH TINH Thöng tin trûåc tuyïën vïì möåt loaåt caác chuã àïì chó cêìn möåt vaâi phñm bêëm, nhû baån coá thïí thêëy trong caác phêìn sau: Cú súã dûä liïåu vïì nöng nghiïåp vaâ dinh dûúäng Cú súã dûä liïåu: PENpages Àõa chó: psupen.psu.edu Maä truy xuêët: T

Login vaâo duâng chûä viïët tùæt tiïíu bang hai kyá tûå cuãa baån. Cú súã dûä liïåu naây cung cêëp möåt loaåt caác thöng tin vïì nöng nghiïåp. Noá coá ñch nïëu baån laâ, hoùåc thñch cho mònh laâ, möåt nhaâ nöng. Cú súã dûä liïåu: Maång nöng nghiïåp vaâ rûâng Clemson Àõa chó: eureka.clemson.edu Maä truy xuêët: T

Login bùçng PUBLIC. Cú súã dûä liïåu naây cho nhiïìu dûä kiïån vïì rûâng. Caác cú súã dûä liïåu àõa lyá Cú súã dûä liïåu: Server àõa lyá Àõa chó: martini.eecs.umich.edu

INTERNET TOAÂN TÊÅP

196

Maä truy xuêët: TP Cöíng: 3000

Cú súã dûä liïåu naây coá tïn, võ trñ, vaâ nhiïìu sûå kiïån khaác vïì têët caã moåi núi trong nûúác Myä. Nïëu baån thêåt sûå thùæc mùæc thaânh phöë Surf khöng biïët úã àêu, thò cú súã dûä liïåu naây thêåt sûå laâ daânh cho baån. (noá úã New Jersey, California. Tuy nhiïn noá khöng baão baån nhúá àïën buöíi Fire Breakfast úã Surf City nöíi tiïëng trïn thïë giúái töí chûác vaâo ngaây chuã nhêåt thûá 2 vaâ thûá 4 cuãa thaáng 8, chûá töi thò nhúá àêëy.) Cú súã dûä liïåu: Thöng tin vïì àöång àêët Àõa chó: geophys.washington.edu Maä truy xuêët: T

Login vaâo duâng chûä quake, mêåt khêíu laâ quake. Baån coá biïët laâ nûúác Myä hêìu nhû coá àöång àêët haâng ngaây hay khöng? Vaâ baån nghô rùçng baån súå mònh mùæc chûáng hoang tûúãng hay sao? Cú súã dûä liïåu: GLIS Àõa chó:glis.cr.usgs.gov Maä truy xuêët: TR

Àêy laâ hïå thöng tin vïì sûã duång àêët trïn toaân cêìu cuãa chñnh phuã (GLIS - Global Land use Info System). Möåt lûúång lúán caác dûä liïåu baãn àöì coá sùén dûúái daång trïn maáy tñnh, GLIS cho pheáp baån tòm vaâ xïëp thûá tûå chuáng. Huâ baån cuãa baån bùçng caác baãn àöì thaânh phöë, tiïíu bang, hoùåc caã traái àêët trïn maáy tñnh. Caác cú súã dûä liïåu vïì caác traåm radio nghiïåp dû Nhiïìu cú súã dûä liïåu chûáa caác tñn hiïåu goåi àïën caác traåm radio nghiïåp dû. Nïëu baån laâ möåt ngûúâi chúi radio, baån coá thïí quan têm àïën nhûäng àõa chó sau: callsign.cs.buffalo.edu Port: 2000 ham.njit.edu

INTERNET TOAÂN TÊÅP

197

Port: 2000 ns.risc.net login: hamradio Caác cú súã dûä liïåu vïì lõch sûã Niïìm say mï lõch sûã cuãa baån coá thïí tòm thêëy nhiïìu troâ hay trong nhiïìu cú súã dûä liïåu lõch sûã trïn Net (tûác laâ Internet). Cú súã dûä liïåu: Trûúâng Àaåi hoåc Kansas Àõa chó: ukanaix.ukans.edu Maä truy xuêët: T

Login bùçng chûä history cho caác cú súã dûä liïåu vïì lõch sûã, hoùåc ex-ussr cho caác cú súã dûä liïåu vïì nûúác Nga vaâ laáng giïìng cuãa noá. Chuáng seä liïåt kï caác taâi liïåu, tiïíu sûã, vaâ caác thöng tin khaác àaáng quan têm àöëi vúái caác sûã gia. Cuäng coá nhûäng taâi nguyïn khaác vïì lõch sûã trïn Gopher (xem chûúng 20) vaâ FTP (chûúng 16). Xem nhoám USENET tïn soc.history àïí biïët caác thöng baáo vïì caác taâi nguyïn múái xuêët hiïån. Caác cú súã dûä liïåu vïì khöng gian Quan têm àïën nhûäng núi xa xöi trong vuä truå (hoùåc noái cho nhûäng ngûúâi nhû vêåy)? Thò caác cú súã dûä liïåu vïì khöng gian laâ daânh cho baån. Cú súã dûä liïåu: NASA Àõa chó: ngûúâi sûã duångc.gsfc.nasa.gov Maä truy xuêët: TR

Àêy laâ Trung Têm Dûä Liïåu Khoa Hoåc Khöng Gian Quöëc Gia cuãa NASA. Cú súã dûä liïåu naây chûáa nhiïìu sûå kiïån vïì lônh vûåc khöng gian.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

198

Cú súã dûä liïåu: Spacelink Àõa chó: spacelink.msfc.nasa.gov Maä truy xuêët: TR

Cú súã dûä liïåu naây chûáa tin tûác vïì NASA, bao göìm caã lõch phoáng tïn lûãa. Cú súã dûä liïåu: Cú Quan Khöng Gian Chêu Êu Àõa chó: esrin.esa.it Maä truy xuêët: T

Cú súã dûä liïåu naây noái cho baån biïët àiïìu gò múái vïì khöng gian úã chêu Êu. Cú súã dûä liïåu haâng khöng Quan têm àïën möåt bêìu trúâi xanh hoang daä? Àêy laâ chöî àïí cho baån lang thang vaâo. Cú súã dûä liïåu: DUATS Àõa chó: duats.gtefsd.com Maä truy xuêët: TR

Cú súã dûä liïåu naây cung cêëp thöng tin vïì caác phi cöng, caác toám tùæt, vaâ kïë hoaåch bay. Nïëu baån thêåt sûå laâ möåt phi cöng àûúåc chûáng nhêån, login vaâo duat.gtefsd.com thay vò nhû àõa chó trïn. Duâng tïn cuöëi cuãa baån laâm tïn login. Caác cú súã dûä liïåu vïì saách Tòm saách, bùng tûâ, àôa CD? Sau àêy laâ möåt vaâi àiïím bùæt àêìu. Cú súã dûä liïåu: CARL Àõa chó: pac.carl.org Maä truy xuêët: TA

Àêy laâ möåt cú súã dûä liïåu vïì àiïím saách, taåp chñ, caác baâi baáo, kïí caã caác baâi viïët gúãi àïën bùçng fax. Àöëi vúái nhiïìu dõch vuå, baån cêìn möåt theã thû viïån (hay ñt nhêët laâ möåt söë hiïåu theã) tûâ möåt thû viïån thaânh viïn úã Colorado hay Wyoming, chùèng haån Thû Viïån Cöng Cöång Denver.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

199

Cú súã dûä liïåu: Dõch vuå truy xuêët cho ngûúâi tiïu duâng Àõa chó: columbia.ilc.com Maä truy xuêët: TR

Saách, àôa CD, bùng video àûúåc liïåt kï ra úã àêy. Nïëu baån àùng kyá, baån coá thïí àùåt mua nhûäng moán naây bùçng theã tñn duång. CAÁC HÏÅ THÖËNG CÖÍNG NÖËI Caác hïå thöëng sau àêy àoáng vai troâ nhû laâ cöíng nöëi cho caác hïå thöëng khaác, giöëng nhû hytelnet cho caác thû viïån. Cöíng nöëi: Cöíng nöëi trûúâng Àaåi hoåc Washington Àõa chó: wugate.wustl.edu Maä truy xuêët: T

Login duâng chûä services. Àêy laâ möåt cöíng nöëi àïën haâng trùm dõch vuå khaác trïn Net - núi töët nhêët àïí bùæt àêìu duyïåt qua. Khi baån tòm ra möåt dõch vuå thuá võ, ghi laåi tïn cuãa noá (cöíng vaâ login nïëu cêìn) àïí lêìn túái baån coá thïí telnet vaâo möåt caách trûåc tiïëp. Cöíng nöëi: maång MERIT Àõa chó: hermes.merit.edu Maä truy xuêët: TA

MERIT laâ maång phaåm vi vuâng phuåc vuå cho bang Michigan, vaâ noá cuäng chaåy möåt söë dõch vuå maång quöëc gia. MERIT cho truy xuêët àïën möåt vaâi dõch vuå thûúng maåi, kïí caã CompuServe vúái möåt chi phñ giúâ sûã duång khiïm töën. Nïëu baån úã ngoaâi nûúác Myä vaâ coá quyïìn trïn telnet, MERIT laâ caách reã nhêët àïí ài vaâo CompuServe. Dõch vuå cöng cöång coá sùén laâ möåt cöíng nöëi àïën Sprintnet, möåt dõch vuå maång troån goái thûúng maåi, maâ tûâ àoá baån coá thïí àïën Compuserve, vaâ hoaá àún cuãa Sprintnet tûå àöång gúãi àïën taâi khoaãn Compuserve cuãa baån. Nïëu baån duâng Compuserve qua cöíng nöëi naây nhiïìu, baån coá thïí kyá chi hoùåc traã tiïìn (nhûng rêët mùæc) dõch vuå cho pheáp baån goåi ra caác söë ngoaâi àõa phûúng thuöåc bang Detroit kïí caã söë cuãa CompuServe, nhúâ àoá maâ giaãm tiïìn nhiïìu dollar so vúái Sprintnet.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

200

CAÁC DÕCH VUÅ THÛÚNG MAÅI Cuäng coá nhiïìu dõch vuå trûåc tuyïën thûúng maåi. Sau àêy laâ möåt vaâi trong söë àoá. Dõch vuå: DELPHI Àõa chó: delphi.com Maä truy xuêët: TA

login laâ joindelphi, duâng mêåt khêíu laâ info àïí tòm caác thuêåt ngûä vaâ caác dõch vuå Delphi. Dõch vuå: Thïë giúái Àõa chó: world.std.com Maä truy xuêët: TA

Login laâ new àïí tòm thöng tin vaâ kyá tïn chi tiïìn. Dõch vuå: Anomaly Àõa chó: ns.risc.net Maä truy xuêët: TA

Àêy laâ möåt hïå thöëng vuâng úã àaão Rhode. Login laâ newuser àïí biïët thöng tin. Sau àêy laâ möåt vaâi dõch vuå baån coá thïí tòm àïën nïëu baån àang muöën vui àuâa hay chó laâ àang chaán möåt viïåc gò àoá. Dõch vuå: Àiïìu suy nghô trong ngaây Àõa chó: astro.temple.edu Maä truy xuêët: TP Cöíng: 12345

Möîi lêìn baån telnet vaâo dõch vuå naây, baån seä coá möåt cêu noái suác tñch naâo àoá. Sau àêy laâ möåt: telnet astro.temple.edu 12345

INTERNET TOAÂN TÊÅP

201

Trying ASTRO.OCIS.TEMPLE.EDU (129.32.1.100, 12345)... Open Nihilism should commence with oneself. Dõch vuå: Chuyïån phiïëm trïn Internet Àõa chó: nhiïìu Maä truy xuêët: T

Baån coá thïí telnet àïën nhiïìu hïå thöëng khaác nhau àïí tham gia vaâo thaão luêån trûåc tuyïën trïn IRC (Internet Relay Chat - Chuyïån phiïëm trïn Internet, xem chûúng 13 àïí biïët thïm chi tiïët). Trong möîi trûúâng húåp, login laâ irc. Sau àêy laâ möåt vaâi server hiïån àang hoaåt àöång, nhûng haäy caãnh giaác laâ chuáng coá àoá röìi mêët àoá rêët thûúâng xuyïn: wbrt.wb.psu.edu (Pensylvania) irc.demon.co.uk (Anh) hastur.cc.edu (Myä) prof.ipl.nasa.gov (California) Tû vêën vúái nhoám USENET alt.irc àïí biïët thöng tin gêìn àêy hún. Dõch vuå: Scrabble Àõa chó: next2.cas.muohio.edu Maä truy xuêët: TP Cöíng: 7777 Chúi troâ chúi Scrabble vúái maáy tñnh cuãa nhûäng ngûúâi khaác. Dõch vuå: Go trïn maång Àõa chó: nhiïìu Maä truy xuêët: TPR Cöíng: 6969 Chúi troâ chúi chiïën lûúåc phûúng Àöng tïn laâ Go vúái nhûäng ngûúâi khaác. Sau àêy laâ möåt vaâi server trïn thïë giúái:

INTERNET TOAÂN TÊÅP

202

bsdserver.ucsf.edu (California) hellspark.wharton.upen.edu (Pensylvania) ftp.pasteur.fr (Phaáp) Dõch vuå: Thöng tin thïí thao Àõa chó: culine.colorado.edu Maä truy xuêët: TP

Baån nïn telnet àïën cöíng 859 àïí biïët lõch cuãa NBA, 860 laâ NHL, 862 laâ Liïn Àoaân Boáng Chaây Lúán, 862 laâ NFL.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

203

Chûúng 16 CHUÁNG TÖI ÀÛÚÅC CHEÁP CAÁC FILE CUÃA CHUÁNG TÖI KHÖNG?

NOÁI VÏÌ FILE? Chuyïín file coá nghôa laâ cheáp caác file tûâ hïå thöëng naây sang hïå thöëng khaác. Baån coá thïí cheáp caác file tûâ caác hïå thöëng khaác lïn hïå thöëng cuãa baån vaâ ngûúåc laåi. Hai chûúng trònh chuyïín file khaác nhau (laâm sao maâ baån biïët töi sùæp noái àiïìu naây?) coá sùén laâ: FTP vaâ RCP. Chûúng naây phêìn lúán noái vïì FTP vò chuáng phöí biïën hún vaâ phêìn naâo linh hoaåt hún. Nïëu hïå thöëng cuãa baån khöng coá FTP hay RCP, khöng nhêët thiïët laâ àaä mêët têët caã. Xem chûúng 17 àïí biïët caách FTP chêåm chaåp bùçng email. Khoá khùn thïë naâo khi cheáp möåt file tûâ núi naây sang núi khaác? Cú baãn maâ noái, cheáp file tûâ núi naây sang núi khaác thò khaá àún giaãn (nhûng àûâng quïn rùçng phaãi laâm trïn maáy tñnh). Àêy laâ caách laâm cuãa noá: Login vaâo maáy tñnh kia àïí FTP vaâ noái vúái noá caái baån muöën cheáp vaâ núi muöën cheáp àïën. Sau àêy laâ möåt vñ duå töi FTP túái maáy tñnh cuãa mònh vaâ lêëy möåt file goåi laâ README. % ftp iecc.com Connected to iecc.com 220 iecc FTP server (Version 4.1 8/1/91) ready. Name (iecc.com:john1): john1 331 Password required for john1. Password: 230 User john1 logged in ftp> get README

INTERNET TOAÂN TÊÅP

204

150 Openning ASCII mode data connection for README (12686 bytes). 226 Transfer complete. local: README remote: README 12979 bytes received in 28 seconds (0.44 Kbytes/s) ftp> quit 221 goodbye

Haäy nhòn vaâo vñ duå trïn tûâng bûúác möåt. Àêìu tiïn töi chaåy FTP, noái cho noá biïët tïn cuãa maáy chuã (host) maâ töi muöën noái chuyïån àïën. Sau àoá maáy chuã traã lúâi (doâng bùæt àêìu bùçng 220), noá hoãi tïn ngûúâi sûã duång búãi vò baån phaãi login vaâo vúái cuâng caách thûác nhû login telnet. Röìi noá cuäng hoãi mêåt khêíu, thaânh ra baån phaãi goä vaâo. (Thûúâng thò mêåt khêíu khöng xuêët hiïån khi baån goä vaâo, cuäng giöëng nhû khi login qua telnet). Sau àoá töi get file README, laâm phaát ra möåt trêån baäo caác thöng àiïåp. Sau cuâng, töi baão telnet laâ töi quit. Vïì cú baãn àoá laâ caách maâ FTP laâm viïåc, nhûng dô nhiïn baån cêìn phaãi biïët khoaãng 400 àiïìu lùåt vùåt khaác àïí duâng FTP cho hiïåu quaã. Khi naâo thò möåt file khöng phaãi laâ möåt file? Khi noá laâ möåt file vùn baãn. Àõnh nghôa cuãa FTP chó ra 6 loaåi file khaác nhau, chó coá hai trong söë àoá laâ coá ñch: file ASCII vaâ file nhõ phên. Möåt file ASCII laâ möåt file vùn baãn. File nhõ phên thò khaác. FTP coá 2 chïë àöå, ASCII vaâ nhõ phên (cuäng goåi laâ chïë àöå aãnh) àïí chuyïín loaåi file. Khi baån chuyïín caác file ASCII giûäa caác loaåi maáy tñnh khaác nhau chûáa caác file möåt caách khaác nhau, chïë àöå ASCII tûå àöång àiïìu chónh file trong quaá trònh chuyïín àïí file àoá thaânh möåt file vùn baãn húåp lïå khi noá àûúåc cêët trïn traåm nhêån. File nhõ phên thò khaác vaâ àûúåc chuyïín tûâng kyá tûå möåt. Taåi sao noá àûúåc goåi laâ FTP Töi coá thïí noái FTP laâ viïët tùæt cho chûä File Transfer Program (Chûúng trònh chuyïín file), vaâ baån coá thïí tin töi. Nhûng àiïìu àoá khöng àuáng lùæm. Thûåc ra noá laâ File Transfer Protocol (Giao thûác truyïìn file). Quay laåi nùm 1971, Caác Thïë Lûåc Internet àaä quyïët àõnh vïì giao thûác, möåt böå caác qui ûúác cheáp file tûâ núi naây àïën núi

INTERNET TOAÂN TÊÅP

205

khaác trïn Net. Sau àoá nghiïìu ngûúâi àaä viïët chûúng trònh thûåc hiïån giao thûác naây vaâ àïìu goåi chuáng laâ FTP. Roä raâng chûá? Khöng hïì gò. Nhên tiïån, RCP laâ viïët tùæt cho chûä Remote Copy (sao cheáp tûâ xa). Chùèng coá gò àùåc biïåt. Baån noái cho FTP biïët chïë àöå muöën sûã duång bùçng lïånh binary hoùåc ascii: ftp> binary 200 Type set to I ftp> ascii 200 Type set to A

Trong vñ duå trïn, I laâ chïë àöå nhõ phên hay aãnh (sau 20 nùm, caác võ Sa hoaâng cuãa Internet cuäng khöng quyïët àõnh àûúåc dûát khoaát möåt tïn goåi cho noá), vaâ A laâ chïë àöå ASCII. Giöëng nhû phêìn lúán caác lïånh FTP, chûä binary (nhõ phên) hay ascii coá thïí àûúåc nhûäng ngûúâi àaánh maáy lûúâi biïëng viïët tùæt duâng 3 kyá tûå àêìu - nhû vêåy seä bùæt àêìu bùçng bin hay asc. Caách laâm bêín caác file cuãa baån trong FTP Löîi thûúâng gùåp nhêët úã nhûäng ngûúâi sûã duång Internet khöng kinh nghiïåm (vaâ caã nhûäng ngûúâi coá kinh nghiïåm ài chùng nûäa, trong vêën àïì naây) laâ chuyïín möåt file trong möåt chïë àöå khöng àuáng. Nïëu baån chuyïín möåt file vùn baãn úã chïë àöå nhõ phên tûâ möåt hïå UNIX qua MS-DOS hoùåc Macintosh, file tröng seä nhû sau (trïn möåt maáy DOS): File naây coá leä àûúåc cheáp trong chïë àöå ASCII.

Trïn möåt maáy Mac, toaân böå file tröng giöëng nhû chó trïn möåutâ doâng. Khi baån nhòn vaâo möåt file vúái möåt trònh soaån thaão vùn baãn trïn möåt hïå UNIX, Baån thêëy nhûäng kyá hiïåu laå ^M úã cuöëi möîi doâng.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

206

Baån khöng cêìn phaãi chuyïín file laåi. Nhiïìu chûúng trònh troån goái trïn maång khöng coá höî trúå viïåc chuyïín àöíi daång thûác file. Möåt mùåt, nïëu baån cheáp nhûäng gò khöng thêåt sûå laâ caác file vùn baãn trong chïë àöå ASCII, noá cuäng bõ löån xöån. Caác file neán khöng giaän ra àûúåc, caác file thi haânh àûúåc khöng thi haânh àûúåc (hoùåc laâm treo maáy); caác hònh aãnh tröng xêëu khöng tûúãng tûúång àûúåc. Khi möåt file bõ hoãng, àiïìu àêìu tiïn baån nïn nghi ngúâ laâ duâng chïë àöå sai trong FTP. Nïëu baån àang FTP (FTP coá phaãi laâ àöång tûâ khöng? Noá laâ àöång tûâ röìi) caác file giûäa hai maáy tñnh cuâng loaåi, chùèng haån tûâ hïå UNIX naây sang hïå khaác, baån coá thïí vaâ nïn chuyïín têët caã trïn chïë àöå nhõ phên. Bêët chêëp àang chuyïín file vùn baãn hay khöng-vùn-baãn, àiïìu àoá khöng àoâi hoãi chuyïín àöíi gò thïm, thaânh ra chïë àöå nhõ phên laâm laâ àuáng. Kiïn nhêîn laâ möåt àûác àöå Internet thò khaá nhanh, nhûng khöng nhanh möåt caách vö giúái haån. Khi baån cheáp caác àöì vúá vêín giûäa hai maáy tñnh trïn cuâng möåt maång cuåc böå, thöng tin coá thïí di chuyïín vúái töëc àöå khoaãng 200 000 kyá tûå möîi giêy. Khi hai maáy tñnh caách nhau búãi nhiïìu Internet úã giûäa, töëc àöå bõ giaãm xuöëng - khoaãng 1000 kyá tûå möîi giêy hay ñt hún. Vêåy nïëu baån cheáp möåt file daâi khoaãng 500000 kyá tûå (Kñch thûúác cuãa möåt file hònh aãnh GIF noái chung, xem chûúng 17) chó mêët vaâi giêy trïn maång cuåc böå, nhûng phaãi mêët vaâi phuát trïn möåt àûúâng nöëi daâi. Àïí cho tiïån thûúâng laâ phaãi liïåt kï thû muåc trûúác khi duâng lïånh get hay put, àïí biïët àûúåc laâ lïånh cheáp seä mêët bao lêu. BUÅI CÊY THÛ MUÅC Möîi maáy maâ baån coá thïí nöëi àïí FTP trïn àoá chûáa caác file cuãa noá trong nhiïìu thû muåc khaác nhau, coá nghôa laâ nïëu muöën tòm nhûäng gò baån muöën, baån phaãi hoåc nhûäng nguyïn tùæc sú àùèng àïí leâo laái thû muåc. May mùæn laâ baån coá thïí ài lang thang trong caác thû muåc cuãa

INTERNET TOAÂN TÊÅP

207

FTP gêìn nhû cuâng möåt caách trong hïå thöëng cuãa chñnh baån. Lïånh baån duâng àïí liïåt kï caác file trong thû muåc hiïån thúâi laâ dir, vaâ àöíi qua thû muåc khaác thò duâng lïånh cd, nhû trong vñ duå sau àêy: ftp> dir 200 PORT command successful. 150 Openning ASCII mode data connection for /bin/ls. total 23 drwxrwxr-x 19 root archive 512 Jun 24 12:09 doc drwxrwxr-x 5 root archive 512 May 18 08:14 edu drwxr-xr-x 31 root wheel 512 Jul 12 10:37 systems drwxr-xr-x 3 root archive 512 Jun 25 1992 vendorware ...nhiïìu thûá vúá vêín khaác... 226 Transfer complete 1341 bytes received in 0.77 seconds (1.7 Kbytes / s) ftp> cd edu 250 CWD command successful, ftp> dir 200 PORT command successful. 150 Openning ASCII mode data connection for /bin/ls. total 3 -rw-rw-r- 1 root archive 87019 Dec 13 1990 R -rw-rw-r- 1 root archive 41062 Dec 13 1990 RS -rw-rw-r- 1 root archive 554833 Dec 13 1990 R

INTERNET TOAÂN TÊÅP

208

drwxr-xr-r 2 root archive 512 May 18 09:31 administrative drwxr-xr-r 3 root archive 512 May 11 06:44 ee drwxr-xr-r 8 root 234 512 Jun 28 06:00 math 226 Transfer complete 200 bytes received in 63 seconds (0.0031 Kbytes / s) ftp> quit 221 Goodbye

Trong möåt liïåt kï thû muåc UNIX chuêín, kyá tûå àêìu tiïn trïn doâng cho biïët noá laâ file hay laâ thû muåc. D coá nghôa laâ möåt thû muåc - têët caã nhûäng caái khaác laâ file. Trong thû muåc edu trong vñ duå trûúác, 3 àêìu vaâo àêìu tiïn laâ file, vaâ 3 caái cuöëi cuâng laâ caác thû muåc khaác. Noái chung baån FTP vaâo möåt maáy chuã, liïåt kï thû muåc, chuyïín qua thû muåc khaác, liïåt kï úã àoá vaâ v.v..., cho àïën khi baån tòm thêëy caác file baån muöën, röìi duâng lïånh get àïí lêëy chuáng. Baån seä thûúâng thêëy rùçng thû muåc bùæt àêìu chûúng trònh FTP khöng phaãi laâ thû muåc maâ baån muöën cêët nhûäng file maâ baån lêëy àûúåc. Trong trûúâng húåp àoá, duâng lïånh lcd àïí thay àöíi thû muåc trïn maáy àõa phûúng. Ön laåi: cd thay àöíi thû muåc trïn maáy chuã kia; lcd thay àöíi thû muåc trïn maáy cuãa baån. (Coá thïí baån nghô rùçng cd thay àöíi thû muåc trïn caã hai maáy, nhûng khöng phaãi vêåy) LAÂM TROÂN TÙNG LÏN KHI LÊËY FILE Àöi khi trïn maáy mònh, baån muöën cho file möåt tïn khaác vúái tïn cuãa noá trïn maáy úã xa. (Àiïìu naây àùåc biïåt àuáng cho caác maáy DOS, vúái caác tïn UNIX àún thuêìn laâ khöng húåp lïå). Cuäng vêåy, nïëu baån cêìn möåt múá file, seä khaá nhûác àêìu khi phaãi goä têët caã caác lïånh get vaâo. May thay laâ FTP àaä coá caách giaãi quyïët cho caã hai vêën àïì. Vñ duå, giaã sûã baån vûâa tòm ra möåt thû muåc vúái möåt múá file trïn àoá, nhû sau:

INTERNET TOAÂN TÊÅP

209

ftp> cd r 250 CDW command successful. ftp> dir 200 PORT command successful. 150Openning ASCII mode data connection for /bin/ls. -rw-rw-r- 1 root archive 5248 Nov 1 1989 rose -rw-rw-r- 1 root archive 47935 Nov 1 1989 rose2 -rw-r-r- 1 jlc archive 159749 Aug 16 1992 rtrinity -rw-r-r- 1 jlc archive 71552 Feb 10 1993 ruby -rw-r-r- 1 jlc archive 220160 Feb 10 1993 ruby2 -rw-r-r- 1 jlc archive 6400 Jul 14 1992 ruger_pistol -rw-rw-r- 1 ftp archive 133959 Nov 30 1992 rugfur01 -rw-r-r- 1 jlc archive 18257 Jul 14 1992 rush -rw-r-r- 1 jlc archive 205738 Sep 3 1992 rush01 -rw-r-r- 1 jlc archive 202871 Sep 3 1992 rush 02 -rw-r-r- 1 jlc archive 51184 Jul 14 1992 ruth 226 Transfer complete 9656 bytes received in 3.9 seconds (2.4 Kbytes / s)

Trong vñ duå naây, baån muöën lêëy file tïn ROSE nhûng baån muöën àùåt tïn noá laâ ROSE.GIF vò noá chûáa daång file hònh aãnh GIF (xem chûúng 17). Trûúác tiïn, baão àaãm laâ baån àaä vaâo chïë àöå nhõ phên, sau àoá

INTERNET TOAÂN TÊÅP

210

duâng lïånh get àïí lêëy file. Tuy nhiïn lêìn naây baån àûa ra hai tïn àïí lêëy - tïn cuãa file trïn maáy chuã úã xa vaâ tïn àõa phûúng - àïí noá àöíi tïn file khi file túái àñch: ftp> bin 200 Type set to I ftp> get rose2 rose2.gif 200 PORT command successful. 150 Openning BINARY mode data connection for rose2 (47935 bytes) 226 Transfer complete local: rose2.gif remote: rose2 47935 bytes received in 39 seconds (1.2 Kbytes / s)

Kïë tiïëp, giaã sûã baån muöën lêëy möåt múá file bùæt àêìu laâ chûä ru. Trong trûúâng húåp naây, baån duâng lïånh mget (thay cho multiple GET) àïí lêëy chuáng. Tïn maâ baån àûa vaâo sau lïånh mget coá thïí laâ tïn file bònh thûúâng hoùåc kiïíu kyá tûå tòm kiïëm khaác khúáp vúái caác file àoá. Vúái möîi tïn file khúáp, FTP hoãi baån coá muöën lêëy file àoá khöng, nhû sau: ftp> mget ru* mget ruby? n mget ruby2 n mget ruby2? n mget ruger_pistol? n mget rush y 200 PORT command successful 150 Openning BINARY mode data connection for rush (18257 bytes)

INTERNET TOAÂN TÊÅP

211

226 Transfer complete local:rush remote: rush 18257 bytes received in 16 seconds (1.1 Kbytes / s) mget rush01? y 200 PORT command successful 150 Openning BINARY mode data connection for rush01 (205738 bytes) local:rush01 remote: rush01 205738 bytes received in 200.7 seconds (1.2 Kbytes / s) mget rush02?

Chuá yá: Nïëu baån thêëy mget tòm ra nhiïìu file hún baån muöën, coá thïí ngûng noá laåi bùçng kyá tûå thoaát bònh thûúâng úã hïå thöëng cuãa baån thûúâng laâ Ctrl-C hay Delete: ^C Continue with mget? n ftp> quit 221 Goodbye

Baån coá thïí ngûng giûäa luác chuyïín file nïëu noá mêët thúâi gian vaâ baån khöng muöën àúåi. Baån cuäng coá thïí laâm möåt lïånh mget nhanh, khöng hoãi baån cêu hoãi naâo vaâ cho pheáp baån tòm ra chñnh xaác nhûäng file baån muöën, nhû trong vñ duå sau: ftp> dir 92-1* -rw- rw-r- 1 john1 staff 123728 Jul 1 20:30 92-10. gz

INTERNET TOAÂN TÊÅP

212

-rw- rw-r- 1 john1 staff 113523 Jul 1 20:30 92-11. gz -rw- rw-r- 1 john1 staff 106290 Jul 1 20:30 92-12. gz 226 Transfer complete remote: 92-1* 192 bytes received in 0.12 seconds (1.5 Kbytes / s)

Duâng lïånh prompt baáo cho FTP biïët khöng àûúåc hoãi cêu hoãi naâo trong lïånh mget maâ chó viïåc thi haânh noá thöi ftp> prompt Interactive mode off ftp> mget 92-1* 200 PORT command successful 150 Openning BINARY mode data connection for 92-10.gz (123728 bytes). 226 Transfer complete. local:92-10.gz remote: 92-10.gz 123728 bytes received in 2.8 seconds (43 Kbytes / s) 200 PORT command successful 150 Openning BINARY mode data connection for 92-11.gz (113523 bytes). 226 Transfer complete. local:92-11.gz remote: 92-11.gz 113523 bytes received in 3.3 seconds (34 Kbytes / s) 200 PORT command successful 150 Openning BINARY mode data connection for 92-12.gz (106290 bytes). 226 Transfer complete.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

213

local:92-12.gz remote: 92-12.gz 106290 bytes received in 2.2 seconds (47 Kbytes / s) ftp> quit 221 Goodbye

QUAY VÏÌ BÏN KIA XEM! Vêng, bêoäy giúâ thò baån biïët laâm thïë naâo àïí lêëy caác file tûâ maáy tñnh khaác. Coân cheáp file qua maáy kia thò sao? Cuäng cuâng möåt thuã tuåc àoá thöi, ngoaåi trûâ laâ baån duâng chûä put thay cho get. Vñ duå sau àêy chó ra caách cheáp möåt file àõa phûúng tïn laâ rnr thaânh möåt file úã xa laâ rnr.new: ftp> put rnr rnr.new 200 PORT command successful 150 Openning ASCII mode data connection for rnr.new 226 Transfer complete. local: rnr remote: rnr.new 168 bytes sent in 0.014 seconds (12 Kbytes / s)

(Cuäng nhû lïånh get, nïëu baån muöën duâng cuâng möåt tïn khi cheáp file, àïí tröëng tïn thûá nhò). Lïånh mput hoaåt àöång giöëng nhû mget, chó khaác hûúáng. Nïëu baån coá möåt múá file bùæt àêìu bùçng chûä uu vaâ baån muöën cheáp àa söë trong àoá, duâng lïånh mput, nhû sau: ftp> mput uu* mput uupick? y 200 PORT command successful 150 Openning ASCII mode data connection for uupick.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

214

226 Transfer complete local: uupick remote: uupick 156 bytes sent in 0.023 seconds (6.6 Kbytes / s) mput uupoll? y 200 PORT command successful 150 Openning ASCII mode data connection for uupoll 226 Transfer complete local: uupoll remote: uupoll 200 bytes sent in 0.013 seconds (15 Kbytes / s) mput uurn? n

(Cuäng nhû lïånh mget, baån coá thïí duâng lïånh prompt àïí baão noá cûá laâm maâ khöng hoãi gò). Phêìn lúán caác hïå thöëng coá baão vïå file vaâ thû muåc cuãa noá àïí giúái haån núi maâ baån coá thïí cheáp file túái. Noái chung, baån coá thïí duâng FTP àïí àùåt möåt file vaâo bêët kyâ möåt chöî naâo maâ baån coá thïí taåo ra file sau khi login trûåc tiïëp vaâo. Möåt múá lïånh thao taác file khaác àöi khi cuäng coá ñch nhû trong vñ duå sau àêy cho lïånh delete: delete somefile

Lïånh naây huãy file trïn maáy tñnh úã xa, giaã sûã laâ baån àûúåc pheáp laâm àiïìu àoá. Lïånh mdelete huãy nhiïìu file vaâ laâm viïåc cuäng giöëng nhû lïånh mget vaâ mput. Lïånh mkdir taåo ra möåt thû muåc múái trïn hïå thöëng úã xa (möåt lêìn nûäa, giaã sûã laâ baån àûúåc pheáp laâm àiïìu àoá), nhû trong vñ duå sau: mkdir

INTERNET TOAÂN TÊÅP

215

Sau khi baån taåo ra möåt thû muåc, baån vêîn coân cêìn phaãi chuyïín thû muåc vaâo àoá trûúác khi baån duâng put hoùåc mput àïí àùåt file vaâo àoá. Nïëu baån àõnh laâm nhiïìu lïånh huãy file, taåo thû muåc, v.v..., thûúâng nhanh hún nhiïìu nïëu baån login vaâo hïå thöëng kia bùçng telnet àïí duâng caác lïånh cuåc böå bònh thûúâng àïí laâm nhûäng viïåc àoá. Nhûäng con söë ba-chûä-söë naây àûúåc duâng àïí laâm gò àêy? Baån coá thïí àïí yá laâ möîi khi baån àûa ra möåt lïånh cho FTP, cêu traã lúâi tûâ maáy chuã tûâ xa bùæt àêìu bùçng möåt con söë coá 3 chûä söë (hoùåc laâ baån chùèng àïí yá, cuäng chùèng sao). Con söë 3 chûä söë àoá laâ àïí chûúng trònh FTP, vöën khöng biïët tiïëng Anh, coá thïí hònh dung nhûäng gò àang xaãy ra. Möîi chûä söë coá möåt yá nghôa naâo àoá àöëi vúái chûúng trònh. yá nghôa cuãa con söë thûá nhêët nhû sau: 1 coá nghôa laâ noá àaä bùæt àêìu möåt quaá trònh maâ baån yïu cêìu vaâ chûa kïët thuác. 2 coá nghôa laâ àaä kïët thuác. 3 coá nghôa laâ noá cêìn thïm thöng tin nhêåp tûâ phña baån, giöëng nhû chúâ mêåt khêíu nhêåp vaâo chùèng haån sau khi baån àaánh tïn ngûúâi sûã duång vaâo. 4 nghôa laâ noá khöng chaåy nhûng coá thïí chaåy nïëu baån thûã möåt lêìn nûäa. 5 coá nghôa laâ baån thua röìi.

yá nghôa cuãa con söë thûá hai nhû sau: con söë thûá hai laâ loaåi con cuãa thöng àiïåp. yá nghôa cuãa con söë thûá ba nhû sau: Con söë thûá ba duâng àïí phên biïåt caác thöng àiïåp coá thïí coá cuâng söë hiïåu (möåt àiïìu gò àoá maâ trong thïë giúái maáy tñnh laâ dûä döåi khöng thïí noái àûúåc). Nïëu möåt thöng àiïåp tiïëp diïîn hún möåt doâng, têët caã caác doâng trûâ doâng cuöëi cuâng seä coá dêëu gaåch nöëi thay vò laâ khoaãng trùæng sau söë hiïåu.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

216

Chuá yá: Phêìn lúán nhûäng ngûúâi sûã duång FTP khöng coá yá niïåm gò vïì yá nghôa cuãa caác con söë, thaânh ra nhên àêy, baån àaä trúã thaânh möåt trong söë ñt oãi nhûäng ngûúâi thûåc sûå biïët, baån laâ möåt chuyïn gia röìi àêëy. XIN VUI LOÂNG KHÖNG COÁ TÏN Àïën àêy, baån àaä thêëy caách FTP vaâo caác hïå thöëng maâ baån coá taâi khoaãn trïn àoá. Coân khoaãn 99.9% caác maáy chuã khaác trïn Net thò sao, núi maâ chùèng ai buöìn nghe baån? Baån may mùæn àêëy. Trïn haâng ngaân hïå thöëng, baån coá thïí login vúái tïn ngûúâi sûã duång laâ anonymous (vö danh). Vïì mêåt khêíu, àaánh àõa chó email cuãa baån vaâo. (Àiïìu naây chó nghiïm khùæc vïì mùåt danh dûå, nïëu baån noái laáo, hoå vêîn àïí cho baån login vaâo). Khi baån login vaâo àïí FTP vö danh, phêìn lúán caác maáy chuã giúái haån quyïìn truy xuêët cuãa baån àïën möåt söë thû muåc naâo àêëy daânh cho caác ngûúâi sûã duång vö danh. Nhûng baån khoá maâ phaân naân gò àûúåc vò FTP vö danh khöng mêët tiïìn hoaân toaân do röång lûúång maâ coá. Sau àêy laâ möåt vñ duå àiïín hònh vïì nhûäng gò baån thêëy khi login vaâo möåt maáy chuã FTP lúán, vö danh: ftp wuarchive.wust1.edu Connected to wuarchive.wust1.edu 220 wuarchive.wust1.edu FTP server (Version wu-2.1b(1) Fri Jun 25 14:40:33 CDT 1993) ready. Name (wuarchive.wust1.edu:john1): anonymous 331 Guest login ok. send your complete e-mail address as password. Password: (Goä àõa chó e-mail cuãa töi úã àêy) 230- If your FTP client crashes or hangs shortly after login please try 230- using a dash (-) as the first character of your password. This will 230- turn off the informational messages that may be confusing your FTP 230- client

INTERNET TOAÂN TÊÅP

217

230230- This system may be used 24 hours a day, 7 days a week. The local 230- time is Thu Aug 12 12:15:10 1993. 230230- You are the user number 204 out of a possible total of 250. 230230- All transfer to and from wuarchive are logged. If you don't like 230- this then disconnect now! 230230- Wuarchive is currently a DEC Alpha AXP 3000, Model 400. 230Thanks to 230- Digital Equipment Corporation for their generous support of wuarchive. 230230- Please read the file README 230- it was last modified on Mon May 17 15:02:13 1993 - 87 days ago 230- Please read the file README.NFS 230- it was last modified on Tue Jun 29:12:27 1993 - 44 days ago 230- Guest login ok, access restrictions apply. ftp> dir 200- PORT command successful. 150 Openning ASCII mode data connection for /bin/ls.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

218

total 23 -rw- r-r- 1 root wheel 782 Aug 9 10:45.Links -rw- r-r- 1 root archive 0 Nov 28 1990.notar -rw- r-r- 1 root archive 2928 May 17 14:02 README ... haâng têën caác thûá vúá vêín khaác, àêy laâ möåt núái lûu trûä rêët lúán...

Khi baån àaä login vaâo, baån sûã duång cuâng caác lïånh àïí ài luâng suåc vaâ lêëy file nhû bònh thûúâng. MÖÅT VAÂI MEÅO FTP VÖ DANH Möåt söë maáy chuã giúái haån söë ngûúâi sûã duång vö danh hoùåc söë lêìn trong ngaây maâ FTP vö danh àoá àûúåc pheáp hoaåt àöång. Xin vui loâng tön troång nhûäng giúái haån naây, vò khöng coá luêåt naâo noái rùçng chuã cuãa hïå thöëng àoá khöng àûúåc tùæt quyïìn truy xuêët vö danh. Àûâng cêët nhûäng file trïn maáy tñnh khaác trûâ phi chuã noá múâi baån laâm nhû vêåy. Thûúâng coá möåt thû muåc goåi laâ INCOMING hoùåc tûúng tûå nhû vêåy daânh cho baån boã nhûäng thûá vúá vêín vaâo. Möåt vaâi maáy chuã chó cho pheáp FTP vö danh tûâ möåt söë maáy chuã coá tïn. Nghôa laâ, nïëu baån thûã FTP möåt caách vö danh tûâ maáy chuã chó coá söë maâ khöng coá tïn, nhûäng maáy chuã naây khöng cho baån vaâo. Vêën àïì naây thûúâng xaãy ra vúái caác maáy tñnh caá nhên maâ, vò noái chung laâ chuáng khöng àûa ra àûúåc möåt dõch vuå coá ñch naâo cho cöng chuáng, noá khöng phaãi luác naâo cuäng àûúåc gaán cho möåt caái tïn.

Möåt lêìn nûäa, àïí maáy PC möåt mònh thò khöng töët lùæm àêu! Nïëu baån àang chaåy Microsoft Windows hoùåc möåt möi trûúâng window naâo khaác, baån coá thïí thêëy rùçng phiïn baãn FTP baån duâng àaä àûúåc laâm thên thiïån vúái ngûúâi sûã duång. Hònh 16-1 chó ra möåt danh saách caác file tûâ xa vaâ caác thû muåc maâ baån coá thïí nhaáy vaâo àoá bùçng con chuöåt. Trong thûåc tïë, nhûäng chûúng trònh FTP naây laâm giöëng nhû baån laâm vúái möåt chûúng trònh FTP bònh thûúâng. Baån baão noá thay àöíi thû muåc, cheáp file, vaâ thûåc hiïån caác taác vuå khaác bùçng caách nhaáy con chuöåt, nhûng nhûäng gò baån coá thïí laâm àûúåc thò khöng thay àöíi.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

219

Caác chûúng trònh FTP toaân maân hònh coá thïí mêët möåt luác àïí khúãi àöång lïn búãi vò trûúác khi baån coá thïí troã àïën vaâ nhaáy chuöåt, chuáng phaãi hoãi naáy chuã úã xa möåt danh saách file vaâ tïn thû muåc àïí àiïìn vaâo danh saách choån lûåa trïn maân hònh. Baãng FTP àïí bõp Baãng 16-1 cho möåt danh saách caác lïånh FTP coá ñch, bao göìm möåt söë lïånh maâ nïëu khöng coá ñch thò àaä khöng àïì cêåp àïën: Baãng 16-1 Caác lïånh FTP coá ñch Lïånh

Mö taã

get old new

Cheáp file úã xa laâ old thaânh file cuåc böå laâ new, coá thïí khöng cêìn new nïëu cuâng tïn nhû old Cheáp file cuåc böå laâ old thaânh file úã xa laâ new, coá thïí khöng cêìn new nïëu cuâng tïn nhû old Huãy file xxx trïn hïå úã xa Àöíi sang thû muåc newdir trïn maáy úã xa Àöíi sang thû muåc cao hún kïë tiïëp Àöíi sang thû muåc newdir trïn maáy cuåc böå Chuyïín file trong chïë àöå ASCII (duâng cho file vùn baãn) Chuyïín file trong chïë àöå nhõ phên hay aãnh (têët caã caác file khaác) Rúâi khoãi FTP Liïåt kï caác file coá tïn khúáp vúái mêîu pat; nïëu khöng coá pat, liïåt kï hïët caác file Lêëy caác file coá tïn khúáp vúái kiïíu pat Àùåt caác file coá tïn khúáp vúái kiïíu pat Huãy caác file coá tïn khúáp vúái kiïíu pat Bêåt tùæt viïåc chúâ tïn trong lïånh mput vaâ mget

put old new del xxx cd newdir cdup lcd newdir asc bin quit dir pat mget pat mput pat mdel pat prompt

VAÂI LÚÂI TÛÂ BERKELEY Caác hïå thöëng UNIX Berkeley vaâ caác hïå thöëng viïët búãi nhûäng thaão chûúng viïn thñch (vò lyá do naâo àoá) UNIX Berkeley coá möåt lïånh cheáp file khaác goåi laâ RCP. yá tûúãng cuãa lïånh RCP laâ noá laâm viïåc cuäng giöëng nhû lïånh cheáp file chuêín cp ngoaåi trûâ laâ RCP laâm viïåc trïn

INTERNET TOAÂN TÊÅP

220

caác file úã xa cuãa baån hay baån coá truy xuêët àïën àoá. Lïånh RCP sûã duång cuâng möåt qui luêåt vïì tïn ngûúâi sûã duång nhû lïånh rlogin hay rsh, thaânh ra trûúác khi baån duâng RCP, maáy tñnh úã xa phaãi àûúåc àõnh sùén àïí baån cuäng coá thïí duâng rlogin vaâ rsh (xem chi tiïët úã chûúng 14). Àïí tham khaão àïën caác file trïn möåt maáy chuã khaác, àùåt tïn cuãa maáy chuã theo sau laâ dêëu : (hai chêëm) trûúác tïn file. Vñ duå, àïí cheáp file tïn mydata tûâ maáy chuã tïn pumpkin qua maáy cuåc böå vaâ goåi noá laâ pumpkindata, nhêåp vaâo cêu lïånh sau: rcp pumpkin:mydata pumpkindata

àïí cheáp noá theo àûúâng kia, duâng cêu lïånh: rcp pumpkindata pumpkin:mydata

Nïëu tïn ngûúâi sûã duång cuãa baån trïn hïå thöëng kia khaác vúái tïn ngûúâi sûã duång cuãa baån trïn hïå thöëng cuãa baån, àùåt tïn ngûúâi sûã duång vaâ dêëu @ (at sign) trûúác tïn maáy chuã, nhû sau: rcp steph@pumpkin:mydata pumpkindata

Nïëu baån muöën cheáp caác file thuöåc vïì möåt ngûúâi sûã duång khaác trïn hïå thöëng khaác, tïn ngûúâi sûã duång phaãi ài sau möåt dêëu ~ (dêëu ngaä) vaâ taách bùçng möåt dêëu cheáo xuöi (slash) vúái tïn file. Vñ duå, àïí cheáp möåt file tïn laâ trfile thuöåc vïì ngûúâi sûã duång tracy: rcp pumpkin:~tracy/trfile tracyfile

Khi baån muöën cheáp möåt lêìn toaân böå thû muåc, baån coá thïí duâng cúâ hiïåu -r (-r viïët tùæt cho recursive - àïå qui - laâ möåt tiïëng maáy tñnh noái laâ ài vaâo thû muåc vaâ laâm cuâng cöng viïåc maâ noá àaä laâm) àïí baão noá cheáp toaân böå nöåi dung cuãa möåt thû muåc, nhû trong vñ duå sau: rcp -r pumpkin:projectdir.

Doâng trïn àêy baão phaãi cheáp thû muåc projectdir trïn maáy chuã pumpkin vaâo thû muåc hiïån thúâi (àoá laâ chöî dêëu chêëm, biïåt danh cho thû muåc hiïån thúâi) trïn maáy cuåc böå.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

221

Baån coá thïí kïët húåp têët caã caác lûu yá naây vaâo möåt vuä höåi dêëu cêu nhû sau: rcp -r steph@pumpkin:~tracy/projectdir tracy-project

Doâng naây coá nghôa laâ ài vaâo maáy chuã pumpkin, vúái tïn ngûúâi sûã duång cuãa baån trïn àoá laâ steph, vaâ lêëy tûâ ngûúâi sûã duång tracy möåt thû muåc goåi laâ projectdir. Cheáp projectdir vaâ nöåi dung cuãa noá vaâo möåt thû muåc trïn maáy naây goåi laâ tracy-project. Phuâ ! Theo nhûäng truyïìn thöëng töët àeåp nhêët cuãa UNIX, RCP thò àùåc biïåt laâ lêìm lò vaâ chùèng noái gò trûâ phi coá gò àoá khöng öín. Cheáp nhiïìu file trïn maång coá thïí mêët möåt luác, khoaãng vaâi phuát, thaânh ra baån phaãi kiïn nhêîn hún bònh thûúâng àïí àúåi RCP laâm cöng viïåc cuãa noá. Nïëu baån muöën cheáp àöì vúáûå vêín sang möåt maáy chuã khaác vaâ muöën xem coá cheáp àûúåc khöng, thûã duâng rsh àïí chaåy lïånh ls sau àoá àïí liïåt kï thû muåc vaâ xem úã àoá thêåt sûå coá caác file naâo: rcp -r projectdir pumpkin:squashproject rsh pumpkin ls -l squashproject

RCP thò khaá tin cêåy. Nïëu noá khöng phaân naân gò, lïånh cheáp hêìu nhû laâ laâm viïåc àûúåc - nhûng kiïím tra cho chùæc thò cuäng chùèng thiïåt haåi gò.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

222

Chûúng 17 TÖI LÊËY ÀÛÚÅC NOÁ RÖÌI , LAÂM GÒ VÚÁI NOÁ ÀÊY? Bêy giúâ baån àaä biïët caách duâng FTP vaâ RCP, baån coá leä àaä lêëy haâng ngaân tó file (vêng, coá thïí laâ ba hay böën). Nhûng khi baån nhòn chuáng bùçng trònh soaån thaão vùn baãn cuãa mònh, baån coá thïí àïí yá rùçng chuáng chó laâ raác rïën. Trong chûúng naây, chuáng ta xem xeát nhiïìu loaåi file khaác nhau trïn Net, laâm thïë naâo àïí biïët chuáng laâ gò, vaâ laâm gò vúái chuáng. COÁ BAO NHIÏU LOAÅI FILE? ñt nhêët laâ haâng trùm. May mùæn laâ chuáng rúi vaâo möåt söë phên loaåi. Caác file vùn baãn Caác file vùn baãn chûáa vùn baãn coá thïí àoåc àûúåc (Baån nghô noá laâ caái gò?). Àöi khi vùn baãn thûåc sûå laâ vùn baãn nhên-loaåi-àoåc-àûúåc (giöëng nhû baãn thaão cuöën saách naây maâ töi àaä goä noá vaâo dûúái daång caác file vùn baãn). Àöi khi vùn baãn laâ caác maä nguöìn chûúng trònh maáy tñnh bùçng caác ngön ngûä nhû C hay Pascal. Vaâ thaãng hoùåc, vùn baãn cuäng laâ caác dûä liïåu cho caác chûúng trònh. Dûä liïåu cho maáy in Postcript laâ möåt loaåi file vùn baãn àùåc biïåt seä àûúåc thaão luêån sau trong chûúng naây. Caác file thi haânh àûúåc Caác file thi haânh àûúåc laâ caác chûúng trònh thêåt sûå maâ baån coá thïí chaåy àûúåc trïn maáy tñnh. Caác chûúng trònh thi haânh àûúåc rêët thûúâng thêëy úã nhûäng núi chûáa àöì vúá vêín laâ daânh cho caác maáy PC vaâ Mac. Möåt vaâi chûúng trònh thi haânh àûúåc cuäng coá trïn maång cho caác loaåi maáy tñnh khaác, nhû laâ caác traåm laâm viïåc.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

223

Caác file lûu trûä vaâ neán Thöng thûúâng möåt chûúng trònh troån goái naâo àoá göìm möåt múá caác file liïn quan vúái nhau. Àïí dïî gúãi goái naây ài caác núi, caác file coá thïí àûúåc gom laåi vúái nhau thaânh möåt file àún giaãn goåi laâ möåt archive (Vêng, thuêåt ngûä archive cuäng laâ noái àïën möåt maáy chuã maâ baån coá thïí FTP àöì vúá vêín tûâ àoá. Xin löîi. Cûá kiïån töi ài. ñt nhêët trong chûúng naây archive coá nghôa laâ nhiïìu file). Sau khi baån lêëy àûúåc möåt archive, baån duâng möåt chûúng trònh giaãi lûu trûä (unarchiving program) àïí lêëy ra caác file nguyïn göëc. Möåt vaâi file cuäng àûúåc neán, nghôa laâ chuáng àûúåc maä hoaá theo möåt caách àùåc biïåt àïí ñt chiïëm chöî hún nhûng cuäng chó coá thïí àûúåc giaãi maä bùçng böå giaãi maä tûúng ûáng. Phêìn lúán caác file baån lêëy theo kiïíu FTP vö danh laâ àûúåc neán búãi vò caác file neán duâng ñt khöng gian àôa hún vaâ mêët ñt thúâi gian àïí chuyïín trïn Net. Trong thïë giúái PC, viïåc lûu trûä vaâ neán thûúâng ài cuâng nhau, sûã duång caác tiïån ñch nhû PKZIP. Tuy nhiïn, trong thïë giúái traåm laâm viïåc, hai thuã tuåc luön àûúåc thûåc hiïån riïng biïåt - caác chûúng trònh tar hoùåc cpio laâm viïåc lûu trûä, caác chûúng trònh compress, pack hay gzip laâm viïåc neán. Caác file dûä liïåu Möåt vaâi file thò khöng phaãi laâ loaåi vùn baãn, thi haânh àûúåc, lûu trûä, hay neán. Khöng biïët thuêåt ngûä naâo töët hún nïn töi coi chuáng laâ caác file dûä liïåu. Caác chûúng trònh thûúâng ài cuâng vúái caác file dûä liïåu maâ chûúng trònh sûã duång. Caác chûúng trònh Microsoft Windows thûúâng ài cuâng vúái caác dûä liïåu nhû file giuáp àúä. Loaåi file dûä liïåu baån thûúâng thêëy nhêët trïn Net laâ caác hònh aãnh, phêìn lúán laâ daång hònh GIF hoùåc JPEG àûúåc söë hoaá. Trïn Net cuäng thêëy ngaây caâng nhiïìu caác phim söë hoaá daång GL vaâ MPEG. Thónh thoaãng baån cuäng coá thïí thêëy caác file xûã lyá vùn baãn àûúåc àõnh daång àïí duâng vúái caác chûúng trònh nhû WordPerfect vaâ Microsoft Word. Nïëu baån gùåp möåt trong nhûäng file naây vaâ khöng coá truy xuêët àïën chûúng trònh xûã lyá vùn baãn tûúng ûáng, baån luön coá thïí naåp

INTERNET TOAÂN TÊÅP

224

chuáng vaâo möåt trònh xûã lyá vùn baãn àïí thêëy phêìn vùn baãn trong file traâ tröån vúái nhûäng thûá linh tinh khöng in àûúåc àaåi diïån cho thöng tin àõnh daång. Cöë lïn thò baån cuäng coá thïí chónh xoaá nhûäng kyá tûå linh tinh àïí khöi phuåc laåi phêìn vùn baãn. Caác chûúng trònh xûã lyá vùn baãn thûúâng duâng nhêët trïn Net, tuy giaâ nhûng vêîn coân phuåc vuå töët laâ TexX vaâ troff. Caã hai àïìu nhêån caác thöng tin nhêåp nhû laâ caác file vùn baãn thuêìn tuáy vúái caác lïånh àõnh daång úã daång vùn baãn, giöëng nhû sau: \begin {quote} Your mother wears army boots. \end {quote}

Nïëu baån muöën biïët thïm vïì TeX, xem nhoám tin tûác USENET laâ comp.text.tex. Caác phiïn baãn khöng mêët tiïìn coá trïn hêìu hïët caác maáy, àûúåc mö taã trong möåt thöng àiïåp haâng thaáng trïn caác nhoám tin tûác. Troff thûúâng àûúåc phên phöëi cuâng vúái caác hïå UNIX; xem comp.text.tex CHÓ LAÂ VÙN BAÃN DAÅNG THÖ Khöng coá gò nhiïìu àïí noái vïì caác file vùn baãn - baån seä biïët chuáng khi baån thêëy chuáng. Nhû àaä noái trong chûúng 16, caách lûu chûáa vùn baãn trong caác hïå thöëng khaác nhau thò khaác nhau, thaânh ra baån nïn FTP caác file vùn baãn trong chïë àöå ASCII àïí tûå àöång chuyïín chuáng thaânh daång thûác cuåc böå cuãa baån. Nïëu baån gùåp möåt file vùn baãn bùæt àêìu húi giöëng nhû sau, thò baån àaä gùåp möåt file taâi liïåu Postcript: %!PS-Adobe-2.0 %%Title: Some Random Document %%CreationDate: Thu Jul 5 1990 /pl transform 0.1 sub round 0.1 add exch 0.1 sub round 0.1 add exch transform bind def

INTERNET TOAÂN TÊÅP

225

Möåt taâi liïåu Postcript thêåt sûå laâ möåt chûúng trònh viïët trïn ngön ngûä maáy tñnh Postcript mö taã möåt taâi liïåu. Trûâ phi baån laâ möåt thêìn dên Postcript têìm cúä thïë giúái, àiïìu duy nhêët coá yá nghôa àöëi vúái möåt taâi liïåu nhû thïë laâ chaåy chûúng trònh vaâ xem taâi liïåu. Caách thöng thûúâng àïí laâm àiïìu àoá laâ gúãi noá àïën möåt maáy in Postcript. Caác trònh thöng dõch Postcript, chùèng haån GNU Ghostscript (xem chûúng 18), cuäng coá sùén vaâ coá thïí chuyïín Postcript thaânh caác daång thûác maân hònh vaâ maáy in khaác. Möåt vaâi taâi liïåu vùn baãn thêåt sûå laåi laâ caác file lûu trûä hoùåc phi vùn baãn. Xem phêìn thaão luêån vïì caác file shar vaâ uuencoded trong phêìn sau cuãa chûúng naây. COÁ YÏU CÊÌU CUÖËI CUÂNG NAÂO KHÖNG TRÛÚÁC KHI CHUÁNG TÖI THI HAÂNH? Caác chûúng trònh thi haânh àûúåc thûúâng thêëy nhêët laâ cho DOS vaâ Windows. Caác file naây coá tïn file nhû FOOG.EXE, FOOG.COM hoùåc (àöi khi for windows) FOOG.DLL. Baån chaåy chuáng cuäng giöëng nhû chaåy caác chûúng trònh DOS vaâ Windows khaác. Luön coá cú höåi cho caác chûúng trònh Mac hay PC múái bõ nhiïîm virus maáy tñnh. (búãi vò hïå thöëng laâm viïåc theo caách thûác khaác, ñt coá khaã nùng laâ caác file trïn caác traåm laâm viïåc coá thïí chûáa virus). Nhûäng thû vúá vêín tûâ caác kho lûu trûä chaåy töët nhû SIMTEL-20 vaâ wuarchive (xem chi tiïët úã chûúng 18) thò khoá bõ nhiïîm; nhûng nïëu baån chaåy möåt chûúng trònh ngêîu nhiïn tûâ möåt chöî ngêîu nhiïn, coá nhêån hêåu quaã gò thò cuäng phaãi thöi. Töi khöng àõnh baâi xñch gò vïì vêën àïì an toaân phêìn mïìm úã àêy - Àïí biïët thïm chi tiïët, xem quyïín DOS daânh cho nhûäng ngûúâi khöng chuyïn vaâ Mac daânh cho nhûäng ngûúâi khöng chuyïn. Caác chûúng trònh thi haânh àûúåc trïn caác traåm laâm viïåc coá caác tïn file khöng dïî nhêån ra, mùåc duâ file naâo chûáa tïn file laâ dêëu chêëm thò hêìu nhû laâ khöng thi haânh àûúåc. Mùåc duâ hêìu nhû têët caã caác loaåi traåm laâm viïåc àïìu chaåy UNIX, caác file thi haânh àûúåc thò khöng thïí trao àöíi qua laåi àûúåc. Vñ duå, maä chûúng trònh cho möåt maáy SPARC

INTERNET TOAÂN TÊÅP

226

khöng chaåy trïn IBM RS/6000, hoùåc ngûúåc laåi. Nhiïìu phiïn baãn UNIX khaác nhau chaåy trïn caác PC 386, vúái caác daång thûác thi haânh àûúåc khaác nhau. Noái chung caác phiïn baãn UNIX múái hún trïn PC chaåy àûúåc caác file thi haânh àûúåc cuãa caác phiïn baãn cuä, nhûng àiïìu ngûúåc laåi thò khöng àûúåc. ÀOÁNG GOÁI NOÁ Nïëu baån lêëy nhiïìu file tûâ Net, baån phaãi hoåc caách bung caác thûá àoá ra. Ba loaåi chûúng trònh neán laâ compress gzip ZIP

Neán cöí àiïín Trúã laåi nùm 1975, möåt gaä tïn laâ Terry Welch xuêët baãn möåt baâi viïët vïì möåt sú àöì neán múái maâ anh vûâa phaát minh ra. Möåt vaâi thaão chûúng viïn UNIX thûåc hiïån noá thaânh chûúng trònh compress, vaâ noá nhanh choáng trúã thaânh chûúng trònh neán chuêín. Bêy giúâ thò coá nhiïìu chûúng trònh neán töët hún, nhûng chûúng trònh compression vêîn laâ chuêín. Baån coá thïí nhêån ra möåt chûúng trònh àûúåc neán vò tïn noá têån cuâng laâ .Z. Baån khöi phuåc file göëc bùçng möåt chûúng trònh uncompress (thêåt sûå laâ cuâng chûúng trònh nhû compress nhûng chaåy trong möåt chïë àöå khaác), nhû trong vñ duå sau: uncompress blurfle.Z Lïånh naây tûâ giaä blurfle.Z vaâ thay thïë noá bùçng file blurfle ban àêìu. Àöi khi chûúng trònh giaãi neán khöng coá, vaâ baån coá thïí laâm tûúng àûúng nhû thïë: compress -d blurfle.Z Trïn caác PC, Caác file neán thûúâng coá tïn têån cuâng bùçng .Z, nhû BLURFLE.TAZ. Möåt phiïn baãn tûúng thñch UNIX cuãa compress

INTERNET TOAÂN TÊÅP

227

cuäng coá trïn archive SIMTEL trong thû muåc /msdos/compress tïn laâ COMP430D.ZIP.(Baån cêìn phaãi UNZIP noá, xem phêìn "ZIP noá laåi" úã phêìn sau cuãa chûúng naây). Thûúâng caác file UNIX àûúåc lûu trûä vaâ neán vúái caác tïn nhû blurfle.tar.Z. Trong trûúâng húåp àoá, àêìu tiïn baån phaãi giaãi neán àïí coá file blurfle.tar röìi múái giaãi lûu trûä (unarchive). Nïëu baån muöën xem nhûäng gò trong möåt file neán maâ khöng cêìn phaãi giaãi neán noá, baån coá thïí duâng zcat, vöën gúãi möåt baãn giaãi neán cuãa nhûäng gò noá nhêån àûúåc ra maân hònh. File naâo àuã lúán àïí neán thûúâng daâi hún möåt maân hònh, nïn baån cuäng nïn chaåy cuâng vúái noá möåt chûúng trònh phên trang nhû more: zcat blurfle.Z | more

Àiïìu àoá hiïín nhiïn möåt caách hiïín nhiïn Àöi àiïìu maâ ngûúâi viïët chûúng trònh neán khöng nhêån ra laâ Welch chó àûa ra sú àöì neán, anh ta cuäng coá súã hûäu bùçng phaát minh àoá. (Coá hai gaä khaác úã IBM cuäng phaát minh ra cuâng möåt sú àöì àoá möåt caách àöåc lêåp vaâ cuäng coá bùçng phaát minh nhû thïë. Àiïìu naây àuáng ra khöng àûúåc pheáp vò chó coá ngûúâi phaát minh àêìu tiïn laâ àûúåc coá bùçng. Nhûng caác bùçng phaát minh àoá thêåt sûå laâ coá). UNISYS, cöng ty thuï Welch, àaä noái nhiïìu lêìn laâ möåt ngaây naâo àoá noá seä bùæt àêìu thu tiïìn sûã duång sú àöì naây trïn caác chûúng trònh neán. Thaânh ra Viïån Phêìn mïìm Miïîn phñ, vöën àang thûåc hiïån möåt dûå aán phêìn mïìm miïîn phñ GNU, àaä viïët gzip, duâng caác giaãi thuêåt 100% chûa àûúåc cêëp bùçng phaát minh. Caác file àûúåc gzip têån cuâng bùçng .gz vaâ àûúåc giaãi neán bùçng lïånh gunzip: gunzip blurfle.gz

Sûå viïåc ài àïën chöî laâ mùåc duâ viïåc neán cuãa compress àûúåc cêëp bùçng phaát minh, khöng ai buöìn àùng kyá phaát minh vïì kyä thuêåt giaãi neán, thaânh ra gunzip cuäng laâm viïåc giaãi neán caác file .Z cuãa compress cuäng nhû möåt söë daång coá súám hún vaâ ñt duâng röång raäi hún. Noá coân coá thïí giaãi neán möåt archive ZIP miïîn laâ chó coá möåt file trong àoá. Nïëu baån coá möåt file neán bñ êín, thûã duâng gunzip vaâ xem noá ra sao.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

228

Cuäng coá chûúng trònh gcat, giöëng nhû zcat, gúãi thöng tin kïët xuêët ra maân hònh. Thaânh ra caách töët nhêët àïí biïët bïn trong möåt file bñ êín laâ àûa vaâo cêu lïånh sau: gcat mysteryfile | more

Phiïn baãn trïn UNIX cuãa gzip vaâ gunzip cuäng coá trïn caác file GNU úã ftp.uu.net vaâ núi khaác, vaâ phiïn baãn trïn DOS coá úã chöî SIMTEL (xem chûúng 18) tïn laâ GZIP123.ZIP úã /msdos/compress ZIP noá laåi Chûúng trònh neán vaâ lûu trûä thûúâng duâng nhêët trïn DOS laâ chûúng trònh chia seã (shareware) PKZIP. Caác file àûúåc zip têån cuâng bùçng .ZIP vaâ coá thïí àûúåc giaãi neán vaâ giaãi lûu trûä bùçng PKUNZIP, coá úã SIMTEL cuäng nhû hêìu hïët caác BBS trïn thïë giúái. Caác chûúng trònh zip vaâ unzip tûúng thñch vúái UNIX goåi laâ zip vaâ unzip (taác giaã cuãa chuáng laâ nhûäng thaão chûúng viïn saáng taåo chûá khöng phaãi laâ nhûäng ngûúâi àùåt tïn saáng taåo) cuäng coá úã ftp.uu.net vaâ nhûäng núi khaác. Khi coá vêën àïì vïì phêìn mïìm chia seã nhû PKUNZIP, àaä coá phiïn baãn trïn DOS cuãa unzip trïn UNIX, mùåc duâ chuáng chó nhanh bùçng möåt nûãa PKUNZIP. Nhûäng phêìn mïìm lûu trûä khaác Cuäng coá haâng taá nhûäng phêìn mïìm neán lûu trûä nhû LHARC, ZOO, vaâ ARC. Nhûäng ngûúâi sûã duång Mac vaâ DOS coá thïí tòm thêëy chûúng trònh giaãi lûu trûä cho têët caã boån chuáng trong kho SIMTEL. TRONG CAÁC CHÛÚNG TRÒNH LÛU TRÛÄ Hai chûúng trònh lûu trûä trïn UNIX khaác nhau laâ tar vaâ cpio. Noá àûúåc viïët gêìn nhû cuâng luác búãi nhûäng ngûúâi úã hai nhaánh khaác nhau cuãa Bell Laboratories úã nhûäng phêìn khaác nhau cuãa bang New Jersey. Chuáng gêìn nhû laâm cöng viïåc giöëng nhau, mùåc duâ khaác nhau.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

229

Möåt khaác biïåt quan troång giûäa caác file lûu trûä daång UNIX vaâ caác file ZIP laâ caác file UNIX thûúâng chûáa caác thû muåc con; caác file ZIP gêìn nhû khöng bao giúâ laâm nhû thïë. Baån nïn luön luön nhòn vaâo baãng nöåi dung (danh saách caác file noá chûáa) cuãa file lûu trûä UNIX trûúác khi trñch ra caác file àïí baån seä biïët caác file chêëm dûát úã àêu. Chûúng trònh tar Chûä tar laâ thay cho Tape Archive - Lûu trûä trïn bùng tûâ (àêìu tiïn noá àûúåc thiïët kïë àïí àùåt caác file lûu trûä lïn bùng tûâ). Caác file lûu trûä bùçng tar thûúâng coá tïn têån cuâng laâ.tar. Àïí xem nhûäng gò bïn trong möåt file lûu trûä tar, nhêåp vaâo cêu lïånh sau: tar tvf blurfle.tar

(tvf viïët tùæt cuãa Table of contents Verbosely from File - Baãng nöåi dung daâi doâng lêëy tûâ file). Àïí lêëy caác file riïng reä, duâng lïånh: tar xvf blurfle.tar

Cheáp úã àêy, cheáp úã kia Tïn cpio thay cho chûä CoPy In and Out - sao cheáp vaâo ra. Chûúng trònh cuäng àõnh cheáp caác file lûu trûä qua laåi vúái bùng tûâ. (Àêy àaä laâ möåt vêën àïì àûúåc nhêën maånh laåi vò coá nhûäng luác caác àôa trïn UNIX hû hoãng möîi tuêìn 1 lêìn - thò bùng tûâ laâ hy voång duy nhêët àïí khöi phuåc laåi cöng viïåc). Caác file lûu trûä búãi cpio thûúâng coá tïn têån cuâng bùçng .cp hay .cpio. Àïí xem bïn trong möåt file lûu trûä cpio, goä vaâo nhû sau: cpio -itcv
Chuá yá dêëu < (ngoùåc nhoån bïn traái) trûúác tïn file nhêåp. (Nïëu baån thùæc mùæc taåi sao cêìn nhû thïë, xem UNIX for dummies. Cêu traã lúâi khaá laâ kyä thuêåt). -itcv coá nghôa laâ Input, Table of contents, Character headers (àïí àöëi laåi chûä octal header àaä laåc hêåu), Verbosely (Input - thöng tin nhêåp, Table of contents - baãng nöåi

INTERNET TOAÂN TÊÅP

230

dung, character headers - cêëu truác àêìu kiïíu kyá tûå, octal header cêëu truác àêìu kiïíu baát phên, verbosely - daâi doâng). Àïí lêëy file ra, nhêåp vaâo nhû sau: cpio -icdv
caác chûä naây thay cho Input, Character headers, Verbosly, vaâ create Directories as needed (taåo caác thû muåc nïëu cêìn). Bònh an cho anh em (PAX vobiscum) Caác phiïn baãn hiïån àaåi cuãa UNIX (kïí tûâ khoaãng 1988) coá möåt chûúng trònh múái àùåc sùæc goåi laâ pax (Portable Archive eXchange Trao àöíi file lûu trûä trïn maáy xaách tay). Noá biïët noái caã tiïëng tar vaâ cpio, thaânh ra coá thïí giaãi neán bêët kyâ file lûu trûä UNIX naâo. (Khaá tiïën böå àêëy chûá? Chó mêët 20 nùm àïí hoå nghô àïën àiïìu àoá). Nïëu hïå thöëng cuãa baån coá pax, baån seä thêëy noá dïî duâng hún tar hay cpio. Àïí xem bïn trong möåt file lûu trûä, duâng lïånh sau àêy: pax -v
(chûä v laâ thay cho tûâ verbose (daâi) trong chûä liïåt kï daâi). Vaâ àïí lêëy nöåi dung cuãa noá, nhêåp vaâo: pax -rv
Àïí coá khuynh hûúáng nghïå thuêåt Möåt phêìn caâng ngaây caâng lúán caác doâng thöng tin trïn Internet laâ caác hònh aãnh söë hoaá chêët lûúång ngaây caâng cao. Khoaãng chûâng 99,44% hònh aãnh àún thuêìn laâ àïí giaãi trñ, troâ chúi, hay coân tïå hún thïë. Nhûng töi baão àaãm laâ baån nùçm trong söë 0,56% nhûäng ngûúâi sûã duång cêìn hònh aãnh àoá àïí laâm viïåc, vò thïë sau àêy laâ möåt toám lûúåc vïì daång thûác hònh aãnh. Baån hêìu nhûng khöng bao giúâ thêëy caác file GIF hay JPEG úã daång neán hay lûu trûä. Àoá laâ vò nhûäng daång file naây àaä neán nöåi böå cuäng

INTERNET TOAÂN TÊÅP

231

khaá nhiïìu thaânh ra chûúng trònh compress, zip hay tûúng tûå khöng giuáp gò thïm àûúåc bao nhiïu. Töi coá thïí GIF möåt... Daång sûã duång röång raäi nhêët trïn Internet laâ GIF (Graphic Interchange Format - Daång thûác trao àöíi àöì hoaå) cuãa CompuServe. Daång GIF thñch ûáng töët vúái nhûäng khaã nùng cuãa möåt maân hònh maáy tñnh thöng thûúâng - khöng nhiïìu hún 256 maâu trong möåt hònh vaâ thûúâng coá àöå phên giaãi 640x480, 1024x768 hoùåc tûúng tûå caác maân hònh PC khaác. Coá hai phiïn baãn cuãa GIF: GIF87 vaâ GIF89. Caác khaác biïåt thò àuã nhoã àïí gêìn nhû têët caã caác chûúng trònh àoåc àûúåc GIF thò coá thïí àoåc àûúåc caã hai daång töët nhû nhau. GIF àûúåc chuêín hoaá töët, nïn baån khöng gùåp vêën àïì caác file viïët búãi chûúng trònh naây chûúng trònh khaác khöng àoåc àûúåc. Haâng taá caác chûúng trònh thûúng maåi vaâ chia seã (shareware) trïn PC vaâ Mac coá thïí àoåc vaâ ghi caác file GIF. Trïn UNIX, trong hïå Windows X, chó coá ñt chûúng trònh miïîn phñ vaâ shareware, coá leä chûúng trònh àûúåc duâng nhiïìu nhêët trong söë àoá laâ ImageMagick vaâ XV. Baån coá thïí tòm thêëy chuáng trong caác archive comp.sources.x cuãa USENET, chùèng haån nhû úã wuarchive trong thû muåc /usenet/comp.sources.x. (Têët caã àïìu úã daång nguöìn, nïn phaãi biïët biïn dõch C àïí caâi àùåt chuáng. Kiïëm mêëy viïn keåo söcöla vaâ lûåa lúâi àûúâng mêåt duå caác chuyïn gia chöî baån laâm duâm). Cùåp mùæt coá noá Quay laåi vaâi nùm trûúác, möåt nhoám chuyïn gia hònh chuåp söë àaä ngöìi laåi vúái nhau vaâ quyïët àõnh rùçng: A). àaä àïën luác cêìn coá möåt daång thûác chuêín chñnh thûác cho caác hònh aãnh söë hoaá, vaâ B). khöng coá daång thûác naâo hiïån coá laâ àuã töët. Hoå thaânh lêåp Nhoám Liïn kïët Chuyïn gia Hònh aãnh - JPEG (Joint Photography Experts Group), vaâ sau möåt voâng àaâm phaán múã röång, daång thûác JPEG ra àúâi. JPEG àûúåc thiïët kïë chuyïn àïí lûu trûä caác hònh aãnh söë hoaá, trùæng àen hay àuã maâu, chûá khöng phaãi caác hònh aãnh hoaåt hoaå cuãa maáy tñnh hay thûá gò khaác. Kïët quaã laâ JPEG àaä laâm töët viïåc lûu trûä hònh aãnh vaâ laâm keám viïåc lûu trûä nhûäng thûá khaác.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

232

Phiïn baãn JPEG cuãa möåt têëm hònh bùçng khoaãng 1/4 kñch thûúác file GIF tûúng ûáng. (Thûåc tïë file JPEG coá thïí coá kñch thûúác bêët kyâ vò daång thûác naây cho pheáp cên nhùæc giûäa kñch thûúác so vúái chêët lûúång khi file àûúåc taåo ra). Bêët lúåi chñnh cuãa JPEG laâ noá giaãi maä chêåm àaáng kïí hún so vúái GIF, nhûng caác file cuäng nhoã hún nhiïìu nïn cuäng xûáng àaáng. Phêìn lúán caác chûúng trònh coá thïí hiïín thõ caác file GIF thò cuäng xûã lyá àûúåc JPEG. Caác file JPEG luön coá tïn file têån cuâng laâ .jpeg hay .jpg. Àöi khi coá ngûúâi noái laâ caác hònh JPEG nhòn khöng àeåp nhû GIF. Àuáng ra laâ nïëu baån coá möåt hònh àuã maâu vaâ taåo ra möåt file GIF 256 maâu röìi chuyïín file GIF àoá ra file JPEG, noá nhòn khöng àeåp lùæm. Tuy nhiïn, àïí coá chêët lûúång hònh töët nhêët, haäy àoâi nhûäng file JPEG àuã maâu. Möåt chuyïën àïën raåp haát Khi maång trúã nïn nhanh hún vaâ àôa lúán hún, ngûúâi ta bùæt àêìu cêët caã möåt böå phim àûúåc söë hoaá (luác naây múái vêîn chó laâ nhûäng böå phim ngùæn). Daång phim chuêín goåi laâ Nhoám Chuyïn gia Hònh Àiïån aãnh (MPEG - Moving Photographic Experts Group) àûúåc thiïët lêåp búãi möåt uãy ban dûúái quyïìn uãy ban JPEG vaâ - lêìn àêìu tiïn trong lõch sûã caác nöî lûåc àõnh chuêín - àûúåc lêåp ra nhúâ duâng nhûäng kïët quaã cuãa JPEG. Caác chûúng trònh xem hònh cuãa MPEG tòm thêëy cuâng chöî cuãa JPEG. Baån cêìn möåt traåm laâm viïåc tûúng àöëi nhanh hoùåc möåt PC thuöåc loaåi maånh dêîn àêìu àïí hiïín thõ caác phim aãnh cho giöëng vúái thúâi gian thûåc. Haäy àïí cho trùm daång thûác àua núã Ngûúâi ta coân duâng nhiïìu daång thûác file àöì hoaå khaác, mùåc duâ GIF vaâ JPEG laâ hai daång phöí biïën nhêët cho àïën nay trïn Internet. Caác daång khaác maâ baån coá thïí chaåy bao göìm: PCX: Àêy laâ daång DOS àûúåc duâng búãi nhiïìu chûúng trònh veä - cuäng töët cho nhûäng hònh coá àöå phên giaãi thêëp.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

233

TIFF: Àêy laâ möåt daång àùåc biïåt phûác taåp vúái haâng trùm lûåa choån - nhiïìu àïën nöîi möåt file TIFF viïët búãi möåt chûúng trònh chûúng trònh khaác khöng àoåc àûúåc. TARGA: (Goåi laâ TGA trïn PC). Àêy laâ daång chung nhêët cho caác hònh àûúåc queát (scan) vaâo. Trïn caác archive cuãa Internet, TARGA bõ hêët cùèng búãi JPEG goån hún nhiïìu. PICT: Àêy laâ möåt daång thûúâng gùåp trïn Macintosh vò Mac coá höî trúå nöåi lêåp (Built-in support) cho noá.

Möåt vaâi lúâi tûâ àöåi phoá Töi cuöåc laâ baån àang thùæc mùæc khöng biïët coá archive trûåc tuyïën naâo chûáa, úâ..., hònh aãnh lai cùng nhûng baån húi böëi röëi nïn khöng hoãi. Vêng, töi seä noái cho baån biïët - Khöng. Khöng coá gò trïn caác archive FTP cöng cöång chûáa nhûäng thûá löi thöi ngoaâi caác hònh aãnh theo möët nhû lêëy tûâ Redbook hay Hoaå baáo thïí thao. Coá hai lyá do. Möåt laâ chñnh trõ. caác cöng ty vaâ caác trûúâng àaåi hoåc taâi trúå phêìn lúán nhûäng võ trñ trïn Internet thò khöng thñch bõ cho laâ truyïìn baá vùn hoaá àöìi truåy, maâ cuäng khöng muöën laâm àêìy nhûäng àôa chûáa mùæc tiïìn caác hònh aãnh khöng duâng àûúåc trong nhûäng cöng viïåc húåp lïå. (úã möåt trûúâng àaåi hoåc, khi ngûúâi ta lêëy caác hònh aãnh Playboy ài, hoå àùåt möåt thöng àiïåp vaâo àoá noái rùçng nïëu baån coá thïí giaãi thñch taåi sao baån cêìn noá cho nhûäng nghiïn cûáu hoåc têåp cuãa mònh, hoå seä traã noá laåi chöî cuä). Lyá do kia laâ thûåc tïë. Thónh thoaãng coá ai àoá thu thêåp cho caá nhên anh ta (hêìu nhû luön laâ anh ta) möåt böå hònh aãnh loaåi R vaâ àïí trïn möåt FTP vö danh. Chó trong nùm phuát, haâng ngaân sinh viïn mûúát möì höi tay cöë gùæng FTP vaâo, vaâ chöî àoá trïn Internet seä bõ nghiïìn àïën treo maáy luön. Sau nùm phuát nûäa, àïí baão toaân tñnh maång, caác hònh aãnh seä àûúåc lêëy ài. AÁ....! TÖI KHÖNG THÏÍ FTP ÀÛÚÅC! ÖÌ khöng! Baån chó coá möëi nöëi email vúái Internet, nïn baån khöng thïí FTP nhûäng thûá roä laâ vúá vêín naây àûúåc! Àúâi khöng àaáng àïí söëng nûäa. Àúåi möåt chuát. Vêîn coân hy voång. Nhiïìu maáy chuã coá têm höìn cao thûúång trïn Internet cho pheáp FTP qua dõch vuå email. Baån email

INTERNET TOAÂN TÊÅP

234

möåt yïu cêìu àïën àoá, möåt robot trúå giuáp seä lêëy file vaâ gúãi chuáng àïën cho baån. Àiïìu àoá khöng àeåp nhû FTP trûåc tiïëp nhûng coân hún khöng. Chó coá möåt vaâi server FTP-bùçng-thû laâ töìn taåi, vêåy haäy coi àoá laâ nhûäng taâi nguyïn quñ giaá. Àùåc biïåt, àïí yá nhûäng àiïìu sau: Nïn yïu cêìu coá chûâng mûåc. Khi noá gúãi cho baån möåt file phi vùn baãn (nhúá rùçng file neán hay lûu trûä laâ phi vùn baãn daânh cho viïåc FTP, duâ laâ chuáng coá thïí chûáa vùn baãn), noá phaãi maä hoaá theo kiïíu vùn baãn laâm cho caác thöng àiïåp gúãi ài 35% lúán hún chñnh file àoá. vêåy nïëu baån lêëy möåt file 100K, baån nhêån àûúåc möåt thû 135K, laâ rêët lúán àöëi vúái thû. Nïëu baån duâng möåt hïå thöëng thûúng maåi maâ phaãi traã tiïìn cho thû gúãi àïën, baån coá thïí thêëy FTP bùçng thû thêåt laâ mùæc tiïìn. (Trong trûúâng húåp àoá, thûã duâng dõch vuå nhû AT&T Mail hay MCI Mail vöën khöng tñnh tiïìn thû àïën, hoùåc möåt nhaâ cung cêëp Internet cöng cöång cho pheáp truy xuêët FTP trûåc tiïëp). Haäy kiïn nhêîn, gêìn nhû têët caã hïå thöëng FTP-bùçng-thû phên chia khêíu phêìn cho dõch vuå cuãa chuáng. Àiïìu naây coá nghôa laâ nïëu nhiïìu ngûúâi cuâng sûã duång chuáng (luön laâ nhû vêåy), coá thïí bõ chêåm laåi nhiïìu ngaây àïën khi noá nhêån àûúåc yïu cêìu cuãa baån. Nïëu baån gúãi möåt yïu cêìu ài maâ khöng nghe phaãn höìi ngay, àûâng gúãi noá lêìn nûäa. Trûúác khi baån duâng möåt server FTP-bùçng-thû coá muåc àñch phuåc vuå töíng quaát, kiïím tra xem nïëu hïå thöëng maâ baån muöën lêëy gò tûâ àoá coá coá hay khöng möåt server cuãa riïng noá àïí gúãi caác file cho baån chó tûâ hïå thöëng àoá. Nïëu coá thò duâng noá vò noá nhanh hún nhiïìu so vúái server töíng quaát kia. Server FTP-bùçng-thû thöng duång nhêët laâ BITFTP. Àêìu tiïn laâ noá hûúáng àïën nhûäng ngûúâi sûã duång BITNET, möåt maång cuä, àa phêìn laâ IBM, coá caác dõch vuå thû lúán nhûng khöng coá FTP. úã Myä coá möåt server BITFTP úã Àaåi hoåc Princeton laâ [email protected]. Nhûäng ngûúâi sûã duång úã chêu Êu nïn thûã [email protected] úã Àûác.

Trûúác khi baån gúãi yïu cêìu naâo àïën server FTP-bùçng-thû, gúãi möåt thöng àiïåp trûåc tuyïën chûáa tûâ help. Baån nïn laâm àiïìu naây vò hai lyá do: àïí xem thöng àiïåp giuáp àúä coá chûáa àiïìu gò thuá võ khöng vaâ kiïím tra laâ baån vaâ server coá thïí gúãi thöng àiïåp cho nhau. Àûâng cöë lêëy file naâo cho àïën khi baån nhêån àûúåc thöng àiïåp giuáp àúä. Thöng àiïåp maâ baån gúãi àïën möåt server BITFTP khöng ñt thò nhiïìu laâ möåt chuöîi caác lïånh maâ baån muöën cöng böë trong möåt phiïn laâm viïåc FTP tûúng taác. Vñ duå àïí lêëy möåt file vùn baãn vúái chó muåc caác ghi chuá FYI tûâ INTERNIC (INTERnet Network Information Center

INTERNET TOAÂN TÊÅP

235

- Trung têm thöng tin maång Internet) úã ftp.internic.net, gúãi thöng àiïåp sau àêy àïën BITFTP: FTP ftp.internic.net USER anonymous cd fyi get fyi-index.txt quit

Baån coá thïí nhêåp vaâo nhiïìu lïånh cd vaâ get nïëu cêìn, nhûng phaãi nhúá laâ baån khöng muöën laâm àêìy höåp thû cuãa mònh vúái vö söë thöng àiïåp gúãi àïën chûáa àêìy caác file. Laâm sao töi biïët yïu cêìu file naâo àêy? Möåt cêu hoãi tuyïåt vúâi. Töi rêët mûâng laâ baån àaä hoãi. Nïëu baån gùåp may, seä coá ai àoá gúãi cho baån möåt lûu yá nïn tòm caái gò. Nïëu khöng àûúåc vêåy, baån liïåt kï thû muåc vaâ àoâi möåt file trong möåt yïu cêìu sau naây, nhû sau: FTP ftp.internic.net USER anonymous cd fyi dir quit

Nhiïìu hïå thöëng coá sùén möåt danh saách thû muåc àêìy àuã trong möåt file úã àêìu mûác thû muåc. File luön àûúåc goåi tïn nhû ls-IR hay lsIR.Z. (Nhûäng caái tïn luåc cuåc naây xuêët phaát tûâ nhûäng lïånh UNIX duâng àïí taåo ra chuáng). Nïëu coá möåt file nhû thïë töìn taåi, cöë lêëy noá thay vò laâ laâm haâng ngaân tó lïånh dir. Nïëu khöng coá lr-IR, nhûng coá file REAME, lêëy file naây vò noá thûúâng noái cho baån biïët file chûáa liïåt kï thû muåc àûúåc dêëu úã àêu. If u cn rd ths u mst b a cmptr

Nïëu baån coá thïí àoåc nhûäng doâng naây, baån hùèn phaãi laâ möåt caái maáy tñnh.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

236

Àïën nay chuáng ta àaä xem xeát viïåc lêëy caác file vùn baãn bùçng thû. Nhûng coân khoaãng 96% caác file coân laåi khöng phaãi vùn baãn thò sao? Àöëi vúái nhûäng file àoá coá möåt cöng cuå khaác goåi laâ uuencode. (Töi àaä noái àiïìu naây trong chûúng 11, búãi vò caách laâm cuäng giöëng nhû gúãi file nhõ phên nhû tin tûác cuãa USENET). Chûúng trònh uuencode hoaá trang file nhõ phên nhû vùn baãn, giöëng nhû sau: begin plug.exe 644 M390GNM4L -REP3PT45G00I -05[I5 - 6M3OME,MRMK760PI5LPTMET LMKPYMEOT39I4905B05YOPV30IXKRTõKWLJROJTOU,6P5;3;MRUO5 OI4J5OI4 ... end

baån phaãi àûa noá vaâo chûúng trònh uudecode àïí lêëy laåi file ban àêìu. Nïëu file thêåt sûå lúán, baãn àaä àûúåc uuencode cuãa noá seä gúãi ài nhû nhiïìu thöng àiïåp thû tûâ, maâ baån phaãi cêët têët caã caác thöng àiïåp theo cuâng thûá tûå vaâo möåt file röìi uuencode file àoá. Àïí lêëy möåt file nhõ phên, baån cho uuencode möåt tûâ khoaá trïn doâng lïånh FTP àïí noá uuencode nhûäng gò noá àaä lêëy vaâ, nhû thûúâng lïå, cho möåt lïånh binary àïí baão noá FTP file úã chïë àöå nhõ phên. Vñ duå, àïí lêëy danh saách thû muåc àaä àûúåc neán tûâ /INFO trïn wuarchive.wustl.edu, gúãi àïën BITFTP nhû sau: FTP wuarchive.wustl.edu uuencode USER anonymous binary cd info get ls-lR.Z quit

INTERNET TOAÂN TÊÅP

237

Sau khi baån àaä uuencode file naây, baån giaãi neán noá (giöëng nhû möåt file baån àaä FTP trûåc tiïëp) àïí coá danh saách file. Nïëu baån khöng coá möåt baãn trònh uudecode sùén àoá nhûng thêåt sûå coá quyïìn truy xuêët àïën möåt trònh biïn dõch C (hoùåc àïën möåt ngûúâi naâo àoá biïët duâng trònh biïn dõch C), thò file àêìu tiïn maâ baån nïn lêëy laâ trònh uudecoder. úã wuarchive.wustledu trong thû muåc /info/ftp-bymail laâ möåt file tïn laâ uuconvert.c, laâ möåt phiïn baãn cao cêëp cuãa uudecode coá thïí giaãi maä caác file lúán àûúåc uuencode vûâa àûúåc gúãi trong nhiïìu thöng àiïåp thû tûâ. Caác file Macintosh thûúâng àûúåc maä hoaá vúái möåt sú àöì khaác vúái uuencode goåi laâ BinHex. Xem chi tiïët úã chûúng 5.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

238

Chûúng 18 NHÛÄNG ÀOÂN ÀEÅP NHÊËT CUÃA FTP

COÁ CAÃ GIGABYTE ÚÃ ÀOÁ Haâng trùm gigabyte nhûäng troâ vúá vêín daânh cho FTP, nïëu baån biïët chöî tòm ra chuáng. (Nïn nhúá rùçng FTP laâ File Transfer Protocol. Àoá laâ caách maâ baån coá thïí lêëy file tûâ chöî naây sang chöî kia trïn Net, àaä thaão luêån úã chûúng 6). Chûúng naây àïì xuêët möåt vaâi chöî àïí tòm. Nhûng trûúác tiïn phaãi coá vaâi lúâi vïì chiïën lûúåc àaä. Cö Manners noái... Vui loâng nhúá laåi rùçng têët caã caác server FTP vö danh töìn taåi laâ vò àaä coá ai àoá toã ra röång lûúång. Bêët kyâ ai hoùåc têët caã àïìu coá thïí bõ àuöíi ra nïëu ngûúâi cung cêëp caãm thêëy bõ laåm duång. Vêåy nïn nhúá nhûäng qui luêåt sau: Chuá yá àïën giúái haån vïì söë lêìn truy xuêët trong thöng àiïåp chaâo àoán. Nhúá rùçng caác server úã trong caác vuâng thúâi gian trïn khùæp thïë giúái. Nïn nïëu server noái rùçng chó duâng tûâ 6pm àïën 8am, nhûng noá thò úã Àûác coân baån úã Seattle, baån coá thïí sûã duång tûâ 9am àïën 11pm theo giúâ cuãa baån. Khöng taãi caác thöng tin lïn maáy àoá trûâ phi baån àûúåc múâi laâm nhû thïë. (Vaâ khöng taãi möåt thöng tin naâo maâ khöng thñch húåp cho möåt archive àùåc biïåt naâo àoá - Töi hy voång àiïìu naây laâ hiïín nhiïn, nhûng kinh nghiïåm cho thêëy ngûúåc laåi)

Phaãn chiïëu, phaãn chiïëu, trïn Net Nhiïìu archive àûúåc phaãn chiïëu, coá nghôa laâ nöåi dung cuãa möåt archive tûå àöång àûúåc cheáp tûâ server nhaâ lïn caác server khaác. Thöng thûúâng hïå thöëng phaãn chiïëu lúán hún vaâ nhanh hún server nhaâ, nïn lêëy thöng tin tûâ chöî phaãn chiïëu dïî hún lêëy tûâ hïå thöëng nhaâ. Caác chöî

INTERNET TOAÂN TÊÅP

239

phaãn chiïëu luön àûúåc cêåp nhêåt haâng ngaây, thaânh ra nhûäng gò coá trïn hïå thöëng nhaâ cuäng coá úã àoá. Khi baån àûúåc lûåa choån caác chöî phaãn chiïëu, duâng chöî gêìn baån nhêët. Thêåt sûå laâ baån seä muöën chöî gêìn nhêët theo nghôa coá ñt nhêët caác liïn kïët maång giûäa baån vaâ noá. Nhûng búãi vò söë traåm trung gian thûåc tïë laâ khöng thïí hònh dung ra àûúåc, nïn haäy duâng chöî phaãn chiïëu gêìn nhêët vïì mùåt vêåt lyá. Àùåc biïåt, duâng chöî naâo cuäng úã quöëc gia cuãa baån nïëu coá thïí, búãi vò maång lûúái thïë giúái thûúâng laâ chêåm vaâ hay bõ tùæc ngheän. Vaâi lúâi vïì viïåc tòm àûúâng Têët caã caác server FTP trong chûúng naây àïìu àoâi baån phaãi login vaâo duâng tïn ngûúâi sûã duång laâ anonymous. Coân mêåt khêíu, duâng àõa chó email cuãa baån. Nhiïìu server coá möåt file nhoã tïn laâ README maâ baån nïn lêëy trong lêìn àêìu tiïn sûã duång server àoá. File àoá thûúâng mö taã caác thöng tin coá sùén vaâ qui luêåt sûã duång server. Nïëu baån login vaâo möåt server FTP vaâ khöng thêëy file naâo thuá võ, tòm àïën thû muåc pub (tûác public - cöng cöång). Khöng biïët vò lyá do gò, caác hïå UNIX coá truyïìn thöëng àùåt têët caã caác thûá töët àeåp úã àoá. CUÖÅC DIÏÎU HAÂNH VÏÌ NHÛÄNG CUÁ FTP Phêìn coân laåi cuãa chûúng naây liïåt kï möåt söë FTP coá sùén. Möîi phêìn trong chûúng bao göìm caác thöng tin sau àêy: Tïn vaâ võ trñ cuãa hïå thöëng Caác luêåt sûã duång àùåc thuâ Truy xuêët thû tûâ hay caác phi-FTP khaác, nïëu coá Caái gò úã àoá

Nïëu baån khöng coá FTP

INTERNET TOAÂN TÊÅP

240

Nhiïìu archive coá caác phûúng caách lêëy file khaác vúái FTP. Trong àa söë trûúâng húåp, phûúng phaáp kia laâ server thû tûâ. Àïí bùæt àêìu, gúãi möåt thöng àiïåp chûáa tûâ help àïën àõa chó server thû tûâ, vaâ noá seä gúãi cho baån nhûäng chó thõ vïì caách duâng noá. Caác server thû tûâ thò khöng giöëng nhau vaâ phaãi chõu cho ngûúâi baão trò noá caãi tiïën thûúâng xuyïn, thaânh ra chùèng ñch gò nïëu cöë àûa ra caác chó thõ chi tiïët úã àêy. Noái chung baån duâng möåt vaâi lïånh àïí gúãi möåt thöng àiïåp cho biïët baån muöën gò, vaâ server seä gúãi cêu traã lúâi laåi. Phêìn lúán caác server thû tûâ coá dung nùng giúái haån, nïn nïëu möåt server coá nhiïìu cöng viïåc phaãi laâm trong ngaây hún caác giúái haån cuãa noá cho pheáp, yïu cêìu cuãa baån coá thïí phaãi àúåi vaâi ngaây múái coá cêu traã lúâi. Àiïìu naây húi bõ àau, nhûng vò laâ miïîn phñ nïn cuäng khoá phaân naân gò. UUNET UUNET Communications, Virginia Chó chêëp nhêån FTP tûâ caác maáy chuã coá tïn àaä àùng kyá. Têët caã thöng tin cuäng daânh sùén cho uucp (hïå thöëng vaâo bùçng quay söë trïn UNIX vaâ DOS) qua söë 1-900-GOT-SRCS, 50 xu möîi phuát

UUNET coá leä laâ archive lúán nhêët trïn Net. Noá coá vö söë phêìn mïìm (àa söë laâ cho UNIX úã daång maä nguöìn), cêët giûä caác thöng tin coá trïn USENET, caác file vaâ caác taâi liïåu tûâ nhiïìu nhaâ xuêët baãn, nhaâ cung cêëp, vaâ phaãn chiïëu nhiïìu archive khaác trïn Net. SIMTEL20 wsmr-simtel20.army.mil White Sands Missle range, New Mexico Phaãn chiïëu úã quarchive.wustl.edu, oak.oakland.edu, ftp.uu.net, nic.funet.fi, src.doc.ic.ac.uk, archie.au, vaâ nic.switch.ch.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

241

Server thû tûâ: [email protected], [email protected]

SIMTEL-20 laâ server àêìu tiïn coá caác thöng tin MS-DOS. Noá cuäng coá nhiïìu thûá cho Mac, CP/M (nhúá caái naây khöng?), vaâ UNIX. Vaâo luác baån àoåc doâng naây, baãn thên SIMTEL coá leä biïën mêët röìi vò noá laâ möåt maáy DEC-20 cöí xûa maâ Quên àöåi phaãi mêët caã möåt gia taâi àïí baão haânh, nhûng hïå thöëng phaãn chiïëu vêîn coân àoá. WUARCHIVE wuarchive.wustl.edu Washington University, Missouri

Àêy laâ möåt archive chûúng trònh vaâ file lúán. Noá göìm nhûäng phaãn chiïëu cuãa nhiïìu archive lêåp trònh khaác, vúái haâng megabyte caác troâ cho DOS, Windows, Macintosh, vaâ caác hïå thöëng maáy tñnh phöí biïën khaác. WUARCHIVE cuäng chûáa böå sûu têåp lúán nhêët caác hònh aãnh GIF vaâ JPEG (têët caã àïìu thñch húåp àïí xem trong nhaâ) trïn Net. RTFM rtfm.mit.edu Massachusetts Institute of Technology, Massachusetts Server thû tûâ: [email protected]

RTFM laâ möåt archive xaác àõnh cuãa têët caã caác thöng àiïåp FAQ (frequently asked questions - nhûäng cêu hoãi thûúâng hoãi) trïn USENET. Vò thïë RTFM laâ möåt kho taâng caác thöng tin vïì àuã thûá tûâ caác chûúng trònh neán dûä liïåu töët nhêët hiïån nay àïën laâm thïë naâo xin cêìm cöë, àïën caác kiïíu mêîu caác cuöåc nöåi chiïën. Haäy nhòn vaâo caác thû muåc pub/usenet-by-group vaâ pub/usenet/hierachy. RTFM cuäng coá möåt cú súã dûä liïåu àõa chó thûã nghiïåm, chûáa àõa chó email cuãa têët caã nhûäng ai àaä àûa möåt thöng àiïåp lïn USENET trong nhiïìu nùm qua. Cú súã dûä liïåu àoá úã trong pub/usenetaddresses.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

242

INTERNIC ftp.internic.net Internet Netowrk Information Center, California

Àêy laâ nhaâ kho trung têm caác thöng tin vïì baãn thên Internet, bao göìm baãn sao têët caã caác chuêín vaâ taâi liïåu RFC àõnh nghôa nïn hïå thöëng maång. INTERNIC cuäng coá thöng tin vïì nhiïìu archive FTP khaác trïn Net. NSFNET nic.nsf.net National Science Foundation c/o MERIT, Michigan Server thû tûâ: [email protected]

NSFNET laâ (hoùåc ñt nhêët àaä tûâng laâ) hïå thöëng maång xûúng söëng lúán nhêët trïn Internet. Noá coá nhiïìu thûá vïì quaãn trõ khöng thuá võ lùæm vaâ möåt vaâi thöëng kï lyá thuá vïì àöå lúán cuãa Net vaâ viïåc tùng trûúãng nhanh cuãa noá. Haäy nhòn vaâo statistics/nsfnet. Vñ duå vaâo thaáng 7/1993, NSFNET taãi 38,490,966,200 goái dûä liïåu, töíng cöång 7,367,382,469 byte vaâ 42% trong àoá laâ dûä liïåu FTP. Nhûäng êën phêím NSF khöng liïn quan àïën NSFNET coá thïí tòm úã stis.nsf.gov, server thû tûâ [email protected]. Danh saách caác danh saách ftp.nisc.sri.com SRF International, California Server thû tûâ: [email protected]

Tòm file interest-groups trong thû muåc netinfo, hoùåc phiïn baãn neán laâ interest-group.Z. Àêy laâ möåt danh saách khaá àêìy àuã vïì möåt danh saách thû tûâ cöng cöång vïì nhiïìu chuã àïì khaác nhau.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

243

Nöåi dung cuãa danh saách naây àûúåc xuêët baãn úã daång saách vaâ baán giaá 25USD, nhûng baån coá thïí lêëy noá bùçng FTP hoùåc email miïîn phñ. DAÂNH CHO NHÛÄNG QUAN TÊM VÏÌ NGHIÏN CÛÁU VAÂ HOÅC TÊÅP Coá nhiïìu chöî coá nhiïìu thöng tin rêët hêëp dêîn àöëi vúái cöång àöìng nghiïn cûáu hoåc têåp. Coombs Papers Coombs.anu.edu.au Australian National University

Àêy laâ möåt ngên haâng dûä liïåu caác baâi viïët vïì khoa hoåc xaä höåi, caác tiïíu sûã, caác taâi liïåu khöng xuêët baãn, caác thû muåc, caác toám tùæt luêån vùn vaâ nhûäng taâi liïåu khaác. Noá úã uác, nïn caách nhòn vêën àïì cuäng khaác vúái úã Myä. Caác khoa hoåc vïì trñ naäo haânh vi princeton.edu trong thû muåc pub/harnad/BBS Behavioral Brain Sciences Archive Princeton University, New Jersey

Àêy laâ àiïím heån chñnh cho caác nhaâ khoa hoåc vïì nhêån thûác vaâ trñ naäo. Noá cuäng gùæn vúái möåt taåp chñ thêåt àïí tòm nhûäng baâi viïët cêìn cho lônh vûåc àoá. EJVC byrd.mu.wvnet.edu trong thû muåc /pub/ejvc Arachnet Electronic Journal of Virtual Culture, West Virginia

INTERNET TOAÂN TÊÅP

244

Töi khöng mú noái àûúåc cho baån biïët Virtual Culture laâ gò. Baån phaãi tûå tòm lêëy thöi. Àïí biïët thïm thöng tin vïì taåp chñ naây, email chñnh baån túái [email protected]. ÚÃ àoá cuäng coá möåt archive vïì phên maãnh, höîn loaån, vaâ nhûäng thûá nhû vêåy trong /pub/estepp/fracha. Kermit watsun.cc.columbia.edu trong thû muåc kermit Kermit Archive, Columbia University, New York

Kermit laâ möåt chûúng trònh truyïìn thöng quay söë nöíi tiïëng hêìu nhû chaåy trïn têët caã caác loaåi maáy tñnh maâ nhên loaåi biïët àïën. úã àêy baån coá thïí tòm thêëy nhûäng phiïn baãn cuãa noá cho maáy tñnh cuãa baån. Nïëu baån coá möåt vaâi maáy tñnh trïn Internet vaâ nhûäng maáy khaác khöng trïn Internet vúái thiïët bõ truyïìn modem, baån coá thïí Kermit chuáng laåi vúái nhau. Phêìn mïìm söë [email protected] Bell Labs, New Jersey Server thû tûâ: [email protected] (New Jersey), [email protected] (Norway), vaâ [email protected] (Australia) (duâng caái gêìn baån nhêët)

Trong 30 nùm qua, caác nhaâ khoa hoåc àaä viïët nhûäng chûúng trònh laâm nhûäng chuyïån nhû caác hïå thöëng phên tñch lúâi giaãi caác phûúng trònh tuyïën tñnh. Nïëu baån biïët yá nghôa cuãa chuáng vaâ muöën tûå laâm möåt vaâi trong söë àoá, thò cuäng àûâng tûå viïët möåt chûúng trònh naâo cho àïën khi kiïím tra hïët trong netlib. Caác trònh biïn dõch iecc.com

INTERNET TOAÂN TÊÅP

245

I.E.C.C, Massachusetts Server thû tûâ: [email protected]

Caác archive àêìy àuã vïì nhoám USENET comp.compilers cuâng vúái caác taâi liïåu, tiïíu sûã, vaâ caác chûúng trònh àaáng quan têm àöëi vúái caác nhaâ viïët trònh biïn dõch coá thïí tòm thêëy úã dõch vuå naây. Noá cuäng chûáa nhûäng taâi liïåu cho taåp chñ Journal of C Language Translation. Khöng may, khöng giöëng nhû phêìn lúán caác archive àûúåc baão trúå búãi caác töí chûác lúán, archive naây àûúåc baão trò vaâ taâi trúå búãi möåt caá nhên àún leã cho rùçng viïåc coá möåt àiïím nuát trïn Internet laâ thuá võ. NIH cu.nih.gov National Institute of Health, Maryland

Hïå thöëng naây chûáa nhiïìu taâi liïåu cuãa NIH, thónh thoaãng cuäng coá nhûäng baáo caáo thuá võ tûâ Töíng cuåc Kïë toaán (General Accounting Office) trong thû muåc GAO-REPORTS, chùèng haån nhû : Mùåc duâ GAO coá lûu yá nhiïìu tin tûác àaáng mûâng vïì luêåt chöëng daân xïëp àêëu thêìu cung cêëp sûäa, vêîn coân nhiïìu viïåc phaãi laâm. Vïì phña tñch cûåc, Ban Tû phaáp tiïëp tuåc àêíy maånh àiïìu tra vïì caác trûúâng húåp daân xïëp àêëu thêìu cung cêëp sûäa vaâ thûåc hiïån nhûäng haânh àöång phaáp lyá chöëng laåi möåt söë ngûúâi xêm phaåm.... Caác thöng àiïåp tûâ hïå thöëng FTP cuãa NIH nhòn húi laå nhûng thêåt sûå cuäng hoaåt àöång nhû nhûäng chöî khaác. Ài hoãi Archie Chûúng naây chó cho baån möåt vöëc caác chöî FTP coá trïn Net. Coân quaá nhiïìu chöî khaác àïí coá thïí liïåt kï úã àêy, vaâ möîi ngaây coá thïm caác chöî múái. May mùæn laâ baån coá möåt àöìng minh giuáp baån tòm thöng tin FTP

INTERNET TOAÂN TÊÅP

246

maâ baån cêìn: archie. Xem chûúng 14 àïí biïët vïì Archie, böå àõnh võ trûåc tuyïën cuãa FTP.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

247

Phêìn IV TÒM NHÛÄNG TROÂ VÚÁ VÊÍN TRÏN NET

INTERNET TOAÂN TÊÅP

248

Chûúng 19 HOÃI ARCHIE Töi biïët laâ töi àaä thêëy möåt ghi chuá vïì noá úã àêu àêy thöi... Coá leä úã àêu àoá trïn Internet coá àuã caác thûá baån muöën vaâ nhiïìu hún thïë nûäa nïëu baån biïët laâ noá töìn taåi. "Nhûng laâm thïë naâo tòm ra noá?", baån hoãi. Möåt cêu hoãi hay. Nïëu baån àang tòm phêìn mïìm, haäy hoãi Archie. Nïëu baån biïët tïn cuãa nhûäng gò baån tòm - hoùåc biïët àaåi loaåi àuã àïí àoaán möåt caách húåp lyá - Archie seä ài voâng quanh thïë giúái, kiïím tra hïët cú súã dûä liïåu naây àïën cú súã dûä liïåu khaác, tòm ra caác file khúáp vúái mö taã cuãa baån. Caác server Archie coá trïn khùæp thïë giúái, nhûng baån nïn choån möåt caái gêìn nhaâ àïí töëi thiïíu hoaá giao thöng trïn Net. Nhûäng server Archie khaác nhau àûúåc sûã duång nhiïìu ñt khaác nhau, nïn baån haäy thûã möåt vaâi trong söë àoá àïí choån möåt caái vúái thúâi gian traã lúâi húåp lyá. Nïëu têët caã àïìu quaá chêåm, haäy thûã laâm vaâo saáng súám, hoùåc töëi khuya, hoùåc gúãi yïu cêìu àïën Archie qua email (xem phêìn "Archie email" trong phêìn sau cuãa chûúng naây). Baãng 19-1 liïåt kï nhiïìu server Archie maâ baån coá thïí thûã. Nïëu baån thûã möåt archie, vaâ noá khöng cho baån vaâo vò noá àêìy quaá, coá thïí noá seä cho baån möåt danh saách caác Archie khaác àïí baån thûã. Sau cuâng röìi baån cuäng vaâo àûúåc. Baãng 19-1: Caác server Archie Tïn server

Võ trñ

archie.rutgers.edu

New Jersey

INTERNET TOAÂN TÊÅP

249

archie.sura.edu Maryland archie.unl.edu Nebraska archie.ans.net New York ds.internic.net Myä (chaåy búãi At&T) archie.mcgill.ca Canada archie..au UÁc archie.th-darmstadt.de Chêu Êu (Àûác) archie.funet.fi Chêu Êu (Phêìn Lan) archie.luth Chêu Êu (Thuåy Àiïín) archie.univie.ac.at Chêu Êu (aáo) archie.doc.ic.ac.uk Anh vaâ chêu Êu archie.cs.hugi.ac.il Israel archie.ad.jp Nhêåt archie.kuis.kyoto-u.ac.jp Nhêåt archie.sogang.ac.kr Haân quöëc archie.nz Tên têy lan archie.ncu.edu.tw Àaâi loan Baån coá thïí truy cêåp nhûäng server Archie theo nhiïìu caách: Nïëu baån coá möåt phêìn mïìm khaách haâng Archie (tïn laâ archie hay xarchie), baån coá thïí chaåy trûåc tiïëp tûâ maáy cuãa mònh (xem phêìn "Archie thùèng" vaâ "Xarchie" sùæp túái trong chûúng naây). Baån coá thïí telnet àïën möåt server Archie (xem phêìn telnet Archie sau àêy) Baån coá thïí email yïu cêìu cuãa mònh àïën möåt server Archie (xem phêìn "Email Archie")

TELNET ARCHIE Trûâ phi chöî baån coá phêìn mïìm khaách haâng Archie (thûã duâng lïånh archie, hoùåc xarchie trïn möåt maáy windows hoùåc tûúng tûå nhû Motif), baån coá thïí muöën telnet àïën möåt server Archie. Tuy nhiïn, trûúác khi laâm nhû vêåy, nïëu coá thïí, khúãi àöång möåt file log (möåt file trong àoá têët caã caác vùn baãn hiïån lïn trïn cûãa söí cuãa baån àïìu bõ toám lêëy) búãi vò kïët xuêët cuãa Archie coá thïí quaá nhanh vaâ röëi rùæm, vúái caác tïn file, tïn maáy chuã, vaâ caác àõa chó Internet àïën nöîi baån khöng muöën cheáp chuáng bùçng tay nïëu coá thïí traánh àûúåc. Nïëu baån àang

INTERNET TOAÂN TÊÅP

250

chaåy möåt maáy vúái XWindows hoùåc möåt biïën thïí cuãa noá nhû Motif, haäy giûä phñm Ctrl, bêëm nuát bïn traái con chuöåt, choån Log to File tûâ cûãa söí Main Options. Nïëu khöng phaãi àang chaåy X, haäy hoãi xung quanh xem coá sùén chûúng trònh naâo àoá khöng àïí toám vùn baãn trïn maân hònh vaâo möåt file. Bêy giúâ, choån möåt server röìi telnet vúái tïn laâ archie nhû sau: % telnet archie.ans.net Trying... Connected to forum.ans.net. Escape character is '^}'. Archie AIX telnet (forum.ans.net) IBM AIX Version 3 for RISC System/6000 (C) Copyrights by IBM and by others 1982, 1991. login: archie Archie seä traã laåi möåt dêëu nhùæc Archie>

Baão cho Archie caách cû xûã: lïånh set vaâ lïånh show Möîi möåt server Archie àûúåc thiïët lêåp vúái caác àùåc tñnh maâ baån coá thïí chónh àöíi àïí phuâ húåp vúái nhu cêìu cuãa mònh. Baån coá thïí cêìn phaãi àöíi chuáng àïí cho Archie laâm àiïìu baån muöën. Khöng phaãi server Archie naâo cuäng nhû nhau, vaâ baån phaãi chuá yá nhûäng gò àûúåc thiïët lêåp trïn server maâ baån vaâo. Àïí xem server baån àang duâng àûúåc thiïët lêåp nhû thïë naâo, duâng lïånh show : archie> show # ' autologout ' (type numeric) has the value '15'.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

251

# 'mailto (type string) is not set. # 'maxhits' (type numeric) has the value '100'. # ' pager ' (type boolean) is not set. # ' search ' (type string) has the value 'sub'. # ' sorthy ' (type string) has the value 'none'. # ' status ' (type boolean) is set. # ' term ' (type string) has the value 'dumb 24 80'

Baån cuäng coá thïí duâng lïånh show àïí xem nhûäng giaá trõ àùåc thuâ tûâng giaá trõ möåt (thûã àaánh vaâo show term, show search, v.v...) Nhûäng giaá trõ naây seä àûúåc giaãi thñch sau, caác biïën maâ baån cêìn chuá yá cêín thêån laâ search vaâ maxhits. töi khuyïn laâ nïn àùåt giaá trõ cho pager àïí noái cho Archie ngûng laåi sau möîi maân hònh vaâ àúåi baån bêëm thanh khoaãng trùæng, nhúâ àoá maâ àiïìu khiïín maân hònh kïët xuêët cuãa Archie. Tòm kiïëm laâ möåt nöîi buöìn ngoåt ngaâo, hoùåc caái gò àoá Thöng thûúâng, archie tòm tïn chûáa xêu kyá tûå baån goä vaâo, khöng cêìn biïët laâ viïët thûúâng hay viïët hoa. Thaânh ra nïëu baån tòm chûä pine, noá tòm ra chûä PINE, pineapple, vaâ spineless. Nïëu baån duâng archie nhiïìu, baån seä muöën àiïìu khiïín quaá trònh tòm kiïëm nhiïìu hún, nïn baån seä muöën möåt phûúng phaáp tòm kiïëm khaác àïí tòm àuáng nhûäng gò baån muöën. Baån caâng biïët nhiïìu vïì tïn muöën tòm, caâng dïî xaác àõnh phûúng phaáp tòm kiïëm. Àïí àõnh ra phûúng phaáp tòm kiïëm, duâng lïånh set: archie> set search sub Caác phûúng phaáp tòm kiïëm coá trong Archie laâ sub, subcase, exact vaâ regex. Caác phêìn kïë tiïëp seä baân vïì caách hoaåt àöång cuãa chuáng.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

252

Phûúng phaáp sub Phûúng phaáp naây tòm ra caác xêu kyá tûå con coá trong tïn file, khöng phên biïåt chûä thûúâng chûä hoa. Nïëu baån coá biïët gò vïì xêu kyá tûå coá trong tïn file, duâng sub. Phûúng phaáp subcase Phûúng phaáp naây tòm chñnh xaác xêu kyá tûå coá trong tïn file, coá phên biïåt chûä thûúâng chûä hoa. Chó duâng noá nïëu baån chùæc chùæn vïì tònh traång viïët thûúâng hay hoa cuãa caác kyá tûå trong tïn file. Phûúng phaáp exact Phûúng phaáp naây tòm chñnh xaác tïn file nhû baån goä vaâo. Àêy laâ caách tòm nhanh nhêët, vaâ baån nïn duâng noá nïëu baån biïët chñnh xaác baån àang tòm caái gò. Phûúng phaáp regex Duâng biïíu thûác thöng thûúâng trong Unix àïí àõnh kiïíu tòm cho Archie. Àêy laâ möåt loaåi xêu tòm kiïëm con àùåc biïåt vaâ Archie seä cöë àûa biïíu thûác àoá khúáp vúái möåt xêu kyá tûå coá trong tïn file. Trong caác diïîn àaåt thöng thûúâng, möåt söë kyá tûå coá yá nghôa àùåc biïåt, vaâ caác diïîn àaåt naây coá thïí tröng húi phûác taåp, nïëu baån duâng nhûäng kyá tûå àoá. Nïëu baån biïët xêu kyá tûå àêìu cuãa tïn file, bùæt àêìu bùçng dêëu ^ (dêëu caret) àïí cöåt xêu kyá tûå àoá vaâo àêìu tïn file. Nïëu baån biïët file kïët thuác vúái möåt xêu kyá tûå àùåc biïåt naâo àoá, àùåt dêëu $ (dêëu dollar) sau cuâng àïí cöåt xêu kyá tûå vaâo cuöëi tïn file. Dêëu . (dêëu chêëm) duâng àïí chó möåt kyá tûå àún bêët kyâ. Dêëu * (dêëu sao) coá nghôa laâ coá möåt söë bêët kyâ (kïí caã 0) caác kyá tûå thöng thûúâng (ài trûúác noá). Duâng dêëu [ vaâ ] (ngoùåc vuöng) àïí liïåt kï möåt böå caác kyá tûå phaãi tòm, hoùåc möåt daãi caác kyá tûå cêìn tòm. Kïët húåp vúái dêëu ^ (caret) úã àêìu, dêëu ngoùåc vuöng liïåt kï möåt loaåt caác kyá tûå àûa vaâo hay loaåi ra trong khi tòm.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

253

Baån coá thïí chó ra nhiïìu hún möåt daãi kyá tûå trong cuâng möåt tòm kiïëm. Nïëu baån cêìn möåt kyá tûå àùåc biïåt nhû möåt phêìn cuãa xêu tòm kiïëm, haäy àùåt möåt dêëu \ (dêëu cheáo ngûúåc) trûúác noá.

Vñ duå, àïí tòm bêët kyâ file naâo coá chûáa xêu birdie, vaâ têån cuâng laâ txt, goä vaâo: prog *birdie.*txt$

Àïí tòm caác tïn file coá chûáa caác kyá söë, goä vaâo prog [0-9]

Àïí loaåi trûâ caác tïn file coá chûáa caác kyá tûå viïët thûúâng, goä vaâo prog [^a-z]

Baån muöën nhòn trong bao lêu Biïën maxhits xaác àõnh söë lêìn Archie cöë tòm ra. Trïn nhiïìu server, mùåc nhiïn cuãa giaá trõ naây laâ 1000 - nhûng àöëi vúái phêìn lúán caác tòm kiïëm thò nhû vêåy quaá nhiïìu. Nïëu baån biïët tïn cuãa file maâ baån muöën, baån muöën choån tûâ àoá bao nhiïu file? 10 hay 20 laâ àaä àuã àïí choån lûåa röìi. Nhûng nïëu baån khöng àõnh laåi cho maxhits, Archie seä tiïëp tuåc du haânh trïn Net àïí tòm cho ra 1000 tïn nhû vêåy. Cuäng nïn nhúá rùçng kïët xuêët cuãa Archie coá thïí àûa ra maân hònh hoùåc file login cuãa baån - nïn phaãi àïí yá àïën khöëi lûúång dûä liïåu maâ baån cêìn phaãi xûã lyá. Sau khi baån quyïët àõnh laâ muöën biïët nhiïìu hay ñt, àõnh giaá trõ àoá cho maxhits (giaã sûã laâ 100) archie> set maxhits

Biïën Taác duång laâm gò autologout Àõnh ra thúâi gian Archie àúåi baån laâm caái gò àoá trûúác khi noá àaá baån ra mailto thiïët lêåp àõa chó email duâng trong lïånh mail

INTERNET TOAÂN TÊÅP

254

pager khi àûúåc thiïët lêåp, seä gúãi nhûäng kïët xuêët cuãa Archie qua möåt chûúng trònh phên trang laâ less, coá taác duång dûâng maân hònh möîi trang chúâ baån nhêën phñm khoaãng trùæng. Duâng lïånh set pager àïí bêåt tùæt chïë àöå phên trang on/off, duâng lïånh show trûúác àoá àïí traánh laâm ngûúåc laåi nhûäng gò baån muöën laâm. sortby Sùæp xïëp nhûäng kïët xuêët cuãa Archie theo möåt trong caác thûá tûå: hostname theo thûá tûå chûä caái (alphabet) tïn maáy chuã hay ngûúåc laåi (rhostname); thúâi gian àiïìu chónh gêìn àêy nhêët (time) hay cuä nhêët (rtime); kñch thûúác (size) lúán trûúác nhoã sau hay ngûúåc laåi (rsize); tïn file (filename) theo thûá tûå chûä caái hay ngûúåc laåi (rfilename); hoùåc khöng sùæp xïëp (unsorted) nhû daång mùåc nhiïn. Baån goä vaâo chùèng haån nhû laâ set sortby time. status Nïëu coá, Archie chó ra diïîn tiïën cuãa viïåc tòm kiïëm. Coá thïí duâng khi Archie rêët chêåm term Àõnh ra loaåi traåm cuöëi maâ baån àang duâng àïí Archie coá thïí thu veán kïët xuêët cuãa noá cho phuâ húåp (thûã duâng vt100 nïëu baån khöng chùæc)

TÒM ÀI! Lïånh cú baãn cuãa Archie laâ prog, coá daång nhû sau: prog searchstring

Vaâ chó vêåy thöi. Lïånh àoá bùæt àêìu caã möåt cöng viïåc tòm kiïëm. Baãn chêët vaâ phaåm vi tòm kiïëm àûúåc xaác àõnh búãi caác biïën maâ baån àõnh ra hoùåc khöng àõnh ra. Sau àêy laâ möåt vñ duå. Giaã sûã laâ töi muöën tòm loaåi phêìn mïìm font naâo hiïån coá: archie> prog font Host csuvax1.murdoch.edu.au (134.115.4.1) Last updated 00:23 31 Jul 1993 Location: /pub/mups

INTERNET TOAÂN TÊÅP FILE rw-r-r 4107 Nov 16 1992 font.f FILE rw-r-r 9464 Nov 16 1992 fontmups.lib Host sifon.cc.mcgill.ca (132.206.27.10) Last updated 04:22 11 Aug 1993 Location: /pub/pakages/gnu FILE rw-r-r 628949 Mar 9 19:16 fontutils-0.6.tar.z Host ftp.germany.eu.net (192.76.144.75) Last updated 05:24 7 May 1993 Location: /pub/pakages/gnu FILE rw-r-r 633005 Oct 28 1992 fontutils-0.6.tar.z Location: /pub/gnu FILE rw-r-r 1527018 Nov 13 16:11 ghostscript-fonts-2.5.1.tar.z Host ftp.uu.net (192.48.96.9) Last updated 08:17 31 Jul 1993 Location: /systems/att7300/csvax FILE rw-r-r 1763981 Mar 5 23:30 groff-fonts.tar.z Host reseq.regent.e-technik.tu-muenchen.de (129.187.230.225) Last updated 06:26 10 Aug 1993 Location: /inofrmatik.public/comp/typesetting/tex/tex3.14/DVIware/ laser-sett ers/umd-dvi/dev FILE rw-r-r 51 Sep 24 1991 fontdesc Host nic.switch.ch (130.59.1.40)

255

INTERNET TOAÂN TÊÅP

256

Last updated 04:48 7 Aug 1993 Location: /software/unix/TeX/dviware/umddvi/misc FILE rw-r-r 607 Oct 2 1990 fontdesc

Vaâ baån nhanh choáng nhêån ra nhiïìu truâng lùåp trong caác liïåt kï trïn. Nïëu baån muöën tòm nhûäng gò khöng truâng lùåp, baån coá thïí àûa möåt loaåt cêu hoãi àïí traánh nhûäng gò àaä tòm ra röìi, vaâ laâm cho nhûäng cêu hoãi sau coá kïët quaã hún. Khi baån àaä tòm ra noá, hoùåc möåt vaâi trong söë àoá... noá laâ caái gò? Chùæc chùæn laâ coá nhiïìu thûá vúá vêín úã àoá. Nhûng noá laâ caái gò? Àöi khi Archie coá thïí giuáp baån hònh dung ra noá laâ gò. Töi noái àöi khi búãi vò thöng tin maâ Archie àûa ra phuå thuöåc vaâo nhûäng gò coá úã nhûäng núi noá tòm ra. Àöëi vúái nhûäng phêìn mïìm troån goái coá möåt mö taã ài keâm, lïånh whatis coá thïí cho baån möåt söë thöng tin hûäu ñch. Lïånh whatis thûåc ra cuäng laâ möåt loaåi lïånh tòm kiïëm khaác - noá tòm kiïëm caác cú súã dûä liïåu mö taã phêìn mïìm úã caác archive riïng reã àïí tòm ra xêu kyá tûå maâ baån cung cêëp, thay vò tòm caác tïn file trong thû muåc. Nïëu baån muöën tòm möåt phêìn mïìm àùåc thuâ naâo àoá, bêët chêëp noá àûúåc goåi laâ gò, baån coá thïí duâng lïånh whatis àïí bùæt àêìu viïåc tòm kiïëm. Vñ duå, nïëu duâng whatis thay cho prog trong viïåc tòm kiïëm phêìn mïìm font, töi nhêån àûúåc nhûäng thûá sau àêy: archie> whatis font afm2tfm Translate from Adobe to TeX page support) gftodvi Converts from meta fonts to DVI format gftopk Converts from meta fonts to PK format gftopxl Converts from meta fonts to PXL format her2vfont Hershey fonts to 'vfont' rasterizer hershey Hershey Fonts

INTERNET TOAÂN TÊÅP

257

hershey.f77 Hershey fonts in Fortran 77 hershtools Hershey font manipulation tools and data hp2kp HP font conversion tool jetroff/bfont Jetroff Basic Fonts jis.pk The JTeX.300pk fonts (Japanese language support) k2ps Print text files with Kanji (uses JTeX fonts) (Japanese language support) mkfont Convert ASCII font descriptions <-> device- independent troff (ditroff) format ocra-metafont METAFONT sources for the OCR-A "Alphanumeric Character Sets for Optical Recognition"

Lûu yá: xêu kyá tûå font xuêët hiïån trong möåt söë trong nhûäng tïn file naây, nhûng chó trong phêìn mö taã àöëi vúái nhûäng file khaác. Tûâ àêy baån coá thïí àïën àoá Archie tòm ra nhûäng thûá vúá vêín rêët tuyïåt nhûng chùèng giuáp gò àûúåc àïí thêåt sûå lêëy nhûäng thûá àoá cho baån. (Thêåt ra xarchie giuáp àûúåc töët, nïn nïëu baån coá noá, coá thïí baån nïn duâng noá). Àïí thêåt sûå lêëy nhûäng thûá vúá vêín trïn Net, baån phaãi laâm nhûäng gò Archie àaä laâm trong chöî àêìu tiïn: duâng FTP (File Transfer Protocol) àïí cheáp noá tûâ archive cuãa noá vïì maáy cuãa baån. Vò hêìu nhû laâ baån khöng muöën laâm lêìn lûúåt qua caác archive maâ Archie tòm ra, coá thïí duâng FTP vö danh (login vaâo vúái tïn ngûúâi sûã duång chung laâ anonymous). Möåt khi baån àaä login àïí FTP, duâng lïånh cd àïí chuyïín àïën thû muåc thñch húåp, duâng lïånh get hay mget àïí lêëy file. Xem chi tiïët úã chûúng 16. Nïëu baån hoãi àïën nhûäng phêìn mïìm coá liïn quan, sau khi FTP vaâo möåt maáy chuã coá nhûäng thûá thñch húåp, baån coá thïí tòm xem trong thû muåc chûáa file maâ baån muöën (duâng lïånh dir cuãa ftp àïí liïåt kï nöåi dung thû muåc úã xa) vaâ trong bêët kyâ thû muåc con naâo gêìn noá.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

258

ARCHIE THÙÈNG Nïëu baån thûã àaánh lïånh archie möåt caách trûåc tiïëp, vaâ noá traã laåi möåt chuá thñch vïì caách duâng noá, thïë laâ may cho baån. Baån coá thïí trûåc tiïëp duâng phêìn mïìm khaách haâng Archie maâ khöng cêìn phaãi telnet àïën server Archie. Möåt lúåi thïë lúán khi duâng Archie tûâ doâng lïånh laâ baån coá thïí dïî daâng taái àõnh hûúáng kïët xuêët cuãa noá ra möåt file, nhû trong cêu lïånh sau: $ archie -ld font > fontfiles

Lïånh naây cêët kïët quaã tòm kiïëm trong möåt file goåi laâ fontfiles, maâ baån coá thïí tuây nghi nghiïn cûáu sau naây bùçng möåt trònh soaån thaão vùn baãn hay möåt trònh xem file (file viewer). Tuy nhiïn lûu yá laâ phêìn mïìm khaách haâng cuäng coá giúái haån thöi vaâ baån nïn telnet àïën server Archie àïí duâng caác khaã nùng coá ûu thïë hún cuãa Archie. Vñ duå, baån khöng thïí thiïët lêåp caác biïën tinh chónh àaä mö taã trong phêìn telnet Archie trong phêìn trûúác cuãa chûúng naây. Cuäng vêåy, baån khöng thïí duâng lïånh whatis. Duâng Archie trûåc tiïëp coá nghôa laâ baån duâng möåt doâng lïånh coá thïí bõ phûác taåp. Baån coá thïí chó ra loaåi tòm kiïëm, server Archie maâ baån muöën duâng, vaâ daång kïët xuêët vúái möåt mûác àöå giúái haån. Nïëu baån cung cêëp möåt xêu tòm kiïëm vaâ khöng coá biïën chónh sûãa naâo, mùåc àõnh cuãa Archie laâ tòm ra chñnh xaác àïën töëi àa 95 lêìn. Vïì chi tiïët choån möåt phûúng phaáp tòm kiïëm, vaâ nhûäng choån lûåa khaác, xem laåi phêìn telnet Archie trong chûúng naây. Biïën chónh sûãa Archie Biïën tûúng àûúng trïn Telnet yá nghôa àöëi vúái Archie -c subcase Àõnh chïë àöå tòm kiïëm cho möåt xêu kyá tûå con coá phên biïåt chûä hoa -e exact Àõnh chïë àöå tòm kiïëm àuáng chñnh xaác möåt xêu kyá tûå (mùåc nhiïn) -r regex Àõnh chïë àöå tòm kiïëm cho möåt taác vuå tòm kiïëm vúái biïíu thûác thöng thûúâng -s sub Àõnh chïë àöå tòm kiïëm möåt xêu kyá tûå con

INTERNET TOAÂN TÊÅP

259

-l Liïåt kï möîi lêìn tòm ra trïn möåt doâng -t sortby Sùæp xïëp kïët xuêët cuãa Archie theo ngaây, ngaây sau cuâng trûúác hïët. -m# maxhits Àõnh söë lêìn tòm ra töëi àa (mùåc nhiïn laâ 95) -h Chó ra server Archie sûã duång -L Liïåt kï caác server Archie àaä biïët vaâ caái mùåc nhiïn hiïån taåi

Vñ duå, àïí duâng server archie.ans.net tòm kiïëm theo möåt biïíu thûác thöng thûúâng khöng quaá 50 file chûáa caác kyá söë trong tïn: $ archie -r -m50 -h archie.ans.net "[0-9]"

(Chuá yá rùçng daång [0-9] àûúåc bao trong cùåp dêëu nhaáy keáp àïí traánh hiïíu nhêìm nhû tïn file tòm ra möåt caách cuåc böå. Noái chung nïn àûa kiïíu tòm kiïëm trong ngoùåc keáp nïëu chuáng coá nhûäng kyá tûå khaác vúái chûä vaâ söë thöng thûúâng). XARCHIE Nïëu baån coá àuã may mùæn àïí chaåy XWindows hoùåc möåt baâ con gêìn guäi cuãa noá, vaâ coá sùén xarchie úã àoá, haäy duâng noá. Noá cho pheáp baån àõnh ra phêìn lúán caác thiïët lêåp Archie tûâ menu chñnh vaâ menu settings. Hún nûäa, sau khi hoaân têët tòm kiïëm, xarchie cho pheáp baån duyïåt qua caác maáy chuã vaâ tïn file vaâ nhaáy àïí choån caái naâo maâ baån quan têm (xem hònh 19-1). Sau khi tòm àûúåc nhûäng gò baån muöën, baån coá thïí choån FTP tûâ menu chñnh, vaâ xarchie chuyïín chñnh noá thaânh möåt phiïn baãn giaãn lûúåc cuãa chûúng trònh FTP vaâ lêëy file úã xa cho baån vaâ àùåt file àoá vaâo thû muåc hiïån thúâi hoùåc trong thû muåc maâ baån chó ra trong menu setting (xem hònh 19-2). ARCHIE EMAIL Nïëu baån khöng thïí telnet àïën möåt server Archie hoùåc laâ vò giúái haån cuãa àûúâng nöëi maång cuãa baån hoùåc vò baån khöng thaânh cöng khi

INTERNET TOAÂN TÊÅP

260

login vaâo möåt server Archie, baån coá thïí duâng email àïí gúãi yïu cêìu cuãa mònh àïën Archie. Nïëu baån àõnh tòm nhiïìu vaâ khöng muöën àúåi traã lúâi, caách duâng Archie bùçng email laâ töët cho baån. Duâng email baån khöng coá têët caã caác khaã nùng nhû khi telnet àïën Archie, nhûng baån cuäng vêîn coá thïí thûåc hiïån möåt tòm kiïëm thöng thûúâng. Àïí gúãi möåt yïu cêìu àïën Archie, baån gúãi thû àïën : archie@servername, vúái servername laâ bêët kyâ möåt server Archie naâo àïì cêåp àïën úã àêìu chûúng naây. Phêìn thên cuãa thöng àiïåp email maâ baån gúãi chûáa nhûäng lïånh maâ baån muöën àûa àïën Archie. Nhêåp vaâo bao nhiïu lïånh tuây thñch, möîi lïånh bùæt àêìu tûâ cöåt àêìu tiïn cuãa doâng. Choån trong söë nhûäng lïånh coá sùén sau àêy: Lïånh

Laâm caái gò

prog

Tòm ra àuáng caác tïn; giaã àõnh laâ möåt biïíu thûác tòm kiïëm thöng thûúâng (regex). Cung cêëp tûâ khoaá àïí tòm kiïëm trïn cú súã dûä liïåu mö taã phêìn mïìm. Gúãi cêu traã lúâi úã daång neán vaâ maä hoaá. Traã laåi möåt danh saách caác server Archie.

whatis compress servers

path Cho àõa chó email maâ baån muöën Archie sûã duång àïí traã lúâi yïu cêìu email cuãa baån, nïëu àõa chó traã lúâi tûå àöång phaát sinh qua email cuãa baån laâ khöng àuáng help Traã laåi vùn baãn giuáp àúä vïì email Archie. quit Kïët thuác yïu cêìu àïën Archie

Caác lïånh thûúâng duâng nhêët laâ prog vaâ whatis, coá daång chñnh xaác nhû khi baån telnet àïën Archie. Vñ duå: prog font.*txt whatis font

INTERNET TOAÂN TÊÅP

261

Archie àaä trúã nïn cûåc kyâ phöí biïën, phöí biïën àïën nöîi möîi server thûúâng phaãi xûã lyá nhiïìu taá yïu cêìu möåt luác, luác naâo cuäng vêåy, caã ngaây. Àiïìu àoá coá nghôa laâ Archie doâng lïånh hoùåc telnet coá thïí rêët ccchhhêåêê å m å mm. Nïëu noá chêåm nhû vêåy, baån nïn gúãi yïu cêìu cuãa mònh bùçng email vaâ ài laâm möåt viïåc gò khaác. Ngay khi Archie hoaân têët yïu cêìu cuãa baån, noá boã cêu traã lúâi cuãa noá vaâo höåp thû cuãa baån, àïí baån tuây nghi nghiïn cûáu noá. Möåt lúåi thïë nûäa cuãa email laâ nïëu cêu traã lúâi bõ daâi cúä 400 doâng, thò xem xeát möåt thöng àiïåp email 400 doâng cuäng coân dïî hún xem lûúát trïn maân hònh 400 doâng nhûäng troâ vúá vêín.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

262

Chûúng 20 GOPHER Chuác mûâng baån àïën vúái khöng gian Gopher Khi Internet phaát triïín, nhûäng ngûúâi sûã duång rúi vaâo hai vêën àïì liïn quan vúái nhau. Möåt laâ coá quaá nhiïìu thöng tin coá sùén maâ chùèng coá ai tòm àïën chuáng (àêy cuäng laâ vêën àïì maâ Archie àaä xaác àõnh ra). Vêën àïì kia laâ coá caã chuåc caách khaác nhau àïí tòm kiïëm caác taâi nguyïn khaác nhau (telnet, FTP, finger, Archie, v.v...), vaâ khoá maâ nhúá àûúåc nhûäng gò baån àaä baão cho möåt chûúng trònh bùæt noá laâm nhûäng troâ cuãa noá. Gopher giaãi quyïët vêën àïì naây khaá töët bùçng caách giaãn lûúåc hêìu nhû moåi thûá vïì caác menu. Baån khúãi àöång möåt Gopher, noá hiïån ra möåt menu, baån choån möåt muåc, noá hiïån ra möåt menu múái. Sau möåt söë lêìn lang thang tûâ menu naây àïën menu kia, baån ài àïën nhûäng menu vúái nhûäng thûá thûåc sûå, coá ñch. Möåt vaâi muåc menu laâ caác file maâ gopher coá thïí hiïín thõ, gúãi bùçng mail àïën cho baån, hoùåc (thöng thûúâng) cheáp vaâo maáy tñnh cuãa baån. Möåt söë laâ caác muåc telnet choån vaâo seä bùæt àêìu cho baån möåt phiïn telnet vaâo möåt maáy chuã cung cêëp möåt loaåi dõch vuå àùåc biïåt. Vaâ möåt söë laâ caác muåc tòm kiïëm seä hoãi baån àûa vaâo möåt xêu tòm kiïëm, tïn hay möåt phêìn cuãa tïn cuãa nhûäng gò baån àang tòm, vaâ röìi sûã duång xêu tòm kiïëm àïí xaác àõnh xem kïë tiïëp laâ lêëy caái gò - menu nûäa, hay file, hay bêët kyâ. Caách nhòn Gopher khaác laâ coi nhû caác thû muåc trïn àôa cuãa baån, maâ möåt vaâi trong àoá laâ caác file thuöåc caác loaåi khaác nhau, vaâ caác àêìu vaâo khaác laâ caác thû muåc khaác. Duâ baån cho noá laâ menu hay thû muåc, Gopher maånh úã chöî bêët kyâ möåt muåc trong möåt menu coá thïí nùçm thûúâng truá trong khöng gian Gopher. Rêët thûúâng coá möåt menu trong àoá caác muåc choån nùçm trïn caác maáy chuã khaác nhau. Gopher tûå àöång àïí yá àïën viïåc tòm ra dûä liïåu maâ baån muöën, bêët kïí noá úã àêu.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

263

Baån coá thïí duâng möåt taá hay nhiïìu hún caác server Gopher khaác nhau trong cuâng möåt phiïn laâm viïåc, nhûng baån khoá maâ biïët àûúåc noá. Mö hònh cûåc kyâ àún giaãn naây àaä trúã nïn rêët maånh, vaâ Gopher thûúâng laâ caách thûác nhanh nhêët, dïî nhêët, vaâ thuá võ nhêët àïí ài lang thang trïn Net quan saát vaâ tòm kiïëm nhûäng thöng tin maâ baån cêìn. Taåi sao ngûúâi ta àùåt tïn noá laâ Gopher? Hoå àùåt tïn noá laâ Gopher vò hai lyá do: möåt laâ gopher (con chuöåt chuäi) laâ tïn möåt con thuá nhoã nhûng maâ chùm chó, luön vöåi vaä lanh quanh vò caã nhaâ. Lyá do coân laåi hiïín nhiïn laâ do chúi chûä go fer, vò Gopher go vaâ fer nhûäng file cuãa baån. Sûå kiïån maâ biïíu tûúång may mùæn cuãa trûúâng Àaåi hoåc Minesota, núi Gopher àûúåc viïët ra, laâ con chuöåt chuäi, dô nhiïn, laâ hoaân toaân khöng thñch húåp. Gopher thaânh cöng àïën nöîi möåt phiïn baãn caãi tiïën cuãa noá àaä xuêët hiïån, goåi laâ Gopher+. May laâ khaác biïåt chuã yïëu giûäa 2 cöng cuå naây laâ Gopher+ coá thïí xûã lyá nhiïìu loaåi thöng tin khaác nhau hún so vúái Gopher. Ngoaâi àiïím àoá, chuáng khaá giöëng nhau àïën nöîi baån coá thïí cho laâ chuáng coá thïí thay àöíi cho nhau àûúåc, vaâ caác muåc choån cuãa Gopher thûúâng vúái Gopher+ coá tröån vaâo nhau trong cuâng möåt menu. Caái töët, caái xêëu vaâ caái xêëu xñ Têët caã caác dõch vuå maâ chuáng ta thaão luêån àïën luác naây àïìu àaä coá möåt múá caác chûúng trònh client chaåy trïn caác hïå thöëng khaác nhau (client laâ chûúng trònh maâ baån chaåy trïn maáy cuãa baån, coân server laâ chûúng trònh chaåy trïn maáy bïn kia). Duâ nhiïìu vaâ khaác nhau nhû vêåy, nhûng nhûäng gò baån laâm àûúåc vúái möåt client naây àïìu coá thïí laâm trïn caái khaác. Gopher thò khaác. Baån coá thïí laâm nhiïìu thûá hún vúái möåt client töët so vúái möåt client keám. Àùåc biïåt, Gopher àang ài vaâo kyã nguyïn

INTERNET TOAÂN TÊÅP

264

multimedia vúái möåt mûác àöå cao hún mong àúåi, nhûng caác client Unix cöí àiïín (chûúng trònh Gopher göëc maâ baån coá thïí lêëy úã bêët kyâ möåt àiïím telnet naâo) thò chó xûã lyá vùn baãn text. Ngoaâi nhûäng troâ khaác, chuáng ài vaâo möåt traång thaái maâ ta coá thïí goåi laâ àuâa cúåt thaái quaá, trong àoá noá noái vúái baån laâ noá coá möåt bûác tranh rêët àùåc sùæc vaâ hùèn baån seä rêët thñch xem, nhûng baån khöng xem àûúåc. Traái laåi, möåt client töët khöng laäng phñ thúâi gian khi tòm nhûäng bûác tranh, cheáp vaâo maáy tñnh cuãa baån, röìi hiïån noá ra trong möåt cûãa söí maân hònh cuãa baån. Vêåy àïí cho cöng bùçng, töi seä xem xeát 2 client Gopher: Gopher traåm cuöëi Unix nguyïn göëc, xêëu xñ, vaâ HGOPHER, möåt client Microsoft Windows thöng minh àûúåc viïët úã Anh búãi Martyn Hampson. (Caã hai àïìu miïîn phñ, nïn töi choån àûúåc caái mònh muöën) Töi tòm möåt Gopher úã àêu? Trong vûúân rau cuãa baån chûá àêu, öì khöng, xin löîi, yá baån noái laâ thûá gopher kia. Söë caác server Gopher tùng lïn ngaây möåt. Phêìn lúán caác server chó noái chuyïån vúái caác client Gopher, chûá khöng phaãi nhûäng con ngûúâi bònh thûúâng thöng qua telnet. Nïëu baån coá sùén moåt client Gopher, haäy duâng noá búãi vò noá nhanh vaâ linh àöång hún baãn telnet. Tïn chñnh xaác cuãa chûúng trònh khöng giöëng nhau trïn caác hïå thöëng khaác nhau. Phiïn baãn Mac thöng duång nhêët goåi laâ Turbogopher, coá möåt thûã nghiïåm trïn Microsoft Windows goåi laâ Gopherbook vò coá caác menu Gopher nhòn giöëng nhû möåt cuöën saách, vaâ v.v... Hoãi xung quanh baån nïëu baån khöng tòm thêëy möåt Gopher naâo. Nïëu baån khöng coá chûúng trònh client riïng mònh, thò telnet vaâo Gopher cuäng coân àúä hún khöng coá Gopher. May laâ vêîn coân möåt ñt hïå Gopher cho truy xuêët telnet. Baãng 20-1 liïåt kï caác maáy chuã cho pheáp telnet túái Gopher. Búãi vò gêìn nhû têët caã caác Gopher coá tham chiïëu àïën lêîn nhau (hoùåc ñt nhêët laâ àïën danh saách chuã têët caã caác Gopher trïn thïë giúái úã Minesota), nïn baån coá thïí lêëy thöng tin vïì möåt Gopher bêët kyâ tûâ möåt Gopher bêët kyâ. Vêåy thò choån möåt Gopher gêìn baån. Chuá yá: Trûâ phi àûúåc chó thõ ngûúåc laåi, nïëu noá yïu cêìu baån login, login vaâo vúái tïn gopher.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

265

Baãng 20-1 Caác server Gopher Quöëc gia

Àõa chó server

Caác chó thõ àùåc biïåt

Australia

info.anu.edu.au

login laâ info

Austria

finfo.tu-graz.ac.at

login laâ info

Britain

info.brad.ac.uk

login laâ info

Britain

uts.mcc.ac.uk

Canada

nstn.ns.ca

Chile

tolten.puc.cl

Denmark

gopher.denet.dk

Ecuador

ecnet.ec

Germany

gopher.th-darmstadt.de

Iceland

gopher.isnet.is

Italy

siam.mi.cnr.it

Poland

gopher.torun.edu.pl

Spain

gopher.uv.es

Sweden

sunic.sunet.se

Sweden

gopher.chalmers.se

USA

consultant.micro.umn.edu

Cûúäi lïn Gopher Àaä àuã cho lyá thuyïët vïì Gopher Hoåc Thuêìn Tuáy - chuáng ta haäy cuâng laái möåt voâng trïn Gopher. Nïëu baån coá möåt chûúng trònh client Gopher trïn maáy cuãa mònh, goä vaâo gopher (nïëu baån khöng chùæc,

INTERNET TOAÂN TÊÅP

266

haäy thûã xem). Duâ coá may àïën àêu, baån cuäng thêëy möåt maân hònh baãn quyïìn sûã duång vaâ khi baån bêëm Enter, baån coá möåt maân hònh nhû sau: Internet Gopher Information Client v1.1 Root gopher server: gopher.micro.umn.edu > 1. Information About Gopher/ 2. Computer Information/ 3. Discussion Groups/ 4. Fun & Games/ 5. Internet file server (ftp) sites/ 6. Libraries/ 7. News 8. Other Gopher and Information Servers/ 9. Phone Books/ 10. Search Gopher Titles at the University of Minesota 11. Search lots of places at the University of Minesota 12. University of Minesota Campus Information/ Press ? for help, q to Quit, u to go up a menu Page 1/1

Nïëu baån khöng coá möåt client Gopher úã maáy mònh, haäy telnet vaâo möåt trong caác hïå thöëng liïåt kï trong phêìn "Töi Tòm Möåt Gopher úã Àêu?" Caác muåc menu coá thïí khaác, nhûng hònh thûác chung cuãa maân hònh client Gopher àõa phûúng giöëng nhû Gopher telnet. (Nïëu baån duâng Windows coá HGOPHER, maân hònh giöëng nhû trong hònh 20-1, hiïån ra cuâng caác muåc menu nhûng hêëp dêîn hún).

INTERNET TOAÂN TÊÅP

267

Menu àùåc biïåt naây chûáa hai loaåi muåc choån. Caác muåc têån cuâng laâ / (dêëu cheáo) laâ caác menu khaác, vaâ caác muåc laâ caác muåc tòm kiïëm, töi seä noái sau. Trong HGOPHER, biïíu tûúång úã bïn traái doâng chó ra loaåi muåc choån. Möåt muäi tïn röång coá nghôa laâ möåt menu khaác, vaâ möåt muäi tïn nhoã chó vaâo möåt quyïín saách chñnh laâ möåt muåc tòm kiïëm. (Nïëu baån thùæc mùæc vïì biïíu tûúång hònh vuöng úã bïn traái möåt söë muåc choån, chuáng coá nghôa laâ coá caác thöng tin thïm vïì Gopher + cho muåc choån àoá. Luác naây haäy taåm boã qua noá ài àaä). Mùåc duâ Minesota laâ möåt núi àùåc sùæc, vïì Gopher vaâ nhûäng thûá khaác, chuáng ta haäy nhòn xa hún trong chuyïën du lõch Gopher naây. Choån söë 8, Other Gopher and Information Servers/. Nghôa laâ, hoùåc di chuyïín con troã xuöëng doâng 8 (hoùåc ài trûåc tiïëp àïën àoá bùçng caách goä vaâo 8) vaâ bêëm Enter. Khi baån bêëm Enter, möåt menu vùn baãn xuêët hiïån (Chuá yá: Töi boã qua caác tiïu àïì àêìu vaâ cuöëi àïí tiïët kiïåm chöî): --> 1. All the Gopher Servers in the World/ 2. Search titles in Gopherspace using veronica/ 3. Africa/ 4. Asia/ 5. Europe/ 6. International Organizations/ 7. Middle East/ 8. North America/ 9. Pacific/ 10. South America 11. Terminal Based Information/ 12. WAIS Based Information

INTERNET TOAÂN TÊÅP

268

Choån North America röìi USA seä cho baån möåt danh saách caác tiïíu ban. Menu naây quaá lúán khöng vûâa möåt maân hònh, nïn noá baáo cho baån biïët bùçng caách àùåt Page: 1/3 úã cuöëi (coá nghôa àêy laâ trang 1 trong 3 trang). Baån ài tûâ trang naây àïën trang kia trong danh saách vúái + hoùåc - vaâ di chuyïín àïën möåt muåc choån àùåc biïåt naâo àoá bùçng caách goä söë cuãa noá vaâo. Nïëu baån biïët tïn cuãa muåc choån maâ baån muöën, baån coá thïí tòm kiïëm noá bùçng caách goä vaâo / (dêëu cheáo), röìi möåt phêìn cuãa tïn, vaâ bêëm Enter, àïí Gopher tòm muåc choån menu kïë tiïëp àuáng vúái nhûäng gò baån vûâa goä vaâo. Sau cuâng (trong vñ duå naây), töi ài àïën National Bureau of Economic Research búãi vò töi àang kiïëm baâi viïët maâ hoå àaä xuêët baãn. Menu tröng nhû sau: --> 1. NBER Information. 2. About this Gopher. 3. Search for any NBER publication 4. Penn-World Tables v. 5.5/ 5. Phone books at other institutions/ 6. NetEc (Universal) Economics Working Paper Server/

Nhûäng chó muåc naây laâ möåt múá löån xöån Nïëu baån duâng Gopher nhiïìu, baån seä choáng nhêån thêëy rùçng giûäa caác menu vúái nhau cuäng khöng nhêët quaán tuyïåt àöëi. Àoá laâ vò Gopher laâ möåt hïå thöëng hoaân toaân phên taán. Coá nghôa laâ bêët cûá möåt ai muöën cuäng coá thïí àùåt ra möåt server Gopher. Àiïìu àoá khaá dïî, chó àoâi hoãi ngûúâi quaãn lyá hïå thöëng phaãi caâi möåt vaâi chûúng trònh vaâ taåo ra möåt söë file chó muåc chûáa vùn baãn vïì caác menu àõa phûúng. Nïëu möåt àiïím maáy muöën àûa vaâo menu cuãa noá möåt liïn kïët àïën möåt menu úã núi khaác, noá coá thïí chó laâm nhû vêåy maâ khöng cêìn yïu cêìu húåp taác tûâ chöî àûúåc liïn kïët túái. Vêåy tin mûâng laâ coá haâng trùm server Gopher trïn Net, lêåp ra búãi nhûäng ngûúâi tònh nguyïån muöën cho viïåc truy xuêët àïën dûä liïåu cuãa

INTERNET TOAÂN TÊÅP

269

hoå àûúåc dïî daâng hún. Tin buöìn laâ hêìu nhû khöng ai trong söë nhûäng ngûúâi naây coá kinh nghiïåm trong viïåc lêåp chó muåc vaâ lêëy thöng tin (vò thïë baån cêìn phaãi coá trònh àöå vïì ngaânh khoa hoåc thû viïån), thaânh ra cuâng möåt muåc choån coá thïí xuêët hiïån trong nùm menu khaác nhau dûúái nùm caái tïn khaác nhau, vaâ khöng coá 2 menu Gopher naâo laâ hoaân toaân giöëng nhau. Àiïìu naây coá nghôa laâ phaãi thûã vaâi lêìn vaâ chaåy loâng voâng àïí xem ngûúâi ta dêëu nhûäng troâ vúá vêín úã àêu. Nhûng thûúâng nhûäng nöî lûåc naây cuäng àûúåucâ àïìn buâ xûáng àaáng. Ö hö Gopher Bêy giúâ chuáng ta haäy têån duång lúåi thïë cuãa muåc choån tòm kiïëm, chó ra búãi . Khi töi choån noá, Gopher hiïån ra möåt höåp àïí töi goä caác tûâ cêìn tòm vaâo àoá. Trong trûúâng húåp naây, töi goä vaâo tïn taác giaã baâi viïët, vaâ noá nhanh choáng tra vïì möåt menu caác baâi viïët maâ taác giaã àoá àaä viïët: Search for any NBER publication: Krugman > 1. |TI| Pricing to Market when the Exchange Rate Changes 2. |TI| Industrial Organization and International Trade 3. |TI| Is the Japan Problem Over ? ...

Caác muåc tòm cuãa Gopher laâ möåt àùåc tñnh rêët töíng quaát. Trong trûúâng húåp naây, chuáng ta tòm thöng qua möåt cú súã dûä liïåu àõa phûúng, nhûng diïîn giaãi möåt khoaá tòm kiïëm bêët kyâ naâo àoá hoaân toaân phuå thuöåc vaâo server Gopher thûåc hiïån viïåc tòm kiïëm àoá. Ngûúâi ta coá thïí vaâ thûåc sûå laâ àaä viïët nhûäng server cûåc kyâ thöng minh laâm àûúåc têët caã caác kiïíu tòm kiïëm (xem phêìn "Veronica Yïu Dêëu Cuãa Töi" sùæp túái trong chûúng naây). Cuöëi cuâng, möåt vaâi file Bêy giúâ chuáng ta coá möåt menu caác muåc choån file, trong trûúâng húåp naây chûáa caác trñch dêîn cuãa baâi viïët maâ chuáng ta muöën. Choån bêët kyâ

INTERNET TOAÂN TÊÅP

270

möåt muåc naâo cuäng seä bùæt àêìu hiïån ra file cuãa noá trïn maân hònh, möîi lêìn 1 trang. Khi toaân böå file àaä àûúåc hiïín thõ (hoùåc sau khi baån bêëm Q àïí àoáng noá laåi), Gopher noái: Press to continue, <m> to mail, <s> to save, or

to print:

Nïëu baån thêëy laâ baån thñch file àoá, baån coá thïí böë trñ àïí coá möåt baãn sao cuãa noá cho riïng baån. Nïëu baån bêëm m, Gopher hoãi àõa chó email cuãa baån vaâ gúãi cho baån möåt baãn sao. Nïëu baån bêëm s, noá hoãi tïn file vaâ cheáp file (duâng FTP) vaâo maáy tñnh cuãa baån. Nïëu baån bêëm p, noá gúãi möåt baãn sao ra maáy in. Nïëu baån àaä telnet vaâo, lûåa choån duy nhêët laâ m, búãi vò àôa vaâ maáy in coá thïí caách chöî baån haâng ngaân dùåm. Nïëu baån nöëi vaâo bùçng caách quay söë tûâ möåt PC chaåy möåt chûúng trònh traåm cuöëi nhû Crosstalk hay Procomm, baån luön coá thïí taãi xuöëng caác file bùçng caách duâng möåt chûúng trònh nhû Kermit hay Zmodem. úã cuöëi taâi liïåu, bêëm Enter àïí quay laåi menu, röìi D àïí taãi xuöëng. Gopher hiïån ra möåt höåp hoãi baån duâng phûúng phaáp taãi xuöëng naâo. Nïëu baån àang truy xuêët àïën Internet qua möåt PC, thò àêy laâ caách dïî nhêët àïí lêëy baãn sao caác file búãi vò noá kïët húåp viïåc lêëy file cuãa FTP vaâ taãi xuöëng trong cuâng möåt bûúác. (Àïí coá thïm thöng tin vïì nhûäng bñ êín cuãa caác chûúng trònh traåm cuöëi, viïåc taãi xuöëng, vaâ nhûäng àiïìu tûúng tûå, tra quyïín Modems for dummies cuãa Tina Rathbone (IDG Books, 1993). Gopher coá thïí taãi xuöëng bêët kyâ möåt file naâo trong menu cuãa noá, duâng àoá khöng phaãi laâ file vùn baãn, vúái giaã sûã laâ baån coá möåt chûúng trònh xûã lyá file àoá. Baãng àaánh lûâa Gopher UNIX Baãng 20-2 chûáa têët caã caác khoaá cho Gopher UNIX cú baãn. Nïëu khöng ghi chuá, möîi khoaá seä coá hiïåu lûåc ngay khi baån goä vaâo. Di chuyïín con troã lïn xuöëng àïí ài lïn xuöëng trong menu hiïån thúâi. Con troã traái vïì menu trûúác àoá. Con troã phaãi choån muåc hiïån thúâi.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

271

Caác hïå thöëng nhaãy cao trong möåt vaåch àún Möåt vaâi muåc choån menu coá dûång cúâ . Àêy laâ nhûäng muåc choån telnet. Khi baån choån möåt trong söë àoá, Gopher tûå àöång chaåy telnet àïí nöëi baån vaâo möåt hïå thöëng cung cêëp möåt dõch vuå. Thûúâng laâ baån phaãi login vaâo möåt hïå thöëng úã xa - nïëu vêåy, laâ ngay trûúác khi noá bùæt àêìu möåt àûúâng nöëi, noá seä noái baån duâng login. Nïëu böå nhúá ngùæn haån cuãa baån khöng àûúåc töët lùæm, baån nïn ghi laåi tïn login maâ hïå thöëng àûúåc-telnet-àïën àoâi hoãi, búãi vò phaãi mêët möåt luác noá múái àoâi baån àûa tïn login vaâo. Àïí quay laåi Gopher, logout ra khoãi hïå thöëng múái. Nïëu baån khöng thïí hònh dung ra laâm viïåc àoá nhû thïë naâo, bêëm Ctrl/] vaâ khi àoá úã dêëu nhùæc telnet> goä vaâo quit. (Chuá yá: Nïëu baån telnet vaâo Gopher thay vò chaåy trûåc tiïëp, àoåc phêìn bïn lïì "Coá bao nhiïu telnet maâ möåt telnet telnet nïëu möåt telnet..." trûúác khi laâm troâ naây). Möåt vaâi muåc choån telnet thêåt ra goåi àïën tr3270, möåt phiïn baãn biïën dõ cuãa telnet chaåy trïn caác maáy tñnh lúán IBM. Nguyïn tùæc thò nhû nhau, nhûng khoá maâ hònh dung ra caác phñm escape (xem caác chûúng 14 & 15). Khi Gopher telnet vaâo möåt hïå thöëng, noá chùèng laâm àiïìu gò kyâ laå nïëu Gopher coá thïí telnet vaâo möåt núi naâo àoá, baån cuäng laâm àûúåc. Nïëu baån tòm thêëy möåt trong caác hïå thöëng trûåc tuyïën cuãa Gopher àaáng quan têm, ghi laåi tïn maáy chuã cuãa noá, vöën àûúåc hiïín thõ ngay trûúác khi nöëi vaâo. Lêìn sau baån coá thïí tûå telnet àïën àoá khöng cêìn Gopher giuáp. Coá bao nhiïu telnet maâ möåt telnet telnet nïëu möåt telnet... Sau àêy laâ möåt trong nhûäng vêën àïì maâ chùèng ai phaãi lo lùæng trûúác khi maáy tñnh ra àúâi. Giaã duå laâ baån àang laâm viïåc trïn möåt hïå thöëng Unix vaâ baån telnet vaâo möåt hïå thöëng Gopher. Baån duâng Gopher àoá telnet vaâo möåt hïå thöëng thûá ba, vaâ phiïn laâm viïåc trïn hïå thöëng

INTERNET TOAÂN TÊÅP

272

naây bõ löån xöån quaá, nïn baån muöën ngûng noá laåi. Vò Gopher chùèng bao giúâ buöìn chó ra, nïn baån phaãi thoaát ra bùçng Ctrl/] Nhûng àúåi tñ àaä. Ctrl-] cuäng ngùæt phiïn telnet tûâ maáy cuãa baån àïën hïå thöëng Gopher. Nïëu baån bêëm Ctrl-], noá seä ngùæt phiïn laâm viïåc naâo? Phiïn laâm viïåc thûá nhêët (baån vúái Gopher) hay phiïn laâm viïåc thûá hai (Gopher àïën hïå thöëng thûá ba)? Caã hai? Khöng caái naâo? Cêu traã lúâi laâ noá ngùæt phiïn laâm viïåc thûá nhêët. Nhûng trong trûúâng húåp àoá, laâm thïë naâo baån ngùæt phiïn laâm viïåc thûá hai? Àïí laâm àiïìu àoá, coá sùén möåt meåo: thay àöíi kyá tûå ngùæt. Laâm nhû sau: Ctrl/] telnet> set escape ^X

Chuá yá: rùçng doâng cuöëi têån cuâng bùçng hai phñm ^ (caret) vaâ X. Àiïìu naây baão cho telnet thûá nhêët rùçng tûâ nay trúã ài baån seä bêëm Ctrl-X àïí ngùæt noá. Bêy giúâ, nïëu baån bêëm Ctrl-J, baån seä ngùæt phiïn laâm viïåc thûá hai, laâ àiïìu baån muöën laâm luác àêìu. Nïëu baãn thên Gopher cuäng bõ löån xöån, baån coá thïí duâng Ctrl-X àïí bùæt telnet àõa phûúng chuá yá àïën. Àûúng nhiïn, möåt khi baån laâm cho telnet chuá yá àïën, lïånh baão noá thoaát laâ quit. Veronica yïu dêëu cuãa töi Gopher nhanh choáng trúã thaânh naån nhên cuãa thaânh cöng cuãa chñnh noá. Coá quaá nhiïìu server Gopher úã bïn ngoaâi àïën nöîi tòm àûúåc möåt menu Gopher maâ baån muöën cuäng laâ viïåc khoá khùn. Luác naây Veronica xuêët hiïån àïí cûáu vúát. Giöëng nhû Archie, Veronica coá möåt cú súã lúán nhûäng dûä liïåu vïì caác dõch vuå. Veronica theo doäi têët caã caác menu Gopher coá thïí àûúåc truy xuêët trûåc tiïëp hoùåc (thûúâng laâ) giaán tiïëp tûâ Gopher meå úã Minnesota. Veronica dïî duâng - noá chó laâ möåt muåc tòm kiïëm khaác thöi. Baån coá thïí tòm ra Veronica trïn muåc : "Other Gophers" hoùåc möåt tïn giöëng nhû vêåy trong phêìn lúán caác Gopher cöng cöång.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

273

Vñ duå coá möåt lêìn töi muöën tòm möåt tûå àiïín biïåt ngûä trûåc tuyïën trïn maáy tñnh (àaä coá úã nhiïìu daång khaác nhau kïí tûâ nhûäng nùm 1960). Töi choån möåt muåc trïn Gopher Veronica - thûúâng laâ coá nhiïìu, möîi server Veronica coá möåt - vaâ töi nhêåp xêu kyá tûå tòm kiïëm laâ jargon dictionary. Vaâ Veronica xêy dûång möåt menu riïng cho töi, chó chûáa nhûäng àêìu vaâo àuáng vúái xêu tòm kiïëm: --> 1. The Jargon Dictionary File/ 2. The Jargon Dictionary File/ 3. The Jargon Dictionary File/ 4. The Jargon Dictionary File/ 5. The New Hacker's Dictionary (computer jargon) 6. jargon: The New Hacker's Dictionary 7. jargon: The New Hacker's Dictionary 8. Fuzzy search in "The New Hacker's Dictionary" (jargon.txt) 9. The Jargon Dictionary 10. Computer Jargon Dictionary

Caác muåc thûâa coá nghôa laâ taâi nguyïn àoá coá úã nhiïìu hún möåt chöî. Baån choån chöî naâo thò luön luön laâ khöng thaânh vêën àïì. Taåi sao hoå àùåt tïn noá laâ Veronica? Theo nhûäng taác giaã cuãa noá, tïn Veronica chó laâ sûå truâng húåp ngêîu nhiïn, khöng liïn quan àïën Archie, vò noá laâ viïët tùæt cho möåt tïn thêåt sûå laâ Very Easy Rodent-Oriented Net-wide Index to Computerized Archives. Nhûng töi nghe noái chûúng trònh tòm kiïëm chó muåc kïë tiïëp goåi laâ Jughead, thay cho chûä Jony's Universal Gopher Hierachy

INTERNET TOAÂN TÊÅP

274

Excavation And Display. Àiïìu naây coá thïí laâm cho àïën möåt anh chaâng Bunny Phuåc sinh cuäng phaãi nghi ngúâ. Laâm saách Àùåc àiïím cuöëi cuâng cuãa Gopher laâ caác bookmark. Khi baån ài trong khöng gian Gopher, thûúâng baån hay àïën möåt menu maâ baån muöën thùm laåi noá sau naây. Möåt trong nhûäng caách laâm àiïìu àoá laâ cêín thêån ghi laåi trònh tûå caác menu dêîn àïën menu àoá - nhûng àoá chñnh thûåc laâ thûá maâ maáy tñnh laâm töët hún con ngûúâi. Khi àoá bookmark cuãa Gopher seä ghi chuá nhûäng núi baån ûa thñch trong khöng gian Gopher. Àïí nhúá muåc hiïån thúâi, bêëm chûä a (viïët thûúâng), thïë cho thïm (add) vaâo bookmark. Àïí nhúá toaân böå menu hiïån thúâi, bêëm A (viïët hoa). Àïí sûã duång bookmark cuãa mònh, bêëm v (view - xem), vaâ Gopher seä xêy dûång möåt menu chûáa têët caã caác bookmark cuãa baån. Baån coá thïí duâng menu àoá nhû bêët kyâ möåt menu naâo khaác vaâ khúãi ài tûâ àoá. Baån coá thïí cùæt xeán menu àoá bùçng caách bêëm D (Delete) àïí xoaá muåc hiïån thúâi. Bêy giúâ töi coá möåt böå bookmark rêët gêìn vúái phêìn lúán caác muåc töi thûúâng duâng. Àiïìu naây laâm cho töi ài àïën nhûäng àõa àiïím Gopher thöng thûúâng cuãa töi chó sau möåt hoùåc hai phñm bêëm, kïí tûâ menu bookmark cuãa töi. Nïëu baån chaåy trûåc tiïëp chûúng trònh client Gopher, caác bookmark àûúåc cêët trong möåt file àïí röìi xuêët hiïån möîi lêìn baån chaåy Gopher. Nïëu baån telnet vaâo, bookmark seä bõ boã qua (khöng may thay) vaâo cuöëi möîi phiïn laâm viïåc. Gopher cao cêëp Vêng, àaä àuã cho caái giao diïån ngûúâi sûã duång giaâ nua khoá tñnh àoá röìi àêëy. Ta haäy thûã xem HGOPHER (xem hònh 20-2).

INTERNET TOAÂN TÊÅP

275

Hònh 20-2 chó ra möåt maân hònh HGOPHER khaá àiïín hònh. Cöåt cuãa caác biïíu tûúång mö taã caác loaåi file. Mùæt kñnh coá nghôa laâ file vùn baãn, muäi tïn laâ menu, vaâ muäi tïn nhoã chó vaâo cuöën saách laâ möåt muåc tòm kiïëm. Caái 1011 laâ file nhõ phên, vaâ muåc telnet (chùèng hiïån ra gò úã àoá) xuêët hiïån nhû laâ caác traåm cuöëi nhoã. Búãi vò Microsoft Windows cho pheáp baån coá nhiïìu cûãa söí hoaåt àöång àöìng thúâi, caác muåc khöng coá menu hiïån ra trong chñnh caác cûãa söí cuãa chuáng. Caác muåc vùn baãn xuêët hiïån trong trònh soaån thaão Notepad chuêín, telnet bùæt àêìu möåt cûãa söí telnet, vaâ v.v... Àïí cêët möåt file, chuyïín tûâ chïë àöå xem (view) (nhaáy vaâo con mùæt nhoã nhoã úã goác phaãi dûúái maân hònh) sang chïë àöå cheáp vaâo file (copy to file); vúái möåt file àïën, HGOPHER yïu cêìu baån àùåt tïn àïí chûáa thöng tin àïën. Nïëu baån lêëy àûúåc möåt file trong chïë àöå xem, baån coá thïí giûä baãn sao bùçng caách baão cho trònh ûáng duång maâ àang xem file àoá cêët file vúái tïn khaác vúái tïn HGOPHER àaä gaán. Khi thoaát trònh xem file, HGOPHER xoaá file maâ noá taåo ra, nhûng nïëu baån àaä taåo ra möåt baãn sao khaác, baãn sao àoá vêîn coân trïn àôa. HGOPHER hiïíu àûúåc Gopher +, nïn noá biïët khaá roä vïì caác daång thûác file maâ caác trònh client Gopher thûúâng duâng. Vñ duå Gopher+ coá thïí nöëi àuöi vaâo möåt file thaânh daång aãnh bitmap (aánh xaå nhõ phên) cêët theo daång GIF (xem chûúng 17) vaâ ngay caã coá thïí noái rùçng möåt file laâ coá sùén trïn nhiïìu daång thûác, coá thïí nhû laâ file Postcript hay thuêìn tuyá vùn baãn. Biïíu tûúång choån lûåa úã bïn traái biïíu tûúång loaåi file chñnh laâ loaåi file cuãa Gopher+, maâ baån coá thïí nhaáy vaâo àoá àïí xem loaåi file. HGOPHER giûä möåt danh saách caác chûúng trònh xem file, nïn nïëu baån coá möåt chûúng trònh chia seã (shareware) coá thïí hiïín thõ caác file GIF vaâ baån àûa tïn noá vaâo danh saách xem, sau àoá baån nhaáy vaâo muåc file Gopher+ vöën dô laâ möåt file GIF, thò file seä àûúåc tûå àöång cheáp vaâo maáy cuãa baån vaâ hiïín thõ vúái trònh xem GIF cuãa baån. Cuäng dïî chõu àêëy. Nhûng cho àïën bêy giúâ thò àiïìu dïî chõu nhêët laâ úã chöî HGOPHER coá thïí laâm möåt luác 3 viïåc. Baån coá thïí nhaáy vaâo 3 muåc file, vaâ noá cheáp

INTERNET TOAÂN TÊÅP

276

àöìng thúâi caã 3 file vaâo caác cûãa söí riïng biïåt. Baån coá thïí tiïëp tuåc duyïåt caác menu Gopher khi àang xaãy ra viïåc chuyïín thöng tin phaãi 3 lêìn chuyïín àöìng thúâi (chuyïín tûâ menu naây sang möåt menu khaác cuäng àoâi hoãi chuyïín thöng tin - transfer). Àiïìu naây coá nghôa laâ baån coá thïí yïu cêìu möåt muåc choån lúán, nhû laâ möåt bûác tranh coá àöå phên giaãi cao, vaâ tiïëp tuåc Gopher ài caác núi trong khi bûác tranh àang àûúåc chuyïín. Möîi àùåc àiïím naây thöi cuäng àuã laâm cho HGOPHER coá giaá trõ, duâ laâ noá khöng àûúåc phên phöëi miïîn phñ. Coân khaá nhiïìu àiïìu khaác vïì HGOPHER, nhûng giöëng nhû caác trònh ûáng duång trïn Windows, hoåc bùçng caách sûã duång noá dïî hún nhiïìu so vúái àoåc vïì noá. Noá laâ möåt viïn keåo ngêåm! Khöng noá laâ möåt cuåc saáp! khöng noá laâ caã hai! Möåt àöåc giaã tinh yá (laâ baån, têët nhiïn) seä thùæc mùæc laâ taåi sao caã Gopher vaâ Archie cuâng töìn taåi. Caã hai àïìu cuâng giuáp baån tòm vaâ lêëy file. Böå chuáng khöng laâm cuâng möåt viïåc hay sao? Àuáng vaâ khöng àuáng vêåy. Muåc tiïu ban àêìu cuãa chuáng laâ hoaân toaân khaác nhau: Archie laâ möåt chó muåc troã vaâo caác file FTP, coân Gopher laâ möåt hïå menu. Nhûng röìi chuáng trúã nïn khaá laâ buâ trûâ lêîn nhau. Trong chûúng 19 baån àaä thêëy laâ coá ñt nhêët 5 caách khaác nhau àïí gúãi möåt yïu cêìu àïën Archie (telnet, mail, vaâ v.v...). Nhûäng nhaâ Gopher hoåc àaä hònh dung ra rùçng caác muåc tòm kiïëm cuãa Gopher cuäng laâ möåt caách töët àïí gúãi yïu cêìu àïën Archie. Sau àoá hoå ài xa hún laâ cöë gùæng àoán laåi nhûäng àaáp ûáng tûâ Archie àïí caác tïn thû muåc maâ Archie traã vïì laåi àûúåc àûa vaâo menu Gopher, vaâ caác file thò àûa vaâo muåc choån. Viïåc daân xïëp naây cho pheáp baån lêëy caác file maâ Archie tòm ra. Möåt cuöåc hön nhên trïn trúâi, khöng?

INTERNET TOAÂN TÊÅP

277

Chûúng 21 B¹N Cã WAIS ÀÏÍ TÒM THÖNG TIN CHO MÒNH

Nïëu baån nghiïm tuác muöën tòm têët caã nhûäng gò noái vïì möåt àïì taâi naâo àoá, baån nïn hoåc caách duâng WAIS, möåt phêìn mïìm biïët caách ài àïën caác cú súã dûä liïåu trïn thïë giúái. WAIS thay cho chûä Wide Area Information Servers - caác server thöng tin diïån röång, (tònh cúâ àoåc laâ ways - caách thûác, àûúâng) vaâ noá laâ möåt hïå thöëng àûúåc thiïët kïë àïí lêëy thöng tin tûâ maång. Nhûäng ngûúâi phaát triïín WAIS luác àêìu laâ nhûäng chuyïn gia vïì cú súã dûä liïåu vaâ lêëy thöng tin úã caác maáy Thinking Machines, Apple Computer, vaâ Dow Jones (àuáng laâ maáy Dow Jones phaát haânh taåp chñ Wall Street). Mùåc duâ noá àûúåc phaát triïín àïí cung cêëp truy xuêët àïën caác cú súã dûä liïåu coá súã hûäu chuã, chùèng haån caái maâ Dow Jones baán, phêìn lúán caác thöng tin truy xuêët àûúåc qua WAIS cho àïën hiïån nay laâ miïîn phñ. Thinking Machine ngay caã coân duy trò möåt siïu maáy tñnh Connection Machine CM-5 trïn Internet daânh cho truy xuêët WAIS miïîn phñ. Vúái WAIS, baån nhêåp vaâo möåt böå caác tûâ mö taã nhûäng gò baån muöën tòm vaâ WAIS seä àaâo vaâo bêët kyâ möåt thû viïån naâo baån chó ra, àïí tòm nhûäng taâi liïåu àuáng vúái yïu cêìu cuãa baån. Khöng giöëng nhû Archie vaâ Veronica, WAIS tòm nöåi dung caác taâi liïåu thay vò chó laâ caác tûåa. Àiïìu naây bùæt server phaãi laâm viïåc nhiïìu hún (àoá laâ lyá do maâ maáy Thinking Machines phaãi nhaãy vaâo - siïu maáy tñnh cuãa noá laâm cöng viïåc tòm kiïëm naây rêët töët), nhûng cuäng laâm cho viïåc tòm kiïëm thöng tin cuãa baån dïî hún nhiïìu búãi vò baån khöng phuå thuöåc vaâo möåt tûåa àïì do ai àoá àûa ra. WAIS cuäng sûã duång höìi àaáp thñch húåp, coá nghôa laâ sau khi WAIS thûåc hiïån möåt taác vuå tòm kiïëm, noá traã laåi möåt danh saách caác taâi liïåu

INTERNET TOAÂN TÊÅP

278

coá veã àuáng vúái yïu cêìu cuãa baån. Baån coá thïí nhòn vaâo àoá, vaâ nïëu WAIS àaä khöng tòm ra àuáng nhûäng gò baån muöën, baån coá thïí nhêån ra nhûäng gò àuáng nhêët (thñch húåp nhêët) vaâ baão WAIS tòm nhûäng gò giöëng nhû thïë. Taåi sao Z39.50 laâ töët cho baån Trong möåt toaâ nhaâ vö danh úã quaãng trûúâng Times Square úã thaânh phöë New York, coá möåt töí chûác nhoã goåi laâ Viïån Tiïu chuêín Quöëc gia Myä (American National Standard Institute - ANSI) àang lao àöång àïí cuöåc söëng chuáng ta àûúåc dïî daâng hún. Vñ duå, möåt tiïu chuêín ANSI vïì boáng àeân baão àaãm rùçng duâ baån mua boáng àeân hiïåu gò, noá cuäng khúáp vúái öí cùæm úã nhaâ baån. Baãng chûúng trònh maâ WAIS duâng àïí truyïìn thöng vúái caác khaách haâng vaâ server cuãa noá thò dûåa trïn, möåt caách àaáng ngaåc nhiïn, möåt tiïu chuêín chñnh thûác cuãa ANSI goåi laâ Z39.50 (caác tiïu chuêín thûúâng coá caác tïn laå lêîm nhû thïë, chó àún giaãn àoá laâ tiïu chuêín thûá 50 àûúåc chuêín y búãi nhoám thûá 39 trong ban khoa hoåc thû viïån). Z39.50 àõnh nghôa caác qui luêåt maâ möåt maáy tñnh duâng àïí truyïìn möåt yïu cêìu lêëy thöng tin sang möåt maáy tñnh khaác vaâ caác luêåt truyïìn traã laåi kïët quaã. Caác hïå thöëng trïn thïë giúái duâng WAIS vò phêìn lúán caác thû viïån àoâi hoãi nhû thïë. Àûa WAIS vaâo phêìn lúán caác hïå thöëng lêëy thöng tin àang coá maâ noái ngön ngûä Z39.50 thò khaá àún giaãn, thaânh ra baån coá thïí mong laâ coá thïm nhiïìu nguöìn WAIS xuêët hiïån trong tûúng lai khi caác cú súã dûä liïåu thû viïån hiïån nay àang trúã nïn WAIS hoaá. HUNG TIN VÏÌ VIÏÅC DUÂNG WAIS Trûâ phi baån ruâng mònh khi nghô àïën viïåc àêåu song song vúái möåt chiïëc xe 18 baánh trong thaânh phöë, baån coá leä seä khöng höì húãi vúái giao diïån doâng lïånh Unix chuêín vúái WAIS. Nhûäng ai thñch WAIS àïìu noái rùçng giao diïån WAIS Unix chuêín vûâa xêëu, vûâa luöåm thuöåm vaâ gêìn nhû laâ khöng duâng àûúåc. Töi khöng thïí noái laâ nhûäng ngûúâi khöng

INTERNET TOAÂN TÊÅP

279

thñch duâng WAIS seä nghô sao vïì giao diïån àoá (ñt nhêët laâ khöng phaãi trong möåt cuöën saách àûúåc xïëp haång cao nhû cuöën naây). May laâ coân coá caác chûúng trònh giao diïån kiïíu windows trïn àa söë caác hïå windows (göìm Xwindows vaâ caác biïën thïí cuãa noá, Microsoft Windows, vaâ Macs) laâm cho WAIS coân duâng àûúåc. Nïëu baån coá truy xuêët àïën möåt giao diïån nïìn windows, haäy duâng noá bùçng moåi giaá. Baån khöng chó seä haånh phuác hún, maâ coân laâm àûúåc nhiïìu viïåc hún trïn giao diïån doâng lïånh. Töi nïn noái cho baån biïët rùçng têët caã caác thöng tin truy xuêët àûúåc bùçng WAIS cuäng coá sùén trïn Gopher vaâ WWW (World Wide Web). Töi baão cho baån àiïìu naây àïí nïëu baån mêët kiïn nhêîn vúái WAIS hoùåc noá mêët kiïn nhêîn vúái baån (khöng nghe baån) - thò baån cuäng biïët laâ coân nhûäng phûúng aán khaác. Duâ sao ài nûäa thò sau àêy cuäng laâ caách àïí baån bùæt àêìu. Gopher WAIS Duâng WAIS qua Gopher thò àún giaãn thöi. Tòm menu WAIS trong khöng gian Gopher. (tûâ menu chñnh cuãa Gopher meå, choån Other Gopher and Information Sites röìi WAIS Based Information). Tûâ àoá, choån möåt nguöìn WAIS (hiïån ra nhû möåt muåc tòm kiïëm) vaâ goä tûâ cêìn tòm vaâo. Gopher tiïën haânh taác vuå tòm kiïëm WAIS vaâ cho baån möåt menu caác taâi liïåu tòm ra. Baån khöng cêìn choån nhiïìu nguöìn vaâ cuäng khöng thïí duâng àùåc àiïím höìi àaáp thñch húåp (seä mö taã sau), nhûng noá cuäng dïî hún laâm viïåc vúái giao diïån chuêín khuãng khiïëp kia. Baån cuäng coá thïí vaâo WAIS tûâ World Wide Web. Xem chi tiïët úã chûúng 22. WAIS vaâ phûúng tiïån Trûâ phi baån àuã may mùæn coá möåt chûúng trònh khaách haâng WAIS úã chöî mònh (thûã caác lïånh wais, swais, vaâ xwais), baån phaãi telnet vaâo möåt maáy coá noá. Haäy telnet vaâo Quake.think.com, nhaâ cuãa WAIS, vaâ login vaâo laâ wais. Chuêín bõ àúåi möåt luác vò noá khúãi àöång chêåm.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

280

Nhûäng caách suy nghô múái Mùåc duâ WAIS cho truy xuêët àïën haâng têën nhûäng troâ vúá vêín, noá cuäng khöng hùèn laâ thên thiïån vúái ngûúâi sûã duång. Baån cuäng phaãi hoåc caách noái chuyïån vúái noá. Vñ duå baån vûâa nghe noái àïën möåt phûúng phaáp trõ hoái àêìu múái vaâ muöën tòm têët caã nhûäng thöng tin noái vïì liïåu phaáp naây, caác liïåu phaáp khaác, vaâ chûáng hoái àêìu noái chung, baån cuäng khöng thïí bùæt àêìu bùçng caách goä vaâo noái cho töi nghe vïì hoái àêìu naâo. Tòm úã àêu WAIS bùæt àêìu bùçng caách liïåt kï möåt danh saách daâi caác cú súã dûä liïåu maâ noá sùén saâng tòm: SWAIS Choån nguöìn nguöìn: 460 # Server Source Chi phñ 001: [archie.au} aarnet-resource-guide Miïîn phñ 002: [munin.ub2.lu.se} academic_email_conf Miïîn phñ 003: [wraith.cs.uow.edu.au} acronyms Miïîn phñ 004: [archive.orst.edu} aeronautics Miïîn phñ 005: [ftp.cs.colorado.edu} aftp-cs-colorado-edu Miïîn phñ 006: [nostromo.oes.orst.ed} agricultural-market-news Miïîn phñ 007: [archive.orst.edu} alt.drugs Miïîn phñ 008: [wais.oit.unc.edu} alt.gopher Miïîn phñ 009: [sun-wais.oit.unc.edu} alt.sys.sun Miïîn phñ 010: [wais.oit.unc.edu } alt.wais Miïîn phñ

INTERNET TOAÂN TÊÅP

281

011: [alfred.ccs.carleton.} amiga-slip Miïîn phñ 012: [munin.ub2.lu.se } amiga_fish_contents Miïîn phñ 013: [coombs.anu.edu.au} ANU-Aboriginal-Studies $0/ phuát 014: [coombs.anu.edu.au } ANU-Asian-Computing $0/ phuát 015: [coombs.anu.edu.au } ANU-Asian-Religions $0/ phuát 016: [150.203.76.2} ANU-Australian-Economics $0/ phuát 017: [150.203.76.2} ANU-CAUT-Academics $0/ phuát 018: [coombs.anu.edu.au } ANU-CAUT-Projects $0/ phuát

Tuây baån muöën xem caái naâo trong söë gêìn 500 server. Àiïìu àoá coá nghôa laâ baån xem danh saách vaâ cöë xaác àõnh xem thöng tin baån tòm coá khaã nùng nùçm trong möåt trong caác cú súã dûä liïåu coá tûåa àïì maâ baån thêëy. Khöng coá chuã àïì naâo laâ khöng roä. WAIS bao göìm nhûäng cú súã dûä liïåu nhû: Giúái chiïm tinh Toaâ thûúång thêím Tin tûác vïì Tantric Gia cêìm Quaran (böå kinh Cö ran cuãa àaåo Höìi)

Hùm húã vaâo caác danh saách cuãa WAIS Khi baån nhòn vaâo danh saách caác cú súã dûä liïåu, choån nhûäng cú súã dûä liïåu naâo coá khaã nùng chûáa caác thöng tin baån cêìn. Duâng (hay j (viïët thûúâng) àïí di chuyïín xuöëng dûúái cuãa danh saách. Duâng ( hay k (viïët thûúâng) àïí ài lïn. Caác nguöìn àûúåc liïåt kï theo thûá tûå chûä caái, vaâ baån coá thïí lêåt trang xuöëng bùçng J viïët hoa hay Ctrl-V hay Ctrl-D. Baån coá thïí lêåt trang lïn laåi bùçng K viïët hoa hay Ctrl-U. Danh saách àûúåc cuöån voâng àïí ài qua cuöëi danh saách thò laåi lïn àêìu (vaâ nïëu ài quaá àêìu danh saách, laåi àïën cuöëi).

INTERNET TOAÂN TÊÅP

282

Nïëu baån biïët tïn möåt nguöìn, baån coá thïí tòm tïn àoá bùçng caách duâng / (dêëu cheáo) theo sau laâ möåt tïn. Baån khöng cêìn phaãi biïët toaân böå tïn; WAIS tòm bêët kyâ xêu kyá tûå naâo baån àûa cho noá, bùæt àêìu vúái kyá tûå àêìu tiïn cuãa chöî vaâo tòm. Nïëu baån cho chûä USE, noá tòm USNET nhûng nïëu cho chûä NET noá khöng tòm ra. WAIS luön bùæt àêìu úã àêìu danh saách, nïn baån haäy cöë duâng möåt xêu kyá tûå khaá àún nhêët möåt tñ. Sau khi xem nguöìn trong danh saách, baån coá thïí àõnh võ con troã lïn àoá bùçng caách bêëm söë hiïåu cuãa nguöìn. Chuá yá: Àõnh võ con troã lïn möåt nguöìn vaâ thêåt sûå choån nguöìn àoá àïí WAIS duâng thò khöng thêåt sûå laâ giöëng nhau. Nhû vêåy thò àún giaãn quaá. Àïí choån möåt cú súã dûä liïåu, àõnh võ con troã lïn doâng chûáa cú súã dûä liïåu maâ baån quan têm röìi bêëm thanh khoaãng trùæng hay dêëu chêëm (.) Baån cuäng nïn choån nhiïìu cú súã dûä liïåu cho WAIS tòm nïëu baån thêëy chuáng àïìu hûáa heån. Nïëu, sau khi xem têët caã caác tïn cú súã dûä liïåu àûúåc liïåt kï, baån vêîn khöng thêëy caái naâo thñch húåp cho mònh, baån nïn choån möåt cú súã dûä liïåu goåi laâ Thû muåc cuãa caác Server (Directory of servers) vaâ tòm caác cú súã dûä liïåu khaã dô hún trong àoá. Tòm caái gò Àïí chó WAIS tòm möåt caái gò àoá trong möåt cú súã dûä liïåu - ngay caã cú súã dûä liïåu cuãa caác cú súã dûä liïåu - noá cêìn phaãi biïët laâ tòm caái gò. Baån phaãi cung cêëp cho noá caác tûâ khoaá chó ra rùçng caác thöng tin noá tòm ra laâ thñch húåp. Vñ duå, khi töi thûã tòm thöng tin vïì bïånh hoái àêìu (baldness), töi àûa vaâo WAIS tûâ khoaá sau: bald skin head medicine (thuöëc cho caái àêìu coá da bõ hoái) WAIS traã laåi nhû sau: SWAIS Choån nguöìn nguöìn: 460 # Server Source Chi phñ 001: [archie.au} aarnet-resource-guide Miïîn phñ

INTERNET TOAÂN TÊÅP

283

002: [munin.ub2.lu.se} academic_email_conf Miïîn phñ 003: [wraith.cs.uow.edu.au} acronyms Miïîn phñ 004: [archive.orst.edu} aeronautics Miïîn phñ 005: [ftp.cs.colorado.edu} aftp-cs-colorado-edu Miïîn phñ 006: [nostromo.oes.orst.ed} agricultural-market-news Miïîn phñ 007: [archive.orst.edu} alt.drugs Miïîn phñ 008: [wais.oit.unc.edu} alt.gopher Miïîn phñ 009: [sun-wais.oit.unc.edu} alt.sys.sun Miïîn phñ 010: [wais.oit.unc.edu } alt.wais Miïîn phñ 011: [alfred.ccs.carleton.} amiga-slip Miïîn phñ 012: [munin.ub2.lu.se } amiga_fish_contents Miïîn phñ 013: [coombs.anu.edu.au} ANU-Aboriginal-Studies $0/phuát 014: [coombs.anu.edu.au } ANU-Asian-Computing $0/phuát 015: [coombs.anu.edu.au } ANU-Asian-Religions $0/phuát 016: [150.203.76.2} ANU-Australian-Economics $0/phuát 017: [150.203.76.2} ANU-CAUT-Academics $0/phuát 018: [coombs.anu.edu.au } ANU-CAUT-Projects $0/phuát

WAIS ghi laåi kïët quaã tòm kiïëm cuãa noá theo cêëp àöå tûâ 0 àïën 1000, 1000 àûúåc gaán cho muåc tòm àuáng vúái tiïu chuêín cuãa baån nhêët. (caác con söë naây chó thñch húåp vúái taác vuå tòm kiïëm cuãa baån; caái àuáng nhêët luön luön laâ 1000, mùåc duâ noá khöng àûúåc àuáng àïën nhû vêåy). Kïët quaã tòm kiïëm àûúåc sùæp thûá tûå, trïn cuâng laâ àiïím cêëp àöå cao nhêët. Nhòn xa hún möåt àêìu vaâo, duâng caác kyá tûå àõnh võ vaâ choån nhû khi choån caác nguöìn àïí choån noá (xem phêìn "Hùm húã vaâo caác danh saách cuãa WAIS" úã phêìn trûúác cuãa chûúng naây).

INTERNET TOAÂN TÊÅP

284

Sau khi baån choån noá, muåc 001 xuêët hiïån nhû sau: Catalogs of Autosomal Dominant, Autosomal Recessive, and X Linked Phenotypes

(Hoái àêìu mang tñnh di truyïìn, vaâ möåt phenotype laâ möåt àùåc tñnh xaác àõnh búãi di truyïìn, nïn àêy cuäng laâ möåt núi hûáa heån àïí tòm vaâo). Nhúá rùçng àêy laâ thû muåc cuãa caác server. Cuâng vúái tñnh kinh dõ cuãa giao diïån naây, àïí thêåt sûå lêëy àûúåc thöng tin maâ baån cêìn, baån phaãi FTP vö danh (xem chûúng 16) vaâo chöî àaä àûúåc liïåt kï vaâ cheáp caác file maâ noá tòm thêëy vaâo maáy tñnh cuãa baån. Hoùåc sûã duång Gopher hay World Wide Web (Chi tiïët vïì WWW xem chûúng 22). Nhû sùæp túái baån seä thêëy, khöng phaãi têët caãc caác giao diïån WAIS àïìu hû àöën nhû thïë naây àêu. Vñ duå xwais cho pheáp baån thïm möåt nguöìn múái vaâo danh saách nguöìn vaâ tòm úã àoá. Coá tñnh tuây choån möåt caách chùåt cheä Daång hiïín thõ cuãa server WAIS àûúåc xaác àõnh bùçng caác tuây choån, möåt vaâi trong söë àoá coá thïí coá ñch àöëi vúái baån. Àïí xem vaâ àùåt caác thiïët lêåp tuây choån, bêëm o (viïët thûúâng). SWAIS Option Settings Options: 6 # Option Value 001: Widetitles on 002: sortsources on 003: sourcedir tmp/sources-user.13337/ 004: commondir /sources/ 005: paperpause on 006: maxitems 40

INTERNET TOAÂN TÊÅP

285

Tuây choån widetitle cho baån tïn trïn Internet hoùåc àõa chó cuãa server. Nïëu baån khöng quan têm àïën nhûäng thûá naây, baån coá thïí tùæt hiïín thõ cuãa noá. Nïëu sortsources laâ off, caác nguöìn seä àûúåc hiïín thõ theo thûá tûå maâ WAIS tòm ra thay vò theo mûác àöå thñch húåp. Tuây choån Maxitems xaác àõnh söë lêìn WAIS tòm ra trûúác khi traã vïì kïët quaã. Àïí thay àöíi möåt tuây choån, choån noá ngay khi baån choån nguöìn (bùçng caách àêìu tiïn laâ àõnh võ con troã lïn àuáng doâng cuãa tuây choån àoá vaâ bêëm khoaãng trùæng, hoùåc tham chiïëu àïën tuây choån theo söë hiïåu). Àïí thay àöíi giaá trõ tûâ on qua off hay ngûúåc laåi, bêëm thanh khoaãng trùæng. Àïí thay àöíi caác giaá trõ khaác, bêëm thanh khoaãng trùæng röìi àûa giaá trõ múái vaâo taåi dêëu nhùæc. Caác taác vuå tòm kiïëm àún giaãn WAIS thêåt sûå laâ biïët nhiïìu thûá, vaâ nïëu baån choån àuáng thûá àoá, baån seä dïî daâng haâi loâng. Vñ duå giaã sûã baån muöën biïët nhûäng cöng thûác laâm baánh patï anh àaâo múái. Nïëu baån choån caác nguöìn recipes (cöng thûác) hay usenet-cookbooks (nhoám thaão luêån usenet vïì saách daåy nêëu ùn) vaâ tûâ khoaá cherry (anh àaâo) vaâ pie (baánh patï), WAIS seä vui mûâng cung cêëp cho baån möåt danh saách tuyïåt vúâi nhûäng choån lûåa: SWAIS Search Results Items: 40 # Score Source Title Lines 001: [1000](cmns-moon.think) cherry cheese-1(D)usenet Cookbook 60 002: [1000](recipes) shafer@rig Re bakery collection veg App 445 003: [917] (cmns-moon.think) blkforest-pie(d) usenet Cookbook 61 004: [760] (cmns-moon.think) cherry-pilaf(m) usenet Cookbook 110

INTERNET TOAÂN TÊÅP

286

005: [732] (cmns-moon.think) cheesecake-4(d) usenet Cookbook 65 006: [693] (recipes) Sanjiv Sin Re: request Pumpkin Pie 302 007: [654] (recipes) shafer@rig Re: collection bakery Pumpkin 291 008: [519] (cmns-moon.think) pumpkin-pie-3(d) usenet Cookbook 87 009: [500] (cmns-moon.think) grape-pie(d) usenet Cookbook 57 010: [491] (cmns-moon.think) straw-rhu-pie(d) usenet Cookbook 73 011: [482] (cmns-moon.think) sweepto-pie(d) usenet Cookbook 48 012: [482] (cmns-moon.think) lemon-pie(d) usenet Cookbook 56 013: [481] (recipes) arielle@ta Re: collection : Vinegar pie 155 014: [473] (cmns-moon.think) frango-pied usenet Cookbook 64 015: [462] (recipes) arielle@ta Re: Sweet Potato Pie 180 016: [462] (recipes) arielle@Cheesecakes 1105 017: [454] (cmns-moon.think) spanakopita - 2(m)usenet Cookbook 108 018: [454] (cmns-moon.think) pumpkin-pie-2(d) usenet Cookbook 51

BLKFOREST-PIE(D) xem ra coá veã löi cuöën, nïn töi choån muåc thûá 3 vaâ bêëm thanh khoaãng trùæng. WAIS ài àïën àoá vaâ lêëy noá, hiïån ra cho töi nhû sau: black forest-pie(d) usenet Cookbook blaackforest-pie(d) BLACK FOREST-PIE BLACK FOREST-PIE - A rich chocolate/cheery pie I got this recipe from my mom, I don't know where she got it, it is very rich, so be careful ! ingrdients (1 pie)

INTERNET TOAÂN TÊÅP

287

1 pie crush, cooked 3/4 cup sugar 1/3 cup unsweetened cocoa 2 Tbsp flour 1/4 cup butter 1/3 cup milk 2 eggs, beaten 1 1/4 lb cherry pie filling (one large can) 8 oz whipped cream 1 oz uunsweetened chocolate, coarsely grated PROCEDURE (1) Prepare your favorite crust for a filled 1-crust pie. (2) Preheat oven to 350 deg. F. In a medium saucepan, combine sugar, cocoa and flour; add butter and milk. Cook until mixture begins to boil, stirring constantly. Remove frorm heat. (3) Add small amount of hot mixture to eggs, mix well, then fold egg mixture into the chocolate mixture. (4) Fold 1/3 of the pie filling into chocolate mixture; save the rest for the topping. Pour chocolate mixture into pie crust. (5) Bake at 350 deg. F. for 35-45 minutes or until center is set but still shiny. Cool and chill one hour. (6) Whip the cream. Combine two cups whipped creamand grated chocolate and spread over cooled pie. Top with remaining pie filling, and remaining whipped cream. Chill at least half an hour before serving. NOTES

INTERNET TOAÂN TÊÅP

288

I use a pre-mixed whipped topping rather than real whipped cream when I make this pie. RATING Difficulty: easy. Time: 30 minutes preparation. 3 hours cooking and cooling. Precision: measure the ingredients. CONTRIBUTOR Darrell Walker Hewlette Packard, Cupertino, California, USA. hplabss!hpesocl!walker Àïí hiïån ra maân hònh kïë tiïëp, bêëm thanh khoaãng trùæng. Nïëu baån muöën WAIS gúãi cho baån möåt baâi baáo, bêëm m (viïët thûúâng). WAIS chúâ baån àûa vaâo àõa chó email cuãa baån.

Sau khi baån hoaân têët vúái lûåa choån hiïån thúâi, bêëm q (viïët thûúâng). WAIS àúåi baån Press any key to continue. Khi baån bêëm phñm bêët kyâ baån quay laåi maân hònh Search Results. Luác naây xem nhûäng kïët quaã WAIS tòm ra cho baån. Sau khi xem xong, bêëm s (viïët thûúâng) àïí quay laåi maân hònh choån nguöìn vaâ bùæt àêìu möåt taác vuå tòm kiïëm múái hoùåc q (viïët thûúâng) àïí thoaát. Àïí tòm nhûäng chuã àïì lúâ múâ hún, bùæt àêìu vúái möåt söë tûâ khoaá chung, phaåm vi röång. Khi WAIS tòm ra caác kïët quaã, baån nhòn vaâo àoá àïí tinh chónh caác taác vuå tòm kiïëm sau cho àûúåc chuyïn biïåt hún. Windows vaâo WAIS Nïëu baån phaãi laâm nhûäng nghiïn cûáu nghiïm tuác, hoùåc nïëu baån phaãi laâm noá thûúâng xuyïn, haäy tòm caách coá möåt chûúng trònh client WAIS àúâi sau, nhû xwais trïn Unix hay WinWais trïn Microsoft Windows. Chuáng cho baån nhûäng chûác nùng nêng cao àïí thïm vaâo

INTERNET TOAÂN TÊÅP

289

caác nguöìn hoùåc ngay caã thiïët lêåp caác kiïíu àïí khi coá thöng tin múái àûúåc tòm ra, client seä cho baån biïët. Bêy giúâ chuáng ta thûã tòm kiïëm vúái WinWais. WinWais laâ chûúng trònh client WAIS àûúåc viïët úã cuöåc Àiïìu Tra Àõa Chêët Myä (thuïë àaánh trïn cöng viïåc laâm cuãa baån). Noá coá vaâi àùåc tñnh àùåc biïåt cho pheáp baån choån caác liïn kïët àõa chêët bùçng caách quay vaâ phoáng to thu nhoã hònh aãnh traái àêët, nhûng vò phêìn lúán caác cú súã dûä liïåu WAIS khöng noái àïën caác kinh àöå vaâ vô àöå, nïn töi chó noái àïën nhûäng vêën àïì cú baãn. Khi baån bùæt àêìu WinWais, baån thêëy noá hiïån ra möåt maân hònh rêët bêån röån vúái löín ngöín caác vuâng vaâ nuát bêëm, phuâ húåp vúái möåt chûúng trònh ûáng duång phûác taåp nhû WAIS. WinWais khöng biïët vïì caác nguöìn dûä liïåu coá thïí coá, thaânh ra trûúác khi baån tòm kiïëm, baån phaãi tòm Thû muåc cuãa caác server àïí tòm ra caác nguöìn àaáng quan têm, sau àoá thïm caác nguöìn maâ noá tòm thêëy vaâo danh saách maâ WinWais biïët. Àêìu tiïn baån phaãi choån nguöìn sûã duång bùçng caách nhaáy vaâo nuát bêëm Sources, nuát to úã phña trïn bïn traái dûúái menu File trong hònh 21-1. Luác naây, chó coá nguöìn Thû muåc caác Server, nhaáy vaâo àoá àïí àûa noá vaâo trong danh saách tòm kiïëm. Röìi nhaáy vaâo Done. Àïí lêëy möåt muåc tòm thêëy naâo àoá, nhaáy keáp (hai lêìn) úã àoá. Sau khi nhaáy hai lêìn vaâo muåc tòm thêëy àêìu tiïn, recipes.src, WinWais hiïån noá ra trong möåt cûãa söí nhû trong hònh 21-3. Caác nguöìn àûúåc WAIS chó ra trong möåt daång thûác àùåc biïåt, húi xêëu. Àêy coá veã laâ möåt nguöìn àaáng tin cêåy, nïn töi àûa noá vaâo danh saách thûúâng trûåc bùçng caách nhaáy vaâo nuát Save (nuát coá hònh àôa mïìm úã goác trïn bïn traái úã hònh 21-3). Nïëu àêy laâ möåt taâi liïåu thûúâng kyâ, haânh àöång naây seä cêët noá vaâo möåt file. Nhûng búãi vò noá laâ möåt nguöìn cuãa WAIS, nuát Save seä hiïån ra möåt cûãa söí cho pheáp baån àiïìu chónh caác tham söë cuãa nguöìn - thûúâng cuäng khöng phaãi laâ möåt yá tûúãng hay. Nhaáy vaâo Add röìi Done àïí thïm nguöìn naây vaâo danh saách cuãa WinWais. Sau àoá thïm nguöìn thûá hai vaâo theo cuâng caách naây.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

290

Ö, tòm kòa ! Bêy giúâ thò baån àaä sùén saâng àïí bùæt àêìu tòm kiïëm thêåt sûå. Àêìu tiïn baån thïm hai nguöìn maâ baån vûâa tòm ra vaâo danh saách caác nguöìn tòm kiïëm. (Nhûäng gò baån vûâa múái thïm vaâo danh saách cuãa WinWais nhûng chûa àûa vaâo danh saách tòm kiïëm luác naây). Baån thïm vaâo danh saách caác nguöìn lêìn nûäa bùçng caách bêëm vaâo nuát Sources vaâo nhaáy vaâo hai nguöìn múái xuêët hiïån úã cûãa söí bïn dûúái cuãa maân hònh Sources. Nhaáy vaâo nuát Done àïí trúã laåi maân hònh chñnh. Noái möåt caách thñch húåp Sau khi cêët baãn sao cöng thûác Key Lime Pie, cuöån maân hònh xuöëng xem danh saách taâi liïåuàïí tòm caái mònh quan têm. Cöng thûác baánh bñ ngö (Pumpkin Cake) xem chûâng coá veã thuá võ. Coá cöng thûác naâo khaác tûúng tûå khöng? Luác naây laâ cêìn àïën tòm kiïëm thñch húåp (nhaáy khi choån maâ khöng cêìn ra ngoaâi server àïí lêëy têët caã) vaâ keáo noá vaâo giûäa cûãa söí. Haânh àöång naây cuäng àûa thïm noá vaâo danh saách Similar to (tûúng tûå vúái) caác taâi liïåu thñch húåp. Nhaáy vaâo Search lêìn nûäa, vaâ WAIS tòm thïm caác cöng thûác giöëng nhû Pumpkin Cake. Àuáng nhû baån nghô, cöng thûác Pumpkin Cake coá veã laâ cöng thûác thñch húåp nhêët úã àêy, mùåc duâ möåt vaâi khaã nùng khaác xem ra cuäng thuá võ. WAIS vaâo bònh minh Vúái möåt chûúng trònh client àúâi sau, WAIS laâ möåt caách cûåc kyâ maånh àïí tòm trïn caác cú súã dûä liïåu. Haâng trùm nguöìn WAIS miïîn phñ coá trïn Internet, vaâ ngaây caâng xuêët hiïån trûåc tuyïën nhiïìu nguöìn WAIS. Vñ duå nhû Dow Jones tham gia vaâo WAIS àïí cung cêëp dõch vuå tin tûác trûåc tuyïën, chûáa vùn baãn vïì taåp chñ Wall Street qua nhiïìu nùm vaâ nhûäng taåp chñ khaác. WAIS coá leä laâ tûúng lai cuãa viïåc tòm caác thû viïån vaâ lêëy thöng tin, thaânh ra nïn hoåc noá tûâ bêy giúâ.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

291

Chûúng 22 HÚN CAÃ SIÏU, NOÁ LAÂ CÛÅC SIÏU: MAÅNG WORLD WIDE WEB Nïëu baån nghô rùçng chùæc phaãi coá möåt caách khaác dïî hún, thò quaã laâ coá thêåt. Möåt bûúác nhaãy voåt àïí laâm cho maáy tñnh trúã nïn phöí duång caã cho nhûäng böå oác bònh thûúâng laâ cöë gùæng caãi tiïën tûúng taác giûäa maáy tñnh vaâ nhûäng böå oác àoá. Nhûäng nöî lûåc naây laâm cho maáy tñnh caâng laâm nhûäng gò con ngûúâi muöën laâm, hún laâ con ngûúâi cöë laâm cho giöëng maáy tñnh. World Widw Web -hay WWW hay Web àöëi vúái nhûäng ngûúâi baån cuãa noá - laâ möåt bûúác tiïën lúán trong quaá trònh tòm kiïëm thöng tin nhanh, maånh vaâ caãm tñnh. WWW dûåa trïn möåt kyä thuêåt goåi laâ hypertext siïu ngûä caãnh - (ngaây nay chñnh xaác hún goåi laâ hypermedia, búãi vò noá xûã lyá hònh aãnh vaâ êm thanh cuäng nhû vùn baãn). Hypertext lêìn àêìu tiïn àûúåc mö taã caách àêy gêìn 20 nùm nhûäng chó bêy giúâ noá múái coá caác phêìn mïìm sûã duång röång raäi. Mùåc duâ caác khaái niïåm hypertext àaä coá nhiïìu, viïåc taåo ra nhûäng kyä thuêåt àïí àûa chuáng vaâo cuöåc söëng thêåt laâ möåt thaách thûác. Do àoá, mùåc duâ hypertext coá thïí laâ caách töët nhêët àïí lêëy dûä liïåu, noá khöng nhêët thiïët laâ caách nhanh nhêët. Caâi àùåt thöng tin àïí lêëy theo kiïíu hypertext vêîn coân rêët phiïìn toaái vaâ àoá cuäng laâ möåt lyá do taåi sao caác thöng tin chûa àûúåc coá sùén theo daång hypertext. Hypertext: möåt höìi tûúãng Thuêåt ngûä vaâ khaái niïåm hypertext àûúåc phaát kiïën nùm 1969 do Ted Nelson, möåt ngûúâi nhòn xa tröng röång nöíi tiïëng trong ngaânh maáy tñnh àaä nghô vïì möëi liïn hïå giûäa maáy tñnh vaâ vùn chûúng trong voâng ñt nhêët laâ 25 nùm tñnh àïën nay - àaä bùæt àêìu khi khöng ai tin rùçng coá thïí coá möåt möëi liïn hïå nhû thïë töìn taåi. Hai mûúi nùm trûúác, anh ta tuyïn böë rùçng ngûúâi ta coá thïí coá maáy tñnh boã tuái vúái bao da vaâ dêy

INTERNET TOAÂN TÊÅP

292

àeo (töi cuäng chûa thêëy caái dêy àeo naây nhû thïë naâo nhûng nïëu khöng thò anh ta àaä chïët vúái töi). Trúã laåi nùm 1970, Ted Nelson baão töi rùçng chuáng ta coá thïí coá nhûäng maáy tñnh vúái maân hònh khöng mùæc tiïìn trïn baân vúái nhûäng hïå thöëng hypertext siïu àöì hoaå. "Khö.ö....ng", töi noái, "Vúái hypertext baån cêìn phaãi coá nhûäng maáy tñnh lúán vúái böå nhúá lúán vaâ maân hònh phên giaãi cao". Caã hai chuáng töi àïìu àuáng, dô nhiïn, búãi vò nhûäng gò chuáng töi coá trïn baân vaâo nùm 1993 laâ nhuäng caái maáy tñnh nhoã chaåy nhanh hún caã nhûäng maáy tñnh lúán cuãa nùm 1973 nhiïìu böå nhúá hún vaâ maân hònh töët hún. Trong nhiïìu nùm, nhiïìu dûå aán hypertext àïën röìi ài, kïí caã dûå aán úã Àaåi hoåc töíng húåp Brown (maâ Ted laâ möåt thaânh viïn) vaâ möåt úã Viïån Nghiïn cûáu Standford (àaáng laâ möåt dûå aán coá aãnh hûúãng nhêët trong lõch sûã tñnh toaán vò noá phaát minh ra cûãa söí maân hònh vaâ con chuöåt). Hïå hypertext cuãa Ted, Dûå aán Xanadu, laâ kïët quaã laâm viïåc khoaãng 15 nùm, vúái nhiïìu nguöìn thiïët lêåp taâi chñnh vaâ quaãn lyá, nhûng cuäng coá nhiïìu ngûúâi nhaãy vaâo tham gia. Dûå aán nhêån ra nhiïìu vêën àïì maâ caác dûå aán khaác boã qua. Àùåc biïåt Ted hònh dung ra àûúåc caách traã tiïìn cöng cho caác taác giaã trong möåt hïå thöëng hypertext, ngay caã khi möåt taâi liïåu coá nhiïìu phêìn nhoã liïn kïët vúái nhûäng taâi liïåu khaác vaâ nhûäng taâi liïåu chûáa nhûäng trñch yïëu caác phêìn trñch dêîn tûâ caác taâi liïåu khaác. Trong möåt thêåp kyã, nùm naâo töi cuäng nghe noái rùçng Xanadu seä àûúåc ra àûúâng vaâo nùm túái, nùm nay töi cuäng hy voång laâ hoå noái àuáng. Àaåt àûúåc caái gò lúán Nïëu baån tûâng laâm möåt nghiïn cûáu trong möåt lônh vûåc baån ñt biïët, baån seä vaâo trong möåt thû viïån xem xeát caác theã saách. Baån bùæt àêìu vúái möåt söë thöng tin, chùèng haån nhû chuã àïì hay tïn. Duâ cho baån coá viïët ra têët caã nhûäng yá tûúãng, baån cuäng phaãi choån möåt trong söë àoá vaâ rúâi ngùn keáo cuãa baån qua caái kïë tiïëp. úã àêy baån laåi bùæt àêìu vaâ lêìn lêìn, viïåc tòm kiïëm coá thïí dêîn baån sang möåt hûúáng hoaân toaân khaác. Nïëu caâng coá nhiïìu dêîn dùæt cho baån ài theo, baån nïn lûu dûå phoâng, xem laåi nhûäng choån lûåa cuãa baån trûúác àoá, vaâ xem möåt hûúáng khaác

INTERNET TOAÂN TÊÅP

293

coá thïí mang laåi caái gò. Nïëu baån coá ghi chuá cêín thêån, àiïìu naây coá thïí khaá dïî daâng, nhûng coá thïí baån seä phaãi doâ tòm laåi nhiïìu bûúác àaä qua. Hypertext töí chûác dûä liïåu cho caách lêëy thöng tin theo kiïíu naây. Noá àùåt möåt ngoán tay lïn möåt ngùn keáo vaâ möåt ngoán khaác trïn möåt ngùn keáo khaác v.v... àïí giuáp baån coá haâng trùm ngoán tay trïn caác ngùn keáo trïn khùæp haânh tinh. (Baån nïn nghô rùçng noá cûåc röång nhûng laâ möåt hïå chên rïët thöng tin khaá thên thiïån). Trong nhûäng thû viïån bònh thûúâng (caã vúái saách lêîn vúái maáy tñnh), thöng tin àûúåc töí chûác phên cêëp húi thaái quaá möåt tñ, theo trêåt tûå tòm ra hay theo thûá tûå chûä caái. Nhûäng trêåt tûå naây chùèng phaãn aánh gò vïì möëi quan hïå giûäa nhûäng phêìn thöng tin khaác nhau. Trong thïë giúái hypertext, thöng tin àûúåc töí chûác theo möëi quan hïå vúái nhûäng thöng tin khaác. Trong thûåc tïë, caác möëi quan hïå giûäa caác phêìn thöng tin khaác nhau thûúâng coá giaá trõ hún baãn thên nhûäng thöng tin àoá. Hypertext cuäng cho pheáp cuâng möåt böå caác thöng tin àûúåc àûúåc böë trñ nhiïìu caách àöìng thúâi. Trong möåt thû viïån theo qui ûúác, möåt cuöën saách chó coá thïí àûúåc kï úã möåt chöî thöi, thaânh ra vñ duå nhû möåt cuöën saách vïì sûác khoeã tinh thêìn àûúåc xïëp loaåi theo Y hoåc hay Têm lyá hoåc, nhûng noá khöng thïí àöìng thúâi úã hai chöî. Hypertext khöng bõ giúái haån nhû thïë, vaâ thûúâng khöng coá vêën àïì gò khi liïn kïët nhûäng chuã àïì caã vïì têm lyá vaâ y hoåc àöëi vúái cuâng möåt taâi liïåu. Vñ duå nhû baån quan têm àïën nhûäng gò aãnh hûúãng àïën möåt nhên vêåt lõch sûã naâo àoá chùèng haån. Baån bùæt àêìu bùçng caách nhòn vaâo nhûäng thöng tin tiïíu sûã cú baãn: ngaây vaâ núi sinh, tïn cha meå, tön giaáo, vaâ nhûäng thûá cú baãn àaåi loaåi thïë. Sau àoá baån múã röång trïn möîi sûå kiïån bùçng caách biïët xem nhûäng gò khaác àaä xaãy ra vaâo thúâi àiïím àoá coá liïn quan àïën cö ta, vaâ nhûäng aãnh hûúãng cuãa tön giaáo lïn cö ta. Baån veä möåt bûác tranh bùçng caách àùåt nhûäng goác caånh naây laåi vúái nhau vaâ hiïíu caác möëi liïn kïët cuãa chuáng - möåt bûác tranh khoá veä hún nïëu chó coá caác tïn vaâ ngaây. Möåt hïå thöëng hypertext taåo ra caác liïn kïët giûäa caác phêìn thöng tin khaác nhau giuáp baån coá thïí tòm ra nhûäng thöng tin liïn hïå. Khi baån veä ra nhûäng liïn kïët giûäa nhûäng phêìn thöng tin àoá, baån coá thïí nhòn

INTERNET TOAÂN TÊÅP

294

thêëy trûúác caái maång nhïån àûúåc taåo ra búãi nhûäng liïn kïët thöng tin àoá. Àiïìu khaá àaáng kïí úã WWW (Web) laâ úã chöî noá nöëi têët caã caác phêìn thöng tin trïn khùæp thïë giúái, trïn nhûäng maáy khaác nhau, nhûäng cú súã dûä liïåu khaác nhau, hoaân chónh nhû laâ khöng coá liïn kïët gò (möåt àùåc àiïím maâ baån khöng bao giúâ coá àûúåc vúái caác danh muåc theã saách). Caãm giaác maång nhïån cuãa töi àang bõ ngûáa ran Caác server WWW khaác nhau thûåc hiïån caác chûúng trònh duyïåt hypertext möåt caách khaác nhau. (Chuáng àûúåc goåi laâ caác trònh duyïåt xeát - browser - thay vò laâ caác trònh àoåc - reader - möåt phêìn laâ vò baån thûúâng töën nhiïìu thúâi gian xem xeát àïën nhûäng möëi liïn kïët thay vò laâ baãn thên thöng tin àoá, vaâ búãi vò têët caã chuáng àïìu coá khaã nùng cho baån thïm vaâo nhûäng liïn kïët vaâ chuá thñch cuãa chñnh baån). Nïëu baån hiïíu àûúåc hypertext laâ noái vïì caái gò, baån seä dïî hiïíu caách noá laâm viïåc hún trïn möåt trònh duyïåt xeát naâo àoá. Hún nûäa, nïëu baån thêëy rùçng trònh duyïåt xeát baån àang duâng húi bõ khoá, baån coá thïí thûã duâng möåt trònh khaác. Caác trònh duyïåt xeát khaác nhau coá nhûäng giaã àõnh khaác nhau vïì kïët xuêët cuãa chuáng vaâ maáy cuãa baån, vaâ möåt trònh duyïåt xeát khaác coá thïí thñch húåp cho baån hún. Noá cuäng giöëng nhû àöì mùåc riïng cuãa baån, baån thñch nhûäng gò baån thñch vaâ chùèng ai khuyïn baão gò chuyïån naây àûúåc. Rêët ñt caác maáy chuã trïn Internet coá trònh duyïåt xeát WWW cuãa riïng noá, thaânh ra baån bùæt àêìu bùçng caách telnet àïën möåt server WWW (xem chi tiïët vïì telnet úã chûúng 14). Ba server cöng cöång laâ info.cem.ch (Thuåy Sô) www.njit.edu (New Jersey) hnsource.cc.ukans.edu (Kansas)

Möîi möåt server coá möåt chûúng trònh duyïåt xeát hypertext khaác nhau, nïn thûã caã ba àïí choån caái baån thñch. Duâng University of Kansas thò login laâ www: Welcome to www at the University of Kansas

INTERNET TOAÂN TÊÅP

295

You are using a new WWW product called Lynx. For more information about obtaining and installing Lynx please choose about Lynx The current version of Lynx is 2.0.10. If you are running an earlier version PLEASE UPGRADE ! WW souurces For a description of WWW choose Web overview About the WWW information Sharing project WWW Information by Subject WWW Information by Type Lynx sources University of Kansas CWIS History Net Archives Gopher sources University of Minnesota Gopher Server (Home of the Gopher) All the Gopher servers in the world

Trong hïå WWW naây, caác liïn kïët hypertext àûúåc tö saáng. Duâng caác phñm muäi tïn ài laåi úã nhûäng chöî baån quan têm vaâ bêëm Enter. Trong nhûäng hïå thöëng khaác, chùèng haån nhû www.njit.edu, caác liïn kïët hypertext àûúåc chó ra búãi con söë bao trong ngoùåc vuöng, vaâ baån choån theo söë cuãa liïn kïët naâo baån muöën: NJIT WWW entry point[1] gopher://chronicle.merit.edu/[2] Overview of the Web[3] NJIT Information Technology and World Wide Web Help[4]

INTERNET TOAÂN TÊÅP

296

Thöng tin maâ caác hïå WWW coá sùén phêìn lúán laâ giöëng nhau vò àïën thúâi àiïím naây khöng coá sùén nhiïìu dûä liïåu WWW, vaâ têët caã àïìu nöëi vúái nhau. Töi duâng server cuãa University of Kansas trong vñ duå cuãa mònh vò noá thñch húåp vúái maáy cuãa töi nhêët. Töi muöën xem coân nhûäng chuã àïì naâo khaác, choån By Subject bùçng caách di chuyïín con troã àïën àoá vaâ bêëm Enter. Sau àêy laâ möåt phêìn nhûäng gò noá hiïån ra: Mathematics CIRM library (french). The International Journal of Analytical and Eperimental Modal Analysis. Complex system. Meteorology US weather, state by state. Satelite Images. Waether index. ANU waether services Movies Movie database browser Music MIDI interfacing. Song lyrics (apparently disablled for copyright reasons). UK Independant Music.

Töi thñch phim aãnh, nïn töi di chuyïín con troã àïën Movie database browser vaâ bêëm Enter lêìn nûäa. [image] A Hypertext move the Movie [image] Aug 25th.. Images Soon ? [image] Select the type of search you'd like to perform: Movie people.....(multi Oscar winners) or Movie titles.....(multi Oscar winners) Searches the "rec.arts.movies" movie database system, maintained by Col Needham et-al, using a mixture of Col Needham's movie database package v2.6, and specially written scripts abd programs to search the databases. Here is some information on list maintainers.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

297

Local users can access the database from the command line. See the Movie Database directory in /well/lot. If you have a comment or suggestion, it can be recorded here [image] HERE is a pre-1986 movie informatin gopher server. (at Manchester UK) rec.arta.,ovies.reviews can be found here.

Àêy chó múái laâ nïëm thûã nhûäng gò tuyïåt diïåu maâ WWW coá thïí laâm. Khöng nhûäng noá coá thïí nöëi baån vaâo têët caã caác cú súã dûä liïåu àûúåc tö saáng, noá coân coá thïí gúãi yïu cêìu tòm kiïëm cho baån àïën Gopher. Khöëi [image] chó ra nhûäng liïn kïët àïën hònh aãnh; telnet chó xûã lyá vùn baãn thay vò hònh aãnh, nïn noá khöng thïí chó ra caác liïn kïët naây. (Nïëu may mùæn baån coá möåt trònh duyïåt xeát WWW trïn maáy mònh, noá coá thïí hiïån lïn möåt cûãa söí vúái hònh aãnh maâ baån choån tûâ 1 khöëi [image]. Server Gopher maâ töi choån chûáa caác thöng tin vïì phim aãnh cho àïën trûúác nùm 1986. Noá yïu cêìu töi möåt xêu kyá tûå àïí tòm kiïëm. Töi goä vaâo Nicholson, vaâ noá traã lúâi: HERE: Nicholson (file) the bridge on the river kwai (file) chinatown (file) the last detail (file) one flew over the cuckoo's nest (file) easy rider (file) the shining (file) the postman always rings twice (file) five easy pieces

INTERNET TOAÂN TÊÅP

298

(file) terms of endearment (file) reds (file) carnal knowledge (file) the last tycoon

Vaâ nhiïìu trang nûäa, möîi tûåa nöëi àïën caác thöng tin thïm vïì phim àoá. Trong nhûäng vñ duå khaác, WWW vui mûâng àûa WAIS àïën cho baån nïëu xaãy ra caác liïn kïët dêîn àïën hûúáng àoá (xem thïm vïì WAIS úã chûúng 21). Danh tiïëng vaâ vêån maång Möåt àùåc àiïím tuyïåt vúâi khaác cuãa WWW laâ maång maáy tñnh naây luön luön àûúåc múã röång, vaâ baån coá thïí thïm vaâo àoá. Trong khi xem xeát thöng tin tûâ server Gopher, WWW chúâ töi àûa chuá giaãi cuãa töi vaâo. WWW chó roä nhûäng chuá giaãi úã caác mûác àöå khaác nhau àïí baån coá thïí goáp phêìn vaâo sûå tùng trûúãng cuãa noá. Baån coá thïí bònh phêím vïì chuã àïì maâ baån àang àoåc, vïì chuã àïì múái muöën thaão luêån, vïì phiïn baãn WWW naây, hay bêët cûá möåt vêën àïì gò. Baån coá thïí àûa chuá giaãi dûúái tïn baån hoùåc vö danh. WWW thêåm chñ coân cho baån àûa ra möåt yïu cêìu traã lúâi àïën nhûäng ngûúâi àoåc sau àoá. Möåt caách khaác ài voâng quanh trïn Web Caác taâi liïåu maâ WWW hiïín thõ nùçm trïn nhiïìu server khaác nhau trïn khùæp thïë giúái; WWW tûå àöång liïn laåc àïën caác server nïëu cêìn khi baån di chuyïín àïën caác taâi liïåu maâ noá chûáa. Ngoaâi viïåc cung cêëp möåt danh saách caác chuã àïì nhû laâ àiïím bùæt àêìu cho möåt cuöåc ài daåo trïn Web, WWW cuäng cho pheáp truy xuêët àïën nhiïìu dõch vuå maång khaác, chùèng haån nhû WAIS (xem chûúng 21), telnet (chûúng 15), FTP vö danh (chûúng 16), Caác tin tûác trïn maång (chûúng 11), Gopher (chûúng 20), WHOIS, vaâ X.500 (hai dõch vuå sau cuâng laâ hai dõch vuå thû muåc caác trang trùæng àïì cêåp trong chûúng 9). Web cung cêëp danh saách têët caã caác loaåi server naây (vaâ chó muåc àïën caác server naây) àïí baån biïët phaãi ài tûâ server naâo àïën server naâo àïí xem coá

INTERNET TOAÂN TÊÅP

299

nhûäng gò daânh sùén cho baån. Vñ duå sau àêy laâ möåt phêìn cuãa chó muåc WAIS do WWW cung cêëp: wais indexes by net domain Generated automatically at CERN from the TMC directory of servers. See also: by index name, by Subject. ariel.itss.unimelb.edu.au unimelb-research, orion.lib.Virginia.edu bryn-mawr-classical-review, wais.wu-wien.ac.at cerro-1, earlym-1, rec.music.early. archie.au aarnet-resource-guide, archie.au-amiga-readmes, archie.au-ls-lRt, archie.au-mac-readmes, archie.au-pc-readmes, au-directories-of-servers, services.canberra.edu.adir sun-fixes, wraith.cs.uow.edu.au acronyms, netlib-index, uniwa.uwa.oz.au netinfo-biblio, netinfo-docs, s-archive, sas-archive, spss-archive, stats-archive, alfred.ccs.carleton.ca amiga-slip, ocunix-faq, qusuna.qucis.queensu.ca software-eng,

Sau khi baån choån möåt server, WWW nöëi baån vaâo àoá vaâ cho pheáp baån tòm kiïëm. Möåt lêìn nûäa, tûå baån coá thïí khúãi àöång WAIS, nhûng

INTERNET TOAÂN TÊÅP

300

WWW àaä àûa têët caã vaâo möåt maång Web lúán. WWW laâ möåt caách tòm vaâ lêëy thöng tin rêët maånh, vaâ töi tin rùçng chuáng ta seä thêëy noá nhiïìu hún trong tûúng lai. Nïëu baån chó coá thïí thuyïët phuåc ngûúâi quaãn trõ hïå thöëng cuãa baån caâi àùåt möåt trong nhûäng dõch vuå múái naây (chùèng haån nhû Archie, Gopher, WAIS), WWW àuáng laâ con àûúâng phaãi ài. Cuöåc chiïën giûäa nhûäng chaâng khöíng löì Àuáng, töi àaä baão baån laâ baån coá thïí duâng Gopher àïí tòm Archie vaâ WAIS, baån coá thïí duâng WWW àïí tòm Gopher, vaâ WWW àïí tòm WAIS. Nïëu baån coá thïí duâng bêët kyâ trong söë àoá àïí tòm bêët kyâ caái gò, thïë thò choån duâng caái naâo vaâ khi naâo? Rùæc röëi àêëy ! Baån cêìn àûúåc hûúáng dêîn. Baån gùåp may röìi. Hûúáng Dêîn chñnh laâ tïn àïåm cuãa töi. (Thêåt ra tïn àïåm cuãa töi laâ Robert, nhûng töi àang tñnh àöíi ài). Sau àêy laâ möåt vaâi luêåt bêët thaânh vùn. Duâng Archie nïëu baån tòm phêìn mïìm hay file coá thïí FTP àûúåc. Duâng Gopher nïëu caái baån muöën tòm baån nghô rùçng àaä coá ai àoá lêåp möåt menu Gopher cho noá. (Sau khi ài möåt voâng trïn Gopher, baån seä biïët laâ àaä nghô àuáng hay sai). Duâng WAIS àïí tòm caác taâi liïåu theo nöåi dung. Duâng WWW nïëu baån khöng roä vïì nhûäng gò mònh muöën tòm búãi vò noá khöng àûúåc baån biïët roä.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

301

Phêìn V PHÊÌN CUÃA CAÁC SÖË 10

Trong phêìn naây... Möåt söë àiïìu khöng húåp vúái bêët kyâ chöî naâo trong cuöën saách naây, nïn chuáng àûúåc nhoám laåi thaânh nhiïìu danh saách. Möåt sûå truâng húåp ngêîu nhiïn laâ möîi danh saách coá àuáng 10 àiïìu àïí noái. (Ghi chuá cho nhûäng ngûúâi coá àêìu oác viïët laách: Baån coá thïí phaãi cùæt daán mêëy ngoán tay múái laâm cho baãn vùn cuãa baån cuäng coá 10 àiïìu nhû cuãa töi. Thaânh ra àïí cho dïî daâng thò cûá viïåc lêëy chûä cuãa töi maâ duâng).

INTERNET TOAÂN TÊÅP

302

Chûúng 23 MÛÚÂI VÊËN ÀÏÌ THÛÚÂNG GÙÅP VAÂ CAÁCH PHOÂNG TRAÁNH

MAÅNG CHÏËT RÖÌI! Vêng, thêåt ra coá leä laâ khöng. Vñ duå, giaã sûã baån cöë sûã duång möåt dõch vuå trïn möåt maáy tñnh úã xa vaâ baån khöng thïí duâng àûúåc. Baån biïët rùçng baån àaä khöng thay àöíi gò trïn maáy tñnh cuãa baån, nïn chi maång vaâ/hoùåc maáy tñnh úã xa kia hùèn laâ àaä cuä vaâ hû röìi, àuáng khöng? Khöng nhanh thïë àêu. Rêët nhiïìu nhûäng phêìn di chuyïín (noái möåt caách yá niïåm) nùçm giûäa maáy tñnh cuãa baån vaâ möåt caái maáy tñnh úã àêìu bïn kia cuãa àêët nûúác (hoùåc thïë giúái). Internet laâ möåt múá caác maång àûúåc nöëi qua laåi lêîn nhau, nïn dûä liïåu cuãa baån coá thïí àûúåc truyïìn taãi qua nhiïìu maång chöî naây chöî kia. Khi àoá, vïì lyá thuyïët, möåt sûå cöë coá thïí bùæt nguöìn tûâ möåt maång bêët kyâ trong söë àoá. Trong thûåc tïë, nhûäng maång trung gian laâ nhûäng maång töëc àöå cao, chia seã vúái nhiïìu àûúâng nöëi coân dû, tûå àöång taái lêåp àûúâng nöëi khaác, giaám saát 24/7 vaâ nhiïìu àùåc tñnh ûu viïåt khaác vúái yá nghôa laâ: 1. chuáng ñt coá khaã nùng bõ ngùæt 2. ngay caã nïëu chuáng thêåt sûå bõ ngùæt, chuöng seä bùæt àêìu reo trong voâng chûa àêìy möåt giêy, caác liïn kïët maång tûå àöång àûúåc taái lêåp àûúâng nöëi, vaâ ngûúâi ta seä àïën sûãa chûäa sûå cöë. Haäy biïët rùçng: trong voâng hún 20 nùm, Internet chó àïí xaãy ra möåt lêìn möåt sûå cöë trïn àûúâng truyïìn chñnh (backbone) vaâ àoá laâ do möåt xung àöåt vïì phêìn mïìm, chûá khöng phaãi löîi trïn àûúâng dêy caáp. Mùåt khaác, nïëu vö tònh baån àaá bêåt möëi nöëi maång cuãa maáy baån ra khoãi tûúâng, ngoaâi baån ra khöng ai lûu yá àïën àiïìu àoá àûúåc. Vêåy nïn sau àêy laâ möåt danh saách caác vêën àïì cêìn phaãi kiïím tra

INTERNET TOAÂN TÊÅP

303

Maáy tñnh cuãa baån coá hoaåt àöång khöng? Maáy tñnh cuãa baån coá laâm viïåc bònh thûúâng cho nhûäng cöng viïåc khöng liïn quan àïën maång hay khöng? Vêng, töi biïët laâ àiïìu àoá laâ hiïín nhiïn, nhûng kiïím tra xem cuäng chùèng mêët maát gò. (Chuyïån coá thêåt: "Xin chaâo, haäy giuáp töi vúái nheá? Maáy tñnh cuãa töi khöng thïí khúãi àöång àûúåc". "Noá coá àûúåc cùæm àuáng vaâo tûúâng khöng?" " Töi khöng biïët, chöî töi mêët àiïån nïn chùèng coá caái àeân naâo saáng caã"). Maáy tñnh cuãa baån àaä coá nöëi vaâo maång cuåc böå cuãa noá hay khöng? Bûúác kïë tiïëp laâ xem thûã xem baån coá möëi nöëi naâo vúái thïë giúái bïn ngoaâi hay khöng. Nïëu baån coá, töët nhêët laâ duâng lïånh ping àïí gúãi thöng tin ra möåt maáy chuã giaã sûã laâ noá seä höìi êm trúã laåi. Lïånh ping chó phuå thuöåc vaâo phêìn mïìm maång úã mûác rêët thêëp. Nïn nïëu ping khöng thïí ài àïën maáy tñnh khaác, coá nhiïìu khaã nùng hoùåc laâ liïn kïët maång bõ ngùæt hoùåc laâ caái maáy kia chïët röìi. Vò lyá do naâo àoá, lïånh ping thûúâng àûúåc êín ài, nïn baån phaãi goä vaâo àaåi loaåi nhû /etc/ping hoùåc /usr/ucb/ping àïí chaåy. (Cöë tòm xem cêu thêìn chuá naây laâ gò vaâ ghi laåi cho khoãi quïn). Khi chaåy lïånh ping, maân hònh hiïån ra nhû sau: % ping nearbyhost ping nearbyhost: 56 data bytes 64 bytes from 127.186.80.3: icmp_seq=0. time=9. ms 64 bytes from 127.186.80.3: icmp_seq=1. time=9. ms 64 bytes from 127.186.80.3: icmp_seq=2. time=9. ms 64 bytes from 127.186.80.3: icmp_seq=3. time=9. ms ^C --nearbyhost ping Statistics-4 packets transmitted, 4 packets received, 0% packet loss round-trip (ms) min/avg/max = 9/9/9

INTERNET TOAÂN TÊÅP

304

Lïånh ping thûúâng chaåy cho àïën khi baån ngùæt noá bùçng Ctrl-C hoùåc möåt phñm tûúng àûúng. Nhûäng khoaãng thúâi gian noá hiïån ra tûúng àûúng vúái thúâi gian xêëp xó maâ möåt thöng àiïåp ài àïën maáy tñnh kia vaâ quay trúã laåi, ào bùçng phêìn ngaân giêy (viïët tùæt laâ ms). Vúái nhûäng maáy tñnh trïn cuâng möåt Ethernet, thúâi gian coá thïí chó laâ 10 ms. Vúái nhûäng maáy tñnh úã hai àêìu trïn thïë giúái, noá coá thïí lïn àïën 2 - 3000 ms - 2 hay 3 giêy. Thónh thoaãng ping coá thïí bõ laåc trïn maång. Nïëu àoá chó laâ thónh thoaãng thöi thò khöng sao. Nhûng nïëu noá xaãy ra thûúâng xuyïn (hún 10% söë lêìn duâng) thò hoùåc laâ baån àang bõ keåt maång nghiïm troång, hoùåc, nhiïìu khaã nùng hún, chöî nöëi vúái maång cuãa möåt trong caác maáy tñnh trïn àûúâng truyïìn àoá àaä coá vêën àïì. Nïëu baån khöng coá ping, lïånh maång finger hay telnet cuäng duâng àûúåc. Àêìu tiïn xem thûã xem baån coá thïí liïn laåc àïën möåt maáy tñnh gêìn àoá hay khöng - lyá tûúãng laâ trïn cuâng möåt àûúâng caáp maång vêåt lyá (maáy kia caâng gêìn baån thò caâng coá nhiïìu khaã nùng noá nùçm trïn cuâng möåt àûúâng caáp. Caái úã vùn phoâng kïë bïn laâ lyá tûúãng). Coá thïí coá 3 kïët quaã: Maáy tñnh cuãa baån khöng thïí tòm thêëy maáy tñnh kia Maáy cuãa baån tòm thêëy maáy tñnh kia, nhûng maáy tñnh kia khöng traã lúâi Hoaåt àöång bònh thûúâng Nïëu noá hoaåt àöång bònh thûúâng, baån biïët rùçng maång cuåc böå vaâ maáy tñnh cuãa baån laâ töët, baån coá thïí qua bûúác kïë tiïëp. Nïëu maáy tñnh cuãa baån cho rùçng maáy tñnh maâ baån àang cöë liïn laåc àïën laâ khöng töìn taåi, coá thïí laâ baån àaä mêët liïn laåc vúái server tïn caái maáy tñnh laâm cöng viïåc chuyïín ngûä tïn caác maáy chuã thaânh caác àõa chó söë böën phêìn. Giaã sûã baån biïët àõa chó söë caái maáy laáng giïìng cuãa baån, haäy thûã liïn laåc vúái noá qua àõa chó söë naây xem, goä 4 con söë caách nhau dêëu chêëm. (Nïëu baån khöng biïët söë cuãa maáy kia, thò haäy ài qua àoá vaâ duâng lïånh ping baãn thên noá, seä hiïån ra - ngoaâi nhûäng thûá linh tinh khaác - àõa chó cuãa noá. Nïëu khöng laâm àûúåc, haäy nhúâ möåt chuyïn gia cho biïët danh saách caác àõa chó).

INTERNET TOAÂN TÊÅP

305

Nïëu maáy tñnh cuãa baån coá thïí liïn laåc àïën maáy laáng giïìng bùçng àõa chó söë maâ khöng thïí bùçng tïn, thò server tïn cuãa baån àaä coá vêën àïì. Tòm möåt chuyïn gia (möåt caách lõch sûå) vaâ nhúâ giuáp àúä. Nïëu baån thêëy rùçng àõa chó söë thò laâm viïåc àûúåc nhûng tïn thò khöng thò khi àoá baån àaä thu heåp vêën àïì laåi möåt caách àaáng kïí. Nïëu baån muöën chúi troâ mêåt thaám vaâ baån àaä biïët maáy tñnh naâo laâ server tïn trïn maång cuåc böå cuãa mònh (thûúâng cuäng laâ caái maáy coá àôa lúán, nïëu baån duâng file úã xa), thûã ping bùçng tïn vaâ söë xem àûúâng truyïìn àïën maáy àoá coá bõ ngùæt hay khöng. Nïëu maáy tñnh cuãa baån cöë liïn laåc àïën maáy kia maâ khöng àûúåc, coá nhiïìu khaã nùng laâ maáy cuãa baån bõ rúâi ra khoãi maång röìi. Ngoaâi viïåc kiïím tra xem baån coá vö tònh àaá dêy maång bêåt ra hay khöng, baån cuäng chùèng laâm àûúåc gò nhiïìu hún àêu. Haäy nhúâ ngûúâi khaác giuáp àúä. Chuá yá cho ngûúâi duâng maáy tñnh trïn Token Rings: Nïëu maång cuåc böå cuãa baån duâng Token Rings (dêy caáp nhòn giöëng nhû dêy àiïån thoaåi vaâ caác connector vuöng lúán - xem Chûúng 3), vaâ baån lúä laâm bêåt maáy ra khoãi maång, thò cùæm laåi connector vaâo khöng thöi laâ khöng àuã. Maáy tñnh cuãa baån phaãi laâm möåt taác vuå chen maång, möåt bûúác xûã lyá àùåc biïåt giúái thiïåu laåi chñnh noá cho caác laáng giïìng cuãa noá. Taác vuå chen àoâi hoãi ñt nhêët cuäng phaãi khúãi àöång laåi phêìn mïìm maång vaâ coá thïí cêìn phaãi khúãi àöång laåi hoaân toaân. Haäy kiïím tra laåi. Àùåt dêy caáp úã núi ñt coá ngûúâi dêîm phaãi. Àêìu kia coá laâm viïåc bònh thûúâng khöng Nïëu baån coá thïí tiïëp xuác vúái möåt maáy tñnh laáng giïìng, maâ hêìu nhû caác kiïím tra ban àêìu cho thêëy rùçng maáy tñnh cuãa baån laâ OK. Àiïìu kïë tiïëp nïn nghô àïën laâ caái maáy tñnh àêìu bïn kia coá bêåt lïn hay khöng. Àùåc biïåt, lõch laâm viïåc cuãa noá laâ gò? Coá möåt vaâi dõch vuå chó coá baán thúâi gian. Hïå thöëng Thû Viïån Quöëc höåi Myä LOCIS (The United States Library of Congress) chó coá trong giúâ thû viïån. Hoùåc giaã ngûúâi ta coá thïí àang baão haânh caái maáy kia. Caái maáy kia úã vuâng giúâ thûá mêëy? Nïëu baån úã Los Angeles coá thïí laâ 5pm chöî baån nhûng úã bïn Phaáp àoá laâ 2am - thúâi gian thûúâng daânh cho baão dûúäng phêìn cûáng vaâ phêìn mïìm.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

306

Nhûäng àiïìu cêìn biïët trûúác khi maång maáy tñnh cuãa baån bõ ngùæt Chêín àoaán sûå cöë trïn maång seä dïî hún nhiïìu nïëu baån thu thêåp àûúåc möåt söë sûå kiïån trûúác khi maáy cuãa baån bõ ngùæt. Sau àêy laâ nhûäng àiïìu töëi thiïíu: Tïn maáy chuã cuãa baån Àõa chó söë cuãa noá Server tïn cuãa baån Àõa chó söë cuãa server tïn Möåt maáy tñnh gêìn àoá Àõa chó söë cuãa noá Lïånh ping cuãa baån

Cuäng vêåy, möåt vaâi cöng ty sûã duång löëi truy cêåp quay söë, giaá reã àïí nöëi maång cuåc böå cuãa hoå vúái Internet, coá nghôa laâ hoå chó coá trïn maång khi coá ai àoá trong cöng ty àoá muöën duâng möåt taâi nguyïn maång bïn ngoaâi. Ngûúåc laåi hoå khöng vaâo maång. Nïëu baån caã quyïët rùçng maáy tñnh kia thûåc sûå laâ coá, cuäng coá thïí laâ noá vûâa bõ hû. Haäy thûã nhiïìu maáy tñnh khaác trïn maång xem sao. (Nhiïìu trung têm thöng tin nhû is.internic.net rêët nïn thûã). Nïëu baån liïn laåc àûúåc àïën àoá, coá thïí laâ maång thò OK. Nïëu baån biïët ngûúâi naâo àoá úã caái maáy tñnh maâ baån cöë liïn laåc àïën, àiïån thoaåi cho hoå hoãi xem coá chuyïån gò khöng. Sau cuâng coá thïí àoá laâ do maång Nïëu baån coá thïí liïn laåc àïën möåt caái maáy laáng giïìng, àiïìu àoá cho thêëy rùçng maáy tñnh cuãa baån laâ OK. Nhûng baån khöng thïí liïn laåc àïën bêët kyâ möåt maáy tñnh naâo úã thïë giúái bïn ngoaâi, àiïìu àoá coá veã nhû maång coá vêën àïì. Luác naây rêët nïn ài xuöëng bïn dûúái vaâ vaâo caái

INTERNET TOAÂN TÊÅP

307

phoâng nhoã núi sinh söëng cuãa caác thiïët bõ lêåp àûúâng maång xem thûã xem coá ai laâm viïåc gò úã àoá hay khöng. Nïn nhúá rùçng sûå cöë trïn maång cuåc böå laâ thûúâng gùåp nhêët. Cuäng nïn thûã ping úã caác maáy tñnh khaác trong ban àoá, úã caác têìng khaác nhau, vaâ v.v..., àïí xem thûã baån coá thïí liïn laåc xa àïën àêu. Àiïìu naây cuäng giuáp tòm ra chöî ngùæt nùçm giûäa hai maáy tñnh naâo. ÀÕA CHÓ CUÃA TÖI LAÂ GÒ? Trûúác khi baån gúãi ra ngoaâi nhiïìu thû email vaâ caác baâi baáo, haäy baão àaãm rùçng baån thêåt sûå biïët àõa chó thû àiïån tûã cuãa baån. Haäy nhúá àêy laâ àõa chó so vúái Internet, vaâ coá thïí khaác vúái àõa chó nöåi böå trong cöng ty baån. Vñ duå àõa chó trong cöng ty cuãa baån laâ: tom@calmari

nhûng àõa chó cuãa baån tûâ bïn ngoaâi coá thïí laâ möåt trong söë: [email protected] [email protected]

hoùåc giaã tom%calmarò@mktg-gateway.plexxcal.com

Möåt caách dïî daâng vaâ khöng rùæc röëi àïí biïët àõa chó cuãa baån laâ àuáng hay khöng laâ gúãi möåt thöng àiïåp àïën möåt server thû tûâ tûå àöång (xem chûúng 9). Khi server gúãi traã lúâi vïì cho baån, haäy nhòn vaâo doâng to: trong cêëu truác àêìu thöng àiïåp traã lúâi àïí xem àõa chó cuãa baån laâ gò. Nïëu baån àaánh mêët khöng duâng àûúåc server thû tûâ, haäy gúãi möåt thöng àiïåp ngay àïën Àaåi baãn doanh cuöën saách naây (baãn göëc - The Internet For Dummies) vúái àõa chó laâ: [email protected]

Khi laâm nhû thïë, nhên tiïån thïm möåt vaâi lúâi xem cuöën saách naây xem àûúåc hay khöng vò caác thöng àiïåp tûå àöång àïën höåp thû vaâ höåp

INTERNET TOAÂN TÊÅP

308

traã lúâi thû thaânh ra taác giaã cuãa noá coá thïí àoåc caác bònh phêím cuãa baån. Cuäng vêåy, haäy tòm àõa chó söë Internet cuãa maáy tñnh cuãa baån (con söë coá böën phêìn, chùèng haån nhû 127.99.88.77). Coá thïí noá cêìn àïën khi coá ai àoá giuáp baån doâ löîi trïn maång giûäa maáy tñnh cuãa baån vaâ phêìn coân laåi trong thïë giúái Internet. Caác vêën àïì thuöåc loaåi maång thêåt sûå Nïëu baån cöë liïn laåc àïën möåt maáy chuã khaác vaâ àûúåc traã lúâi laâ no route to host hay connection refused, thûúâng àiïìu àoá coá nghôa laâ trïn maång coá vêën àïì. Xem chi tiïët úã chûúng kïë tiïëp. Laâm thïë naâo àïí coá keã thuâ thöng qua Email vaâ caác nhoám tin? Cho àïën nay, caách nhanh nhêët àïí gêy tiïëng xêëu cho chñnh baån laâ gúãi ài möåt thöng àiïåp email hay möåt tin tûác àaáng túãm. Àiïìu naây àaä àûúåc thaão luêån chñ chïët úã chûúng 8 vaâ 11, nhûng sau àêy laâ möåt danh muåc nhanh nhûäng àiïìu khöng nïn laâm: Àûâng gúãi nhûäng bûác thû taåp nhaåp. Chó vò viïåc dïî daâng gúãi möåt email àïën 10000 ngûúâi khöng coá nghôa laâ gúãi gò cuäng àûúåc. Àûâng gúãi quaãng caáo. Xûa nay, email trïn Internet àûúåc sûã duång cho nhûäng muåc àñch phi thûúng maåi. Hoaân toaân chùèng coá gò nïëu noái chuyïån vïì nhûäng vêën àïì liïn quan àïën cöng viïåc, nhûng àûâng ngêìm êín nhûäng quaáng caáo àaánh tiïëng vïì doanh nghiïåp cuãa mònh. Nïëu baån laâm nhû vêåy, haäy chuêín bõ nhêån vïì haâng àöëng nhûäng thöng àiïåp chùèng thên thiïån gò vaâ quaãn trõ hïå thöëng cuãa baån coá thïí seä loaåi baån ra khoãi hïå thöëng. Àûâng gúãi nhûäng thöng àiïåp vïì nhûäng thùçng nhoác àang chïët, thuïë trïn thiïët bõ modem, hoùåc caác thû chuyïìn. Nhûäng ngûúâi sûã duång Internet àïìu àaä nghe àïën chuáng vaâ khöng muöën nghe thïm vïì chuáng. (Xem chûúng 18 vïì nhûäng chi tiïët àaáng tiïëc). àûâng gúãi nhûäng thöng àiïåp toaân viïët hoa nhû thïë naây vò ngûúâi gúãi seä nghô rùçng baån bõ múâ mùæt quaá nïn khöng thêëy vaâ tùæt àûúåc phñm capslock trïn baân phñm cuãa mònh. Duâng chûä viïët

INTERNET TOAÂN TÊÅP

309

thûúâng vaâ viïët hoa giöëng nhû trïn maáy àaánh chûä bònh thûúâng. Möåt vaâi ngûúâi sûã duång email nghô rùçng chuyïån naây chùèng bao giúâ xaãy ra nhûng coá chûáng cúá cho thêëy laâ hoå lêìm. Àûâng quïn: Email thûúâng luön ài àïën nhûäng ngûúâi coá thïí vö lïî hay àaáng chï traách hún laâ baån tûúãng. Caâng ngaây ngûúâi ta caâng nghiïåm ra àiïìu naây möåt caách khoá khùn. Email laâ möåt thûá buöìn cûúâi, khöng giöëng nhû àiïån thoaåi hoùåc thû trïn giêëy. Vaâ rêët dïî laâm bay mêët cêu traã lúâi; dïî àïën nöîi coá möåt thuêåt ngûä cho viïåc naây laâ noáng tiïët. Àûâng noáng. Nïëu baån noáng giêån, ngûúâi ta seä nghô rùçng baån àang noáng... Baån biïët töi aám chó àiïìu gò röìi àêëy. NHÛÄNG GIAO THÛÁC LÕCH SÛÅ TRONG CAÁC NHOÁM TIN TÛÁC USENET VF DANH SAÁCH NHÊÅN THÛ. Phêìn naây àaä àûúåc thaão luêån rêët nhiïìu trong chûúng 10 nhûng sau àêy laâ möåt xem xeát toám tùæt laåi: Biïët àûúåc sûå khaác biïåt giûäa àõa chó baån duâng àïí vaâo ra möåt danh saách nhêån thû vaâ àõa chó baån duâng àïí gúãi caác thöng àiïåp àïën chñnh danh saách àoá. Àoåc möåt danh saách nhêån thû hay möåt nhoám tin tûác ñt nhêët möåt tuêìn trûúác khi baån thûã gúãi möåt caái gò àïën àoá, àïí baån coá thïí biïët àûúåc caác chuã àïì àang noái àïën laâ gò vaâ nùæm àûúåc mûác thaão luêån (Vñ duå, möåt nhoám USENET goåi laâ comp.arch laâ noái vïì kiïën truác maáy tñnh. Nhûng möîi thaáng hay khoaãng nhû vêåy laâ coá möåt anh chaâng ngúá ngêín naâo àoá gúãi àïën möåt cêu hoãi hoãi vïì caác chûúng trònh lûu trûä. Töi tin rùçng giúâ àêy baån khöng bao giúâ mùæc möåt löîi tûúng tûå nhû thïë) Phêìn lúán caác danh saách coá möåt thöng àiïåp giúái thiïåu, vaâ caác nhoám tin tûác thûúâng àõnh kyâ àûa ra möåt thöng àiïåp FAQs (Caác cêu hoãi thûúâng àûúåc hoãi - Frequently Asked Questions) àïí giúái thiïåu chuã àïì vaâ traã lúâi cho caác cêu hoãi nhêåp mön thûúâng àûúåc hoãi nhêët. Trûúác khi baån gúãi ài cêu hoãi àêìu tiïn, haäy baão àaãm rùçng thöng àiïåp àoá vêîn khöng traã lúâi àûúåc cho cêu hoãi cuãa baån.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

310

Khi traã lúâi möåt thöng àiïåp, nïëu baån àûa vaâo àoá thöng àiïåp göëc, cùæt tóa noá àïën mûác ñt nhêët. Cûáu vúái, töi àaä telnet vaâo vaâ khöng thïí thoaát ra àûúåc Baån coá thïí duâng telnet vaâ login àïí liïn laåc àïën caác dõch vuå trïn nhûäng maáy tñnh khaác trïn khùæp thïë giúái. Àaáng ngaåc nhiïn laâ möåt vaâi chûúng trònh vaâ hïå thöëng maâ baån telnet vaâo vêîn chûáa bug (thuêåt ngûä maáy tñnh coá nghôa laâ löîi). Möåt söë coân bõ treo laâ khaác vaâ trúã nïn tùæc tõ. Àûáng àêìu trong söë nhûäng luác röëi rùæm nhêët laâ khi maáy tñnh cuãa baån àaä laâm viïåc khöng coá khuyïët àiïím gò caã, nhûng thiïët bõ nhêåp chïët queo vò baån àaä telnet vaâo möåt caái maáy bõ treo vaâ khöng thïí telnet ra àûúåc. Luön coá möåt söë caách àïí thoaát ra, nhûng baån phaãi biïët noá, töët nhêët laâ trûúác khi baån bõ keåt. Chuá yá: trïn caác hïå Unix, baån luön thoaát bùçng töí húåp phñm Ctrl-]. Röìi khi hiïån ra telnet> baån goä vaâo quit. Nïëu baån login thöng qua möåt server traåm cuöëi, kyá tûå thoaát coá thïí laâ hai hay nhiïìu hún, nhû laâ Ctrl-^ röìi X. Nïëu maáy baån coá Windows (Mac, Microsoft Windows hay Unix vúái XWindows), coá thïí coá möåt muåc choån menu úã trïn cuâng cûãa söí telnet cho pheáp baån khöng nöëi vaâo hïå thöëng úã xa nûäa. Lïånh rlogin rêët giöëng telnet, úã chöî laâ noá cuäng coá cuâng vêën àïì nhû vêåy. Àa söë caác phiïn baãn cuãa rlogin, baån thoaát bùçng caách bêëm phñm Enter röìi ~. (dêëu ngaä theo sau laâ dêëu chêëm), röìi Enter lêìn nûäa. Phiïn baãn telnet vaâ rlogin cuãa baån coá thïí khaác. Telnet luön cho baån biïët kyá tûå thoaát khi noá bùæt àêìu vaâo; rlogin thò cûåc kyâ kñn tiïëng, vaâ baån coá thïí phaãi nhúâ àïën möåt chuyïn gia hoùåc - nïëu muöën àau àêìu tòm trong söí tay hûúáng dêîn. Möåt yá tûúãng khöng àïën nöîi VIÏËëT HOA cho lùæm Trúã laåi nhûäng thúâi kyâ àen töëi cuãa ngaânh tñnh toaán, chùèng ai phaãi lo vïì chuyïån viïët thûúâng viïët hoa. Maáy àuåc löî vaâ traåm àêìu cuöëi chó coá chûä hoa nïn têët caã àïìu phaãi viïët hoa, kïí caã tïn vaâ àõa chó thû. nhûng ngay khi caác traåm cuöëi coá thïí xûã lyá chûä viïët thûúâng, viïåc àoá

INTERNET TOAÂN TÊÅP

311

gêìn giöëng nhû möåt tiïëng heát dûä döåi, vaâ ngûúâi ta chuyïín sang chïë àöå viïët lêîn löån nhû nhûäng ngûúâi bònh thûúâng - hay ñt nhêët möåt vaâi trong söë àoá - vêîn duâng. Vêën àïì laâ úã chöî coá möåt vaâi maáy tñnh (àaáng kïí laâ caác maáy chaåy Unix) vêîn xem chuyïån viïët thûúâng viïët hoa laâ khaác nhau, trong khi nhûäng maáy khaác (thûúâng chaåy nhûäng hïå khaác) coi laâ möåt. Vñ duå trïn möåt hïå Unix, readme, ReadMe, vaâ readme laâ caác file khaác nhau. Àiïìu naây coá nghôa laâ khi baån lêëy caác file bùçng FTP hay RCP, haäy baão àaãm rùçng baån goä vaâo tïn theo àuáng höîn húåp chûä thûúâng chûä hoa hiïån ra trong luác liïåt kï thû muåc. Àiïìu àoá chùèng thiïåt haåi gò maâ laåi laâm töët. Möåt chöî khaác maâ phiïìn toaái naây cuäng thónh thoaãng coá laâ caác àõa chó email. Theo chuêín àaánh àõa chó email chñnh thûác, viïët thûúâng viïët hoa thûúâng khöng thaânh vêën àïì trong phêìn vuâng cuãa àõa chó (phêìn sau dêëu @). Nhûng phêìn àõa phûúng (phêìn trûúác @) coá thïí àûúåc xûã lyá theo yá cuãa hïå thöëng thû cuãa ngûúâi nhêån muöën. Theo lyá thuyïët àiïìu naây coá nghôa laâ möåt hïå thöëng naâo àoá coá thïí phiïn dõch [email protected] vaâ [email protected] laâ nhûäng àõa chó khaác nhau, duâ rùçng töi thêåt sûå chûa bao giúâ thêëy möåt hïå thöëng naâo nhû thïë. Trong möåt vaâi trûúâng húåp, baån phaãi goä phêìn àõa phûúng cuãa àõa chó theo cuâng kiïíu viïët thûúâng/hoa nhû möåt hïå thöëng thêëp hún xûã lyá noá; nïn nïëu àõa chó ngûúâi nhêån laâ fred, noá seä khöng nhêån Fred. (Nhûäng hïå thöëng naây dêìn dêìn cuäng bõ loaåi boã, nhûng möåt vaâi vêîn coân töìn taåi). May thay, coá möåt luêåt bêët thaânh vùn àaáng tin cêåy laâ caác hïå thöëng coá àïí yá àïën chuyïån viïët thûúâng viïët hoa thûúâng àoâi àõa chó phaãi viïët thûúâng, nïn viïët fred cho chùæc ùn. Nïëu baån duâng höîn húåp àõa chó UUCP vaâ vuâng nhû [email protected], haäy nhúá rùçng tïn chöî UUCP (trong trûúâng húåp naây laâ flipper) laâ coá nhêån biïët viïët thûúâng/hoa. Trûúác àêy coá möåt vaâi tïn maáy chuã UUCP lêîn löån chûä thûúâng chûä hoa, nhûng àïën nay - nhû töi coá thïí noái - chuáng àaä biïën hïët röìi. Thaânh ra duâng chûä thûúâng cho chùæc ùn.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

312

Taåi sao FTP laåi caán lïn caác file cuãa baån Sau cuâng, àêy laâ möåt löîi maâ ai cuäng seä gùåp khöng súám thò muöån: baån duâng FTP àïí lêëy möåt chûúng trònh hay möåt file neán (.Zip hay .Z,...) vaâ file bõ hoãng. Chûúng trònh treo, file ZIP khöng thïí unzip àûúåc, hoùåc file neán khöng thïí giaãi neán àûúåc. Àôa bõ hû chùng? maång bõ tham nhuäng chùng? Khöng. Chó àún giaãn laâ baån quïn khöng noái FTP truyïìn file trong chïë àöå nhõ phên, nïn noá àaä cheáp file trong chïë àöå ASCII vúái êën tûúång lïåch laåc laâ file chó chûáa caác vùn baãn ascii thuêìn tuáy. Chó cêìn truyïìn file lêìn nûäa, lêìn naây trong chïë àöå nhõ phên. (Goä lïånh binary hay image cho chûúng trònh FTP trûúác khi chuyïín file). Coá möåt caách dïî daâng kiïím tra viïåc naây laâ so saánh kñch thûúác file trïn maáy cuãa baån vaâ trïn maáy cheáp tûâ àoá vïì. Trong chïë àöå nhõ phên, hai baãn phaãi coá cuâng kñch thûúác. Nïëu kñch thûúác khaác nhau vaâi phêìn trùm (giaã duå möåt baãn laâ 87,837 bytes vaâ baãn kia laâ 88,202 bytes) thò baån àaä bõ cùæn búát vò cheáp file trong chïë àöå ascii röìi.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

313

Chûúng 24 MÛÚÂI VÊËN ÀÏÌ KHÖNG PHAÃI LAÂ LÖÎI CUÃA BAÅN VAÂ LAÂM THÏË NAÂO ÀÏÍ NGÙN NGÛÂA CHUÁNG

KHI MAÅNG TRÚÃ NÏN TÖÌI TÏÅ Thûåc sûå laâ maång hêìu nhû khöng bao giúâ trúã nïn töìi tïå, nhû töi àaä nhùæc àïën trong chûúng trûúác. Nhûng cuäng coá möåt vaâi thöng àiïåp cho thêëy rùçng maång khöng phaãi àang laâm nhûäng gò baån muöën. "Tûâ chöëi kïët nöëi" Thöng àiïåp naây coá yá nghôa nhû nhûäng gò noá noái. Maáy tñnh cuãa baån yïu cêìu noái chuyïån vúái möåt maáy chuã khaác, vaâ maáy kia noái laâ khöng. Sau àêy laâ möåt vaâi lyá do coá thïí coá cho viïåc naây: Baån àaä thûã duâng dõch vuå maâ maáy chuã naây khöng coá. Khöng phaãi server naâo trïn Internet cuäng àûa ra têët caã caác dõch vuå. Chñnh ngûúâi quaãn trõ maáy chuã àoá laâ ngûúâi quyïët àõnh nhûäng dõch vuå naâo coá trïn maáy vaâ nhûäng dõch vuå naâo khöng Möåt vaâi maáy chuã chùèng coá dõch vuå naâo caã. Vñ duå nïëu baån thûã duâng lïånh finger, FTP, telnet, hay hêìu nhû bêët kyâ möåt lïånh naâo khaác àïën server xuxa.iecc.com, baån seä gùåp Connection refused (tûâ chöëi kïët nöëi). úã àêy chùèng coá gò laâ riïng tû caã xuxa laâ caái maáy trong chöî töi, nhû töi àaä noái àïën, khöng cho pheáp kïët nöëi búãi vò noá chó laâ möåt caái maáy PC 286 cuä coá nhiïåm vuå laâm àûúâng nöëi dûä liïåu tûâ maång naây sang maång khaác. (Noá traã lúâi laåi lïånh ping, nïëu baån muöën xem noá coá töìn taåi hay khöng). Maáy chuã àoá coá thïí chó nhêån möåt söë yïu cêìu tûâ möåt söë àõa chó nhêët àõnh naâo àoá. Thûúâng thûúâng, vò nhûäng lyá do baão mêåt, möåt maáy chuã chó nhêån telnet vaâ FTP tûâ nhûäng maáy chuã FTP

INTERNET TOAÂN TÊÅP

314

khaác trïn cuâng maång maáy naây, coá nghôa laâ chuáng phaãi trong cuâng möåt töí chûác. Trong möåt vaâi trûúâng húåp, caác dõch vuå chó coá sùén trong möåt söë giúâ nhêët àõnh. Nhiïìu server FTP vö danh chó coá sùén ngoaâi giúâ laâm viïåc àïí traánh bõ laâm chêåm laåi trong luác nhûäng ngûúâi laâm viïåc úã àoá cöë laâm viïåc cho xong. “KHÖNG THÏÍ COÁ ÀÛÚÂNG ÀÏËN MAÅNG” HAY “MAÅNG KHÖNG THÏÍ ÀÏN ÀÛÚÅC” Àöi khi thöng àiïåp naây coá nghôa laâ khöng coá möåt kïët nöëi maång naâo thêåt sûå töìn taåi giûäa chöî baån vaâ chöî caái maáy kia. Trûúâng húåp naây coá thïí xaãy ra nïëu coá sûå cöë trïn böå lêåp àûúâng maång gêìn chöî baån hay chöî caái maáy kia. Coá nhiïìu khaã nùng àûúåc giaãi thñch nhû sau: Àõa chó söë cuãa maáy chuã khöng töìn taåi, hoùåc vò baån àaä goä vaâo möåt àõa chó sai, möåt àõa chó maä hoaá cûáng trong chûúng trònh àaä thay àöíi, hoùåc möåt phêìn cuãa cú súã dûä liïåu dõch tïn maáy chuã sang àõa chó söë khöng coân àöìng böå nûäa. (Cú súã dûä liïåu àoá, giöëng nhû phêìn nhiïìu nhûäng cú súã dûä liïåu coân laåi cuãa Internet, àa söë àûúåc baão trò búãi nhûäng ngûúâi tònh nguyïån, vöën ñt khi laâm töët). Möåt hïå thöëng caác laá chùæn ngùn caách baån vúái caái maáy kia quyïët àõnh rùçng baån khöng àuã thêím quyïìn truyïìn thöng vúái nhûäng hïå thöëng bïn kia cuãa noá; cho nïn khi laâ baån thò khöng coá àûúâng nöëi thêåt sûå tûâ àêy àïën àoá. Nïëu laá chùæn úã trong töí chûác cuãa baån, vaâ baån àang cöë gùæng liïn laåc àïën möåt maáy chuã úã ngoaâi töí chûác àoá, coá thïí coá möåt thuã tuåc àùåc biïåt àïí thuyïët phuåc bûác tûúâng àoá laâ baån thò khöng sao àêu. Nïëu khöng coá noá, trûâ phi baån coá quen biïët vúái ngûúâi chaåy chûúng trònh laá chùæn, baån khöng gùåp may röìi. Im lùång tuyïåt àöëi Àöi khi baån cöë liïn laåc vúái möåt maáy chuã khaác vaâ chùèng àûúåc traã lúâi gò caã. Sûå im lùång naây coá nghôa laâ maáy chuã kia coá möåt àõa chó söë húåp lïå thêåt sûå úã àêu àoá trïn maång, nhûng baãn thên maáy chuã àoá khöng

INTERNET TOAÂN TÊÅP

315

töìn taåi, ñt nhêët laâ vaâo thúâi àiïím hiïån taåi. (hònh dung möåt con àûúâng trong möåt tiïíu haåt naâo àoá coá têët caã caác àõa chó nhûng möåt vaâi trong söë àoá coá thïí chùèng coá gò caã). Àa phêìn àiïìu naây coá nghôa laâ maáy chuã àaä bõ down, nïn thûã laåi sau naây. Àöi khi sûå im lùång tuyïåt àöëi coá nghôa laâ maáy chuã töìn taåi vaâ àang laâm viïåc töët, nhûng khöng coá dõch vuå maâ baån muöën. Hoùåc möåt laá chùæn àaâng trûúác maáy chuã àoá àaä khöng cho yïu cêìu cuãa baån ài qua. Lyá tûúãng laâ caái maáy chuã naây nïn àûa ra roä raâng möåt thöng àiïåp refused khi noá nhêån àûúåc möåt yïu cêìu maâ noá khöng coá, nhûng àöi khi hoå cuäng boã qua chuuyïån àoá. Haäy thûã ping àïën cuâng àõa chó àoá (xem chûúng 23). Nïëu laâm àûúåc thò baån àaä bõ boã qua röìi. Nïëu baån nghô rùçng maáy chuã naây hùèn phaãi coá dõch vuå àoá, baån coá thïí gúãi möåt thöng àiïåp lõch sûå àïën postmaster cuãa noá àïí hoãi xem maáy chuã àoá coá bõ hû khöng hay dõch vuå àoá àaä chuyïín ài àêu röìi. FTP maâ khöng Nhû töi àaä noái trong chûúng 23, 90% trûúâng húåp, nïëu baån cheáp möåt file bùçng FTP, noá laâm àûúåc. Nïëu noá khöng laâm àûúåc, 90% trûúâng húåp laâ baån àaä cheáp file trong chïë àöå ASCII thay vò laâ chïë àöå nhõ phên. Duâ vêåy trong möåt vaâi trûúâng húåp FTP khöng thïí laâm àûúåc àiïìu baån muöën vò möåt söë lyá do khaác. Möåt lyá do laâ trïn möåt söë maáy tñnh, àaáng kïí laâ Macintosh, tïn file chûáa khoaãng trùæng. Àêy laâ vêën àïì cho caác chûúng trònh FTP trïn àa söë caác loaåi maáy tñnh khaác, vöën khöng nhêån nhûäng yïu cêìu nïëu tïn coá khoaãng trùæng úã giûäa vò trong àa söë trûúâng húåp, caác chûúng trònh cho rùçng caác khoaãng trùæng phên caách caác tïn trïn doâng lïånh. (Àoåc cêín thêån vïì chó àõnh tïn cuãa FTP cho thêëy rùçng caác chûúng trònh FTP àuáng ra phaãi xûã lyá àûúåc chuyïån naây, nhûng phêìn lúán caác chûúng trònh FTP àûúåc viïët rêët lêu trûúác khi caác maáy Mac xuêët hiïån àaáng kïí trïn Net). Triïåu chûáng thûúâng thêëy laâ baån cöë lêëy möåt file goåi laâ read me vaâ FTP than phiïìn rùçng khöng coá file naâo tïn Read. Caách duy nhêët àïí traánh trûúâng húåp naây laâ àöíi tïn file maâ baån muöën cheáp. Cuäng coá möåt söë tuây choån ñt sûã duång trïn FTP (ñt àïën nöîi nhiïìu chûúng trònh FTP khöng höî trúå chuáng). Nhiïìu tuây choån trong söë

INTERNET TOAÂN TÊÅP

316

naây àûúåc àùåt ra àïí höî trúå cho caác tñnh nùng àùåc thuâ cuãa DEC-20, maáy tñnh thöng duång nhêët trïn ARPANET (tiïìn thên cuãa Internet) vaâo àêìu nhûäng nùm 1970, nhûng hêìu nhû hiïån nay àaä tuyïåt chuãng. Àiïìu naây coá nghôa laâ àöi khi, khi baån cêìn duâng möåt trong nhûäng caái maáy cuä kyä naây tûâ caái maáy múái hún cuãa baån, phiïn baãn FTP naây coá thïí khöng àaáp ûáng àûúåc nhiïåm vuå àoá. Coá nhiïìu khaã nùng nhêët laâ baån àaä cöë lêëy caác chûúng trònh MS-DOS tûâ archive FTP úã SIMTEL20 (wsmr-simtel20.army.mil), coá leä laâ caái maáy DEC-20 cuöëi cuâng coân laåi trïn maång. Baån cêìn àûa lïånh tenex cho FTP àïí baão noá sûã duång möåt daång thûác chuyïín file àùåc biïåt maâ caác TOPS-20 sûã duång. Möåt vaâi phiïn baãn chaåy trong möi trûúâng windows cuãa FTP khöng coá nuát tenex, nïn nïëu baån duâng möåt trong söë àoá, baån laåi khöng may röìi. May laâ coân möåt danh saách caác SIMTEL-20 úã nhiïìu chöî khaác, khöng phaãi laâ caác DEC-20, khöng cêìn duâng chïë àöå tenex (xem chûúng 18). Thêåt sûå laâ vaâo luác baån àoåc doâng chûä naây, SIMTEL coá leä àaä bõ loaåi vò noá cuäng àaä 20 tuöíi röìi. Caác lïånh FTP cho pheáp baån chuyïín file tûâ maáy naây sang maáy khaác, khöng nhêët thiïët phaãi coá maáy baån àang duâng, àûúåc coi laâ coá sùén àïí duâng. (Àiïìu àoá xaãy ra nhû thïë naây: baån àang úã maáy A vaâ FTP tûâ maáy B sang maáy C). Töi chûa bao giúâ gùåp trûúâng húåp möåt chûúng trònh FTP cho pheáp laâm àiïìu àoá, vaâ nïëu nhû baån coá gùåp, thò nhûäng àùåc àiïím hoaåt àöång cuãa maáy B vaâ C cuäng khöng giuáp laâm àûúåc viïåc naây àêu. FTP cuäng coá thïí coá nhûäng vêën àïì vúái nhûäng loaåi file coá cêëu truác trïn caác hïå thöëng nhû IBM VM vaâ MVS vaâ VMS cuãa DEC. Thöng thûúâng, caác qui ûúác cuåc böå coá thïí duâng àïí hoùåc laâ noái cho FTP vïì loaåi file hoùåc àïí àoáng goái caác file laåi àïí cho pheáp baån chuyïín chuáng bùçng caác lïånh FTP bònh thûúâng vaâ múã ra sau khi chuáng àïën núi. Haäy hoãi möåt chuyïn gia úã chöî baån xem. NHÛÄNG VERSION ÀAÁNG SÚÅ Sau cuâng, coá nhûäng phiïn baãn àaáng súå. Têët caã caác tiïån ñch trïn maång àaä tiïën triïín trong nhiïìu nùm. Nhûäng tiïån ñch cuä kyä, nhû telnet, FTP vaâ finger àaä hoaåt àöång khaá öín àõnh, trong khi nhûäng

INTERNET TOAÂN TÊÅP

317

caái múái hún, nhû Gopher, WAIS vaâ WWW àang vêîn coân thay àöíi. Caác tiïån ñch thaânh cöng àûúåc thûåc hiïån nhiïìu lêìn trïn nhiïìu loaåi maáy khaác nhau. Àoá laâ lyá do taåi sao chùèng haån nhû baån coá thïí telnet hay login vaâo hêìu nhû bêët kyâ möåt loaåi maáy tñnh naâo trïn Net. Ngay caã khi cêëu truác traåm cuöëi cuãa chuáng khaác nhau, chuáng àïìu cung cêëp caác server telnet tûúng thñch. Tuy nhiïn vúái nhûäng dõch vuå gêìn àêy hún, ngûúâi ta luön thïm vaâo caác àùåc àiïím múái. Àiïìu naây coá nghôa laâ giaã sûã baån àang duâng Gopher chùèng haån, baån coá thïí thónh thoaãng gùåp möåt thöng àiïåp laå hoùæc nhû trïn hònh 24-1. Thöng àiïåp naây coá nghôa laâ möåt Gopher úã xa àaä cho hïå thöëng cuãa baån möåt muåc maâ hïå thöëng naây khöng biïët phaãi xûã lyá ra sao. Giaãi phaáp duy nhêët cho trûúâng húåp naây laâ tòm möåt phiïn baãn múái hún cuãa chûúng trònh naây. Khi caác dõch vuå trúã nïn töët hún vaâ àûúåc xaác lêåp, chuáng ñt thay àöíi hún. Vaâo thúâi àiïím naây, caâng cùæt giaãm nhiïìu caâng laâm cho chuáng ñt cêåp nhêåt. (Nhûng thêåt ra baån coá ngaåc nhiïn gò khöng?)

INTERNET TOAÂN TÊÅP

318

Chûúng 25 MÛÚÂI PHÑM TÙÆT ÀÏÍ DUÂNG INTERNET TÖËT HÚN Caác lïånh tûâ xa daânh cho nhûäng ngûúâi lûúâi àaánh maáy Nïëu baån duâng lïånh rsh cuãa Unix nhiïìu lêìn àïí chaåy caác lïånh trïn caác maáy tñnh khaác, baån seä choáng chaán vaâ mïåt vò phaãi goä nhiïìu lêìn nhûäng thûá nhû rsh lester cat somefile

Àïí baão noá chaåy möåt lïånh, trong trûúâng húåp naây laâ trïn möåt maáy tñnh tïn laâ lester. Àaä coá sùén möåt phñm tùæt thöng minh (ñt nhêët laâ vaâo luác àoá): Nïëu caái tïn maâ qua àoá rsh àûúåc khúãi àöång khöng phaãi laâ rsh, noá giaã àõnh àoá laâ tïn cuãa maáy tñnh sûã duång. Thaânh ra nïëu baån taåo ra möåt baãn sao cuãa rsh vaâ goåi noá laâ lester, baån chó cêìn goä lester cat somefile

Nïëu ai cuäng taåo ra haâng taá caác baãn sao cuãa rsh, seä coá nhiïìu khoaãng tröëng bõ laäng phñ. May thay laâ baån vêîn coá thïí duâng lïånh link àïí laâm ra möåt tïn múái cho rsh maâ khöng phaãi taåo ra möåt baãn sao múái. Àêìu tiïn, phaãi baão àaãm laâ baån coá möåt thû muåc bin (nhõ phên; xem chûúng 14 cuãa Unix for dummies nïëu baån khöng quen vúái caác thû muåc bin). Sau àoá goä vaâo ln -s /usr/ucb/rsh bin/lester

Chuá yá: Coá thïí baån khöng duâng möåt maáy chuã tïn laâ lester, thaânh ra haäy thay thïë tïn cuãa möåt maáy chuã maâ baån phaãi duâng. Tïn baån duâng coá thïí laâ möåt tïn hoaân toaân Internet nïëu noá xa maáy chuã, nhû laâ mobydick.ntw.org. Khi àoá lïånh link laâ

INTERNET TOAÂN TÊÅP

319

ln -s /usr/ucb/rsh bin/mobydick.ntw.org

Trïn möåt vaâi hïå thöëng, tïn thûåc cuãa rsh coá thïí khaác /usr/ucb/rsh, khi àoá baån coá thïí duâng lïånh whereis rsh àïí tòm ra tïn duâng trong lïånh ln). Baån coá thïí taåo ra caâng nhiïìu liïn kïët àïën rsh nhû baån muöën, möîi liïn kïët daânh cho möåt hïå thöëng baån muöën sûã duång. Sau khi baån taåo ra caác liïn kïët, goä vaâo rehash àïí baão cho shell biïët rùçng baån vûâa múái thïm vaâo möåt vaâi lïånh múái; sau àoá baån coá thïí laâm tiïëp vaâ sûã duång chuáng. Nïëu chöî laâm viïåc cuãa baån coá nhiïìu maáy tñnh cuâng chia seã caác taâi khoaãn giöëng nhau, coá thïí töìn taåi möåt thû muåc tïn laâ /usr/hosts liïn kïët têët caã nhûäng maáy tñnh thûúâng duâng. Nïëu vêåy, baån coá thïí àùåt noá trong àûúâng dêîn tòm kiïëm chûúng trònh bùçng caách goä vaâo nhû sau, nïëu baån duâng C shell: set path=($path /usr/hosts)

Hoùåc nïëu baån duâng Kom hay Bourne shell, goä path=$path:/usr/hosts export path

Duâng tuây choån /usr/hosts khöng mùåc nhiïn taåo ra liïn kïët cuãa chñnh baån úã daång nhõ phên cho caác tïn hïå thöëng baån duâng maâ khöng nùçm trong danh saách àõa phûúng. Àùåt tïn maáy chuã daânh cho nhûäng ngûúâi lûúâi àaánh maáy Baån coá thïí chuá yá rùçng caác tïn maáy chuã Internet, àùåc biïåt laâ trong caác töí chûác lúán, coá xu hûúáng laâ daâi. möåt hïå thöëng coá thïí àûúåc àùåt tïn chùèng haån nhû thirdbase.yankees.bronx.nyc.ny.us. Baån coá thêåt sûå cêìn phaãi goä toaân böå tïn möîi lêìn baån muöën tham chiïëu àïën maáy chuã àoá khöng? Cêu traã lúâi, chûâng naâo maâ tïn vêîn coân laâ thûúâng duâng àöëi vúái baån, laâ khöng.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

320

Caác taác giaã cuãa hïå thöëng àùåt tïn trïn Internet àaä giaã àõnh rùçng laâ möåt maáy chuã caâng gêìn vúái baån, baån caâng hay truy cêåp àïën àoá hún, vaâ caâng ñt phaãi laâm cöng viïåc àaánh maáy hún. Thaânh ra, trong nhiïìu trûúâng húåp, baån coá thïí viïët tùæt tïn maáy chuã vaâ hïå thöëng cuãa baån vêîn coá thïí hònh dung ra yá baån muöën noái gò. Hïå thöëng àùåt tïn sûã duång möåt àûúâng dêîn tòm kiïëm - möåt danh saách caác tïn tûâng phêìn dûåa trïn tïn maáy chuã cuãa baån - àïí hònh dung baån muöën noái gò khi baån sûã duång möåt tïn tùæt. Vñ duå, nïëu baån söëng úã têìng thûá 3, àûúâng dêîn tòm kiïëm cuãa baån göìm coá: yankees.bronx.nyc.ny.us bronx.nyc.ny.us ny.us

Baån coá thïí chó cêìn àûa vaâo vaâi phêìn àêìu tiïn cuãa tïn maáy chuã. Khi hïå thöëng tïn khaám phaá ra rùçng tïn maâ baån àûa vaâo khöng phaãi laâ tïn möåt maáy chuã daång àêìy àuã, noá seä àoaán tiïëp vïì maáy chuã baån àang cêìn àïën bùçng caách thûã tïn baån àûa vaâo vúái möåt söë tïn trong danh saách tòm kiïëm. Vñ duå, àïí noái chuyïån vúái leftfield.yankees.bronx.nyc.ny.us, baån coá thïí viïët tùæt tïn thaânh leftfield, vaâ phêìn coân laåi seä àûúåc àiïìn àêìy tûâ àûúâng dêîn tòm kiïëm. Nhûäng kiïíu viïët tùæt nhû leftfield.yankees vaâ leftfield.yankees.bronx vaâ leftfield.yankees.bronx.nyc cuäng duâng àûúåc búãi vò hïå thöëng tïn coá thïí àiïìn vaâo àoá tûâ àûúâng dêîn tòm kiïëm. Nïëu baån muöën trinh saát úã homeplate.mets.queens.nyc.ny.us, kiïíu viïët homeplate.mets.queens laâ àuã búãi vò phêìn coân laåi cuãa tïn nùçm trong àûúâng dêîn tòm kiïëm. Trïn thûåc tïë, kiïíu xûã lyá naây cho pheáp baån viïët tùæt tïn maáy chuã cuãa caác maáy tñnh trong ban cuãa mònh thaânh möåt thaânh phêìn àún giaãn vaâ caác tïn úã chöî khaác trong töí chûác cuãa mònh thò viïët thïm thaânh 2, 3 thaânh phêìn.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

321

Vïì lyá thuyïët, àûúâng dêîn tòm kiïëm cuãa möîi hïå thöëng coá thïí thay àöíi àïí àûa thïm vaâo nhûäng gò maâ ngûúâi quaãn lyá hïå thöëng muöën, chûá khöng chó caác phêìn àûúåc ngùæt khuác ra nhû tïn maáy tñnh úã cuåc böå nhûng thûúâng khöng ai laâm àiïìu àoá vò rùæc röëi quaá. TRÑCH YÏËU CAÁC NGOÁN NGHÏÌ FTP Ài suåc saåo trïn FTP vaâ chuyïín nhiïìu file coá thïí laâ nhûác àêìu, àùåc biïåt laâ nïëu baån àaä biïët cêìn tòm file naâo vaâ baån chó muöën lêëy nhûäng gò àaä böí sung. Sau àêy laâ möåt vaâi troâ àïí laâm cho FTP búát nhûác àêìu. Tûå àöång login Phêìn lúán caác phiïn baãn cuãa FTP cho pheáp baån cêët möåt danh saách caác tïn ngûúâi sûã duång vaâ mêåt khêíu cho nhûäng chöî thûúâng FTP àïën trong möåt file goåi laâ .netrc (vêng, noá bùæt àêìu laâ möåt dêëu chêëm). Khi baån bùæt àêìu FTP, noá liïn hïå àïën file naây àïí xem thûã hïå thöëng baån àang FTP àïën laâ coá trong danh saách hay khöng. Nïëu àuáng, FTP seä sûã duång tïn tûâ file naây. Sau àêy laâ möåt .netrc àiïín hònh: machine shamu.ntw.org login elvis password sinatra default login anonymous password [email protected]

Nïëu baån FTP àïën shamu.ntw.org, FTP login baån vaâo vúái tïn laâ elvis vaâ mêåt khêíu laâ sinatra. úã chöî khaác, FTP login vaâo laâ anonymous vúái mêåt khêíu laâ [email protected]. (dô nhiïn laâ duâng chñnh àõa chó email cuãa baån). Möåt vaâi phiïn baãn cuãa FTP khöng hiïíu àûúåc doâng mùåc nhiïn, thaânh ra baån phaãi àùåt caác doâng caá biïåt cho möîi hïå thöëng baån login vaâo àïí FTP vö danh, nhû sau: machine ftp.uu.net login anonymous password [email protected] machine ftp.internic.net login anonymous password [email protected] ...

INTERNET TOAÂN TÊÅP

322

Laâm thïë naâo àïí giûä danh saách thû muåc daâi ngoùçn trïn maân hònh? Möåt trong nhûäng thoái quen tïå haåi bûåc mònh möåt caách àaáng yïu cuãa FTP UNIX laâ úã chöî noá gúãi kïët xuêët ra maân hònh cuãa baån úã mûác nhanh nhêët maâ noá coá thïí laâm. (chûúng trònh FTP UNIX àûúåc viïët têån thúâi kyâ cuãa caác traåm cuöëi àaánh maáy chêåm chaåp vöën thêåt sûå laâ in nhûäng troâ vúá vêín trïn giêëy, nïëu baån coá thïí hònh dung ra viïåc àoá). Khi baån liïåt kï thû muåc, danh saách thûúâng coá khuynh hûúáng bay qua maân hònh trûúác khi baån kõp nhòn thêëy noá. Àïí traánh viïåc naây, baån coá thïí khai thaác àùåc àiïím sau-ra-trûúác chûa àûúåc àïì cêåp àïën cuãa lïånh dir cuãa FTP. Baån coá thïí goä vaâo hai thûá sau lïånh dir: Thû muåc phaãi liïåt kï File àõa phûúng maâ baån muöën cêët danh saách vaâo àoá. Vñ duå, nïëu baån muöën lêëy möåt danh saách caác thû muåc úã xa goåi laâ virtual, baån coá thïí goä vaâo ftp> dir virtual val-dir

Lïånh naây àùåt danh saách liïåt kï vaâo file àõa phûúng tïn laâ val-dir. Àiïìu àoá vêîn coân húi khoá chõu vò baån vêîn phaãi ngùæt FTP àïí xem nöåi dung file (mùåc duâ caác file cêët caác danh saách caác archive FTP phöí biïën vêîn coá thïí àûúåc laâm sùén àïí tham khaão cho tiïån). Möåt àùåc àiïím muâ múâ khaác cuãa lïånh dir cuãa FTP laâ nïëu baån cho FTP möåt caái tïn bùæt àêìu bùçng dêëu | (thanh àûáng) thay vò möåt tïn cuåc böå, noá seä coi phêìn coân laåi cuãa tïn laâ möåt lïånh, nhû trong vñ duå sau àêy: ftp> dir vitual | more

Lïånh naây àûa thû muåc vaâo lïånh more àïí hiïån thöng tin ra möîi lêìn möåt trang. Baån coá thïí duâng cuâng möåt troâ àoá trïn lïånh get. Nïëu baån muöën nhòn vaâo file úã xa laâ README, nhûng khöng muöën cêët noá úã chöî mònh, haäy goä vaâo:

INTERNET TOAÂN TÊÅP

323

ftp> get README | more

Neán laâ baån cuãa baån Nïëu baån àang chuyïín nhûäng file lúán (nghôa laâ nhûäng file mêët thúâi gian chuyïín lêu maâ baån khöng muöën àúåi), haäy neán chuáng laåi trûúác àaä. Vúái nhûäng file vùn baãn hay chûúng trònh, caác chûúng trònh neán nhû zip (hay PKZIP), compress, hay gzip seä thu nhoã file laåi coân khoaãng chûâng möåt nûãa vaâ nhû thïë thúâi gian chuyïín file cuäng coân möåt nûãa. Nïëu baån nöëi vúái maáy kia bùçng möåt liïn kïët chêåm, thò telnet vaâo àoá vaâ neán file töën ñt thúâi gian hún ngöìi àúåi chuyïín file nhû bònh thûúâng. Nïëu baån chuyïín nhiïìu file riïng biïåt, baån coá thïí tiïët kiïåm thúâi gian bùçng caách duâng lïånh tar, cpio, hay zip àïí kïët húåp chuáng vaâo möåt file àún, búãi vò maång seä qua nhiïìu thuã tuåc khi FTP chuyïín tûâ file naây sang file khaác. Àiïìu naây cuäng rêët àûúåc aáp duång khi baån duâng RCP thay cho FTP. Trûúác khi baån duâng FTP àïí sao cheáp möåt file, baån coá thïí duâng lïånh rsh àïí neán hoùåc trûä file vaâo maáy tñnh khaác. Vñ duå: rsh letter zip tmpzip file1 file2 file3 ... zip does its thing... rcp lester:tmpzip.zip tmpzip.zip

Trong vñ duå naây, àêìu tiïn töi duâng rsh àïí chaåy lïånh zip trïn maáy chuã lester vaâ taåo ra möåt archive tïn laâ tmpzip.zip. Sau àoá töi duâng RCP cheáp file naây vaâo maáy cuãa töi röìi unzip noá trïn maáy töi. Nhaãy bûúác ngùæn trong vuâng àêët FTP Caách thöng thûúâng àïí chuyïín tûâ thû muåc naây sang thû muåc khaác trong FTP laâ duâng lïånh cd, nhòn vaâo danh saách thû muåc, duâng lïånh cd khaác, v.v...Nhûng nïëu baån biïët chñnh xaác baån muöën ài àêu, baån coá thïí cd àïën àoá trong möåt bûúác àùåc sùæc nhû sau:

INTERNET TOAÂN TÊÅP

324

cd pub/micro/pc/windows/games/new/prnotopa

Phêìn lúán caác hïå thöëng - ñt nhêët laâ Unix vaâ DOS - yïu cêìu möåt dêëu cheáo (/) giûäa caác thaânh phêìn trong tïn thû muåc (DOS cuäng duâng dêëu cheáp ngûúåc (\)). Trïn nhûäng hïå thöëng khaác, baån phaãi duâng àuáng theo qui ûúác cuåc böå úã àoá. Lêëy möîi lêìn möåt thû muåc Chuá yá: Ngoán nghïì àùåc biïåt naây giaã àõnh rùçng baån coá möåt chûúng trònh FTP tûúng tûå nhû chûúng trònh chuêín trïn Unix. Nïëu baån coá chûúng trònh múái hún, vúái àöì hoaå, windows, rêët tiïëc laâ khöng chaåy àûúåc. Giaã sûã rùçng baån muöën duâng FTP àïí cheáp nhiïìu thû muåc toaân böå tûâ maáy naây sang maáy khaác. Chõu khoá chuêín bõ möåt tñ, baån coá thïí böë trñ àïí laâm têët caã àiïìu naây bùçng möåt lïånh khöng bõ ngùæt àïí baån coá thïí thi haânh lïånh luác, giaã sûã, 11:59am àïí noá laâm têët caã cho baån trong luác baån ài ùn trûa. Vñ duå, giaã sûã rùçng caác file maâ baån muöën laâ têët caã nhûäng gò coá trong thû muåc pc/tools, pc/editors, vaâ pc/games (roä laâ baån cuäng khöng muöën boã soát caái cuöëi naây). Trûúác khi FTP, haäy taåo caác thû muåc tûúng ûáng cho caã cêëp thêëp nhêët trïn maáy tñnh cuãa mònh - trong trûúâng húåp naây laâ tools, editors vaâ games. Sau àoá baån FTP sang maáy kia vaâ sau khi login vaâo, àûa ra lïånh sau àêy: binary cd pc prompt off mget tools/* editors/* games/*

Lïånh àêìu tiïn, binary, thiïët lêåp chïë àöå chuyïín file laâ nhõ phên, vöën rêët quan troång nïëu baån àang chuyïín caác file phi vùn baãn. Lïånh thûá hai, cd pc, àïí chuyïín vaâo thû muåc pc trïn maáy chuã àoá, laâ thû muåc

INTERNET TOAÂN TÊÅP

325

cha cuãa thû muåc baån muöën cheáp. Lïånh thûá ba, prompt off, tùæt dêëu nhùæc tûâng file möåt maâ lïånh mget thûúâng duâng. (Nïëu baån quïn àiïìu naây, mget seä hoãi baån trûúác khi cheáp file, vaâ laâm hoãng tñnh chêët thi haânh trong möåt lïånh). Lïånh thûá tû, mget..., àïí cheáp têët caã nhûäng gò trong caác thû muåc tools, editors, vaâ games. Lïånh mget cheáp têët caã caác file vaâ giûä nguyïn àuáng tïn nhû trïn maáy úã xa kia, vaâ laâ lyá do taåi sao baån phaãi taåo ra caác thû muåc vúái tïn àuáng laâ tools, editors vaâ games àïí nhêån nhûäng file naây tûâ nhûäng thû muåc úã xa tûúng ûáng. Khi noá cheáp caác file, lïånh mget noái cho baån biïët noá vûâa cheáp nhûäng gò, àïí baån coá thïí thêëy laâ noá àaä laâm nhûäng gò baån muöën. Nïëu coá nhiïìu file cêìn phaãi cheáp, lïånh naây seä mêët möåt luác múái laâm xong, nhûng khöng cêìn phaãi chuá yá gò khi noá laâm. Naây quyïët àõnh ài chûá

Möåt àöåc giaã tinh ranh (laâ baån àêëy) coá thïí thêëy rùçng töi chó noái vïì möåt mùåt sûã duång lïånh zip hay archive àïí neán nhiïìu file röìi FTP ài, vaâ mùåt khaác laâ baån coá thïí duâng mget vaâ RCP thuêìn tuáy àïí cheáp têët caã trong möåt lêìn. Caái naâo töët hún? Vêng, cuäng coân tuây. (möåt àöåc giaã tinh tûúâng coá thïí thêëy rùçng töi àang noái loâng voâng. Lêìn sau töi seä viïët möåt quyïín saách cho nhûäng àöåc giaã ñt tinh ranh hún. Nhû thïë dïî hún). Nïëu caái maáy tñnh maâ baån àang lêëy caác file tûâ àoá vïì àûúåc nöëi vúái baån bùçng möåt àûúâng truyïìn nhanh chùèng haån nhû Ethernet (xem chûúng 3), thò viïåc chuyïín file laâ àuã nhanh röìi vaâ khöng cêìn phaãi neán file. Mùåt khaác, nïëu maáy tñnh kia nöëi vúái möåt àûúâng dêy àiïån thoaåi töëc àöå chêåm, khi àoá viïåc neán file tiïët kiïåm àûúåc nhiïìu thúâi gian. Vêën àïì neán hay khöng thûúâng khöng cêìn baân nïëu baån àang lêëy file bùçng FTP vö danh, vò baån khöng coá choån lûåa login vaâo vaâ tûå laâm viïåc neán file. Nhûng möåt vaâi FTP vö danh tûå àöång laâm viïåc neán file. Vñ duå nïëu möåt file goåi laâ zorplotz, vaâ baån cöë gùæng lêëy file zorplotz.Z, thò nhûäng hïå thöëng FTP àùåc biïåt naây seä hiïíu laâ baån muöën lêëy baãn neán vaâ seä neán file cho baån. Nhûäng FTP naây cuäng laâm viïåc theo kiïíu kia, khi baån khöng coá

INTERNET TOAÂN TÊÅP

326

trònh giaãi neán. Meåo naây chó laâm àûúåc úã möåt vaâi chöî, nhûng cûá thûã thò cuäng chùèng sao. Àiïìu tïå haåi nhêët coá thïí xaãy ra laâ noá baáo laåi vúái baån laâ khöng coá file zorplotz.Z töìn taåi. Nhûäng ngûúâi quen duâng RCP àïí cheáp file coá thïí haâi loâng khi biïët rùçng hoå coá thïí duâng troâ meåo naây ñt töën cöng sûác hún, nhû chó ra trong lïånh sau àêy: rcp -r ntw.com:pc/tools ntw.com:pc/editors tw.com:pc/games ntwstuff

Doâng lïånh àún giaãn naây yïu cêìu RCP cheáp àïå qui (do chöî viïët tùæt -r) 3 thû muåc úã xa vaâo möåt thû muåc trïn maáy baån tïn laâ ntwstuff. Sao cheáp àïå qui coá nghôa laâ caác thû muåc vaâ têët caã caác file trong àoá àïìu àûúåc cheáp. Lïånh RCP thêåm chñ coân taåo ra caác thû muåc nïëu chuáng khöng coá. Nhûäng ngûúâi àaánh maáy lûúâi biïëng nïëu coá sûã duång C shell trïn UNIX coá thïí duâng daång viïët tùæt hún cuãa lïånh naây rcp -r ntw.com:pc/tools.editors.games ntwstuff

Maánh cho nhûäng ngûúâi sûã duång Windows Nïëu baån àang duâng möåt hïå windows nhû Microsoft Windows, baån coá thïí taåo ra biïíu tûúång trong Program Manager cho nhûäng lïånh vaâ nhûäng maáy chuã thûúâng duâng nhêët. Vñ duå, giaã sûã rùçng baån àang duâng Windows vaâ, vò thiïëu möåt chûúng trònh Archie, baån telnet vaâo möåt hïå thöëng vúái server telnet Archie. Baån coá thïí taåo ra möåt biïíu tûúång àïí chaåy telnet vaâ àûa tïn cuãa maáy chuã vaâo doâng lïånh, àïí truyïìn cho chûúng trònh khi bùæt àêìu thi haânh. Chi tiïët vïì viïåc taåo ra biïíu tûúång laâ khöng giöëng nhau trïn caác hïå thöëng, nhûng thûúâng laâ àún giaãn. Haäy nhòn vaâo biïíu tûúång tûúng tûå (biïíu tûúång telnet bònh thûúâng laâ möåt choån lûåa töët nïëu baån muöën taåo ra möåt biïíu tûúång chuyïn biïåt), cheáp noá laåi, vaâ thïm vaâo vaâi doâng vùn baãn trïn doâng lïånh. Nïëu baån àang duâng XWindows, menu chñnh luön xuêët hiïån khi baån nhaáy con chuöåt vaâo bïn ngoaâi cuãa bêët kyâ cûãa söí naâo. Khi nhaáy con chuöåt nhû vêåy thò chûúng trònh seä laâm gò tuây theo nöåi dung cuãa caác

INTERNET TOAÂN TÊÅP

327

file .twmrc hay .mwmrc. Haäy tòm möåt chuyïn gia úã chöî mònh àïí hoãi caách thïm möåt muåc choån vaâo menu. Khöng khoá khùn gò cho anh ta khi chó cho baån laâ viïåc àoá. Trïn maáy cuãa töi, menu tröng giöëng nhû sau: @dpl of C@dp !@dpxterm -name Library -e telnet locis.loc.gov $@dp

-name laâ tïn àïí hiïån ra trïn àêìu cûãa söí, vaâ vùn baãn sau chûä -e laâ lïånh àïí chaåy.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

328

Chûúng 26 GIAÃI TRÑ TRÏN INTERNET

GIÏËT THÒ GIÚÂ Internet laâ möåt trong nhûäng chöî töët nhêët àïí tröën viïåc, theo möåt nguyïn tùæc rêët cú baãn cho rùçng khi baån thêåt sûå laâ àuáng thêåt phaãi hoaân thaânh möåt baáo caáo vaâo buöíi chiïìu nay, thò àêìu tiïn laâ baån phaãi chúi möåt vaán Tetris caái àaä. Sau àêy laâ mûúâi caách duâng Internet cho muåc àñch cao caã naây. Möåt troâ giaãi trñ múái Ai cuäng phaãi thónh thoaãng cêìn àïën möåt troâ àuâa múái, àuáng khöng? Àaä tûâ lêu USENET coá möåt nhoám tin tûác goåi laâ rec.humor, trong àoá ngûúâi ta àûa ra nhûäng gò hoå cho laâ buöìn cûúâi nhêët. Khêíu võ khöng giöëng nhau, vaâ phêìn lúán nhûäng gò úã àoá khöng thêåt rêët gêy cûúâi. Thêåt ra thò phêìn nhiïìu nhûäng gò coá úã àoá laâ nhûäng lúâi phaân naân rùçng caác chuyïån böng àuâa khöng àaáng cûúâi tñ naâo, vaâ röìi nhûäng lúâi phaân naân rùçng nhûäng lúâi phaân naân trûúác khöng coá gò àaáng cûúâi, vaâ v.v... May mùæn laâ möåt gaä USENET coá àêìu oác cöng dên tïn laâ Brad Templeton àaä nhaãy vaâo cuöåc chúi vö võ naây vaâ àûa ra möåt nhoám tin tûác caãi tiïën tïn laâ rec.humor.funny, trong àoá y choån ra nhûäng mêíu chuyïån cûúâi naâo maâ y thñch trong söë nhûäng mêíu gúãi àïën. Caånh tranh thêåt laâ dûä döåi vaâ khoaãng chûâng 95% nhûäng chuyïån àõnh coi laâ chuyïån cûúâi cuöëi cuâng khöng phaãi. Brad àaä nghó hûu khöng laâm Giaám saát nûäa, nhûng ngûúâi kïë võ cuãa anh laâm viïåc naây cuäng khaá töët. Sau khi cêín thêån theo doäi rec.humor.funny trong nhiïìu nùm (dô nhiïn chó vò muåc àñch nghiïn cûáu thöi), töi àaä kiïím chûáng laâ phêìn lúán nhûäng chuyïån cûúâi úã àoá thêåt sûå laâ àaáng cûúâi. Lêìn sau khi baån àoåc tin tûác, haäy nhòn thûã vaâo àoá xem. Baån seä coá nhiïìu ngûúâi cuâng

INTERNET TOAÂN TÊÅP

329

laâm viïåc naây vúái baån: thöëng kï vïì caác àöåc giaã hêìu nhû luön luön baáo caáo laåi rùçng rec.humor.funny luön luön laâ nhoám àún àûúåc àoåc nhiïìu nhêët trïn Net. Nïëu baån thñch àoåc chuyïån cûúâi, haäy xem toám lûúåt nhûäng chuyïån hay nhêët cuãa nhûäng nùm trûúác. Àoåc thöng baáo haâng thaáng cuãa Brad àïí xem laâm thïë naâo àùng kyá mua. Hoåc möåt ngoaåi ngûä Vêng, ñt nhêët viïåc naây cuäng khöng phaãi laâ laäng phñ thò giúâ - Àoá chñnh laâ cêìu tiïën. Búãi vò Internet traãi röång trïn khùæp thïë giúái, coá nhiïìu ngön ngûä àûúåc noái trïn Net, khöng cûá laâ Anh ngûä. Voâng quanh thïë giúái trïn USENET USENET coá rêët nhiïìu nhoám vùn hoaá xaä höåi - soc.culture khaác nhau úã nhiïìu nûúác (nhiïìu hún nhiïìu so vúái nhûäng gò àûúåc liïåt kï trong chûúng 12), phêìn lúán nhûäng thaão luêån thúâi sûå trïn àoá sûã duång baãn ngûä. Thaânh ra nïëu baån quan têm àïën tiïëng Phaáp, thûã vaâo nhoám soc.culture.french. Vúái tiïëng Àûác thò vaâo soc.culture.german. Cuäng vêåy, Gopher cho pheáp baån tòm ra nhûäng Gopher trïn khùæp thïë giúái. Tûâ menu têët-caã-caác-Gopher-trïn-thïë-giúái úã Gopher meå úã Minnesota - àêy cuäng thûúâng laâ möåt muåc choån trïn nhiïìu Gopher khaác vò noá rêët hûäu duång - baån coá thïí tòm ra têët caã caác Gopher trïn caác luåc àõa (vêng, thêåt ra thò chûa coá úã Nam cûåc, nhûng nhû töi àaä lûu yá, àaä coá nhûäng maáy chuã Internet úã àoá röìi, thaânh ra ai biïët àûúåc?) Ngön ngûä thûá hai ûa thñch cho têët caã moåi ngûúâi Thïë giúái tñnh toaán thûúâng khöng öìn aâo nhûng roä laâ rêët coá quan têm àïën quöëc tïë ngûä Esperanto, möåt ngön ngûä àûúåc saáng taåo tûâ cuöëi nhûäng nùm 1800. Mùåc duâ chùèng ai coá tiïëng baãn ngûä laâ Esperanto, nhûng ngön ngûä naây coá thiïët kïë àún giaãn, húåp qui tùæc, vaâ dïî hoåc àïën nöîi noá coá thïí trúã thaânh möåt ngön ngûä quöëc tïë. (khi àoá khöng ai

INTERNET TOAÂN TÊÅP

330

coá thïí thêëy trûúác àûúåc laâ vaâo cuöëi thïë kyã 20, tiïëng Anh böìi laåi coá thïí trúã thaânh ngön ngûä quöëc tïë, nhûng àuáng ra phaãi coá möåt thay àöíi bêët thûúâng cuãa lõch sûã). Nhûäng ngûúâi sûã duång Mac coá thïí tòm thêëy möåt chöî Hypercard daåy nhûäng Esperanto sú àùèng. Duâng Archie hay Gopher tòm esperanto àïí coá möåt baãn. Cuäng coá sùén nhûäng danh saách thû tñn esperanto, trònh soaån thaão vùn baãn, vaâ nhûäng nhoám thaão luêån. Trïn USENET, nhoám naây coá tïn laâ soc.culture.esperanto. Viïët möåt laá thû cho Töíng thöëng (Myä) Gêìn àêy chñnh phuã coá laâm àiïìu gò àuáng yá baån hay khöng? (Hûâm, töi nghô laâ khöng). Coá àiïìu gò baån khöng chuêín y hay khöng? (nhiïìu khaã nùng). Khöng nïn chó phaân naân vïì chuyïån àoá - Viïët möåt laá thû cho töíng thöëng baão cho öng ta biïët baån caãm thêëy thïë naâo. Khi viïët, nhúá chua thïm möåt chuá thñch gúãi cho Phoá töíng thöëng luön thïí. Àõa chó cuãa hoå laâ: [email protected] [email protected]

Khi Nhaâ trùæng nêng cêëp hïå thöëng maång cuãa noá, noá seä in nhûäng thöng àiïåp naây ra vaâ xûã lyá noá bùçng thû giêëy bònh thûúâng. Vêåy àûa àõa chó bònh thûúâng cuãa baån vaâo nïëu muöën hoå traã lúâi. Àïí biïët thïm thöng tin vaâ daång thûác cuãa laá thû, xem phêìn ghi chuá bïn lïì cuöëi cuâng trong chûúng 8. Hoåc luêåt Baån coá biïët têët caã caác luêåt aãnh hûúãng àïën cöng viïåc, gia àònh vaâ thoái quen cuãa baån hay khöng? Chùæc chùæn baån biïët laâ boã qua luêåt lïå thò seä khöng an toaân tñ naâo. Vêåy bêy giúâ haäy bùæt àêìu hoåc luêåt ài - baån chùèng biïët àûúåc khi naâo laâ cêìn àïën chuáng àêu. Möåt vaâi server WWW vaâ Gopher thûã nghiïåm àang àûúåc naåp vaâo nhûäng quyïët àõnh cuãa Toaâ Thûúång Thêím Myä, vöën dô laâ möåt khúãi àiïím töët búãi vò (khöng giöëng nhû àa söë luêåt) noá àûúåc viïët giöëng nhû

INTERNET TOAÂN TÊÅP

331

tiïëng Anh. Nhûäng server naây cuäng thêëy coá: luêåt baãn quyïìn vaâ bùçng saáng chïë, Böå luêåt Thûúng maåi Thöëng nhêët, vaâ nhiïìu thûá khaác. Àïí tòm, baån coá thïí Gopher àïën fatty.law.cornell.edu hay gopher.law.csuohio.edu. Nïëu chöî baån khöng coá Gopher, baån coá thïí telnet àïën àoá vaâ login vaâo vúái tïn laâ gopher. Nghiïn cûáu lõch sûã Coá àuáng laâ nhûäng Àiïìu khoaãn Thaânh lêåp Liïn Bang coá noái laâ Canada laâ möåt tiïíu bang hay khöng? (Nïëu baån chuá yá àïën mön sûã lúáp baãy baån coá thïí thêëy rùçng caác Àiïìu khoaãn Thaânh lêåp Liïn bang chñnh laâ Hiïëp phaáp trong suöët thúâi gian Caách maång Myä). Vêng, khöng nïn thùæc mùæc gò vïì loaåi chuyïån naây nûäa, àaä coá möåt kho nhûäng tû liïåu lõch sûã vaâ taâi nguyïn àang àúåi baån trïn Internet. Àuã taâi liïåu cho bêët kyâ möåt ngûúâi naâo àïën cuäng phaãi ài nguã Coá möåt ñt caác archive vïì caác taâi liïåu lõch sûã coá trïn Net. Chuáng àïìu khaá múái, vaâ phaåm vi àïì cêåp àïën cuäng khöng thêåt àêìy àuã. úã ra.msstate.edu trong pub/docs/history coá möåt böå sûu têåp caác tû liïåu lõch sûã tûâ caác Àiïìu khoaãn Thaânh lêåp Liïn bang (vêng chuáng coá noái àïën Canada) àïën caác baâi viïët vïì Nöåi Chiïën vaâ taâi liïåu nûúác ngoaâi. Archive úã jade.tufts.edu trong pub/diplomacy thò húi khaác möåt tñ: noá noái vïì lõch sûã khöng nhiïìu bùçng ngoaåi giao, vúái nhiïìu hiïåp ûúác vaâ nhûäng taâi liïåu liïn quan trong thïë kyã naây. Ài vaâo quaá khûá Trûúâng àaåi hoåc Kansas coá möåt dõch vuå tûúng taác cho nhûäng nhaâ sûã hoåc, khoaãng möåt nûãa trong söë àoá laâ lõch sûã, coân laåi laâ caác troâ kinh doanh lõch sûã, caác àiïím heån, vaâ caác khoaãn trúå cêëp nghiïn cûáu, v.v...Àïí tiïëp cêån dõch vuå naây, telnet àïën hnsource.cc.ukans.edu, vaâ login vaâo laâ history. Nhûäng gò baån login vaâo thûåc chêët laâ möåt phiïn baãn cuãa WWW (xem Chûúng 22), vaâ noá coá nhûäng liïn kïët àïën têët caã caác chöî khaác, khöng phaãi chó riïng cho lõch sûã. Noá coá caã liïn kïët àïën Gopher meå, thaânh ra baån coá thïí lêëy àûúåc gêìn nhû têët caã caác taâi nguyïn Gopher maâ chó cêìn duâng lïånh WWW.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

332

Kïët baån múái Möåt trong nhûäng hoaåt àöång xa xûa nhêët, nïëu khöng phaãi laâ àaáng kñnh troång nhêët, cuãa con ngûúâi laâ noái chuyïån têìm phaâo. Internet, vöën àûúåc phöí biïën röång raäi laâ do con ngûúâi, nïn cuäng laâ möåt núi àïí taán doác nhû nhûäng núi khaác. Àïí noái chuyïån phiïëm úã mûác àöå heåp, duâng lïånh talk, àïí cho pheáp baån goä vaâ nhêån vúái ngûúâi khaác trïn Internet. Nhûng àïí noái chuyïån phiïëm thêåt sûå, nghiïm tuác, IRC (Internet Relay Chat) vêîn chûa coá àöëi thuã. Maång noái chuyïån phiïëm trûåc tuyïën toaân cêìu cho pheáp ngûúâi ta úã khùæp thïë giúái noái chuyïån 24 giúâ trong möåt ngaây maâ chùèng noái vïì caái gò cuå thïí caã. Haäy xem chi tiïët úã chûúng 13. Taåo keã thuâ múái IRC noái chung laâ khaá thên thiïån. Nhûng MUD (Multi-User Dungeons), cuäng àûúåc goåi laâ MUSE (Multi-User Shared Environments) thò khöng àûúåc nhû thïë. Coá thïí baån àaä tûâng chúi möåt troâ chúi chïë àöå vùn baãn cuä goåi laâ Adventure hay Dungeon hay Colossal Cave, trong àoá baån goä vaâo caác lïånh àïí ài vaâo möåt caái hang coá nhiïìu phoâng àïí tòm kho taâng vaâ cöë gùæng khöng bõ giïët. Vêng MUD cuäng nhû tïn goåi cuãa noá (böi nhoå). Cuäng yá tûúãng àoá, nhûng chó coá àiïìu nhiïìu ngûúâi chúi trïn Net (tûác laâ khùæp thïë giúái). Baån tûúng taác vúái nhûäng ngûúâi khaác theo kiïíu rêët laâ thuâ àõch hoùåc, aâ, rêët mï hoùåc. Thûúâng thûúâng laâ baån taåo nhûäng caái phoâng cuãa baån vaâ ngùn ra möåt chöî cho riïng baån trong caái töí àoá. Coá rêët nhiïìu MUD vaâ nhiïìu kiïíu chúi MUD trïn maång. Búãi vò MUD coá röìi mêët rêët thûúâng xuyïn, thaânh ra chùèng ñch gò khi liïåt kï chuáng ra àêy - danh saách naây seä bõ laåc hêåu tûác thúâi. Haäy hoãi nhoám tin tûác USENET tïn laâ rec.games.mud.announce vaâ tòm danh saách MUD coá úã àoá vaâo möîi thûá Saáu. Coá möåt server thû tñn úã [email protected]. Gúãi möåt thöng àiïåp help àïën àoá, hoùåc FTP àïën [email protected] vaâ tòm trong /pub/mud.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

333

Thùm möåt maáy cö-ca Möåt truyïìn thöëng lêu àúâi laâ caác hacker thò hay uöëng cö-ca. Möåt truyïìn thöëng cuäng lêu nhû thïë cho biïët rùçng caác hacker thûúâng coá maáy cö ca trûåc tuyïën. Nhiïìu maáy cö-ca trïn Internet hoaåt àöång tûå àöång khöng nhiïìu thò ñt. Möåt vaâi trong söë àoá chó cung cêëp nhûäng baáo caáo tònh traång thûã xem baån coá thïí mua möåt lon cö ca laånh nïëu baån ài xuöëng dûúái nhaâ hay khöng (hoùåc laâ bay haâng ngaân dùåm, tuây theo võ trñ tûúng àöëi cuãa baån so vúái maáy cö ca). Nhûäng maáy khaác coá möåt hïå thöëng kïë toaán kyâ laå àïí ngûúâi sûã duång lêåp ra caác taâi khoaãn trïn àoá. Baån coá thïí cho hiïån ra baãng maáy cö-ca trïn maân hònh traåm laâm viïåc cuãa mònh vaâ nhaáy vaâo thûá húåp khêíu, taâi khoaãn cuãa baån seä bõ ghi núå khi maáy àêíy möåt lon ra cho baån. (Vaâi nùm trûúác úã California, coá möåt caái maáy trûåc tuyïën goåi laâ Prancing Pony coá möåt tuây choån gêëp-àöi-hay-khöng-coá-gò, trong àoá baån coá cú höåi 50-50 laâ coá möåt ly soda miïîn phñ hoùåc tñnh giaá gêëp àöi). Sau àêy laâ danh saách caác maáy cö-ca trïn Internet. Trong möîi caái, baån coá thïí kiïím tra tònh traång bùçng lïånh finger: [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] (thêåt ra laâ maáy keåo) [email protected] [email protected] (Nhûäng hacker ngûúâi uác cuäng uöëng cö ca)

Sûã duång möåt Siïu maáy tñnh Coá bao giúâ muöën duâng möåt siïu maáy tñnh nhiïìu triïåu àö la, thuöåc loaåi töët nhêët chûa? Chûa? Hûâm, thûã möåt caái röìi àem loeâ baån beâ hay

INTERNET TOAÂN TÊÅP

334

àöìng nghiïåp xem? Baån coá thïí noái vúái hoå laâ baån vûâa múái duâng caái maáy Thinking Machines CM-5 mùæc song song diïån röång vúái möåt siïu maáy tñnh thöng qua möåt giao diïån maång client-server àöìng àùèng. (Khöng hïì gò nïëu baån khöng biïët nhûäng tûâ àao to buáa lúán naây, chó coá àiïìu laâ baån phaãi phun ra maâ khöng bõ vêëp. Coá thïí luyïån trûúác trong phoâng tùæm). Sûã duång möåt caái mùæc song song diïån röång blah blah blah thò dïî thöi. Möîi khi baån duâng WAIS (xem chûúng 21) àïí tòm caác cú súã dûä liïåu úã quake.think.com úã maáy Thinking Machines, àoá laâ baån àang duâng möåt CM-5. Hoå nöëi noá vaâo maång möåt phêìn laâ àïí thûã nghiïåm, möåt phêìn laâ àïí quaãng caáo - búãi vò nhiïìu ngûúâi nghô rùçng caái maáy naây kyâ laå àïën nöîi khöng ai coá thïí laâm àûúåc möåt viïåc gò coá ñch vúái noá caã. (Cuäng chùèng ñch gò khi biïët rùçng ngûúâi thiïët kïë ra noá àaä trúã nïn nöíi tiïëng vò àaä laâm ra möåt caái maáy öìn aâo tûâ nhûäng moán àöì chúi hû cuä vaâ dêy cêu caá - vaâ vò àaä laái nhûäng chiïëc AquaCar 1960 àêm sêìm xuöëng söng Charles trong nhûäng ngaây trúâi nùæng). Àoåc möåt cuöën saách Möåt cuöën saách? ngûúåc laåi chûá? Möåt lûúång àaáng kïí nhûäng vùn baãn thuêìn tuáy coá thïí tòm thêëy trïn Net, tûâ caác taác phêím cuãa Shakespeare àïën Bill Gates. Coá vaâi file rêët lúán, chùèng haån baãn sao àêìy àuã cuãa Moby Dick. Hai chöî chûáa chuã yïëu laâ: Internet Wiretap úã wiretap.spies.com (Roä raâng àêy laâ caái maáy àùåt tïn xui ruãi nhêët trïn Net) Online Book Initiative úã obi.std.com (std thay cho chûä Software Tool and Die - Cöng cuå phêìn mïìm vaâ Chïët) Baån cuäng coá thïí lêëy àûúåc chuáng bùçng FTP vö danh vaâ Gopher. Nïëu duâng FTP, úã wiretap, nhûäng cuöën saách àïí trong thû muåc /Library vaâ /Etext, vaâ úã obi chuáng àïí trong /obi. Nïëu ài bùçng Gopher, menu tûå giaãi thñch cuäng àuã hiïíu. Nïëu àûúåc choån, Gopher dïî duâng hún vaâ mö taã töët hún caái gò laâ caái gò - vñ duå, taác phêím Möåt ngûúâi Myä vuâng Connecticut úã Toaâ aán cuãa Vua

INTERNET TOAÂN TÊÅP

335

Arthur nghe chûâng dïî hiïíu hún /Library/Classic/yankee.mt (möåt vñ duå thûåc sûå úã wiretap). Haäy nghô vïì söë tiïìn tiïët kiïåm àûúåc nïëu baån duâng FTP hay Gopher àïí coá àûúåc baãn sao cuöën saách àoá. Baån coá thïí in trïn maáy in laser cuãa baån, töën khoaãng chûâng (giaã sûã nhû bêy giúâ laâ 272 trang giaá 5 xu/trang, nhên ra) laâ 13,6 USD, trong khi möåt cuöën àoáng bòa cêín thêån ngoaâi hiïåu saách töën khoaãng chûâng nùm chuåc. Vêng, coá thïí in thò khöng reã hún nhiïìu nhû vêåy thêåt, nhûng nïëu baån chó àoåc trïn maân hònh khöng thöi thò chùèng töën àöìng naâo, hún nûäa, khi àoåc nhû thïë tröng vaâo ngûúâi ta tûúãng baån àang laâm viïåc. Àûâng cûúâi to quaá vïì cêu noái àuâa naây.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

336

Phêìn VI TAÂI NGUYÏN – THAM KHAÃO

Trong phêìn naây Vò rùçng giúâ àêy baån àaä laâ möåt chuyïn gia vïì Internet, nïn chó coân möåt chi tiïët rêët nhoã laâ chûa trònh baây: Laâm thïë naâo àïí baån coá thïí vaâo chöî àêìu tiïn? Ba chûúng cuöëi naây liïåt kï caác chöî cung cêëp truy xuêët, cung cêëp phêìn mïìm maâ baån cêìn àïí duâng caác truy xuêët àoá, vaâ sau cuâng, möåt vaâi àiïím bùæt àêìu àïí baån tiïëp tuåc cuöåc haânh trònh Internet cuãa baån.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

337

Chûúng 27: NHÛÄNG NGÛÚÂI CUNG CÊËP DÕCH VUÅ INTERNET CÖNG CÖÅNG TRONG DANH SAÁCH NAÂY COÁ GÒ? Chûúng naây têåp trung vaâo nhûäng núi maâ möåt ngûúâi coá thïí truy xuêët kiïíu quay söë àïën Internet vúái giaá chêëp nhêån àûúåc. Cuäng coá nhûäng núi cung cêëp nhûäng truy xuêët töëc àöå cao, khöng chia seã cho caác töí chûác; nhûäng núi naây khöng àûúåc liïåt kï úã àêy vúái giaã sûã rùçng viïåc àûa toaân böå cöng ty lïn maång Net khöng phaãi laâ viïåc cuãa baån. Viïåc cuãa baån laâ nöëi maång cuãa cöng ty cuãa baån vaâo Internet vaâ baån coá möåt account quay söë úã àêu àoá, telnet vaâo Server Thöng tin INTERNIC úã is.internic.net. Login laâ Gopher vaâ tûâ menu àêìu tiïn choån Getting Connected to the Internet. Baån seä thêëy möåt danh saách cêåp nhêåt àêìy àuã caác maång vuâng vaâ quöëc gia àïí liïn laåc àïën. Nöëi maång vúái nhau vêîn coân laâ möåt thaách thûác kyä thuêåt lúán, nïn chi baån cêìn phaãi àûúåc nhûäng chuyïn gia maång giuáp àúä nhiïìu. Têët caã caác hïå thöëng liïåt kï trong chûúng naây cho pheáp ñt nhêët laâ telnet vaâ FTP cuäng nhû email vaâ USENET, hoùåc chuáng cung cêëp caác liïn kïët maång quay söë theo yïu cêìu àïí baån coá thïí chaåy bêët kyâ möåt chûúng trònh Internet naâo maâ baån muöën trïn chñnh maáy tñnh cuãa baån. Töi àaä loaåi trûâ nhûäng hïå thöëng chó cung cêëp dõch vuå email búãi vò chuáng coá haâng ngaân, tûâ nhûäng nhaâ cung cêëp quöëc tïë nhû MCI Mail vaâ AT&T Easylink àïën caác hïå thöëng baãn tin (bulletin board system - BBS) theo súã thñch. Coá khaá nhiïìu caác BBS trao àöíi thû tûâ vúái caác BBS khaác vaâ coá thïí trao àöíi thû tûâ vúái Internet thöng qua FIDO (möåt maång quay söë caác BBS PC) vaâ nhûäng cöíng nöëi khaác. HAI LOAÅI TRUY XUÊËT Cuäng coá sùén hai biïën thïí cú baãn cuãa truy xuêët quay söë: quay söë vaâo nhû laâ traåm cuöëi hay maáy chuã trïn maång. Trong trûúâng húåp thûá

INTERNET TOAÂN TÊÅP

338

nhêët, baån quay söë vaâo hïå thöëng bùçng möåt traåm cuöëi bònh thûúâng hay, nhiïìu khaã nùng hún laâ, möåt maáy tñnh chaåy möåt chûúng trònh traåm cuöëi nhû Procomm hay Crosstalk. Baån coá thïí duâng bêët kyâ nhûäng gò cung cêëp búãi caác chûúng trònh maång trïn maáy baån quay söë vaâo. Nïëu baån muöën chuyïín caác file ài vaâ àïën maáy tñnh cuãa baån, duâng Kermit, zmodem hay tûúng tûå (xem chûúng 3), cuäng giöëng nhû khi baån taãi lïn (up load) hay taãi xuöëng (down load) tûâ möåt BBS. Nïëu baån quay söë vaâo nhû laâ möåt maáy chuã trïn maång, maáy tñnh cuãa baån seä trúã thaânh möåt maáy chuã Internet trong suöët thúâi gian cuãa cuöåc goåi vaâ hoaåt àöång nhû bêët kyâ möåt maáy chuã Internet naâo khaác (coá leä ngoaåi trûâ laâ noá húi nhoã vaâ chêåm hún, nhûng khöng möåt ai bïn caånh baån cêìn phaãi biïët àiïìu àoá). Lúåi thïë cuãa viïåc goåi vaâo nhû laâ maáy chuã laâ úã chöî baån coá thïí chaåy bêët kyâ möåt chûúng trònh ûáng duång naâo trïn maáy cuãa baån nïëu baån muöën. Nïëu baån coá möåt hïå àa nhiïåm nhû Microsoft Windows hay Macintosh System 7, baån coá thïí àöìng thúâi chaåy nhiïìu chûúng trònh, nïn chi baån coá thïí telnet vaâo möåt hïå thöëng àöìng thúâi lêëy caác file bùçng FTP nhû laâ möåt thao taác nïìn. Khi caác dõch vuå múái àûúåc giúái thiïåu, baån sûã duång chuáng ngay sau khi baån coá version phêìn mïìm client (thûúâng bùçng caách taãi client xuöëng tûâ Net) thay vò phaãi àúåi ngûúâi cung cêëp quay söë cuãa baån caâi àùåt phêìn mïìm naây trïn maáy cuãa anh ta. Bêët lúåi cuãa viïåc quay söë vaâo nhû maáy chuã laâ baån cêìn phaãi coá nhiïìu phêìn mïìm hún laâ chó möåt böå giaã lêåp traåm cuöëi trïn maáy cuãa mònh, vaâ viïåc caâi àùåt thò khoá hún àaáng kïí (baån cêìn phaãi biïët vïì nhûäng troâ meâo nhû söë hiïåu maáy chuã, khung che chùæn cuãa maång con, vaâ nhûäng taâ thuêåt khaác vïì maång). Chuá yá: Nïëu baån quay söë vaâo nhû möåt maáy chuã, baån nïn coá möåt modem ñt nhêët laâ 9600 bps (bit/giêy). Nhûäng modem chêåm hún cuäng chaåy àûúåc nhûng chuáng seä laâm cho caác giao dõch maång chêåm àïën nöîi chó coá nhûäng ngûúâi cûåc kyâ kiïn nhêîn múái sûã duång àûúåc. Cuäng nïn thûã möåt dõch vuå traåm cuöëi theo kiïíu quay söë trûúác röìi haäy tiïën haânh giao dõch theo kiïíu laâm möåt maáy chuã nïëu baån àaä thûåc sûå nöëi vaâo maáy àoá. Hai biïën thïí cuãa caác dõch vuå maáy chuã goåi laâ SLIP

INTERNET TOAÂN TÊÅP

339

vaâ PPP. Caã hai àïìu chaåy àûúåc, nhûng nïëu àûúåc choån, PPP nhanh hún möåt tñ vaâ cuäng àaáng tin cêåy hún. (xem chi tiïët hún úã chûúng 3 vaâ 5). ÀÙNG KYÁ GIA NHÊÅP Phêìn lúán caác dõch vuå quay söë cho pheáp baån àùng kyá gia nhêåp trûåc tuyïën. Nïëu coá liïåt kï söë hiïåu modem, baån coá thïí quay söë vaâo theo söë hiïåu àoá. Login vaâo bùçng mêåt khêíu àûúåc cung cêëp sau khi baån nöëi vaâo. Àùng kyá gia nhêåp thûúâng yïu cêìu tïn, àõa chó, vaâ söë àiïån thoaåi, cuâng vúái nhûäng thöng tin àïí tñnh tiïìn, chùèng haån nhû söë hiïåu theã tñn duång. Thûúâng laâ quyïìn truy xuêët àûúåc cêëp ngay sau àoá, hoùåc dõch vuå naây coá thïí goåi söë àiïån thoaåi cuãa baån àïí kiïím tra xem baån coá phaãi nhû baån àaä noái hay khöng. Tòm nhaâ cung cêëp cuãa baån úã àêu Möåt chuã àïì quan troång cêìn xem xeát khi choån nhaâ cung cêëp cho mònh laâ chi phñ goåi àiïån thoaåi, vò caác cuöåc goåi vaâo nhûäng hïå thöëng trûåc tuyïën thûúâng laâ lêu. Lyá tûúãng laâ baån nïn coá möåt nhaâ cung cêëp coá söë quay vaâo laâ goåi àiïån trong cuâng àõa phûúng vúái baån - hoùåc söë trûåc tiïëp hoùåc söë qua maång nhû maång cuãa Tymnet, Sprintnet, hay Compuserve. Nïëu khöng àûúåc nhû vêåy, baån coá thïí tòm möåt nhaánh quay söë cuãa Sprintnet úã àõa phûúng mònh, xem thûã dõch vuå PC Pursuit cuãa Sprintnet xem sao. Dõch vuå naây cho pheáp quay söë vaâo úã àõa phûúng mònh, sau àoá quay ra möåt modem bêët kyâ úã möåt trong nhiïìu thaânh phöë. Sûã duång ngoaâi giúâ cao àiïím töën khoaãng chûâng $30 cho 30 giúâ möîi thaáng. Liïn laåc vúái Sprint úã söë 800-736-1130 (noái chuyïån) hay 800-877-2006 (modem) àïí biïët thïm chi tiïët. Nïëu khöng coá nhaâ cung cêëp naâo úã cuâng àõa phûúng vúái baån, thûã duâng Speedway, möåt dõch vuå Internet úã Oregon khöng tñnh tiïìn gò khaác ngoaâi chi phñ cuãa cuöåc goåi àiïån thoaåi.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

340

Möåt vaâi nhaâ cung cêëp coá caác con söë 800, nhûng tiïìn giúâ cuãa hoå phaãi àuã cao àïí buâ vaâo chi phñ cuãa cuöåc goåi 800. Vêåy sûã duång con söë truy xuêët 800 cuäng khöng reã hún goåi trûåc tiïëp vaâ tûå traã tiïìn laâ bao nhiïu. (Truy xuêët 800 chó hêëp dêîn vúái nhûäng ngûúâi thûúâng ài àêy àoá vaâ khöng phaãi traã tiïìn àiïån thoaåi hoå goåi). Trònh giaãi maä bñ mêåt cuãa baån reng chuöng Chûúng naây bao göìm möåt danh saách caác nhaâ cung cêëp toaân quöëc, trong möîi möåt danh saách coá möåt vaâi kyá tûå maä maâ baån cêìn biïët. Phêìn sau àêy cho biïët yá nghôa cuãa nhûäng kyá tûå maä naây: Kyá tûå maä Nghôa laâ gò D Dõch vuå tûúng taác quay söë vaâo (Dial-in) cung cêëp ñt nhêët laâ telnet, FTP, email vaâ USENET T Truy xuêët telnet quay söë vaâo nhûäng hïå thöëng khaác S Truy xuêët maáy chuã SLIP hay PPP F Hïå thöëng cung cêëp miïîn phñ (coá leä trûâ tiïìn cuöåc àiïån thoaåi ra) R Kïë hoaåch giaá nïìn khöng tñnh tiïìn theo giúâ (800 hay truy xuêët maång tñnh tiïìn thïm) 8 Truy xuêët 800 miïîn thuïë N Truy xuêët maång quay söë thöng qua Tymnet, Sprintnet, CompuServe, hay caác maång khaác H Söë hiïåu modem töëc àöå cao (nhanh hún 2400 bps) M Söë hiïåu modem töëc àöå trung bònh (1200 hay 2400 bps)

INTERNET TOAÂN TÊÅP

341

Chûúng 27 CAÁC NGUÖÌN PHÊÌN MÏÌM INTERNET

Baån àem chuáng töi ài àïí trúã thaânh loaåi chuyïn gia gò àêy Khi caâi àùåt phêìn mïìm, coá hai loaåi ngûúâi: loaåi ngûúâi khöng thñch laâm viïåc àoá, vaâ loaåi chó àún giaãn laâ seä khöng laâm. Töi nghô coá leä baån rúi vaâo loaåi thûá hai, trûâ phi baån laâ möåt ngûúâi sûã duång Mac hay PC. Nïëu baån duâng möåt loaåi maáy tñnh hay traåm laâm viïåc khaác, viïåc lêëy phêìn mïìm, àaâm phaán húåp àöìng, xûã lyá viïåc baão haânh vaâ caâi àùåt vaâ nhûäng viïåc khaác àïí laâm cho hïå thöëng laâm viïåc bònh thûúâng seä khöng phaãi laâ viïåc cuãa baån. Nhûng vúái möåt maáy PC hay Mac, ai biïët àûúåc? Nïëu may mùæn thò seä coá ai àoá laâm viïåc naây cho baån, nhûng cuäng khöng chùæc. Àiïìu naây àùåc biïåt àuáng trong möåt vùn phoâng laâm viïåc vúái nhiïìu traåm laâm viïåc, maâ têët caã chuáng àïìu may maâ àûúåc gùæn vaâo Internet, vaâ baån coá möåt PC muöën gùæn vaâo Internet, ngay caã chó laâ àïí traánh viïåc cêìm nhûäng caái àôa mïìm chaåy loâng voâng. Chûúng naây cho baån nhûäng nguöìn phêìn mïìm Internet daânh cho maáy Mac vaâ PC. Danh saách naây àïën nay vêîn chûa hïët - àùåc biïåt laâ cho maáy PC, thûåc tïë laâ nhûäng nhaâ cung cêëp phêìn mïìm TCP/IP xuêët hiïån hêìu nhû möîi thaáng, vaâ nhûäng phêìn mïìm ûáng duång xuêët hiïån hêìu nhû möîi tuêìn. Caác phêìn mïìm TCP/IP cho MS-DOS vaâ Windows Têët caã nhûäng phêìn mïìm troån goái naây bao göìm nhûäng phêìn mïìm maång cú súã vaâ möåt böå caác ûáng duång truyïìn thöëng, kïí caã telnet vaâ FTP. Nhûäng thöng tin trong phêìn naây àa söë tu chónh tûâ möåt danh saách trûåc tuyïën do C.J. Sacksteder úã Trûúâng Àaåi hoåc Töíng húåp Tiïíu ban Pennsylvania vaâ àûúåc öng cho pheáp sûã duång. Danh saách naây àûúåc àûa lïn nhoám USENET comp.protocols.tcp-ip.ibmpc möîi khi

INTERNET TOAÂN TÊÅP

342

coá nhûäng thay àöíi lúán. Baån coá thïí FTP noá tûâ ftp.cac.psu.edu úã pub/dos/info/tcpip.packages. Baãng 28-1 liïåt kï caác tïn vaâ nguöìn caác phêìn mïìm TCP/IP noái trïn. Phêìn lúán laâ thûúng maåi; möåt ñt laâ caác phêìn mïìm miïîn phñ hay chia seã. Chuá yá: Cöåt àêìu tiïn laâ caác tïn viïët tùæt àûúåc sûã duång trong caác baãng sau àoá trong chûúng naây. Baãng 28-2 cho nhûäng thöng tin àïí liïn laåc àïën nhûäng nguöìn naây. Baãng 28-1 Caác phêìn mïìm TCP/IP cho DOS vaâ Windows Tïn Phêìn mïìm Version 1 Nhaâ xuêët baãn/nhaâ cung cêëp Àiïån thoaåi PCTCP PC/TCP 2.2 FTP Software, Inc. 800-282-4387 Chameleon Chameleon 3.10 NetManage, Inc. 408-973-7173 Super-TCP Super-TCP 3.00r Frontier Technologies 414-241-4555 IBM/DOS TCP/IP for DOS 2.10 IBM 800-IBM-CALL BW BW-TCP DOS 3.0a Beame & Whiteside Ltd. 416-765-0822 Distinct Distinct TCP 3.02 Distinct Corp. 408-741-0781 Pathway Pathway Access 2.0 The Wollongong Group 800-962-8649 PC-NFS PC-NFS 5.0 SunSelect 508-442-0000 LWPD LAN Workplace 4.1r8 Novell, Inc. 800-772-UNIX HP NS&ARPA Services 2.5 Hewlett-Packard 408-725-8111 NCSATel NCSA Telnet 2.3.0 Nat'l Center for Super-computing App. CUTCP CUTCP/CUTE 2.2d Clarkson University QVT/Net QVT/Net 3.4 QPC Software 716-377-8305 (fax) Ka9q Ka9q 3

INTERNET TOAÂN TÊÅP

343

WATTCP WATTCP Aug 3 1993 Werick Engelke 3Com 3Com TCP w/DPA 2.0 3Com 800-638-3266 Fusion Fusion Pacific Software 800-541-9508 MSLanMan TCP/IP Util. for Lan Manager 1.0 Microsoft TCP/2 for DOS Essex Systems 508-532-5511 ICE/TCP ICE/TCP James River Group 612-339-2521 AIR AIR for Windows Spry, Inc. 206-286-1412 TTCP TTCP 1.2r2 Turbosoft Pty Ltd. +61 2 552 1266 PC-LINKD PC-LINK for DOS ? X LINK Technology 408-263-8201 PC-LINKW PC-LINK for Windows ? X LINK Technology 408-263-8203 (fax) Lanera TCPOpen/ Statndard 2.2 Lanera Corporation 408-956-8344 Piper Piper/IP Ipswitch, Inc. 617-942-0621 WinNT Windows NT 3.12 Microsoft 206-882-8080

1 Version àuáng vúái nhûäng thöng tin trònh baây úã àêy. Coá thïí coá nhûäng version múái hún. 2 Mùåc duâ khöng phaãi laâ möåt phêìn mïìm riïng biïåt, Windows NT cuäng bao göìm TCP/IP vaâ möåt vaâi tiïån ñch, thaânh ra cuäng àûúåc liïåt kï úã àêy àïí so saánh. 3 Àùåt mua úã danh saách thû tñn [email protected] bùçng caách gúãi thû àïën [email protected]. Baãng 28-2 Thöng tin àïí liïn laåc àïën vaâ caác àõa chó FTP Tïn Àõa chó Àõa chó email

INTERNET TOAÂN TÊÅP

344

PCTCP 2 High St. North Andover, MA 01845 [email protected] Chameleon 20823 Stevens Creek Blvd. [email protected] Super-TCP 10201 N. [email protected]

Port

Washington

Rd.

Mequon,

WS

IBM/DOS Dept. E15 P.O. Box 12195 Research Triangle Park, NC 27709 BW P.O. Box 8130 Dundas, Ontario CA L9H 5E7 [email protected] Distinct P.O. Box 3410 Saratoga, CA 95070-1410 Pathway 1129 San Antonia Rd. Palo Alto, CA 94303 PC-NFS 2 Elizabeth Drive Chelmsford, MA 01824 LWPD 122 East 1700 South Provo, UT 84606 HP 19420 Homestead Rd. Cupertino, CA 94014 NCSATel anon FTP simtel20 hay mirrors pub/msdos/ncsaelnet CUTCP anon FTP sun.soe.clarkson.edu [email protected]

53092

INTERNET TOAÂN TÊÅP

QVT/Net anon FTP ftp.cica.indiana.edu hay mirrors [email protected] Ka9q anon FTP ucsd.edu pub/ham-radio/packet/tcpoip/ka9q WATTCP anon FTP dorm.rutgers.edu pub/msdos/wattcp MSLanMan One Microsoft Way Redmond, WA 95052-6399 ICE/TCP 125 North First St. Minneapolis, MN 55401 [email protected] AIR 1319 Dexter Ave. North Seattle, WA 98109 [email protected] TTCP 248 Johnston St. Annandale, NSW Aus. 2038 [email protected] PC-LINKx 741 Ames Avenue Milpitas, CA 95035 [email protected] Lanera 516 Valley Way Milpitas, CA 95035 [email protected] Piper 580 Main St.

345

INTERNET TOAÂN TÊÅP

346

Reading, MA 01867 [email protected] WinNT One Microsoft Way Redmond, WA 95052-6399

Baãng 28-3 chûáa caác maä vúái yá nghôa nhû sau: Y: Yes, àuáng laâ coá àùåc àiïím naây N: No, àùåc àiïím naây khöng coá M: Àoâi hoãi phaãi coá àùåc àiïím naây S: Àùåc àiïím àûúåc shim höî trúå àïí mö phoãng möåt giao diïån phêìn mïìm khaác Cuäng vêåy, cöåt Stack Provided (coá stack) chó ra laâ caác thû viïån coá höî trúå caác trònh ûáng duång múái hoùåc cuãa bïn thûá ba hay khöng. Ethernet, Token Ring vaâ FDDI laâ caác loaåi phêìn mïìm coá liïn kïët maång vêåt lyá. Packet Drivers laâ möåt caách xûã lyá chuêín cho nhiïìu card Ethernet coá nhaän khaác nhau. NDIS cho pheáp chia seã card vúái LAN Manager. ODI chia seã vúái Novell. SLIP vaâ PPP xûã lyá caác truyïìn thöng àöìng böå (modem). Baãng 28-3 Höî trúå phêìn cûáng Caác Drivers coá cho pheáp Caác giao diïån coá höî trúå Tïn Coá Stack Ether-net Token Ring FDDI Packet Drivers NDIS SLIP PPP ODI PCTCP Y Y Y Y Y Y Y Y Chameleon Y Y Y Y N Y Y N Super-TCP Y Y Y N Y Y Y X Y IBM/DOS Y Y Y S Y Y N N

INTERNET TOAÂN TÊÅP

BW Y Y Y Y Y Y N Y Distinct Y Y Y Y Y Y Y Y Y Pathway Y Y Y Y Y Y Y PC-NFS Y Y Y S Y Y N Y LWPD Y Y Y S S Y Y Y HP Y Y Y Y Y N N S NCSATel N N N M CUTCP N N N QVT/Net N N N M Y Ka9q N N N N Y N Y Y N WATTCP Y N N N Y N N N N 3Com Y Y N Y Fusion Y N Y MSLanMan 1 Y Y Y Y ICE/TCP Y AIR N Y Y TTCP Y Y Y S N N S PC-LINKD Y Y Y Y Y Lanera Y Y N N Y Y Y N Y

347

INTERNET TOAÂN TÊÅP

348

Piper Y Y Y ? ? Y Y ? Y WinNT Y Y Y Y N Y2 N N Chuá yá: Phêìn lúán caác chûúng trònh troån goái thûúâng bao göìm caã caác driver nhiïìu hún nhû liïåt kï úã àêy. Möåt chûúng trònh bêët kyâ coá höî trúå caác packet driver cuäng höî trúå caác phêìn mïìm tûúng thñch NDIS vaâ ODI. 1 Stack àûúåc LAN Manager cung cêëp 2 Höî trúå NDIS 3.0 (têët caã caác hïå khaác laâ 2.0) 3 Ka9q ài cuâng vúái möåt baãn chûúng trònh göëc viïët bùçng C, nïn möåt àöåc giaã quen thuöåc vúái C coá thïí laâm cho noá thñch húåp vúái hïå thöëng phêìn cûáng mònh coá. Baãng 28-4 chûáa möåt söë kyá hiïåu viïët tùæt cêìn giaãi thñch. All Apps: Têët caã caác chûúng trònh ûáng duång trïn cú súã Windows. Some Apps: möåt söë laâ Windows, möåt söë laâ DOS hay kyá tûå. All DLL: Stack àûúåc thûåc hiïån nhû laâ möåt chûúng trònh "100% DLL cuãa Windows". WINSOCK: Höî trúå Windows Socket API (1.1) cho nhûäng ûáng duång gùæn thïm. Network Driver: möåt dirver Windows cho pheáp nöëi vaâ khöng nöëi àïën caác öí àôa vaâ in úã xa. Baãng 28-4 Caác ûáng duång vaâ höî trúå cho Microsoft Windows All Apps Some Apps All DLL WINSOCK VDev Network Driver PCTCP N Y N Y Y Y Chameleon Y N Y Y Super-TCP Y 1 Y1 Y Y Y IBM/DOS N Y N2 Y

INTERNET TOAÂN TÊÅP

BW N Y N N3 Distinct Y N Y Y Pathway Y PC-NFS N Y N Y Y Y LWPD N Y N N3 HP N N N N NCSATel N N N N CUTCP N N N N QVT/Net Y N N N N N Ka9q N N N N N WATTCP N N N Y N N 3Com Fusion MSLanMan N N N 5 AIR TTCP N Y N N3 PC-LINKW Lanera N Y N Y

349

INTERNET TOAÂN TÊÅP

350

Piper ? ? N Y ? N WinNT N4 N4 N4 Y 1 Super TCP/NFS göìm caác ûáng duång trïn DOS vaâ möåt TSR tuây choån. 2 Stack laâ möåt chûúng trònh trong protected mode nùçm hoaân toaân trong vuâng nhúá múã röång ngoaåi trûâ möåt giao diïån TSR nhoã. 3 WINSOCK seä nhanh choáng àûúåc biïët laâ khi naâo coá version múái. 4 Windows NT khöng chaåy trïn àónh cuãa DOS, vaâ TCP/IP laâ möåt phêìn cuãa hïå thöëng naây. Möåt vaâi chûúng trònh ûáng duång laâ úã chïë àöå àöì hoaå, trong khi nhiïìu trònh tiïån ñch chó laâ vùn baãn. 5 Tûâ thaáng nùm 1993, baån coá thïí thêëy möåt baãn beta cuãa WINSOCK cho FTP trïn rhino.microsoft.com. Baãng 28-5 chûáa hai maä hiïåu maâ baån cêìn phaãi biïët: D: ûáng duång trïn DOS hay úã chïë àöå vùn baãn W: ûáng duång trïn Windows. Ngoaâi ra: SMTP laâ möåt email gúãi ài. POP laâ möåt email àïën. NNTP laâ möåt nhoám tin USENET. SNMP laâ möåt tiïån ñch giaám saát maång. NFS laâ caác file trïn àôa úã xa. Baãng 28-5 Caác ûáng duång chñnh Tïn Telnet TN3270 FTP Client FTP Server SMTP POP2 NNTP Client SNMP Agent NFS Client PCTCP DW D DW D D D2 D3 D Y DW Chameleon W W W W W W2 N W X Super-TCP W W W W W W2 W3 W W DX WX

INTERNET TOAÂN TÊÅP

IBM/DOS DW DW DW D DW D2 N Y X BW DW DW DW DW W W2 W3 N Y X Distinct W N W W Pathway DW DW DW D D DW PC-NFS DW X DW D DW D23 W23 N Y DW LWPD DW DWX DW DW N N N Y X HP D D NCSATel D 4 D N N N N N CUTCP D D D D N N N N N QVT/Net W N W W N W W N N Ka9q D N D D D CS D23 D N N WATTCP N N N N N ? N N N 3Com Fusion MSLanMan D D AIR W W Y X TTCP v2.0 1 DW PC-LINKD D D Y

351

INTERNET TOAÂN TÊÅP

352

PC-LINKW Y Lanera DW DW D D N N N N X Piper Y Y Y Y CS ? Y Y Y WinNT W N D3 5 N N N Y 1 Caác saãn phêím giaã lêåp traåm cuöëi àûúåc baán riïng 2 POP: 2 laâ version 2, 3 laâ version 3vaâ nguå yá rùçng möåt client SMTP phaãi gúãi thû ài. 3 D coá nghôa laâ chaåy úã chïë àöå vùn baãn. 4 Lêëy trònh TN3270 (CUTCP) tûâ trûúâng Àaåi hoåc Töíng húåp Clarkson 5 Server cho NT seä coá trong version saãn xuêët thêåt sûå. Caác trònh ûáng duång maång trïn DOS vaâ Windows Sau àêy laâ caác ûáng duång maång Internet. Phêìn lúán chuáng àïìu yïu cêìu möåt trong nhûäng trònh TCP/IP trong baãng bïn trïn hay, àöëi vúái caác trònh ûáng duång cho Windows, bêët kyâ möåt chûúng trònh naâo höî trúå WINSOCK. Danh saách naây boã qua caác gateway giûäa TCP/IP vaâ nhûäng maång khaác nhû Novell; xem danh saách trûåc tuyïën (àaä noái úã phêìn trûúác) maâ baån coá thïí FTP tûâ ftp.cac.psu.edu úã pub/dos/info/tcpip.packages. FTP Nuz Phêìn mïìm chia seã client DOS USENET cho PC/TCP. Tòm bùçng caách FTP àïën calvin.sfasu.edu úã pub/dos/network/ftp-pctcp. Hgopher (beta 2.2)

INTERNET TOAÂN TÊÅP

353

Chûúng trònh client WINSOCK Gopher (xem chûúng 20). FTP úã lister.cc.ic.ac.uk thû muåc pub/wingopher hay úã sunsite.unc.edu: /pub/micro/pc-stuff/ms-windows/winsock/apps. Lêëy file readme.txt vaâ hgopher.exe (Version cho WINSOCK) hay hngopher.exe (Version cho NFS PC). Microsoft TCP/IP for Windows for Workgroups Chó coá trònh tiïån ñch ping, nhûng coá WINSOCK.DLL vaâ cung cêëp NetBIOS trïn TCP/IP. Chaåy àûúåc, nhûng chiïëm nhiïìu vuâng nhúá thêëp. NUPop Ban àêìu laâ möåt chûúng trònh client thû POP3, nhûng version 2.0 (beta test vaâo 5/1993) bao göìm möåt trònh client Gopher, telnet, FTP vaâ nhûäng trònh tiïån ñch built-in khaác. Chaåy àûúåc vúái nhûäng packet driver vaâ caác chûúng trònh haåt nhên TCP PC. Tòm bùçng FTP vö danh àïën ftp.acns.nwu.edu trong /pub/nupop. OS Mail Open Systems Mail laâ möåt trònh client POP3 for Windows cho nhiïìu stack khaác nhau (PC-NFS, PC/TCP, Wollongong Pathway). Gúãi àïën [email protected] àïí biïët thïm chi tiïët. PC Eudora Àêy laâ möåt trònh client POP3 cho Windows chaåy vúái WINSOCK FTP vö danh àïën ftp.qualcomm.com. Trûúác àêy miïîn phñ, giúâ laâ möåt thûúng phêím do Qualcomm baán. PC Gopher Caác trònh client Gopher cho DOS (II vaâ III) daânh cho caác drivers packet. Tòm bùçng caách FTP vö danh àïën boombox.micro.umn.edu. Àaåi hoåc Töíng húåp Michigan coá möåt version cuãa PC Gopher II cho

INTERNET TOAÂN TÊÅP

354

haåt nhên PC/TCP. FTP vö danh àïën ftp.msu.edu. Xem thïm UTGopher cuäng úã chöî àoá. PC Gopher III hiïån cuäng chaåy àûúåc vúái PC/TCP. Trumpet Trumpet laâ möåt trònh àoåc tin tûác. Tòm trong caác archives cho DOS. Noá chaåy vúái caác packet driver vaâ LWPD; coá caã caác trònh giao diïån cho haåt nhên PC/TCP. Caác baãn beta test múái cho Windows cuäng sùén saâng àïí chaåy àûúåc vúái caác trònh troån goái PC/TCP khaác nhau, kïí caã trònh cho WINSOCK. FTP tûâ ftp.utas.edu.au hoùåc biochemistry.cwru.edu Cello Àêy laâ möåt trònh xeát duyïåt World Wide Web àuã caác àùåc tñnh. Noá cêìn coá möåt trònh troån goái TCP/IP riïng biïåt (Coá caã version giúái haån) hay WINSOCK. Coá thïí lêëy bùçng FTP úã fatty.law.cornell.edu úã /pub/LII/Cello. Caác chûúng trònh ûáng duång trïn WINSOCK Nhiïìu trònh ûáng duång sûã duång WINSOCK.API coá thïí tòm thêëy àûúåc bùçng caách FTP vö danh àïën microdyne.com hay sunsite.unc.edu, /pub/micro/pc-stuff/ms-windows/winsock. Àa söë nhûäng chûúng trònh naây vêîn coân àûúåc tiïëp tuåc phaát triïín. úã chöî àoá cuäng coá thïí tòm thêëy àûúåc caác taâi liïåu liïn quan àïën caác API Socket cho Windows. Caác phêìn mïìm TCP/IP Macintosh Gêìn nhû möîi trònh ûáng duång Internet trïn Mac àïìu yïu cêìu Mac TCP, do APDA (söë àiïån thoaåi 408-974-4667) baán. Baån nïn mua version ñt nhêët laâ 2.0.2. Noái chung laâ nïn yïu cêìu àaåi lyá Macitosh cuãa baån àùåt haâng tûâ APDA. Söë àiïån thoaåi àùåt haâng vaâ giaá biïíu laâ nhû sau: M8113Z/ATCP/IP Connection for Macitosh ($59.00)

M8114Z/ATCP/IP Administration for Macitosh ($199.00)

INTERNET TOAÂN TÊÅP

355

Nhiïìu trûúâng àaåi hoåc vaâ caác cöng ty lúán àûúåc mua baãn quyïìn sûã duång cho toaân böå töí chûác (reã hún). Haäy kiïím tra viïåc naây trûúác khi bùæt àêìu mua. Mac SLIP

Àêy laâ möåt SLIP (liïn kïët Internet theo kiïíu quay söë) thûúng maåi laâ möåt phiïn baãn múã röång cho Mac TCP tûâ Trisoft. Email àïën [email protected] hay goåi 800-531-5170. InterSLIP

Àêy laâ möåt SLIP múã röång cho Mac TCP tûâ InterCon. Noá àûúåc coi laâ möåt phêìn cuãa phêìn mïìm troån goái TCP/Connect II hoùåc seä khöng bõ tñnh tiïìn nïëu FTP àïën ftp.intercon.com úã thû muåc InterCon/sales Caác trònh ûáng duång maång Macintosh

Mac TCP chó cung cêëp nhûäng höî trúå cêëp thêëp vaâ baãng àiïìu khiïín. Nïëu baån thêåt sûå muöën laâm möåt caái gò àoá, baån cêìn coá caác trònh ûáng duång. Nhiïìu trònh ûáng duång laâ miïîn phñ hoùåc laâ nhûäng phêìn mïìm chia seã (shareware) vaâ coá thïí lêëy àûúåc bùçng FTP. Caác archive Mac FTP chuã yïëu laâ: mac.archive.umich.edu (cuäng cung cêëp caác file bùçng email. gúãi möåt thöng àiïåp chûáa help àïën [email protected].) ftp.apple.com (Àêylaâ archive chñnh thûác cuãa Apple daânh cho caác phêìn mïìm maâ Apple cung cêëp miïîn phñ) microlib.cc.utexas.edu sumex-aim.standford.edu (Àêy laâ archive àûúåc biïët àïën nhiïìu nhêët, nïn thûúâng bõ quaá taãi thêåm tïå - nïn thûã vúái nhûäng archive khaác trûúác àaä) warchive.wustl.edu (Baãn sao cuãa caác file sumex úã trong mirrors/infomac vaâ caác file umich trong mirrors/archive.umich.edu) NCSA Telnet

NCSA Telnet laâ chûúng trònh telnet Mac lêu àúâi vaâ àûúåc sûã duång röång raäi nhêët. Noá cuäng cho pheáp FTP àïën vaâ ài. Khöng giöëng nhû têët caã caác trònh ûáng duång khaác àûúåc liïåt kï, noá chaåy àûúåc nïëu coá hoùåc khöng coá MacTCP. Khi chaåy khöng coá MacTCP, noá chûáa chûúng trònh troån goái SLIP cuãa chñnh noá.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

356

Comet (Cornell Macintosh terminal Emulator)

Cho pheáp telnet vaâ TN3270. Coá àûúåc bùçng caách FTP tûâ comet.cit.conell.edu úã thû muåc pub/comet. Hytelnet

Hytelnet laâ version Hypercard cuãa telnet. Email àïën Charles Burchill úã [email protected]. Eudora

Eudora laâ trònh mail troån goái àûúåc sûã duång röång raäi nhêët: noá linh hoaåt, àêìy àuã, vaâ miïîn phñ. Baån coân àoâi gò nûäa? FTP tûâ ftp.cso.uiuc.edu úã mac/eudora, hay gúãi email àïën hoãi úã eudorainfoâqualcomm.com. LeeMail

Àêy laâ möåt chûúng trònh mail chia seã khöng mùæc tiïìn lùæm. Lêëy àûúåc bùçng FTP hoùåc thöng qua chñnh taác giaã Lee Fyock úã . NewsWatcher

Newswatcher laâ möåt chûúng trònh tin tûác USENET miïîn phñ. Lêëy àûúåc bùçng FTP. Nhûäng cuå chuyïn gia coá thïí lêëy àûúåc maä nguöìn bùçng FTP tûâ ftp.apple.com Nuntius

Àêy laâ möåt chûúng trònh USENET àoåc àöì hoaå. Liïn hïå vúái taác giaã, Peter Speck, úã [email protected] TCP/Connect II

Àêy laâ möåt àõa àiïím thûúng maåi àuã caác àùåc tñnh (telnet, FTP, in tûâ xa, vaâ coân nûäa) chûáa caác chûúng trònh ûáng duång Internet. Lêëy àûúåc

INTERNET TOAÂN TÊÅP

357

úã InterCon Systems. Àiïån thoaåi àïën 703-709-9890 hoùåc email àïën [email protected] SU-Mac/IP

Àêy laâ àõa àiïím cuãa caác ûáng duång maång (telnet, FTP, in tûâ xa, vaâ coân nûäa), xuêët phaát tûâ trûúâng Àaåi hoåc Töíng húåp Standford. Chó coá sùén àöëi vúái caác "töí chûác cêëp bùçng sau àaåi hoåc", vúái giaá thêëp hoùåc miïîn phñ. Goåi 415-723-3909 hoùåc email àïën [email protected]. VersaTerm

Àêy laâ möåt trònh troån goái thûúng maåi cuãa Synergy Software cung cêëp caác version linh hoaåt cuãa telnet vaâ FTP. SLIP (quay söë) cuäng coá sùén. Goåi 215-779-0522.

INTERNET TOAÂN TÊÅP

358

Chûúng 28 TÖI MUÖËN HOÅC THÏM NÛÄA

CAÁC ÊËN BAÃN INTERNET Internet Business Journal Göìm nhiïìu chuã àïì vïì hïå thöëng Internet thûúng maåi. Vñ duå nhû nhûäng sûå kiïån lõch sûã, caác nghiïn cûáu, vaâ tûúng tûå. Coá caã trïn giêëy vaâ trûåc tuyïën. Liïn hïå : Michael Stragelove, Publisher The Internet/NREN Business Journal 1-60 Springfield Road Ottawa, Ontario, CANADA, KIM 1C7 Phone: 613-747-0642 Fax: 613-564-6641 Email: [email protected] Caác töí chûác Möîi töí chûác sau àêy cuäng xuêët baãn möåt taåp chñ. The Internet Society The Internet Society phuåc vuå cho viïåc tùng trûúãng vaâ tiïën triïín cuãa hïå thöëng Internet. Noá höî trúå phaát triïín caác chuêín Internet àïí giûä

INTERNET TOAÂN TÊÅP

359

cho Net vêîn hoaåt àöång àûúåc vaâ tùng trûúãng. Noá xuêët baãn taåp chñ, töí chûác höåi nghõ, vaâ coá nhiïìu taâi nguyïn trûåc tuyïën. Cho pheáp höåi viïn caá nhên vaâ töí chûác. Liïn hïå: Internet Society Suite 100 1895 Preston White Drive Reston, VA 22091 Fax: 703-620-0913 Email: [email protected] The Electronic Frontier Foundation (EFF) EFF laâm viïåc trong lônh vûåc àiïån tûã vïì nhûäng vêën àïì nhû diïîn thuyïët tûå do, truy xuêët cöng bùçng, vaâ giaáo duåc trong möi trûúâng nöëi maång. Noá cung cêëp nhûäng dõch vuå phaáp lyá vïì nhûäng trûúâng húåp quyïìn tûå do cöng dên trûåc tuyïën cuãa ngûúâi sûã duång bõ xêm phaåm. Noá xuêët baãn möåt taåp chñ, coá möåt nhoám USENET, giûä caác file trûåc tuyïën, vaâ duy trò caác taâi nguyïn nhên lûåc. Liïn hïå àïën: Electronic Frontier Foundation 1001 G Street, NW Suite 950 East Washington, DC 20001 Phuå luåc A Caác vuâng àõa lyá trïn Internet

INTERNET TOAÂN TÊÅP

360

Danh saách naây àuáng àïën thaáng 4 nùm 1993, vaâ khi baån àoåc àïën noá thò roä raâng laâ noá àaä laåc hêåu röìi. Nhûng ñt nhêët laâ caác maä quöëc gia khöng thay àöíi quaá thûúâng xuyïn. Caách àoåc baãng Caác kyá tûå trong vuâng How mö taã laâ quöëc gia àoá coá nhûäng liïn kïët naâo vúái maång Net. Chûä I in hoa coá nghôa laâ noá úã trïn Internet. Chûä i thûúâng nghôa laâ noá coá möåt maång kiïíu internet, nhûng noá khöng àûúåc nöëi vúái phêìn coân laåi cuãa thïë giúái. Nhûäng kyá tûå khaác aám chó àïën nhûäng loaåi maång khaác khöng thûåc sûå laâ möåt phêìn cuãa Internet nhûng coá thïí trao àöíi thû àiïån tûã vúái noá. maång B laâ BITNET, F laâ FIDONET, U laâ UUCP, vaâ O laâ OSI. Möåt kyá tûå viïët hoa coá nghôa laâ coá nhiïìu hún nùm chöî thuöåc loaåi àoá; viïët thûúâng nghôa laâ tûâ möåt àïën nùm. Baãng A-1 Tïn vuâng hai kyá tûå Zone How Country AF ------- Afghanistan (Cöång hoaâ dên chuã) AL ------- Albania (Cöång hoaâ) DZ ------- Algeria (Cöång hoaâ Dên chuã Nhên dên) AS ------- American Samoa AD ------- Andorra AO ------- Angola (Cöång hoaâ Nhên dên) AI ------- Anguilla AQ -I----- Antartica

INTERNET TOAÂN TÊÅP

AG ------- Antigua vaâ Barbuda AR BIUF--- Argentina (Cöång hoaâ Argentine) AM ---u--- Armenia AW ------- Aruba AU -IUFo-- Australia AT BIUFO-- Autria (Cöång hoaâ) AZ ---U--- Azerbaijan BS ------- Bahamas (Khöëi thõnh vûúång chung) BH b------ Bahrain (Nhaâ nûúác) BD ------- Bangladesh (Cöång hoaâ Nhên dên) BB ------- Barbados BY ---UF-- Belarus BE BIUFO-- Belgium (Vûúng quöëc) BZ ------- Belize BJ ------- Benin (Cöång hoaâ Nhên dên) BM biUF--- Bermuda BT --u---- Bhutan (Vûúng quöëc) BO ------- Bolivia (Cöång hoaâ) BA ------- Bosnia-Hercegovina

361

INTERNET TOAÂN TÊÅP

BW --u---- Botswana (Cöång hoaâ) BV ------- Bouvet Island BR BIUFO-- Brazil (Cöång hoaâ Liïn bang) IO ------- British Indian Ocean Territory BN ------- Brunei Darussalam BG biUF--- Bulgaria (Cöång hoaâ) BF --u---- Burkina Faso (trûúác àêy laâ Volta Thûúång) BI ------- Burundi (Cöång hoaâ) KH ------- Cambodia CM --u---- Cameroon (Cöång hoaâ) CA BIUFO-- Canada CV ------- Cape Verde (Cöång hoaâ) KY ------- Cayman Islands CF ------- Central African Republic TD ------- Chad (Cöång hoaâ) CL BIUF--- Chile (Cöång hoaâ) CN ---ufO- China (Cöång hoaâ Nhên dên) CX ------- Christmas Island (êën Àöå Dûúng )

362

INTERNET TOAÂN TÊÅP

CC ------- Cocos (Keeling) Islands CO B-u---- Colombia (Cöång hoaâ) KM ------- Comoros (Cöång hoaâ Liïn bang Höìi giaáo) CG --u---- Congo (Cöång hoaâ) CK ------- Cook Islands CR blu---- Costa Rica (Cöång hoaâ) CI --u---- Cote d'Ivoire (Cöång hoaâ) HR -lufo-- Croatia CU --U---- Cuba (Cöång hoaâ) CY bl----- Cyprus (Cöång hoaâ) CZ BIUF--- Czech Republic DK BIUFO-- Denmark (Vûúng quöëc) DJ ------- Djibouti (Cöång hoaâ) DM ------- Dominica (Khöñ thõch vûúång chung) DO ---Uf-- Dominican Republic TP ------- East Timor EC blu---- Ecuador (Cöång hoaâ) EG b-U---- Egypt (Cöång hoaâ Ai cêåp) SV ------- El Salvador (Cöång hoaâ)

363

INTERNET TOAÂN TÊÅP

GQ ------- Equatorial Guinea (Cöång hoaâ) EE -IUF--- Estonia (Cöång hoaâ) ET ---F--- Ethiopia (Cöång hoaâ Dên chuã Nhên dên) FK ------- Falkland Islands (Malvinas) FO ------- Faroe Islands FJ --u---- Fiji (Cöång hoaâ) FI BIUFO-- Finland (Cöång hoaâ) FR BIUFO-- France (Cöång hoaâ Phaáp) GF --u---- French Guiana PF --u---- French Polynesia TF ------- French Southern Territories GA ------- Gabon (Cöång hoaâ Ga bon) GM ------- Gambia (Cöång hoaâ) GE ---UF-- Georgia (Cöång hoaâ) DE BIUFO-- Germany (Cöång hoaâ Liïn bang) GH ---F--- Ghana (Cöång hoaâ) GI ------- Gibralta GR BIUFO Greece (Cöång hoaâ cöí Hy laåp)

364

INTERNET TOAÂN TÊÅP

GL --I-f-- Greenland GD --u---- Grenada GP b-u---- Guadeloupe (Phên bang thuöåc Phaáp) GU ---F--- Guam GT --u---- Guatemala (Cöång hoaâ) GN ------- Guinea (Cöång hoaâ) GW ------- Guinea-Bissau (Cöång hoaâ) GY ------- Guyana (Cöång hoaâ) HT ------- Haiti (Cöång hoaâ) HM ------- Heard and McDonald Islands HN ------- Honduras (Cöång hoaâ) HK BI-F--- Hong Kong (Hisiangkang, Xianggang) HU BIUFo-- Hungary (Cöång hoaâ) IS -IUFo-- Iceland (Cöång hoaâ) IN bIUfO-- India (Cöång hoaâ) ID --u---- Indonesia (Cöång hoaâ) IR b------ Iran (Cöång hoaâ Höìi giaáo) IQ ------- Iraq (Cöång hoaâ) IE BIUFO-- Ireland

365

INTERNET TOAÂN TÊÅP

IL BIUF--- Israel (Nhaâ nûúác) IT BIUFO-- Italy (Cöång hoaâ yá) JM --u---- Jamaica JP BIUF--- Japan JO ------- Jordan (Vûúng quöëc Hashemite) KZ --Uf--- Kazakhstan KE --f---- Kenya (Cöång hoaâ) KI --u---- Kiribati (Cöång hoaâ) KP ------- Korea (Cöång hoaâ Dên chuã Nhên dên) KR BIUFO-- Korea (Cöång hoaâ) KW -I----- Kuwait (Nhaâ nûúác) KG --U---- Kyrgyzstan LA ------- Cöång hoaâ Dên chuã Nhên dên Laâo LV -IUF--- Latvia (Cöång hoaâ) LB ------- Lebanon (Cöång hoaâ Leban) LS --u---- Lesotho (Vûúng quöëc) LR ------- Liberia (Cöång hoaâ) LY ------- Libyan Arab Jamahiriya

366

INTERNET TOAÂN TÊÅP

LI ------- Liechtenstein LT --UFo-- Lithuania LU bIUFo-- Luxembourg (Àaåi laänh àõa) MO --F---- Macau (Aûåo mön) ?? ------- Macedonia (Trûúác laâ Cöång hoaâ Yugoslav) MG ------- Madagascar (Cöång hoaâ Dên chuã) MW ------- Malawi (Cöång hoaâ) MY bIUF--- Malaysia MV ------- Maldives (Cöång hoaâ) ML --u---- Mali (Cöång hoaâ) MT --u---- Malta (Cöång hoaâ) MH ------- Marshall Islands (Cöång hoaâ) MQ ------- Martinique (Phên bang thuöåc Phaáp) MR ------- Mauritania (Cöång hoaâ Höìi giaáo) MU ---f--- Mauritius MX BIuF--- Mexico (Caác Tiïíu bang Mexico Húåp nhêët) FM ------- Micronesia (Liïn bang) MD --UF--- Moldova (Cöång hoaâ) MC ------- Monaco (Laänh àõa)

367

INTERNET TOAÂN TÊÅP

MN ------- Mogolia (Cöång hoaâ Nhên dên Möng Cöí) MS ------- Montserrat MA ------- Morocco (Vûúng quöëc) MZ --u---- Mozambique (Cöång hoaâ Nhên dên) MM ------- Myanmar (Liïn hiïåp) NA --u---- Namibia (Cöång hoaâ) NR ------- Nauru (Cöång hoaâ) NP ------- Nepal (Vûúng quöëc) NL BIUFO-- Netherlands (Vûúng quöëc) AN ------- Netherlands Antilles NT ------- Neutral Zone (Giûäa aã rêåp Xï uát vaâ Iraq) NC --U---- New Caledonia NZ -IUF--- New Zealand NI --u---- Nicaragua (Cöång hoaâ) NE --u---- Niger (Cöång hoaâ) NG ------- Nigeria (Cöång hoaâ Liïn bang) NU ------- Niue NF ------- Norfolk Island

368

INTERNET TOAÂN TÊÅP

MP ------- Northern Mariana Islands (Khöëi thõnh vûúång chung) NO BIUFO-- Norway (Vûúng quöëc) OM ------- Oman (Sultanate) PK --U---- Pakistan (Cöång hoaâ Höìi giaáo) PW ------- Palau (Cöång hoaâ) PA b-uF--- Panama (Cöång hoaâ) PG --u---- Papua New Guinea PY --u---- Paraguay (Cöång hoaâ) PE --Uf--- Peru (Cöång hoaâ) PH --uF--- Philippines (Cöång hoaâ) PN ------- Pitcairn PL BIUF--- Poland (Cöång hoaâ) PT bIUFO-- Portugal (Cöång hoaâ Böì Àaâo Nha) PR bIUF--- Puerto Rico (Duâng tïn Myä cuä) QA ------- Qatar (Nhaâ nûúác) RE --u---- Re'union (Phên Bang thuöåc Phaáp) RO B---f-- Romania RU BiUF--- Liïn bang Nga RW ------- Rwanda (Cöång hoaâ Rwanda)

369

INTERNET TOAÂN TÊÅP

SH ------- Saint Helena KN ------- Saint Kitts and Nevis LC ------- Saint Lucia PM ------- Saint Pierre and Miquelon (Phên bang thuöåc Phaáp) VC ------- Saint Vincent and the Grenadines WS ------- Samoa (Nhaâ nûúác Àöåc lêåp) SM ------- San Marino (Cöång hoaâ) ST ------- Sao Tome and Principe (Cöång hoaâ Dên chuã) SA B------ Saudi Arabia (Vûúng quöëc) SN --Uf--- Senegal (Cöång hoaâ) SC --u---- Seychelles (Cöång hoaâ) SL ------- Sierra Leone (Cöång hoaâ) SG bIuF--- Singapore (Cöång hoaâ) SK bIUF--- Slovakia SI -IUFO-- Slovenia SB ------- Solomon Islands SO ------- Somalia (Cöång hoaâ Dên chuã Somali) ZA -IUFO-- South Africa (Cöång hoaâ)

370

INTERNET TOAÂN TÊÅP

371

SU BiUF--- Liïn bang Soviet cuä (Chñnh thûác thò àaä laåc hêåu nhûng vêîn coân duâng) ES BIUFO-- Spain (Vûúng quöëc) LK --U---- Sri Lanka (Cöång hoaâ Xaä höåi chuã nghôa Dên chuã) SD ------- Sudan (Cöång hoaâ Dên chuã) SR --u---- Suriname (Cöång hoaâ) SJ ------- Svalbard and Jan Mayen Islands SZ ------- Swaziland (Vûúng quöëc) SE BIUFo-- Sweden (Vûúng quöëc) CH BIUFO-- Switzerland (Liïn bang Thuåy Sô) SY ------- Syria (Cöång hoaâ aã rêåp Syria) TW BIuF--- Taiwan, Tónh cuãa Trung hoa TJ ---uf-- Tajikistan TZ --f---- Tanzania (Cöång hoaâ Thöëng nhêët) TH -IUF--- Thailand (Vûúng quöëc) TG --u---- Togo (Cöång hoaâ Togo) TK ------- Tokelau TO ------- Tonga (Vûúng quöëc) TT --u---- Trinidad and Tobago (Cöång hoaâ)

INTERNET TOAÂN TÊÅP

TN bIUfo-- Tunisia TR BI-F--- Turkey (Cöång hoaâ) TM ---U--- Turkmenistan TC ------- Turks and Caicos Islands TV ------- Tuvalu UG --f---- Uganda (Cöång hoaâ) UA ---UF-- Ukraine AE ------- United Arab Emirates UK bIUFO-- United Kingdom (maä chñnh thûác laâ GB) US BIUFO-- United States (Húåp chuãng quöëc Myä) UM ------- United States Minor Outlying Islands UY --UF--- Uruguay (Cöång hoaâ phûúng Àöng) UZ --UF--- Uzbekistan VU --u---- Vanuatu (Cöång hoaâ New Hebrides cuä) VA ------- Vatican City State (Toaâ Thaánh) VE -IU---- Venezuela (Cöång hoaâ) VN ------- Vietnam (Cöång hoaâ Xaä höåi chuã nghôa) VG ------- Virgin Islands (Anh) VI ---f--- Virgin Islands (Myä)

372

INTERNET TOAÂN TÊÅP

WF ------- Wallis and Furtuna Islands EH ------- Western Sahara YE ------- Yemen (Cöång hoaâ) YU ------- Yugoslavia (Cöång hoaâ Liïn bang Xaä höåi chuã nghôa) ZR ------- Zaire (Cöång hoaâ) ZM ---uf-- Zambia (Cöång hoaâ) ZW ---uf-- Zimbabwe (Cöång hoaâ)

373