Dudak Seminar.docx

UNIVERZITET U BEOGRADU FAKULTET BEZBEDNOSTI

Seminarski rad

Izveštaj o istraživanju Fakulteta za Ratno vazduhoplovstvo –prevod Predmet

Savremena istorija Srbije

Mentor:

Student:

Prof. dr Momčilo Pavlović

Sanja Dudak 32/16

Beograd,2018.

Nepunih deset dana otkako je Krajger proglasio jedinicu operativnom, Jedinica za spasavanje vazduhoplovnih posada izvršila je prvu evakuaciju sa teritorije četnika. Priča o ovom naporu, kao i drugim misijama Jedinica za spasavanje u Jugoslaviji, prikazana je u narednom poglavlju.

1

POGLAVLJE V Operacije Jedinica za spasavanje vazduhoplovnih posada u Jugoslaviji Skraćene priče o nekoliko spasilačkih operacija i svedočenja očevidaca koji su videli kako četnici i partizani spasavaju avijatičare, o čemu će biti reči u ovom poglavlju, imaju dvostruku namenu. Prvo, one pružaju sveobuhvatnu sliku operacija Jedinica za spasavanje vazduhoplovnih posada u Jugoslaviji od avgusta 1944. godine do kraja rata, a drugo, omogućavaju da se bolje shvati razlika između četničke i partizanske pomoći američkim avijatičarima. Prva evakuacija Krajem jula, pre nego što je proglašen operativni plan za Jedinicu za spasavanje vazduhoplovnih posada, više od 100 američkih avijatičara plus nekoliko ruskih, francuskih i britanskih begunaca okupilo se u Miroševcu na teritoriji četnika, gde je 25. jula poručnik T. K. Oliver uspostavio radiokomunikaciju sa savezničkim silama u Bariju. Oliver, pali američki pilot, koristio je poznate šifre, serijske brojeve i druge slične reference koje su znali samo on i njegova eskadrila, da bi obavestio Bari gde se nalazi partija i koliko ljudi je spremno. Ova genijalna poruka, koju je primio zbunjeni britanski pilot, glasi: 150 Jenkija je u Jugi, neki bolestan nas puca konjima i pita Britance o poslu. Naš izazov prvo pismo od bombardera po imenu Bob (Banana Hose Cenig Scarf) vaša verifikacija prvog slova imena šefa Maga, boja sa pesnice na klupskom zidu, mora da se odnosi na eskadrilu „Ajkula“ 459 bombardera za dekodiranje. TKO šifra. [Prevedeno, ovaj besmisleni tekst znači:] 150 Amerikanaca je u Jugoslaviji, neki su bolesni; pucaju na nas iz C-47-ice, pitajte Britance za posao. Slovo izazova je „G“, a boja je bela. Vaše verifikaciono slovo je „N“; vaša boja je takođe bela. Odnosi se na 75 eskadrila, 459 bombardera za dekodiranje. (Šifra TKO se odnosi na poručnika T.K. Olivera, pilota aviona.) Svih petoro iz mog šatora su okej.1 Kao odgovor na Oliverovu poruku, prvi terenski tim Jedinica za spasavanje vazduhoplovnih posada u noći 2. avgusta spustio se na četničku teritoriju, otprilike 80 km severozapadno od Beograda. Na čelu tri grupe, koje su se nazivale i tim Halijard, bio je poručnik Džordž Musulin, koji je samo dva meseca pre toga napustio Mihailovićev štab. Do 1

Parton, Vol. II, str. 325.

2

trenutka kada je Jedinica za spasavanje trebalo da se pripremi, tim Halijard, uz punu saradnju Mihailovića, prikupio je blizu 230 savezničkih pilota na pisti u Pranjanima. (Ironično, ovo je bila pista sa koje je poslednja britanska misija otišla u maju.) U noći između 9. i 10. avgusta dvanaest C-47-ica, praćeno od strane boraca Petnaeste vazdušne armije, evakuisalo je 263 ljudi iz Pranjana u Bari. Od toga 225 su bili Amerikanci, a šest Britanci. Ova spasilačka misija je poslužila kao uzor za naredne misije Jedinica za spasavanje vazduhoplovnih posada u Jugoslaviji, kako je objasnio general Iker generalu Arnoldu. Informacije dolaze od specijalnih organizacija unutar Balkana na Balkan i Bari (Italija) i Kancelarija za strateške usluge, kao i 2766 pukova. Oni obaveštavaju Jedinicu za spasavanje vazduhoplovnih posada i Petnaeste vazdušne armije, da su avijatičari pronađeni i da mogu biti spašeni. Petnaesta vazdušna armija i Jedinica za spasavanje vazduhoplovnih posada pripremile su sredstva za obezbeđivanje transporta i organizovale... da bi vazduhoplovne posade bile zbrinute i združene za evakuisanje na odgovarajućim lokalitetima na Balkanu... Petnaesta vazdušna armija i Jedinica za spasavanje vazduhoplovnih posada su isplanirale operaciju spasavanja aviona. Kada je plan bio utvrđen i kada su odgovarajući ljudi u Jugoslaviji bili obavešteni o tome, spasavanje se odvilo pod operativnom kontrolom Petnaeste vazdušne armije.2 Operacije Jedinica za spasavanje vazduhoplovnih posada sa Mihailovićevim četnicima Počevši sa Halijard timom 2. avgusta, Jedinica za spasavanje vazduhoplovnih posada uspostavila je terensku jedinicu sa Mihailovićevim silama do 27. decembra 1944. godine. Tokom ovog petomesečnog perioda avioni Jedinica za spasavanje su leteli sedam puta u evakuacionu misiju sa tri četničke piste u Srbiji i Bosni. Od 417 spašenih ljudi, 351 su bili američki i britanski avijatičari; ostalih 66 osoba bili su civili koji se nisu borili, od kojih je većina pobegla iz nemačkih radnih logora na istočnim granicama Srbije. Pregled letova Jedinica za spasavanje (misije Halijard) je prikazan u Tabeli 1. 3 Iako su avijatičari povratnici bili zahvalni za zaštitu, koju su im obezbedili Mihailovićevi ljudi, pokazali su generalno uzdržan entuzijazam prema svojim četničkim spasiocima. Sve u svemu, avijatičari su se složili da je njihova evakuacija u velikoj meri zasluga terenskog tima Jedinica za spasavanje, a ne kao što se verovalo, zasluga četničke 2 3

Ibid. , str. 325-326. Fifteenth Air Force, Air Crew Rescue Unit Documents, June 1943- April 1945.

3

lojalnosti i posvećenosti Saveznicima. Zapravo, postoji neosporni dokazi da je Mihailović sakrio pojedine avijatičare od terenskog tima Jedinica za spasavanje, kako bi ih prikazao kao američke predstavnike koji su uz četnike. Na primer, američkog pilota koji je pao u Srbiju 3. jula 1944. godine, četnici su držali do 4. oktobra 1944. kada je pobegao u partizane i na kraju bio evakuisan 17. oktobra.4 Tabela 1; Pregled Misije Halijard

Datum

Spašeni

Lokacija

američki

britanski

ostali

avijatičari avijatičari 9. i 10. Avgust

Pranjani

225

26. i 27. Avgust

Pranjani

15

27. i 28. Avgust

Pranjani

43

5. i 6. Septembar

Pranjani

17

6

17. septembar

Koceljeva

20

2

1. novembar

Bunar

3

27. decembar

Bunar

20 343

Ukupno:

6

31

2

16

11 8

66

Tokom jeseni 1944. godine u američkoj štampi bili su prisutni česti izveštaji o četničkom predavanju američkih avijatičara nemačkim snagama.5Temeljan prikaz ovog pisca, o nekoliko stotina pojedinačnih izjava o saslušanju, ne otkriva zapravo o svedočenjima o četničkom predstavljanju nemačkih trupa sa zarobljenim američkim avijatičarima. Jedina informacija tog tipa bio je izveštaj, koji je napisao avijatičar kome je partizanski major ispričao da „... su četnici pokrenuli savezničku posadu u savezničku misiju, ali je jedanaest oficira nedavno predato Nemcima.“6 Spasilačka misija Halijard tima na četničkoj teritoriji završena je krajem decembra 1944. godine prvenstveno zbog diplomatskih problema između Sjedinjenih Američkih Država i Velike Britanije. Pošto su Saveznici prepoznali maršala Tita, 4

Fifteenth Air Force, Escape, Evasion and Repatriation, October- November, 1944, Statement of Lt. Bernard Zeldin. 5 David Martin, Ally Betrayed, New York, Prentice-Hall, Ind. , 1946 , str. 256. 6 Fifteenth Air Force, Escape, Evasion and Repatriation, August 1944-1945, Statement of Lt. Sterling T. Zimmerman.

4

kao jedinog vođu snaga otpora, Britaniji je bilo veoma važno da se sve savezne vlade razočaraju u Mihailovića. Čerčil je podsetio Ruzvelta o ovoj političkoj realnosti u oštroj poruci 1. septembra 1944. godine. 19. septembra 1944. ambasador Marfi je poslao saopštenje generalu Ikeru u kojem izdaje nalog „...za povlačenje naših obaveštajnih i spasilačkih jedinica sa Mihailovićeve teritorije... po naredbi Predsednika na prigovor od strane Britanaca.“7 Do kraja 1944. partizani su kontrolisali sve, osim nekoliko malih delova zapadne Srbije i istočne Bosne, tako da je američkim avijatičarima sada bilo lakše i bezbednije da se spuste na Titovu teritoriju. Zapravo, avijatičarima je rečeno da urade sve što je u njihovoj moći da izbegnu spuštanje na četničko područje. Shodno tome, odlazak tima Halijard nije sprečilo evakuaciju američkih avijatičara. Godine 1945. nekoliko Amerikanaca jeste sletelo na četničku zemlju, ali svi su uspeli da pobegnu na partizansku teritoriju. Operacije Jedinica za spasavanje sa Titovim partizanima Specijalna zaduženja ,koja su Jedinice za spasavanje imale na tri Mihailovićeve piste,imale su isključivo svrhu spasavanja posade. Jedine zalihe koje su im isporučene bili su predmeti za održavanje terenske grupe. Skroz drugačija situacija vladala je na partizanskoj teritoriji, gde je znatno drugačija operacija izvršena u mnogo većoj meri. Tamo je 60. operativna grupa evakuisana na povratnim letovima za Bari i Brindizi nakon što je isporučila zalihe partizanima, koji su do aprila 1945. godine povećali broj lokacija za sletanje pod svojom kontrolom – taj broj je sada bio 36 (19 više nego u novembru), kao i područja za sletanje trupa, kojih je sada bilo 322.8 Od avgusta 1944. do aprila 1945. isporučivanje vojnog materijala partizanima bila je operacija koja se odvijala neprestano, i u to je bilo uključeno preko 1000 sletanja ruskih, britanskih i američkih aviona. Velik broj ovih aviona vratio se u Bari sa avijatičarima Savezničkih sila i ranjenim partizanima. Zapravo, masovna evakuacija Titovih povređenih ljudi, više od 6000 za devet meseci, značajno je doprinela uspehu partizana. Zbog odmazde nemačkih i ustaških vojnika, partizani nikada nisu napuštali svoje ranjenike. Članovi Pokreta otpora koji su pali u ruke Nemaca gotovo bez izuzetka trpeli su mučenje i bili su ubijani zbog

7

Headquarters, Mediterranean Allied Air Forces, Correspondence and Messages- Romania, Yugoslavia and Russia, 1944, Message date September 19 ,1944 from US State Department to SACMED, Caserta, Italy, for delivery to General Eaker. 8 Special Operations (Air) and the Mediterranean Theater, March, 1948, str. 12.

5

svojih „izdajničkih“ radnji u borbi protiv napadača. Tito je tvrdio da „... je evakuacija jednog njihovog ranjenika osobodila četiri druga partizana za borbu.“ 9 Baš kao što je učestalost operacija snabdevanja svela na minimum potrebu za spasilačke letove Jedinica za spasavanje, tako je i veliki broj savezničkih misija praktično ugasio potrebu za terenskim jedinicama za spasavanje na teritoriji partizana. Od sredine 1944. godine do kraja rata, preko 125 oficira i regruta, koji su bili prijavljeni za najmanje deset savezničkih misija, bili su aktivni na svim područjima partizanske teritorije. Saveznički avijatičari, koji su sleteli u ove krajeve, u mnogim slučajevima bili su spašeni od Nemaca, odvedeni direktno na najbližu pistu i evakuisani u Italiju nekoliko dana posle kapitulacije.10 Detaljan pregled nekoliko stotina izveštaja o istrazi nije razotkrio ni svedočenja očevidaca, ni optužbe vezane za Titove ljude da su slali savezničke avijatičare okupacionim snagama. Zapravo, avijatičari su često spominjali hrabrost koju su pokazali njihovi partizanski zaštitnici. Na primer, jedna posada je morala da sleti direktno u sred oružane borbe između partizana i Nemaca. Nemci su ubili dva člana posade u vazduhu, ali su partizani uspeli da spasu ostale Amerikance i zadrže Nemce, dok im drugi partizani nisu pomogli da pobegnu do obližnjih brda.11 Jedan pilot je izjavio: „Partizani su veoma brinuli da pomognu savezničkim avijatičarima i... da je bilo potrebe, rado bi me spasili čak i kad bi bili u situaciji da žrtvuju deset svojih saboraca.“ 12 Nakon što su započele operacije u avgustu 1944. godine, Jedinica za spasavanje vazduhopovnih posada je išla u svoju poslednju misiju 6. aprila 1945. kada je L-5 evakuisao ranjenog Amerikanca sa partizanske piste u Velikoj Kladuši. Tokom devetomesečnog postojanja Jedinica za spasavanje avijacije, avioni i terenske jedinice poručnika Krajgera spasili su 5718 boraca Petnaeste vazdušne armije iz Jugoslavije i drugih zemalja. Konačna detaljna računica prikazana je u tabeli broj 2.13 Tačnih brojeva u vezi sa određenim evakuacijama sa teritorija partizana nema, zato što je veliki broj njih, iako koordinisanih i kontrolisanih od strane Jedinica za spasavanje, 9

Twelfth Air Force, Troop Carrier Operations, 1944, str. 27.

10

Fifteenth Air Force, Escape, Evasion and Repatriation, October-November, 1944, Statement of TSGT Victor M. LaFonte. 11 Ibid. 12 Ibid. , Statement of Lt. Louis Frank III, shot down in Dalmation Island area on December 2, 1943 and returned to Bari on December 12, 1943. 13 Parton, Vol. II, str. 340a.

6

sproveden kao sastavni deo planiranih misija nabavke. Dovoljno je reći da je od 2350 avijatičara spašenih iz Jugoslavije, 343 došlo sa četničke teritorije, a preko 2000 iz područja koja su bila pod kontrolom partizana. Tabela 2: Pregled evakuacija Jedinica za spasavanje Zemlja

Broj spašenih

Rumunija

1309

Bugarska

305

Švajcarska

332

Jugoslavija

2350

Albanija

16

Francuska

60

Čehoslovačka

64

Severna Italija

241

Grčka

76

Turska

50

Španija

18

Poljska okupirana od strane Rusa

215

Nemačka okupirana od strane Rusa

25

Austrija okupirana od strane Rusa

6

Mađarska okupirana od strane Rusa

651

Ukupno:

5718

7

POGLAVLJE 6 ZAKLJUČAK

Svrha ovog istraživačkog rada je da se prikažu okolnosti pod kojima je bila Petnaesta vazdušna armija, a zatim i da ispita njihove operacije u Jugoslaviji s osvrtom na to, kakav je politički značaj to moglo da ima na jugoslovensku istoriju. Da bismo mogli valjano da odgovorimo na pitanje zašto je formirana Jedinica za spasavanje, bilo je neophodno pratiti razvoj pokreta otpora u Jugoslavji i politiku saveznika prema svakom od njih. Moj pogled na četničku i partizansku istoriju ima potporu u nekoliko ličnih opservacija, koje su, po mom mišljenju, vredne komentarisanja u ovom radu. Mihailovićev pokret je apelovao isključivo na pojedince koji su sebe smatrali Srbima u korist vlade u kojoj su dominirali Srbi. Skroz drugačiji bili su partizani čiji je nacionalistički pokret pozdravljao članove svih etničkih grupa uključujući i Srbe. Visoko disciplinovana, centralno usmerena organizacija Saveza komunista Jugoslavije uspešno je predvodila Narodnooslobodilački pokret Jugoslavije, dajući Titu potpunu kontrolu nad svim vojnim elementima partizanskog pokreta. Sa druge strane, četničke koordinacije često nisu ni postojale i Mihailovićev uticaj na četničke jedinice van njegove neposredne geografske lokacije bio je slab, u najboljem slučaju. Partizanske vođe su bile potpuno posvećene obnovi Jugoslavije ili nove političke baze, dok su četnike, u većini slučajeva, vodile bratske grupe oficira koje su zamenile komfort Oficirskog doma za bezbednost brda. B. H. Lidel Hart, renomirani vojskovođa, rekao je da gerilski rat mora biti „... dinamičan i da mora održati zamah samo kada je kolektivno podržan simpatijom mase. Statični intervali su... štetni po svoj uspeh jer... imaju tendenciju da ublaže impuls stanovništva da se pridruži ili pomogne gerilama.“14Nažalost, ni vlada u egzilu ni Mihailović nisu razumeli ovaj fundamentalni koncept gerilskog rata. Rezultat njihove strategije pasivnog otpora postaje očigledan u očima britanske ratne politike, koja je bila čvrsto zasnovana na principu aktivnog gerilskog rata, kao najefikasnijeg oružja, dostupnog u okupiranim zemljama. Na taj način Mihailovićeve metode odlaganja agresivnog otpora i

14

B. H. Liddell Hart, Strategy, New York, Praeger Publishers, 1967, str. 376-379.

8

ograničene akcije Sila Osovine, sve do „savezničke invazije“ Jugoslavije, predstavljale su fatalne greške pokreta četnika. Da su se četnici aktivno borili protiv Nemaca, Jedinica za spasavanje možda nikad ne bi bila osnovana – uzevši u obzir sve činjenice, ovo deluje kao razumna pretpostavka. Zaista, da su britanski i američki oficiri za vezu nastavili operacije na teritoriji četnika, čime bi održavali savezničku vezu sa Mihailovićem, Jedinice za spasavanje verovatno nikada ne bi bile neophodne. Zahtev za Jedinicom za spasavanje proizašao je iz saznanja da bi veliki broj američkih avijatičara, po svemu sudeći, morao da spase ili da se spusti na teritorije četnika i imajući u vidu povlačenje savezničkih oficira za vezu, ovi oboreni avijatičari ne bi imali pouzdano sredstvo za kontaktiranje sa Saveznicima. Pojedini istoričari smatraju da je Jedinica za spasavanje vazduhoplovnih posada bila očekivani odgovor na Mihailovićevu depešu poslatu Vašingtonu 12. jula 1944. godine (preko ambasadora Fotića) da su četnici brinuli o nekih 100 američkih avijatičara u Srbiji i da „...će uz saradnjom Saveznika biti moguće da ih evakuišu“.15 Kao što činjenice govore, osnivanje Jedinica za spasavanje vazduhoplovnih posada direktno je vezano za zabrinutost generala Tvajninga za američku avijaciju koja se srušila na Mihailovićevu teritoriju, zabrinutost koju je prebacio i na generala Ikera u memorandumu od 19. juna 1944. godine, nekih 23 dana pre Mihailovićevog telegrama Vašingtonu. Zato je prikladno da se zaključi da je Jedinica za spasavanje zapravo primarno osnovana da bi popunila prazninu stvorenu krajem maja, kada je britanska misija napustila Mihailovića, a ne, kao što su neki pisali, nakon toga što je veliki broj posade bio zadržan na četničkoj teritoriji. Za neke može biti veoma teško da razumeju kako su četnici mogli da spasu američku avijaciju od Nemaca, kao što su to učinili najmanje jednom, a u isto vreme da sarađuju sa tim istim silama. Odgovor se nalazi u viđenju četnika o tome ko je zaista bio neprijatelj. Četnici su smatrali da je partizanski komunistički pokret mnogo veća pretnja za Jugoslaviju nego nemačke okupacione snage. Obnovljena američka podrška bila je Mihailovićeva jedina nada. Nije bilo nikakve koristi od izručenja američkih avijatičara Nemcima. Zapravo, evakuisani amerikanci su bili značajan izvor u prvim odnosima sa javnošću u ime četnika. Krajem 1944. jedino su Amerikanci pokazali brigu o tome šta je moglo da se desi četnicima kada su partizani preuzeli kontrolu. Uraditi bilo šta mimo spasavanja i štićenja američkih avijatičara, moglo je da znači da su izgubili poslednji izvor podrške i spasa. Osim uticaja koji su dobili 15

Martin, str. 245.

9

preko medija, sama Jedinica za spasavanje vazduhoplovnih jedinica nije imala nikakav uticaj na jugoslovensku politiku. Doduše, terenske jedinice na Mihailovićevoj teritoriji su tada iritirale Čerčila, ali iznad toga, američki odnosi sa Mihailovićem bili su jedna od manjih posledica za savezničku vladu. Najveći spoljni uticaj koji se ticao budućnosti političkog pravca Jugoslavije bila je, po mom mišljenju, masovna pomoć koju su partizani primili od Amerike, Britanije i Sovjetskog Saveza. U poslednjih 18 meseci rata preko 18.000 tona materijala došlo je do partizanskih zona i pista.16 Ovo kontinuirano dopunjavanje vojnog materijala, u kombinaciji sa evakuacijom ranjenika, osiguralo je partizanima konačnu pobedu nad svim svojim protivnicima. Kao što je već rečeno, Jedinice za spasavanje, kao apolitična, nevojna jedinica za spasavanje, imala je vrlo malo direktnog uticaja na posleratnu Jugoslaviju. Ključ Titovog krajnjeg uspeha – vojne pomoći, nabavke i diplomatskog priznanja, postojali su i pre nego što je osnovana Jedinica za spasavanje i Jugoslovenska spasilačka operacija. Odgovarajuća završna napomena o Mihailoviću i spasavanju savezničkih avijatičara sa teritorije četnika je relevantna. Godine 1946. nekoliko američkih oficira koji su bili privrženi Mihailoviću i veliki broj američkih avijatičara spašenih od strane njegovih četnika, zahtevali su da svedoče u njegovu korist na suđenju u Jugoslaviji. Jugoslovenska vlada je odbila ovaj zahtev. Mihailović je pogubljen zbog izdaje 17. jula 1946. godine. Predsednik Truman je 29. marta 1948. godine posthumno odlikovao Mihailovića Legijom za zasluge prvog stepena, u znak priznanja za pomoć u evakuaciji američkih avijatičara iz Jugoslavije i za njegov doprinos savezničkoj pobedi. Orden se držao u tajnosti sve do 1967. kada je kongresmen iz Ilinoisa, Edvard J. Zervinski to obelodanio.17

16

W. F. Craven and J. L. Cate, Eds. , The Army Air Forces in World War II, Vol. III, Chicago, The University of Chicago Press, 1951, str. 514. 17 Tomasevich, str. 470.

10

BIBLIOGRAFIJA Knjige Auty,Phyllis and Richard Clogg, Eds., British Policy Towards Wartime Resistance in Yugoslavia and Greece, London, The Macmillan Press, 1975. Brown, Alec, Mihailovitch and Yugoslav Resistance, London,John Lane The Bodley Head Ltd. , 1943. Clissold, Stephen, Ed. , Yugoslavia and the Soviet Union 1939-1973, London, Oxford University Press, 1975. Colacovic, Rodoljub, Winning Freedom, London, Lincolns-Prager Publishers, 1962. Craven, Wesley Frank and James Lea Cate, Eds. , Europe: Argument to V-E Day, January 1944 to May 1945, Vol. III, The Army Air Forces in World War II, Chicago, The University of Chicago Press, 1951. Darby, H. C. , et al. , A Short History of Yugoslavia, Cambridge, Cambridge University Press, 1968. Deakin, F. W, D. , The Embattled Mountain, New York, Oxford University Press. 1971. Hart, B. H. Liddel, Strategy, New York, Frederick A. Praeger, 1968. Laubenthal, Lt. Saunders, A. , An Unpublished Bibliography, Maxwell Air Force Base, n.d. Lawrence, Christie, Irregular Adventure, London, Faber, 1947. Macksey, Kenneth, The Partisans of Europe in the Second World War, New York, Stein and Day, 1975. Martin, David, Ally Betrayed, New York, Prentice- Hall, 1946. Milazzo, Matteo J. , The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance, Baltimore, The John Hopkins University Press, 1975. Neill, Roy S. , Once Only, London, Jonathan Cape, 1947. Parton, Lt. Col. James, The History of the Mediterranean Allied Air Forces, Vol. II, Caserta, Italy, n. P. , May 1945.

11

-----, The History of the Mediterranean Allied Air Forces, Vol. XXXV, Caserta, Italy, n. p. , May, 1945. Roberts, Walter R. , Tito, Mihailovic and the Allies, 1941-1945, New Brunswick, New Jersey, Rutgers University Press, 1973. Tomasevich, Jozo, The Chetniks, Stanford, Stanford University Press, 1975. Troop Carrier Operations, 1944, Twelfon Air Force, n.p., 1944.

Ostalo Sledeće reference predstavljaju spisak priručnika Petnaeste vazdušne armije i zapisa Mediteranskih savezničkih sila, koji su pronađeni u Istorijskoj istraživačkoj biblioteci Alberta F. Simpsona; Maxvel: Air Force Base, Alabama. Fifteenth Air Force, Air Crew Recovery Units/Prisoners of War-Evacuation, October, 1944. Air Crew Rescue Unit Documents, June 1943- April 1945. Air Re-Supply Operations in Enemy Occupied Italy and Yugoslavia, December 1944-April 1945. Allied Aid to Partisans in Yugoslavia, May 1944. Collection of Escape and Evasion Material 1944-1945. Collection of Operations , Plans, Directives, February 1943- April 1945. Escape and Evasion Reports: France, Italy and the Balkans, 16 December 1944- 22 June 1945. Escape Briefs, 1943-1945. Escape, Evasion, Repatriation, September 1943- June 1945. Escape, Evasion, Repatriation, January- August 1944. Escape, Evasion, Repatriation, August- September 1944. Escape, Evasion, Repatriation, October- November 1944. 12

Escape, Evasion, Repatriation, August 1944- April 1945. Escape Intelligence, December 1943- May 1944. History of Special Operations (Air) in the Mediterranean Theater, March 1948. Miscellaneous Documents, 1943-1945. The History of the Fifteenth Air Force, Vol. I, November 1943- May 1945. The History of the Fifteenth Air Force, Vol. II, November 1943- April 1944. Narrative Mission Reports, February- May 1945. Summary of HALYARD (Yugoslavia Airevacuations), 1 October- 31 December 1944.

Mediterranean Allied Air Force, Correspondence and Messages: Romania, Yugoslavia and Russia, 1944. Special Operations : AAF Aid to European Resistance Movements. Supreme Allied Commander’s Dispatches : Yugoslavia Campaign, 8 January12 December 1944.

13