Guide Layout

ΕΚΠΑ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ & ΓΕΩΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΥΝΑΜΙΚΗΣ& ΕΦΑΡΜ. ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ

ECOGNOSIA

ΚΕΝΤΡΟ

CENTER OF ENVIRONMENTAL

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

RESEARCH & INFORMATION

ΣΤΥΛΙΔΑΣ

Γεω-Μυθολογική Εκδρομή Geo-Mythological Field Trip “Στα βήματα του Ποσειδώνα και “Following the steps of του Ηρακλή, στο δρόμο για την Poseidon and Hercules towards Ολυμπία” Olympia”

ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΔΡΟΜΗΣ 13/14-06-2009 Από:

FIELD - TRIP GUIDE 13/14-06-2009 By:

Ομ. Καθηγητής Η. Μαριολάκος

Em. Professor I. Mariolakos

Επίκ. Καθηγητής Ι. Φουντούλης

Ass. Professor I. Fountoulis

Drs ∆. Θεοχάρης

Drs D. Theocharis

Drs Ι. Μπαντέκας

Drs Ι. Bantekas

Drs ∆. Μαριολάκος

Drs D. Mariolakos

MSc Ε. Καπουράνη

MSc E. Kapourani

MSc ∆. Μίνου – Μινοπούλου Ε. Ανδρεαδάκης, Γεωλόγος

ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ:

MSc D. Minou – Minopoulou E. Andreadakis, Geologist

ORGANIZATION:

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

UNIVERSITY OF ATHENS

ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ & ΓΕΩΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

FACULTY OF GEOLOGY & GEOENVIRONMENT

ΤΟΜΕΑΣ ΔΥΝΑΜΙΚΗΣ, ΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ & ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΥΛΙΔΑΣ

DIVISION OF DYNAMIC, TECTONIC & APPLIED GEOLOGY ENVIRONMENTAL EDUCATION CENTRE OF STYLIDA

1

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ / CONTENTS

11..

Ο ΡΟΜΟΣ ΤΤΟΥ ΟΥ Η ΡΑΚΛΗ -- H ERCULES’ R OUTE ................................. ............................... 33 ΟΔ ΔΡΟΜΟΣ ΗΡΑΚΛΗ HERCULES’ ROUTE 1.1. Η γέννηση και τα παιδικά χρόνια του ήρωα – The birth and childhood of the

hero ...........................................................................................................................3

1.2. Τα πρώτα κατορθώματα - The first feats ...................................................................3 1.3. Οι δώδεκα άθλοι – The twelve labors ........................................................................5

22.. ΑΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ ΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ ΤΤΑ Α ΑΑΡΧΑΙΑ ΡΧΑΙΑ Χ ΝΑΡΙΑ –– FFOLLOWING OLLOWING TTHE HE ΧΝΑΡΙΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................... 77 A N C I E N T T R A C E S . . . . . . . . . ANCIENT TRACES ................................................................... ....................... 2.1. Στάση 1η – Παναθηναϊκό Στάδιο (Καλλιμάρμαρο) / Stop 1 – Panathenaic

Stadium .....................................................................................................................7

2.2. Στάση 2η – Ποταμός Ιλισός και Πηγή Καλλιρρόης / Stop 2 – Ilissos River and

Kalliroi Spring ............................................................................................................9

2.3. Στάση 3η – Ποταμός Ηριδανός και Κεραμικός / Stop 3 – Eridanus River and

Kerameikos..............................................................................................................10

2.4. Στάση 4η – Ιερά Οδός, Λίμνη Ρειτών, Παλαιολίμνη Κυχρεία και Σαρωνικός κόλπος / Stop 4 – Sacred Way, Reitoi Lake, Kychreia Paleo-lake and Saronic Gulf ..........................................................................................................................13

2.5. Στάση 5η – Θριάσιο πεδίο, Ράριον πεδίον και Ελευσίνα / Stop 5 – Thriassion

Plain, Rarion Plain and Elefsis .................................................................................26

2.6. Στάση 6η – Ισθμός Κορίνθου και Ποσειδωνία / Stop 6 – Isthmus of Corinth

and Posidonia ..........................................................................................................31

2.7. Στάση 7η – Μυκήνες / Stop 7 – Mycenae ................................................................34 2.8. Στάση 8η – Αρχαία Τίρυνθα / Stop 8 – Ancient Tiryns .............................................40 2.9. Στάση 9η – Πηγές Λέρνης, ο Ηρακλής και η Λερναία Ύδρα / Stop 9 – Lerni Springs, Hercules and the Lernaean Hydra .............................................................41

33..

6 Ο ΡΟΜΟΣ ΤΤΟΥ ΟΥ Π ΟΣΕΙΔΩΝΑ –– PPOSEIDON’S OSEIDON’S R OUTE ....................... ..................... 446 ΟΔ ΔΡΟΜΟΣ ΠΟΣΕΙΔΩΝΑ ROUTE 3.1. Στάση 10η – Υποθαλάσσιες πηγές Κιβερίου, Σημείο άφιξης του θεού

Ποσειδώνα στον Αργολικό κόλπο / Stop 10 – Kiveri submarine Springs, Arrival point of Poseidon in the Argolic Gulf ...........................................................46

3.2. Στάση 11η – Αρκαδία, ο τόπος γέννησης του Ποσειδώνα και το Αργόν πεδίον

/ Stop 11 – Arcadia, the Birthplace of Poseidon and the Argon Field .....................47

3.3. Στάση 12η – Ο Αρκαδικός Ορχομενός και τα προϊστορικά υδραυλικά έργα / Stop 12 – Arcadian Orhomenos and the prehistoric hydraulic works .....................50

3.4. Στάση 13η - Λίμνη Στυμφαλία (Ηρακλής) / Stop 13 – Stymfalia Lake

(Hercules)................................................................................................................51

44..

ΤΤΑΑ ΥΥΔ ΔΡΡΑΑΥΥΛΛΙΙΚ ΚΑΑ ΕΕΡΡΓΓΑΑ ΤΤΩ ΩΝ ΝΜ ΜΙΙΝ ΝΥΥΩ ΩΝ Ν -- M MIIN NYYAAN NH HYYD DR RAAU ULLIICC W WO OR RK KSS 5522

2

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

11..

Ο ΡΟΜΟΣ ΤΤΟΥ ΟΥ Η ΡΑΚΛΗ -- H ERCULES’ R OUTE ΟΔ ΔΡΟΜΟΣ ΗΡΑΚΛΗ HERCULES’ ROUTE

1.1. Η γέννηση και τα παιδικά χρόνια του ήρωα – The birth and childhood of the hero Υπάρχουν τόσες διαφορετικές εκδοχές για τη ζωή του Ηρακλή, όσοι ακριβώς και αυτοί που την εξιστορούν. Ο ∆ίας, ο πατέρας του Ηρακλή, ήταν ο ισχυρότερος Θεός.

There are as many different versions of Hercules' life story as there are storytellers. Zeus, Hercules' father, was the most powerful of the gods.

Ο ∆ίας ερωτεύτηκε μία όμορφη γυναίκα, την Αλκμήνη και, με δόλο, όταν ο άνδρας της Αλκμήνης, ο Αμφιτρύων έλειπε, ο ∆ίας άφησε έγκυο την Αλκμήνη. Αυτό εξαγρίωσε τόσο την Ήρα που προσπάθησε να εμποδίσει τη γέννηση του παιδιού. Όταν, παρόλα αυτά, η Αλκμήνη γέννησε το παιδί, το ονόμασε Ηρακλή. Το όνομα «Ηρακλής» σημαίνει «το δοξασμένο δώρο της Ήρας», και αυτό εξαγρίωσε την Ήρα ακόμη περισσότερο. Τότε προσπάθησε να σκοτώσει το μωρό, στέλνοντας φίδια στην κούνια του. Αλλά ο μικρός Ηρακλής ήταν πολύ δυνατός και έπνιξε τα φίδια, ένα με κάθε χέρι, πριν προλάβουν να τον τσιμπήσουν.

Zeus fell in love with a beautiful Greek woman named Alcmene [Alk-ME-ne]. When Alcmene's husband, Amphitryon, was away, Zeus made her pregnant. This made Hera (Zeus’ wife) so angry that she tried to prevent the baby from being born. When Alcmene gave birth to the baby anyway, she named him Herakles. (The Romans pronounced the name "Hercules," and so do we today.) The name Herakles means "glorious gift of Hera" in Greek, and that got Hera angrier still. Then she tried to kill the baby by sending snakes into his crib. But little Hercules was so strong, that he strangled the snakes, one in each hand before they could bite him.

Η Ήρα παρέμεινε θυμωμένη. Πώς θα μπορούσε να εκδικηθεί; Η Ήρα ήξερε ότι θα έχανε σε μία μάχη και ότι δεν ήταν αρκετά ισχυρή, ώστε να εμποδίσει το ∆ία να κάνει αυτό που επιθυμεί. Έτσι, αποφάσισε να εκδικηθεί την απιστία του ∆ία κάνοντας την υπόλοιπη ζωή του Ηρακλή όσο δύσκολη μπορούσε.

Hera remained angry. How could she get even? Hera knew that she would lose in a fight, and that she wasn't powerful enough to prevent Zeus from having his way. So Hera decided to pay Zeus back for his infidelity by making the rest of Hercules' life as miserable as she could.

Ο μικρός Ηρακλής σκοτώνει τα φίδια στην κούνια του.

Little Hercules killing the snakes in his cradle.

1.2. Τα πρώτα κατορθώματα - The first feats Ο Ηρακλής έγινε γιγαντόσωμος και γρήγορα

Heracles grew to gigantic proportions and soon 3

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

άρχισα να κάνει θαυμαστές πράξεις. Η πρώτη από όλες, που ήταν να σκοτώσει το λιοντάρι του Κιθαιρώνα, έγινε όταν ήταν 18 χρονών. Ο Ηρακλής ανέλαβε το κυνήγι αυτό για χάρη του Θεσπιέα, το γιο του Ερεχθέα, βασιλιά της Αθήνας, ο οποίος βασίλευε στις Θεσπιές. Κατά τη διάρκεια ενός πολέμου τον οποίο κέρδισε εναντίον του βασιλιά του Ορχομενού, απελευθέρωσε τη Θήβα από τους φόρους που είχε ο τελευταίος επιβάλει, αλλά σκοτώθηκε ο θετός πατέρας του, Αμφιτρύων. Σαν ανταμοιβή για την απελευθέρωση των Θηβών, ο Κρέων έδωσε την κόρη του Μεγάρα και τη νεότερη αδερφή της ως συζύγους στον Ηρακλή και τον Ιφικλή. Από τη Μεγάρα ο Ηρακλής απέκτησε πολλά παιδιά, αλλά μετά σε μια κρίση παράνοιας που του προκάλεσε η Ήρα, τα σκότωσε. Όταν συνήλθε, δεν μπόρεσε πια να ζήσει με τη Μεγάρα, και την έδωσε για σύζυγο στον ανιψιό του Ιόλαο, πιστό του σύντροφο και σύμμαχο στους άθλους. Μια εξήγηση των άθλων είναι ότι μετά από το συμβάν αυτό, ο Ηρακλής συμβουλεύτηκε το μαντείο των ∆ελφών, όπου ο χρησμός του Απόλλωνα τον οδήγησε κάτω από τις διαταγές του εξάδελφού του, Ευρυσθέα, για 12 χρόνια, με αντάλλαγμα την αθανασία. Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ηρακλής απλά ήθελε να επιστρέψει στο Άργος, και οι άθλοι ήταν οι όροι που του έθεσε ο Ευρυσθέας. Από τους 12 άθλους, οι έξι πρώτοι έλαβαν χώρα στην Πελοπόννησο, και οι υπόλοιποι έξι σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο.

Geo-Mythological Field Trip

started to undertake wondrous deeds. The first of them, the killing of the lion of Cithæron (a mountain in Boeotia), took place when he was 18. Heracles underook the hunt at the request of Thespius, (a son of Erechtheus, the king of Athens), himself who was king of the nearby city of Thespiæ. During a war which he had waged, and won against the king of Orchomenus (a city in northern Boeotia) to free Thebes from having to pay tribute, his father Amphitryon was killed while fighting on his side. As a reward for freeing Thebes, Creon gave his daughter Megara and her younger sister as wives to Heracles and Iphicles. Hercules had several children by Megara, but, one day, having been rendered temporarily insane by Hera, he killed them all. After that, he could no longer live with Megara and gave her as wife to his nephew Iolaus. One explanation of his labors is that, following this crime, he went to consult the oracle of Apollo at Delphi and was ordered to subject himself to his cousin Eurystheus for 12 years and that he would win immortality as a result. Other simply say that he wanted to return to Argos and the labors were the condition set by Eurystheus for his return. Either way, Hera was in the background. Of his twelve labors, the first six took place in Peloponnese, and the last six in all parts of the world.

Μερικές από τις τοποθεσίες ανά την Ελλάδα, όπου ο Ηρακλής έκανε σπουδαία κατορθώματα.

Some of the areas of Greece where Hercules achieved wondrous his deeds.

Ο Ηρακλής γύρισε όλο τον γνωστό στους αρχαίους Έλληνες κόσμο.

Hercules went to almost every part of the world known to the ancient Greeks.

4

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

1.3. Οι δώδεκα άθλοι – The twelve labors 1ος Άθλος: Το λιοντάρι της Νεμέας ος

2 Άθλος: Η Λερναία Ύδρα

3ος Άθλος: Το ελάφι της Κυρήνειας 4ος Άθλος: Ο Ερυμάνθιος κάπρος 5ος Άθλος: Η κόπρος του Αυγεία 6ος Άθλος: Οι Στυμφαλίδες όρνιθες

7ος Άθλος: Ο ταύρος της Κρήτης 8ος Άθλος: Τα άλογα του ∆ιομήδη

9ος Άθλος: Η ζώνη της Ιππολύτης 10ος Άθλος: Τα βόδια του Γηρυόνη. Ο Γηρυόνης, ένα τέρας με τρία κεφάλια ήταν γιος του Χρυσάονα (γιου του Ποσειδώνα που γεννήθηκε από τη γοργόνα Μέδουσα, όταν ο Περσέας της έκοψε το κεφάλι), που είχε τεράστια κοπάδια με βόδια στο νησί της Ερυθίας όπου ζούσε στη μακρινή ∆ύση (κατά την επιστροφή του από αυτό τον άθλο, συνέβησαν οι περισσότερες από τις περιπέτειες του Ηρακλή στη δυτική Μεσόγειο).

Labor 1: The killing of the lion of Nemea, whose hide Hercules thereafter used as a coat

Labor 2: The slaying of the Hydra of Lerna (a marsh in Argolis), whose heads grew anew as soon as they were cut off. Labor 3: The capture of the doe of Cerynia (a mountain in Achaia) that belonged to Artemis and could rum very fast for a long time without getting tired

Labor 4: The capture of the boar of Erymanthus (a mountain on the border of Arcadia, Achaia and Elis) alive.

Labor 5: The cleaning of the stables of Augeas, the king of Elis.

Labor 6: The eradication of the birds of Lake Stymphalus, in Arcadia. Labor 7: The capture of the bull of Crete alive.

5

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

11ος Άθλος: Τα μήλα των Εσπερίδων 12ος Άθλος: Ο Κέρβερος

Labor 8: The capture of the mares of Diomedes, (a king of Thracia), which fed on human flesh. Labor 9: The quest for the belt of Hippolite, Queen of the Amazons.

Η επιστροφή του Ηρακλή από την Ερυθία, όπου έκλεψε τα βόδια του Γηρυόνη. Hercules’ route back from Erythia, were he stole the cattle of Geryon.

Labor 10: The stealing of the cattle of Geryon, a three-headed monster, son of Chrysaor (the son of Poseidon born from the Gorgon Medusa when Perseus cut off her head), who kept huge herds of oxen in the island of Erythia where he lived, in the far Occident, across the Ocean (it is on the way back from this labor that most of the extra adventures ascribed to Heracles in the western Mediterranean area took place). Labor 11: The picking of the golden apples grown by Hera in a garden near Mount Atlas kept by the Hesperides, Nereids of the evening, along with an immortal dragon (on his way, Heracles freed Prometheus, and eventually, he asked Atlas to go pick the apples while he would support the world in his place).

Labor 12: The bringing back from Hades of Cerberus, the monstrous dog that prevented the dead from coming back to Earth.

6

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

22..

Geo-Mythological Field Trip

Α ΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ ΤΤΑ ΑΑ ΡΧΑΙΑ Χ ΝΑΡΙΑ –– FFOLLOWING OLLOWING TTHE HE ΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ ΑΡΧΑΙΑ ΧΝΑΡΙΑ A NCIENT TTRACES RACES ANCIENT

2.1. Στάση 1η – Παναθηναϊκό Στάδιο (Καλλιμάρμαρο) / Stop 1 – Panathenaic Stadium Αρχικά ήταν μία φυσική κοιλότητα του εδάφους ανάμεσα σε δύο παραϊλίσια υψώματα, τους λόφους ΄Αγρα και Αρδηττό. ∆ιευθετήθηκε ως Στάδιο από τον Λυκούργο το 330-329 π.Χ. για τους αθλητικούς αγώνες στις εορτές των Μεγάλων Παναθηναίων. Στην τετραετία 140-144 μ.Χ. ο Ηρώδης Αττικός ανακαίνισε το Στάδιο, στη μορφή που η ανασκαφή του 1870 απεκάλυψε. Ήταν πεταλόσχημο, συνολικού μήκους στίβου 204,07μ. και πλάτους 33,35μ. Υπολογίζεται ότι χωρούσε 50.000 θεατές. Είχε κτιστές κλίμακες ανάμεσα στις κερκίδες. Στη σφενδόνη υπήρχε στοά με δωρικούς κίονες, όπως επίσης στοά υπήρχε και στην πρόσοψη. Ο Ηρώδης ανακαίνισε πιθανόν και την γέφυρα του Ιλισού στην είσοδο του Σταδίου. Την έκανε μεγαλύτερη, με τρία τόξα. Ήταν ορατή έως το 1778, τμήμα της δε αποκαλύφθηκε σε ανασκαφή του 1958. Στα Ρωμαϊκά χρόνια μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως αρένα, με προσθήκη ενός ημικυκλικού τοίχου προς Β που αντιστοιχούσε στην σφενδόνη της νότιας πλευράς. Η νεώτερη αναμόρφωση του Σταδίου έγινε από τον Γ. Αβέρωφ στα τέλη του 19ου αιώνα για τους αγώνες της πρώτης Ολυμπιάδας, μετά την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων το 1896.

2.1.1.

It was originally a natural hollow part of the ground between the two hills of Agra and Ardettos, over Ilissos river. It was transformed into a stadium by Lykourgos in 330-329 BC for the athletic competitions of the Great Panathinaea Festivities. Between 140 and 144 AD, Herodes Atticus restored the Stadium, giving it the form that was found at the 1870 excavation: the horseshoe construction with a track 204,07 meters long and 33,35 meters wide. It is believed that the Stadium had a seating capacity of 50.000 people. Separating scales were built between the tiers and on the base of the sphendone there was a portico with Doric-style columns; another portico was placed in the stadium's facade. Herodes possibly restored also the Ilissos river bridge on the Stadium's entrance, making it larger and adding three archways on its base. The bridge was standing there up to 1778 and a part of it was excavated in 1958. At the Roman times, the Stadium was used as an arena, with the addition of a semi-circular wall on the north that was corresponding to the sphendone of the southern side. The modern times restoration of the Stadium was conducted by G. Averof by the end of the 19th century for the first Olympic Games that were reborn again in 1896.

Αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων - Revival Of The Olympic Games

Οι προσπάθειες για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων στη σύγχρονη εποχή κορυφώθηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα με την

Efforts for the revival of the Olympic Games in modern times reached a peak at the end of the 19th century with the instrumental contribution of 7

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

αποφασιστική συμβολή του Γάλλου βαρώνου Πιέρ ντε Κουμπερντέν και του Έλληνα ∆ημητρίου Βικέλα. Οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες τελέσθηκαν με μεγάλη λαμπρότητα το 1896 στην Αθήνα, στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Στην Ολυμπία έχει σήμερα την έδρα της η ∆ιεθνής Ολυμπιακή Ακαδημία. Η αφή της φλόγας γίνεται στον βωμό του ναού της Ήρας στην Ολυμπία. Η φλόγα ανάβει με την συγκέντρωση των ηλιακών ακτίνων σε μεταλλικό κάτοπτρο. Η διαδικασία αυτή αποτελεί μέρος ενός σύνθετου τελετουργικού, το οποίο περιλαμβάνει την επίκληση και τον ύμνο στον Απόλλωνα. Η πρωθιέρεια κρατώντας την αναμμένη δάδα εισέρχεται στο στάδιο και στη συνέχεια την παραδίδει στον πρώτο δρομέα, για να ξεκινήσει το μακρύ ταξίδι της έως τα πέρατα της γης.

Geo-Mythological Field Trip

the French Baron Pierre De Coubertin and the Greek Dimitrios Vikelas. The first contemporary Olympic Games took place with great glamour in 1896 in Athens, in the Panathenaic Stadium. The head quarters of the International Olympic Academy are in Olympia now. Also in Olympia is the altar of the Olympic flame, which is transferred every four years to the city that hosts the Olympic Games. The lighting of the flame takes place at the altar of the Temple of Hera and it is done with the convergence of sunlight onto a metal reflector. This process is part of a ritual combination that includes the prayer and the hymn to Apollo. The high priestess enters the stadium holding the lit torch, which she then hands over to the first runner in order for it to start its long journey to the ends of the earth.

8

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

2.2. Στάση 2η – Ποταμός Ιλισός και Πηγή Καλλιρρόης / Stop 2 – Ilissos River and Kalliroi Spring

Ο Ιλισός, ο οποίος είναι σήμερα εντελώς καλυμμένος, είναι ένα από τα δυο σημαντικά ποτάμια του λεκανοπεδίου. Ο άλλος ποταμός είναι ο Κηφισός. Και οι δύο είναι ποταμοί θεοί. Στις όχθες του Ιλισού υπήρχε μεγάλος αριθμός μνημείων:

Ilissos river, which is totally covered today, is one of the two important rivers of the basin of Athens. The other river is Kifissos. Both rivers were considered river-gods. Ilissos river joined Kifissos. Across the banks of Ilissos there was a large number of monuments:

ƒ

Βωμός, ίσως και μικρό ιερό αφιερωμένο στον άνεμο Βορέα, που είχε κλέψει την Ωρείθυια.

ƒ

Altar, possibly a minor sanctuary dedicated to the Wind Boreas (North) that had abducted Orethia.

ƒ

Βωμός των Ιλισιάδων Μουσών.

ƒ

Altar of the Ilissian Muses.

ƒ

Κρήνη, η Καλλιρρόη.

ƒ

The spring of Kalliroi.

ƒ

Ιερό της Αρτέμιδος της Αγροτέρας.

ƒ

Temple of Farming Artemis.

ƒ

Ιερό Αφιερωμένο στον Πάνα τον Αχελώο και τις Νύμφες (πριν από το Στάδιο).

ƒ

Sactuary dedicated to Pan, Acheloos river and the Nymphs (before the Panathenaic Stadium.

9

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

2.3. Στάση 3η – Ποταμός Ηριδανός και Κεραμικός / Stop 3 – Eridanus River and Kerameikos

Ο Κεραμεικός είναι το σημαντικότερο νεκροταφείο της Αρχαίας Αθήνας. Η ονομασία του προέρχεται από τον πανάρχαιο συνοικισμό των κεραμέων που είχαν εγκατασταθεί στις όχθες του ποταμού Ηριδανού. ∆ιαιρέθηκε σε δύο τμήματα, τον "έσω" και "έξω" Κεραμεικό, όταν κατασκευάσθηκε το Θεμιστόκλειο τείχος (5ος αιώνας π.Χ.). Τα τμήματα αυτά συνδέονταν μεταξύ τους με δύο από τις σπουδαιότερες πύλες της αρχαίας Αθήνας, το ∆ίπυλο και την Ιερά Πύλη. Από τις πύλες αυτές εκκινούσαν δύο δρόμοι, εκατέρωθεν των οποίων αναπτύχθηκε το επίσημο νεκροταφείο της πόλης, το οποίο χρησιμοποιήθηκε αδιάκοπα από τον 9ο αιώνα π.Χ. έως και τα υστερορωμαϊκά χρόνια.

Kerameikos was named after the community of the potters (kerameis) who occupied the whole area along the banks of river Eridanos. The walls of Athens, which were constructed in the 5th century B.C. by Themistocles, divided the area into two sections, the "inner" and "outer" Kerameikos. The wall had two gates, Dipylon and the Sacred Gate, placed at the outset of the two most important processional roads of Athens, the Panathenaic Way, which led to the Acropolis, and the Sacred Way, which led to Eleusis. Outside the city walls, along the sides of both roads lay the official cemetery of the city, which was continuously used from the 9th century B.C. until the late Roman period.

Τα σημαντικότερα μνημεία του αρχαιολογικού χώρου του Κεραμεικού είναι:

The most important monuments of the site are:

Tμήμα του Θεμιστόκλειου τείχους, που διασχίζει τον Κεραμεικό από Β προς Ν (478 π.Χ.).

Part of the Themistocleian wall. The wall of the city of Athens was constructed in 478 B.C. and crossed the area of Kerameikos in a N-S direction. Dipylon was the greatest and most official gate of the city of Athens, also constructed in 478 B.C. It had two passageways that gave access to an internal courtyard with four towers erected at its corners. From this gate started the procession of the Panathenaea, the most important festival of ancient Athens, following the Panathenaic Way that led up to the Acropolis.

Το ∆ίπυλο (478 π.Χ.). Η επισημότερη και μεγαλύτερη Πύλη της Αθήνας. ∆ιέθετε δύο 10

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

ανοίγματα που οδηγούσαν σε εσωτερική αυλή με τέσσερις πύργους στις γωνίες. Το Πομπείο (τέλη 5ου αι. π.Χ.). Αρχαίο οικοδόμημα που χρησίμευε για τη φύλαξη των αντικειμένων της πομπής των Παναθηναίων. Πρόκειται για ένα ευρύχωρο οικοδόμημα με περίστυλη αυλή.

The Pompeion. Spacious building with a peristyle courtyard, used for the preparation of festival processions. In the Pompieion were kept the sacral items used at the Panathenaic procession. Dated to the end of the 5th century B.C.

Η Ιερά Πύλη (478 π.Χ.). Είναι η Πύλη του τείχους από την οποία εκκινούσε η Ιερά Οδός, η οποία κατέληγε στην Ελευσίνα. Είχε δύο τετράγωνους πύργους και αυλή χωρισμένη σε δύο τμήματα. Το ένα καταλαμβανόταν από την κοίτη του ποταμού Ηριδανού.

The Sacred Gate was one of the gates of the city wall built by Themistocles in 478 B.C. It allowed the passage of river Eridanos and of the Sacred Way, the processional way that led to Eleusis. Two square towers protected it and it had a courtyard divided into two parts, one of which was occupied by the bank of the river. Dated to 478 B.C.

Ο Ταφικός περίβολος με τη στήλη της Ηγησούς (410 π.Χ.).

Grave circle. In this precinct was found the famous stele of Hegeso, dated to 410 B.C. Marble bull in the plot of Dionysios of Kollytos (345 - 338 B.C.).

Μαρμάρινος Ταύρος στον ταφικό περίβολο του ∆ιονυσίου από τον Κολλυτό. (345 - 338 π.χ) Το ∆ημόσιο Σήμα. Έξω από το ∆ίπυλο ξεκινούσε το ∆ημόσιο Σήμα, δηλαδή το ∆ημόσιο Νεκροταφείο της πόλης. Οι τάφοι βρίσκονταν στις παρυφές μιας οδού που έξω από τα τείχη είχε πλάτος 40 μ. Μέρος του αποκαλύφθηκε το 1997 σε ανασκαφή σωστικού χαρακτήρα.

11

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

The "Demosion Sema", the public cemetery of the city, extended just outside the Dipylon gate. The graves were constructed along the sides of the road, which became very wide (up to 40 m.) outside the walls. A part of the "Demosion Sema" cemetery has been brought to light in 1997, during a rescue excavation.

Η Κρήνη (307 - 304 π.Χ.). Αριστερά της εισόδου του ∆ιπύλου βρισκόταν υπόστυλη κρήνη, ένα οικοδόμημα που τροφοδοτούσε με νερό τους κατοίκους της πόλης και τους ταξιδιώτες.

The Fountain House. The hypostyle fountain was located on the left side of the entrance of the Dipylon gate and provided a continuous supply of water to the inhabitants of the city and the travellers. It was built in 307-304 B.C. The finds from the excavations of Kerameikos are exhibited in the Museum of Kerameikos and the National Archaeological Museum.

12

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

2.4. Στάση 4η – Ιερά Οδός, Λίμνη Ρειτών, Παλαιολίμνη Κυχρεία και Σαρωνικός κόλπος / Stop 4 – Sacred Way, Reitoi Lake, Kychreia Paleo-lake and Saronic Gulf

2.4.1.

Ιερά Οδός – Ποταμός Ελευσίνιος Κηφισός / Iera Odos (Sacred Way) – Elefsinian Kifissos River Η Ιερά Οδός συναντάει την κοίτη του Ελευσινιακού Κηφισού (σημερινού Σαρανταπόταμου), στα ανατολικά κράσπεδα της σημερινής Ελευσίνας. Εδώ ο αυτοκράτορας Αδριανός, κατασκεύασε τη μεγάλη λίθινη γέφυρα με διαστάσεις 50 μέτρα μήκος και 5,30 μέτρα πλάτος. Το πλάτος του ποταμού είναι 30 μέτρα περίπου και γεφυρώνεται από τέσσερα τόξα με διάμετρο των μεσαίων 6,90 μέτρα και των ακραίων 4,30 μέτρα. Το τμήμα της κοίτης κάτω απ' την γέφυρα, είναι στρωμένο με μεγάλους ορθογώνιους πωρόλιθους, πάνω στους οποίους εδράζονται τα βάθρα των τόξων της γέφυρας. Οι τοίχοι της, τα βάθρα και τα τόξα της, είναι κατασκευασμένα με σκληρούς πωρόλιθους του Πειραιά, που η επεξεργασία τους είναι τόσο επιμελημένη, ώστε νομίσθηκε κατ' αρχήν ότι ήταν έργο ελληνιστικών χρόνων. Η χρησιμοποίηση όμως ασβέστη, το σχήμα των συνδέσμων και οι λατινικοί αριθμοί, χρονολογούν τη γέφυρα στους ρωμαϊκούς χρόνους και μάλιστα στους χρόνους του Αδριανού. Προς τις ενδείξεις αυτές συμφωνούν και οι μαρτυρίες των αρχαίων συγγραφέων, που μας πληροφορούν, ότι ο Αδριανός όταν ήλθε στην Αθήνα και μυήθηκε στα Ελευσίνια Μυστήρια, κατασκεύασε και γέφυρα στον Ελευσινιακό Κηφισό. Επειδή είναι γνωστό, ότι ο Αδριανός μυήθηκε στα Μυστήρια μεταξύ των ετών 124-125 μ.Χ., τότε πρέπει να τοποθετηθεί και η κατασκευή της γέφυρας. Ο Παυσανίας επισκέφθηκε την Ελευσίνα 25 χρόνια μετά την πολύμηνη παραμονή του Αδριανού στην Αθηνά και ίσως έμαθε, πως αφορμή στην κατασκευή της γέφυρας, έδωσε μια πλημμύρα του Κηφισού το φθινόπωρο του 125 μ.Χ. Η πληροφορία αυτή, έκανε τον Παυσανία να χαρακτηρίσει το Ελευσινιακό ποτάμι, ως "βιαιότερον" του ομώνυμου αθηναϊκού. Οι Ελευσίνιοι φαίνεται, πως συχνά υπέφεραν απ' τα νερά του ποταμού, αν κρίνουμε από ένα χωρίο, του Προς Καλλικλέα λόγου του ∆ημοσθένη: "σκoπίτ' , ω άνδρες δικασταί, πόσους υπό των υδάτων εν τοις αγροίς βεβλάφθαι συμβέβηκεν, τα μέν Ελευσίνι τα δ' εν τοις άλλοις τόποις". Αλλά και σήμερα, εξακολουθεί να βασανίζει την γύρω περιοχή, με πρόσφατη τη θεομηνία της 27ης Ιανουαρίου 1996, με ολοκληρωτικές καταστροφές σε βιομηχανίες, κτηνοτροφικές μονάδες, καλλιέργειες, κατοικίες αλλά και ανθρώπινα θύματα (ένα ανδρόγυνο, εγκλωβίστηκε απ' τα πλημμυρικά νερά στα ανάντη του ποταμού). Σημειωτέον, ότι η υδρολογική λεκάνη του σημερινού Σαρανταπόταμου, εκτείνεται απ' τις ανατολικές έως νοτιοανατολικές παρυφές του όρους Πατέρα, τις νότιες του Κιθαιρώνα και της Πάστρας, έως τις δυτικές του όρους Πάρνηθα,

The Iera Odos (the Sacred Way) meets the bank of the Elefsinian Kifissos River (modern name: Sarantapotamos) in eastern Elefsina. It was here that the Emperor Adrianos (Hadrian) constructed a great stone bridge 50m long and 5.30m wide supported by four arches (The width of the river is approximately 30m). The two middle arches are 6.90m in diameter and the two side arches are 4.30m in diameter. The support section below the bridge is built of large, rectangular, high porosity rock blocks on which the arches are based. The bridge’s walls, the arches and their base were all constructed with hard porous stones from Piraeus which were so carefully shaped and set that initially it was thought that the work belonged to the Hellenistic period. However, the use of lime, the shape of the joints and seams as well as numbers carved in Latin, date this bridge as being of Roman times, specifically during Andrianos’ ruling. Documentary evidence supporting this estimation comes from the works of ancient writers who record Adrianos arrival in Athens and his introduction to the Elefsinian Mysteries. It was then that he constructed the bridge over the Elefsinian Kifissos River. Pausanias, who visited Elefsina 25 years after Adrianos’ long stay in Athens, he possibly found out that it was a flood of the river during the fall of 125 AD that initiated the building of the bridge. This information led Pausanias to characterize the Elefsinian Kisiddos River as being more violent than its Athenian counterpart. It seems that the Elefsinians often suffered from the flooding of the river if we are to judge from a section of Demosthenis speech towards Kallikleas in which he describes extensive damages caused by floods in Elefsis and the surrounding area. Even today, floods plague the surrounding area: the most recent inundation took place on the 27th of January 1996 and resulted in total destruction of small industries, stock-farms and fields as well as the loss of homes and human lives (a couple was trapped by the flood water). It should be mentioned here that the hydrological basin of the present-day Sarantapotamos, river extends from the eastern to the southern foot of Mt. Pateras, and expands from the south of Kitheronas and Pastra mountains to the western foot of Mt. Parnitha, a total area of 253 km2.

13

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

οριοθετώντας μια έκταση της τάξης των 253 km².

2.4.2.

Λίμνη Ρειτών – Reitoi lake

Πρόκειται για δύο λιμνοθάλασσες, οι οποίες ήταν αφιερωμένες στις θεές της Ελευσίνας, η "προς το άστυ" στην Κόρη και η βορειότερη στη ∆ήμητρα (κατά τον Ησύχιο). Σήμερα διατηρείται η "προς το άστυ" (η σημερινή λίμνη Κουμουνδούρου), ενώ τα νερά της δεύτερης λίμνης διοχετεύονταν στη θάλασσα με όρυγμα. Παρά ταύτα, ένα μέρος των νερών σχηματίζει και σήμερα βάλτο μεταξύ των εγκαταστάσεων του διυλιστηρίου και του μικρού υψώματος που χωρίζει τις δύο λίμνες. Στις λίμνες είχαν δικαίωμα να ψαρεύουν μόνο οι ιερείς της θεάς. Ο Παυσανίας χαρακτηρίζει το νερό που πηγάζει θαλασσινό και αναφέρει ότι "θα μπορούσε κανείς να πιστέψει, πως από τον Εύριπο της Χαλκίδας ρέουν κάτω απ' το έδαφος και χύνονται σε μια θάλασσα χαμηλότερη" (αυτή της Ελευσίνας μέσω των Ρειτών). Στην πραγματικότητα ήταν ρέματα που σχηματίζονταν από πολλές πήγες σε δύο γειτονικές θέσεις των δυτικών υπωρειών του Αιγάλεω και χύνονταν στον κόλπο της Ελευσίνας. Το αλμυρό νερό οφείλεται στη γειτνίαση με τη θάλασσα. Επειδή οι πήγες και στις δύο θέσεις βρίσκονται σε ταπεινώσεις του εδάφους (ενώ χωρίζονται μεταξύ τους από πετρώδες λοφίσκο), ήδη στην αρχαιότητα φαίνεται πως σχηματίστηκαν σ' αυτά λίμνες με φράγματα τεχνητά προς τη μεριά της θάλασσας, οι οποίες εκροές απ' τα φράγματα σχημάτιζαν "τα ρεύματα ποταμών", που είδε ο Παυσανίας. Στις ΙΕ του μηνός Βοηδρομιώνος (25 Αυγούστου), οι παλαιοί μύστες έμεναν στην Αθήνα, ενώ εκείνοι που έπρεπε να μυηθούν πήγαιναν στην Ελευσίνα, θυσίαζαν, έπιναν τον κυκεώνα (κατά μίμηση της ∆ήμητρας) και προϋπαντούσαν μαζί με τους Ελευσίνιους στην περιοχή των Ρειτών τους παλαιούς μύστες και προσκυνητές. Μετά από σύντομη διαδρομή (με κατεύθυνση προς Αθήνα), την 19η του μηνός επέστρεφαν όλοι μαζί πλέον, ακολουθώντας την Ιερά Οδό με κατεύθυνση προς Ελευσίνα, αυτή τη φορά, για να αναπέμψουν ύμνους σ' όλα τα ιερά που βρίσκονταν κατά μήκος της Ιεράς Οδού. Πρώτη στάση γινόταν στο ∆αφνί , στο ιερό του ∆αφνείου Απόλλωνα, έπειτα στο ιερό της Αφροδίτης και τέλος στους Ρειτούς, τις λίμνες που ήταν αφιερωμένες στις θεές. Όταν έφθαναν στους Ρειτούς, τα μέλη του γένους των Κροκωνιδών έδεναν με μάλλινη κίτρινη κλωστή το αριστερό πόδι και το δεξί χέρι του κάθε μύστη, γιατί πίστευαν ότι μ' αυτόν τον τρόπο εξαφανίζεται κάθε μίασμα.

2.4.3.

Two lagoons were dedicated to the goddesses of Elefsina, that towards the town to Kori and the northern one to Demetra (according to Isyhios). Today the only lagoon that is preserved is the one towards the town (Lake Koumoundourou), while the water of the second lagoon were directed to the sea by an artificial trench. However, part of the lagoon’s water forms a small swamp among the oil refinery plant and the high ground that separates the two lagoons. In these lagoons, only the priests that served the goddess had a right for fishing. Pausanias also characterises the water as salty and he mentions that “one could believe that the water flow through the Evripos of Chalkida and end into a sea that is much lower”. In reality they were streams that were formed by many springs in two neighbouring locations of the western foot of Aegaleo, and discharged at the bay of Elefsina. The salty water was due to the mixing with seawater. Since the springs in both locations were located in topographic depressions of the ground (while separated by a rocky high ground), during the ancient times, they formed small lakes with artificial dams towards the seaside, and their discharge from these dams formed the streams that Pausanias recorded. At the IE of the Voidromion month (25th of August), the older initiates remained in Athens, while those who had to be initiated headed to Elefsina. There they made sacrifice, drank kykeona (in honour of Demetra) and went forwards along with the Elefsinians in the area of Reitoi to meet the old initiates and pilgrims. After following a short route (towards Athens), on the 19th of the month they returned altogether following the Iera Odos (sacred way) towards Elefsina, this time to attribute hymns to all the sanctuaries that were located along Iera Odos. The first stop was at Dafni at the sanctuary of the Dafnios Apollo, the second stop was at the sanctuary of Aphrodite and finally at the Reitoi, the lagoons that were dedicated to the goddesses. When they where arriving at the Reitoi, the members of the gender of Croconides were tying a yellow woollen thread to the right hand and left leg of each initiate to purify them.

Παλαιολίμνη Κυχρεία και Σαρωνικός κόλπος - Kychreia Paleo-lake and Saronic Gulf

Όπως είναι γνωστό, ολόκληρος ο Ελλαδικός χώρος υπάγεται σ΄ αυτό που, από γεωτεκτονική άποψη, αποκαλείται Ελληνικό τόξο. Ο Ελλαδικός χώρος, με την ευρεία γεωγραφική έννοια του

As it is well known, the whole Hellenic area belongs to what from a geotectonic point of view, is called Hellenic arc. The geographically broader Hellenic area shows a composite geological and 14

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

όρου, έχει μια σύνθετη γεωλογικο-τεκτονική δομή και εξέλιξη, που αρχίζει πριν από 250 εκατομμύρια χρόνια περίπου, όταν άρχισε να δημιουργείται ένας νέος, για την εποχή εκείνη, ωκεανός που τον έχουν ονομάσει Τηθύ. Όλα σχεδόν τα πετρώματα που βλέπουμε στους ορεινούς όγκους έχουν αποτεθεί ως ιζήματα ή έχουν εκχυθεί ως ηφαιστειακά σ’ αυτόν τον ωκεανό της Τηθύος, όπως για παράδειγμα τα πετρώματα στον Όλυμπο, στην Πίνδο, στον Ταΰγετο, στον Παρνασσό κλπ. πολύ προτού δημιουργηθεί ο Ατλαντικός ωκεανός. Σ’ αυτό το τεράστιο σε διάρκεια χρονικό διάστημα, σχεδόν όλα έχουν αλλάξει στην επιφάνεια του πλανήτη. Όλες αυτές οι αλλαγές συνδέονται κυρίως με τις μετατοπίσεις των λιθοσφαιρικών πλακών, που στην περίπτωση της Ελλάδας βαθμιαία οδήγησαν στη σημερινή δυναμική κατάσταση και την σημερινή γεωμορφολογική εικόνα του Ελλαδικού χώρου, όπου λόγω της τοξοειδούς διάταξης των νησιών, όπως συμβαίνει με τα Επτάνησα και την Κρήτη, αλλά και την τοξοειδή διάταξη των ορεινών όγκων και των ηφαιστείων, καθώς και των άλλων μορφοτεκτονικών δομών, μιλάμε για Ελληνικό Τόξο. Αυτή η τοξοειδής διάταξη ως μορφοδομή, παρά το γεγονός ότι πολλά από τα πετρώματα της είναι παλαιά, δεν είναι γεωλογικά πολύ παλιά, αφού άρχισε να διαμορφώνεται κατά την λεγόμενη νεοτεκτονική περίοδο, που ξεκίνησε πριν 10 εκατομμύρια χρόνια περίπου και η εξέλιξή της συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Αυτά πάντως που βλέπουμε την σημερινή εποχή στον ευρύτερο Ελλαδικό χώρο είναι αποτέλεσμα γεωδυναμικών διεργασιών των τελευταίων 2 εκατομ. ετών και ιδιαίτερα των τελευταίων 700.000-1.000.000 ετών. Ένα από τα χαρακτηριστικά του Ελληνικού Τόξου, που κατά την γνώμη μας διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στον Ελληνικό προϊστορικό πολιτισμό, είναι ότι πρόκειται για ένα ενεργό τόξο.

Geo-Mythological Field Trip

tectonic structure and evolution, starting about 250 million years ago, when a, new at that time, ocean was created, today called Tethys. Almost all rocks seen today in the mountains have been deposited as sediments or effused as volcanic products, in this ocean (i.e. rocks of Olympus Mt., Pindos Mts, Taygetos Mts etc) long before the creation of Atlantic ocean. During this huge period of time, almost everything on the surface of the planet has changed. All these changes are mainly connected to the movements of the tectonic plates, which, in this area, gradually lead to the present dynamic condition and geomorphologic scene of the Hellenic area. Due to the arc-like arrangement of the islands and volcanoes, we are talking about the Hellenic Arc. This arc-like form, despite the fact that it contains many old rocks, is not very old in the geological time scale, since it began to form during the so-called neotectonic period, 10 million years ago, and its evolution is still active. In any case, the picture we see today in the Hellenic Arc, is mainly a result of the procedures of the last 2 million years, and especially of the last 7000001000000 years. One of the characteristic features of the Hellenic Arc, that in our opinion has played a defining role as far as the prehistoric Hellenic culture is concerned, is the fact that this is an active arc. Looking back to the area of the Saronic gulf, we have to mention that one of the area’s characteristic features is earthquakes, which are very common, especially from the Middle Pleistocene (500000 years ago) till today. A great number of faults cross the entire area, while major faultzones are well known, such as Troizenia F.Z., Kakia Skala F.Z., Gerania F.Z., Pissia F.Z., Psatha F.Z., etc, and many reactivations occur along these structures.

15

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

Επανερχόμενοι στην περιοχή του Αργοσαρωνικού, πρέπει να αναφέρουμε ότι από τα χαρακτηριστικότερα γνωρίσματα της ευρύτερης περιοχής του είναι οι σεισμοί, που είναι πολύ συχνοί, ιδιαίτερα από το Μ. Πλειστόκαινο (500.000) μέχρι σήμερα. Εξάλλου, πάρα πολλά ρήγματα διασχίζουν την ευρύτερη περιοχή, ενώ μεγάλες ρηξιγενείς ζώνες είναι γνωστές, όπως οι ρηξιγενείς ζώνες της Τροιζηνίας, της Κακιάς Σκάλας, τα πάμπολλα ρήγματα του Ισθμού της Κορίνθου, οι ρηξιγενείς ζώνες των Γερανείων, των Πισσίων, της Ψάθας, κλπ. Επειδή ο ρηγματικός τεκτονισμός είναι ενεργός παρατηρούνται συχνές επαναδραστηριοποιήσεις των ενεργών ρηγμάτων. Πέραν όμως της επαναδραστηριοποίησης των ρηγμάτων, στον ευρύτερο χώρο των παράκτιων περιοχών του Σαρωνικού, παρατηρούνται πολύ συχνά και κατακόρυφες κινήσεις φλοιού, όπως για παράδειγμα καθοδικές στις Κεγχρεές και ανοδικές στην Ποσειδωνία. Πιο συγκεκριμένα, στις Κεγχρεές, κτίσματα από την αρχαιότητα, αλλά και τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, βρίσκονται σήμερα κάτω από τη στάθμη της θάλασσας. Στην Ποσειδωνία, που βρίσκεται στην είσοδο της διώρυγας της Κορίνθου προς την πλευρά του Κορινθιακού, παρατηρείται τμήμα της ∆ίολκου, δομικοί λίθοι της οποίας καλύπτονται από μεταγενέστερα beach rocks, να βρίσκονται σήμερα πάνω από την στάθμη της θάλασσας. Το 18.000 π.α.σ. οι τότε ακτογραμμές δεν έχουν καμιά σχέση με τις σημερινές, ούτε από άποψη μορφής ούτε από γεωγραφική θέση. Ο γνωστός μας Σαρωνικός Κόλπος την εποχή αυτή απλούστατα δεν υπήρχε.

Τμήμα της ρηξιγενούς ζώνης της Κακιάς Σκάλας (Αττικής). Part of the Kakia Skala (Attica) fault zone.

Beyond the reactivations of the faults, in the greater area of the Saronic gulf shorelines, very often vertical movements of the crust are observed, for example in Kechrees (downwards) and in Posidonia (upwards. More Specifically, in Kechrees, ancient and protochristianic ruins, today lay below the sea level. In Posidonia, at the entrance of the Corinth canal, a part of Diolkos is observed to be partly covered by beach rocks, above the sea level. 18000 years BP, shorelines had no similarity with what we see today. Saronic Gulf simply did not exist. Sea level was at the time 125 metres lower than today. At that time Attica and Peloponnesus were united, since all the islands of the Saronic area formed a “bridge” of land connecting Attica and Peloponnesus, between lakes, such as the one of Troizenia, and a smaller one, Kichrea. The gulf of Corinth was also a lake at the time, while the southern Evoic Gulf was a valley between Attica and Evoia. All the islands of the Saronic gulf appeared after 18000BP, gradually.

Αρχαία κτίσματα στις Κεγχρεές, τα οποία σήμερα βρίσκονται κάτω από τη στάθμη της θάλασσας.

The formation of the Saronic gulf as we know it today, nust have happened around 6000BP, and until 4000BP, when Salamis island was separated from the land of Attica. This period corresponds to the climatic optimum of the Holocene, when 16

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Ancient buildings at Kehrees that are actually below sea-level.

Geo-Mythological Field Trip

temperature rose, along with melting of ice caps, and sea level.

precipitation,

Το 18.000 π.α.σ. η στάθμη της θάλασσας βρισκόταν 125 μ. περίπου χαμηλότερα σε σχέση με την σημερινή στάθμη. Την εποχή αυτή λοιπόν η Πελοπόννησος ήταν ενωμένη με τη Αττική, αφού τα νησιά Αγκίστρι, Αίγινα, Κυρά, ∆ιάποροι, Λαγούσες, Σαλαμίνα, Φλέβες, το νησί του Πατρόκλου, αλλά και η Μακρόνησος αποτελούσαν μια ενιαία ξηρά που ήταν ενωμένα με την Αττική. Τα νησιά του Σαρωνικού αποτελούσαν μια γέφυρα ξηράς, τον Παλαιοϊσθμό της Αίγινας, αφού ανατολικά αυτής της γέφυρας και της Πελοποννήσου, εκεί που σήμερα εκτείνεται ο Κόλπος των Κεγχρεών και ο Κόλπος της Επιδαύρου, υπήρχε μια λίμνη, η Παλαιολίμνη της Τροιζηνίας. Σημειωτέον ότι την εποχή αυτή, ο Κορινθιακός Κόλπος ήταν κι αυτός λίμνη, ενώ ο Νότιος Ευβοϊκός ήταν μια μεγάλη πεδιάδα που ένωνε την Ανατολική Αττική με την Νότιο Εύβοια. Αφού δεν υπήρχε ο Σαρωνικός, άρα δεν υπήρχαν ούτε η Αίγινα, ούτε η Σαλαμίνα, ούτε οι ∆ιάποροι κ.λ.π. Όλα τα σημερινά νησιά του Σαρωνικού συνεπώς δημιουργήθηκαν μετά το 18.000 πριν από σήμερα και φυσικά όχι όλα μαζί.

In fact, a large part of Attica, along with parts of the greater area, has a long history as a great lake or partly lake, going back to the Mio-Pliocene (2-5 million years ago). From that time, lacustrine areas were gradually restricted and isolated, or opened to the sea, leaving only traces of their existence, such as lacustrine deposits in Athens basin and the greater area, or lagoon-like environments, such as Reitoi lake.

Η διαμόρφωση της σημερινής μορφής ακτών Σαρωνικού οπότε και αποσπάστηκε η Σαλαμίνα από την Αττική, πρέπει να έγινε γύρω στο 6.000 π.α.σ., τότε δηλ. που αρχίζει και το κλιματικό optimum του Ολοκαίνου, που διήρκεσε, σύμφωνα με τις απόψεις των περισσότερων ερευνητών, μέχρι το 4.000 π.α.σ. περίπου, δηλ. μέχρι το 2.000 π.Χ. Την περίοδο αυτή, τόσο η μέση θερμοκρασία όσο και οι βροχοπτώσεις πρέπει να ήσαν υψηλότερες από τις σημερινές.

17

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

18

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

∆ορυφορική φωτογραφία της Αθήνας και του Αργοσαρωνικού, με τη Σαλαμίνα και την Αίγινα. Πάνω στο κέντρο (βόρεια) ο ορεινός όγκος της Πάρνηθας, ανατολικά η Πεντέλη, στο κέντρο το λεκανοπέδιο με τον Υμηττό ανατολικά και το Αιγάλεω στα δυτικά του, δυτικά του Αιγάλεω το Θριάσιο πεδίο. Το πλαίσιο δείχνει την θέση του επόμενου χάρτη. Satellite image of Athens and part of the Saronic Gulf. North (at the top): Mt Parnitha., northeast: Mt. Penteli and the Bay of Marathonas, center: basin of Athens bordered by Mt. Imittos on the east and Mt. Egaleo on the west. West of Mt.Egaleo: Thriasio Plain and the island of Salamis (south of the Thriasio Plain), with the island of Egina at the southern most section of the picture. The frame indicates the area detailed in the map pf the following page.

Ο χάρτης που ακολουθεί απεικονίζει τις εμφανίσεις αλπικών και μεταλπικών πετρωμάτων και σχηματισμών σε μια περιοχή των Αθηνών, μαζί αρκετά ενεργά ρήγματα, που διασχίζουν την περιοχή και μετατοπίζουν το υπόβαθρο, κατά αρκετές εκατοντάδες μέτρα. Οι μειο-Πλειοκαινικοί σχηματισμοί είναι κυρίως λιμναίες αποθέσεις, λιγνιτοφόρες στην συγκεκριμένη περιοχή.

The following map shows the outcrops of alpine and post alpine rocks and formations in a part of Athens, along with several active faults, crossing the whole area, and displacing the basement by several hundreds of meters. The Mio-Pliocene formations are lacustrine deposits, bearing lignite in this area.

19

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

20

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

Οι ακτογραμμές στον ευρύτερο χώρο του σημερινού Σαρωνικού κατά την περίοδο 18.000 B.P. (-125m.) και 12.000 B.P. (-70m.) (B.P. = Before Present = πριν από σήμερα = π.α.σ.). The actual shorelines of the broader area of Saronikos Gulf and those of 18.000 B.P. (-125m.) of 12.000 (-70m.) B.P. (B.P. = Before Present).

Ο ευρύτερος χώρος της Αττικής και του Σαρωνικού Κόλπου συγκεντρώνει ένα μεγάλο τμήμα της ιστορίας και της μυθολογίας του αρχαίου ελληνικού κόσμου. ∆εν θα ήταν υπερβολή να λεχθεί ότι είναι μια από τις ιερότερες περιοχές του αρχαιοελληνικού χώρου και ίσως να μην υπάρχει άλλη περιοχή σ’ ολόκληρο τον πλανήτη όπου να έχουν δραστηριοποιηθεί τόσοι πολλοί Θεοί και Θεές, τόσοι πολλοί ήρωες. Το γεγονός αυτό συνδέεται με παλαιοκλιματικές και γεωπεριβαλλοντικές μεταβολές σ’ ολόκληρο τον Αιγαιακό και Περιαιγαιακό χώρο και στον Σαρωνικό. Κατά τα τελευταία 18.000 χρόνια, ήτοι μετά το τέλος της τελευταίας παγετώδους περιόδου, οι κλιματικές αλλαγές που σημειώθηκαν και που συνδέονται με αύξηση της θερμοκρασίας και επακόλουθο την τήξη των παγετώνων είχαν σαν αποτέλεσμα την άνοδο της στάθμης της θάλασσας της τάξης των 125 μέτρων τουλάχιστον. Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας είχε σαν αποτέλεσμα σημαντικές αλλαγές στο φυσικό περιβάλλον και στη διαμόρφωση των ακτογραμμών και των παράκτιων περιοχών. Η άνοδος της στάθμης είχε επίσης σαν αποτέλεσμα την κατάκλυση κλειστών υδρολογικών λεκανών με αλλαγή της φυσικογεωγραφικής τους λειτουργίας με την μετατροπή τους αρχικά σε λίμνες και στη συνέχεια

The wider area of Attica region and generally the Saronic Gulf contains a significant part of the history and mythology of the ancient Hellenic world. Without exaggeration, we could say that it is one of the most sacred regions of Ancient Greece and perhaps the only region in the whole world that is related to the births of so many gods, goddesses and heroes. This fact is linked to the paleo-climatic and geo-environmental changes, which took place in the Aegean and Peri-Aegean areas and especially in the Saronic Gulf. As it is known, during the last 18000 years, which is after the end of the last glacial period, the climatic changes related to temperature rise had as a consequence the rise of the sea level by 125 m at least. The sea level rise had as a result significant changes in the natural environment and mainly to the distribution of coastlines and coastal areas. The rise of the sea level had also as a result the flooding of closed hydrological basins with changes in their physico-geographical function by changing them initially to lakes and in time to basins. Prehistoric man witnessed these changes in his environment and he attributed them to various 21

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

σε πυθμένα όρμων ή κόλπων. Ο προϊστορικός άνθρωπος έγινε μάρτυρας των συγκλονιστικών αυτών αλλαγών στο περιβάλλον του, και τις απόδωσε σε διάφορους Θεούς, άλλοτε καταστρεπτικούς και άλλοτε προστάτες. Όλα αυτά παρακολουθούνται σε διάφορους αρχαίους μύθους. Σκοπός λοιπόν εδώ είναι ο συσχετισμός ορισμένων μύθων με φυσικογεωγραφικές και γεωλογικές μεταβολές που συνέβησαν κατά την προϊστορία και η την απόπειρα ερμηνείας τους. Προσπαθούμε να προσεγγίσουμε τη μυθολογική σχέση της Νύμφης Σαλαμίνας, κόρης του Ασωπού και της Μετώπης, με τον Θεό Ποσειδώνα σε συσχετισμό με τις φυσικο-γεωγραφικές αλλαγές του χώρου μεταξύ της νήσου Σαλαμίνας και της Ελευσίνας κατά τα τελευταία 18.000 χρόνια. Του χώρου δηλαδή που καταλαμβάνεται σήμερα από τον κόλπο της Ελευσίνας. Εκεί, το 18.000 BP υπήρχε μια κλειστή υδρολογικά λεκάνη, που δεν είχε επιφανειακή απορροή και που δεν επικοινωνούσε με την τότε θάλασσα που βρισκόταν περί τα 30 Km μακριά. Τα στοιχεία που έχουμε συγκεντρώσει μέχρι σήμερα δεν μας επιτρέπουν να πούμε ότι ήταν λίμνη την εποχή αυτή, κάτι που είναι το πιθανότερο, οπωσδήποτε όμως πρέπει να είχε μετατραπεί σε λίμνη μεταξύ του 10.000 BP και του 5.000 BP. Την παλαιολίμνη αυτή την ονομάσαμε «Κυχρεία Λίμνη» προς τιμήν του Κυχρέα γιου του Ποσειδώνα και της Νύμφης Σαλαμίνας. Η Σαλαμίς και η αδερφή της Αίγινα ήσαν δύο από τις κόρες του Ασωπού ποταμού, ενός ποταμού που βρίσκεται στην Αίγινα.

Geo-Mythological Field Trip

gods, sometimes to destructive gods and sometimes to protective ones. All these are mentioned in several myths of Greek mythology. Therefore, the aim of this paper is the correlation of several of those myths with the physicogeographical and geological changes that took place mainly during prehistoric times in order to attempt their interpretation. We try to approach the mythological relationship of Salamis nymph, the daughter of Asopos river and Metopi, with god Poseidon, in relation to the physicogeographical changes in the greater area between the island of Salamis and Elefsis area during the last 18000 years. The area which, nowadays, is being occupying by the bay of Elefsis. In this area 18.000 years BP there was a closed hydrological basin, which is a morphological depression that did not communicate with the sea, during that time the Saronic Gulf shoreline was located about 30 km away. The data collected up to today do not allow us to say that it was a lake during that period, however, something very possible especially during 10000 BP and 5000 BP. We named this paleo-lake “Kichrea Lake” as a tribute towards Kihreas, the son of Poseidon and Salamis nymph. At this point it is worth mentioning that Salamina and her sister Aegina were both daughters of Asopos river, a river that is located in Aegina Island.

22

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

Η Κυχρεία Λίμνη, 18000 χρόνια πριν από σήμερα, στα –125 μέτρα (κόκκινη γραμμή: σημερινή ακτογραμμή) Kychreia Lake, 18000 years before present at –125 metres (red line: present shoreline)

Η Κυχρεία Λίμνη, 12000 χρόνια πριν από σήμερα στα –70 μέτρα (κόκκινη γραμμή: σημερινή ακτογραμμή) Kychreia Lake, 12000 years before present at –70 metres (red line: present shoreline)

23

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

Η Κυχρεία Λίμνη, 7000 χρόνια πριν από σήμερα στα –10 μέτρα (κόκκινη γραμμή: σημερινή ακτογραμμή) Kychreia Lake, 7000 years before present at –10 metres (red line: present shoreline)

24

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

Η Κυχρεία Λίμνη σήμερα αποτελεί θαλάσσιο χώρο, ως τμήμα του Σαρωνικού κόλπου. Kychreia Lake today is a marine environment, as a part of the Saronic Gulf.

25

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

2.5. Στάση 5η – Θριάσιο πεδίο, Ράριον πεδίον και Ελευσίνα / Stop 5 – Thriassion Plain, Rarion Plain and Elefsis

Η Ελευσίνα ιδρύεται περί το 2000 π.Χ. στις πλαγιές του λόφου της ακρόπολης και αναπτύσσεται κατά τη μυκηναϊκή εποχή σε ισχυρά οχυρωμένη πόλη, λόγω της στρατηγικής της θέσης. Από την ίδια εποχή μαρτυρείται η λατρεία της ∆ήμητρας, ως θεάς της φύσης και της βλάστησης των σιτηρών, η οποία συνεχίζεται αδιάκοπα ως τα ρωμαϊκά χρόνια, με την ανέγερση αλλεπάλληλων ναών, στην ανατολική πλευρά του λόφου.

The settlement of Eleusis was founded in ca. 2000 B.C. on the slopes of the hill, and during the Mycenaean period it developed into a large fortified settlement, mostly due to its strategic position. During this period the cult of Demeter was introduced, as the worship of a deity connected to nature and the growing of cereals. The continuity of Demeter's cult is attested until Roman times, by the erection of successive temples on the east side of the hill.

Στον 8ο αιώνα π.Χ. το Ιερό αποκτά Πανελλήνιο χαρακτήρα. Στα χρόνια του Σόλωνα τα Ελευσίνια καθιερώνονται ως Αθηναϊκή εορτή. Την εποχή του Πεισίστρατου, ιερό και πόλη περιβάλλονται από ισχυρό τείχος με πύργους. Στην κλασική και ρωμαϊκή εποχή ιδρύονται λαμπρά οικοδομήματα. Με την επιβολή του Χριστιανισμού και την επιδρομή των Οστρογότθων, το Ιερό εγκαταλείπεται.

In the 8th century B.C. the sanctuary acquired a panhellenic character, and in the time of Solon, the Eleusinian Mysteries were established as one of the most important Athenian festivals. During the tyranny of Peisitratos the sanctuary and the settlement were enclosed with a massive fortification wall reinforced with towers. Splendid buildings were erected during the Classical and Roman periods, but with the spread of Christianity and especially after the invasion of the Ostrogoths, the sanctuary was abandoned.

Τα ευρήματα φυλάσσονται στο Μουσείο Ελευσίνας και το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Τα σημαντικότερα Μνημεία του Αρχαιολογικού Χώρου της Ελευσίνας είναι: Η Ιερά Αυλή. Χώρος συγκέντρωσης των πιστών, κατάληξη της Ιεράς οδού, όπου υπήρχε Εσχάρα με βωμούς για θυσίες στις θεές (8ος αιώνας π.Χ. - 2ος αιώνας μ.Χ.) καθώς και ναός της Προπυλαίας Αρτέμιδος του 2ου αιώνα μ.Χ.

The finds are housed in the museum of Eleusis and the National Archaeological Museum. The most important monuments of the site are: Sacred Court. It was the gathering place of the pilgrims and marked the end of the Sacred Way, which led to Eleusis from Athens. It contained the "Eschara", a structure dated to the 8th-2nd centuries B.C., with altars for the offerings to the goddesses, and the temple of Artemis Propylaea, 26

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

dated to the 2nd century A.D. Greater Propylaea.

Τα Μεγάλα Προπύλαια. Τα Μικρά Προπύλαια.

Lesser Propylaea. The Telesterion. Large square hall with six entrances. The centre of the hall was occupied by the "megaron", the adyton of the Eleusenian cult, where only the hierophantes (the high priest) was allowed to enter in order to perform the mysteric rites. Several architectural phases are distinguished in the building, dated from the 5th century B.C. until the 2nd century A.D. Triumphal Arches.

Το Τελεστήριο. Μεγάλη τετράγωνη αίθουσα με έξι εισόδους. Στο κέντρο υπήρχε το ανάκτορο, το άδυτο της Ελευσινιακής λατρείας, όπου έμπαινε μόνο ο Ιεροφάντης για την τέλεση των μυστικών ιερουργιών (5ος αιώνα π.Χ. - 2ος αιώνα μ.Χ.). Οι Θριαμβικές Αψίδες. Το Καλλίχορον Φρέαρ. Σύμφωνα με τον Ομηρικό Ύμνο, εδώ κάθισε η ∆ήμητρα, όταν ήρθε στην Ελευσίνα. Εδώ τελούνταν και οι χοροί των γυναικών της Ελευσίνας, που αποτελούσαν μέρος των ιεροτελεστιών προς τιμή της θεάς ∆ήμητρας (α' μισό 5ου αιώνα π.Χ.).

Callichoron Well. According to the Homeric Hymn, here rested Demeter, when she first came to Eleusis. Around this well the Eleusinian women performed dances during the ceremony in honor of the goddess. Dated to the first half of the 5th century B.C. Ploutoneion. Sacred retaining wall around a cave where, according to tradition, Plouto, the god of the Underwolrd, appeared. A representation of the annual return of Persephone on earth took place here. Dated between the second half of the 6th and the 4th century B.C. The Mycenaean Megaron. Part of foundations belonging to a rectangural temple with two columns on the longitudinal axis.

Το Πλουτώνειο. Ιερός Περίβολος με σπηλιά απ' όπου, σύμφωνα με την παράδοση, είχε φανεί ο Πλούτων, θεός του Άδη. Εδώ γινόταν αναπαράσταση της ετήσιας επιστροφής της Περσεφόνης στη γη (β' μισό 6ου αιώνα π.Χ. - 4ος αιώνας π.Χ.). Το Μυκηναϊκό Μέγαρο. Ναός σε σχήμα ορθογωνίου παραλληλογράμμου, με δύο κίονες κατά μήκος του κύριου άξονα.

2.5.1.

Καλίχορον φρέαρ – Kalihoron frear (well)

Έτσι ονομάζει ο Παυσανίας το πηγάδι, που το στόμιο του διατηρείται σε καλή κατάσταση, κοντά στη βορειοανατολική γωνιά των Μεγάλων Προπυλαίων. Ανακαλύφθηκε το 1892 από το Φίλιο και είναι κτισμένο με το πολυγωνικό σύστημα. Το

Pausanias names the well, whose opening is well preserved, near the northeastern corner of the Great Propylaia. It was discovered in 1892 by Filios and is constructed with the polygonal system. The opening that is preserved till today is 27

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

άνοιγμα που σώζεται σήμερα είναι 0,88 μέτρα, ενώ η διάμετρος του δακτυλίου στη βάση του, που σχηματίζεται από οκτώ λίθους, είναι περίπου 2,85 μέτρα. Το βάθος του φθάνει τα 6 μέτρα. Τρεις θύρες επέτρεπαν την είσοδο στο φρέαρ, όπου για πρώτη φορά χόρεψαν οι γυναίκες των Ελευσινίων και έψαλαν προς τιμή της ∆ήμητρας. Το φρέαρ χρονολογείται, στο πρώτο μισό του 5ου π.χ. αιώνα και θεωρείται σύγχρονο των Kιμώνειων κατασκευών. Βρισκόταν (πριν χτιστούν τα Μεγάλα Προπύλαια), στο τέρμα του δρόμου, που ακολουθούσαν απ' την Αθήνα οι προσκυνητές.

Geo-Mythological Field Trip

0.88m, while the diameter at its base, that is comprised of 8 stones is approximately 2.85m. Its depth reaches 6m. Three doors allowed entrance to the well where for the first time the woman of Elefsinian Mysteries danced and sang to honour Demetra. The well is dated at the first half of the 5th century and is regarded a modern of Kimonian constructions. It was located (before the Great Propylaia were constructed) at the end of the road that the pilgrims where following from Athens.

Kalihoron Frear (Well). According to the Homeric Hymn, Demetra sat on the well when she visited Elefsina. It was here that the dances of the women of Elefsina were taking place as part of the ritual to honor Demetra (1rst half of the 5th century BC).

Το Καλλίχορον Φρέαρ. Σύμφωνα με τον Ομηρικό Υμνο, εδώ κάθησε η ∆ήμητρα, όταν ήρθε στην Ελευσίνα. Εδώ τελούνταν και οι χοροί των γυναικών της Ελευσίνας, που αποτελούσαν μέρος των ιεροτελεστιών προς τιμή της θεάς ∆ήμητρας (α' μισό 5ου αιώνα π.Χ.).

2.5.2.

Το Καλλίχορον φρέαρ στα Ελευσίνια μυστήρια – The Kalihoron Frear (well) in the Elefsinian Mysteries Εδώ στο Καλλίχορον φρέαρ, κατέληγε η πομπή την 19η του μηνός Βοηδρομιώνος, που είχε ξεκινήσει απ' το ∆αφνί, με πρώτη στάση στο ιερό του ∆αφνείου Απόλλωνα, δεύτερη στο ιερό της Αφροδίτης, τρίτη στους Ρειτούς. Στη συνέχεια, στη γέφυρα του Ελευσίνιου Κηφισού οι Ελευσίνιοι υποδέχονταν τα ιερά και τους μύστες και τέλος αργά τη νύχτα στο φρέαρ της θεάς. Αναπαριστώντας τον πρώτο χορό των παρθένων, χόρευαν προς τιμή της θεάς, ψάλλοντας τον ομηρικό και τον ορφικό (κυρίως) ύμνο, υπό τις ευωδιές των θυμιαμάτων με στύρακα. Έτσι λοιπόν, περνούσαν την υπόλοιπη νύχτα με ύμνους και χορούς, νοσταλγώντας την επόμενη μέρα για τον εξαγνισμό τους, με αυστηρή νηστεία που έληγε με τον "κυκεώνα" (μείγμα κριθάλευρου και νερού ανακατεμένο με καλοτριμμένο δυόσμο), το ειδικό ποτό των Ελευσίνιων Μυστηρίων.

2.5.3.

Here, at the Kalihoron Frear ended the procession that had started at Dafni on the 19th of Voidromionos month. Τhe first stop was at the temple of Dafneios Apollo, the second at the temple of Aphrodite and the third at Reitoi. After the stops the Elefsinians were gathering at the bridge of Elefsinios Kifissos and went forwards to meet the initiates at finally late at night at the frear (well) of the goddess. By representing the first dance of the virgins, they were dancing to honour the goddess, singing the Homeric and Orphean (mainly) hymns under the scent of stiraka. That is how they spent the rest of the evening and night with hymns and dances waiting for their purification with strict feasting that was completed with the consumption of kikeona (mixture of barley-flour, mint and water), the special drink of the Elefsinian Mysteries.

Ράριον Πεδίον - Rarion Field

Το Ράριον πεδίο, αναφέρεται για πρώτη φορά στον Ομηρικό ύμνο και μάλιστα, ως μαστός της γης ζωοδότης. Γεωγραφικώς το Ράριον πεδίο, περικλείει την παρά την Ελευσίνα πεδιάδα και κυρίως το δυτικό τμήμα προς τη Μεγαρίδα. Νεότερες αδημοσίευτες έρευνες, το τοποθετούν σε βορειοδυτική διεύθυνση του σημερινού αρχαιολογικού χώρου, προς τη σημερινή πόλη της Μάνδρας, και νοτιοανατολικά του όρους Τρικέρατο (Κέρατα κατά τον Παυσανία).Σύμφωνα με την παράδοση, ήταν ο αγρός στον οποίον ο

The Rarion Field is first mentioned in the Homeric Hymn and actually as the breast of the life-giving earth. Geographically, the Rarion Field includes the valley next to Elefsina and mainly the western section towards Megarida. Recent unpublished research locate Rarion Field in a northwestern direction of the present archaeological site, towards the present town of Mandra, and southeastern of Trikerato Mt. (Kerata according to Pausanias). According to tradition, it was the field in which Triptolemos, following the 28

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Τριπτόλεμος έσπειρε πρώτος, σύμφωνα με την υπόδειξη της θεάς ∆ήμητρας, τον κόκκο του ιερού σίτου που έδωσε τους πρώτους καρπούς. Το Ράριον πεδίο εθεωρείτο ως "Γη ιερά", ονομαζόμενη και "οργάς" δηλαδή έκταση γης πολύ καλά αρδευόμενη και εύφορη, η οποία ήταν αφιερωμένη στη θεά ∆ήμητρα και περιελάμβανε αγρούς και δάση.Το ρήμα οργάω σημαίνει είμαι πλήρης υγρών (χυμών), από την υγρασία επί εδάφους, στην προκειμένη περίπτωση, αρδεύομαι, αφθονώ (είμαι πλήρης) από καρπούς. Το όνομα έλαβε απ' τον μυθολογικό Ελευσίνιο ήρωα Ραρ, παππού του Τριπτόλεμου (ή πατέρα σύμφωνα με τον Παυσανία), ο οποίος παρέλαβε και περιποιήθηκε τη θεά ∆ήμητρα που έφθασε στην Ελευσίνα, προς αναζήτηση της κόρης της Περσεφόνης. Η θεά προς εκδήλωση της ευγνωμοσύνης της για τη φιλοξενία, δίδαξε τον γιο ή εγγονό του Ραρός Τριπτόλεμο τη γεωργία και κυρίως την καλλιέργεια του σίτου στον αγρό του, που λόγω του επώνυμου ήρωα έλαβε το όνομα του. Εκεί όπου είχε αλωνιστεί ο πρώτος παραχθείς απ' τη σπορά σίτος, είχε εγκατασταθεί βωμός, όπου προσέφεραν θυσίες με χονδροαλεσμένους δημητριακούς καρπούς, οι πανηγυρίζοντες. Στο συγκεκριμένο πεδίο επίσης γινόταν και η τελετή της "Ιεράς Αρόσεως", που δεν πρόκειται για πραγματική άροση ολόκληρου του πεδίου, αλλά περί συμβολισμού. Κατά την τελετή αυτή επαναλάμβαναν την εργασία που είχε κάνει για πρώτη φορά ο Τριπτόλεμος, σύμφωνα με τις οδηγίες της θεάς και περιελάμβανε τρεις συμβολικούς αρότρους. Οι τρεις αυτοί ιεροί άροτροι, ήταν οι τρεις γεωργικές εορτές της Αττικής, τελούμενοι σε τρεις διαφορετικές εποχές (τα τρία αλέτρια), την άνοιξη, το καλοκαίρι και το φθινόπωρο, ο δεύτερος εκ' των οποίων γινόταν στο Ράριον πεδίο.

Geo-Mythological Field Trip

instructions of goddess Demetra, first sowed the seed of the holy barley and reaped its first harvest. The Rarion Field was regarded as “sacred land”. It was also called “orgas” which means a land that is well irrigated and fertile. It was dedicated to goddess Demetra and included fields and forests. The verb “orgao” means I am full of juices from the moisture in the ground (in this case irrigation) plentiful of crops. The name was taken by the mythological Elefsinian hero Rar, the grandfather of Triptolemos (or his father according to Pausanias). He is said to have looked after goddess Demetra when she arrived in Elefsina looking for her daughter Persephone. The goddess expressed her gratitude for the hospitality by teaching Triptolemos the cultivation of barley in his fields. And the fields where named after his father’s or grandfather’s name. Where the first crops where harvested an altar was constructed where offerings of seeds and crops where made. At this field the symbolic ceremony of the “Iera Aroseos” was taking place (ploughing). During this ceremony all the participants where repeating all the work that Triptolemos had done for the first time following the instructions of the goddess and included three symbolic ploughs. Those ploughs where representing the three farming celebrations of Attica, that took place in three different seasons, in spring, summer and fall. The second one (the summer celebration) was taking place in Rarion Field.

29

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

∆ήμητρα, Περσεφόνη και Τριπτόλεμος. Η ∆ήμητρα παραδίδει το στάχυ στον Τριπτόλεμο για να το καλλιεργήσει. (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα).

Demetra, Persephone and Triptolemos. Demetra hands the ear to Triptolemos to cultivate it. (National Archaeological Museum).

2.5.4.

Το Ράριον πεδίον και τα Ελευσίνια μυστήρια – The Rarion Field and the Elefsinian Mysteries Την 20η του μηνός Βοηδρομιώνος (η σημαντικότερη ημέρα των Ελευσίνιων Μυστηρίων), οι μυσταγωγοί επέβλεπαν για την τήρηση της νηστείας, που έληγε με τον κυκεώνα (το ειδικό ποτό των Μυστηρίων) στην αρχή της τελετής, όπως άλλωστε και η θεά ήπιε τον "κυκεώνα" στην αρχή της διαμονής της στην Ελευσίνα. Επίσης πρόσφεραν ψωμί, τον "πέλανο" δώρο των Ευμολπιδών, από σιτάρι και κριθάρι που καλλιεργούσαν στο Ράριον πεδίο. Την νύχτα της ίδιας ημέρας, ακολουθούσε η "τελετή" στο Τελεστήριο. Εξάλλου κατά τη διάρκεια των εορτών αυτών, διεξάγονταν και αγώνες, γυμναστικοί, ιππικοί και μουσικοί, που οι αρχαίοι θεωρούσαν αρχαιότερους των Ολυμπιακών. Οι αγώνες μαρτυρούνται με την προσωνυμία "πάτριος αγών" και οι νικητές είχαν σαν έπαθλο, ένα ορισμένο αριθμό μερίδων κριθαριού, που προερχόταν απ' το Ράριον πεδίο, όπου καλλιεργήθηκαν για πρώτη φορά τα δώρα της θεάς απ' τους ανθρώπους.

On the 20th day of the Voidromionos month (the most important day of the Elefsinian Mysteries), the initiates were supervising the feasting that ended with kikeonas (the special drink of the Mysteries). The drink was consumed at the start of the ceremony, as the goddess had drank kikeonas during the first days of her visit in Elefsina. They also offered bread, “pelanos” gift of Eumolpides, made of barley and wheat that was cultivated in the Rarion Field. During these celebrations gymnastic, horseriding and musical games were also taking place and were considered older than the Olympic games. The games are recorded with the title “patrios agon” and the winners had as a trophy a certain number of barley portions from the Rarion Field where the gifts of Demetra where first cultivated by humans.

30

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

2.6. Στάση 6η – Ισθμός Κορίνθου και Ποσειδωνία / Stop 6 – Isthmus of Corinth and Posidonia 2.6.1.

Αρχαία Κόρινθος – Ancient Corinth

Η σημαντική θέση της αρχαίας Κορίνθου κατοικήθηκε από τα νεολιθικά χρόνια (5000-3000 π.Χ.). Η μεγάλη όμως ακμή της αρχίζει από τον 8ο π.Χ. αιώνα και συνεχίζεται μέχρι την καταστροφή της από τον Ρωμαίο στρατηγό Μόμμιο το 146 π.Χ. ∆είγμα της αποτελεί ο δωρικός ναός του Απόλλωνα που κατασκευάσθηκε το 550 π.Χ. Η πόλη επανοικίζεται το 44 π.Χ., αναπτύσσεται και πάλι και το 51-52 μ.Χ. δέχεται την επίσκεψη του Απόστολου Παύλου. Το κέντρο της οργανώνεται νότια του ναού του Απόλλωνα και περιλαμβάνει καταστήματα, μικρούς ναούς, κρήνες, λουτρό και άλλα δημόσια κτήρια. Το 267 μ.Χ., με την εισβολή των Ερούλων, αρχίζει η παρακμή της πόλης, η οποία ωστόσο επιζεί, παρά τις επανειλημμένες καταστροφές και εισβολές, μέχρι την απελευθέρωσή της από τους Τούρκους το 1822.

The site of Ancient Corinth was first inhabited in the Neolithic period (5000-3000 B.C.). The peak period of the town, though, started in the 8th century B.C. and lasted until its destruction by the Roman general Mummius in 146 B.C. Representative of its wealth is the Doric temple of Apollo, which was built in 550 B.C. The city was reinhabited in 44 B.C. and gradually developed again. In 51/52 A.D., Apostle Paul visited Corinth. The centre of the Roman city was organized to the south of the temple of Apollo and included shops, small shrines, fountains, baths and other public buildings. The invasion of the Herulians in A.D. 267 , initiated the decline of the city though it remained inhabited for many centuries through successive invasions and destructions, until it was liberated from the Turks in 1822.

Περιορισμένη σε έκταση και αποτελέσματα έρευνα έγινε κατά τα έτη 1892 και 1906 από τον Α. Σκιά με δαπάνες της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Συστηματικές ανασκαφές στην περιοχή που συνεχίζονται έως σήμερα, άρχισαν το 1896 από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, που έφεραν στο φως την αγορά, ναούς, κρήνες, καταστήματα, στοές, λουτρά. Επίσης, ερευνήθηκαν ο Ακροκόρινθος, προϊστορικοί οικισμοί, το Θέατρο, το Ωδείο, το Ασκληπιείο, νεκροταφεία, η συνοικία των κεραμέων και άλλα κτήρια.

The Archaeological Society of Athens under the direction of A. Skias conducted limited excavations in 1892 and 1906. The systematic excavations of the area, initiated by the American School of Classical Studies in 1896, are still continuing today and have brought to light the agora, temples, fountains, shops, porticoes, baths and various other monuments. The investigations extended also to the fortress on Acrocorinthos, the prehistoric settlements, the Theatre, the Odeion, the Asklepeion, the cemeteries, the Quarter of the Potters, and other buildings outside the main archaeological site.

31

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

2.6.2.

Geo-Mythological Field Trip

Αρχαία Δίολκος – Ancient Diolkos

Λιθόστρωτος δρόμος που χρησιμοποιείτο για την από ξηράς μεταφορά πλοίων, πάνω σε τροχοφόρο όχημα ("Ολκός νεών") από τον Σαρωνικό στον Κορινθιακό κόλπο και αντιστρόφως. Αποκαλύφθηκε το δυτικό του τμήμα σε μήκος 255 μ. στην πλευρά της Πελοποννήσου και σε μήκος 204 μ. στην Στερεά Ελλάδα μέσα στις εγκαταστάσεις της Σχολής Μηχανικού.Το πλάτος του είναι 3,40 - 6,00 μ. Είναι στρωμένος με κανονικούς πώρινους κυβόλιθους και στο μέσον του φέρει δύο αυλακώσεις σε απόσταση 1,50 μ. Στο δυτικό άκρο του κατέληγε σε λιθόστρωτη αποβάθρα.

The Diolkos is a paved road, which was used for the transport of boats by land on a platform ("puller of boats").

Η κατασκευή της ∆ιόλκου προέκυψε από την ανάγκη για γρήγορο πέρασμα των πλοίων από τον Σαρωνικό στον Κορινθιακό κόλπο και αντίστροφα, έγινε στις αρχές του 6ου π.Χ. αιώνα και συνδέεται με την τυραννίδα του Περίανδρου στην Κόρινθο. Το δυτικό άκρο του ανακατασκευάσθηκε στις αρχές του 4ου π.Χ. αιώνα. Χρησιμοποιείτο για τη μεταφορά μικρών, κυρίως πολεμικών σκαφών. Τέτοια χρήση βεβαιώνεται από τις πηγές ως τον 9ο μ.Χ. αιώνα.

It became necessary to built the "diolkos" in order to provide a quick passage for the boats between the Saronic Gulf and the Corinthian Bay. It was constructed during the 6th century B.C., probably during the tyranny of Periandros in Corinth. Its westren end was reconstructed at the beginning of the 4th century B.C. It was used for the transport of small boats, mostly warships, up to the 9th century A.D. as is confirmed by various sources.

Η ανασκαφή του μνημείου έγινε κατά τα έτη 1956-1959 από την Αρχαιολογική Υπηρεσία (ανασκαφέας Ν. Βερδελής). Συνεχίστηκε κατά τα έτη 1960 και 1969 από τον ίδιο ανασκαφέα με δαπάνη της Αρχαιολογικής Εταιρείας.

The monument was excavated during the years 1956-1959 by the Greek Archaeological Service (under the direction of N.Verdelis). Supplementary investigations were undertaken in 1960 and 1963 by the archaeologist with funds from the Archaeological Society.

Its western section was excavated to a length of 255m. on the Peloponnesos side of the Isthmus and of 204 m. on the Sterea Hellas side, in the precinct of the School of Engineering. Its width is 3,40 - 6,00m. It is paved with square blocks of poros and carried two grooves in the middle, at a distance of 1,50 m. from each other. On its western side it ended on a paved quay.

32

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

2.6.3.

Geo-Mythological Field Trip

Ισθμία – Isthmia

Το ιερό του Ποσειδώνα στην Ισθμία ήταν σημαντικό θρησκευτικό και αθλητικό κέντρο, όπου κάθε δύο χρόνια γίνονταν πανελλήνιοι αγώνες, "τα Ίσθμια", προς τιμήν του Μελικέρτη-Παλαίμονα ή του Ποσειδώνα. Η θέση οχυρώθηκε στα 1200 π.Χ., ενώ ιεροτελεστίες τελούνταν από τα μέσα του 11ου π.Χ. αιώνα. Ο ναός του Ποσειδώνα που οικοδομήθηκε για πρώτη φορά τον 7ο αιώνα π.Χ., γνώρισε τρεις οικοδομικές φάσεις από τα μέσα του 7ου π.Χ. αιώνα έως το 146 π.Χ. Στον 6ο π.Χ. αιώνα κατασκευάζεται το πρώτο στάδιο και στον 5ο π.Χ., ο περίβολος του Παλαίμονα και το θέατρο. Στα ρωμαϊκά χρόνια επισκευάζονται ο ναός και το θέατρο, ενώ παράλληλα ιδρύεται ο κυκλικός ναός του Παλαίμονα και ένα λουτρό. Το ιερό εγκαταλείπεται στα τέλη του 4ου μ.Χ. αιώνα και το οικοδομικό υλικό των κτηρίων του θα χρησιμοποιηθεί αργότερα για την κατασκευή του Εξαμιλίου τείχους.

The Sanctuary of Poseidon at Isthmia was an important cult and athletic centre where the Panhellenic Games, called "the Isthmia", took place every two years in honour of MelicertesPalaemon or Poseidon. The site was fortified in about 1200 B.C. and ritual festivities were performed from the middle of the 11th century B.C. onwards. The temple of Poseidon was first built in the 7th century B.C., and was reconstructed three times from the middle of the 7th century B.C. to 146 B.C. The first Stadium was built during the 6th century B.C., while the peribolos of the shrine of Palaemon and the Theatre were added in the 5th century B.C. During the Roman period, the temple and the theatre were restored while baths and the circular temple of Palaemon were constructed. The sanctuary was abandoned at the end of the 4th century A.D., and later, building material from it was used in the 33

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Οι πρώτες ανασκαφές, περιορισμένες σε έκταση και αποτελέσματα, έγιναν το 1883 από τον Paul Monceaux και το 1930 από τους Β. S. Jenkins και H. Megaw. Συστηματικές ανασκαφές στο χώρο διεξήγαγε η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών. Κατά τα έτη 1959-1967 ο Oscar Broneer ανέσκαψε το ναό του Ποσειδώνα, στοές, το ιερό του Παλαίμονα, τα δύο στάδια και ένα ελληνιστικό οικισμό στη θέση "Ράχη", ενώ αργότερα η Ε. Gebhard αποκάλυψε το θέατρο. Κατά τα έτη 1967-1976, ο P. Clement έσκαψε το ρωμαϊκό λουτρό και άλλα κτήρια. Τέλος, το 1980 και 1989, η Ε. Gebhard ερεύνησε το κεντρικό ιερό και τον οικισμό της Ράχης.

Geo-Mythological Field Trip

construction of the Hexamilion wall. B.S. Jenkins and H. Megaw carried out the first, restricted excavations, poor in results, in 1883 by Paul Monceaux and in 1930. The American School of Classical Studies undertook extensive excavations on the site. During the years 1959-1967, Oscar Brooner excavated the temple of Poseidon, porticoes, the sanctuary of Palaemon, the two Stadiums and a Hellenistic settlement at "Rachi", while later, E. Gebhard brought to light the theatre. During 1967-1976 , P. Clement excavated the Roman baths and other buildings. Finally, in 1980 and 1989, E. Gebhard investigated the central shrine and the prehistoric settlement at "Rachi".

2.7. Στάση 7η – Μυκήνες / Stop 7 – Mycenae 2.7.1.

Μυκήνες, Θρύλος και Ιστορία / Mycenae, Legend and History

ƒ

Οι Μυκήνες ήταν ένα από τα πιο σημαντικά πολιτιστικά και πολιτικά κέντρα της Ελλάδας από το 2.500 π.Χ. και μετά.

ƒ

Κυριαρχούσαν στην πεδιάδα και είχαν τον έλεγχο όλων των διαδρομών προς βορρά, ανατολή και δύση ακόμα και της θαλάσσιας διαδρομής από τον κόλπο του Ναυπλίου μέσω της επίβλεψης από το φρούριο της Τύρινθας.

ƒ

ƒ

Η πιο λαμπρή περίοδος των Μυκηνών άρχισε το 1.600 π.Χ. και εξελίχθηκε μέχρι το 1200 π.Χ.

Mycenae was one of the most important cultural and political centres of Greece, from 2,500 B.C. on.

ƒ

Mycenae dominated the plain and controlled the overland routes to the north, west and east and even the sealane of the Gulf of Nafplion through its dependency, the citadel of Tyrins.

ƒ

The most brilliant and prosperous period of Mycenae was from ca. 1,600 to 1,200 B.C.

ƒ

The hill (rd. 280 m. high) was inhabited from 2,500 B.C. (Early Bronze Age) and perhaps even in the Stone Age.

It is believed that the ƒ

Founder and first King of Mycenae was Perseus, son of Zeus and Danae. Perseus built the fortification walls the first half of the 14th century (about 1,340 B.C.) using the legendary Cyclops.

ƒ

The fortification walls are not of one period as the area surrounded was gradually increased in well-established stages. Around 1,250 B.C. the Mycenaeans enlarged the area of the citadel towards west and south.

Ο λόφος (280 μέτρα υψόμετρο) πρωτοκατοικήθηκε το 2.500 π.Χ. (Πρώιμη Εποχή Χαλκού) και πιθανόν την εποχή του Λίθου.

Γενικότερα θεωρείται ότι: ƒ

ƒ

Ο ιδρυτής και πρώτος βασιλιάς των Μυκηνών ήταν ο Περσέας, ο γιος του ∆ία και της ∆ανάης. Ο Περσέας έχτησε τα τείχη των Μυκηνών κατά το πρώτο μισό του 14ου αιώνα, (περίπου το 1340 π.Χ.) 34

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

χρησιμοποιώντας Κύκλωπες.

Geo-Mythological Field Trip

τους

θρυλικούς

ƒ

Agamemnon, the descendant of Perseus was the leader of Achaeans against Troy.

ƒ

Τα οχυρωτικά τείχη δεν ανήκουν αποκλειστικά σε μία περίοδο καθώς η τριγύρω περιοχή αυξανόταν σταδιακά. Γύρω στο 1250 π.Χ. οι Μυκηναίοι αύξησαν την έκταση του φρουρίου προς δύση και νότο.

ƒ

The Dorian destroyed Mycenae towards the end of the 12th century B.C.

ƒ

Ο Αγαμέμνων, ο απόγονος του Περσέα ήταν ο αρχηγός των Αχαιών εναντίων της Τροίας.

ƒ

Οι ∆ωριείς κατέστρεψαν τις Μυκήνες προς το τέλος του 12ου αιώνα π.Χ.

Η πύλη των Λεόντων (κατασκευάστηκε το 1250 π.Χ.) με την εντυπωσιακή κλίση των κεκλιμένων τριγώνων: 450 x 1.98 x 0.80 = 7.18 x 2.5 = 1.799 ≈ 1.800 τόνοι

The Lion Gate (built in ca. 1,250 B.C.) with the impressive relief on the relieving triangle: 450 x 1.98 x 0.80 = 7.18 x 2.5 = 1,799 ≈ 1,800 tons

Το πέτρωμα στα αριστερά είναι ασβεστόλιθος, ενώ η κεκλιμένη επιφάνεια είναι μία ρηξιγενής επιφάνεια ενός ενεργού κανονικού ρήγματος

The rock on the left is limestone, whereas the relief surface is a fault surface of an active normal fault.

Σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία:

According to the Greek Mythology

ƒ

Ο Περσέας (1400 – 1350 π.Χ.) ήταν ο ιδρυτής των Μυκηνών

ƒ

Perseus, who lived between 1,400 and 1,350 was the founder of Mycenae.

ƒ

Ο Περσέας ήταν ο γιος του ∆ια και της ∆ανάης και αυτός που σκότωσε τηε γοργόνα Μέδουσα.

ƒ

Perseus was son of Zeus and Danae and destroyer of the Gorgon Medusa.

Ο Ευρισθέας – ένας από τους απόγονους του Περσέα – ήταν ο βασιλιάς για τον οποίο ο Ηρακλής πραγματοποίησε τους 12 άθλους. (1250 π.Χ.).

ƒ

ƒ

Eurystheus –one of Perseus descendantswas the King for whom Hercules performed the 12 labours (ca. 1,250).

ƒ

Atreus: The Mycenaeans chose Atreus to rule Mycenae after Eurystheus was killed in a war against the children of Hercules. Atreus was son of Pelops.

ƒ

Agamemnon (ca. 1,220 B.C.): The son of Atreus was chosen to lead the Achaean Greeks against Troy (Troyan war ca. 1,200 – 1,190 B.C.).

ƒ

ƒ

Ατρέας: Οι Μυκηναίοι επέλεξαν τον Ατρέα ως διάδοχο της βασιλίας του Ευρυσθέα ο οποίος σκοτώθηκε στη μάχη εναντίων των παιδιών του Ηρακλή. Ο Ατρέας ήταν ο γιος του Πέλοπα. Αγαμέμνονας (1220 π.Χ.): Ο γιος του Ατρέα εκλέχθηκε να οδηγήσει τους Αχαιούς εναντίων της Τροίας (1200 – 1190 π.Χ.).

Archaeological research shows that: ƒ

Around 1,475 B.C. the Mycenaeans conquered Knossos, taking advantage of the devastating volcanic eruption of Thera and a violent earthquake that destroyed the Cretan palaces.

ƒ

The political system of the city-state ruled over by a King known as a wanax (=the Homeric anax).

ƒ

They used the Linear B script, which was developed from the earlier Minoan Linear A script, when the Mycenaeans occupied

Η αρχαιολογική έρευνα δείχνει ότι: ƒ

Γύρω στο 1475 π.Χ. οι Μυκηναίοι κατέκτησαν την Κνωσσό, εκμεταλλευόμενοι την καταστροφική ηφαιστειακή έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας και ενός ισχυρού σεισμού ο οποίος κατέστρεψε τα Κρητικά παλάτια.

ƒ

Το πολιτικό σύστημα της πόλης κράτους καταργήθηκέ από τον βασιλιά Αναξ.

ƒ

Χρησιμοποιούσαν την Γραμμική Β η οποία 35

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

εξελίχθηκε από την πρώιμη Μινωική Γραμμική Α, όταν οι Μυκηναίοι επικρατούσαν στη Κνωσσό. ƒ

Ο Μιχάλης Βεντρής κατάφερε να αποκωδικοποιήσει και να ερμηνεύσει ένα αριθμό επιγραφών. Το επίτευγμα του έργου του Βεντρή είναι η απόδειξη ότι η Γραμμική Β είναι Ελληνική και ότι οι Μυκηναίοι μιλούσαν Ελληνικά.

Μυκηναϊκός Πολιτισμός: όχι μόνο εξελίχθηκε στις Μυκήνες αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα από το 1620 μέχρι το 1120 π.Χ. “Μυκηναίοι” δεν θεωρούνταν μόνο οι κάτοικοι των Μυκηνών αλλά και όλος ο πληθυσμός της κεντρικής Ελλάδας Γύρω στο 1450 π.Χ., ήταν η περίοδος την μεγαλύτερης κυριαρχίας και επιρροής των Μυκηναίων σε Ανατολική και ∆υτική Μεσόγειο. Οι έμποροι μετέφεραν προϊόντα από την πατρίδα τους – ελαιόλαδο, αρωματικά έλαια, κρασί, έργα τέχνης και κεραμικά – στην Αίγυπτο, Παλαιστίνη και Συρία, στις δυτικές ακτές της Μικράς Ασίας, της Νότιας Ιταλίας, Σικελίας και πιθανότατα δυτικότερα μέχρι τις ακτές της Νότιας Αγγλίας. Σε αντάλλαγμα έπαιρναν χαλκό, χρυσό, κασσίτερο, ελεφαντόδοντο, αρωματικά βότανα και φυσικά πολιτιστικές και καλλιτεχνικές ιδέες.

2.7.2.

Knossos. ƒ

Michael Ventris was able to read and interpret a number of inscriptions or tablets. The chief result of Ventris work is the proof that the language of Linear B script is Greek and the Mycenaeans were Greek-speaking people.

Mycenaean civilization: not only that developed at Mycenae, but also in the rest of Greece between ca. 1,620 to 1,120 B.C. “Mycenaeans” are not only the people of Mycenae but all the population of the mainland Greece. Around 1,450 B.C. was the period of greatest expansion and influence of the Mycenaeans in both the Eastern and the Western Mediterranean area. The merchants carried products of the homeland – olive oil, perfumed oil, wine, works of art and pottery- to Egypt, Palestine and Syria to the west coast of Asia Minor also to Southern Italy, Sicily and perhaps as far west as Southern England. In exchange, they brought home copper, gold, tin, ivory, aromatic herbs and cultural and artistic ideas.

Η υπόγεια δεξαμενή / The underground cistern

Η είσοδος της δεξαμενής είναι βορειοανατολική γωνία της προέκτασης βορείου Κυκλώπειου τείχους.

στη του

The opening to the cistern is at the northeast corner of the extension and in the north Cyclopean wall.

Περίπου 54 σκαλοπάτια πιο κάτω (12 μέτρα βάθος) ο διάδρομος καταλήγει σε μια δεξαμενή με διαστάσεις 1.60 μ .Χ 0.70 μ. Χ 5 μ βάθος.

Some 54 steps below that is about 12 m. deep, the passage terminates at a well-like cistern about 1.60 m. by 0.70 m. and 5 m. deep.

Ακριβώς πάνω από την δεξαμενή στην οροφή του διαδρόμου υπάρχει ένα μεγάλο άνοιγμα, το κανάλι μεταφοράς του νερού από κεραμικούς σωλήνες και το υδραγωγείο.

Immediately above the cistern in the roof of the passage there is a large opening, the termination of the water conduit of terracotta pipes, the aqueduct.

Πιθανή χρήση του νερού της τεχνητής λίμνης ως νεροτριβείο.

Κατασκευαστικές λεπτομέρειες στο διατηρημένο τμήμα του φράγματος. Construction details of the preserved part of the dam.

Possible use of the water from the artificial llake, as a

36

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

wash – basin.

Τομή στο μέτωπο του τείχους με το υλικό πλήρωσης (κατά J. Knauss, 1966) Υπολείμματα της «γέφυρας» πάνω από το ρεύμα του Χάβου (∆ιαστάσεις 20 m. μήκος, 5 m. πλάτος και 4,5 m. ύψος). Πρόκειται για ένα Κυκλώπειο τείχος της ανώτερης Ελλαδικής Εποχής (1400 – 1200 π.Χ.). Σύμφωνα με τον J. Knauss (1966) δεν πρόκειται για γέφυρα αλλά για ένα φράγμα.

Section of the forehead of the bridge (or dam) (after J. Knauss, 1966).

Ruins of the “bridge” over the havos stream (Dim. 20m length, 5m width, 4.5m height). It is one of the so-called “CyclopianWalls” of the Y. Helladic Period (14001200B.C.). According to J.Knauss (1966) this is not a bridge, but a dam.

Σύγχρονο νεροτριβείο από το Κεφαλάρι (κατά J. Knauss, 1966). Reconstruction of the wash-basin (=Nerotrivio) (after J. Knauss, 1966).

Κατασκευαστική λεπτομέρεια και διαστάσεις του μετώπου του φράγματος (1400 – 1200 π.Χ.) (κατά J. Knauss, 1966). Construction detail and dimensions of the forehead of the dam (1400 – 1200 B.C.) (after J. Knauss, 1966)

37

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

Αναπαράσταση του νεροτριβείου (κατά J. Knauss, 1966). Reconstruction of the wash-basin (=Nerotrivio) (κατά J. Knauss, 1966).

Η λίμνης της Λέρνης και πιθανή διάταξη προϊστορικών τεχνικών έργων (κατά Knauss, 1966). Lerni Lake and possible arrangement of prehistoric technical works (after Knauss, 1966).

38

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

2.7.3.

Geo-Mythological Field Trip

Το υδραγωγείο των Μυκηνών / The Mycenaean aqueduct

Το ανατολικό τμήμα του φρουρίου με τη θέση των υδρευτικών εγκαταστάσεων (φρεατοειδής δεξαμενή) (κατά Παπαχατζή, 1978).

The eastern part of the fortress showing the location of the water supply installations (well-like cistern) (after Papachatzis, 1978).

Κάτοψη και τομή στις υπόγειες υδρευτικές εγκαταστάσεις που έχουν κατασκευαστεί στην επέκταση του φρουρίου (κατά G. Karo, 1934).

Ground plan and cross section of the underground water supply installations, constructed at the extension of the fortress (after G. Karo, 1934).

39

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

2.8. Στάση 8η – Αρχαία Τίρυνθα / Stop 8 – Ancient Tiryns On the edge of the Argolic gulf, at a short distance from Nauplion, the Acropolis of Tiryns rises impressively on a rocky hill (16 m).

Στο μυχό του αργολικού κόλπου, σε μικρή απόσταση από το Ναύπλιο, η ακρόπολη της Τίρυνθος προβάλλει επιβλητικά πάνω σ' ένα βραχώδη λόφο ύψους 16 μ.

The earliest human occupation on the hill goes back to the Neolithic period (about 5000 B.C.). It was followed by successive settlements but their remains have been destroyed almost completely by the extensive construction arrangement of the Mycenaean age. Enough evidence survived from the settlement of the Early Bronze Age (2500-2000 B.C.) to prove the existence then of a series of apsidal houses arranged around a very huge circular building (diam. 28 m) on the summit of the hill.

Η αρχαιότερη εγκατάσταση πάνω στον λόφο χρονολογείται στη νεολιθική εποχή (περίπου 5.000 π.Χ.). Ακολούθησαν αλλεπάλληλοι οικισμοί, των οποίων όμως τα κατάλοιπα καταστράφηκαν σχεδόν ολότελα κατά τις μεγάλης τάξεως διαμορφώσεις της Μυκηναϊκής εποχής. Από τον οικισμό της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού (25002000 π.Χ.) διασώζονται αρκετές ενδείξεις για την ύπαρξη μίας σειράς αψιδωτών κτιρίων και ένας τεραστίων διαστάσεων κυκλικού κτιρίου (διαμέτρου 28 μ.) στο ψηλότερο σημείο του λόφου.

The building of the fortification of the hill began during the 14th century B.C. and was completed at the end of the 13th century (Late Helladic IIIB period). The Cyclopaean walls which surround the Upper, Middle and Lower Citadel, have a total perimeter of approximately 750 m and a width between 4,50 and 7 m. Within the walls were planned the wall-painted palace, the remaining public spaces, the cyclopaean tunnels leading to the storehouses and the workshops. The town divided into blockhouses extended outside the walls and around the Acropolis (about 750 acres).

Τον 14ο αιώνα π.Χ. αρχίζει η κατασκευή της οχύρωσης του λόφου που ολοκληρώνεται στα τέλη του 13ου αιώνα π.Χ. (Υστεροελλαδική ΙΙΙΒ περίοδος). Τα κυκλώπεια τείχη που περιλαμβάνουν την άνω, μέση και κάτω Ακρόπολη, έχουν συνολική περίμετρο 750 μ περίπου και πλάτος από 4,50 ως 7 μ. Εντός αυτών οργανώνεται το τοιχογραφημένο ανάκτορο, οι λοιποί δημόσιοι χώροι, οι αποθήκες και οι κυκλώπειες σήραγγες, τα εργαστήρια καθώς και συγκροτήματα οικιών. Έξω 40

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

και γύρω από την ακρόπολη, εκτείνεται η οργανωμένη σε οικοδομικά τετράγωνα πόλη (περίπου 250 στρέμματα). Μετά την κατάρρευση του ανακτορικού συστήματος (γύρω στο 1200 π.Χ.), η ακρόπολη εξακολουθεί να χρησιμοποιείται κυρίως ως χώρος λατρείας. Ο χώρος είχε ερημωθεί όταν τον επισκέφτηκε ο Παυσανίας, τον 2ο μ.Χ. αιώνα.

After the disintegration of the palatial system (about 1200 B.C.), the Acropolis continued to be used mostly as a cult place. The site had become deserted when Pausanias visited it during the 2d century A.D.

2.9. Στάση 9η – Πηγές Λέρνης, ο Ηρακλής και η Λερναία Ύδρα / Stop 9 – Lerni Springs, Hercules and the Lernaean Hydra

Κατά τα πρώτα στάδια της ανθρώπινης κοινωνίας, η εξάρτηση του ανθρώπου από την φύση ήταν πιο άμεση, και έντονα φυσικά φαινόμενα όπως πλημμύρες, σεισμοί, καταιγίδες, ηφαιστειακές εκρήξεις κτλ, που έπαιξαν ένα πιο σημαντικό ρόλο στη ζωή του ανθρώπου ερμηνεύτηκαν ως θεϊκές και συνδέθηκαν με τους θεούς, ημίθεους η με ανθρώπους που είχαν υπερφυσικές δυνάμεις. Αυτά τα γεωλογικά φαινόμενα, που αναγνωρίζονται σήμερα σε αρχαίους μύθους και συνδέονται κυρίως με τη

During the early stages of human society, man’s dependence on nature was more direct, whereas natural phenomena of extreme intensity, such as floods, earthquakes, thunderstorms, volcanic eruptions, etc., playing a most crucial part in human’s survival, were interpreted as divine actions and were connected with gods, semi gods or as actions of men having supernatural powers. Such geological phenomena, known today under the sense of a myth and connected in time with the period of 41

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

χρονική περίοδο του Ολοκαίνου (10000 χρόνια πριν από σήμερα), μπορούν και πρέπει να αναδειχθούν σε μια ειδική κατηγορία γεωτόπων, τους γεωμυθολογικούς.

the uppermost Pleistocene and/or that of Holocene, may and should be included in a specific category of geotopes, the geomythological geotopes or geomythotopes.

Στην Ελλάδα, υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός γεωμυθολογικών γεωτόπων, οι οποίοι, μετά τον εντοπισμό τους, θα πρέπει να διατηρηθούν και να αναδειχθούν. Κάποιοι από αυτούς, είναι μοναδικοί και προκαλούν το διεθνές ενδιαφέρον, σχετικά με το κλίμα και τις παλαιογεωγραφικές αλλαγές του Ολοκαίνου. Οι γεωμυθολογικοί και οι γεωαρχαιολογικοί γεώτοποι, εκτός από το γεωλογικό ενδιαφέρον, επιπλέον παρουσιάζουν ιστορικό, παλαιο-κλιματολογικό και επιμορφωτικόεκπαιδευτικό ενδιαφέρον.

In the Hellenic territory a great number of geomythological geotopes exists which, following their localisation, should be preserved, rendered and propounded. Some of them even are unique and feature a specific, international interest, pertaining to the climatic and the paleogeographic changes of the Holocene. The geomythological as well as the geoarcheological geotopes, except their strictly geological interest, are of general scientific and educational interest too.

Ο γεωμυθολογικός γεώτοπος, των Πηγών της Λέρνης συνδέεται με τον 2ο άθλο του Ηρακλή, του ήρωα που δεσπόζει στην Ελληνική Μυθολογία και εξολόθρευσε το οφιόμορφο τέρας Λερναία Ύδρα. Η Ύδρα ζούσε στην περιοχή του Άργους, κοντά στην Λίμνη της Λέρνης. Το σώμα της ήταν τεράστιο και κατέληγε σε πολλαπλά πλοκάμια και κάθε πλοκάμι είχε στην κορυφή του ένα κεφάλι.

As it is known, the myth of the extinguishing of Lernaia Hydra, which is the 2nd labour of Hercules, has as follows:

Η ανάσα του τέρατος ήταν δηλητηριώδης και ακόμα και όταν κοιμόταν συνήθιζε να καταστρέφει τα πάντα γύρω της: καλλιέργειες, δένδρα, ζώα και ανθρώπους. Υπάρχουν πολλές απόψεις σχετικά με τον αριθμό των κεφαλιών της Ύδρας οι οποίες αναφέρονται παρακάτω:

A repulsive snake-formed beast named Lernaia Hydra used to live in the region of Argos, near the Lake Lerna. It had an enormous serpentine body (Fig. 1), which was ending at several snaky tresses, with a head at each edge. The beast’s breath was poisonous and often Lernaia Hydra would spit out fire while, even asleep, it used to destroy everything in the valley, including crops, trees, animals and even people. Concerning the number of Hydra’s heads, there are several views, such as the following:

ƒ

Πάνω σε ένα ερυθρόμορφο αγγείο του 480470 π.Χ. και σε άλλες παραστάσεις, η Ύδρα παρουσιάζεται με 12 κεφάλια.

ƒ

On a reddish jug of 480-470 BC and on other representations too, Hydra is presented with 12 heads.

ƒ

Κατά τον Αλκαίο και τον Απολλόδωρο η Ύδρα είχε 9 κεφάλια.

ƒ

According to Alkaios and Apollodoros, Hydra had 9 heads.

ƒ

Σε πόρπες της γεωμετρικής περιόδου η Ύδρα παρουσιάζεται με 5 ή 6 κεφάλια.

ƒ

On clasps of the geometric period, Hydra is depicted with 5 or 6 heads.

ƒ

Κατά τον Σιμωνίδη, η Ύδρα είχε 50 κεφάλια.

ƒ

ƒ

Κατά τον Ευριπίδη και τον ∆ιόδωρο, η Ύδρα είχε 100 κεφάλια.

According to Symonides, Hydra had 50 heads.

ƒ

According to Euripides and Deodorus, Hydra had 100 heads.

Η Ύδρα έχει χαρακτηρισθεί ως «μυριόκρανος» και «πολυαύχενος», επίθετα που υποδηλώνουν την ποικιλία των θρύλων σχετικά με τον αριθμό των κεφαλιών και οπωσδήποτε τον τρομακτικό χαρακτήρα του τέρατος. Ο μύθος της Λερναίας Ύδρας μπορεί να εξηγηθεί μέσα από την υδρογεωλογική συμπεριφορά των πηγών της Λέρνης, αν λάβουμε υπόψη τα παρακάτω: ƒ

Το υψόμετρο των πηγών της Λέρνης είναι 0.5-1m πάνω από την σημερινή στάθμη της θάλασσας.

ƒ

Το 1965 η παροχή των πηγών ήταν 60 εκατομμύρια m3 το χρόνο.

ƒ

Οι πηγές παρόλο που έχουν μέση ετήσια

Hydra is also reported as “myriokranos”, “amphikranos” and “polyaphchenos”, adjectives showing the variety of legends on the number of heads (“myriokranos” means with 1000 heads) and definitely the frightful character of the beast. Τhe myth of Hercules and Lernaia Hydra may be interpreted through the hydrogeological conditions of the karstic springs of Lerni, are taken into account: ƒ

42

Spring Altitude: The present altitude is varying. Specifically, Kefalari springs are at 24 m above the present sea level, Lerni springs are at 0,50-1m, while the group of Anavalos springs discharge under the present sea level, in a depth of -5m

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

ποσότητα εκφόρτισης χαμηλότερη από άλλες καρστικές πηγές, η κεντρική πηγή δεν έχει διακόψει ποτέ τη λειτουργία της. ƒ

ƒ

Spring Yield. The spring yield is different and varies during the year, as naturally expected. So, in 1965, the mean annual yield of Kefalari springs was ≅ 80X106 m3/year, that of the main Lerni spring was ≅ 60X106 m3/year whereas that of Anavalos springs the discharge was ≅100X106 m3/year.

ƒ

At Lerni springs, despite the fact that the mean annual discharge is relatively lower than the Kefalari one, dry up of the central spring has never been observed.

ƒ

At Lerni, the discharge occurred at several points.

Ένας αριθμός μικρότερων πηγών εμφανίζονται εκατέρωθεν της κεντρικής.

Επίσης, τα σημεία όπου ο καρστικός υδροφόρος ορίζοντας των πηγών εκφορτίζεται διαφέρουν και εξαρτώνται από την εποχή του χρόνου, το μέσο ετήσιο ύψος των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων κυρίως στις ορεινές περιοχές της Αρκαδίας και Κορινθίας, και το χρονικό διάστημα, δηλ. αν η «υγρή» κλιματική περίοδος είναι 100, 500 ή ακόμα και 2.000 χρόνια. Έτσι, μπορούν να ερμηνευθούν οι διαφορές στον αριθμό των κεφαλών της Λερναίας Ύδρας, αφού γίνεται αποδεκτό ότι κάθε κεφάλι αντιπροσωπεύει ένα σημείο εκφόρτισης του καρστικού υδροφορέα και, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, αυτός ο αριθμός διαφέρει ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν για ένα μικρό ή μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Σε ότι αφορά την αναγέννηση των κεφαλών της Λερναίας Ύδρας, είναι δυνατόν να ερμηνευτεί από το γεγονός ότι αν φραχθεί το σημείο εξόδου μιας καρστικής πηγής, το νερό θα εκφορτιστεί από δύο ή περισσότερα διαφορετικά σημεία. Σύμφωνα με όσα παρουσιάστηκαν παραπάνω, είναι προφανές ότι ο μύθος της Λερναίας Ύδρας και του Ηρακλή είναι άμεσα συνδεδεμένος με τις υδρογεωλογικές συνθήκες της πηγής της Λέρνης. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που η πηγή της Λέρνης θα πρέπει να συμπεριληφθεί στον ∆ιεθνή Κατάλογο των Γεωμυθολογικών Γεωτόπων. Ένας άλλος λόγος είναι ότι, εξαιτίας της υπεράντλησης, δεν αργεί η στιγμή που η πηγή θα στερέψει και συνεπώς, η αθάνατη κεντρική κεφαλή της Ύδρας θα «πεθάνει», κάτι που δεν είχε επιτύχει ούτε ο Ηρακλής.

The number of the points, from where the karstic aquifer is being discharged, as it is expected, differs and it depends on the season of the year, the mean annual height of the atmospheric precipitation at the regional area and in this case at the mountainous areas of Arkadia and Korinthia provinces, and the length of the climatic period, that is if the wet period is of 100, 500 or even 2.000 years. In this way, one may interpret the existing differences in the numbers of the heads of Hydra, since it may be accepted that each head represents a point of discharge of the karstic aquifer and, as it is mentioned before, this number differs according to the climatic conditions existing during a longer or a shorter period. According to what has been described, it is obvious that the myth of Lernaia Hydra and Hercules is directly connected with the prehistoric and the present day hydrogeological conditions of Lerni springs. The inclusion of Lerni spring in the international catalogue of geomythological geotopes is, in our opinion, absolutely necessary and of crucial importance. The intensive increase of cultivation in this fertile land of our planet, without applying in parallel certain strategies and measures for water use and exploitation, forces us to accept that, it is not far the time when the spring will dry up and the immortal central head of Hydra will die.

43

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

∆ιακυμάνσεις των εκφορτίσεων των πηγών της Λέρνης και του Κεφαλαρίου κατά τα έτη 1962-63 1963 (after Leibundgut Ch. et.al., 1986)

Discharge fluctuations of Kefalari and Lerni Springs for the years 1962 and 1963 (after Leibundgut Ch. et.al., 1986)

44

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

Η περιοχή της Λέρνης, του Κεφαλαρίου και του Κιβερίου στον Αργολικό κόλπο. The area of Lerni, Kefalari and Kiveri in the Argolic Gulf.

45

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

33..

Geo-Mythological Field Trip

Ο ΡΟΜΟΣ ΤΤΟΥ ΟΥ Π ΟΣΕΙΔΩΝΑ –– PPOSEIDON’S OSEIDON’S R OUTE ΟΔ ΔΡΟΜΟΣ ΠΟΣΕΙΔΩΝΑ ROUTE

3.1. Στάση 10η – Υποθαλάσσιες πηγές Κιβερίου, Σημείο άφιξης του θεού Ποσειδώνα στον

Αργολικό κόλπο / Stop 10 – Kiveri submarine Springs, Arrival point of Poseidon in the Argolic Gulf

Οι υποθαλάσσιες πηγές του Ανάβαλου στο Κιβέρι. The Anavalos submarine The area of Lerni and Kiveri in the Argolic Gulf.

Υδραυλική επικοινωνία μεταξύ των καρστικών πηγών στο Κιβέρι, το Κεφαλάρι και τη Λέρνη Hydraulic connection between Kiveri, Kefalari and Lerni springs

46

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

3.2. Στάση 11η – Αρκαδία, ο τόπος γέννησης του Ποσειδώνα και το Αργόν πεδίον / Stop 11 – Arcadia, the Birthplace of Poseidon and the Argon Field

3.2.1.

Αργό Πεδίο / Argon Field

Είναι γνωστά ότι ο πολιτισμός ενός λαού, ήτοι το πολίτευμα, η θρησκεία, οι τέχνες, οι επιστήμες, οι οικονομικές δραστηριότητες κλπ, συνδέεται άμεσα με τα φυσικογεωλογικά χαρακτηριστικά και, κυρίως, με το γεωπεριβάλλον της περιοχής που αναπτύσσεται. Ο μεγάλος Ελληνικός Πολιτισμός δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας τέτοιας σύνδεσης ενός από τους σημαντικότερους θεούς της αρχαιοελληνικής θρησκείας με το γεωπεριβάλλον αποτελεί ο μύθος της γέννησης του Ποσειδώνα στο οροπέδιο της Τρίπολης, και ειδικότερα οι γεωλογικές και υδρογεωλογικές συνθήκες της Αρκαδίας. Πιο συγκεκριμένα, στο βορειοανατολικό τμήμα του οροπεδίου της Τρίπολης αναπτύσσεται μια υπολεκάνη, το Αργό Πεδίον, που ονομάζεται έτσι επειδή για μεγάλο χρονικό διάστημα πλημμυρίζει και δεν καλλιεργείται. Σύμφωνα λοιπόν με την Ελληνική Μυθολογία, σε μικρή απόσταση από το Αργό Πεδίο στην περιοχή της σημερινής Μηλιάς, η Ρέα γέννησε τον Ποσειδώνα και τον άφησε δίπλα σε μία στάνη σε μια πηγή, την Άρνα, λέγοντας ψέμματα στον πατέρα του Ποσειδώνα τον Κρόνο, ότι δεν γέννησε παιδί αλλά ένα πουλαράκι, κι αυτό για να προστατέψει το νεογέννητο. Τα νερά του Αργού Πεδίου απομακρύνονται από την καταβόθρα –σπήλαιο της Νεστάνης. Το νερό φθάνει στην καταβόθρα με μια μικρή αποχετευτική αύλακα που έχει οφειοειδές

It is known that the civilization of a nation, that is its constitution, religion, art, science, economical activities etc., is directly related to the physicogeological characteristics and mainly to the geoenvironment of the area that is under development. The great Hellenic Civilization could not be an exception. A characteristic example of such a connection of one of the most important gods of the ancient Hellenic religion to the environment is the myth of Poseidon at the Tripoli plateau, and more specifically the geological and hydrogeological conditions of Arcadia. More specifically, at the north-eastern section of the Tripoli plateau, a sub-basin develops known as the Argon Field because long term flooding was taking place and therefore was not cultivated. According to the Greek Mythology, in a short distance from the Argon Field, in the area of present Milia village, Rea gave birth to Poseidon and left him next to a sheep-fold near Arna spring, and, in order to protect the newborn she lied to Poseidon’s father Cronus, claiming that she did not gave birth to a child but to a colt. The Argon field water is drained through the cave-sinkhole of Nestani. The water reaches the sinkhole through a draining canal that is has an undulating “snake-like” shape. Since the ancient times, it was known that a hydraulic communication between the Nestani sinkhole and the submarine spring at the 47

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

σχήμα.Κατά την αρχαία εποχή ήταν γνωστό ότι υπήρχε υδραυλική επικοινωνία μεταξύ της καταβόθρας της Νεστάνης και της πηγής που αναβλύζει από τον πυθμένα του Αργολικού κοντά στο Κιβέρι, που σήμερα είναι γνωστή και ως Μικρός Ανάβαλος, ενώ κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν ∆ίνη, που βρίσκεται στην περιοχή Γενέθλιο ή Γενέσιον, όπου οι αρχαίοι Αργίτες θυσίαζαν άλογα στον Ποσειδώνα, επειδή μάλλον πίστευαν ότι εκεί εμφανίστηκε ο Ποσειδών. Σημειωτέον ότι σε μωσαϊκό ρωμαϊκής εποχής εμφανίζεται ο Ποσειδών σε τέθριππο να αναδύεται μέσα από την θάλασσα.

Geo-Mythological Field Trip

basement of Argolic gulf near Kiveri existed, that is presently known as Small Anavalos. During the antiquity it was known as Dini, located in the area of Genethlio or Genesio where the ancient Argites where sacrificing horses to Poseidon because they believed that the great god made his first appearance in this location. Is it possible that Poseidon in order to get to Genesion used the Nestani sinkhole and the underground watercourse from Argon Field to the Dini?

Μήπως για να φτάσει στο Γενέσιο χρησιμοποίησε την καταβόθρα-σπήλαιο της Νεστάνης και την υπόγεια οδό που ακολουθούν τα νερά του Αργού Πεδίου, μέχρι να φτάσουν στη ∆ίνη;

48

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

3.2.2.

Ιερό Ιππίου Ποσειδώνος (Αρχαία Μαντίνεια) / Temple of Ippios Poseidon (Ancient Mantineia)

Το Ιερό βρίσκεται νοτιοανατολικά της αρχαίας Μαντινείας, στα όρια του συνοικισμού Μηλιά της κοινότητας Νεστάνης. Είχε εντοπισθεί από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή που ανέσκαψε την αρχαία Μαντινεία. Επανεντοπίσθηκε και ανασκάφηκε από τον Έφορο Αρχαιοτήτων ∆ρα Θ. Σπυρόπουλο, την τελευταία δεκαετία.

The temple is located southeast of ancient Mantinia, at the outer limits of the Milia settlement of the Nestani community. The French Archaeological School that also excavated the ancient Mantinia initially discovered it. It was relocated and excavated by the Curator of Antiquities,Dr. Th. Spyropoulos in the last decade.

Οι ανασκαφές (1985-1995) αποκάλυψαν λείψανα του αρχαϊκού ναού και σημαντικά κινητά ευρήματα των ίδιων χρόνων (πήλινο ακρωτήριο λακωνικού τύπου με γοργόνειο, κεραμεική των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων, ειδώλια κλπ.). Αποκαλύφθηκαν, επίσης, νεώτερα κτίσματα και τάφοι με αρχαίες απελευθερωτικές επιγραφές στον ΄Ιππιο Ποσειδώνα.

The excavations (1985-1995) revealed ruins of the archaic temple and important findings of the same period (potter ornaments of laconic type with “gorgonion”, ceramics of archaic and classical times, statuettes etc). Also, later constructions and tombs with ancient liberating inscriptions to the “Ippios” Poseidon were discovered. 49

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

3.3. Στάση 12η – Ο Αρκαδικός Ορχομενός και τα προϊστορικά υδραυλικά έργα / Stop 12 – Arcadian Orhomenos and the prehistoric hydraulic works

Ο προϊστορικός Ορχομενός της Αρκαδίας είχε ιδρυθεί στους πρόποδες της ακρόπολης, ενώ στους ιστορικούς χρόνους ιδρύθηκε επί του όρους όπου βρίσκονται και τα σημαντικότερα μνημεία του (Αγορά, Θέατρο κλπ.). Στην πεδιάδα έχουν εντοπισθεί εγκαταστάσεις αποστράγγισης και διευθέτησης ποταμών κατά τους προϊστορικούς και μεταγενέστερους χρόνους (Χώμα των Καφυατών).

The prehistoric Arcadic Orchomenos was founded at the foot of the Acropolis, while during historic times Orchomenos was founded on the mountain where its most important monuments (Agora, Theatre, etc) are also situated. At the plain they have been identified artificial constructions for drainage and for the redirection of rivers during prehistoric and later times (earthern bank of Kaphyates).

Στις αρχές του αιώνα, η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών, υπό τον Mendel και άλλους, ανέσκαψε τα μνημεία του Ορχομενού των ιστορικών χρόνων. Την τελευταία δεκαπενταετία, ο ΄Εφορος Αρχαιοτήτων ∆ρ. Θ. Σπυρόπουλος ερεύνησε και ανέσκαψε τους προϊστορικούς τύμβους και οικισμούς και τις προϊστορικές αποστραγγιστικές εγκαταστάσεις της πεδιάδας του Ορχομενού. Τα σημαντικότερα μνημεία του αρχαιολογικού χώρου είναι:

At the beginning of the century, the French Archaeological School at Athens under the direction of Mendel and others, excavated the monuments of historic Orchomenos. During the last fifteen years the director of the Ephorate, Theodoros Spyropoulos investigated and excavated the prehistoric tumuli and settlement and the prehistoric drainage systems at the plain of Orchomenos. The most important monuments of the site are:

Το αρχαίο Θέατρο των πρώιμων ελληνιστικών χρόνων (4ος/3ος αιώνας π.Χ.).

ƒ

The ancient theatre of Early Hellenistic date (4th/3d century B.C.).

ƒ

Η αρχαία Αγορά.

ƒ

The ancient Agora.

ƒ

Το Βουλευτήριο.

ƒ

The Bouleuterion

ƒ

Τα Τείχη.

ƒ

The walls

ƒ

Ο εκατόμπεδος Ναός της Μεσοπολίτιδος Αρτέμιδος.

ƒ

The hekatompedon temple of Mesopolitidos Artemis

ƒ

Ο Προϊστορικός Τύμβος - Σωρός.

ƒ

The prehistoric tumulus

ƒ

Γέφυρα των Αρχαϊκών χρόνων

ƒ

Bridge of Archaic date

ƒ

Προϊστορικός "Καταλύματα"

ƒ

Prehistoric settlement on the site "Katalymata" and prehistoric drainage

οικισμός και

στη θέση προϊστορικά

50

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

αποστραγγιστικά έργα. ƒ

Μυκηναϊκός οικισμός και αρχαίο Ιερό στη θέση "Μύτικας" Παλαιοπύργου.

ƒ

Αρχαίο Ιερό και παλαιοχριστιανική Βασιλική μεταξύ Ορχομενού και Παλαιοπύργου Μαντινείας.

systems. ƒ

Mycenaean settlement and ancient sanctuary on the site "Mytikas", Palaiopyrgos.

ƒ

Ancient sanctuary and early Christian Basilica situated between Orchomenos and Palaiopyrgos Mantineias.

3.4. Στάση 13η - Λίμνη Στυμφαλία (Ηρακλής) / Stop 13 – Stymfalia Lake (Hercules) Η περιοχή είναι γνωστή από τη μυθολογία γιατί στις όχθες της λίμνης ο Ηρακλής σκότωσε τις μυθικές καταστρεπτικές όρνιθες. Γνωστή η λίμνη της Στυμφαλίας που την ονομασία της την οφείλει στην πόλη Στύμφαλο που ήταν χτισμένη στις όχθες της και όπου ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αδριανός μετέφερε τα νερά της με υδραγωγείο στην Κόρινθο. Ο άθλος αυτός του Ηρακλή εξηγείται ίσως από τις αναθυμιάσεις της ελώδους περιοχής, προτού αποξηρανθεί. Η πόλη ήταν χτισμένη στη βόρεια πλευρά της λίμνης και περιβαλλόταν με τείχος, λείψανα του οποίου διακρίνονται. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως οικοδομήματα της αγοράς και θεμέλια παλαίστρας, στοάς και ναού. Βρέθηκαν ακόμη εξέδρες που χρησίμευαν σαν βάθρα αγαλμάτων, μια κρήνη και πάνω στο ύψωμα που χρησίμευε σαν ακρόπολη, τμήματα του οχυρωματικού περιβόλου και ίχνη ναού της Αθηνάς. ∆ιακρίνονται ακόμη ίχνη υδραγωγείου, του οποίου το νερό έφτανε μέχρι την Κόρινθο σε μήκος 100 χλμ περίπου.

According to the mythology, Heracules killed the legentary destructive fowls, at the banks of Stymfalia lake. Well-known is this lake, which took the name of the city Stymfalo that was built on its banks. The Roman emperor Andrian transfered the lake`s waters to Corinth, through an aqueduct. The legent of the dreadful fowls was probably inspired by the exhalations of the marshy area when it wasn`t yet dried. The city was built north of the lake and fortification walls, remains of which are still there, surrounded it. The excavations brought to light buildings of the market, foundations of wrestling ring, arcade and temple, platforms used as statues` bases, a bublic tap on acropolis`s hill, remains of the fortification walls and traces of Minerva`s temple and traces of aqueduct of which the waters reached till Corinth, in a length of approximately 100km.

51

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

Α ΥΥΔΡΑΥΛΙΚΑ ΔΡΑΥΛΙΚΑ ΕΕΡΓΑ ΡΓΑ ΤΤΩΝ ΩΝ Μ ΙΝΥΩΝ –– M INYAN H YDRAULIC W ORKS 44.. ΤΤΑ ΜΙΝΥΩΝ MINYAN HYDRAULIC WORKS Στην περιοχή από το Κάστρο (αρχαίες Κώπες) μέχρι το Στροβίκι στην Κωπαΐδα, και στη συνέχεια μέχρι τις Πηγές των Χαρίτων στον Ορχομενό, εντοπίζεται ένας σημαντικότατος

γεωμυθολογικός-γεωαρχαιολογικός γεώτοπος, ο γεώτοπος της Κωπαΐδας και του καρστικού σπηλαίου στο Νέο Κόκκινο. Εκεί βρίσκονται τα αποστραγγιστικά

αντιπλημμυρικά έργα των Μινύων,

–

τα αρχαιότερα στην Ευρώπη αφού άρχισαν να κατασκευάζονται τουλάχιστον κατά τον 16ο προχριστιανικό αιώνα. Ο γεώτοπος της Κωπαΐδας χαρακτηρίζεται ως γεωμυθολογικός-γεωαρχαιολογικός γεώτοπος και όχι απλώς γεώτοπος, γιατί συνδέει το φυσικογεωγραφικό σύστημα της λεκάνης της Κωπαΐδας με τους Μινύες, με τα αντιπλημμυρικά και αποστραγγιστικά έργα τους, με τη δράση του Ηρακλή και με γεωλογικά φαινόμενα. Πιο συγκεκριμένα, το φυσικογεωγραφικό σύστημα της λεκάνης της Κωπαϊδας αποτελεί

ένα νεοτεκτονικό βύθισμα σεισμικά ενεργό. Πρόκειται για ένα κλειστό γεωμορφολογικά και υδρολογικά σύστημα και μερικώς ανοικτό υδρογεωλογικό σύστημα, που αποτελείται από καρστικοποιημένα ανθρακικά πετρώματα που εμφανίζονται στα περιθώρια και που οπωσδήποτε υπάρχουν και κάτω από τις νεώτερες αποθέσεις στον πυθμένα της λεκάνης. Ο πολιτισμός των Μινύων αναπτύχθηκε κατά την προϊστορική εποχή, και κυρίως κατά

την Μυκηναϊκή, ενώ σύμφωνα με ορισμένους τα έργα είναι ακόμη παλαιότερα. Τα

αντιπλημμυρικά–αποστραγγιστικά

έργα

πάντως που βλέπουμε, έχουν κατασκευαστεί, σύμφωνα με τον Knauss, αλλά και με άλλους, κατά τον 16ο–13ο π.Χ. αιώνα.

Η εξαφάνιση των Μινύων και του πολιτισμού τους συνδέεται με την καταστροφή των έργων τους από τον Θηβαίο Ηρακλή, ο οποίος σφράγισε την είσοδο της καταβόθρας κοντά στο Νέο Κόκκινο με έναν ογκόλιθο και

εμπόδισε την απομάκρυνση του νερού με αποτέλεσμα να γίνει υπερχείλιση, να καταστραφούν οι αντιπλημμυρικές κατασκευές, να κατακλυστεί η λεκάνη και να καταστραφούν όχι μόνο οι καλλιέργειες αλλά και οι πόλεις που είχαν εν τω μεταξύ ιδρυθεί στις περιοχές της πεδιάδας. Ο ογκόλιθος αυτός βρίσκεται ακόμα στη θέση του, μπορεί να τον δει ο σύγχρονος επισκέπτης και

πρέπει να προταθεί για να συμπεριληφθεί στον διεθνή κατάλογο γεωτόπων της UNESCO.

52

Following the steps of Poseidon and Hercules towards Olympia

Η. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ et al. 2009 ΣΩΚΡΑΤΗΣ / GRUNDVIG 2

Geo-Mythological Field Trip

53