Ana Didanovic 5-16.docx

UNIVERZITET U BEOGRADU FAKULTET BEZBEDNOSTI

Seminarski rad

Ratni zločini na Kosovu – prevod Predmet

Savremena istorija Srbije

Mentor:

Student:

Prof. dr Momčilo Pavlović

Ana Didanović 5/16

Beograd, 2019

2. POZADINA Iako je očigledno postojala borba između vlasti i OVK, mnoga sela od Peći na severu pa do Đakovice na jugu su bila granatirana bez ikakvog obzira prema životu civila. Neborci koju su bežali od napada su ubijani od strane snajperista, a i dalje je neodređen broj ljudi odveden u pritvor. U tri slučaja, helikopteri sa oznakom Crvenog krsta su navodno pucali na civile. Nagazne mine protiv osoblja su postavljane na strategijske pozicije duž granice, kao i duž južne granice sa Makedonijom. Većina sela u toj regiji su opljačkana i sistematski uništena, stoka na farmama je ubijena da bi se osiguralo da se niko ne bi mogao vratiti u kratkom periodu. Petnaest hiljada ljudi je odbeglo u Albaniju i oko 30.000 je otišlo severno u Crnu Goru.52 U tom periodu je Milošević, takođe, preduzeo potrebne korake da učvrsti svoju moć u Srbiji. U maju 1998. godine srpski parlament je doneo visoko restriktivan univerzitetski zakon koji je marginalizovao nezavisnost ili opoziciono orijentisane akademske građane. Vlada je nastavila svoje napade na nezavisnost medija odbijajući da dozvoli emitovanje nekim nezavisnim radio i TV stanicama.53 Miloševićev politički saveznik iz Crne Gore, Momir Bulatović je imenovan za jugoslovenskog premijera. Do juna meseca i devetog sastanka ministara inostranih poslova EU obrazac zavere nije više mogao biti ignorisan. Ministri su usvojili zabranu ulaganja u Srbiju, kao i deklaraciju koja počinje sledećim rečima:

Predsednik Milošević nosi posebnu odgovornost kao glava SRJ zbog promovisanja mirnog rešavanja problema na Kosovu. On ne bi trebalo da veruje da će međunarodna zajednica biti uključena pričom o miru, kad je stvarnost na terenu takva da nikad veća represija nije postojala... EU ostaje spremna da pritisne i drugim merama protiv Beograda ako vlasti tamo ne uspeju da zaustave njihovu prekomernu upotrebu sile i preduzmu potrebne korake za pravi politički progres. Štaviše, EU ohrabruje međunarodne bezbednosne organizacije da nastave svoje napore u ovom pogledu i da razmotre sve opcije, uključujući i one koje će zahtevati dozvolu UN u okviru poglavlja VII.54

52

Human Rights Watch, Humanitarian Law Violations in Kosovo For information on the university law, see Human Rights Watch, “Deepening Authoritarianism in Serbia: The Purge of the Universities,” A Human Rights Watch Report, vol. 11, no. 2, January 1999. For information on the Serbian media, especially Serbia’s broadcast media laws, see “Restrictions on the Broadcast Media in FR Yugoslavia,” a September 1998 report by Free2000, the international committee to protect free press in Serbia that is affiliated with the Serbia-based Association of Independent Electronic Media (ANEM). See http://www.free2000.opennet.org/, March 2001. 54 Declaration by the European Union on Kosovo, Brussels, June 9, 1998. 53

1

Jedanaestog juna ministar odbrane NATO-a uputio je NATO vojne vlasti da razviju raspon opcija za „obustavu i ometanje sistematske kampanje nasilne represije i proteravanja na Kosovu.“55 Kao demonstracija vojne moći NATO je pristao da sprovede vazdušnu vežbu preko susedne Albanije i Makedonije. Vežba „Odlučni Soko“, koja je sprovedena petnaestog juna, predstavljana je kao demonstracija „sposobnosti NATO pakta da projektuje svoju moć brzo na jednom regionu.“56 Avioni su leteli preko Tirane, glavnog grada Albanije, ali ne i preko severne Albanije gde bi bili viđeni od strane srpske vojske i OVK.Dvanaestog juna Kontaktna Grupa je na sastanku potvrdila zamrznuće sredstava i zabranu ulaganja, sa Rusijom u neslaganju i obećanju da će dodatne mere biti preduzete ako se momentalno određeni koraci ne budu preduzeli. Ti koraci su u suštini isti oni koje je trebalo implementirati u roku od deset dana od devetog marta, osim toga što je ono što je jednom bilo međunarodno posredovan dijalog, a onda i „okvir za dijalog i paket stabilizacije“ postalo „ubrzan napredak u dijalogu sa kosovsko-albanskim vrhom vlasti.“57 Iskorišćavajući podelu između Rusije i ostalih članica Kontakt Grupe, Milošević je pristao da se susretne sa ruskim predsednikom Borisom Jeljcinom šesnaestog juna. Sastanak između Miloševića i Jeljcina urodio je plodom i omogućio Jugoslaviji da nastavi razgovore sa kosovskim Albancima, da se ne čine represivne akcije protiv mirnog stanovništva, da se garantuje potpuna sloboda kretanja na čitavoj teritoriji Kosova, i da se obezbedi neometan pristup humanitarnim organizacijama. Zajednička izjava Miloševića i Jeljcina praćena je bila počastovana u kršenju, ali je kupila Miloševiću vreme u kritičnom trenutku kada su NATO pretnje bile jače nego ikad do tog momenta. Jedan konkretan rezultat Jeljcinovog dolaska bio je formiranje Diplomatsko posmatračke misije na Kosovu (KDOM) koja je uspostavljena šestog jula 1998. godine, a koja je imala mandat da posmatra i obaveštava o slobodi pokreta i sigurnosti na Kosovu. Predsedništvo Evropske Unije (Austrija) i Predsedavajući OEBS-a (Poljska), koje su koordinisali ambasadori Kontakt Grupe u Beogradu, formirali su misiju koja se sastojala od tri grupe: SAD-KDOM, Rusija-KDOM i EU-KDOM, i svaka od njih je imala timove koji su putovali i posmatrali čitavu pokrajinu. Do decembra 1998. godine KDOM je imala oko 400 osoblja na Kosovu, a mnogi od njih su bili odbrambeni i bezbednosni stručnjaci. KDOM članovi su u struci počeli da ostvaruju kontakt sa OVK OVK, kao na primer SAD-KDOM predstraža u selu Dragobilje, gde je OVK imala operativnu bazu. Vlada SAD-a je takođe zadržala javni kontakt sa OVK u julu, dok su pregovarači pokušali da prodaju priču o političkom dogovoru za „unapređenu autonomiju“ u okviru Jugoslavije. Dok je prva vlada SRJ ofanzivno delimično proteravala OVK duž granice sa Albanijom, pobunjenici su zauzeli delove Kosova, posebno delove oko Mališeva. Pobunjenički rast 55

Statement on Kosovo issued at the meeting of the North Atlantic Council in Defense Minister Session, Brussels, June 11, 1998. 56 Statement by NATO Secretary General Dr. Javier Solana on Exercise “Determined Falcon,” Brussels, June 13, 1998. 57 Contact Group Statement on Kosovo, London, June 12, 1998.

2

tokom proleća raspšio je zamisao o međunarodnoj vojnoj akciji da bi verovatno preokrenuo balans u korist nezavisnosti Kosova. Snažne izjave OVK o „oslobađanju Prištine“ i o mogućem ujedinjenju sa Albanijom su učinile međunarodnu zajednicu još više nevoljnom da preduzme neke mere koje bi se mogle protumačiti kao podrška pobunjenicima. Ohrabrena, OVK je započela prvu veliku ofanzivu devetnaestog jula kada je nameravala da zauzme grad Orahovac. Ofanziva je doživela veliki neuspeh, pošto je policija preotela grad dva dana kasnije, kao i uporište OVK u Mališevu. U bici kod Orahovca najmanje 42 Albanca su ubijena. Svedoci su dali kratak pregled pogubljenja i korišćenja ljudskih štitova od strane policije. Procenjeno je da je oko 40 Srba takođe nestalo u kratkom periodu kada je grad bio pod kontrolom OVK, a većina od njih i se dalje vodi kao nestala i pretpostavlja se da su ubijeni u avgustu 2001. godine. Vladine snage su pooštrile svoju ofanzivu tokom jula, avgusta i septembra uprkos ponavljanim obećanjima Miloševića da su prestali sa istom. Do sredine avgusta vlada je povratila većinu teritorije koju je prethodno držala OVK. Pošto nisu bili u mogućnosti da odbrane civilno stanovništvo, OVK se povuOVK u brda Drenice i neki delove na zapad i jug Kosova.

Zloupotreba od strane Vlade tokom 1998.godine Napadi Vlade, koji su se nastavili uprkos nesmanjenom raspoređivanju KDOM-a, bili su očigledan pokušaj da se sruši civilna podrška pobunjenicima. Vladine snage su napadale civile, sistematski uništavale gradove i prisilile na hiljade ljudi da napuste svoje domove. Policija je u više navrata viđena kako pljačka domove, uništava već napuštena sela, pali useve i ubija domaće životinje, kao i da izvršava pogubljenja po kratkom postupku, i krši sva pravila ratovanja. Većina ubijenih i povređenih su bili civili. Najmanje 250.000 ljudi je premešteno između maja i septembra 1998. i prema podacima Visokog komeserijata UN mnogi od njih su bili žene i deca. Deo oko granice sa Albanijom je posebno teško pogođen, ali takođe i drugi regioni u kojima je OVK delovala, kao na primer Drenica i deo oko Orahovca. Etnička Albanka ispred svog doma u Pločicama, uništena od Vladinih snaga u septembru 1998. godine

3

Vlada je zabranila mogućnost da humanitarne organizacije pomognu interno raseljenim licima. U različitim prilikama policija je ometala pristup siromašnoj populaciji, oduzimala zalihe, uznemiravala, pa čak i napadala pripadnike tih humanitarnih organizacija. Vlada je opravdavala zabranu pristupa tvrdeći da su neke humanitarne organizacije raspodelile zalihe, uključujući i oružje, i davale ih OVK. Jugoslovenska Vlada je takođe zabranila rad domaćih i stranih novinara koji su tražili da izveštavaju o zločinima. Nekim albanskim novinarima je prećeno, bili su zadržavani i tučeni od strane policije. Nezavisnim radio i TV stanicama na albanskom jeziku su odbijene licence, ili su, u drugim slučajevima, ugašene. Nezavisni srpski mediji nisu bili izuzeti od državnog pritiska. Telegrami, novine i radio stanice koje su pokušale da objektivno izveštavaju o Kosovu su proglašene „izdajnicima“ i prećeno im je zakonskim merama. Složen i kontradiktoran pravni okvir u Srbiji praktično je onemogućio da nezavisne radio i TV stanice dobiju frekvenciju za emitovanje.58 Kao što je bio slučaj tokom rata u Bosni i Hrvatskoj, državni radio i televizija su namerno širili dezinformacije i promovisali sliku „neprijatelja“ u nameri da razbuktaju strasti u sukobu.

Tela Gentiona i Donietta Delijaj, sedam I pet godina starih, koja se skljanjaju iz šume u Gornjem Obrinju gde su ubijeni 26. Septembra 1998. Osamnaest članova te porodice su ubijani u tom napadu.

Međunarodni mediji koju su pokrivali situaciju na Kosovu su se takođe suočili sa brojnim zabranama u svom radu, počevši od odbijanja viza kritičnim novinarima koje je država smatrala „anti-srpski orjentisanim“. Jedan novinar je proglašen nepoželjnom osobom, a nekoliko stranih novinara je policija pretukla ili pucala na njih. Najmanje stotinu Albanaca je „nestalo“ na Kosovu između februara i oktobra 1998. godine, od kojih je polovina poslednji put viđena u policijskom pritvoru. Precizan broj nije bilo moguće odrediti pošto su jugoslovenske vlasti odbile da javno objave broj ljudi kojih su pritvorili, a to je problem koji se nastavio i nakon NATO bombardovanja u martu 1999. Pored toga, OVK je otela neke Albance za koje

smatrala da su „srpski saradnici“. Preko 500 Albanaca je uhapšeno i optuženo za „terorističke akte“. U julu i avgustu sve veći broj pritvorenih lica su bili aktivisti za zaštitu ljudskih prava, članovi humanitarnih organizacija, članovi političkih partija, lekari, advokati, od kojih su mnogi fizički zlostavljani.

58

See ANEM’s website at: www.anem.opennet.org/index.phtml

4

Korišćenje torture protiv pritvorenih je bilo široko rasprostranjeno i najmanje šest ljudi je umrlo od posledica zlostavljanja u zatvoru.59 Ofanziva srpske i jugoslovenske Vlade završena je krajem septembra ozbiljnim borbama oko Suve Reke i u regionu Drenice. 27-og septembra KDOM posmatrači su pronašli tela dvadeset jednog albanaskog civila pogubljenih u šumi u blizini sela Gornje Obrinje. Sledećeg dana su istraživači iz Human Rights Watch i novinari posetili tu lokaciju i dokumentovali ubistva, kao i smaknuće 13 albanskih muškaraca u blizini Golubovca.60 Masakr je uticao na mišljenje sveta i pomogao da se pokrene nova runda diplomatskih pregovora koje je vodila SAD.

Iz izveštaja Human Rights Watch, nedelja terora u Drenici, februar 1999 Najgori incident zabeležen u ovom izveštaju dogodio se krajem septembra 1998 na imanju porodice Delijaj u Gornjem Obrinju, selu gde je bilo intezivnih borbi između Vladinih snaga i OVK iza kojih je ostalo najmanje četrnaest mrtvih policajaca. Specijalne policijske snage su uzvratile ubistvom dvadeset jednog člana porodice Delijaj, civila, popodne u subotu, 26. septembra. Četrnaest ljudi je ubijeno u obližnjoj šumi u kojoj su se sakrivali od granatiranja od strane Vlade, šest od njih su bile žene između dvadeset pet i šezdeset dve godine. Pet žrtava su bila deca između jedanaest meseci i devet godina. Od trojice muškaraca ubijenih u šumi, dvojica su bila starija od šezdeset godina. Human Rights Watch je prisustvovao sceni 29. septembra dok su tela iznošena iz šume zbog sahrane. Svih četrnaest žrtava su nosile civilnu odeću; čini se da je većini pucano u glavu iz neposredne blizine, a nekoliko tela je bilo osakaćeno. U jednom slučaju, noga šezdesetdvogodišnje Have Delijaj je bila odsečena ispod kolena osim neke kože. Pored četrnaest osoba ubijenih u šumi, sedam drugih članova porodice Delijaj su ubijena od strane Vladinih snaga u i oko porodičnog imanja. Devedesetčetvorogodišnji porodični patrijarh Fazli Delijaj, invalid, pronađen je spaljen u svojom izgorelom domu. Habib i Hisen Delijaj su po kratkom postupku pogubljeni od strane srpske policije pred Hisenovom ženom i decom. Adem Delijaj je pronađen u blizini šumskog skrovišta sa prerezanim grlom. U narednih nekoliko nedelja raspadnuta tela dve devojčice, Antigone i Mihane Delijaj, i Hajriza Delijaja, su pronađena u opštem području masakra. Jedan čovek, Šerif Delijaj, i danas se vodi kao nestao.

59

See Humanitarian Law Center, Spotlight Report No. 28, January, 1999, and Human Rights Watch, Detentions and Abuse in Kosovo. 60 See Human Rights Watch, A Week of Terror in Drenica.

5

Zloupotreba od strane OVK tokom 1998. godine OVK je takođe počinila ozbiljne povrede međunarodnog humanitarnog prava tokom ovog vremena, kao i početkom 1999., uključujući uzimanje talaca i vansudska smaknuća.61 Dvadeset i prvog juna 2000.godine, u Prištini, glavni tužilac Haškog tribunala, Karla Del Ponte, objavila je da je „pet epizoda“ navodnih zločina OVK pod istragom Tribunala. U nekim selima koja su bila pod kontrolom OVK, pobunjenici su proterali etničke Srbe iz njihovih domova. U nekim slučajevima, stariji Srbi su ostajali, prestari da bi bežali ili nevoljni da napuste svoje domove. Neki od ovih ljudi su nestali i proglašeni su mrtvima. OVK je takođe napadala i ubijala ili otela neke etničke Albance i Rome za koje je smatrala da sarađuju sa jugoslovenskom Vladom.

Srbin koji preživljava unišenje svog doma u Jelovcu, u blizini Klina. U tom selu bilo je dvanaest srpskih i dvadeset albanskim domova do juna 1998. kada je OVK kidnapovala jednog Srbina i proterala Srbe iz tog sela.

Prema izveštaju Crvenog krsta 97 kosovskih Srba otetih 1998. godine se i dalje vode kao nestali i do 15. maja 2000. godine.62 Prema Fondu za humanitarno pravo, veoma poštovane jugoslovenske grupe za zaštitu ljudskih prava, 103 Srba su nestali između januara i avgusta

61

Ibid “Persons missing in relation to the events in Kosovo from January 1998,” International Committee of the Red Cross, First Edition, May 2000. 62

6

1998. godine, a 39 od njih je poslednji put viđeno u pritvoru OVK. Fond je takođe dokumentovao otmicu 3 kosovska Albanca od strane OVK.63 OVK je zarobila oko 85 Srba tokom ofanzive u Orahovcu 19. jula 1998. Godine. Trideset petoro ih je kasnije pušteno na slobodu, a ostali su se i dalje vode kao nestali u vreme kad je ovaj tekst pisan. Prema Crvenom krstu, 39 Srba je nestalo iz opštine Orahovca 17. i 18. jula.64 Dvadeset drugog jula OVK je kratkotrajno preuzela kontrolu nad rudnikom Belećevac u blizini Obilića. Tog dana je zarobljeno devet Srba, i oni su i dalje vode kao nestali na spisku Crvenog krsta. Devetog septembra srpska policija je objavila da su pronašli veliki broj leševa ljudi koje je navodno ubila OVK u blizini Glođana. Do 16. septembra vlasti su otkrile 34 leša, od kojih je 11 identifikovano, a neki od njih su bili i Albanci. Pre toga, najozbiljniji izveštaj o zlostavljanju od strane OVK odnosilo se na prijavljeno pogubljenje 22 srpska civila u selu Klečka, gde je u avgustu policija tvrdila da je otkrila ljudske ostatke i peć korišćenu za kremiranje leševa. Međutim, način na koji su iznete optužbe, pokrenuo je ozbiljna pitanja o njihovoj validnosti.65 OVK, koja se postepena transformisala iz neogranizovane gerilske grupe u ozbiljniju oružanu silu, nije se pridržavala svoje obaveze da poštuju međunarodno pravo i ratno zakone, te se u javnim izjavama činilo da ne priznaju neke osnovne principe ovih normi. Zaista, smaknuća su priznata i opravdana u prvim mesecima rata. U intervjuu za kosovske novine, portparol OVK Jakup Krasnići je rekao: „OVK se nikad nije bavila civilima, čak i kad su oni bili u službi vojske i policije ili naneli ozbiljnu povredu ljudima i albanskim nacionalnom cilju. Bilo je slučajeva kada su kindapovani, ali su u tom slučaju predati međunarodnim organizacijama, naravno kada su bili nevini. Pre svega, sve srpske snage, bilo da je reč o policiji, vojsci ili naoružanim civilima, su naši neprijatelji. Od samog početka smo imala svoja interna pravila za naše operacije. Ovo očigledno pokazuje da OVK priznaje Ženevske konvencije i konvencije koje se tiču vođenja rata, iako joj nije ponuđena mogućnost da ih potpiše, kao što bi to i uradio. Ne ulazimo u kidnapovanje. Iako su neki ljudi patili, to su pre bili albanski koleboratori nego srpski civili. Mi se ne bavimo ni civilima, i mi takođe vraćamo one koje uzmemo kao ratne zarobljenike. Pre nekoliko dana smo predali dva Srbina poreklom iz Hrvatske Međunarodnom komitetu Crvenog krsta. A one koje smo i kidnapovali se nalaze na spisku ili u izveštaju o smaknuću, ali se ne ponašamo u osnovi kao Srbija.“66 Nepoštovanje OVK prema albanski civilima je takođe uočljivo. Sela koja su se proglasila „oslobođenim“ od strane OVK su često uništena posle toga od strane srpski snaga, koje su Humanitarian Law Center, “Kosovo—Disappearances in Times of Armed Conflict,” Spotlight Report No. 27, August 5, 1998. 64 See Human Rights Watch,“Humanitarian Law Violations in Kosovo.” 65 For details of the Klecka case, see Human Rights Watch,“Humanitarian Law Violations in Kosovo.” 66 Koha Ditore, July 11, 1998. 63

7

ispoljavale svoj bes na civile koji se nisu povukli u brda sa OVK. Zasede policijskih ili vojnih kontrolnih punktova su često provocirale najbliže selo, bez obzira da li je OVK bio tamo ili ne. Obrazac ponašanja OVK sugeriše da su pobunjenici, oslanjajući se na predviđenu agresivnost i brutalnost srpskih snaga, namerno provocirali napade na neke albanske civile, pošto bi nevine žrtve promovisale njihov cilj i pomogle da se Zapada, posebno SAD, uvede u sukob. U najmanju ruku, OVK je razumela političku korist od civilnih žrtava.

Lobanja sa očiglednom ranom od metka u Klini, na Kosovu, gde su srpske vlasti ekshumirale ostatke četiri osobe, za koje su tvrdili da ih je Oslobodilačka vojksa Kosova ubila.

Odgovor međunarodne zajednice Međunarodni odgovor na letnju ofanzivu je bio značajno oslabljen upornim nejedinstvom u međunarodnoj zajednici. U Savetu bezbednosti, Kina i Rusija, obe stalne članice koje imaju pravo veta, tvrdile su da je konflikt unutrašnja stvar koje bi jugoslovenske vlasti trebalo da razreše. Ovaj stav je u velikoj meri blokirao snažan odgovor Saveta bezbednosti na konflikt. Sličan stepen razjedinjenosti se pojavio i u Konakt Grupi, gde je Rusija imala ulogu spojlera, mada su zapadne države koristile otpor Rusije kao opravdanje za svoje nedelovanje. Tokom srpske i jugoslovenske ofanzive, međunarodna zajednica je osudila zloupotrebu od strane Vlade, ali nije preduzela nijedan korak da zaustavi ovu ofanzivu. Neuključivanje Zapada ostavilo je utisak da tolerišu napade na civile, i možda je to Milošević shvatio kao zeleno svetlo da nastavi dalje sa tim. Pristalice neaktivnosti na Zapadu su pretpostavili da će ofanziva dovesti kosovske Albance za pregovarački sto. Kako je jedan predstavnik Zapada

8

bio citiran u štampi, „Postoji opšte prizanje da OVK postaje previše velika za svoje cipele i trebalo bi da se spuste na zemlju pre nego što počnu pregovori.“67 Stav SAD je predstavio ministar odbrane Vilijam Koen koji je rekao da NATO „ne želi da vidi“ srpske ili jugoslovenske trupe kako napadaju civile ili koriste nesrazmernu silu, ali da Nato nije želeo da preduzme mere koje „bi se mogle shvatiti kao pružanje podrške, moralne ili vojne, onima koji traže nezavisnost“, misleći na OVK. Do septembra, jedina mera koja je usvojena u Savetu bezbednosti je bile usvajanje Rezolucije 1160, doneta 31. marta 1998. godine, koja je uvela embargo na oružje SRJ, što je postignuto došlo uzdržavanjem Kine i samo nakon ignorisanje ponavljanih pretnji Konkakt Grupe. Rezolucija 1199 Saveta bezbednosti UN, usvojena 23. septembra 1998. godine (ponovo uzdržavanjem Kine), išla je dalje u osudi nasilja na Kosovu, potvrdila je embargo i pod nadležnošću Poglavlja VII Povelje UN, zahtevala odmah prestanak neprijateljstava.68 Rezolucije 1199 je pozvala rukovodstvo SRJ i kosovskih Albanaca da se odmah uključe u dijalog i zahtevala je da SRJ sprovede smesta mere koje je Kontakt Grupa donela 12. jula. Rezolucije je pozvala predsednika SRJ da smesta sprovede svoja obaveze iz zajedničke izjave sa Jeljcinom 16. juna, a između ostalog, da ne sprovodi bilo kakve represivne akcije protiv mirnog stanovništva, da omogući povratak izbeglica, i da obezbedi pun pristup Crvenog krsta i Visokog komeserijata za izbeglice UN. Rezolucija je takođe pozvala Vladu SRJ, rukovodstvo kosovskih Albanaca i sve ostale da sarađuju u potpunosti sa Haškim tribunalom, i naglasila potrebu da vlasti SRJ privedu pravdi pripadnike snaga bezbednosti koji su bili uključeni u zlostavljanje civila i namerno uništavanje njhove imovine. Izjavili su da je Savet bezbednosti spreman da razmotri „dalje delovanje i dodatne mere“ ako zahtevane mere u ove dve rezolucije ne budu sprovedene. Porozne granice, dobro uspostavljena trgovina oružjem na Balkanu, i slaba prisila su učinili da embargo nema nekog preteranog značaja na terenu. Dvadeset četvrtog septembra NATO je preduzeo prve formalne korake u vojnoj intervenciji na Kosovu, izdavši „ACTWARN“ i za ograničenu vazdušnu opciju i za vazdušnu kampanju na Kosovu.69

Raspoređivanje verfikacione misije na Kosovu Masakr koji se dogodio 26. septembra Gornjem Obrinju i u kojem je 21 član albanske porodice ubijen, privukao je veliku pažnju medija na Zapadu i katalizovao je jedinstveniji međunarodni odgovor na ovu krizu. Sa približavanjem zime međunarodna zabrinutost je bila fokusirana na oko 250.000 interno raseljenih Albanaca.

67

Reuters, July 29, 1998. U.N. Security Council Resolution 1199, September 23, 1998. 69 Statement NATO Secretary General Javier Solana, Vilamoura, Portugal, September 24, 1998. 68

9

Izaslanik SAD Ričard Holbruk doleteo je u Beograd na razgovor sa Miloševićem. U isto vreme, nakon masakra u Gornjem Obrinju, srpska policija i jugoslovenska vojska završili su letnju ofanzivu krajem septembru i počeli delimično povlačenje sa Kosova. Kao što je jedan srpski novinar napisao o masakru u Gornjem Obirnju, Vladine snage su „zalupile vrata na izlazu“.70 Sa završetkom ofanzive Milošević je u velikoj meri ostvario svoje ciljeve, a zatim je Holbruku dao neke ustupke: prekid vatre, vazdušnu prismotru NATO-a radi provere poštovanja Rezolucije 1199 Saveta bezbednosti UN i raspoređivanje posmatračkih misija OEBS-a pod nazivom Verifikaciona misija na Kosovu (KVM). Do januara 1999. godine, KVM je imala 2.000 posmatrača na terenu, od kojih su mnogi bili zapadnjaci sa vojni iskustvom.71 Službenici za zaštitu ljudskih prava takođe su bili raspoređeni po celoj pokrajini kako bi pratili, dokumentovali i izveštavali javnost o nasilju. Naknadni sporazum posredovan od strane NATO-a odredio je granicu dozvoljenih trupa vojske Jugoslavije i srpskog ministarstva unutrašnjih poslova na Kosovu. Nekoliko sati pre isteka roka za ispunjenje ovih ograničenja, jugoslovenska Vlada je to ispoštovala.

Ključne promocije kasne 1998. u srpskoj i jugoslovenskoj bezbednosnoj strukturi Radomir Marković zamenio je Jovicu Stanišića na mestu šefa službe državne bezbednosti Srbije (tajne policije) •

• Dragoljub Ojdanić zamenio je Momčila Perišića na mestu načelnika Generalštaba Vojske Jugoslavije • Nebojša Pavković promovisan je od komandanta Prištinskog korpusa do komandanta Treće Armije (sa odgovornošću za Kosovo) •

Vladimir Lazarević imenovan je za komandanta Prištinskog korpusa

•

Ljubiša Stojimirović imenovan je za načelnika štaba Treće Armije

U ovom periodu su i drugi događaji u Srbiji imali uticaj na Kosovo. Trećeg novembra Milošević je otpustio načelnika generalštaba Vojske Jugoslavije, Momčila Perišića i zamenio ga svojim privrženikom, generalom Dragoljubom Ojdanićem. General pukovnik Nebojša Pavković, komadant prištinskog korpusa, unapređen je u komadanta Treće armije Vojske Jugoslavije, koja je bila odgovorna za južnu Srbiju i Kosovo. Krajem oktobra Milošević je smenio general pukovnika Ljubišu Veličkovića, komadanta PVO Jugoslavije i direktora Dejan Anastasijevic,“Slamming the Door,” Vreme, no. 415, October 3, 1998. The creation of a large-scale human rights department was an innovation for OSCE missions. The human rights findings during the KVM’s mission, as well as during and after the NATO bombing, were later presented in two useful reports: OSCE/ODIHR, Kosovo: As Seen as Told, Parts I and II. 70 71

10

srpske bezbednosne službe Jovicu Stanišića, koji je bio bliski Miloševićev saradnik u prethodnih sedam godina.72 Veličkovića je zamenio general pukovnik Spasoje Smiljanić, a Stanišića Radomir Marković. Tačan razloga ovih otpuštanja ostao je nejasan. Neki analitičari spekulišu kako su smenjeni pojedinci iskazali svoje neslaganje sa Vladinom politikom na Kosovu, plašeći se da Milošević srlja u direktan konflikt sa Zapadom. Verovalo se da je Perišić upozorio Miloševića da ne ulazi u direktnu konfrontaciju sa NATO paktom (kao i da se protivio vojnom raspoređivanju protiv beogradskih demonstracija krajem 1996. i početkom 1997.).73 Zamene su bile vidjene kao lično odane Miloševiću, i kao neophodne radi sprovođenja nove ofanzive protiv OVK. Bez obzira na prisustvo Verifikacione Misije Kosova (KVM) na Kosovu, od kraja oktobra 1998. do marta 1999. nastavljene su dva srpska novinara i devet vojnika Vojske Jugoslavije, a koji su svi kasnije pušteni, i sprovodila periodične napade na policijske i vojne položaje – očigledan pokušaj da se Vlada isprovocira pred međunarodnim posmatračima. Kao što su komandanti OVK kasnije i priznali, koristili su mir zbog prisustva posmatrača da nastave sa mobilizacijom, obukom i nabavkom oružja.74 Srpske i jugoslovenske snage su takođe premeštene tokom ovog perioda. Postepeno tokom januara i februara ljudstvo i teško naoružanje su se vratili na Kosovo, kako je detaljno opisano u izveštaju OEBS – a na Kosovu, As seen, as told (Kako viđeno, tako rečeno), prvi deo.75 Vojska je 13. decembra ubila više od 30 Albanaca duž granice sa Albanijom, dok su navodno krijumčarili oružje. Četrnaestog decembra neidentifikovan naoružan muškaraci izvršili su napad u Panda kafiću, u zapadnom delu grada Peći, i tako ubili šest srpskih mladića. Dvadeset trećeg decembra vojska i policija su preduzeli vojnu akciju protiv OVK u blizini Podujeva u severnom delu Kosova, kao i duž glavnog puta koji povezuje Prištinu i Beograd.

On the occasion of his dismissal, Stanisic issued a brief statement that included these lines: “The service under my leadership functioned in line with its constitutional and legal framework, and it was under the constant legal control of the Serbian Supreme Court. The service linked its activities and the responsibilities primarily to the institution of the Serbian president.” BBC Worldwide Monitoring, “Text of statement issued by Serbian security chief on his dismissal,” Source: Beta news agency, Belgrade, October 28, 1998. 73 Perisic, Chief of the Yugoslav Army General Staff from August 1993 to November 1998, was generally considered more inclined toward compromise with the West. For an interesting account of Perisic’s negotiations with western military leaders, see “Serbs’ Offensive Was Meticulously Planned,” by R. Jeffrey Smith and William Drozdiak, April 11, 1999, The Washington Post. See also, “Vengeful After First Setbacks, Army Chose Unrepentant Force,” by Michael R. Gordon and Thom Shanker, New York Times, May 29, 1999. 74 See the interview with former KLA commander of the Llap region Rrustem Mustafa (alias Remi), published in the Kosovo daily Zeri between April 21 and May 4, 2000. Commander Remi states,“The UCK [?] welcomed the [KVM] agreement, and in general it was profitable for us, for further mobilization, for the training of our soldiers, and for pulling our strength together so that we could continue the way that we had already started.” 75 OSCE/ODIHR, Kosovo/Kosova: As Seen, As Told—Part I, pp 26–29 72

11

Vojska Jugoslavije je 23. decembra najavila početak „zimske vežbe“ u opštini Vučitrn gde je OVK imala položaj na planini Čičavica duž puta Mitrovica – Priština. Okršaji su trajali tokom februara, kao i OVK otmice lokalnih Srba. Prema izveštaju OEBS-a na Kosovu:

Dok su angažovanja između jugoslovenskih/srpskih snaga i OVK nastavljala i tokom „vežbe“, postalo je jasno da je „vežba“ imala strateški cilj: za Vojsku Jugoslavije to je bilo obezbeđenje glavnog puta i železničkih pruga između Kosovske Mitrovice i Prištine guranjem OVK u njihova uporišta na planini Čičavica.76

U nekim slučajevima, „vežbe“ je uključivala granatiranje sela i nasilno proteravanje civila. U toku borbe između Vojske i OVK OEBS je napustio region Vučitrna 19. marta. Prema američkom generalu Vesliju Klarku NATO je mislio da se Milošević priprema za „prolećnu ofanzivu koja bi ciljala uporište OVK“. Niko nije očekivao „veliku deportaciju albanske populacije“.77 Tokom vojnog koncentrisanja sa svih strana, Vlada SAD je bila uključena u transfer diplomatiju koja je trebalo da dovede do političkog rešenja. Američki ambasador u Makedoniji Kris Hil, koji je blisko sarađivao sa Ričardom Holbrukom, nastavio je da radi na izdradi plana koji bi Kosovu pružili značajnu automomiju unutar Jugoslavije. Prethodni nacrti su propali jer su informacije o njima procurele i objavljene u kosovskim novinama, Koha Ditore. Glavna prekretnica se dogodila se 15. januara 1999. kada je 45 Albanaca ubijeno u selu Račak. Iako je napad verovatno isprovociran napadom OVK na tri srpska policajca nekoliko dana ranije, Vladine snage su odgovorile pucanjem u civile, mučenjem zarobljenih i sprovođenjem brojna smaknuća.78 Masakr u Račku je dekomentovao OEBS i istovremeno ga osudio šef misije, američki diplomata Vilijam Voker. Vojska Jugoslavije je izjavila da su ti Albanci bili članovi OVK koji su stradali u borbi, i zapretili su da će proterati iz zemlje Vokera označenog kao „predstavnika i zaštitnika separatizma i terorizma“.79 Osamnaestog januara glavnom tužiocu Haškog tribunala, Luisi Arbur, zabranjen je ulazak u zemlju gde je planirala da istražuje incident u Račku. Masakr u Račku izazvao je protest u Zapadnoj javnosti i Zapadna Vlada je započela konsultacije o načinima na koje će se silom podržati diplomatija. NATO je pojačao svoje pretnje vojnom akcijom ako napadi na civile ne budu prestali.

76

OSCE/ODIHR, Kosovo/Kosova: As Seen, As Told—Part I, pp. 384 Smith and Drozdiak,“Serbs’ Offensive Was Meticulously Planned.” 78 See Human Rights Watch, “Yugoslav Government War Crimes in Racak,” A Human Rights Watch report, January 1999. 79 Statement by Serbian President Milan Milutinovic, Borba, January 18, 1999. 77

12

Konferencija u Rambujeu Kosovski Albanci i Srbi bili su pozvani u Vladin zamak u Rambujeu, u Francuskoj, zbog pregovora koji su trajali izmedju 6. i 22. februara 1999. Britanski i francuski ministri spoljnih poslova su finansirali pregovore, uz pregovarače iz SAD, Austrije (kao predstavnice EU) i Rusije. Raznolika delegacija kosovskih Albanaca koja predstavlja različite političke snage izabrala je Hašima Tačija, političkog lidera OVK za svog predstavnika. Milošević je odbio da prisustvuje ovim pregovorima, pa je poslao srpskog predstavnika Milana Milutinovića da predvodi šaroliku delegaciju etnički raznolikih ali nebitnih predstavnika Kosova – kao pokušaj da demonstrira svoj multietnički i tolerantan pristup pokrajini. Nakon dve nedelje, pregovarači su predstavili obema stranama sa privremeni sporazum koji bi omogućio značajnu autonomiju i samoupravu Kosova u okviru Jugoslavije, a koju bi podržalo i pristustvo NATO grupe. Konačan status Kosova bi se razrešio kroz tri godine na međunarodnoj konferenciji. Srpska delegacija je odbila da potpiše, navodeći da je Kosovo sastavni deo Jugoslavije. Neki delovi sporazuma su bili posebno zabrinjavajući za delegaciju, kao što je neograničan prolaz NATO-a kroz Jugoslaviju i pravo NATO-a da zadrži pojedince.80 Delegacija kosovskih Albanaca, iako sklonija da pruži podršku, je rekla da im je prvo potrebno odobrenje regionalnih komadanata OVK – što je bio odraz decentralizovanog karaktera ove grupe. Konferencija je prekinuta kad se Tači vratio na Kosovo po odobrenje. Konferencija je nastavljena 15. marta u Parizu. Tri dana kasnije, pod velikim pritiskom Zapada, delegacija kosovskih Albanca je potpisala sporazum. Tokom konferencije primećeno je da se srpske i jugoslovenske snage pozicioniraju oko kosovske granice sa srpskom teritorijom, što je jasna indikacija – udružena sa nepopustljivošću srpske delegacije – da se priprema vojni napad. Prema OEBS-u „značajan deo Vojske Jugoslavije“ se pozicionirao na Kosovu.81 Mnogi posmatrači su verovali da Milošević nikad nije imao nameru da potpiše sporazum; jednostavno je iskoristio vreme da dalje pojača svoje trupe, a dobio je tri nedelje pošto je Tači morao da se konsultuje sa komandantima OVK. Medijski izveštaji su kasnije tvrdili da je austrijska Vlada upozorila NATO pre bombardovanja da je srpska ofanziva uveliko u pripremi. Tvrdnju je ponovila i nemačka Vlada dve nedelje nekon bombardovanja, rekavši da je Operacija Potkovica – plan proterivanja Albanca sa Kosova – bila pripremljena šest meseci pre vazdušnog napada.82 Penzionisani brigadni general u nemačkoj vojsci, međutim, je kasnije izjavio da su tvrdnje o

80

The Rambouillet Accords, Interim Agreement for Peace and Self-Government in Kosovo, February 23, 1999, Appendix B, paragraphs 8 and 21. 81 OSCE/ODIHR, Kosovo/Kosova: As Seen, As Told—Part I, p 27. 82 Press conference of German Foreign Minister Fischer, April 6, 1999, World Hall of the Foreign Office, and Tony Paterson, “Germany Gives Details of Covert Plan,” Times (London), April 9, 1999.

13

planu lažarane iz nejasnog obaveštajnog izveštaja da bi se skrenule rastuće kritike u Nemačkoj zbog bombardovanja.83 U iščekivanju NATO bombardovanja i pogoršavanja bezbednosne situacije, misija OEBS-a na Kosovu se povukla 20. marta. Iako je postojao strah da će posmatrači biti uzeti za taoce, vladine snage su više pozdravile nego sprečavale ovo povlačenje. Tog dana, napadi na kosovske Albance su počeli u nekim delovima Kosova, najviše u oblasti Drenice i Laba blizu Podujeva. Jugoslovenski vojnici, srpska specijalna policija, paravojne snage i naoružani gerilci prodrli su u pokrajinu. Bez bilo kakavih lokalnih informacija, albanski civili su sedeli i čekali najgore. U poslednjem pokušaju da se izbegne bombardovanje, američki specijalni izaslanik Ričard Holbruk je doleteo u Beograd da bi se sastao sa Miloševićem i zapretio mu vazdušnim napadom ukoliko ne bude potpisao sporazum. Otišao je praznih ruku 23. marta, a sledećeg dana, NATO je započeo vazdušni napad bez odobrenja Saveta bezbednosti UN.

Zaključak Kosovo je dominiralo u naslovima tokom 1999., ali je konflikt predviđen već davne 1989. Međunarodna zajednica nije uspela da sprovede efikasne preventivne mere, i reagovala je nakon što je kriza već prerasla u oružani sukob. Čak i nakon što je otvoren sukob započeo, međunarodna zajednica nije uspela da preduzme značajne korake da bi sprečila ozbiljna zlostavljanja nad civilima na Kosovu. Tokom 1998., međunarodna zajednica više puta nije uspela razviti jedinstvenu poziciju u rešavanju konflikta. Slobodan Milošević je iskoristio ovaj nedostatak konsenzusa u svoju korist u nizu bilateralnih pregovora, kupujući vreme kako bi unapredio kampanju na Kosovu. Pripadnici međunarodne zajednice su takođe iskorisili ovo neslaganje: prebacivali su jedni drugima kao izgovor za izostanak njihove akcije. Kada je međunarodna zajednica poslala snažnu poruku osude obema stranama u sukobu, reči i simbolične akcije su se pokazale kao beznačajne, sa odlaganjem rokova, napuštanjem uslova, i sankcijama koje se slabo sprovode ili povlače. Pored zabrinutosti oko stabilnosti Bosne i podržavanja Dejtonskog sporazuma, pristup međunarodne zajednice Kosovu je bio pod snažnim uticajem želje da se izbegne nezavisnost pokrajine. Promena granica Jugoslavije je izazivala (i dalje izaziva) strah da će to destabilizovati Crnu Goru, Bosnu i Makedoniju, kao i da će podstaći secesionističke pokrete u drugim delovima Evrope i širom sveta. Ovo nije beznačajna briga. Ali interesi međunarodne zajednice u očuvanju međunarodnih granica ne bi trebalo da budu veći i od zaustavljanja zlostavljanja pre nego što John Goetz and Tom Walker, “Serbian Ethnic Cleansing Scare Was A Fake, Says General,” Sunday Times, April 2, 2000. 83

14

su prerasli u otvoreni rat, što je dovelo do nekoliko hiljada mrtvih i mnogo više raseljenih lica. Da je međunarodna zajednica želela da promoviše teritorijalni integritet na Balkanu, trebalo je da se založi za nacionalno jedinstvo koje proizilazi iz poštovanja prava svih građana – poštovanja koje je nedostajalo u velikoj meri na Kosovu i drugim delovima ovog regiona. Ali težnja da se očuvaju granice kroz toleranciju ozbiljnih zlostavljanja vodila je ka regionalnoj nestabilnosti koju je međunarodna zajednica pokušala da izbegne.

15

3. SNAGE U KONFLIKTU Srpske i jugoslovenske snage bezbednosti su kompleksna kombinacija republičkih i saveznih institucija, kao i mnogih tajnih grupa gerilaca i paravojnih formacija. Vojna policija i specijalne snage vojske Jugoslavije, antiterorističke jedinice srpske policije i specijalne policije, specijalne snage tajne policije, paravojne grupa, međunarodni plaćenici, i naoružani lokolni Srbi su bili aktivni na Kosovu tokom 1998. i 1999. godine, u operacija kojima je koordinisao Beograd.84 Različite snage su se često angažovale u zajedničkim operacijama, u bliskoj koordinaciji, i povremeno su razmenjivali uniforme. Oznake im nisu uvek bile istaknute, a imena ili indentifikacioni brojevi su retko kad bili vidljivi.85 Većina vladinih snaga su došle van Kosova, što je kosovskim Albancima otežalo da razlikuju pojedince od pripadnika snaga, a sve je to dodatno otežalo posmatranje u nasilnoj i šokantnoj sredini. Bilo je nekoliko izuzetaka, posebnu u oblasti gde su Albanci i Srbi živeli u neposrednoj blizini, kao što je oblast oko Peći, Orahovca i Lipljana. Snage Vojske Jugoslavije su bile mnogo lakše za identifikaciju zbog njihovih standarnih procedura, opreme i uniformi. Ali vojnici su uglavnom dolazili van Kosova i zbog toga su bili nepoznati lokalnom stanovništvu. Vojska Jugoslavije, srpska policija i paravojne snage su bile odgovorne za ratne zločine na Kosovu. Međutim, čini se da paravojne snage su najčešće bile uključene u najnasilnije zločine, posebno u pogubljenja i silovanja. Dok su policijske i vojne jedinice bez ikakvog izuzetka oslodođeni bilo kakve odgovornosti (nikako nisu oslobođene odgovornosti u tom pogledu), paravojne jedinice su češće bile uključene u samovoljna ubistva i seksualno nasilje. Ali paravojne snage nisu delovale isključivo na sopstvenu inicijativu. Naprotiv, paravojne jedinice su blisko sarađivale sa policijom, vojskom, kao i sa tajnom policijom (poznatom kao državna obaveštajna služba). Bilo je određenih incidenata kada su paravojne jedinice ili pojedinci bili van kontrole, ali generalno raspoređivanje paravojnih jedinica i njihova koordinacija sa drugim sektorima bezbednosnog aparata su bili sastavni deo kosovske kampanje.

84

For an indication of the diversity of Serbian and Yugoslav forces, see the Military Technical Agreement signed between the International Security Force (KFOR) and the Governments of the Federal Republic of Yugoslavia and the Republic of Serbia on June 9, 1999. The agreement says that “FRY forces” refers to: “regular army and naval forces, armed civilian groups, associated paramilitary groups, air forces, national guards, border police, army reserves, military police, intelligence services, federal and Serbian Ministry of Internal Affairs local, special, riot and anti-terrorist police, and any other groups or individuals so designated by the international security force (“KFOR”) commander.” 85 Photographs of members of security forces obtained by Human Rights Watch show that government troops often wore colored ribbons on their arms. Countless witness statements also describe this. The ribbons may have served to identify units engaged in particular operations or to reduce the possibility of KLA infiltration.

16

Načelnik generalštaba Vojske Jugoslavije tokom rata na Kosovu, general Dragoljub Ojdanić (levo), predsednik Jugoslavije Slobodan Milošević (u sredini), i komadant Treće armije general Nebojša Pavković prisustvuju ceremoniji u Beogradu 17. Marta 2000. Nakon rata, Milošević je imenovao Ojdanića za jugoslovenskog ministra odbrane, a Pavkovića za generalnog sekretara. Miloševića i Ojdanića je tribunal osudio za ratne zločine.

Generalno, čini se da je Vojska Jugoslavije komandovala tokom rata, sa policijom i paravojnim jedinicima koji su im bili podređeni, iako su visoki zvaničnici Ministarstva unutrašnjih poslova Srbije imali značajan uticaj na kampanju. Vojska je kontrolisala glavne puteve i granice, koordinirajući i olakšavajući „etničko čišćenje“. Policija i paravojne snage su više bile uključene u proteravanje i uništavanja sela, uz artiljerijsku podršku vojske. Tokom tih operacija muškarci su bili odvajani od žena i dece, ispitivani o OVK, a ponekad i smaknuti. Tipično, kao što su i svedoci širom Kosova govorili, vojska i specijalne policijske snage su opkolile sela i granatirali su ih sa distance. Nakon toga bi se regularne i specijalne policijske snage uključile, očistile sela i sakupile seljake na centralizovanoj lokaciji. Muškarci su odvajani od žena i dece zbog ispitivanja o OVK. Regularna policija i paravojne snage bi onda pljačkali sela, krali sve što su seljaci nosili sa sobom i uništavali njihova dokumenta. Sela su onda ostavljana policiji, paravojnim jedinicama i srpskoj narodnoj vojsci, koje su pljačkale i palile posmrtne ostatke. Žene, deca i stariji su često proterivani, a muškarci za koje se sumnjičilo da imaju veze sa OVK su ponekad pogubljeni.

17

Bilo je i nekoliko primera kada su policajci i vojnici pokušavali da se prema civilima ponašaju pravedno, ili čak pokušavali da ih zaštite. U nekoliko slučajeva koje je zabeležio HRW, kosovski Albanci su saopštili da su im policajci i vojnici davali hranu ili medicinsku pomoć, ili ih upozoravali da se sakriju od nadolazećih paravojnih jedinica. U jednom primeru, vojnici su pokušali da istraže optužbe jedne žene o seksualnom nasilju. 86 U drugom slučaju, svedok masakra 30. aprila u Vrbovcu (region Drenice) je rekao kako je čuo da su vojnici molili paravojne jedinice da ne pucaju na civile.87 Ali ovi primeru su izuzeci. Prečesto, policija i vojska su ili tolerisali ponašanje paravojnih jedinica, omogućavali ih, ili su i sami bili uključeni u njih.88 Srpska i jugoslovenska bezbednosna struktura, posebno srpska državna bezbednost, je bila snažno povezana sa kriminalnim aktivnostima na Kosovu i drugim delovima zemlje, kao što su nezakonita trgovina cigaretama, oružjem i drogom. “Volonteri“ koji su se borili na Kosovu su ponekad bili regrutovani direktno iz srpskih zatvora. Finansiranje policije i vojske je takođe dolazilo i od neuobičajenih izvora iz Srbije, kao što je Savezna agencija za carine, kojom je rukovodio Miloševićev dugogodišnji prijatelj Mihalj Kertes, koji je bio uhapšen zbog pronevere u decembru 2000.89 Odsek niže detaljnije opisuje različite snage koje su delovale na Kosovu, uključujući i odgovorne službenike, kada su bili poznati. Sve informaciju potiču iz otvorenih izvora i sve je navedeno. Dva zvanična izvora su korišćena u velikoj meri: časopis Vojska, zvanično izdanje Vojske Jugoslavije, i časopis Policajac, zvanično izdanje Ministarstva unutrašnjih poslova Srbije. Kao dodatak o snagama u konfliktu, u ovom odeljku su identifikovani najznačajniji politički i vojni lideri u Srbiji i Jugoslaviji, od kojih neki nisu više na toj poziciji i koji snose najviši nivo odgovornosti za ratne zločine počinjene na Kosovu. Ovu ljudi su ili vodili kampanju protiv etničkih Albanaca ili su bili svesni svih dešavanja a nisu ništa uradili da to spreče. Mogu se krivično goniti i za jedno i za drugo.

86

Human Rights Watch interview, name and place witheld, July 19, 1999. Human Rights Watch interview with R.N., Cegrane, Macedonia, May 18, 1999. 88 After the change in Serbian and Yugoslav governments in late 2000, Serbian courts began to try some VJ soldiers for crimes committed in Kosovo during the war. See “The Work of the War Crimes Tribunal.” 89 In mid-December, 2000, Kertes gave an interview to Nedeljni Telegraf, in which he admitted providing funds to the ruling parties, as well as to the army and the police (see Danijela Bogunovic, “They Always Asked! More for More!,” Nedeljni Telegraf, December 13, 2000). He was arrested two days later and charged with embezzling $2 million and $700,000 in separate cases (see “Serbia Police Seize Milosevic Ally,” Associated Press, December 15, 2000). 87

18

Snage Socijalističke Republike Jugoslavije Dve glavne vojne snage u Jugoslaviji tokom 1998. i 1999. su bile Vojska Jugoslavije (VJ) i Ministarstvo unutrašnjih poslova (MUP). Ministarstvo unutrašnjih poslova Crne Gore je ostalo lojalno crnogorskoj Vladi i nije bilo aktivno na Kosovu. Otkad je postao predsednik Srbije 1989., Slobodan Milošević je postepeno jačao i širio MUP preko Vojske Jugoslavije i jugoslovenske savezne policije, a obe je video kao manje lojalne snage. Trenje izmedju MUP-a i Vojske Jugoslavije se povremeno pojavljivalo usled povećanih resursa i prestiža koji se daje prvom. Jedan zabeleženi incident u vezi sa Kosovom se dogodio nakon prvih napada policije u Drenici krajem februara i početkom marta 1999., u kojima je ubijeno više od 80 ljudi, uključujući 24 koje su činili žene i deca. Neimenovan visoki funkcioner Vojske Jugoslavije je u srpskim novinama kritikovao policiju zbog njihovog „potpuno amaterskog ponašanja“, rekavši da je operacija dostigla „dimenzije masakra“ jer je policija „podlegla emocijama“.90 Samo su srpska regularna policija, specijalna policija i verovatno specijalne snage državne bezbednosti bile aktivne na Kosovu u prvoj polovini 1998. Vojska, iako je bila prisutna u pokrajini, nije bila u mogućnosti da održava bezbednost duž granice sa Makedonijom i Albanijom. To se promenilo u aprilu 1998. kada je vojska učestvovala u vojnim akcijama u jugozapadnom delu Kosova duž granice sa Albanijom. Vojska i policija su sarađivale od tog trenutka, ali u najvećoj meri, akcije sprovođene protiv OVK su ostale pod kontrolom srpskog Ministarstva unutrašnjih poslova tokom cele 1998. Prvenstvo MUP-a počelo je da se menja krajem 1998. i početkom 1999. kada je predsednik Milošević izmešao neke ključne članove policije i vojske, stavljajući one najlojalnije na najviše pozicije. Između mnogih promena je i Dragoljub Ojdanić zamenio Momčila Perišića91 na mestu načelnika Generalštaba Vojske Jugoslavije, a Nebojša Pavković je unapređen u komadanta Treće armije Vojske Jugoslavije, koja je bila odgovorna za južnu Srbiju i Kosovo. Radomir Marković je zamenio Jovicu Stanišića na čelu srpske bezbednosne službe. Krajem marta 1999., kada su se suočili sa NATO agresijom, policija, vojska,

90

Beta, April 9, 1998. Commander of the Yugoslav Third Army Gen. Nebojsa Pavkovic, with responsibility for Kosovo, later defended the killings in Drenica by calling them “the liquidation of a few members, a consequence.” See General Pavkovic’s interview with Frontline, available at: www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/kosovo/ interviews/pavkovic.html, (March 20, 2001). 91 Momicilo Perisic was Chief of the VJ General Staff from August 1993 to November 1998, during which time he commanded the VJ and is believed to have remained in close contact with his Serbian counterparts in the Republika Srpska Krajina and the Republika Srpska. From 1990 to 1991, Perisic was commander of the Yugoslav National Army’s (JNA) artillery school in Zadar, Croatia. Thereafter, he became chief of staff of the JNA’s newly formed Bileca Corps and commanded that Corps until 1992. In 1992, he became chief of staff and deputy commander of the 3rd Army. In August 1993, he was promoted to Colonel General and appointed VJ Chief of Staff, replacing Zivota Panic. In 1997, Perisic was tried in absentia by a Zadar court and sentenced to twenty years in prison for war crimes and atrocities allegedly committed during the VJ attack on Zadar. In January 2001, Perisic was appointed a Deputy Prime Minister of the new Serbian government, prompting a protest from the Croatian Foreign Minsitry.

19

paravojne snage i ostale jedinice su koordinisale napade na OVK i njihovu protivvazdušnu odbranu.92 Takođe, trebalo bi zapaziti da je srpska Državna bezbednost odigrala značajnu ulogu na Kosovu tokom devedesetih godina, posmatrajući političke krugove kosovskih Albanaca, posebno OVK. Državna bezbednost je takođe imala posebne jedinice (Jedinice za specijalne operacije), koje su bile aktivne na Kosovu tokom 1998. i 1999. godine.

92

In addition to extensive witness testimony collected by Human Rights Watch, the extent of the cooperation between MUP and VJ was reflected in a Serbian Ministry of Internal Affairs statement released after the war regarding a meeting of the MUP and VJ leadership: The extremely successful and efficient cooperation during the previous period was emphasized, particularly regarding the fight against Albanians separatists and terrorists in Kosovo and Metohija, as well as special unity between the Yugoslav Army and the police forces in the defense from NATO aggression. (Announcement, MUP website,April 10, 2000.)

20

LITERATURA Human Rights Watch izveštaj sa Kosova Kosovo: Rape as a Weapon of “Ethnic Cleansing,” 3/00 Civilian Deaths in the NATO Air Campaign, 2/00 A Village Destroyed: War Crimes in Kosovo, 10/99 Abuses Against Serbs & Roma in the New Kosovo, 8/99 “Ethnic Cleansing” in the Glogovac Municipality, 7/99 NATO’s Use of Cluster Munitions, 5/99 Kosovo Flashes #1-50, 3–6/99 A Week of Terror in Drenica, 2/99 Detentions and Abuse in Kosovo, 12/98 Humanitarian Law Violations in Kosovo, 10/98 Persecution Persists: Human Rights Violations in Kosovo, 12/96 Human Rights Abuses of Non-Serbs in Kosovo, Sandzak & Vojvodina, 10/94 Open Wounds: Human Rights Abuses in Kosovo, 3/94 Abuses Continue in the Former Yugoslavia: Serbia, Montenegro & Bosnia-Hercegovina, 7/93 Human Rights Abuses in Kosovo, 10/92 Human Rights in a Dissolving Yugoslavia, 1/91 Yugoslavia: Crisis in Kosovo, 3/90

Ostali izveštaji sa Kosova American Association for the Advancement of Science (AAAS) and the Institute for Legal and Policy Studies, Policy or Panic? The Flight of Ethnic Albanians from Kosovo, MarchMay 1999, April 2000. American Bar Association (CEELI program) and AAAS, Political Killings in Kosova/Kosovo, September 2000. American RadioWorks documentary, Massacre at Cuska, www.americanradioworks.org. Amenesty International reports available at www.amnesty.org. Balkan Human Rights Web Page, www.greekhelsinki.gr/ Bar Human Rights Committee of England and Wales, Kosova 2000: Justice, Not Revenge, February 2000. Council for the Defense of Human Rights and Freedoms, various reports available at:

21

www.albanian.com/kmdlnj/. European Roma Rights Center, Roma in the Kosovo Conflict, February 2000. Helsinki Committee for Human Rights in Serbia, Status of National Minorities in Kosovo, May 1998. Humanitarian Law Center reports available at www.hlc.org.yu. Independent International Commission on Kosovo, The Kosovo Report, October 2000. International Crisis Group, Reality Demands: Documenting Violations of International Humanitarian Law in Kosovo 1999, June 2000. International Crisis Group, Kosovo Albanians in Serbian Prisons: Kosovo’s Unfinished Business, January 2000. International Helsinki Federation, various reports and statements available at www.ihf.hr.org.

22