Iliret Dhe Shtetet Ilire

1 Iliret dhe iliria Iliret : 1-u formuan ne mijvjeçarin e dyte-pare P.K. 2-jane pasardhes te pellazgëve 3-jane autoktone sipas shumices se stjudiusve 4-flasin gjuhen indoeuropianë 5-jane paganë 6-formuan shtetet e para 7-shtrihen nga: -Sava /Drava-Gjiri i Ambrakise -Morava/Vardari – Adriatik/Jon 8-formohen nga disa fise si: * Ardianet/rreth gjirit te Rizonit, gjat Adriatikut te mesem * Taulantet/gjat bregdetit nga Mat-Vjose * Enkelejte /rreth liqenit te Ohrit, ne shpine te Taulanteve * Albanet/midis Durresit dhe Krujes me qender Albanopolin * Thesprotet /rreth gjirit te Ambrakise * Kaonet rreth Sarandes dhe Gjirokastres formojne Epirotet * Moloset rreth Janines SHTETET ILIRE

1-U formuan ne periudhen e hekurit 2-u formuan ne shek.5-4 p.k. 3- u formuan ne mijvjeçarin e pare 4-jane Monarki Skllavopronare perveç Lidhjes Epirote qe eshte Republike e federuar,234-167. 5-perjetuan luftrat me Romen 6-Rane si rezultat i pushtimit Romak, sipas kesaj radhe: a-Mbreteria Ilire v.167 p.k b-Lidhja Epirote v.167 p.k. c-Mbreteria Dardane v.84 p.k.

2 Mbreterite Ilire jane: 1-Mbreteria Ilire, Narona –Vjose. Kaloi ne kater etapa; a-Mbreteria Ilire e Taulanteve shek.V-423 b-Mbreteria Ilire e Enkelejve v.423 – 323 c-Mbreteria Ilire e Taulanteve v. 323- 251 d-Mbreteria Ilire e Ardianeve v. 251 – 167 Mbreti i pare( ?) i taulanteve duke synuar te marre Durresin qe ishte themeluar nga greket ne 627 p.k. u be shkak per fillimin e luftes se Peloponezit( midis Athines dhe Spartes). Nderhyrja e Enkelejve, beri qe te thyhet koalicioni Spartano –Maqedon gjat ketij konflikti. Kjo rriti influencen e enkelejve te cilet ne 423 p.k, u vune ne krye te shtetit Ilir. Kulmin Shteti ilir i enkelejve e arriti me Bardhylin i cili; * i morri toka Maqedonise dhe e beri shtet tributar. * nenshtroi mbreterine Molose * u thye nga Aleksandri Maqedon ne Pelion ne 355 p.k. Pasardhesi i Bardhylit, Glaukia ishte taulant dhe kjo shenon rikthimin e taulanteve ne pushtet. Glaukia i taulanteve: * Çliroi tokat e pushtuara nga Maqedonasit gjat sundimit te Taulanteve * Morri Durresin dhe Apolonine * vendosi Pirron ne pushtet Zhvillimi me i madh i mbreterise Ilire arriti me Agronin (e ardianeve, qe qeverisen per afro 80 vjet) i cili beri reforme ekonomoke, ushtarake, beri floten e fuqishme me te cilen kontrollon lundrimin ne gjithe Adriatikun. Durresi, Apolonia dhe Isa nuk ishin pjese e mbreterise se Ardianeve ne kete kohe. Teuta ARDIANE, si regjente e Gentit; 1-nenshtroi Epirin, Korkyren 2- deshtoi ne perpjekjen per te pushtuar Duresin dhe Isen 3-me Teuten ardiane lidhet fillimi i luftes se pare iliro-romake, 229-228 P.K

3

Tre Luftrat iliro romake u zhvilluan: 1-229-228 2-219-218 3-168-167. Shkaqet e luftrave lidhen me ; * synimet mbisunduese, perandorake te Romes ne Lindje *fuqizimi ekonomik-politik – ushtarak i ilireve * aleancat e shteteve ilire me Maqedonine, ose midis tyre Lufta e pare iliro-romake 229-228 perfundoi me fitoren e Romes dhe u mbyll me nje traktat paqeje, 228 p.k. sipas te cilit: 1-Kufijte e shtetit ilir zvogelohen nga Narona –Lis 2-Teutes nuk i lejohet te kaloje ne jug te Lisit , me mbi 2 anije , vetem tregtare. 3-Teuta behet tributare e Romes 4-Durresi dhe Apolonia behen Provinca Romake 5-Ish komandanti i Teutes, qe e tradhetoi ate gjat luftes se pare,Dhimiter Fari, u be mekembesi i Romes ne Iliri. Lufta e dyte Iliro-romake,219-218 Pati si shkak politiken separatiste te Dhimiter Farit. Roma duke nderhyre me ushtri e theu Dhimiter Farin dhe ne Iliri u rivendos e njejte situate pervec faktit qe ne vend te Dhimiter Farit, mekembes i Romes ne Iliri behet,prijesi tjeter ilir qe e ndihmoi Romen, Skerdilajdi. Lufta e trete Iliro-Romake, 168-167, Pati si shkak politiken separatiste te Gentit(ardian), ndaj Romes, i cili beri: *Reforme ushtarake *fuqizimin e flotes *reforme monetare *aleance 2 paleshe me Maqedonine Lufta perfundoi me fitoren e Romes e cila e kapi rob Gentin qe u thye pasi beri gabimin fatal qe nxorri ushtrine ne fushe te hapur , aty ku ai qe i dobet. Fundi i luftes se trete shenoi fundin e Shtetit Ilir Pas nenshtrimit te mbreterise Ilire , Roma iu drejtua Shtetit te Epirit , qe jetonte fazen e tij me te dobet= Republiken e federuar, ose Lidhjen Epirote( Finiqin).Epiri per kete arsye ra shume shpejt , ne v.167 p.k.

4 Mbreteria e fundit qe ra ishte mbreteria Dardane ne v 84p.k. Kjo shenoi dhe pushtimin e plote te Ilirise nga Roma Shkaqet e disfates se ilireve ne luftrat me Romen ishin: 1-epersia numerike dhe fuqia ushtarake e Romes 2-Tradhetia e krereve ilire 3-tradhetia e Dh. Farit ne luften e pare 4-mosfunksionimi i aleancave te ilireve me shtetet e tjera si ajo me Maqedonine. 5-Poilitika “perça dhe sundo “ e Romes

2-Shteti i Epirit u formua ne teritorin e Epirit, Vjose –Ambraki, ne shekullin IVp.k. Kaloi ne keto faza: 1-shteti molos= bashkesia molose ku mbreti ishte vetem molos 2-koinoni molos = aleance e moloseve me fiset e tjera epirote dhe ku mbreti vazhdon te jete molos 3-Symahia =aleanca epirote, ku mbreti zgjidhet nga secili fis epirot duke mos perjashtuar edhe moloset. Symahia eshte bashkim federativ monarkik. Pirro i Epirit qe e drejtoi symahine ishte ,pasardhes i Aleksanderit molos, dhe ay qe molos. Gjat sundimit te Piros,297-272, Shteti EPIROT U BE NJE FUQI E MADHE FALE REFORMAVE TE TIJ SI: * Reforme ne ushtri *reforme monetare *perqendroi pushtetin ne duart e tij. *fuqizoi zhvillimin ekonomik te qytetve *beri aleanca me fuqite e kohes zgjeroi kufijte e shtetit te Epirit nga Shkumbini – Korinth(nga VjoseAmbraki me pare). Pirro shkoi me ushtri ne ndihme te Tarentit qe po sulmohej nga Roma dhe fitoi, ndonese me humbje te medha(ndaj perdoret shprehja “fitore si e Pirros”) Pirro vdiq ne 272p.k ne qytetin Argos te Greqise. Pas vdekjes se Pirrros, kontradiktat midis krereve Epirote e çuan shtetin drejt nje forme te re organizimi = Republika e Federuar = Lidhja Epirote, me qender Foiniken. Lidhja epirote eshte bashkesi qeverrije e krereve te fiseve(234-167) Ne kete qe dobesohej nga kontradiktat midis krereve, e gjeti Roma shtetin e Epirit ne 167 p.k. dhe e pushtoi.

5

Institucionet qeverrisese ne shtetin Epirot ne fazen monarkike te tij ishin: 1-mbreti 2-prostati ,sekretari dhe njeriu me i afert i mbretit 3-keshilli i lidhjes qe perbehej nga disa nenpunes dhe qe zgjedh prostatin 4-hieromnemonet = nenpunes qe kryejne funksione financiare dhe kulti 5-ushtria = hypasputet( kujdes: mos ngatero keshillin e lidhjes me lidhjen Epirote)

3-mbreteria dardane U formua ne teritorin e lashte te Kosoves= Dardani, nga Nishi- Shkup. Ishte njeshtet me ekonomi te zhvilluar kryesisht ne bujqesi dhe punimin e metaleve sidomos atyre te ralla. Dallohej per numrin e madh te sklleverve dhe per ushtrine e madhe ne numer dhe te pergatitur. Ushtria e saj u shqua ne konfliktin me Keltet , Maqedonine dhe Romen e cila e nenshtroi me shume veshtiresi ne vitin84 p.k. Me renien e mbreterise Dardane ra mbreteria e fundit Ilire dhe te gjitha shtetet ilire. Iliria ra nen sundimin romak. Pasojat e sundimit romak ne Iliri ishin: 1-Pushtimi i Ilirise nga ROMA 2-Renia e shteteve Ilire 3-renia erendesise se qytetve ilire( vetem disa si Durresi ruajten status te privilegjuar si koloni) 4-rreziku i asimilimit ose romanizimit te popullsise ilire sepse gjuha latine u be gjuhe zyrtare dhe tregtare, dhe kultura romake qe me e zhvilluar. 5- u ndertuan shume objekte per qellime ushtarake si rruga Egnatia. 6- Teritori i Ilirise u nda ne 4 provinca: a-Prevalitani me qender Shkodren b-Epiri i Ri me qender Durresin c-Epiri i vjeter me qender Nikopojen d- Dardania me qender Shkupin 6- U rrit qendresa antiromake e ilireve si ajo e Batove ne vitet 6-9 e.j

6