H Xios Sunanta Thn Kupro Sto Tsoukali

4ο Γυµνάσιο Χίου Ευέλικτη ζώνη Καινοτόµων ∆ράσεων

Σχολικό έτος 2007-2008

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Λίγα λόγια πριν ξεκινήσουµε……. Πριν χρόνια, σ´ένα φοιτητικό δωµάτιο, είπα τη λέξη «σίκλα». -«Σίκλα;» ρώτησαν παραξενεµένοι οι Ηπειρώτες και Μακεδόνες φίλοι. -«Παναΐα µου, έν το ξανακούσατε τούτο;» πήρε το µέρος µου ο Φλωρέντζος, συµφοιτητής από την Κύπρο. Και….µετά από χρόνια σ´ ένα σύλλογο καθηγητών, συναντώντας την Ελένη από την Κύπρο, αποφασίσαµε µαζί µε τη Μαρία να πορευτούµε τούτη τη χρονιά, να ταξιδέψουµε στη γεύση µε τα παιδιά του σχολείου µας και να γνωρίσουµε τα κοινά και …..τ´άλλα της Χίου και της Κύπρου. Βάλαµε πάνω στο µάτι το τσουκάλι, ανακατέψαµε ζάχαρη, νερό και µοσχοκάρφι και ρίξαµε το λάδι στο τηγάνι για να χρυσοκοκκινίσουν οι λουκουµάδες, «όχι, ξεροτήγανα» λέει η Ελένη, «που τα πετάµε τα Χριστούγεννα στις σκεπές των σπιτιών να τα φάνε οι Καλικάντζαροι», και ο αχνός άρχισε να µυρίζει ήθη και έθιµα. Έτσι µαζί µε τις συνταγές της γιαγιάς της Ματρώνας, της Εβίρας, του Νίκου, της κ. Αυρηλίας, ξετυλίχτηκε η ιστορία της Χίου και της Κύπρου, η οικονοµία τους, η λαογραφία τους, τα φαγητά και τα γλυκά τους. Αγόρια και κορίτσια ζώστηκαν την ποδιά, έπλυναν τα χέρια κι άρχισαν να δηµιουργούν και να γεύονται παραδοσιακά….

1

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ

ΟΜΑ∆Α ΜΑΘΗΤΩΝ

ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΕΣ Ανδρεάδου Μαρία

Αλιφιέρης Παντελής

Λεβεντούρη Αριστίνα

Μελαχροινούδη Μαριόγκα

Αναστασάκη Αγγελική

Μαλαχιάς Μιχάλης

Χρίστου Ελένη

Αργυρούδη ∆εσποινα

Μανάρας Λουκάς

Βασιλάκη Μαρία

Μικέδη Ελεωνόρα

Γκιουβέτση Πόπη

Μουτάφη Κορίνα

Ζαννίκου Εβίρα

Ξύδας Κώστας

Καλιµανά Ματρώνα

Παπαµώρου Ειρήνη

Κόκκαλη Θεανώ

Σαµατά Κων/να

Κουγιούλης Γιώργος

Στουπά Χρυοοβαλάντω

Κυριακού Κατερίνα

Φραγκοµίχαλου Χριστίνα

2

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Χ Ι Ο Σ

Μεγάλο νησί του Βορειοανατολικού Αιγαίου, από τα µεγαλύτερα νησιά της Ελλάδας. Η Χίος βρίσκεται απέναντι ακριβώς από τη χερσόνησο της Ερυθραίας (Τσεσµέ) της Μικράς Ασίας. Έχει έκταση 841,58 τ. χλµ., µήκος ακτών 299 χλµ. και πληθυσµό 51.936 κατοίκους. Εικ. 1 Χάρτης της Χίου ΦΥΣΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ. Το έδαφος του νησιού είναι κυρίως ορεινό, ενώ ψηλότερες κορυφές είναι το Πεληναίο (1.297 µ.), το Όρος (1.186 µ.), ο Μαραθόβουνος (796 µ.) κ.ά. Το νότιο τµήµα του νησιού είναι λοφώδες µε µικρές πεδινές εκτάσεις. Εκεί βρίσκονται τα ονοµαστά Μαστιχοχώρια. Η Χίος είναι τόπος σεισµοπαθής. Καταστροφικούς σεισµούς αναφέρουν ο Ηρόδοτος και ο ∆ίων Κάσσιος. Μεγάλοι καταστροφικοί σεισµοί αναφέρονται το 1389 και το 1546. Ο καταστροφικότερος, όµως, έγινε στις 22 Μαρτίου του 1881, κατά τον οποίο σκοτώθηκαν 3.350 άνθρωποι, ενώ το µεγαλύτερο µέρος των σπιτιών της πόλης και της περιοχής των Μαστιχοχωρίων καταστράφηκαν. Το κλίµα είναι µεσογειακό εύκρατο. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ. Το πολυτιµότερο προϊόν του νησιού τόσο κατά την αρχαιότητα όσο και σήµερα, είναι η µαστίχα. Αυτή έδωσε στο νησί τα προνόµια του σουλτάνου κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας. Καλλιεργείται στο νότιο τµήµα της Χίου, στα λεγόµενα Μαστιχοχώρια. Οι Γενουάτες οργάνωσαν το εµπόριο της µαστίχας σε µονοπώλιο. Μετά την απελευθέρωση του νησιού η εµπορία της µαστίχας πέρασε κρίση. Το 1939 όµως συστάθηκε συνεταιρισµός Εικ. 2 Το λιµάνι της Χίου µαστιχοπαραγωγών, ο οποίος και πέτυχε την επέκταση της βιοµηχανοποίησης του προϊόντος και την καλύτερη διάθεσή του. Καλλιεργούνται επίσης ελιές, αµπέλια, οπωροκηπευτικά, δηµητριακά και άλλα. Αρκετά είναι τα κτηνοτροφικά και τα αλιευτικά προϊόντα. Σηµαντικές πηγές πλούτου είναι επίσης ο τουρισµός και η ναυτιλία, τοµέας στον οποίο οι κάτοικοι του νησιού επιδίδονταν σε µεγάλη έκταση από τα αρχαία χρόνια, όπως φανερώ-

3

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

νει και το γεγονός ότι το νησί παρέταξε περισσότερα πλοία από κάθε άλλη πόλη κατά τη ναυµαχία της Λάδης (494 π.Χ.). ΙΣΤΟΡΙΑ. Οι αρχαίοι απέδιδαν το όνοµα της Χίου στη νύµφη Χιόνη, κόρη του Οινοπίωνα. Η Χίος ονοµαζόταν και Πιτυούσα, για τα δάση πεύκου, Οφιούσα για το πλήθος των φιδιών της, Αιθάλη για το ηφαιστειογενές του εδάφους της και Μάκρις για το µακρόστενο σχήµα της. Από τους αρχαίους συγγραφείς ως παλιότεροι κάτοικοι της Χίου αναφέρονται οι Πελασγοί από τη Θεσσαλία. Ακολούθησαν οι Λέλεγες, οι Κάρες, οι Άβαντες. Στα τέλη του 12ου µε αρχές του 11ου αι. π.Χ. εµφανίστηκαν οι Ίωνες, που µε τον καιρό έδωσαν στο νησί ιωνικό χαρακτήρα. Η Χίος, ένα από τα πρώτα κέντρα της αρχαίας Ελλάδας µε αξιόλογο πολιτισµό οργανώθηκε δηµοκρατικά, ίδρυσε αποικίες κ.ά. Το 499 π.Χ. µε την ιωνική επανάσταση, η Χίος αγωνίστηκε για να αποτρέψει την κατάληψη της Μιλήτου από τους Πέρσες και έλαβε µέρος στη ναυµαχία της Λάδης µε 100 τριήρεις. Μετά την άλωση της Μιλήτου, οι Πέρσες κυρίευσαν ανάµεσα στα άλλα ελληνικά νησιά και τη Χίο. Κατά τους περσικούς πολέµους η Χίος έλαβε µέρος στις µάχες της Μυκάλης και των Πλαταιών. Ακολούθησε µία περίοδος ειρήνης περίπου 70 ετών (478-412 π.Χ.) που έδωσε την ευκαιρία στο νησί να ακµάσει. Η Χίος υπήρξε από τους κυριότερους συµµάχους των Αθηναίων κατά την περίοδο αυτή. Μετά την ολέθρια, όµως, ήττα των Αθηναίων στη Σικελία, στην οποία είχε λάβει µέρος και η Χίος µε 50 τριήρεις, το νησί αποστάτησε από την Αθήνα και συµµάχησε µε τους Λακεδαιµονίους. Κατά την περίοδο των χρόνων του Μ. Αλεξάνδρου και των διαδόχων του, η Χίος διοικήθηκε δηµοκρατικά και είχε την τύχη όλων των ελληνικών µικρασιατικών αποικιών. Όταν οι Ρωµαίοι εµφανίστηκαν ως προστάτες των ελληνικών πόλεων, η Χίος πήγε µε το µέρος τους και χρησιµοποιήθηκε ως ορµητήριό τους κατά τον πόλεµο εναντίον του Αντίοχου. Το 86 π.Χ., ο στρατηγός του Μιθριδάτη Ζηνόβιος, κατέστρεψε τη Χίο και εκτόπισε τους κατοίκους της στην Κολχίδα. Το 84 π.Χ. η Χίος ελευθερώθηκε από το Ρωµαίο Σύλλα και παρέµεινε ανεξάρτητη ως το 70 µ.Χ. που ο Βεσπασιανός την υπήγαγε στην «Επαρχία των Νήσων». Μετά τον 7ο αι. η Χίος υπέφερε από πειρατικές επιδροµές. Το 1125 έγινε πειρατική επιδροµή από Βενετούς, οι οποίοι πήραν πολλούς κατοίκους του νησιού ως δούλους. Πήραν επίσης και το λείψανο του αγίου Ισιδώρου, ο οποίος είχε µαρτυρήσει στη Χίο, και το µετέφεραν στη Βενετία. Στη βασιλική του Αγίου Μάρκου παρέµεινε το σκήνωµα του αγίου ως τον Ιούνιο του 1967, οπότε αποδόθηκε στο νησί. Στις αρχές του 14ου αι. η Χίος κατακτήθηκε από τους Γενουάτες. Οι κατακτητές συγκρότησαν εταιρεία γνωστή µε το όνοµα «Μαόνα», τα περισσότερα µέλη της οποίας προέρχονταν από τη γενοβέζικη οικογένεια των

4

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Ιουστινιάνων. Η Μαόνα είχε κυριαρχικά δικαιώµατα στο νησί και η Γένοβα ασκούσε µέσω του αντιπροσώπου της την εξουσία. Οι Ιουστινιάνες κράτησαν τη Χίο περίπου 220 χρόνια, ως το 1566 και η διακυβέρνησή τους ήταν µάλλον τυραννική. Το 1566 η Χίος περιήλθε στην κυριαρχία των Τούρκων. Χάρη στη φρόνηση των προκρίτων του νησιού, η Χίος πέτυχε πολλά προνόµια από το σουλτάνο, όπως απαλλαγή από το παιδοµάζωµα, απαγόρευση του βίαιου εξισλαµισµού κ.ά., που επέτρεψαν στο νησί να ακµάσει. Η καταστροφή της Χίου. Με την έκρηξη της Επανάστασης του 1821, µερικοί Χιώτες ήρθαν σε συνεννόηση µε τον επικεφαλής των Σαµιωτών Λυκούργο Λογοθέτη, µε σκοπό την εξέγερση και της Χίου. Πολλοί Χιώτες, βρίσκοντας το εγχείρηµα πρόωρο και τον οπλισµό που υπήρχε ανεπαρκή, αντέδρασαν. Εντολή για αναβολή της πολεµικής επιχείρησης είχε δώσει και ο ∆ηµήτριος Υψηλάντης. Οι Σαµιώτες όµως δεν υπάκουσαν και το Μάρτιο του 1822 περίπου 2.000 Σαµιώτες, µε επικεφαλής τον Αντώνιο Μπουρνιά και ολιγάριθµους Χιώτες, αποβιβά- Εικ. 3 Η σφαγή της Χίου στηκαν στη Χίο. Στην αρχή, χωρίς δυσκολία έκλεισαν τους Τούρκους στο Κάστρο, δεν άργησαν όµως να φτάσουν σ’ εκείνους ενισχύσεις από τακτικό στρατό, αλλά και άτακτα στίφη, και να λύσουν την πολιορκία του Κάστρου. Επακολούθησε λεηλασία και ανελέητη σφαγή των κατοίκων του νησιού. Το δράµα της Χίου συγκλόνισε ολόκληρη την Ευρώπη. Ποιητές και διάσηµοι καλλιτέχνες, όπως ο Β. Ουγκό και ο Ντελακρουά εµπνεύστηκαν στίχους και εικαστικά έργα. Ο ιστορικός Βλαστός, αυτόπτης µάρτυρας της σφαγής, υπολόγιζε σε 30.000 αυτούς που σφαγιάστηκαν ή αιχµαλωτίστηκαν. Ως το τέλος του Μαΐου του 1822 το νησί είχε ερηµωθεί. Ωστόσο το δράµα της Χίου προκάλεσε την εκδίκηση του Κωνσταντίνου Κανάρη, ο οποίος στο λιµάνι της πυρπόλησε την τουρκική ναυαρχίδα. Στις 11 Νοεµβρίου του 1912, µοίρα του ελληνικού στόλου αποβίβασε αγήµατα και στρατό, µε επικεφαλής το συνταγµατάρχη ∆ελαγραµµάτικα, που άρχισε να εκκαθαρίζει το νησί από τα αµυνόµενα τουρκικά στρατεύµατα. Ύστερα από προσπάθειες δύο µηνών, ολοκληρώθηκε η κατάληψη της Χίου µε την παράδοση και του επικεφαλής των Τούρκων συνταγµατάρχη Ζιχνή. Στην επιτυχία του ελληνικού στρατού συντέλεσαν αρκετά και οι Χιώτες εθελοντές.

5

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Κ Υ Π Ρ Ο Σ

Εικ. 4 Γεωφυσικός χάρτης της Κύπρου

Νησιωτικό κράτος της Ευρώπης, στην Ανατολική Μεσόγειο. Έκταση: 9.251 τ. χλµ. (3.355 τ. χλµ. η κατεχόµενη περιοχή) Πληθυσµός: 873.000 (200.000 στην κατεχόµενη περιοχή) Πρωτεύουσα: Λευκωσία (195.000 κάτ.) Πολίτευµα: Προεδρική δηµοκρατία

Γλώσσα: ελληνική, τουρκική Θρησκεία: Χριστιανισµός, ισλαµισµός Νόµισµα: Κυπριακή λίρα (τουρκική λίρα στην κατεχόµενη περιοχή) ΦΥΣΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ. Το µήκος των ακτών της Κύπρου, που δεν παρουσιάζουν µεγάλο διαµελισµό, κυρίως στο βόρειο τµήµα της, υπολογίζεται σε 782 χλµ. Στο βορειοανατολικό άκρο του νησιού, όπου καταλήγει η µακρόστενη χερσόνησος της Καρπασίας, βρίσκεται το ακρωτήριο Άγιος Ανδρέας. Προχωρώντας στα νότια συναντάµε τον κόλπο της Αµµοχώστου, τα ακρωτήρια Γκρέκο και Πύλα, τον κόλπο της Λάρνακας, το ακρωτήριο Κίτι, τον κόλπο της Λεµεσού, τα ακρωτήρια Γάτα και Ζευγάρι, τον κόλπο της Επισκοπής, το ακρωτήριο Ακάµας ή Αρναούτης, τον κόλπο της Χρυσοχούς, τον κόλπο της Μόρφου, το ακρωτήριο Κορµακίτης ή Κρόµµυο. Μορφολογία. Η Κύπρος υποδιαιρείται µορφολογικά σε πέντε περιοχές: α) τη βόρεια οροσειρά, β) το ορεινό σύµπλεγµα Τροόδους, γ) τη λοφώδη περιοχή γύρω από το ορεινό σύµπλεγµα Τροόδους, δ) την κεντρική πεδιάδα και ε) τις παράκτιες πεδιάδες. Ποτάµια-Λίµνες. Οι περιορισµένοι υδάτινοι πόροι της Κύπρου οφείλονται στη µικρή έκταση του νησιού, το κλίµα, τη γεωλογία και το ανάγλυφο. Ουσιαστικά δεν υπάρχουν ποταµοί στην Κύπρο, γιατί κανένας δε ρέει όλη τη διάρκεια του χρόνου. Οι κυριότερες πηγές των ποταµών της Κύπρου βρίσκονται στην οροσειρά του Τροόδους, στην οροσειρά του Πενταδάκτυλου, στη χερσόνησο του Ακάµα και στην Καρπασία. Στην οροσειρά του Τροόδους οι πιο σηµαντικές είναι το συγκρότηµα των πηγών Χάρτζιη, κοντά στον Πρόδροµο και η πηγή του χωριού Φαρµακά. Στην οροσειρά του Πενταδακτύλου οι σπουδαιότερες πηγές είναι το κεφαλόβρυσο της Κυθρέας, το κεφαλόβρυσο της Λαπήθου και το κεφαλόβρυσο του Καραβά. 6

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Οι τρεις σχετικά µικρές λίµνες της Κύπρου, που διατηρούν νερό στη λεκάνη τους µόνο τους χειµερινούς µήνες, είναι η Αλυκή της Λάρνακας, η Αλυκή της Λεµεσού και η λίµνη του Παραλιµνίου, που είναι µια συλλεκτήρια λεκάνη µε περιορισµένη διέξοδο του εισερχόµενου νερού. Κλίµα. Η Κύπρος έχει µεσογειακό κλίµα, που χαρακτηρίζεται από βροχερούς και ήπιους χειµώνες, ζεστά και ξερά καλοκαίρια, µεγάλη διάρκεια ηλιοφάνειας (ιδιαίτερα τα καλοκαίρια) και σχετικά µέτριο εύρος θερµοκρασίας κατά τη διάρκεια του χρόνου. Το µεγαλύτερο µέρος της ετήσιας βροχόπτωσης πέφτει µεταξύ Νοεµβρίου και Φεβρουαρίου και οφείλεται κυρίως στις υφέσεις και τα µέτωπα του χειµώνα. Χλωρίδα. Παρά το µικρό µέγεθός της η Κύπρος διαθέτει πλούσια χλωρίδα, ένα µεγάλο µέρος της οποίας αποτελείται από ενδηµικά είδη. Η αυτοφυής χλωρίδα θα µπορούσε να υποδιαιρεθεί σε τέσσερις µείζονες κατηγορίες: α) δάση, β) µακκία βλάστηση, γ) γκαρίκες και δ) πόες. Πανίδα. Η πανίδα της Κύπρου σχετίζεται άµεσα µε το µεσογειακό περιβάλλον στο οποίο εντάσσεται το νησί, καθώς και µε τη γεωγραφική θέση της Κύπρου ανάµεσα στην Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική. Η θέση της Κύπρου µεταξύ των σχετικά ψυχρών βορειοευρωπαϊκών χωρών και των θερµών χωρών της αφρικανικής ηπείρου την καθιστά ενδιάµεσο σταθµό για τα αποδηµητικά πτηνά, ιδιαίτερα τους φθινοπωρινούς, τους χειµερινούς και τους ανοιξιάτικους µήνες. Ωστόσο το γεωγραφικό ανάγλυφο, το κλίµα, η βλάστηση και ο νησιώτικος χαρακτήρας της Κύπρου είναι ουσιώδεις παράγοντες που επηρεάζουν την κατανοµή και το είδος της πανίδας. Σηµαίνουσα θέση στην κυπριακή πανίδα κατέχει η ήµερη πανίδα (τα πρόβατα, οι κατσίκες, τα βοοειδή, οι χοίροι, οι όνοι, οι ηµίονοι και τα άλογα, τα πουλερικά, οι σκύλοι, οι γάτες κ.ά.). Η Κύπρος διαθέτει ένα µεγάλο αριθµό εντόµων και ακάρεων. Οι σαύρες, οι έχιδνες και γενικά τα ερπετά είναι σχετικά περιορισµένα. Από τις διάφορες µελέτες που έγιναν για τα πουλιά της Κύπρου φαίνεται πως διάφορα αποδηµητικά συνδέονται µε ορισµένους τόπους, πότε για να διαχειµάζουν και πότε για φωλεοποίηση. Οι υγρότοποι της Αλυκής Λάρνακας και της Αλυκής Λεµεσού ελκύουν εξάλλου ένα µεγάλο αριθµό αποδηµητικών. Η θαλάσσια πανίδα επίσης είναι σχετικά πληθωρική και ενδιαφέρουσα. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ. Η Κύπρος είναι µια από τις περισσότερο αναπτυσσόµενες χώρες µε υψηλό βιοτικό επίπεδο. Αν και η τουρκική εισβολή του 1974 έπληξε σηµαντικά την οικονοµία της χώρας που κινδύνεψε µε κατάρρευση, η Κύπρος κατόρθωσε γρήγορα να ορθοποδήσει οικονοµικά. Κύριοι οικονοµικοί παράγοντες της χώρας είναι η γεωργία και η κτηνοτροφία, η βιοµηχανία και ο τουρισµός.

7

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

α) Γεωργία. Η γεωργία, παρά την ανάπτυξη των άλλων τοµέων της οικονοµικής δραστηριότητας, εξακολουθεί να διαδραµατίζει σηµαντικό ρόλο στην κοινωνική και οικονοµική ζωή του τόπου, ιδιαίτερα όσον αφορά τη συµβολή της στην απασχόληση χιλιάδων κατοίκων της υπαίθρου, τις εξαγωγές, την εξασφάλιση ξένου συναλλάγµατος και την παροχή πρώτων υλών στον τοµέα της βιοµηχανίας. Το ανάγλυφο, το έδαφος, το κλίµα και ιδιαίτερα οι αρδεύσεις είναι οι κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν τη γεωργία της χώρας. Καλλιεργούνται εσπεριδοειδή (πορτοκάλια, λεµόνια, γκρέιπφρουτ, µανταρίνια) στις περιοχές Μόρφου, Αµµοχώστου, Λεµεσού, Κερύνειας και Λάρνακας, πατάτες στη νοτιοανατολική Κύπρο, οπωροφόρα δέντρα (µηλιές, κερασιές, ροδακινιές, αχλαδιές, δαµασκηνιές, βερικοκιές κ.ά.) στις περιοχές Λευκωσίας, Λεµεσού, Πάφου κ.α., λαχανικά (ντοµάτες, πεπόνια, κολοκύθια, κουνουπίδια, αγκινάρες, λάχανα, µελιτζάνες, τεύτλα κ.ά.), µπανάνες (περιοχή Πάφου και Χρυσοχούς), αβοκάντο, φράουλες, ακτινίδια, πιστακιές (αράπικο φιστίκι), όσπρια (φασόλια, λουβιά, ρόβι, λουβάνα, φακή και ρεβίθια), διάφορα κτηνοτροφικά φυτά (τριφύλλι, βίκος, ρόβι, φαβέτα, καλαµπόκι), λουλούδια (γαρίφαλα, τριαντάφυλλα, χρυσάνθεµα), σταφύλια (επιτραπέζια και οινοποιήσιµα), σιτηρά (σιτάρι, κριθάρι, βρόµη) κυρίως στη περιοχή της Μεσαορίας κ.α., ελαιόδεντρα (κυπριακή λαδοελιά), χαρουπιές, αµυγδαλιές, καπνός κ.ά. β) Κτηνοτροφία. Οι κυριότεροι τοµείς της κτηνοτροφικής παραγωγής είναι η αγελαδοτροφία, η αιγοπροβατοτροφία, η χοιροτροφία και η πτηνοτροφία. Εκτρέφονται αγελάδες µε σκοπό τη γαλακτοπαραγωγή και την κρεατοπαραγωγή. Οι καινούριες µονάδες αγελαδοτροφίας δηµιουργούνται σύµφωνα µε τις σύγχρονες αντιλήψεις της τεχνολογίας, ενώ ο αριθµός των εκτρεφόµενων ζώων κατά µονάδα αυξάνεται, µια και οι οικονοµίες κλίµακας µειώνουν αισθητά το κόστος παραγωγής. Το µεγαλύτερο ποσοστό του αγελαδινού γάλακτος καταναλίσκεται ως παστεριωµένο γάλα, ενώ το υπόλοιπο αναµειγνύεται µε αιγοπρόβειο γάλα για την παραγωγή χαλουµιού (κυπριακού τυριού), καθώς και άλλων τυροκοµικών προϊόντων. Αγελαδοτροφικές περιοχές διαµορφώθηκαν γύρω από τη Λευκωσία, τη Λάρνακα και σε ένα µέρος των Κοκκινοχωριών. γ) Ορυκτός πλούτος. Τα κυριότερα ορυκτά και προϊόντα λατοµείων της Κύπρου είναι: χαλκοπυρίτης, σιδηροπυρίτης, χρώµιο, αµίαντος, πεντονίτης, φαιόχωµα, γύψος, αµµοχάλικα κ.ά. Οι σηµαντικότερες εξαγωγές των ορυκτών εκτός από φαιόχωµα και ακατέργαστο γύψο περιορίστηκαν σε προϊόντα λατοµείων, όπως η χαβάρα, το µάρµαρο, η άργιλος, ο πεντονίτης και τα αµµοχάλικα. δ) Βιοµηχανία-Βιοτεχνία. Η εξέλιξη της βιοµηχανίας στην Κύπρο µπορεί να υποδιαιρεθεί σε τρεις περιόδους: α) περίοδος πριν από την ανεξαρτησία, β) περί-

8

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

οδος από την ανεξαρτησία µέχρι την τουρκική εισβολή (1960-1974) και γ) περίοδος µετά την τουρκική εισβολή (1974 κ.ε.). Μέχρι το 1985 δηµιουργήθηκαν βιοµηχανικές περιοχές στη Λευκωσία, τη Λεµεσό, τη Λάρνακα, την Πάφο κ.α. Κύρια βιοµηχανικά προϊόντα είναι τα φάρµακα, ο ρουχισµός, το τσιµέντο, τα πλαστικά προϊόντα, τα έπιπλα, τα προϊόντα χαρτιού, τα τσιγάρα, τα αρώµατα και τα καλλυντικά, τα λίπη και τα λάδια, τα υποδήµατα, τα προϊόντα αλουµινίου, οι ηλεκτρικές συσκευές κ.ά. Παράλληλα, η Κύπρος παράγει µεγάλη ποικιλία βιοτεχνικών προϊόντων. Μολονότι η σύγχρονη τεχνολογία εκτόπισε αρκετά βιοτεχνικά επαγγέλµατα, εντούτοις η τουριστική ανάπτυξη βοήθησε στην αναβίωση µερικών βιοτεχνιών, όπως η καλαθοπλεκτική, η παραδοσιακή καρεκλοποιία, η χαλκουργία κ.ά. ε) Τουρισµός. Η χώρα παρουσιάζει συνεχή ανάπτυξη στον τουριστικό τοµέα, που οφείλεται βασικά στη γεωγραφική θέση του νησιού, το µεσογειακό κλίµα, το νησιώτικο περιβάλλον, την ιστορία και τη συναγωνιστικότητα της Κύπρου στη διεθνή τουριστική αγορά. Οι κυριότερες τουριστικές περιοχές της Κύπρου είναι: η Λεµεσός, η Αγία Νάπα-Παραλίµνι, η Λάρνακα, η Πάφος, η Λευκωσία, τα ορεινά θέρετρα (κυρίως οι Πλάτρες, Πεδουλάς, Πρόδροµος, Τρόοδος, Κακοπετριά, Γαλάτα). Αρκετά αναπτυγµένες τουριστικά είναι επίσης οι περιοχές γύρω από την Πόλη Χρυσοχούς, τον Αγρό, το Πισσούρι, τη ∆ρούσια, το Χλώρακα-Κισσόνεργα και τον Κόλπο Κοραλλίων, τον Πύργο και το Κίτι-Περβόλια. στ) Εµπόριο. Το εισαγωγικό αλλά και το εξαγωγικό εµπόριο της Κύπρου παρουσιάζει συνεχή ανάπτυξη. 1. Εξαγωγές. Τα κυριότερα εξαγωγικά προϊόντα είναι φάρµακα, ρουχισµός, τσιµέντο, τσιγάρα, προϊόντα χαρτιού, έπιπλα, πλαστικά προϊόντα, ακατέργαστα (εσπεριδοειδή, πατάτες κ.ά.) και κατεργασµένα γεωργικά προϊόντα (χαλούµι, κρασιά, χυµοί φρούτων και λαχανικών). 2. Εισαγωγές. Το µεγαλύτερο µέρος των συνολικών εισαγωγών καλύπτουν οι πρώτες ύλες και τα καταναλωτικά αγαθά, ενώ ακολουθούν ο µεταφορικός εξοπλισµός, τα κεφαλαιουχικά αγαθά, τα καύσιµα και τα λιπαντικά. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ. Πολιτικό σύστηµα. Η Κύπρος ανακηρύχτηκε ανεξάρτητη δηµοκρατία το 1960 και από τότε, βάσει του συντάγµατος που ψηφίστηκε του 1960, έχει προεδρικό σύστηµα διακυβέρνησης. Ανώτατος άρχοντας είναι ο Πρόεδρος της ∆ηµοκρατίας που εκλέγεται µε καθολική ψηφοφορία κάθε πέντε χρόνια. Ο Πρόεδρος της ∆ηµοκρατίας σχηµατίζει κυβέρνηση διορίζοντας τους υπουργούς, που συγκροτούν το Υπουργικό Συµβούλιο, και τον κυβερνητικό εκπρόσωπο.

9

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Οι σηµαντικότερες πόλεις της Κύπρου είναι οι εξής: Λευκωσία (195.000 κάτ.), Λεµεσός (154.400 κάτ.), Λάρνακα (68.500 κάτ.) και Πάφος (38.000 κάτ.). Από το 1974 η Κύπρος έχει διαιρεθεί, καθώς ύστερα από την τουρκική εισβολή, το βόρειο τµήµα του νησιού κατέλαβαν οι Τούρκοι. Από το 1983 το κατεχόµενο βόρειο τµήµα έχει αυτοανακηρυχθεί ανεξάρτητο κράτος µε την ονοµασία «Τουρκική ∆ηµοκρατία της Βόρειας Κύπρου». Παράλληλα, η ∆εκέλεια και το Ακρωτήρι, στο νοτιοανατολικό τµήµα του νησιού κοντά στη Λάρνακα και την Αµµόχωστο, είναι ανεξάρτητα και αυτοδιοικούνται από βρετανικές δυνάµεις. Κάτοικοι. Το µεγαλύτερο ποσοστό (80,7%) των κατοίκων της Κύπρου ανήκουν στην ελληνοκυπριακή κοινότητα. Ακολουθούν οι Μαρωνίτες (6.000), Αρµένιοι (2.500-3.000), Λατίνοι, δηλαδή ευρωπαϊκής καταγωγής (περ. 7.000) κ.ά. Οι Ελληνοκύπριοι είναι χριστιανοί και ανήκουν στην Αυτοκέφαλη Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία της Κύπρου, ενώ οι Μαρωνίτες, οι Αρµένιοι και οι Λατίνοι ανήκουν σε άλλες χριστιανικές Εκκλησίες. Οι Τουρκοκύπριοι που κατοικούν στο κατεχόµενο βόρειο τµήµα του νησιού είναι µουσουλµάνοι. Επίσηµη γλώσσα είναι τα ελληνικά, ενώ οι Τουρκοκύπριοι µιλούν τουρκικά. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ. Προέλευση της ονοµασίας του νησιού. Για την προέλευση της ονοµασίας Κύπρος, την µόνη που επικράτησε από τα πανάρχαια χρόνια, γράφηκαν µέχρι τώρα πάρα πολλά. Καταρχήν, για πολλά χρόνια υπήρχε η αντίληψη πως η ονοµασία προέρχεται από το φυτό κύπρος, που σηµαίνει τη χένα.. Ο Στέφανος Βυζάντιος την αποδίδει στην κόρη του Κινύρα, που ονοµαζόταν Κύπρος, ενώ άλλοι στο γιο του Κινύρα, που είχε κατ’ αυτούς το όνοµα Κύπρος. Γράφηκε ακόµα πως το όνοµα προέρχεται από µια πόλη της Κύπρου, µεταξύ Κερύνειας και Ακανθούς, την Κύπρο (Ισίδωρος). Οι Ζωναράς και Νόννος σηµειώνουν πως η ονοµασία προέρχεται από το «Κύπρις», ένα από τα επίθετα της Αφροδίτης. Κύπρος και χαλκός, όπως φαίνεται από τα παραπάνω, είναι δύο έννοιες συνώνυµες από πολύ νωρίς και ίσως όλες οι γνωστές ετυµολογίες που προτάθηκαν θα πρέπει να εγκαταλειφθούν. Η Κύπρος πιθανώς πήρε το όνοµά της από µια ετεοκυπριακή ή σουµεριακή λέξη που σήµαινε το χαλκό. Πάντως πρώτος ο Όµηρος µεταχειρίστηκε στην ελληνική γλώσσα το όνοµα Κύπρος, το οποίο έτσι παραγκώνισε και τη βαβυλωνοασσυριακή ονοµασία Αλασία, που και αυτή σήµαινε χαλκός. Η ιστορία της Κύπρου είναι πολυτάραχη και γνώρισε πολλούς κατακτητές σε όλες τις εποχές, λόγω της στρατηγικής της θέσης - σταυροδρόµι ανάµεσα σε τρεις ηπείρους (Αφρικής, Ευρώπης και Ασίας). Έχει να επιδείξει πανάρχαιες καταβολές που εκτείνονται µέχρι και πριν 10 000 χρόνια. Τα πρώτα ευρήµατα συ-

10

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

νοικισµών ανάγονται στην λίθινη εποχή (Χοιροκοιτία) και µετέπειτα στην Ελληνιστική περίοδο µε την κάθοδο των Μυκηναίων. Στην ελληνιστική περίοδο άνθισαν οι τέχνες και έχουµε µαρτυρίες σε αµφορείς και πλάκες µε γραφές. Άνθισε και η ελληνική θρησκεία προς τους 12 θεούς του Ολύµπου µε ιερά σε όλο το νησί µε µεγάλο αυτό της Θεάς Αφροδίτης στην Πάφο (Κούκλια) πλησίον στο τόπο όπου γεννήθηκε (Πέτρα του Ρωµειού). Σ' αυτή την εποχή ο φιλόσοφος Ζήνων ο Κιτιεύς, Κύπριος φυσικά ίδρυσε την περίΕικ.5 Χοιροκοιτία φηµη σχολή των Στωικών στην Αθήνα. Ακολουθεί η ρωµαϊκή περίοδος η οποία διήρκησε από το 58 π.Χ.-330 µ.Χ. Τότε οι απόστολοι Παύλος και Βαρνάβας επισκέφθηκαν την Πάφο όπου κατόρθωσαν να εκχριστιανίσουν το Ρωµαίο Ανθύπατο, Σέργιο Παύλο και έτσι η Κύπρος έγινε το πρώτο νησί που απόκτησε Χριστιανό ηγέτη. Η Κύπρος από τον 4ο αι. ως το 12ο αι. ανήκε στο Ανατολικό Ρωµαϊκό κράτος, στη Βυζαντινή δηλαδή αυτοκρατορία. Από το 1192 µ.Χ - 1489 µ.Χ. αρχίζει η περίοδος της Φραγκοκρατίας και η Κύπρος βρίσκεται κάτω από την εξουσία των Γάλλων βασιλιάδων της δυναστείας των Λουζινιανών που έχουν έδρα τους τη Λευκωσία. Το νησί διοικείται µε το φεουδαρχικό σύστηµα και η λατινική Εκκλησία ασκεί φοβερές πιέσεις στην ορθόδοξη Εκκλησία. Από το 1489 µ.Χ. - 1571 µ.Χ. κυριαρχούν οι Βενετοί στην Κύπρο. Ο τουρκικός κίνδυνος που απειλεί µε κατάληψη το νησί ωθεί τους Βενετούς - που µόνο τους µέληµα είναι η οικονοµική εκµετάλλευση της Κύπρου - να οχυρώσουν µε ισχυρά τείχη τη Λευκωσία και την Αµµόχωστο. Παρά τη σθεναρή αντίσταση των µαχητών της Αµµοχώστου η πόλη παραδόθηκε, µετά από εντεκάµηνη πολιορκία, στο Λαλά Μουσταφά κι άρχισε η Τουρκοκρατία (1571 µ.Χ. - 1878 µ.Χ.). Κατά την Tουρκοκρατία συχνές "φυσικές και και πολιτικές θεοµηνίες" έπληξαν το νησί. Η ορθόδοξη Εκκλησία αποκαταστάθηκε στα προνόµια της και οι Αρχιεπίσκοποι έγιναν Εθνάρχες. Η Εκκλησία, όπως και ο θεσµός της δραγοµανίας, συνέβαλαν στη διατήρηση της θρησκευτικής και εθνικής συνείδησης των υποδούλων. Κατά την Ελληνική επανάσταση του 1821 οι Έλληνες της Κύπρου πλήρωσαν βαρύ φόρο αίµατος µε την εκτέλεση του Αρχιεπισκόπου Κυπριανού µαζί µε τους τρεις επισκόπους κι εκατοντάδες προκρίτους. Από το1878 µ.Χ. - 1960 µ.Χ. η Κὐπρος περνά στα χέρια των Άγγλων.Οι Κύπριοι από την αρχή της Αγγλοκρατίας ευελπιστούσαν ότι η Μ. Βρετανία, ως φιλελεύθερη χώρα, θα δικαίωνε τους εθνικούς πόθους τους. Γι' αυτό συµµετείχαν

11

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

σ' όλους τους αγώνες του Ελληνικού Έθνους καθώς και στους δυο παγκόσµιους πολέµους. Επί πλέον διατράνωναν την εµµονή τους στο αίτηµα για Ένωση µε την Ελλάδα, µε την αποστολή πρεσβειών στο Λονδίνο, µε το κίνηµα των Οκτωβριανών και τις προσφυγές στον ΟΗΕ. Όταν οι Κύπριοι είδαν τις ελπίδες τους να διαψεύδονται, άρχισαν τον ένοπλο αγώνα του 1955-59 κατά της Μ. Βρετανίας. Με τις συνθήκες Ζυρίχης-Λονδινου (1959) η Κύπρος ανακηρύχτηκε Ανεξάρτητη Εικ. 6 Μουσείο αγώνα Κύπρου ∆ηµοκρατία. Μετά από τις διακοινοτικές ταραχές (1963) οι Τουρκοκύπριοι αποχώρησαν από την κυβέρνηση. Το καλοκαίρι του 1964, κατά τις µάχες στην Τηλλυρία, η τουρκική αεροπορία βοµβάρδισε την περιοχή. Το 1967 η ελληνική µεραρχία που είχε σταλεί για την άµυνα της Κύπρου αποσύρθηκε. Ακολούθησε το πραξικόπηµα του 1974 και η τουρκική εισβολή µε τραγικές συνέπειες για την Κύπρο. Η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση (2004) αναµένεται ότι θα λειτουργήσει ως καταλύτης για επίλυση του Κυπριακού ενώ θα επιφέρει σηµαντικές αλλαγές στην λειτουργία της ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης και στον καθηµερινό τρόπο ζωής των Κυπρίων.

12

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

ΤΑ

ΓΙΟΡΤΙΝΑ ΤΡΑΠΕΖΙΑ ΣΤΗ

ΧΙΟ

Η κ. Πάτρα Καλιµανά µας αφηγείται ότι στην πόλη της Χίου τις γιορτές, τις περίµεναν µικροί και µεγάλοι, µε πολύ χαρά. Καθάριζαν τα σπίτια, περιποιούνταν τις αυλές, έφτιαχναν ωραία παραδοσιακά γλυκίσµατα, όπως κουρκουµπίνια, κουραµπιέδες, µαµούλια, δίπλες και τα έβαζαν σε πιατέλες. Μοσχοµύριζε το σπίτι όταν τα έφερναν από το φούρνο µε τις λαµαρίνες, γιατί τότε δεν υπήρχαν ηλεκτρικές κουζίνες. Τα παιδιά ανυποµονούσαν να δοκιµάσουν αλλά δεν τα άφηναν οι γονείς διότι ήταν νηστεία και έπρεπε τα Χριστούγεννα να µεταλάβουν. Μέσα στη νύχτα που χτυπούσαν οι καµπάνες τα ξυπνούσαν για να βάλουν τα γιορτινά να πάνε στην εκκλησία. Όταν γύριζαν σπίτι γινόταν πανηγύρι µε τα γλυκά, ύστερα από τόση νηστεία. Την παραµονή της Πρωτοχρονιάς γύριζαν τα παιδιά στις γειτονιές µε τα βαποράκια στα οποία για να σφυρίζουν τους έβαζαν κάρβουνα και αντιλαλούσαν οι φωνές από τα παινέµατα. Αφού τα παιδιά πήγαιναν για ύπνο, η µητέρα έπρεπε να στρώσει το τραπέζι, µε διάφορα καλούδια, ώστε ερχόµενος τη νύχτα ο ΑϊΒασίλης να τα δοκιµάσει. Το τραπέζι είχε λικέρ, κρασί, ρακί (ούζο), τα γλυκά και διάφορους ξηρούς καρπούς, αµύγδαλα, καρύδια, κάστανα, σύκα, στραγάλια και σταφίδες. Το πρωί της εποµένης πήγαιναν εκκλησία, µετά ετοίµαζαν ωραίο φαγητό και διάφορους µεζέδες τους οποίους προσέφεραν στους ξένους. Αφού έτρωγε η οικογένεια, το τραπέζι ξαναστρωνόταν µε ποτά και µεζέδες διότι υπήρχαν οµάδες ανδρών που γύριζαν τις γειτονιές, έµπαιναν στα σπίτια µε ευχές και ψάλλοντας τα κάλαντα, έτρωγαν κάτι όρθιοι για να πάνε στο επόµενο σπίτι. Η χαρά των παιδιών αλλά και των µεγάλων ήταν όταν άκουγαν την γκάιντα να παίξει τα κάλαντα. Άνθρωποι χωρικοί κατέβαιναν στην πόλη και στις γειτονίες κρατώντας αυτό το περίεργο φουσκωµένο φλασκί σαν δέµα έµοιαζε και έδινε ξεχωριστή οµορφιά στα κάλαντα. Στο Βροντάδο της Χίου παλιά, κατά τη µαρτυρία του κ. ∆. Ζαννίκου, κάθε σπιτικό είχε κότες και ένα-δύο πετεινούς. Παραµονές Χριστουγέννων έσφαζαν ένα πετεινό, τον καθάριζαν, έβγαζαν τα εντόσθια και τα συκωτάκια, τα έκοβαν µικρά κοµµάτια, τα έψηναν στο τηγάνι µαζί µε ψιλοκοµµένα κρεµµυδάκια, κιµά, βρασµένα, καθαρισµένα κάστανα, αλάτι, πιπέρι και µπαχάρι και µε όλα αυτά εγέµιζαν τον πετεινό, τον έραβαν καλά και τον έβραζαν σε νερό. Όταν είχε ψηθεί, τον άφηναν έξω να στραγγίσει και κατόπιν τον έβαζαν στο τηγάνι µε λίγο βούτυρο για να πάρει χρώµα. Ύστερα έβγαζαν το γέµισµα και έκοβαν τον πετεινό και τον σερβίριζαν. Το ζουµί, εκείνο που έβραζαν τον πετεινό, έβαζαν µέσα ρύζι και το έκαναν πιλάφι.

13

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Στο τραπέζι επίσης είχαν σουζούκια, ψηµένα στη σχάρα, κεφτεδάκια και αυγοκαλάµαρα. (Τα αυγοκαλάµαρα γίνονται ως εξής: Σπάµε ένα αυγό, το ταράζοµε λίγο και βάζουµε µια κουταλιά στο τηγάνι που έχει µέσα ζεστό λάδι, το αφήνοµε να πήξει λίγο και πάνω στο αυγό βάζοµε µια κουταλιά ψηµένο κιµά, µόλις πήξει περισσότερο το αυγό το στρέφοµε και το τυλίγοµε σαν ντολµαδάκι) Για γλύκισµα έφτιαχναν ρυζόγαλο. Φρούτα είχαν της εποχής, µαντερινοπορτόκαλα και µήλα του Βόλου-τα φιρίκια. Στο βιβλίο του κ. Γιάννη Κολλιάρου «Μιάν βολάν τσ’ έναν τσαιρόν ήτον…» διαβάζουµε ότι «τις παραµονές των Χριστουγέννων γινόταν τα «χοιροσφάγια» ή «γουρουνοσφάγια». Τ' αφεντικά έσφαζαν το χοίρο, που 'τρεφαν για τρεις - τέσσερις µήνες µε «τσίρο» (το υγρό που απόµενε µετά το πήξιµο του τυριού), αποφάγια, καρπούς και βελανίδια. Από το χοίρο έφτιαχναν τη «σάλα». Έκοβαν δηλαδή την πέτσα του σε φέτες και την πάστωναν µε αλάτι για να διατηρηθεί. Έφτιαχναν τους «καβουρµάδες». Τα λίπη του χοίρου τα τσιγάριζαν, πρόσθεταν πορτοκαλόφλουδες και λίγο ψωµί, για να παίρνει τη χοιρινή µυρωδιά και τα 'βαζαν σε γυάλες, για να τα χρησιµοποιούν όλο το χρόνο ως βούτυρο. Έκαµναν τα «σουτζούκια». Το κρέας και λίγο λίπος τα 'κοβαν µε µαχαίρια σε µικρά - µικρά κοµµατάκια (κρεατοµηχανές δεν υπήρχαν τότε), έβαζαν µέσα κίµινο, πιπέρι, µπαχάρι, σκόρδο και άλλα µυρωδικά, τα ζύµωναν επί δύο - τρεις µέρες και τα περνούσαν µε µηχανή στο έντερο του χοίρου. Κάποιοι έκαιγαν φασκοµηλιά και τα κάπνιζαν. Από τα «ψαχνά» κάποια κοµµάτια τα 'διναν δανεικά σε άλλους, για να τους τα επιστρέψουν όταν θα έσφαζαν το δικό τους χοίρο. Όσα ψαχνά κρατούσαν τ' αφεντικά, τα καβούρδιζαν ελαφρά ή τ' αλάτιζαν, για να διατηρηθούν µερικές µέρες. Τη «φούσκα» (ουροδόχο κύστη του χοίρου), την έπαιρναν τα παιδιά και της έβαζαν «αχυλιά» (στάχτη) για να ξελαγκρίνει (να τεντώσει και να µεγαλώσει). Αυτή την χρησιµοποιούσαν είτε ως µπαλόνι (που δύσκολα έσκαζε), είτε και ως µεµβράνη στην «τραµπούκα» τους. Με τα πόδια και το κεφάλι του χοίρου, έφτιαχναν την «πηχτή ». Την Παραµονή των Χριστουγέννων οι γυναίκες ζύµωναν το Χριστόψωµο. Του 'φτιαχναν ένα σταυρό στη µέση από ζυµάρι, το πασπάλιζαν µε σισάµι, το άλειφαν µε πολύ αραιό ροσόλι ζάχαρης κι έβαζαν µέσα ένα φλουρί, για τον τυχερό των ηµερών. Έφτιαχναν επίσης τους «κουρκουµπίνους» µε αλεύρι πορτοκαλάδα και λάδι, τα «µελένια» φοινίκια ή «µελοµακάρονα» µε σιµιγδάλι και πετουµέζι, τα

14

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

«φοινίκια του τηγανιού», τα «ψαθούρια», τα «ψαµούλια», γεµιστά µε αµυγδαλόψιχα και άλλα γλυκά. Το πετουµέζι γινόταν από κουντουρούδια (χαρούπια) ή αηό σταφύλι ή σύκα. Για να γίνει το κουντουρουδοπετούµεζο κοπάνιζαν τα κουντουρούδια, τα 'βαζαν αποβραδίς στο νερό και την άλλη µέρα τα «ζουλούσαν» (πίεζαν) µε τα χέρια. Το ζουµί το 'βραζαν µέχρι που να δέσει. Το σταφυλοπετούµεζο το 'φτιαχναν από µούστο. Πρόσθεταν ασπρόχωµα, για να καθαρίσει ο µούστος και τον έβραζαν ώσπου να δέσει. Για το συκοπετούµεζο έβραζαν σύκα, τα σφίγγαν κι έβραζαν το ζουµί τους ώσπου να δέσει. Όλο το δωδεκάµερο δεν έτρωγαν κουκιά, για να µη αρρωστήσουν τα σπαρτά τους. Την παραµονή της Πρωτοχρονιάς έκαµναν τους φουσκωτούς τηγανίτες «µε ανάπηµα» (προζύµι) και άσπρο αλεύρι. Τους πρώτους τηγανίτες τους έδιναν στα «ζα» (αγελάδες, γαϊδούρια, κατσίκες ... ), αφενός για να 'χουν κι αυτά καλή χρονιά κι αφετέρου γιατί πίστευαν ότι αυτή τη νύχτα τα ζώα έχουν ανθρώπινες ιδιότητες και µιλούν. Έτσι ανταµειβόταν και για τη δουλειά και τα αγαθά που πρόσφεραν στους αφέντες τους το χρόνο που πέρασε. Στον Αγ. Γιώργη έψηναν λαχανοντολµάδες, για να 'ναι ο νέος χρόνος «γεµάτος» από σοδειά σαν και αυτούς. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς ο νοικοκύρης του σπιτιού έσπαζε µε δύναµη ένα ρόδι στο κατώφλι της πόρτας κι όπως σκορπούσαν τα κουκούτσια έλεγε «πολύ σιτάρι, πολύ κριθάρι πολλά κουκιά». Ή «όπως είvαι γεµάτο και σπά' και σκορπά τ' αρούι (ρόδι) έτσι α γεµίσει κι α σκορπίσει το βίος στο σπιτικό µου». Άλλοι πάλι έραιναν την είσοδο του σπιτιού µε όσπρια. Επίσης συγγενείς και φίλοι έβαζαν από µια πέτρα µπροστά στην πόρτα των δικών κι έλεγαν. «Όσο βάρος έχει n πέτρα τόσο µάλαµα στο σπίτι». Άλλοι για την πέτρα και το ρόδι έλεγαν: «Σάv που βαρεί n πέτρ' αυτή, έτσι τ’ αφέντη το πουγγί. Κι όσοι είv' οι σπόροι του ρουδιού, τόσα σακιά τ' αλευριγιού». Σ' όλα τα σπίτια έβαζαν στο σαλόνι, πάνω σε µεγάλο τραπέζι, ένα σινί (µεγάλο δίσκο µε χαµηλό χείλος) γεµάτο τηγανίτες, ψαθούρια,, φοινίκια, µελοµακάρονα, µακαρόντες, αµύγδαλα, καρύδια, πορτοκαλοµαντέρινα κ.α. και στη µέση µια καράφα γεµάτη ρακί ή κρασί. Σε κάποια τραπέζια υπήρχαν και βασιλόπιτες. Κανείς δεν δοκίµαζε απ' το πρωτοχρονιάτικο τραπέζι την παραµονή, γιατί τα µεσάνυχτα, έπρεπε να πρωτοδοκιµάσει ο άγιος Βασίλειος. Μαζί µε τα κεράσµατα στο τραπέζι είχε κι ένα ποτήρι νερό, για να πιεί ο άγιος Βασίλης, που

15

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

θα’ ταν διψασµένος. Πάνω στο τραπέζι έβαζαν ένα πιάτο µε σιτάρι, για να τιµήσουν έτσι την , καρποφόρα γη. Πάνω στη βασιλόπιττα, που 'ταν ζυµωµένη µε καρύδια, αµύγδαλα και κάστανα, έβαζαν και κλαδάκια ελιάς κι ένα κλαδί από αγκαθωτό θάµνο, για να µπλέκονται σ' αυτόν τα κακά καl να µην πειράζουν τους ανθρώπους του σπιτιού. Στον Αγ. Γιώργη τη βασιλόπιτα την είχαν στολισµέvn ως τα Φώτα. Τότε την έτρωγαν Μέσα σ' ένα κοµµάτι ζυµάρι από τους τηγανίτες έβαζαν ένα νόµισµα (κέρµα), το ‘βαζαν στο τηγάνι (κάλυπτε όλο τον πάτο του τηγανιού) και το 'ψηναν. Αυτή η πλατιά µεγάλη τηγανίτα ήταν η πρωτοχρονιάτικη πίττα. Ο γηραιότερος του σπιτιού ή ο νοικοκύρης την έκοβε κοµάτια και τη µοίραζε µε το χέρι στα µέλη της οικογένειας. Σ' άλλα χωριά το νόµισµα για τον τυχερό της χρονιάς το 'βαζαν σ' ένα τηγανίτη. Οι νέοι κι οι συγγενείς γύριζαν τα σπίτια και κερνιόταν απ' το σινί µε τα φρούτα και τα γλυκά κι ευχόταν για τον καινούργιο χρόνο. Την πρωτοχρονιά οι νοικοκυρές µοίραζαν τηγανίτες και γλυκά σε φτωχούς και πενθησµένους. Τους τηγανίτες τους έτρωγαν για πολλές µέρες ακόµη. (Τηγανίτες ξαναζέστη). Τους έβαζαν δηλαδή στο τηγάνι µε λίγο νερό και πετουµέζι ή µέλι ή ζάχαρη, για να γίνουν µαµαλίγκα». Να πιουν δηλαδή το ροσόλι και να γίνουν µαλακοί και νόστιµοι. Τα Φώτα κερνούσαν γλυκίσµατα, στραγάλια, σύκα, αµύγδαλα, καρύδια και ρακί. Οι Απόκριες. Η πρώτη Κυριακή των απόκρεω η Κυριακή του Ασώτου, στο Πυργί λεγόταν Κυριακή των «βωλών», γιατί αυτή την ηµέρα έτρωγαν (και πολλοί το τηρούν ως σήµερα) τους «βώλους», ένα φαγητό φτιαγµένο µε χοιρινό κρέας και χόντρο (χοντραλεσµένο σιτάρι σε χειρόµυλο). Τη Τσικνοπέµπτη, µεταξύ των νηστίσιµων ηµερών της Τετάρτης και της Παρασκευής, το τσουκάλι έπρεπε να «τσικνώσει». Τσιγάριζαν δηλαδή κάτι για να µυρίσει το σπίτι τσίκνα. Είτε κρέας είτε κι ένα απλό πιλάφι µε τσιγαριστό βούτυρο. Η δεύτερη βδοµάδα, η «Κριατερή» τελείωνε µε την Κυριακή της απόκρεω. Αυτή την ηµέρα «αποκρίωναν». Ως το Πάσχα δηλαδή δεν έτρωγαν κρέας. Η τελευταία βδοµάδα τελείωνε µε την Κυριακή της Τυρινής. Αυτή την ηµέρα έτρωγαν µόνο προϊόντα γάλακτος και αβγά. Το βράδυ της Τυρινής µετά το φαγητό έτρωγαν όλοι από ένα αβγό κι έλεγαν. «Με αβγό το κλείνω (το στόµα) µε αβγό τ' ανοίγω». ∆ηλαδή πρώτο µη νηστίσιµο έδεσµα θα είναι το αβγό του Πάσχα.

16

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Σάββατο του Λαζάρου. Οι νοικοκυρές µαζί µε τα ψωµιά τους, φούρνιζαν και του λαζάρους. Τους ζύµωναν µε ζάχαρη, καρύδια κι’ αµύγδαλα και τους έφτιαχναν µπλεξίδες, λέγοντας τα λόγια του Λαζάρου: « όποιος ζυµώσει και δε µε πλάσει τη γυµνιά µου να περάσει». Αυτό τον έλεγαν «φτωχό λάζαρο», για να τον ξεχωρίζουν από τον πασχαλινό που είχε αβγό στη µέση. Κυριακή τωv Bαγιών. Αυτή τη µέρα έλεγαν. «Βάγια, Βάγια τωv Βαγιώv τρώvε ψάρια και κολιόv και την άλλη Κυριακή βάλλουν τ' άσπρο τους βρακί». Mεγάλn Πέµπτη. Οι νοικοκυρές ζύµωναν και φούρνιζαν «πρωτάλια» (µεγάλα ψωµιά µ' ένα ή δυο αβγά πάνω), τους πασχαλινούς «λαζάρους» πλεξίδες µε βαµµένο αβγό στο «κεφάλι» και τα «κολλίκια», ψωµάκια στρογγυλά µε κόκκινο αβγό. «Κολλίκια» έδιναν στους γονείς, σε φτωχούς και πενθησµένους. Την ίδια µέρα έβαφαν και τ' αβγά. Οι νοικοκυρές µαγείρευαν φακές, που συµβολίζουν τα δάκρυα της Παναγιάς και τις έτρωγαν µε ξύδι, για να θυµούνται το «όξος» της Σταύρωσης. Mεγάλn Παρασκευή. Οι νοικοκυρές δεν έβαζαν τσουκάλι, γιατί θα 'καιγαν τον Χριστό. Έτρωγαν κάτι πρόχειρο κι όλοι στη φαµίλια γευόταν ξύδι. Κυριακή του Πάσχα. Το Πάσχα έτρωγαν κατσικάκι στο φούρνο». Η κ. Π. Καλιµανά µας πληροφορεί ότι µόλις ξεκινούσε η νηστεία για το Πάσχα σε πολλά σπίτια έφτιαχναν την Αγία Σαρακοστή, ειδικό ψωµί σε σχήµα γυναικείο µε εφτά πόδια, όσες και οι εβδοµάδες, χέρια σταυρωµένα σε στάση προσευχής µάτια κλειστά και χωρίς στόµα. Στο κεφάλι φορούσε σταυρό. Τη Μεγάλη Εβδοµάδα η νηστεία ήταν αυστηρή και τη νύχτα της Αναστάσεως στην εκκλησία εκτός από το φαναράκι για το Άγιο Φως οι πιστοί παίρνανε κι ένα σακουλάκι µε αυγά και κουλούρια για να λειτουργηθούν.

17

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

ΤΑ

ΓΙΟΡΤΙΝΑ ΤΡΑΠΕΖΙΑ ΣΤΗΝ

ΚΥΠΡΟ

Χριστούγεννα. Τις µέρες πριν τα Χριστούγεννα παρατηρείται µεγάλη δραστηριότητα των νοικοκυρών της κοινότητας, εν όψει της µεγάλης γιορτής της Χριστιανοσύνης. Οι προετοιµασίες περιλαµβάνουν γενική καθαριότητα του σπιτιού, ξεσκονίσµατα, γυαλίσµατα, τακτοποίηση των επίπλων, ψήσιµο των παξιµαδιών στους φούρνους και ασπρόγιασµα των εσωτερικών τοίχων. Τη µέρα των Χριστουγέννων ο κόσµος πηγαίνει στην εκκλησία. Μετά το τέλος της θείας Λειτουργίας, µεταλαµβάνει των αχράντων µυστηρίων (πασκάζει, στην συνηθισµένη κυπριακή διάλεκτο) και όταν βγουν από την εκκλησία ανταλλάσσουν ευχές. Μετά όλοι πάνε στα σπίτια τους και κάθεται όλη η οικογένεια στο τραπέζι για να φάνε κοτόπουλο µε σούπα αυγολέµονη ή µε τραχανά (παραδοσιακό φαγητό), µέσα σ’ ένα χαρούµενο ευχάριστο οικογενειακό περιβάλλον.. Στα παλαιότερα χρόνια, την Κυριακή των Βαΐων, οι κάτοικοι αγόραζαν µικρούς χοίρους, τους οποίους µεγάλωναν µέχρι τα Χριστούγεννα. Μεταξύ της περιόδου Χριστουγέννων και Φώτων, τους έσφαζαν και κατασκεύαζαν λούντζες και λουκάνικα. Τα βασικά πιάτα των Χριστουγέννων της δεκαετίας του 1930, ήταν καουρµάς, η σούπα αυγολέµονη και διάφορα γλυκά (γλυκά του κουταλιού, λοκµάδες, πισίες και δάκτυλα).Ο καουρµάς ήταν το κύριο φαγητό και καταναλωνόταν την ηµέρα των Χριστουγέννων. Ήταν αρνίσιο κρέας από νεαρό ζώο. Η ετοιµασία του καουρµά ήταν χρονοβόρα. Έβαζαν το κρέας να µουσκέψει στο κρασί για τρεις ώρες και στη συνέχεια το µαγείρευαν µε λάδι και βούτυρο. Το κρέας έπρεπε να σιγοψηθεί. Στη συνέχεια έβαζαν το κρασί (το οποίο είχε χρησιµοποιηθεί προηγουµένως) µε το µισοψηµένο κρέας και το µαγείρευαν µέχρι να ετοιµαστεί. Ο λόγος για τον οποίον αυτό το φαγητό λεγόταν «καουρµάς» ήταν επειδή το κρέας ήταν τηγανητό («καουρτισµένο»). Ο ζωµός από το µαγειρεµένο καουρµά χρησιµοποιείτο για την παρασκευή µια σούπας που λεγόταν «µαύρη αυγολέµονη», η οποία συναποτελείται από αυγά, νερό και χυµό λεµονιού. Ωστόσο δε χρησιµοποιούσαν ολόκληρο το ζώο για την παρασκευή του καουρµά. Αφαιρούσαν κάποια µέρη τα οποία άλεθαν µε τη βοήθεια µιας χειροκίνητης µηχανής κιµά και έφτιαχναν κουπέδια, κεφτέδες και κάποτε µακαρόνια του φούρνου. Εκτός από τον καουρµά και την αυγολέµονη, το χριστουγεννιάτικο γεύµα περιλάµβανε και συκώτι( από το πρόβατο που είχαν αγοράσει) το οποίο µαγειρευόταν µε ντοµάτες και κρεµµύδια σε λάδι. Το χριστουγεννιάτικο γεύµα ολοκληρωνόταν µε γλυκά όπως γλυκά του κουταλιού, δάκτυλα και κουραµπιέδες Πρωτοχρονιά. Με την παρέλευση της γιορτής των Χριστουγέννων οι οικογένειες µπαίνουν στην διαδικασία για την γιορτή της πρωτοχρονιάς. Οι γυναίκες 18

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

φτιάχνουν ψωµιά, κουλούρια, βασιλόπιτα, µελοµακάρονα και φοινικοτά φτιαγµένα όπως προστάζουν οι συνταγές των γιαγιάδων τους. Την παραµονή της Πρωτοχρονιάς η νοικοκυρά θα ετοιµάσει την Βασιλόπιττα, η οποία ήταν ένα κυκλικό ψωµί µε ένα σταυρό χαραγµένο στη µέση, .µε το τυχερό νόµισµα, και θα κοπεί το µεσηµέρι της Πρωτοχρονιάς. Το απόγευµα της ίδιας ηµέρας πριν πάνε στη εκκλησία για τον εσπερινό, η νοικοκυρά ετοιµάζει το τραπέζι του Αγίου Βασίλη (για να ταΐσουν τον Άγιο Βασίλη). Την ηµέρα της Πρωτοχρονιάς επαναλάµβαναν ουσιαστικά το χριστουγεννιάτικο γεύµα. Η διαφορά ήταν ότι κάποτε έψηναν σούβλα αντί να µαγειρέψουν καουρµά.και ο µεγαλύτερος σε ηλικία κόβει την βασιλόπιτα η οποία περιέχει ένα κέρµα και όποιος το βρει θεωρείται ο τυχερός της χρονιάς. Φώτα. Την ηµέρα των Φώτων οι νοικοκυρές παίρνουν στην εκκλησία, καλάθια µε προϊόντα που παράγουν για να ευλογηθούν µε την βάπτιση. Μετά από την βάπτιση παίρνουν µαζί τους στο σπίτι τους κεριά αναµένα, που συµβολίζουν το Άγιο Πνεύµα, για να ευλογηθεί και το σπίτι. Το µεσηµέρι οι νοικοκυρές θα φτιάξουν ξεροτήανα (λουκουµάδες), για να φάνε µαζί µε τις οικογένειές τους. Ακολούθως ρίχνουν και στα δώµατα (στέγες των σπιτιών) για να φάνε οι καλικάτζαροι και να φύγουν λέγοντας το παρακάτω τραγούδι: Τιτσίν τιτσίν λουκάνικο Πέρκαµον τζιαι χωνέψουµε Κοµµάτι ξεροτήανο το τιτσίν τζιαι το λαρτί Στην καµάρα οµπροστά κρέµµουνται τα καπνιστά Σαν τα δω πεθυµώ πεθυµώ τζιαι πεινώ Στο τραπέζιν τα παστά Βάρτε µας καµιά πιννιά Σβήστε τζιαί τη τσιµινιά Με λαούτον παλιό τζιαι φκιολίν ταιρκαστό παίξετε καµιάν πενιά Ελάτε να χορέψουµε αγκαλιάν ως το πρωί

Ήρτεν δωδεκαήµερον τζι εµείς θηρίον ανήµερον Όποιον δούµεν το πρωί τα στενά τα σκοτεινά ξεκινούµε χορό τζιαι στο πρώτο γυρό το τραούδιν αρκινά Πριν να κράξει ο πετεινός να χωστούµεν που το φως Ρωµανίστε καλά τζ ως την άλλη φορά ναν’ο χρόνος σας καλός

19

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Σήκωσες. Οι σήκωσες αρχίζουν από την Κυριακή της Απόκρεω και συνεχίζονταν την επόµενη Κυριακή της Τυροφάγου. Τις δυο αυτές Κυριακές αρκετά άτοµα µασκαρεύονται και γυρίζουν σε συγγενικά και φιλικά σπίτια και διασκεδάζουν τον κόσµο µε αστεία. Στο νυκτερινό τραπέζι που γίνεται την Κυριακή της Τυροφάγου, δένουν ένα αυγό ψηµένο µε σχοινί, το οποίο κρεµάζουν πάνω από το τραπέζι και αφού το αλείψουν µε γιαούρτι, το γυρίζουν ενώ όλοι οι παρευρισκόµενοι προσπαθούν να το πάρουν µε το στόµα τους. Στα παλαιότερα χρόνια, µετά το µεσηµεριανό φαγητό, κρέµαζαν µέσα στο σπίτι τις «σούσες» για να «σουστούν» οι κοπέλες και να τραγουδήσουν. Καθαρά ∆ευτέρα. Είναι η πρώτη µέρα των νηστειών του Σαρανταηµέρου και όλη η οικογένεια φεύγει για τους αγρούς ψήνοντας θαλασσινά στα κάρβουνα και τρώγοντας νηστίσιµα φαγητά. Σάββατο του Λαζάρου. Την ηµέρα αυτή, οµάδες µε παιδιά, γυρίζουν όλα τα σπίτια του χωριού και ψάλουν τον «Λάζαρο». Οι νοικοκυρές τους δίδουν σαν δώρο φρέσκα αυγά για να τα βάψουν, φλαούνες και χρήµατα. Ένα στίχο του Λαζάρου που θυµούµαι είναι «Ο Λάζαρος ο µίµµιτος ο κοτσινοπεθύµιτος ακούσαν τον οι όρνιθες τσιαι κάτσαν να γεννίσουν αυκά να κοτσινίσουν το πάσκα να φατσίσουν». Κυριακή των Βαΐων. Την ηµέρα αυτή, οι νοικοκυρές παίρνουν κλωνάρια ελιάς στην εκκλησία, για να µείνουν εκεί µέχρι την ήµερα της Πεντηκοστής, οπότε η ελιά αγιάζεται και θα την πάρουν στο σπίτι τους για το κάπνισµα. Το κάπνισµα πιστεύεται ότι διώχνει κάθε κακό και ζηλοφθονία από την οικογένεια Την Μεγάλη Πέµπτη. Οι εικόνες του εικονοστασίου καλύπτονται µε µαύρα ρούχα σε ένδειξη πένθους και βάφουν τα κόκκινα αυγά, τα οποία θα τσουγκρίσουν µετά την Ανάσταση. Το βάψιµο το αυγών γίνεται µε το Ριζάρι (ρίζες από διάφορα φυτά που υπάρχουν στην κοινότητα). Το Μεγάλο Σάββατο. Το πρωί, κατά την διάρκεια της λειτουργίας και την στιγµή που ο ιερέας θα πει το «Ανάστα ο Θεός», οι πιστοί θα κτυπήσουν τους σκάµνους και τα µαύρα ρούχα που καλύπτουν τις εικόνες θα πέσουν. Γύρω στις έντεκα το βράδυ κτυπούν χαρµόσυνα οι καµπάνες, για να καλέσουν όλους τους Χριστιανούς να πάνε στην πιο χαρούµενη λειτουργία της Χριστιανοσύνης. Έξω, στο προαύλιο της εκκλησίας, είναι αναµµένη η «Λαµπρατζιά». Με την επιστροφή στο σπίτι όλοι κάθονται στο τραπέζι και τρώνε την πατροπαράδοτη αυγολέµονη. Κυριακή του Πάσχα. Το µεσηµέρι µετά τον εσπερινό της Αγάπης, µαζεύονται για να φάνε το αρνάκι.

20

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

ΕΝ∆ΥΜΑΣΙΕΣ ΧΙΟΥ

Από βιβλίο του κ. Γιάννη Κολλιάρου «Μιάν βολάν τσ’ έναν τσαιρόν ήτον…» διαβάζουµε για τις ανδρικές και γυναικείες ενδυµασίες. «Ανδρική επίσηµη. Οι άνδρες σ' όλα τα χωριά φορούσαν τη γνωστή νησιώπκη παραδοσιακή ενδυµασία, µε µικρές παραλλαγές. Εσωτερικά φορούσαν άσπρη ποκαµίσα, καµποτένια ή διµιτένια, κεντηµένη στη λεµωσιά. Εξωτερικά φορούσαν: •Το φαγrό ποκάµισο, συνήθως άσπρο. •Το γιλέκο είχε δυο σειρές vτυµένα κουµπιά, από κόκκινο ή µαύρο βελούδο, κεντηµένο και στην εµπρός και στην πίσω πλευρά.. Το ανεπίσηµo ήταν φτιαγµένο από τσόχα ή αµπά. •Η βράκα ή σέλλα ή σαλβάρι. Η βράκα ήταν µαύρη ή µπλε σκούρη φτιαγµένη από στόφφα (ή από λεπτό δίµιτο η καθηµεριγή), µε πολλές πτυχές. Έδενε µε '. βρακοζώνα στη µέση. •Το ζωνάρι ήταν µαύρο ή και πολύχρωµο, µεταξωτό, µε κρόσια στις άκρες. •Ο σουρτούκος. Ήταν ένα είδος παλτού, που τον φορούσαν τον χειµώνα. •Στο κεφάλι φορούσαν σκούφο βελούδινο ή φέσι ή και µαντίλα. • Στα πόδια φορούσαν τα λεγόµενα τουρλούκια. Ήταν κάλτσες χοντρές υφασµάτινες ή πλεκτές Τέλος οι κουντούρες ήταν χοντρά παπούτσια παντοφλέ, συγήθως µαύρα. Τις καθηµερινές φορούσαν τα γεµενιά (χοντροπάπουτσα), ενώ πολλοί κυκλοφορούσαν ξυπόλητοι. Εικ. 12 Καλαµωτούσοι ( φωτο Φ. Αργέντη) Ανδρική καθηµερινή. Τις καθηµερινές οι ενδυµασίες ήταν απλές και από φτηνά και γερά υφάσµατα. Στο κεφάλι, σχεδόν όλοι, φορούσαν µαντήλες άσπρες ή πολύχρωµες, που έδεναν διαφορετικά, ανάλογα µε τις τοπικές συνήθειες. Όλοι επίσης φορούσαν τη µπροστέλλα ή προστέλλα (ποδιά), µονόχρωµη ή ριγωτή, που 'δενε µε κορδόνια κι είχε στη µέση ή στην άκρη δεξιά µια µεγάλη τσέπη. Γυναικεία επίσηµη. Οι γυναικείες ενδυµασίες είχαν κοινά στοιχεία στα περισσότερα χωριά. Η µεγαλύτερη διαφορά που τις ξεχώριζε ήταν στο δέσιµο του 21

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

κεφαλοµάντηλου. Οι γυναίκες εσωτερικά φορούσαν: •Την ποκαµίσα, ένα κοντό ως τη µέση βαµβακερό ύφασµα µε κεντήµατα στις άκρες. •Την καµιζόρα ή µισοφόρι, που περνούσε πάνω απ' την ποκαµίσα κι έφτανε ως τους αστραγάλους. •Το βρατσί ή βρακί, φαρδί, συνήθως καµποτένιο, κεντηµένο στις κάτω άκρες. Στη µέση έδενε µε βρακοζώνα Εξωτερικά φορούσαν: •Το µπούστο, συνήθως µεταξωτό ποκάµισο που 'φτανε ως τη µέση, σουρωτό, µε κοντά, φαρδιά µανίκια. •Τα µπρουτζούκια. Ήταν µανίκια, κεντηµένα µε καµβοβελονιά. Έµπαιναν πάνω απ' τα κοντά µανίκια του µπούστου κι έφταναν ως τους καρπούς των χεριών. •Τη φούστα ή ποδιά. Έπεφτε πάνω απ' το µισοφόρι, ήταν συνήθως άσπρη, βαµβακερή ή Εικ. 13 Αγιωργούσαινα ( φωτο Φ. Αργέντη)

χασεδένια. Ο ποδόγυρος ήταν κεντηµένος και κατέληγε σε δαντέλα. •Το ζακετάκι ή σαµάρι ή καµουχάς. Φοριόταν πάνω απ' το µπούστο. Είχε πολλές λεπτές πιέτες στο πίσω µέρος. •Τον τσερβέ. Ήταν ποδιά βαµβακερή µε κεντήµατα και φοριόταν πάνω από τη φούστα. •Τη στόφφα ή στηθόπανο ή γεµενί . Ήταν ένα µαντήλι, µε έντονα χρώµατα, που κάλυπτε το επάνω µέρος της ποδιάς. Αυτό είτε δενόταν στις άκρες, είτε και καρφιτσωνόταν. Και •Στο κεφάλι φορούσαν τη σκούφια ή νουβέτα, από πάνω το πεσέτο και το στρούντζο ή στρουγγί, για να σφίγγει τα µαλλιά. Από πάνω φορούσαν το σαρίκι ή κεφαλοµάvτnλo. Το σαρίκι ήταν γύρω στα τέσσερα µε πέντε µέτρα µήκος κι είχε πλάτος περίπου σαράντα εκατοστά. Στις άκρες είχε κρόσια. Τα κεφαλοµάντηλα ήταν άσπρα ή πολύχρωµα «πλουµισµένα» µε Εικ. 14 Αγιωργούσαινα ( φωτο Φ. Αργέντη) κεντήµατα ή και χαντράκια.

22

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Νυφικές στολές. Σ' όλα τα χωριά έµοιαζαν µε τις γιορτινές. Ήταν όµως φτιαγµένες µε µεγαλύτερη επιµέλεια και πολλά - πολλά κεντήµατα. Γυναικείες καθηµερινές. Ως επί το πλείστον φορούσαν ζακετάκι και µακρύ ως τους αστραγάλους εξωτερικό µισοφόρι. Μπροστά φορούσαν κοντή προστέλλα ή µπροστέλλα (ποδιά). Στο κεφάλι έβαζαν το µαντήλι ή µαλακόφι, που εξείχε πάνω από το µέτωπο ή και σκούφια µεγάλη, που άφηνε ελεύθερο µόνο το πρόσωπο κι αυτό για να µην τις µαυρίσει ο ήλιος».

23

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

ΕΝ∆ΥΜΑΣΙΕΣ ΚΥΠΡΟΥ

Βασικό στοιχείο της γυναικείας ενδυµασίας είναι το υποκάµισον. Πρόκειται για ένα ριχτό, µακρύ κατά κανόνα, χιτώνα µε µανίκια, υφασµένο στον αργαλειό χρώµατος λευκού ή ριγωτού. Το πουκάµισο, άλλοτε χωρίς διάκοσµο και άλλοτε λαµπρά στολισµένο µε πιπίλλα του βελονιού, απαντάται σε όλες τις παραλλαγές της παραδοσιακής φορεσιάς. Συνήθως το φορούσαν µέσα από άλλα εξωτερικά ενδύµατα, οπότε ήταν ορατό στο µεγάλο άνοιγµα του στήθους και στα άκρα αλλά µπορούσε να αποτελεί και εξωτερικό ένδυµα µε ένα µαντίλι στη µέση, ως καθηµερινή πρόχειρη φορεσιά. µε τιςΜία από τις χαρακτηριστικότερες φορεσιές της κυ- Εικ. 7 Χωρική σαγιές πριακής υπαίθρου ήταν το σύνολο µε τη σαγιά πάνω από πουκάµισο και βρακιά, που διατηρήθηκε µέχρι τον 20ο αιώνα κυρίως στις δύο ακριτικές περιοχές του νησιού, την Πάφο στα δυτικά και την Καρπασία στα ανατολικά. Η σαγιά, µακρύ ένδυµα µε κατακόρυφο άνοιγµα στο µπροστινό µέρος, µακριά µανίκια και βαθύ άνοιγµα στο στήθος, κατασκευαζόταν είτε από µεταξοβάµβακο ύφασµα είτε από τη χαρακτηριστική κυπριακή αλατζιά του αργαλειού. Τα βρακιά ήταν υφαντά βαµβακερά και τα ορατά κάτω από το πουκάµισο και τη σαγιά άκρα τους, τα πoβράτζια, που έφταναν µέχρι τον αστράγαλο, ήταν συνήθως κεντηµένα. Στην καρπασίτικη ενδυµασία εντάσσεται και το ρουτζέττι. Πρόκειται για φαρδιά φούστα, Εικ. 8 Καρπασίτισσα µε το ρουτζέττι σουρωτή στη µέση και µε πυκνές πιέτες, καµωµένη από βαµβακερό ύφασµα βαµµένο σε σκούρο κόκκινο χρώµα. Το ρουτζέττι φοριόταν µε µεταλλική ή υφασµάτινη ζώνη που έκλεινε µε πόρπες, σε συνδυασµό µε µεταξωτό πουκάµισο και σάρκα, ζακέτα, ως εορταστική και νυφική φορεσιά. Η ενδυµασία τύπου Αµαλίας, εµφανίζεται στην Κύπρο ήδη πριν από τα µέσα του 19ου αιώνα, συνδέθηκε µε Εικ. 9 Χωρική µε το το όνοµα της Βασίλισσας Ελλάδας Αµαλίας και αποτελεί φουστάνι παραλλαγή της ελληνικής εθνικής φορεσιάς.

24

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Ένας άλλος τύπος φορεσιάς είναι αυτός µε το φουστάνιν, µονοκόµµατο µεσάτο φόρεµα µε µανίκια, εφαρµοστό πανωκόρµι µε βαθύ άνοιγµα στο στήθος και σουρωτή φούστα. Ήταν ραµµένα συνήθως από ριγωτή αλατζιά και είχαν µάκρος που άφηνε να φαίνονται τα φουσκωτά ποδινάρκα των λευκών βρακιών και οι χαρακτηριστικές κυπριακές ποδίνες. Η «βράκα», ή «βρακί», είναι το έθνικόν ένδυµα του Κυπρίου. Η κυπριακή βράκα, ήταν φτιαγµένη από χοντρό βαµβακερό δίµιτον ύφασµα ή ευρωπαϊκό πανί και πολύπτυχη. Η βράκα ήταν κατά κανόνα µαύρη. Με τη βράκα φορούσαν πουκάµισο βαµβακερό για την καθηµερινή εργασία και µεταξωτό ή ηµιµέταξο για τη γιορτινή. Στη µέση τύλιγαν γύρω από το σώµα τους τη ζώστρα, στενό και µακρύ βαµβακερό, µάλλινο ή µεταξωτό ύφασµα, συνήθως. µαύρο ή το πολύχρωµο τταλαπουλούζιν από την Τρίπολη της Συρίας. Παράλληλα υπήρχαν και δερµάτινες ζώνες, τα Εικ. 10 Βρακάς των πόλεων κoλάνια. Στη ζώστρα είχαν κρυµµένο το κκεµέριν, δηλαδή ζώνη µε θήκη για χρήµατα Πάνω από το πουκάµισο φορούσαν το γελέκκιν µόνο του ή σε συνδυασµό µε κοντό µανικωτό επενδύτη, το ζιπούνιν. Τα γιορτινά ή γαµπριάτικα γιλέκα ήταν σταυρωτά και ιδιαίτερα κοµψά, ραµµένα από βελούδο και τσόχα, διακοσµηµένα µε σειρίτια και γαϊτάνια, και συχνά κεντηµένα µε λιοντάρια και πουλιά, σχηµατoπoιnµένα φυτικά ή άλλα µοτίβα. Το καθιερωµένο κάλυµµα της κεφαλής ήταν το φέσιν. Αστική ενδυµασία Την αστική φορεσιά αποτελούσαν λευκό µεταξωτό πουκάµισο, πλούσια µαύρη βράκα από ευρωπαϊκό ύφασµα, περίτεχνα κεντηµένο βελούδινο γιλέκο, µαύρο µανικωτό κοντογούνιν, µεταξωτή ζώστρα στη µέση και κόκκινο φέσι. Την ενδυµασία συµπλήρωναν παπούτσια τύπου παντούφλας µε πλατιές µύτες, οι σκάρπες, που τις φορούσαν µε λευκές κάλτσες. Αγροτική ενδυµασία Η καθηµερινή φορεσιά του χωρικού, από τη Βράκα και το πουκάµισο µέχρι τη ζώστρα, το γιλέκο και το ζιµπούνι, ήταν ολόκληρη κατασκευασµένη από εγχώρια υφάσµατα του αργαλειού, συνήθως βαµβακερά. Στα ορεινά οι φορεσιές είχαν πιο σκούρα χρώµατα.

25

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Πιο σκουρόχρωµα και χοντρά ήταν και τα χειµωνιάτικα ενδύµατα. Το χειµώνα φορούσαν πάνω από τα ρούχα χοντρές κάπες, τους καπόττους, φοδραρισµένες µε µαλλί προβάτου ή κατσίκας. Χαρακτηριστικό κάλυµµα κεφαλής στη φορεσιά της υπαίθρου ήταν το κεφαλοµάντιλο που τύλιγαν γύρω από το φέσι. Το χαρακτηριστικότερο κοµµάτι της ενδυµασίας του Κυπρίου χωρικού ήταν οι βαριές µπότες, οι τσαγκαροποδίνες. Εικ. 11 Χωρικός µε τον καπόττο

26

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Γ Ι Α Ν Α Γ Ν Ω Ρ Ι Ζ Ε Τ Ε Κ Α Ι Λ Ι Γ Α Κ Υ Π Ρ Ι Α Κ Α …. Αµύγδαλα – αθάσια

Πανέρι – τσέστος

Γαβάθα – τσιάρτα

Πετιµέζι – όψιµα

Γραβιέρα τυρί – κασκαβάλι

Πιρούνι – πρότσα

Ζελέ – τζιέλλι

Πλάστρι – µαρζάτζι

Καλαµπόκι – σιταροπούλα

Πλιγούρι – πουρκούρι

Καρέκλα – τσαέρα

Ρεβύθια χυλός – χούµους

Καρπούζι – πατίχα

Ρύζι µε φακές πιλάφι – µουτζιέντρα

Κατσαρόλα – µαΐρισσα

Σκαµπό – κουττούτζι

Κουρέλι – πατσιαούρι

Στραγάλια – κουαµές

Κουτάλα τρυπητή – κκεφκίρα

Σχάρα – γραδέλλα

Κουταλάκι – κουταλούϊ

Ταψί – σινί

Κοφίνα – κοφινιά

Τσίκουδα – τρεµίθκια

Λάχανο – κραµπί (τυλιχτό)

Τυρί – χαλλούµι

Μαχαίρι – τσιακί (ππάλα: χρησιµο- Φασόλια µαυροµίτικα – λουµβιά ποιείται για το κόψιµο του κρέατος)

Φραγκόσυκα – παπουτσόσυκα

Μελιτζάνες – βαζάνια

Φυστίκια Αιγίνης – χαλεπιανά

Μεταλλικό δοχείο – µαστραππάς

Χαλβάς – χαλουβάς

Μουσταλευριά – γρούτα (ππαλουζέ)

Χαρουπόµελο – τερατσόµελο

Μπρίκι – τζισβές

Χαρτοκιβώτιο – αµπούστα

Μυζήθρα – αναρή

Ψησταριά – φουκού

Ντοµάτες – παµιλόρκες

Ψητό κρέας – οφτό

27

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

ΤΑ ΠΑΙ∆ΙΑ ΓΡΑΦΟΥΝ ΤΙΣ ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗ ∆ΡΑΣΗ...

«…..αντί να φάµε µόνο δύο γλυκάκια, εµείς βρίσκαµε τον τρόπο και τρώΚώστας Ξύδας. γαµε πάνω από πέντε….»

«….στις δράσεις µαθαίνουµε γνωρίζουµε παιδιά από άλλες τάξεις, βρίσκουµε κοινά ενδιαφέροντα, είµαστε όλοι µια µεγάλη παρέα… » Μαρία Βασιλάκη.

«…στις δράσεις που κάναµε µερικές φορές µας επισκέπτονταν κυρίες οι οποίες µας βοηθούσαν και µας µάθαιναν καινούρια φαγητά,……κάθε φορά µαγειρεύαµε κάτι το διαφορετικό και το πρωτότυπο για εµένα Ποτέ δεν έλειπε το γέλιο και η διασκέδαση. Κάθε φορά γινόταν κάτι που µας έκανε να γελάµε…» Χριστίνα Φραγκοµίχαλου.

28

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

«….χάναµε δυο βαρετές ώρες µε µάθηµα για να βρεθούµε µε παιδιά από, όλες τις τάξεις, να έρθουµε πιο κοντά και να περάσουµε ωραία φτιάχνοντας κυπριακά και χιώτικα φαγητά. Η ωραιότερη στιγµή ήταν όταν τρώγαµε τους λουκουµάδες και η πιο αστεία όταν όλοι φορέσαµε για πρώτη φορά ποδιές…» Γιώργος Κουγιούλης.

«….η δράση αυτή µε έκανε να φεύγω από την καθηµερινότητα κι από τα πολλά µαθήµατα. ∆ύο ευχάριστες ώρες κάθε βδοµάδα µαθαίναµε τα µυστικά της µαγειρικής, χορεύαµε, τραγουδούσαµε και γελούσαµε µε τις κυπριακές λέξεις και τα κυπριακά τραγούδια που έλεγε η κ. Χρίστου…» Κατερίνα Κυριακού.

29

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

«…αυτές οι δυο, ώρες ήταν πολύτιµες για µας γιατί ξεφεύγαµε από τα µαθήµατα και από τη γκρίνια των καθηγητών….χορέψαµε µε τα παιδιά µαζί µε τις τρεις καθηγήτριες και το χαρήκαµε…» Αγγελική Αναστασάκη.

«… δυο ώρες κάθε βδοµάδα που αφήναµε τον εαυτό µας ελεύθερο και δηµιουργούσαµε χωρίς το άγχος της βαθµολογίας. Ήταν ένας χρόνος διασκεδαστικός που περνούσαµε µε τους συµµαθητές µας, γνωρίζοντας τους καλύτερα ξεφεύγοντας από κάθε ανταγωνιστική σχέση. ∆εν θα ξεχάσω τα αγόρια να κάνουν πράγµατα που κορόιδευαν όπως να φορούν τις ποδιές τους και µάλιστα µε καρδούλες ο Παντελής, τιγρέ ο Μιχάλης, να πλένουν πιάτα, να ανοίγουν φύλλο και να φτιάχνουν µασουράκια. Σ’ αυτή τη δράση ανακάλυψα κάτι που ως τώρα δεν ήξερα: ότι έχω ταλέντο στη µαγειρική!». Ειρήνη Παπαµώρου.

«…πηγαίναµε και στο διευθυντή ό,τι φτιάχναµε για να τα δοκιµάσει και όλα του άρεσαν…» Ελεωνόρα Μικέδη.

«…µαθητές και από τις τρεις τάξεις γίναµε µια οµάδα στο όνοµα τις παραδοσιακής κουζίνας. Ασχοληθήκαµε κυρίως µε την παραδοσιακή κουζίνα της Χίου και της Κύπρου και παράλληλα µάθαµε για τον πολιτισµό, τις παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιµα, τις καθηµερινές ασχολίες των προγόνων µας…..µάθαµε να συνδυάζουµε γεύσεις και µπαχαρικά, να φτιάχνουµε ζύµη, να ανοίγουµε φύλλο! Πάντα µε το χαµόγελο ζωγραφισµένο στα χείλη και µε µια ποδιά δεµένη στη µέση χωριζόµασταν σε αρµοδιότητες και κάναµε ό, τι καλύτερο µπορούσαµε. Με τη σωστή καθοδήγηση των τριών καθηγητριών µας, κ. Ανδρεάδου, κ. Μελαχροινούδη, κ. Χρίστου, βλέπαµε τα όµορφα υλικά µας να παίρνουν σχήµα, να απλώνουν το άρωµά τους όχι µόνο στο γύρω χώρο αλλά σε ολόκληρο το σχολείο, να 30

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

γίνονται ροδοκόκκινα λες και ντρέπονταν που τραβούσαν τόσα βλέµµατα πάνω τους. Κατά τη διάρκεια της «τελετής» όλοι νιώθαµε µια ανίατη ανυποµονησία και άγχος για το αν το αποτέλεσµα θα ήταν αντάξιο των κόπων µας. Πριν καλάκαλά βάλουµε στο στόµα µας τη λιχουδιά, είχαµε τη γεύση του στο στόµα µας, γευόµασταν µε τη µύτη, τα µάτια…….Παρόλα αυτά, σ’ όλες στις ωραίες ιστορίες υπάρχει κάποιο ψεγάδι και αυτό για µας ήταν η κουζίνα. Πάντα αργή στις υποχρεώσεις της, έπαιζε µε τις βαθµίδες της φωτιάς, δοκίµαζε την υποµονή µας. Όµως τα αποτελέσµατα ποτέ δεν απογοήτευσαν κανέναν. Γλυκά ή αλµυρά έβγαιναν καλοψηµένα, γεµίζοντας τον αέρα µε λεπτές µυρωδιές που σου γαργαλούσαν τη µύτη. Βγαίνοντας από τη δράση, µε παραγεµισµένα τα στόµατα από τις νοστιµότατες λιχουδιές, απαντούσαµε φωναχτά στις ερωτήσεις των συµµαθητών και διασκεδάζαµε την ζωγραφισµένη στα πρόσωπά τους απορία για το πώς καταφέραµε το αποτέλεσµα που εκείνοι µπορούσαν µόνο να µυρίσουν. Τους αραδιάζαµε τα υλικά και τη διαδικασία µε καµάρι, ενώ δεν ξεχνούσαµε να καυχιόµαστε για τη δεξιοτεχνία µας..…». Ματρώνα Καλιµανά.

«….οι εντυπώσεις µας από όλη τη χρονιά στη δράση είναι οι καλύτερες! Η δράση αυτή µας βοήθησε να συνδέσουµε δύο τελείως διαφορετικές νοοτροπίες της Χίου και της Κύπρου, να βρούµε τα κοινά χαρακτηριστικά τους και να τα αφοµοιώσουµε..….γνωρίσαµε νέες γεύσεις, δοκιµάσαµε νέους συνδυασµούς και

31

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

ήµασταν έτοιµοι να απολαύσουµε τους καρπούς των κόπων µας……στις δράσεις µας βοήθησαν πρόθυµα συγγενείς και γνωστοί των παιδιών που συµµετείχαν, οι οποίοι µε πολύ µεράκι και υποµονή ξετύλιξαν µπροστά µας τα µυστικά των πατροπαράδοτων συνταγών τους. Παράλληλα επισκεφθήκαµε το Λαογραφικό Μουσείο της Καλλιµασιάς και πραγµατικά εντυπωσιαστήκαµε..…» ∆έσποινα Αργυρούδη, Εβίρα Ζαννίκου, Αριστίνα Λεβεντούρη

«…..αν και βρισκόµασταν σε µια σχολική αίθουσα, µας γεννιόταν η αίσθηση ότι ήµασταν σε µια παραδοσιακή κουζίνα λόγω της κατάλληλης ενδυµασίας µας µε τις ποδιές. Έτσι, ξεκινήσαµε εµείς και οι καθηγήτριές µας, να φέρνουµε διάφορα προϊόντα και εξαρτήµατα για να εφαρµόζουµε συνταγές µαγειρικής και ζαχαροπλαστικής…… όλα τα παιδιά προσπαθούσαµε µε το καλύτερο δυνατό τρόπο να δηµιουργούµε, να καθαρίσουµε και να τοποθετήσουµε όλα τα εξαρτήµατα στη θέση τους..…» Θεανώ Κόκκαλη

32

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

ΠΑΡΑ∆ΟΣΙΑΚΕΣ ΣΥΝΤΑΓΕΣ

33

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Οδηγίες για ένα πρόσφορο Υλικά Αλεύρι : 700 – 800 gr. από αλεύρι σκληρό. Το προτιµότερο όµως είναι 400 gr. να είναι µαλακό Νο. 2 Αγίου Γεωργίου και 400 σιταρένιο κίτρινο ( εγώ µετράω 3 φλιτζάνια µεγάλα του τσαγιού σιταρένιο αλεύρι και 1 φλιτζάνι µεγάλο του τσαγιού µαλακό αλεύρι ). Μαγιά ή προζύµι: 2-3 gr., στο µέγεθος ενός µεγάλου αµυγδάλου . ( εάν χρησιµοποιούµε προζύµι, βάζουµε και λίγη µαγιά ) . Αλάτι : Ένα κουταλάκι του γλυκού γεµάτο. Νερό : Χλιαρό όσο πάρει ( βάζω σχεδόν 2 φλιτζάνια του τσαγιού, τα ίδια που µετράω το αλεύρι, ίσως λίγο λιγότερο) Σφραγίδα : Ξυλόγλυπτη του Αγίου Όρους ( όχι πλαστική). Ταψάκια:. Η ανωτέρω ποσότητα είναι για το Νο. 20 . Εκτέλεση Κοσκινίζουµε το αλεύρι και το ανακατεύουµε. ∆ιαλύουµε τη µαγιά σ’ ένα φλιτζάνι του τσαγιού µε χλιαρό νερό. Ανοίγουµε στο αλεύρι µια λακκουβίτσα και ρίχνουµε µέσα τη διαλυµένη µαγιά. Το ίδιο κάνουµε µε το αλάτι, µε πιο ζεστό νερό σε άλλη λακκουβίτσα . Χρειάζεται προσοχή να µην πέσει το αλάτι µε το ζεστό νερό, επάνω στη µαγιά . Τα αναµιγνύουµε όλα, ρίχνουµε λίγο-λίγο το χλιαρό νερό, ώσπου να πάρει όλο το αλεύρι και το ζυµώνουµε πολύ καλά. Η ζύµη να είναι µάλλον σφικτή και λεία. Όταν ζυµωθεί καλά, πλάθουµε τη ζύµη σε σχήµα στρογγυλό. Ύστερα το τοποθετούµε στο µέσον του ταψιού και το πιέζουµε µε την παλάµη, για να φτάσει µέχρι τις άκρες του ταψιού. Για να µην κολλάει το ζυµάρι στο ταψάκι, το έχουµε αλείψει καλά µε κερί στο εσωτερικό. ( Αυτό το κάνουµε κάθε φορά που βγάζουµε το Πρόσφορο από τον φούρνο. Όπως είναι ζεστό το ταψάκι, το αλείφουµε µε κερί. ∆εν το πλένουµε και είναι έτοιµο για την επόµενη φορά ). Αφού περάσουν 2 – 3 λεπτά της ώρας πιέζουµε τη σφραγίδα στο κέντρο, όχι πολύ βαθιά. Την γυρίζουµε λίγο προς τα δεξιά, την επαναφέρουµε στη θέση της, την γυρίζουµε λίγο αριστερά

34

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

και την επαναφέρουµε και πάλι στην αρχική της θέση και την σηκώνουµε σιγά – σιγά και πλαγίως. Το σκεπάζουµε καλά και το αφήνουµε σε ζεστό µέρος να φουσκώσει. Όµως πριν το σκεπάσουµε κάνουµε µε την οδοντογλυφίδα 9 τρυπούλες στο εσωτερικό της σφραγίδας ονοµάζοντας τα ζώντα άτοµα που θέλουµε να µνηµονεύσουµε. Κάνοµε επίσης και τρυπούλες γύρω – γύρω, προς το µέρος του ταψιού, ονοµάζοντας άτοµα που έχουν πεθάνει. Ο φούρνος ανάβει 10 λεπτά περίπου, πριν βάλουµε µέσα το ταψάκι. ( το ψήνω στον συµβατικό στους 200 βαθµούς και στην πρώτη σχάρα από κάτω ). Μετά 15 λεπτά το σκεπάζουµε µε αλουµινόχαρτο, το οποίο αφήνουµε 30 λεπτά. Μετά το βγάζουµε και αφήνουµε το Πρόσφορο 15 λεπτά ακόµα . Όταν βγάλουµε το Πρόσφορο από τον φούρνο, το αλείφουµε µε ένα βουρτσάκι µε νερό στην επάνω επιφάνεια και το αναποδογυρίζουµε ( µε την σφραγίδα προς τα κάτω ) επάνω σε πανάκι και το αφήνουµε να κρυώσει. Προσοχή ! Η όλη ετοιµασία του Πρόσφορου πρέπει να γίνεται µε ευλάβεια και Προσευχή . Πριν ξεκινήσουµε το ζύµωµα ανάβουµε το καντηλάκι µας και το θυµιατήρι . Πλένουµε καλά τα χέρια µας και συγκεντρώνουµε την προσοχή µας στη σοβαρή αυτή δουλειά. ∆εν πρέπει να ξεχνάµε ότι από το Πρόσφορο γίνεται το σώµα του Κυρίου µας, στη Θεία Κοινωνία . Η λεκανίτσα, το ταψάκι και ότι άλλο µπορούµε, να τα κρατάµε αποκλειστικά και µόνον για το Πρόσφορο Συνταγή από την κα Αυρηλία Φραγκάκη ……………………………………………………………………….. Ο αλουπός εν έφτανεν το λαρτίν. τζ’ αθθυµήθην ότι εν σαρακοστή

35

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Aυγοκαλάµαρα Υλικά 250 γραµ κιµά 1κρεµµύδι ψιλοκοµµένο Λάδι Αλάτι, πιπέρι Αυγά Εκτέλεση Σοτάρουµε στο λάδι το κρεµµύδι και τον κιµά. Προσθέτουµε το αλάτι ,το πιπέρι και νερό και σιγοβράζουµε µέχρι να πιει το νερό. Χτυπάµε ελαφρά δυο αυγά. Βάζουµε σε µικρό αντικολλητικό τηγανάκι λίγο λάδι ή βούτυρο να κάψει και ρίχνουµε µια κουταλιά αυγό. Βάζουµε επάνω λίγο κιµά ,το διπλώνουµε µε τη βοήθεια δυο πιρουνιών σε ρολό και το αφήνουµε στην άκρη του τηγανιού λίγο να ψηθεί Το βάζουµε έπειτα στο πιάτο. Συνεχίζουµε µέχρι να τελειώσουν τα υλικά.

………………………………………………………….. Η προσταγή σου λάχανα κι ο λόγος σου µαρούλια 36

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Αφέλια χοιρινά (Κύπρος) Υλικά 1 κιλό χοιρινό κρέας από τις άκρες της µπριζόλας (κοψίδια) κοµµένο σε µικρά κοµµάτια 2 φλιτζάνια κρασί µαύρο, ξηρό 1/2 φλιτζάνι φυτικό λάδι 1 κουταλάκι γλυκού αλάτι 1/2 κουταλάκι γλυκού πιπέρι µαύρο 2 κουταλιές σούπας κόλιανδρο (σπόροι) κοπανισµένος νερό χλιαρό, όσο χρειαστεί. Προετοιµασία Για να είναι µαλακά τα αφέλια και να έχουν το άρωµα του κρασιού τα βάζουµε από το βράδυ στο κρασί να µουσκέψουν σε λεκάνη ρίχνουµε κρέας και κρασί τα ανακατεύουµε να καλυφτούν στο κρασί, τα σκεπάζουµε και τα βάζουµε στο ψυγείο. Τρόπος παρασκευής Την επόµενη ηµέρα αδειάζουµε το περιεχόµενο της λεκάνης στο τρυπητό να στραγγίσει το κρέας και ταυτόχρονα κρατάµε από αυτό ένα φλιτζάνι κρασί. Σε κατσαρόλα βάζουµε το λάδι και ρίχνουµε σε αυτό το στραγγιστό κρέας. Το γυρίζουµε στο λάδι να κοκκινίσει από όλες τις πλευρές και ρίχνουµε στο κρέας το αλατοπίπερο και τον κόλιανδρο. Το ανακατεύουµε για λίγο να αρτυστεί παντού και µετά το σβήνουµε µε το κρασί .Το αφήνουµε έτσι για 5-6 λεπτά να πάρουν βράση και τότε ρίχνουµε νερό χλιαρό όσο να µισοσκεπάσει το κρέας. Χαµηλώνουµε τη φωτιά και µε σκεπασµένη τη κατσαρόλα σιγοψήνουµε το κρέας για 1 ώρα περίπου µέχρι να ψηθεί καλά και να µείνει µε µια πηκτή σάλτσα. ……………………………………………………………… (∆)έν τζι’ έν η αξία του οφτού, αµµά’ν’η παραπόνησή του.

37

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Ελιόπιττα τυλιχτή (Κύπρος) Υλικά 4 ποτήρια αλεύρι ½ ποτήρι λάδι 2 κουταλάκια µπαίκιν πάουντερ πορτοκαλάδα αεριούχα(όση πάρει, αν δεν έχω βάζω νερό) Γέµιση: 2 ποτήρια περίπου ελιές 2 κρεµµύδια ψιλοκοµµένα ½ ποτήρι δυόσµο ψιλοκοµµένο φρέσκο ή ξερό (αν θέλω βάζω και ένα ποτήρι ψιλοκοµµένο κόλιανδρο) Εκτέλεση Ανακατεύω το αλεύρι µε το µπαίκιν και το ρυζιάζω µε το λάδι. Φτιάχνω µια µαλακή ζύµη µε την πορτοκαλάδα. Αφαιρώ από τις ελιές τα κουκούτσια και τις ψιλοκόβω. Προσθέτω το κρεµµύδι , το δυόσµο και τον κόλιαντρο. Ανοίγω στενόµακρο φύλλο όχι πολύ λεπτό. Βάζω τη γέµιση και το τυλίγω σε ρολό. Το βάζω σε ταψί σε µέτριο φούρνο µέχρι να ροδίσει (περίπου µια ώρα).

………………………………………………………………. Εβκέην που πάνω σαν το λάιν. 38

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Πατάτες αντιναχτές (Κύπρος) Υλικά 1 κιλό πατάτες µικρές φρέσκες 2 κουταλιές κόλιανδρο κοπανισµένο Λάδι να τις σκεπάζει 1/2 ποτήρι κρασί µαύρο ξηρό Αλάτι, πιπέρι Εκτέλεση Πλένετε καλά τις πατάτες µε κρύο νερό .Τις αφήνετε να στραγγίσουν και τις σπάζετε ελαφρά.(τις χτυπάτε µε το µπάτη). Βάζετε το λάδι σε κατσαρόλα µε χοντρά τοιχώµατα να κάψει. Ρίχνετε µέσα τις πατάτες και τις αφήνετε να ροδοκοκκινίσουν και να ψηθούν. Όταν είναι έτοιµες, αφαιρείτε το λάδι και προσθέτετε τον κόλιαντρο και τις σβήνετε µε κρασί. Τις κλείνετε µε το καπάκι της κατσαρόλας για 4-5 λεπτά για να µαλακώσουν. Κατά διαστήµατα κουνάτε πάνω-κάτω την κατσαρόλα, κρατώντας µαζί και το καπάκι (αντινάσσετε). Τις αλατοπιπερώνετε και τις σερβίρετε.

……………………………………………………………….. Η κούζα πάει πολλές φορές στην βρύση αµµά κάποτε εν να σπάση.

39

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Σουτζουκάκια ρεβυθένια Υλικά ½ kg ρεβίθια κρασί, σκόρδο, κύµινο, αλάτι, πιπέρι και λάδι. Εκτέλεση Μουσκεύουµε αποβραδίς τα ρεβίθια. Την επόµενη µέρα στραγγίζουµε και αλέθουµε στο multi τα ρεβίθια πολύ καλά. Βάζουµε ψιλοκοµµένο το σκόρδο, κύµινο, αλάτι, πιπέρι και ρίχνουµε τόσο κρασί, όσο να ενωθούν τα υλικά. Τα τηγανίζουµε σε καυτό λάδι. Σηµείωση: η ποσότητα σκόρδου, κύµινου, αλατιού, και πιπεριού αφορά την προσωπική µας βούληση.

……………………………………………………………….. Έψησέν του το ψάριν στα σσ’είλι

40

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Τυρόπιτα Μκρασιάτικη (Κατιµέρια) Υλικά (για 15 τυρόπιτες) 1κιλό αλεύρι Αλατίνη (κατά προτίµηση) 7-8 αυγά Τυρί από θρύµµατα φέτας, αν θέλουµε προσθέτουµε και άλλα τυριά Χυµό από 1-2 πορτοκάλια Ελάχιστο αλάτι Λίγο λάδι (περίπου 1 κουταλιά) Εκτέλεση Σε ένα µεγάλο µπολ ( µέτρια λεκάνη), ρίχνουµε το αλεύρι, το αλάτι, το χυµό και το λάδι. Χρησιµοποιούµε χλιαρό νερό. Ζυµώνουµε να γίνει µια µαλακιά ζύµη χωρίς να κολλάει. Χωρίζουµε το ζυµάρι σε µικρές πίτες και αρχίζουµε να τις ανοίγουµε µε τον πλάστη. Προσπαθούµε να τις φτιάξουµε όσο πιο λεπτές γίνονται. Τα θρύµµατα τα λιώνουµε µε πιρούνι σε ένα µπολ µαζί και τα αυγά και τα χτυπάµε όλα µαζί. Παίρνουµε κουταλιές από το µίγµα και το απλώνουµε σε όλη την επιφάνεια. Τη διπλώνουµε σε σχήµα φακέλου (τετράγωνο) και την τηγανίζουµε σε καυτό λάδι. Την πασπαλίζουµε µε τυρί (προαιρετικό). Συνταγή από κα Πάτρα Καλιµανά

……………………………………………………………………………………..

Ετζύλησεν το στούππωµα ντζήβρεν την µαείρισσαν

41

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Χούµους (σαλάτα)(Κύπρος) Υλικά 500 γραµµάρια ρεβίθια 1 φλιτζάνι ταχίνι χτυπηµένο 1/4 φλιτζανιού χυµό λεµονιού 1/2 φλιτζάνι ελαιόλαδο αλάτι, πάπρικα µαϊντανό ψιλοκοµµένο ελιές Εκτέλεση Αποσπέρας βάζοµε τα ρεβίθια στο νερό. Την επόµενη βράζουµε τα ρεβίθια ρίχνοντας µέσα µισό λεµόνι και τα ψήνουµε πολύ καλά. Ρίχνοµε µια κουτάλα ρεβίθια στο µπλέντερ µαζί µε µια κουταλιά της σούπας ταχίνι και λίγο χυµό λεµονιού και τα χτυπούµε . Εάν είναι πολύ παχύρρευστα, τα αραιώνουµε µε ζουµί από τους χούµους. Στο τέλος σερβίρουµε µε πάπρικα, µαϊντανό ψιλοκοµµένο και λίγο ελαιόλαδο. ................................................................................................... Ελίµπησεν η ρ’κα στα σύκα, τζι’έν να φά’τζιαι τα συκόφυλλα.

42

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Αµυγδαλωτά αέρος Υλικά 2 ποτήρια αµύγδαλο ασπρισµένο και αλεσµένο από το multi 1 ποτήρι ζάχαρη 1/4 ποτηριού φρυγανιά τριµµένη και περασµένη από σίτα 5-6 πικραµύγδαλα για µυρωδιά ανθόνερο, ζάχαρη άχνη Εκτέλεση Σε µια λεκάνη ανακατεύουµε το αµύγδαλο, τη ζάχαρη, τη φρυγανιά και ρίχνουµε τόσο ανθόνερο, όσο για να ενώσουµε τα υλικά. Τα πλάθουµε σε σχήµα µικρού αχλαδιού και τα τυλίγουµε στην άχνη. Τα καλύπτουµε µε µεµβράνη για να µην ξεραθούν.

Συνταγή από την κα Ελένη Καρνουπάκη

………………………………………………………………... Αβκόν αβκόν τσακίζει.

43

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

∆άχτυλα κυριών Υλικά Ζύµη: 4 ποτήρια αλεύρι (για όλες τις χρήσεις) 1ποτηράκι του καφέ άοσµο λάδι χλιαρό νερό όσο πάρει για να γίνει µαλακή ζύµη λίγο αλάτι 1 κουταλάκι γλυκού µπέικιν– πάουντερ Σιρόπι: 2 ποτήρια ζάχαρη 1 ποτήρι νερό 1 κουταλιά της σούπας χυµό και φλούδα λεµονιού ξύλο κανέλα ανθόνερο. Προσθέτετε όλα τα υλικά σε ένα σκεύος Τα βάζετε στη φωτιά να βράσουν για 5-6 λεπτά και µετά αφαιρείτε την κανέλα και τη λεµονόφλουδα. Γέµιση: 150 γραµµ. αµυγδαλόψιχα κανέλλα σκόνη ανθόνερο ζάχαρη. Κοπανίζετε τα αµύγδαλα και τα ανακατεύετε µε λίγη κανέλα σκόνη, λίγη ζάχαρη και ανθόνερο Εκτέλεση Ρυζιάζετε (πλάθετε ) το αλεύρι µε το λάδι και το αλάτι. Προσθέτετε το νερό και πλάθετε καλά. Το σκεπάζετε µε µια πετσέτα και το αφήνετε για ½ ώρα περίπου. Ανοίγετε φύλλο λεπτό και το κόβετε σε µικρά κοµµάτια (10 Χ 6 πόντους περίπου).Βάζετε γέµιση και τα τυλίγετε. Με το πιρούνι πιέζετε τις άκρες. Τα τηγανίζετε σε καυτό λάδι ελαφρά να πάρουν ξανθό χρώµα Τα βάζετε σε τρυπητό να στραγγίσουν και τα ρίχνετε για ένα λεπτό περίπου σε σιρόπι. ……………………………………………………………….. Έκατσεν σαν την αλουσίβαν

44

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

∆ίπλες Υλικά 400γραµµάρια αλεύρι 2 αυγά +1 κροκό 75γραµµάρια βιτάµ 2 ποτήρια του καφέ κονιάκ Εκτέλεση Λιώνουµε το βούτυρο και ρίχνουµε µέσα τα χτυπηµένα αυγά.. Όλα αυτά τα ρίχνουµε στο αλεύρι και τέλος βάζουµε λίγο λίγο το κονιάκ . Βάζουµε τη ζύµη στο ψυγείο για µία ώρα. Στη συνέχεια ανοίγουµε φύλλο και κόβουµε µακριέςλωρίδες . Βάζουµε το λάδι να κάψει και µε το πιρούνι σχηµατίζοντας τριαντάφυλλα. Τις τηγανίζουµε και κατευθείαν τις ρίχνουµε στο σιρόπι που έχουµε ετοιµάσει . Στο τέλος ρίχνουµε από πάνω καβουρδισµένο αµύγδαλο .

Συνταγή από κα Ξανθούλα Μοσχούρη.

………………………………………………………………… Άλλοι σπέρνουν τζιαί θερίζουν,τζ’άλλοι τρων τζιαι βορτονίζουν 45

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Κολοκυθόπιτα γλυκιά Υλικά Για το φύλλο: ¾ κιλό περίπου αλεύρι ½ φλιτζάνι περίπου λάδι, ανάλογο νερό Για τη γέµιση: 4 κιλά περίπου κόκκινη κολοκύθα 2 κουταλιές µέλι, 2 κουταλιές ζάχαρη 1φλιτζάνι καρυδόψιχα χονδροκοπανισµένη λίγη κανέλλα Για το σιρόπι: 2 ποτήρια ζάχαρη ½ ποτήρι νερό λίγο χυµό λεµονιού Εκτέλεση Καθαρίζετε, κόβετε σε µικρά κοµµάτια την κολοκύθα και την βράζετε ώσπου µαλακώσει. Τη στραγγίζετε πολύ καλά να φύγουν όλα τα νερά . Μετά ανακατεύετε µε την κολοκύθα, το µέλι, τη ζάχαρη, την καρυδόψιχα και την κανέλλα. Ετοιµάζετε τη ζύµη, να γίνει µαλακή . Ανοίγετε δύο φύλλα στο µέγεθος του ταψιού και τα στρώνετε , αλείφοντας τα ενδιάµεσα µε λάδι . Βάζετε επάνω τη µισή γέµιση .Απλώνετε επάνω το τρίτο φύλλο, την υπόλοιπη γέµιση κι άλλα δύο φύλλα αλείφοντας τα ενδιάµεσα µε λάδι . Αλείφετε πάνω την πίτα µε λάδι , τη χαράσσετε όπως του µπακλαβά και ψήνετε σε µέτριο φούρνο µέχρι να ροδίσει . Βράζετε το σιρόπι και το ρίχνετε χλιαρό στη ζεστή πίτα . Συνταγή από κα Κατίνα Μανδρόχαλου από τον Κάµπο ………………………………………………………….. Από πίτα που δεν τρως τι σε γιόφτει τα αν καεί

46

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Κουλουράκια Υλικά ½ kg βούτυρο ½ kg ζάχαρη 1 ποτήρι γάλα 8 αυγά 2 kg αλεύρι 1 φακελάκι µπέικιν-πάουντερ 1 αµµωνία 2 βανίλιες Εκτέλεση ∆ουλεύουµε πρώτα το βούτυρο µε τη ζάχαρη, και προσθέτουµε τα αυγά. Ζεσταίνουµε το γάλα και βάζουµε µέσα την αµµωνία και την ανακατεύουµε πάνω από τα άλλα και τη ρίχνουµε . Μετά βάζουµε τ’ αλεύρι µε το µπαίκιν και τη βανίλια. Η ζύµη να µην είναι πολύ σκληρή.

Συνταγή από κα Μαρία Βολίκα

……………………………………………………………… Έπεσεν το λάι µας µες την µαγειριά µας.

47

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Κουραµπιέδες Υλικά 1kg βούτυρο 3 ποτήρια ζάχαρη 2 ½ kg αλεύρι 1 ½ ποτήρια αµύγδαλο καβουρδισµένο και κοπανισµένο Εκτέλεση ∆ουλεύουµε λίγο το βούτυρο. Έπειτα προσθέτουµε τη ζάχαρη και τα δουλεύουµε για αρκετή ώρα. Στη συνέχεια προσθέτουµε το αµύγδαλο, καθώς και το αλεύρι λίγο λίγο. Τους ζυµώνουµε καλά, τους πλάθουµε και τους φουρνίζουµε.

…………………………………………………………………….. ∆ο(ς) µου τα µπαχάρια σου α δω τις µαγειριές σου.

48

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Κουραµπιέδες αµυγδάλου Υλικά Λίγο παραπάνω από ½ κιλό βούτυρο 1 ποτήρι ζάχαρη 2 αυγά ( κροκάδια αν θέλετε ) 1 φλιτζάνι κονιάκ 1 φλιτζάνι ανθόνερο 100 γραµµάρια αµύγδαλα αλεσµένα Αλεύρι όσο χρειάζεται Εκτέλεση Θα ασπρίσουµε το βούτυρο µε τη ζάχαρη, τ’ αµύγδαλα µε το ανθόνερο τα ρίχνεις στο βούτυρο µαζί µε το κονιάκ και το αλεύρι όσο χρειαστεί και ένα κουταλάκι µπέικι πάουντερ

Συνταγή από την κα Φοράκη Ματίνα

……………………………………………………………… Αγαθός τζ’ αιρός ,κουτσ’ ιά χλωρά

49

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Κουραµπιέδες νηστίσιµοι Υλικά 1 ποτήρι καλαµποκέλαιο 1/2 ποτήρι αµύγδαλο κοπανισµένο 1/2 ποτήρι ζάχαρη, 2 βανίλιες Αλεύρι για όλες τις χρήσεις όσο σηκώσει Ζάχαρη άχνη Εκτέλεση ∆ιαλύουµε τη ζάχαρη στο καλαµποκέλαιο και προσθέτουµε τις βανίλιες, το αλεύρι και τελευταία το αµύγδαλο. Πλάθουµε σε διάφορα σχήµατα και ψήνουµε στους 180 βαθµούς µέχρι να ροδίσουν πολύ καλά. Τους βγάζουµε από το φούρνο και τους αφήνουµε να κρυώσουν. Τους τυλίγουµε σε άχνη ζάχαρη.

……………………………………………………………… Σύρνε αβκά πας στον τοίχον.

50

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Λουκουµάδες Υλικά 500gr νερό χλιαρό 500gr αλεύρι 50gr µαγιά Εκτέλεση Σ’ ένα µπώλ ανακατεύετε το νερό , τη µαγιά και το αλεύρι ώσπου να γίνει ένας λείος χυλός. Σκεπάστε το µπώλ µε µια βρεγµένη πετσέτα και αφήστε το σε ένα ζεστό µέρος για 45 λεπτά να φουσκώσει. Ζεσταίνεται το λάδι στη φριτέζα ή σε βαθύ σκεύος στους 180 βαθµούς. Παίρνετε µε το χέρι τη ζύµη και την κόβετε µε το κουταλάκι του γλυκού και τη ρίχνετε στο καυτό λάδι. Όταν χρυσίζουν τους βγάζετε. Σερβίρετε µε µέλι και κανέλλα.. ................................................................................................... Παλαιότερα τους λουκουµάδες τους έφτιαχναν σε πολλές γιορτές. Ειδικότερα του Αγίου Ανδρέα (30 Νοεµβρίου), την Πρωτοχρονιά , του Αγίου Βασιλείου, στις ονοµαστικές γιορτές αλλά και σε βαφτίσεις, αρραβώνες και για το καλορίζικο των σπιτιών. Επίσης τους προσέφεραν οι συγγενείς όταν επισκέπτονταν τους νεόνυµφους και προσφέρονταν ακόµη στους προσκυνητές στα πανηγύρια. Επιπλέον, τους λουκουµάδες τους έφτιαχναν όταν έβγαζαν το λάδι για να δούνε αν είναι καλό και δεν τους έλεγαν λουκουµάδες αλλά «γριές τηγανίτες».

………………………………………………………………... ∆ώστου πελλού λουκάνικον τζιαι να σου λαλεί έν ζαβόν.

51

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Μαµούλια(1) Υλικά 2 ποτήρια βούτυρο 1 ποτήρι ζάχαρη 1 ποτήρι γάλα 1 πακέτο αλεύρι 1 κουταλάκι σόδα 1 ποτήρι του λικέρ κονιάκ 2 αυγά 150 gr ζάχαρη Λίγη κανέλλα 2 αυγά 600gr.αµύγδαλο κοπανισµένο Εκτέλεση Βράζουµε το βούτυρο και ρίχνουµε το γάλα και τη ζάχαρη. Όταν αφρίσουν ρίχνουµε λίγο λίγο το αλεύρι ανακατεύοντας και το ψήνουµε για να γίνει η ζύµη σφικτή. Την αφήνουµε να κρυώσει. Μετά ταράζουµε 2 αυγά και τα ρίχνουµε µέσα στη ζύµη. Έπειτα ρίχνουµε το κονιάκ και την σόδα και τα ζυµώνουµε καλά. Στη συνέχεια τα πλάθουµε σε σχήµα αχλαδιού, βάζοντας µέσα την γέµιση. Γέµιση: Ψήνουµε το αλεσµένο αµύγδαλο µε την ζάχαρη αρκετά έως ότου απορροφήσει το υγρό. Όταν κρυώσει το αµύγδαλο ταράζουµε τα 2 αυγά και τα ζυµώνουµε µε το αµύγδαλο και την κανέλλα. Όταν τα φουρνίσουµε στους 180 ή 200 βαθµούς τα αφήνουµε να κρυώσουν, τους ρίχνουµε ανθόνερο, λίγο τα αφήνουµε να στεγνώσουν, τα περνάµε στην άχνη ζάχαρη και µετά από 1 ώρα τα ξαναπερνάµε στην άχνη. Συνταγή από τη κα Κατίνα Μανδροχάλου ………………………………………………………….…….. Η παντρειγιά τσαι το τσουκάλι θουν ανέγκαση µεγάλη 52

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Μαµούλια(2) Υλικά 1kg αλεύρι 1 ποτήρι ζάχαρη 3 αυγά 1 ποτήρι γάλα ½ ποτήρι κονιάκ ½ kg βούτυρο 1 κουταλάκι σόδα Γέµιση 300g αµύγδαλο καβουρδισµένο και αλεσµένο 5-6 κουταλιές ζάχαρη κανέλλα λίγο ανθόνερο Εκτέλεση ∆ιαλύουµε τη ζάχαρη µέσα σε χλιαρό γάλα. Βάζουµε στη φωτιά το βούτυρο να κάψει και ρίχνουµε µέσα το αλεύρι και µετά το γάλα µε τη ζάχαρη. Ανακατεύουµε συνεχώς µέχρι όταν η ζύµη ξεκολλά από το τσουκάλι. Την βγάζουµε από τη φωτιά και την αφήνουµε να κρυώσει και σπάµε µέσα 3 αυγά µε το κονιάκ και τη σόδα. Η ζύµη να είναι µαλακή. Τα πλάθεις σε σχήµα αχλάδι µε γέµιση ένα κουταλάκι του γλυκού. Τα ψήνουµε στους 150 βαθµούς. Συνταγή από κα Μαρία Βολίκα

……………………………………………………………… Πίτα αν έχεις, έγνοια έχεις, φάγε την α µην την έχεις. 53

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Μασουράκια(1) Υλικά ½ kg κρούστα ½ kg καρύδι ½ kg αµύγδαλο 2 φλιτζάνια ζάχαρη 1 κουταλιά κανέλλα 1 ποτηράκι του κρασιού ανθόνερο 5 κουταλιές τριµµένη φρυγανιά Εκτέλεση Αλέθουµε το αµύγδαλο και το καρύδι. Προσθέτουµε τη ζάχαρη, την κανέλλα και τη φρυγανιά και τα βρέχουµε µε ανθόνερο. Κατόπιν παίρνουµε ένα φύλλο κρούστας, την κόβουµε σε 4 µικρές λουρίδες, το αλείφουµε µε βούτυρο, βάζουµε τη γέµιση και το τυλίγουµε. Το ψήνουµε στους 160 βαθµούς για 15 λεπτά. Σιρόπι 3 ποτήρια νερό 2 ποτήρια ζάχαρη 1 κουταλάκι της σούπας λεµόνι Βάζουµε το σιρόπι για 5 λεπτά να βράσει. Ζεστό το σιρόπι, κρύα τα µασουράκια τα µελώνουµε και ρίχνουµε κατόπιν πάνω καρύδι και αµύγδαλο. Αυτά τα γλυκά φτιάχνονται µόνο τα Χριστούγεννα.

Συνταγή από κα Μαρία Βολίκα ……………………………………………………………… Ετζύλησεν ο τέντζερης, τζήβρεν το καπάτζιν.

54

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Μασουράκια(2) Υλικά 1kg κρούστα 4 ποτήρια αµύγδαλο Βούτυρο Κανέλλα Εκτέλεση Παίρνουµε ένα ένα φύλλο κρούστας και το κόβουµε σε λωρίδες. Κάθε λωρίδα την διπλώνουµε από τις 2 πλευρές και µε ένα βουρτσάκι την αλείφουµε µε βούτυρο που το έχουµε λιώσει σε ένα κατσαρολάκι. Έπειτα ρίχνουµε αµύγδαλο και το τυλίγουµε. Τα βάζουµε στο φούρνο σε θερµοκρασία 175 βαθµών στην αρχή και στη συνέχεια την µειώνουµε στους 150 βαθµούς. Καθώς ψήνονται ετοιµάζουµε το σιρόπι. Έπειτα τα βουτάµε στο σιρόπι και τα αφήνουµε να τραβήξουν. Όταν στραγγίσουν τα βάζουµε σε µια πιατέλα και ρίχνουµε αµύγδαλο και κανέλλα. Σιρόπι: 3 ποτήρια νερό 2 ποτήρια ζάχαρη 1 κουταλάκι της σούπας λεµόνι Βάζουµε το σιρόπι για 5 λεπτά να βράσει. Ζεστό το σιρόπι, κρύα τα µασουράκια τα µελώνουµε.

Από Κάµπο Αριστίνα Λεβεντούρη

……………………………………………………………… Το κροµµύδιν το ταχύ κάµνει τ’ άντερον παχύ και το σκόρδον την ηµέρα δίνει της καρδιάς αγέρα. 55

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Κουρκουµπίνοι(1) Υλικά 2 ποτήρια βούτυρο 2 ποτήρια λάδι 2 ποτήρια ζάχαρη 2 ποτήρια γάλα 2 κουταλάκια σόδα 1 ½ kg σιµιγδάλι 2kg αλεύρι Εκτέλεση ∆ουλεύουµε το βούτυρο και το λάδι λίγο και έπειτα προσθέτουµε τη ζάχαρη και το γάλα και τα δουλεύουµε όλα µαζί. Μετά προσθέτουµε τη σόδα διαλυµένη σε λίγο κονιάκ και προσθέτουµε και το αλεύρι. Τέλος τους ζυµώνουµε καλά, τους πλάθουµε και τους φουρνίζουµε.

Από Κάµπο Αριστίνα Λεβεντούρη

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, Των φρονίµων τα παιδιά πριν πεινάσουν µαγειρεύουν 56

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Μελοµακάρονα Υλικά 1 ποτήρι λάδι 1 ποτήρι χυµό πορτοκάλι 1 ποτήρι ζάχαρη 2 κουταλάκια µπέκιν 500 γραµµ. Αλευρι κανέλλα, γαρύφαλλο Εκτέλεση Τα ρίχνοµε όλα µαζί σ’ ένα µπώλ και πλάθοµε µικρά µπαλάκια που τους κάνοµε ότι σχήµα θέλοµε. Σιρόπι: 2 ποτήρια ζάχαρη 1 1/2 ποτήρι νερό Λίγο λεµόνι Τα βράζουµε για 5 λεπτά και ρίχνουµε µέσα τα µελοµακάρονα για λίγο και µετά τα πασπαλίζουµε µε αµύγδαλο και καρύδι τριµµένο. Συνταγή από την κα Μαρία Κοντογιάννη

...................................................................................................... Θέλει κολάτζον το µωρόν, να βάλη νουν µε τον τζαιρόν. 57

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Μελοµακάρονα(1) Υλικά 3 φλιτζάνια λάδι 11\2 ποτήρι ζάχαρη 1 ποτήρι πορτοκάλι 1 κουταλάκι σόδα 1 κουταλάκι µπεκιν πάουντερ 1 κουταλάκι κανέλα 1 κουταλάκι αµύγδαλα 1 1\2 κιλό αλεύρι Σιρόπι Βάζουµε νερό και µέλι σε ένα τσουκάλι και τα ζεσταίνουµε και όταν ζεσταθεί Βάζουµε τα µελοµακάρονα µέσα τα βουτάµε και µετά τα βάζουµε µέσα στο αµύγδαλο και είναι έτοιµα .

Συνταγή από την κα Πόπη Νερατζή

…………………………………………………………………. Θωρεί µε όπως η αίγια το µασσαίρι.

58

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Μελοµακάρονα(2) Υλικά 2 ποτήρια λάδι 1 ποτήρι ζάχαρη 1 ποτήρι πορτοκάλι µείον 2 δάχτυλα που συµπληρώνεις µε κονιάκ 1 κουταλάκι κοφτό σόδα 1 µπέικιν ( δηλαδή 2 κουταλιές κοµπόστας ) ξύσµα πορτοκάλι αλεύρι όσο σηκώσει . Εκτέλεση Ρίχνουµε σε µία λεκάνη το λάδι, τη ζάχαρη και το χυµό πορτοκαλιού και τα δουλεύουµε µε το χέρι µέχρι να λιώσει λίγο η ζάχαρη. Κατόπιν προσθέτουµε τη σόδα, το µπέικη, την κανέλλα και το ξύσµα πορτοκάλι. Στο τέλος ρίχνουµε όσο αλεύρι σηκώσει. Σιρόπι: 2 φλιτζάνια νερό 2 φλιτζάνια ζάχαρη 2 φλιτζάνια µέλι Ζεστό το σιρόπι και κρύα τα µελοµακάρονα Συνταγή από την κα Μαρία Βολίκα ………………………………………………………………….. Όποιος πίνει κρασί βερεσιέ, µεθκιά δκιό φορές.

59

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Μελοµακάρονα(3) Υλικά 2 ποτήρια σπορέλαιο ½ ποτήρι ζάχαρη ½ ποτήρι µπύρα χυµός και ξύσµα τους πορτοκαλιού 4 κουταλιές σούπας κονιάκ ½ κουταλάκι του γλυκού αλάτι 1 κουταλιά τους σούπας κοφτή σόδα ½ κιλό σιµιγδάλι ψιλό αλεύρι όσο σηκώνει (κοντά ένα κιλό) 1 κουταλιά τους σούπας µπέκιν Εκτέλεση Βάζουµε το λάδι µε τη ζάχαρη, το αλάτι, το ξύσµα του πορτοκαλιού και τα δουλεύουµε µε το χέρι να λιώσει η ζάχαρη. Έπειτα ρίχνουµε το σιµιγδάλι και την µπύρα. Στη συνέχεια ρίχνουµε το κονιάκ και το χυµό πορτοκαλιού µε τη σόδα διαλυµένη και όσο αλεύρι σηκώσει για να γίνει µια ζύµη µαλακή. Ζεσταίνουµε το φούρνο τους 250οC και τα ψήνουµε τους 200οC. Σε 20 λεπτά είναι έτοιµα. Σιρόπι 2 ποτήρια ζάχαρη 2 ποτήρια νερό ½ χυµό λεµονιού Φύλλα κανέλας και λίγα γαρίφαλα 2 κουταλιές µέλι Χλιαρά τα µελοµακάρονα και ζεστό το σιρόπι. Από πάνω ρίχνουµε αλεσµένο καρύδι. Συνταγή από την κα Ματίνα Φοράκη ………………………………………………………………….. Μεγάλη µπουκιά φάε, µεγάλο λόγο µη λες. 60

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Μπακλαβάς Υλικά 1 ½ kg κρούστα 5 ποτήρια αµύγδαλο κοπανισµένο κανέλλα 2 kg βούτυρο 10 παξιµάδια κοπανισµένα µοσχοκάρφια 2 kg ζάχαρη Εκτέλεση Βάζουµε σε µια λεκάνη το αµύγδαλο, τα παξιµάδια, την κανέλλα και τα µοσχοκάρφια και µισό ποτήρι ζάχαρη. Έπειτα βάζουµε στο ταψί κάτω κάτω το βούτυρο, µετά κρούστα, έπειτα πάλι βούτυρο και ρίχνουµε αµύγδαλο και ούτω καθεξής. Καρφώνουµε την πάνω κρούστα µε µοσχοκάρφια και φουρνίζουµε για 1:30 ώρα σε χαµηλή φωτιά. Όταν ψηθεί τον αφήνουµε να κρυώσει και το περιχύνουµε µε σιρόπι.

Από Κάµπο Αριστίνα Λεβεντούρη

………………………………………………………………… O κούκος,, θέλει συντροφιά τσαι ο ρόβυθος απλωτοπιά. 61

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Κουρκουµπίνοι ψηµένοι Υλικά 3 ποτήρια λάδι καλό 1 ποτήρι χλιαρό νερό 1 ποτήρι ζάχαρη 2 ποτήρια σιµιγδάλι Αλεύρι όσο σηκώσουν Εκτέλεση Καίµε το λάδι, έχουµε λιώσει τη ζάχαρη µε το χλιαρό νερό, όταν κάψει πολύ το λάδι τα ρίχνουµε µέσα, ρίχνουµε και το σιµιγδάλι και το αλεύρι και τα ανακατεύουµε µε ξύλινο κουτάλι. Όταν σηκώνεται η ζύµη από τη χύτρα την κατεβάζουµε και την αφήνουµε να κρυώσει. Εάν µας φανεί αραιή προσθέτουµε λίγο αλεύρι ακόµα, σφίγγουµε ένα πορτοκάλι και βάζουµε δυο κουταλάκια του γλυκού κοφτά σόδα. Τη λιώνουµε και περεχούµε το ζυµάρι, τα ζυµώνουµε καλά, πλάθουµε τους κουρκουµπίνους και τους φουρνίζουµε. Μετά τους µελώνουµε µε δυο φλιτζάνια µέλι, δυο φλιτζάνια ζάχαρη και δυο κουταλιές λεµόνι.

…………………………………………………………………... Η Μαρού ψωµιά εν έχει και χαρβάν πα και γυρεύγει 62

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Παστελαριές Ξεραίνουµε τα σύκα. Τα ανοίγουµε σε 4 κοµµάτια το κάθε ένα. Ετοιµάζουµε κοπανισµένο αµύγδαλο, σουσάµι και κανέλα. Βουτάµε σε αυτό το µίγµα ένα-ένα τα σύκα (από µέσα) και τα ενώνουµε. Τα τοποθετούµε σε λαµαρίνα και τα φουρνίζουµε. Μετά τα βάζουµε σε κουτιά µε φύλλα δάφνης και τα φυλάµε για το χειµώνα. Συνταγή από την κα Θεοδοσία Ραπίτου

…………………………………………………………………... Μεάλο βούκο φάε και λο µεάλο µέµπεις

63

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Βασιλόπιτα Υλικά 8 αυγά 500 γραµ. ζάχαρη 500 γραµ. βούτυρο λιωµένο 500 γραµ αλεύρι 300 γραµ. αµυγδαλόψιχα 100 γραµ. καρυδόψιχα 2 κουταλάκια γλυκού µπέκιν Σταφίδες-ρούµι ή κονιάκ Εκτέλεση Χτυπάµε τα αυγά µε τη ζάχαρη. Ρίχνουµε τα υπόλοιπα υλικά και στο τέλος σιγά σιγά το αλεύρι. Βουτυρώνουµε το ταψί και ρίχνουµε το µείγµα. Ψήνουµε για 30 λεπτά στους 180οC ή 1 ώρα στους 150οC. Όταν την βγάλουµε την αλείφουµε µε σιρόπι καραµέλα και κολλάµε αµύγδαλο σε φλούδες και πασπαλίζουµε µε ζάχαρη άχνη. Συνταγή από την κα Μαρία Κοντογιάννη.

……………………………………………………………….. Ο αλουπός στον ύπνον του εθώρεν πετεινάρκα.

64

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Πουτίγκες Υλικά (για 6 κοµµάτια) 1/2 ψωµί φόρµας (όχι φρέσκο) 2 αυγά 1/2 βούτυρο Βιτάµ 1 ποτήρι γάλα Μέλι Αµύγδαλο κοπανισµένο Λίγη κανέλα Εκτέλεση Κόβουµε το ψωµί σε φέτες (1 δάχτυλο).Βγάζουµε την κόρα. Τις βουτάµε στο γάλα, µετά στο αυγό και τις τηγανίζουµε σε καυτό βούτυρο. Όταν ροδίσουν και από τις δυο πλευρές, τις σερβίρουµε (ζεστές) µε µέλι, αµύγδαλο και κανέλα. Τις φτιάχνουν συνήθως τις Αποκριές.

Συνταγή από την κα Θεοδοσία Ραπίτου

…………………………………………………………………… Όποιος τρυά το µέλι , γλύφει τζιαί τα δάχτύλια του. 65

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Τριγωνάκια Υλικά 350 γραµµάρια ζάχαρη 350 γραµµάρια αµύγδαλο 11/2φλιτζάνι νερό 1/2 κουταλάκι γλυκού µαστίχα Χίου κοπανισµένη (τη µαστίχα την κοπανίζουµε µε λίγη ζάχαρη) 1 κουταλιά σούπας γλυκόζη 2 κουταλιές σούπας χυµό λεµονιού άχνη ζάχαρη για πασπάλισµα βούτυρο φυτίνη Εκτέλεση Ζεµατάµε και ξεφλουδίζουµε το αµύγδαλο το στεγνώνουµε στο φούρνο και µετά το αλέθουµε. Βάζουµε τα 350 γραµµάρια ζάχαρη µε 1,5 φλιτζάνι νερό στη κατσαρόλα. Μόλις βράσει µετά από 5 λεπτά είναι έτοιµο το σιρόπι και ρίχνουµε µέσα το λεµόνι και τη γλυκόζη . Μετά ρίχνουµε στο κοπανισµένο αµύγδαλο και στη µαστίχα όσο σιρόπι χρειάζεται για να ενωθούν. Κόβουµε τη κρούστα φιλαράκια 8 πόντων το καθένα και τα βουτυρώνουµε. Βάζουµε µέσα µια κουταλιά του γλυκού µείγµα και τα τυλίγουµε τριγωνάκι. Βάζουµε στο ταψί αντικολλητικό χαρτί και τα ψήνουµε στο φούρνο στους 150-160 βαθµούς και τα πασπαλίζουµε µε ζάχαρη άχνη. Συνταγή από την κα Ελένη Καλαµάρη …………………………………………………………………….. Καλός καλός ο σσοίρος µας, τζιαι βκήκεν χαλαζιάρης.

66

Η ΧΙΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Ταµπουραδοπιτάκια Υλικά Για το φύλλο ∆υο χούφτες αλεύρι σκληρό 2 κουταλιές λάδι 1 κουταλιά ξύδι Ι πρέζα αλάτι, νερό λάδι για τηγάνισµα. Για τη γέµιση Ταµπουρά ζεµατισµένο και στραγγισµένο Λίγη ζάχαρη, κανέλα Εκτέλεση Σε µια λεκάνη βάζουµε το αλεύρι και ρίχνουµε το λάδι, το ξύδι, το αλάτι και τα τρίβουµε σαν τραχανά. Ρίχνουµε λίγο-λίγο το χλιαρό νερό και ζυµώνουµε µέχρι να γίνει µαλακή ζύµη, Κόβουµε τη ζύµη σε µπαλίτσες και την αφήνουµε να ξεκουραστεί για µισή ώρα. Ανακατεύουµε τον ταµπουρά, τη ζάχαρη και την κανέλα. Ανοίγουµε τη ζύµη σε λεπτό φύλλο, το κόβουµε σε λουρίδες,, βάζουµε λίγη γέµιση, τα τυλίγουµε σα σαλιγκαράκια και τα τηγανίζουµε σε καυτό λάδι, Τα σερβίρουµε ρίχνοντας µέλι και κανέλα.

.......................................................................................................... Ηύρες

φαϊν

φάε,

ηύρες

δουλειάν,

για

ξύλον,

φύε.

67

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Για Την Κύπρο, Ελληνική ∆ηµοκρατία, Υπουργείο Εθνικής Άµυνας, 1998. Κολλιάρος Γιάννης, Μιάν βολάν τσ’ έναν τσαιρόν ήτον…, Εκδόσεις «Πἀπυρος», Χίος 2003. Νέα Εγκυκλοπαίδεια, Εκδόσεις Μαλλιάρης Παιδεία, Θεσσαλονίκη 2005. Οι Κυπριακές Φορεσιές, του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου, Αθήνα 1999.