Een Paspoort ? Dan Wil Ik Ook Uw Vingerafdruk

NH 17-09-09 katern 1 pagina 06

Privacy

Een paspoort? Dan wil ik ook uw vingerafdruk De overheid gaat de vingerafdrukken die nodig zijn voor een nieuw paspoort, opslaan. Eerst decentraal, later in één database. Dat hoeft niet van Europa. Wie kunnen er allemaal bij die gegevens? Door onze redacteuren Wilmer Heck en

Annemarie Kas

M

orgen gaat Gerrit Jan Riedstra nog snel even zijn paspoort verlengen. Het oude is nog niet verlopen, dat heeft hij pas in maart gekregen. Toch vraagt Riedstra een nieuw paspoort aan, uit protest: morgen is de laatste dag waarop je daarbij niet je vingerafdrukken hoeft af te geven. „Zo weet ik zeker dat míjn vingerafdrukken nergens liggen opgeslagen, de komende vijf jaar.” Riedstra, een bezorgde burger uit Zupthen, vindt het prima dat de overheid actie onderneemt tegen identiteitsfraude. „Maar vingerafdrukken afnemen bij normale mensen gaat te ver. Een handtekening, burgerservicenummer en pasfoto lijken me wel genoeg.” Vanaf maandag moet iedere burger die een nieuw paspoort aanvraagt, bij de gemeente vier vingerafdrukken laten afnemen. Twee daarvan komen op een chip op het paspoort. Alle vier worden ze opgeslagen – voorlopig decentraal, maar uiteindelijk moeten al-

le vingerafdrukken in een centrale ‘reisdocumentenadministratie’ terechtkomen. Met die opslag van biometrische gegevens gaat Nederland verder dan de Europese regels voorschrijven. De EU vereist alleen biometrische gegevens op het paspoort, om identiteitsfraude in Europa beter tegen te gaan. Nederland is de enige Europese lidstaat waarin zo’n centraal databestand voor vingerafdrukken wettelijk is goedgekeurd – al bestaan ook in België, Finland, Frankrijk en Griekenland plannen voor centrale opslag. De vingerafdrukken worden vanaf maandag per uitgiftepunt opgeslagen, zoals nu ook met de paspoortgegevens gebeurt. „We moeten de centrale database nog bouwen. De aanbesteding ervan moet zelfs nog beginnen”, aldus staatssecretaris Bijleveld (Binnenlandse Zaken, CDA). „Wanneer de centrale opslag klaar is, kan ik echt niet zeggen, al zal het geen jaren meer duren.” Deze tijdelijke opslag vindt An-

Eurodac: ook justitie mag straks wellicht bij vingerafdrukken asielzoeker Vanaf maandag moet de aanvrager van een nieuw paspoort zijn vingerafdrukken laten scannen. Foto Bas Czerwinski

nemarie Sprokkereef „de slechtste situatie denkbaar”. Zij werkt voor het Tilburg Institute for Law, Technology and Society van de Universiteit van Tilburg en verricht onderzoek naar de privacygevoeligheid en betrouwbaarheid van vingerafdrukken, irisscans en andere biometrische toepassingen. Omdat het een tussenfase is, is een aantal essentiële zaken, zoals wie toegang krijgt tot de gegevens, volgens haar niet goed geregeld. Ook bestaat de vrees dat vingerafdrukken aan de verkeerde perso-

Bezwaar ligt al bij Europees Hof voor Rechten van de Mens De vereniging Vrijbit, die strijdt voor het recht op privacy, heeft bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) een klacht over de centrale opslag van vingerafdrukken ingediend. Zij wil via een spoedmaatregel opname van biometrische gegevens in een centrale database laten verbieden.

Los van het feit dat er vooralsnog geen centrale opslag is, kleven aan dat verzoek juridische haken en ogen. Het EHRM neemt alleen in uitzonderlijke gevallen spoedmaatregelen aan, bijvoorbeeld als een klager dreigt te worden uitgezet naar een land waar hem de doodstraf wacht. Het Hof zou uiterlijk mor-

gen met met een reactie komen. Vrijbit is ook een bodemprocedure gestart bij het Hof, in de hoop op een principe-uitspraak. Ook volgens het College bescherming persoonsgegevens en diverse wetenschappers is de centrale opslag strijdig met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.

nen worden gekoppeld. Verschillende wetenschappers wijzen erop dat de administratie van burgerservicenummers niet op orde is. Dan zouden iemands vingerafdrukken aan het burgerservicenummer van een andere persoon kunnen worden toegewezen. Staatssecretaris Bijleveld ontkent dat er problemen zijn met de burgerservicenummers. Wat de beveiliging van de databases betreft erkende de staatssecretaris in de Eerste Kamer dat er geen „absolute zekerheid” is dat de systemen niet worden gekraakt. Maar volgens haar voldoet het ‘Reisdocumenten Aanvraag en Archief Station’ waarin gemeenten de vingerafdrukken nu voorlopig opslaan, aan de hoogste beveiligingseisen. Het ministerie van Binnenlandse Zaken wil de centrale databank gaan gebruiken als extra check voor identiteitsfraude: wie onder een andere identiteit een tweede paspoort aanvraagt, kan worden ontmaskerd doordat zijn vingerafdruk al in het bestand staat. Ook kan de database handig zijn als het paspoort kwijt of gestolen is. Met

de vingerafdruk in het centrale bestand kan overal de identiteit worden vastgesteld van de persoon die zijn paspoort niet meer heeft. Het tegengaan van identiteitsfraude was niet de enige reden voor het centrale register. „Opsporing en vervolging van strafbare feiten” staat ook als doel in de nieuwe Paspoortwet. Evenals „het verrichten van onderzoek naar handelingen die een bedreiging vormen voor de veiligheid van de staat”. De strijd tegen terrorisme dus – in 2004, toen het wetsvoorstel werd ingediend, was de angst voor een terroristische aanslag in Nederland volop aanwezig. Zo krijgt ook de veiligheidsdienst AIVD toegang tot de vingerafdrukken. Die extra doeleinden leiden tot principiële bezwaren. Zo was het College ter bescherming van de persoonsgegevens (CBP) al in 2007 zeer kritisch. Dat de officier van justitie de gegevens kan gebruiken bij opsporing en identificatie van eventuele daders, vindt CBP-voorzitter Jacob Kohnstamm nu een „ernstige inbreuk op de persoonlijke levenssfeer omdat ook de ge-

Hoe het gebruik van een database kan worden uitgebreid, is te zien bij Eurodac, het gegevensbestand van asielzoekers in de EU. Vanaf 2003 slaan lidstaten vingerafdrukken van asielzoekers op. Oorspronkelijk was dat om te controleren of een asielzoeker niet ook in een andere lidstaat asiel heeft aangevraagd. Vorige week stelde de Europese

gevens van niet verdachte burgers zijn opgenomen in het register”. Een ander bezwaar is dat het vertrouwen in biometrische gegevens als onfeilbare manier om iemand te identificeren, te groot is, zegt onderzoeker Sprokkereef. Daardoor is het voorstel over opslag volgens haar relatief makkelijk door de Kamers goedgekeurd. „Identificatie via vingerafdrukken is géén waterdicht systeem”, zegt Sprokkereef. De foutmarges liggen volgens het CBP rond de 3 procent. Dat lijkt laag, maar als het straks om miljoenen vingerafdrukken gaat, is het ineens een groot absoluut aantal, legt Sprokkereef uit. „Dan worden onschuldige mensen valselijk beschuldigd. Of de werkelijke dader slipt door het systeem. Veel mensen denken: ik heb niets te verbergen. Dat verandert als je als onschuldi-

Commissie voor ook politie en justitie toegang te geven tot het bestand. Opsporingsautoriteiten kunnen terrorisme en grensoverschrijdende criminaliteit dan makkelijker tegengaan, zei eurocommissaris Jacques Barrot (Justitie). Volgens onderzoeker Sprokkereef blijkt bij dit soort privacygevoelige onderwerpen dat oprekking van toe-

gang tot de gegevens per maatschappelijke groep plaatsvindt. „Economisch of politiek zwakke groeperingen kregen eerst te maken met het vastleggen van hun biometrische gegevens.” In tweede instantie zijn bredere, „vaak mondiger bevolkingsgroepen” aan de beurt. De volgende stap is dan dat die wetgeving wordt verruimd.

ge, door fouten met biometrische identificatie, ineens moet bewijzen dat jij iets níet hebt gedaan.” Staatssecretaris Bijleveld benadrukt dat justitie de centrale database met vingerafdrukken alleen ter identificatie van verdachten mag gebruiken. „Op de plaats van een misdrijf een vingerafdruk aantreffen en daar in de database een verdachte bij zoeken, mag absoluut niet”, aldus Bijleveld. De Paspoortwet doet iets anders vermoeden. De verstrekking van „gegevens betreffende de vingerafdrukken” mag volgens artikel 4 ook „in het belang van het onderzoek in geval van een misdrijf waarvoor voorlopige hechtenis is toegelaten”. Bijleveld bezweert dat de beperking tot identificatie door justitie nog in lagere wetgeving wordt vastgelegd. „Voor justitie is dat

handig, want om later alsnog de bevoegdheid tot opsporing te krijgen hoeft dan alleen die lagere wetgeving te worden aangepast en niet de Paspoortwet”, zegt Quirine Eijkman, onderzoeker en docent terrorisme en contraterrorisme aan de Universiteit Leiden. Mocht de toegang voor justitie inderdaad worden afgebakend, zoals Bijleveld belooft, dan is niet gezegd dat een volgend kabinet dat zo houdt. „Het zou een uitzondering op de regel zijn als voor deze database de regels uiteindelijk niet verruimd zouden worden”, zegt Sprokkereef. „Die bevoegdheden verschuiven altijd.” Dat ontkende staatssecretaris Bijleveld in het debat niet. „Op termijn kan natuurlijk behoefte zijn aan ruimere verstrekking. Maar dat moeten onze opvolgers dan maar weer beoordelen.”