Doktor Xhekill Dhe Mister Hajdi

Doktor Xhekill dhe mister Hajdi Përktheu: Dashnor Kokonozi

Titulli i origjinalit: The Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde Autori: Robert Louis Stevenson

Robert Luis Stivenson (1850-1894) Sipas fjalëve të vetë Stivensonit ideja e librit Doktor Xhekilli dhe mister Hajdi, atij i erdhi nga një ëndërr e keqe, nga një makth i frikshëm që e zuri një natë në gjumë. Në të vërtetë një fillesë kaq e çuditshme (ndonëse një rast jo krejt i panjohur) nuk mund të mos nxirrte në dritë një nga librat më të çuditshëm dhe një nga sukseset më të mëdha të letërsisë botërore. Stivensoni lindi në Edinburg në një familje ndërtuesish të fareve detarë, që ishte e njohur në mbarë Skocinë. Gjithçka fliste se edhe ai do të ndiqte traditën familjare, pra do të bëhej ndërtues faresh detarë. Veçse nuk qe e thënë të ndodhte kështu. Në fëmijërinë e tij ai do të preket nga një sëmundje e rëndë e mushkërive, tuberkulozi, një sëmundje kjo që në atë kohë, kur antibiotikët nuk njiheshin ende, linte pak shanse për të jetuar gjatë. Me këtë rast biografët e tij të shumtë kujtojnë se ai ishte nën kujdesin e një mëndeshe, Kunit (emri i saj i vërtetë ishte Alison Kuningam), që i qëndronte pranë që sa zbardhej dita e deri natën vonë. Ajo i ndodhej te koka edhe gjatë jermit dhe krizave të rënda që e mbërthenin jo rrallë dhe i fshinte ballin e i rrëfente histori e përralla nga më të çuditshmet, që fëmija i lodhur e i tretur nga ethet i dëgjonte me etje deri sa i mbylleshin sytë. Por historitë nuk përfundonin aty. Personazhet e Kunit të tij të dashur merrnin jetë e vazhdonin ti flisnin e ta shoqëronin edhe në jerm e në ëndrrat e netëve të tij të mundimshme. Jetëshkruesit e tij janë të mendimit se Kuni ngjalli që herët te ai shijen e rrëfimit të historive të çuditshme, shije e dëshirë që ai e ruajti për gjithë jetën. Më pas, vërtet Stivensoni u regjistrua në universitet për tu bënë inxhinier, por shumë shpejt do të bindet se kjo mjeshtri nuk është në pajtueshmëri me shëndetin e tij dhe do tu drejtohet studimeve për drejtësi, të cilat i mbaroi, por profesionin e juristit nuk e ushtroi kurrë në jetën e tij. Ai do ti kushtohet me shumë pasioneve të tij të fshehta, letërsisë dhe udhëtimeve. Këto të fundit në të vërtetë, në fillim, ai u detyrua ti ndërmerrte për tu ndodhur në vende me klimë më të butë për mushkëritë e tij, por kjo gjë nuk e pengoi që për to ai të lërë shënime e përshtypje të tilla që edhe sot pas gati 150 vjetësh lexohen me kënaqësi. Madje një libër i titulluar Një udhëtim në Sevenë me gomar (1879), është fort i njohur për të gjithë udhëtarët që ndërmarrin me këmbë një rrugë të gjatë në Francën jugore e që edhe sot e kësaj dite njihet si « rruga e Stivensonit ».

Emrin e tij e mbajnë në kapakun e tyre një numër i madh librash, por padyshim jo të gjithë janë suksese botërore. Si të tillë, pra si suksese, përgjithësisht kritikët dhe historianët letrarë cilësojnë, veç librit që keni tashmë në dorë edhe ndonjë vëllim tjetër si I rrëmbyeri (Kidnapped), Mjeshtri i Ballantrës (The Master of Ballantrae ) e veçanërisht, Ishulli i thesarit (Treasure Island ). Por në shumë vende të botës janë përkthyer edhe vepra të tjera të tij si Shigjeta e zezë (The black arrow), Klubi i vetëvrasjes (The suicide-club), Katriona (Catriona). Ndërkohë ai shkroi edhe disa drama, të cilat nuk u shquan për shkëlqim të veçantë dhe me këtë rast kritikët e tij të shumtë theksojnë faktin se kjo ndodhi nga njohja e pamjaftueshme që kishte ai për skenën. Në gjininë e tregimit pati më shumë fat, por në ndonjë rast, sikundër seria e tregimeve që më pas u përmblodh nën titullin , Përralla të reja të një mijë e një netëve (More New Arabian Nights), u cilësua si përgjegjëse e rënies së tirazhit dhe falimentimit të një reviste të njohur londineze, ku ato u botuan së pari si nënfletë. Stivensonit i i njihet edhe autorësia e tre vëllimeve me poezi, në të cilat ç’është e vërteta ai na shfaqet me një talent të spikatur poetik. Romani Rasti i çuditshëm i dr. Xhekillit dhe mister Hajdit (që kemi parapëlqyer t’ia lëmë titullin thjesht Doktor Xhekilli dhe mister Hajdi, sikundër ka ndodhur edhe me mjaft përkthime të tjera në vende të ndryshme të botës ), doli nga shtypi më 1886 dhe njohu një sukses të menjëhershëm. Që prej njëqind e dyzet vjetësh, tema e dyzimit të personalitetit të njeriut, që ai ka në qendër, është komentuar në mënyrat më të ndryshme. Natyrisht, në kohën kur ai u shkruajt, psikanalisti i madh austriak S. Frojd është ende stazhier në Paris dhe nuk ka botuar asgjë rreth teorisë së tij të personalitetit, nuk ka folur ende për ekzistencën dhe ndikimin e ndërsjellët të ndërgjegjes e nënndërgjegjes, ende nuk dihet asgjë se në këtë të fundit përqendrohen e burgosen instinktet e idetë e përzëna të ndërgjegjes, por megjithatë, idetë që ai do të formulojë më pas kanë një lloj lajmëtari të parakohshëm te ky libër i Stivensonit. Të tjerë studiues te ky libër shohin edhe një lloj ndikimi të largët të teorisë së Ç. Darvini. Ky i fundit, me veprën e tij Origjina e llojeve, të botuar më 1859, kishte sjellë prova tepër tronditëse (për kohën) të prejardhjes së njeriut nga majmuni. Natyrisht ishte suksesi i jashtëzakonshëm i librit, që i shtynte kritikët e kohës të gjenin një shpjegim të besueshëm të fenomenit që ai trajtonte. Por, për mendimin tonë nuk duhet harruar se dyzimi i personalitetit ishte një temë e rrahur jo pak që në mitologjinë e popujve të lashtë e për më tepër lufta e së mirës dhe e së keqes brenda vetë njeriut, ka qenë një ide tepër e njohur dhe e trajtuar gjerësisht e prej filozofëve të lashtësisë. Ideja e djallit dhe engjëllit, shejtanit e meleqit që ndodhet brenda të njëjtit individ është pjesë e katekizmit të feve monoteiste. Diku nga fillimi i kreut të dhjetë të këtij libri, Stivensoni e përmend edhe vetë një ide të tillë, që siç thotë ai është në origjinë të vetë besimit fetar. Megjithatë, është rasti të theksohet se tema e zgjedhur shpjegon vetëm një pjesë të interesit të madh që paraqet ky libër i Stivensonit. Për ta kthyer atë në një kryevepër të letërsisë botërore duhej edhe forca e madhe e penës së tij, vizatimi magjistral i personazheve dhe skenave dramatike. Këto cilësi bënë që ky libër të gjejë lexues të zjarrtë në të gjitha epokat, tu flasë të gjithë brezave për natyrën e ndërlikuar të njeriut. Ai do të citohet jo rrallë herë për të karakterizuar si veprimtarinë dhe personalitetin e dyzuar e të dyshimtë të individëve të thjeshtë e anonimë, por edhe të ndonjë politikani, të diktatorëve të njohur të historisë, të mashtruesve dhe përfituesve të ndryshëm që ndeshim në jetën e përditshme etj. Mund të shkojmë edhe më tej. Sot të gjithë kanë vënë re se disa forma të reja të “dyzimit të personalitetit” janë shfaqur edhe në botën e përdoruesve të thjeshtë të internetit. Individë të ndryshëm, herë shfaqen me një pseudonim e përdorin tone prej babaxhani e këshilla moralizuese e një çast më pas ndërrojnë emrin e përdoruesit dhe i lëshohen pa fre kënaqësisë së fyerjeve e sharjeve në forume e lista të ndryshme diskutimi. Pra, duket se me temën e tij të jashtëzakonshme, ky libër do të vazhdojë tu flasë edhe për shumë kohë brezave të ardhshëm të lexuesve.

Pak vite pasi kishte shkruar këtë vepër madhore, shëndeti i Stivensonit do të keqësohet së tepërmi, por suksesi i saj i krijoi atij mundësinë të lajë borxhet e shumta që kishte e të ndërmarrë udhëtime të tjera, aq të nevojshëm për të mbajtur nën kontroll sëmundjen e tij. Ai do të niset në Amerikë, ku përshëndetet në mënyrë të veçantë nga shtypi vendas e më pas do të udhëtojë e do të vendoset në një nga ishujt e Polinezisë. Aty shkroi shumë ese e artikuj mbi zakonet dhe kulturën e atyre viseve pak të njohura, banorët e të cilave ai i mbrojti dhe i përkrahu edhe në luftërat e tyre kundër kolonizatorëve të ndryshëm. Stivensoni do të vdesë aty në moshën dyzet e katër vjeçare. Ndonëse ai kurrë nuk u bë ndërtues faresh, sot varri i tij ndodhet në një lartësi të ishullit të Samoas Perëndimore, që zotëron mbi Paqësorin e jugut dhe është kthyer në vend pelegrinazhi. Në shenjë mirënjohje vendasit në gjallje të tij e kishin shpallur atë kryetar të tribusë së tyre, ndërsa pas vdekjes dita e zbarkimit të tij në ato ishuj, 12 korrik 1890, do të cilësohet si fillimi i përpjekjeve të tyre për pavarësi. Përkthyesi

KREU I PARE Historia e një porte Noteri Uterson ishte një burrë çehrevranët, që askush nuk e kishte parë ndonjëherë të gazmohej. I akullt, thatanik e shtatlartë, si i sikletosur kur ligjëronte dhe ashtu tërë pluhur e i zymtë, atij megjithatë ndonjëherë i qëllonte edhe të këndellej. Kur mblidhej me miqtë dhe kur shija e verës i pikonte në shpirt, diçka thellësisht njerëzore i rrëzëllente në sy. Ishte diçka që në të vërtetë kurrë nuk e ndeshje në fjalët e tij, por që mund ta vëreje në shprehjen që i merrnin tiparet pasdarkeve dhe ende më shumë në punët që bënte. Me veten ishte i ashpër, pinte xhin sa herë që ndodhej pa tjetërkënd pranë, për të ndëshkuar atë prirjen e veçantë që kishte për verërat dhe, megjithëse e pëlqente teatrin, kishte nja njëzet vjet që nuk kishte shkelur në derën e tij. Ishte fort zemërgjerë, por jo rrallë i qëllonte të mbetej gojëhapur, madje të ndjente një lloj lakmie, për lehtësinë me të cilën të tjerët e lëshonin veten të qorrolliseshin pas punëve të mbrapshta. Por kur kishte përpara dikë që kishte shkarë në jetë ai më shumë ishte i gatshëm ta ndihmonte se sa të niste e ta qortonte. Kishte zakonin e çuditshëm të thoshte se u ngjante kainitëve, atyre heretikëve, që nuk e kishin për të madhe të linin të afërmit të binin në prehrin e djallit. Duke patur një natyrë të tillë z. Uterson i kishte qëlluar shpesh të ishte e vetmja njohje e respektueshme dhe ndikimi i fundit për të mirë i mjaft tipave që kishin marrë udhën e së keqes. Dhe ndaj tyre, sa kohë që ata vinin ta shihnin në shtëpinë e tij, ai kurrë nuk ndryshoi sjellje. Dukej se për të nuk ishte punë fort e vështirë të mbante një qëndrim të tillë. Në të vërtetë, duke u treguar i përkorë e i matur me të gjithë miqtë e tij, ai po ashtu tregonte ndaj secilit të njëjtat ndjenja miqësie, që buronin nga natyra e tij mirëdashëse. Thjeshtësinë ai e tregonte edhe kur i pranonte të gjithë pranë vetes, pa as më të voglin dallim. Midis miqve të tij kishte si njerëz të familjes së vet ashtu edhe të tjerë që i njihte prej kohësh. Te Utersoni miqësia rritej si ai shermasheku që asgjë nuk e ndalte të përzgjatej tutje, pareshtur. E tillë, pa dyshim ishte edhe lidhja e tij me z. Riçard Enfild, kushëririn e tij të largët dhe një nga burrat e njohur të Londrës. Por ishin të shumtë edhe ata që pyesnin se çfarë i lidhte dy burrat me njëri tjetrin dhe çfarë gjenin ata të përbashkët për të biseduar. Kalimtarët që i ndeshnin në udhë gjatë shëtitjeve të së dielës bënin be se as që i kishin parë ndonjëherë të çelnin gojën dhe të dy ngjanin me humor të vranët, madje ndjenin një farë lehtësimi kur ndodhte t’u bashkohej edhe ndonjë mik tjetër. Kjo nuk i pengonte aspak t’i kushtonin rëndësinë më të madhe atyre shëtitjeve, që për ta ishin kënaqësia më e madhe e javës. Por ndërkohë që për to linin mënjanë çdo zbavitje tjetër, ata

megjithatë me sukses arrinin të shmangnin edhe bisedat për çështje të punës, me qëllim që të mos ndërprisnin për asnjë çast kënaqësinë që ndjenin. Një të diel pasdite, ndërkohë që endeshin në një lagje me gjallëri të Londrës rasti ua solli të hyjnë në një nga ato rrugët anësore, ku lëviznin pak njerëz, por ku në ditët e tjera të javës gëlonte tregtia. Banorët aty kishin atë pamjen e njerëzve të kamur, që punët u shkonin mbroth e që shpresonin të fitonin gjithnjë e më shumë. Diçka nga të ardhurat e tyre ata e shpenzonin për xhingla e farfuri, gjë që i bënte dyqanet të dukeshin sikur të ftonin të hyje brenda, sikundër edhe vetë radha e shitëseve buzëqeshura. Natyrisht, të dielave shkëlqimi i rrugës sikur kërkonte tu fshihej syve të kalimtarëve dhe ngjante krejt e shkretë me dyqanet e saj të mbyllura, gjë që, gjithsesi, nuk e pengonte aspak të ishte krejt e ndryshme nga rrugët e tjera të asaj lagjeje. Ajo shndriste me shkëlqimin e një zjarri në zemër të një pylli të errët. Me pastërtinë dhe ngazëllimin që rrezatonin, shtëpitë me kanatet e sapongjyrosura dhe dorëzat e dyerve që shkëlqenin, tërhiqnin gjithnjë vëmendjen e kalimtarëve Por ndërkohë, pas shtëpisë së dytë, në anën e djathtë të rrugës drejtrreshtimi i atyre banesave prishej disi nga hyrja e oborrit të një ndërtese fort të rrënuar, erkeri i së cilës dilte krejt mbi rrugë. Ajo shtëpi me dy kate nuk kishte asnjë dritare dhe hyrja e vetme e saj ishte një portë në katin përdhes me një shkallëz përpara. Veçse gjithçka ishte gërmadhë dhe e dalë boje, çka do të thoshte se prej kohësh askush nuk kishte vënë dorë në të. Edhe porta e saj pa trakullore, ishte zbërdhulur dhe zhvoshkur nga boja. Endacakët e kishin bërë zakon të mblidheshin nën atë strehë dhe kur donin të ndeznin fijet e shkrepëseve të tyre ata i fërkonin në kanatin e saj, ndërkohë që fëmijët shisnin sende të ndryshme mu aty te shkalla. Breza të tëra shkollarësh kishin provuar biçakët e tyre në parmakun e shkallës së saj dhe pothuaj që prej njëzet a tridhjetë vjetësh askush nuk ishte bërë i gjallë të zbonte këta të paftuar e të zhduknin shenjat që kishin lënë aty. Noteri Uterson dhe z. Enfild ecnin në trotuarin tjetër përballë, por kur mbërritën në një drejtim me shtëpinë pa dritare, z. Enfild, ngriti bastunin e tij dhe pyeti: - A ju ka rënë në sy kjo portë? Pas përgjigjes pohuese të bashkëfolësit, ai vazhdoi: - Gjithnjë më sjell në mendje një histori të çuditshme. - Vërtet, - ia bëri z. Uterson me zë paksa të ndryshuar, - çfarë historie? - Eh, dëgjo, çdo të të rrëfej. Një natë të errët dimri, diku aty rreth orës tre të mëngjesit, po kthehesha nga një lagje e Londrës, që ishte shumë larg nga ajo ku banoja dhe më duhej të kaloja përmes një pjese të qytetit ku nuk kishte asgjë tjetër për të kundruar, veç fenerëve.Më kot ndehja veshët për të diktuar praninë fort të dëshiruar të ndonjë polici. Sytë më shihnin vetëm rrugë ku gjithçka flinte, rrugë të ndriçuara si për një procesion e po aq të zbrazëta sa edhe një kishë. Befas më zunë sytë dy hije që po shkonin drejt njëra tjetrës. E para ishte ajo e një shkurtabiqi që ecte rrokapjekthi duke çaluar, e dyta duhej të qe ajo e një vajze të vogël, një tetë a dhjetë vjeçe. Ajo po zbriste tërthorazi dhe vraponte me sa i hanin këmbët. Aty te qoshku i rrugës, ata nuk mund të mos përplaseshin me forcë me njëri tjetrin. Por ishte diçka tjetër që më la gojëhapur nga tmerri. Burri u ngrit i pari, shkelmoi me qetësinë më të madhe çupëzën që ulërinte nga dhimbjet e pastaj çau e iku duke e lënë aty të shtrirë përdhe. Nuk gjenden kollaj fjalët që mund të përshkruajë një pamje të tillë. Vetëm duhet ta dini se ishte me të vërtetë e neveritshme. Si u mbush disa herë me frymë, z. Enfild shtoi: - U hodha menjëherë duke lëshuar një britmë alarmi dhe nuk e pata aspak të vështirë ta kap atë shkurtabiqin. E shtrëngova nga jaka dhe e tërhoqa zvarrë deri te vajza që ulërinte ende nga dhimbja, rrotull së cilës tashmë qenë grumbulluar plot njerëz. Ai as që u përpoq fare të më ikte, as që bëri gëk kur e tërhiqja ashtu. Por nuk mungoi të më hidhte një vështrim aq të frikshëm, sa më vërshuan menjëherë djersët nga qafa deri në fund të këmbëve. Midis atyre që kishin rrethuar vajzën gjendeshin edhe prindërit e saj. Shumë shpejt aty u dha edhe mjeku, të cilin vajza kishte patur porosi të shkonte e ta lajmëronte, diçka më përpara. - Asgjë me rëndësi, tha ai, frika më e madhe se dëmi. Z. Enfild mori frymë thellë, para se të vazhdonte historinë e tij. - Ju i dashur, mik, mbase mendoni se historia mori fund këtu. Gabohesh. Në të vërtetë ndodhi diçka që nuk pritej fare. Unë, që në fillim nuk e kisha fshehur krupën që ndjenja ndaj atij shkurtabiqit, të njëjtën neveri shfaqnin edhe prindërit e vajzës, gjë që ishte e kuptueshme. Por ndodhi që edhe qëndrimi i mjekut na la pa gojë. Ishte thjesht ai tipi i mjekut të lagjes, që nuk i merret vesh as mosha, një skocez me theksin e fortë të Edinburgut, i cili nuk dukej të qe më fort i ndjeshëm se një gajde, por ama, sa herë që vështrimi tij binte mbi robin tim, unë e ndjeja që edhe ai me vështirësi e përmbante dëshirën që kishte për ta mbytur fare. Meqenëse edhe mua po ashtu më duhej ti bëja ballë një dëshire të tille dhe këtë dëshire doktori e kuptonte qartë dhe, duke qenë se as bëhej fjalë ti lejonim vetes të tilla qëndrime të skajshme, vendosëm të veprojmë në një mënyrë që na bashkonte të gjithëve.

Shkurt, i dhamë shkurtabiqit të kuptojë se ishim gati të shpërthenim një skandal që do ta merrte vesh e gjithë Londra, që do t’ia nxinte faqen për gjithë jetën e do ta bënte ti humbiste miqtë, po qe se kishte ndonjë të tillë. Por ndërkohë, na u desh ti mbanim disi larg gratë, se edhe ato ishin bërë krejt si të xhindosura. Kurrë nuk më kishin parë sytë aq shumë fytyra të egërsuara, të mbledhura në një vend. Ai as që pipëtinte fare dhe vetëm se nganjëherë zgërdheshej me një ftohtësi të frikshme. Gjithsesi unë munda të pikas se ai ndjente frikë, por arrinte ta fshihte me atë qëndrimin e tij prej djalli. Ai na u drejtua ne. - Nëse ju doni të bëni skandal për këtë ... ngjarje, - na tha, - unë nuk kam se ç’të bëj, kuptohet. Të gjithë urrejnë të tregohen me gisht nga të tjerët. Unë nga ana ime jam gati të shpaguaj dëmin që bëra. Caktojeni ju vetë çmimin.” Z. Enfild u duk sikur po mendonte për diçka, duke mbajtur sytë përpjetë, e pastaj vazhdoi. - Ato para ne i donim për prindërit e vogëlushes. Nisëm të diskutojmë për këtë e së fundi kërkuam njëqind livra sterlina. Ai rrudhi turinjtë dhe nisi të hedhë vickla për ti bërë bisht kërkesës sonë, vështronte majtas e djathtas, që të na bënte të humbisnim gjakftohtësinë. Vetëm kur u bind se me ne e kishte punën pisk, nuk kundërshtoi më. - Ejani me mua, - na tha. - Dhe a e dini se ku na drejtoi? Tamam mu para kësaj portës ku ndodhemi tani. Nxori çelësin nga xhepi, e rrotulloi në bravën e portës, hyri brenda dhe shpejt u kthye duke mbajtur në dorë dhjetë livra në monedha ari dhe një çek ku qe shënuar pjesa tjetër që mbetej për të paguar, pra nëntëdhjetë livra. Çeku ishte lëshuar nga banka Coutts dhe i paguhej paraqitësit të tij. Ai ishte firmosur nga një emër... fort i njohur, por të cilin nuk mund ta zë me gojë. Më vjen fort keq për një gjë të tillë. Për më tepër, në këtë histori ai paraqet një hollësi fort interesante. Shuma e shënuar mbi çek ishte e lartë, por firma që gjendej në të vlente akoma më shumë... gjithnjë duke shpresuar se ajo ishte origjinale. Shkurtabiqit që mbaja rob i thashë se në gjithë këtë histori kishte diçka që mbante erë jo të mirë, se nuk mund të hyje kështu duarzbrazur më katër të mëngjesit në një shtëpi për të dalë vetëm një minutë më pas me dhjetë livra në monedha dhe me një çek prej nëntëdhjetë livrash, ku shihet një firmë që nuk është tëndja. Ai duke më përqeshur u përgjigj: “Shqetësoheni për hiçgjë! Do të rri me ju deri sa të hapet banka dhe çekun do ta paraqes unë vetë”. Kështu pra, ne u nisëm. Ishim katër vetë, mjeku, i ati i vogëlushes, unë dhe ai robi që kisha zënë. Pjesën e natës që kishte mbetur e kaluam në apartamentin tim. Të nesërmen, fill pasi hëngrëm mëngjesin, morëm rrugën që të shpinte te banka. U paraqita vetë te sporteli i saj dhe tregova çekun duke thënë se kishte fort të ngjarë që të ishte i rremë. Por nuk ishte e thënë të qe ashtu, firma ishte krejt e vërtetë. - E çuditshme, - thirri z. Uterson. - E shoh që keni të njëjtin mendim sikundër unë. Me të vërtetë një histori fort për të ardhur keq. Ai pengu që unë kisha zënë ishte me të vërtetë nga ata tipat, shoqërinë e të cilit nuk e lakmon askush, një përbindësh, sikundër e kam thënë tashmë. Dhe çeku mbante firmën e dikujt që cilësohej nga të gjithë si një xhentëlmen i vërtetë dhe i respektuar. Ngjante si bujari pak e tepërt. Ma hëngri mendja se në atë mes do të kishte patur ndonjë punë kërcënimi. Ndodh shpesh që një njeri i ndershëm të bjerë në duart e ndonjë ustai e të detyrohet të paguajë gjithë jetën për ndonjë nga ato mëkatet e vogla të rinisë . Kjo më shtyu ta quaj "shtëpia e kërcënimit" këtë ndërtesë të çuditshme e pa dritare, para së cilës po bisedojmë. Por -, vazhdoi, z. Enfild - kjo nuk shpjegon gjithçka... Pas këtyre fjalëve ai u krodh në mendime të thella, nga ku z. Uterson e nxori pak si përdhunisht. - A mësuat dot nëse firmosësi i çekut banonte në këtë shtëpi?. - Ju nuk do të deshët që ai të banonte në një biçim shtëpie të tillë? Po ju them vetëm se unë e vërejta adresën e tij. Ai banon në një lagje krejt të zakonshme. - Dhe për këtë gërmadhë këtu ju asnjëherë nuk keni bërë ndonjë pyetje? - tha z. Uterson. - Asnjëherë, i dashur, Dhe a e di pse, thjesht për një lloj edukate. Të bëj pyetje? Jo, me të vërtetë nuk më pëlqen një gjë e tillë. Do të më dukej sikur po merrja pjesë në Gjyqin e fundit... Të bësh një pyetje është njëlloj si të qëllosh me një gurë. E ndërkohë që ju gjendeni në majë të një kodre, ai guri yt, fluturon, bie tutje e merr me vete edhe gurë të tjerë. Por ndërkohë, ai shkon e bie në kokën e ndonjë të pafajshmi që gjendet në kopshtin e tij dhe që ju as që e njihni fare. Dhe kështu, një familje e mbulon zia. Ja për këtë arsye, sa më e çuditshme të më duket një çështje, aq më pak pyetje bëj. - Parimi është i shkëlqyer, - pranoi z. Uterson. - Por, -vazhdoi z. Enfild, - kjo nuk më pengoi që të hyj e ta këqyr mirë këtë shtëpi. Po, a është me të vërtetë shtëpi? Në të ka vetëm një portë, në të cilën as nuk hyn e as nuk del kërrkush, me përjashtim të atij dordolecit tonë, për të cilin ju fola. Vetëm ai shfaqet aty nga koha në kohë. Në ballinë, jam i sigurt se ju e keni vënë re se nuk ka asnjë dritare. Nga krahu i oborrit ka tre të tilla, por që të tria në katin e parë. Qëndrojnë gjithnjë të mbyllura, por janë në gjendje të mbajtur. Po ashtu ka edhe një tymtar, nga i cili del tym jo rrallë. Pra duhet të jetë dikush që banon pas këtyre mureve, që ende nuk

është shfaqur ta shohim. Kur i sheh nga oborri, shtëpitë duket sikur përbëjnë një të vetme. Me që nuk i ndan asgjë, vështirë të merret vesh ku fillon njëra e ku mbaron tjetra. Dy miqtë, u vunë të ecnin përsëri duke bluajtur secili mendimet e veta. Pastaj ishte z. Uterson që e theu heshtjen. - I dashur Riçard, është gjë e mirë të jesh njeri i matur, sikundër ju. - Ashtu besoj edhe unë. - Megjithatë ka një hollësi që kam qejf të di. Cili është emri i atij personit që shkelmoi vajzën? - Nuk shoh ndonjë arsye të veçantë për t’jua fshehur, tha z. Enfild.- Ai quhet Hajd. - Çfarë njeriu është? - Vështirë ta përshkruash. Në të gjithë qenien e tij ka diçka jangllëç, të shtrembët, diçka që nuk mund të jetë ashtu, që të shtyn ti largohesh. Kurrë nuk kam patur rast të takoj një tip aq të neveritshëm. Ma thotë mendja se duhet të vuajë nga ndonjë sëmundje, nga ndonjë lloj sakatllëku. Por edhe për këtë nuk di se ç’të them.. Në të vërtetë ai është krejt i pazakontë... ndërkohë që nuk ka gjësendi fort të veçantë nga të tjerët. E çuditshme, apo jo? Hetova shumë, por nuk i gjeta asnjë tipar të veçantë. Dhe më beso se nuk është punë kujtese. Sikur e kam këtu para meje, sikundër ju që ju shoh këtë çast. Z. Uterson vazhdoi të ecë përsëri, me sytë përdhe. Së fundi ngriti kokën. - Ju jeni i sigurt se ai përdori një çelës? Z. Enfild u habit së tepërmi - Sikur jua thashë... - E di, e di, - e ndërpreu z. Uterson. - Mund t’ju duket e çuditshme dhe për të mos ju fshehur asgjë po ju them se nëse unë nuk po ju pyes për emrin e atij tjetrit, kjo ndodh sepse e njoh. Ju dëgjova me vëmendjen më të madhe. Pra po të kishit trilluar gjësendi, do të kishit qenë i detyruar ta ndreqnit menjëherë. - Mund të më kishit thënë se ishit në dijeni të kësaj historie, - tha z. Enfild, krejt i pakënaqur. Unë nuk kam asgjë për të më qortuar. Tregova me një saktësi matematike, madje pak të tepruar. Po, ai njeriu kishte një çelës. Nuk ka as një javë, që e pashë përsëri ta përdorë këtu. z. Uterson mori frymë thellë, por nuk shtoi asnjë fjalë më shumë. Ishte z. Enfild që e nisi përsëri, pak më pas : - Mua mirë mu bë kështu. Kurrë nuk do të mësohem një herë që të hesht! Më vjen turp që e kam gjuhën kaq të gjatë. Nuk do të qe më mirë që të mos e zinim më në gojë këtë histori? - Po të jetë për mua, kurrë nuk do ta zë më në gojë, - iu përgjigj z. Uterson dhe duke shtrirë dorën, shtoi – Dhe tani i dashur Riçard, ju uroj një pasdite të këndshme. KREU I DYTE Në kërkim të mister Hajdit Atë mbrëmje z. Uterson u kthye krejt qejfprishur në banesën e tij prej beqari. Hëngri darkë vetëm, pa asnjë kënaqësi e madje zemërthyer. Sipas zakonit të tij, të dielave, në përfundim të darkës, ai ulej para oxhakut, me ndonjë libër të përshpirtshëm në dorë e lexonte deri sa sahati i kishës aty pranë të binte për të treguar mesnatën. Atëherë ai mbyllte librin dhe shkonte të shtrihej, me stomakun të nginjur dhe shpirtin të qetë. Por atë mbrëmje, sapo u ngrit tavolina e bukës, ai mori një qiri në dorë dhe u drejtua në zyrën e tij. Hapi kasafortën dhe nga qoshja e saj më i fshehtë, nxori një zarf. Nga sa ishte shkruar mbi të ajo përmbante testamentin e doktor Xhekillit. La mbi tryezë zarfin nga ku nxori testamentin dhe nisi ta shqyrtojë duke rrudhur ballin. Ishte fjala për një nga ato testamentet holografë, të shkruar me vetë dorën e personit, të cilin z. Uterson, ndonëse kishte pranuar ta ruante, ai, megjithatë, nuk kishte marrë pjesë në hartimin e tij. Në testament thuhej qartë se në rast vdekjeje të Henri Xhekillit, doktor në mjekësi, doktor në drejtësi, anëtar i Akademisë Mbretërore të Shkencave etj., e gjithë pasuria e tij i kalonte "mikut dhe mirëbërësit të tij, Eduard Hajd". Thënë ndryshe, nëse Henri Xhekilli zhdukej a nuk bëhej i gjallë pa asnjë shpjegim për më shumë se tre muaj, Eduard Hajdi pa humbur kohë bëhej zotëruesi i trashëgimisë së tij, pa asnjë lloj detyrimi që tu ndante ndonjë pjesë të vogël të saj shërbyesve a mjekut... Kishte një kohë të gjatë që ky testament i shkaktonte kokëçarje z. Uterson. Ai ndjehej fort i tronditur, se ishte dikush që nuk i pranonte arsyetimet e fandaksura, kishte logjikë tepër qartë dhe ndihej i fyer në sedrën e tij prej noteri, që kërkonte gjithnjë qartësi në profesionin e tij. Dikur ai bënte çmos që ti shmangej njohjes më z. Hajd, ndërsa tani, nga kthesa e papritur që morën punët (nga rrëfimi

i z. Enfild, sigurisht), ai po çmendej për ta njohur, jo thjesht si emër, por si dikush që ai besonte se kishte kryer një punë të ligë. Përfytyrimi i dikurshëm i turbullt që ai kishte patur një kohë të gjatë për të, befas i kishte lënë vendin një qenieje në trajtë përbindëshi. Deri tani, hungëroi ai duke rivënë zarfin në kasafortën e tij, kisha menduar se kjo punë nuk ishte veçse një marrëzi. Tani po dyshoj se do të jetë diçka e turpshme. Pasi kyçi mirë kasafortën, shoi qiririn, veshi pardesynë dhe duke ecur më këmbë u drejtua nga Kavendish Skuar, ku banonte dhe priste klientelën miku i tij, doktori i njohur Lënion. Lënion duhet të më thotë diçka, mendonte z. Uterson. Askush nuk i njeh më mirë se ai këto punë. Me të arritur në vend, kryeshërbëtori dha të kuptojë se e njohu atë dhe pas një përshëndetjeje disi ceremoniale, nuk e la aspak të presë, por e futi menjëherë në sallën e ngrënies, ku doktori Lënin ishte shtruar para gotës së tij të verës. Ishte një burrë i fuqishëm, fytyrëqeshur dhe gëzonte shëndet të shkëlqyer. Flokët e tij të zbardhur para kohe, ishin të shpupuritur, por me zërin e tij tingëllues ai shprehte një mikpritje pak teatrale, por pa dyshim të sinqertë. Sapo z. Uterson kishte kaluar pragun e sallës së ngrënies, z. Lënion u ngrit menjëherë në këmbë dhe u drejtua me duar të nderura drejt mikut të tij. Njiheshin që prej kur nuk mbahej mend, madje edhe studimet i kishin kryer bashkë. Ata dinin të ruanin dinjitetin e vetvetes dhe të mikut dhe , gjë mjaft e rrallë kjo edhe midis miqsh, ata e pëlqenin njëri tjetrin. Si kaluan pak çaste në biseda të rastit, noteri doli te çështja që e turbullonte. - Kam përshtypjen, Lënion, se unë e ti, jemi miqtë më të vjetër të doktor Henri Xhekillit, apo jo? - Do të më pëlqente të them thjesht miq, se ai cilësori « të vjetër », nuk na rinon aspak, por ajo çka ti thua, është e vërtetë. Po, përse ma bën këtë pyetje, Uterson? Ti e di që Henri Xhekillin, unë e takoj gjithnjë e më rrallë. - Vërtetë ?- ia bëri noteri. - Mendova se ju keni interesa të përbashkëta… - Kemi pasur. Ka më shumë se dhjetë vjet që mua më duket se Xhekilli është bërë pak si i çuditshëm. Kam përshtypjen se diçka nuk vete fort mirë në mendjen e tij. Natyrisht, mendja më vete shpeshte te ai, në kujtim të atyre kohëve të bukura, si i thonë. Por sikundër ju tregova, tani nuk shihemi pothuajse fare. Pas pak, me fytyrë të përskuqur nga zemërimi, doktor Lënioni shtoi : - Marrëzitë e tij shkencore do të prishnin edhe dy miq si Damoni e Pitia1. Kjo shprehje humori të hidhët pothuajse e siguroi z. Uterson se midis tyre do të ketë pasur ndonjë diskutim pak si të nxehtë për ndonjë çështje shkencore, që lidhej me profesionin e tyre. Nuk duhej të kishte qenë gjësendi e pandreqshme… Noteri priti deri sa doktori Lënion u qetësua dhe vetëm pastaj i drejtoi pyetjen që e kishte shtyrë të vinte deri aty, në shtëpinë e tij. - A ju ka rënë rasti të njihni një nga personat që gëzon mbrojtjen e tij, një farë Hajdi ? - Hajdi ? përsëriti Lënion. Nuk e njoh. Kurrë nuk e kam dëgjuar këtë emër.

Me ato të dhënë që mundi të grumbullojë, noteri u kthye në shtratin e tij të madh, por u rrotullua gjithë kohën pa mundur të mbyllte sytë. Gjatë gjithë natës truri tij nuk reshti së sjelluri rrotull pyetjesh, të cilave nuk arrinte tu jepte përgjigje. Ora e kishës pranë shtëpisë së z. Uterson tingëlloi gjashtë herë, po ai qëndronte ende syçelë në kërkim të një zgjidhjeje për atë problem, që e kishte shpënë te doktor Lënioni. Deri atë çast ajo çështje i kishte zënë mendimet e tij, tani po i merrte krejt skutat e trurit dhe po e përpinte me gjithsej. Ndërkohë që ai kthehej e rrotullohej në errësirën e thellë të dhomës së tij, ku vareshin perde të trasha, rrëfimi që kishte dëgjuar nga zoti Enfild në mendjen e tij kishte trajtën e shëmbëlltyrave të shndritshme, që rridhnin njëra pas tjetrës. Në errësirën që kishte mbuluar qytetin shihte rreshtat e gjatë të ndriçuesve, pastaj një burrë që zbriste në rrugë më çap të shpejtë, pastaj që vajzë që dukej se po kthehej nga mjeku duke vrapuar. Tek kryqëzonin njëri tjetrin, burri përplaset me vajzën dhe e rrezon përtokë dhe megjithë britmat e saj ai e shtyp me këmbë, e qëllon me shkelma dhe vazhdon rrugën e tij. Pastaj sytë i zënë dhomën e pajisur bukur të një shtëpie, ku miku i tij po flinte duke buzëqeshur në ëndërr. Befas dera e dhomës së tij hapet dhe dikush pa u merakosur largon perdet. Ai zgjohet dhe te

1

Dy personazhe pothuaj legjendarë të lashtësisë, të cilët ishin miq të ngushtë dhe në një çast të vështirë nuk ngurruan të tregonin gatishmërinë të jepnin jetën për njëri tjetrit.

kryet e shtratit të tij sheh një qenie me fuqi të veçantë, që edhe në atë orë e detyroi të zgjohet menjëherë dhe ti bindet verbërisht. Personazhi autoritar i këtyre dy skenave nuk iu largua gjithë natën nga mendja z. Uterson. Dhe nëse kohë më kohë ai mundej të kotullohej në një gjumë të lehtë, përndjekësi i tij do ta gjente edhe aty. Ai e ndiqte duke ecur në majë të gishtave nëpër shtëpitë e përgjumura, pastaj i dilte para duke nxituar hapin, futej nëpër atë labirintin e rrugëve londineze dhe në çdo kryqëzim, nën ndriçimin drithërues të llambadarëve, ai përplasej me atë vajzën e vogël, e shtynte përdhé, niste ta shkelmonte e ia mbathte vrapit. Ai person nuk kishte tipare. Edhe po qe se kishte ato shuheshin sapo z. Uterson hapte sytë. Por ai në të vërtetë dëshironte me gjithë shpirt të shqyrtonte tiparet e vërteta të z. Hajd. « Ah, ëndërronte ai, sikur ta shihja njëherë, qoftë edhe një herë të vetme. Misteri do të zhdukej siç ndodh me shumë gjerë të tilla kur i shqyrtojmë nga afër ». Atij iu duk sikur kuptoi ndikimin e veçantë që ky tip ushtronte mbi doktor Xhekillin, arsyen përse ky endacak nate e kishte (si të thuash) robëruar mjekun dhe detyruar të shkruante ato paragrafët e habitshëm të testamentit të tij. Si do që ta marrësh këtë histori, vazhdonte të arsyetonte z. Uterson, ai do të ketë një fytyrë që meriton të shihet, një fytyrë që duket se qëndron e palëvizshme, para çdo mizorie… një fytyrë, pamja e së cilës do të mjaftonte të ngjallte urrejtjen edhe te një shpirt aq i qentë sikundër z. Enfild.

Që nga ajo ditë, z. Uterson nisi të shfaqet gjithnjë e më shpesh te ajo rruga me dyqane të zbukuruara hijshëm. Kalonte aty herët, para se të hapeshin zyrat, mesditave kur njerëzia gjëllinte zhurmshëm duke nxituar nga një dyqan të tjetri si ti kishte minutat e numëruara dhe mbrëmjeve, kur drita e mjegulluar e hënës mbështillte qytetin. Tashmë në çdo çast, në ndriçimin e mesditës a në gjysmerrësirën e natës, në orët kur nuk pipëtinte kërrkush apo atëherë kur turma mësynte gjithandej, z. Uterson do ta gjeje aty, duke mbajtur re nga ajo porta. Meqë ai është z. Hajd, thoshte, unë do të bëhem z. Sik2. Kështu ndodhi që erdhi një çast dhe durimi tij u shpërblye. Ishte një natë e bukur pa lagështi, kur rrugët e akullta ndrisnin si dyshemeja e një salle vallëzimi dhe kur ndriçimi i llambadarëve, që nuk lëviznin nga asnjë rrymë ajri, projektonin përtokë harqe të rrumbullakët. Në ora dhjetë, me mbylljen e dyqaneve, rruga ishte bërë krejt e shkretë dhe veshi të zinte vetëm zhurmën e shurdhët të Londrës që vinte nga larg. Zërat që dilnin nga shtëpitë ndiheshin që tutje në të dy anët e rrugës dhe hapat e kalimtarëve dëgjoheshin mjaft para se ata vetë të shfaqeshin në rrugë. Kishte vetëm pak minuta që z. Uterson gjendej te vendi i tij, kur së largu ndjeu një hap të pazakonte e të lehtë që po afrohej. Gjatë atyre ushtrimeve prej zbuluesi, që bënte natën, ai qe mësuar prej kohësh me atë përshtypjen e çuditshme që krijon hapi i një kalimtari të vetmuar, që është ende larg e deri sa fillon të dallohet mirë përmes zhurmave dhe zërave të shumtë të qytetit. Por asgjë nuk e kishte tërhequr deri atë çast vëmendjen e tij në mënyrë aq të mprehtë e vendimtare dhe ai me një ndjenjë të fortë besëtytnie që po dilte atje ku duhej, nxitoi të hidhej te hyrja e oborrit. Hapat po bëheshin gjithnjë e më të qartë, veçanërisht pasi kaluan kthesën e rrugës. Duke parë që nga hyrja ku kishte zënë vend, noteri shumë shpejt e kuptoi se me kë kishte të bënte. Ai ishte shtatshkurtër, i veshur shumë thjesht dhe që së largu pamja e tij iu duk fort e dyshimtë. Ndërkohë që po kapërcente rrugën, për t’ju afruar portës, ai për të fituar kohë nxori çelësin nga xhepi me atë lëvizjen krejt mekanike, të dikujt që po hyn n ë shtëpinë e tij. Kur ishte fare pranë z. Uterson doli nga hija e portës dhe e preku në shpatull. - Zoti Hajd, besoj ? Tjetri i zmbraps, duke ndërprerë frymëmarrjen si fishkëllimë. Por shumë shpejt e mblodhi veten dhe megjithëse nuk e shihte noterin në fytyrë, iu përgjigj krejt natyrshëm. - Po, ky është emri im. Çfarë dëshironi? - Po shikoj që po hyni brenda. Unë jam një mik i vjetër i doktor Xhekillit. Më quajnë Uterson dhe banoj në rrugën Gaunt. Duhet ta keni dëgjuar emrin tim. Meqë mu dha rasti t’ju takoj këtu, nuk e di nëse do të më ftonit të hyj brenda? - Doktor Xhekilli nuk është në shtëpi, - u përgjigj z. Hajd, pastaj menjëherë, por pa i ngritur sytë, pyeti - Po ju, si më njihni? - Nuk e di nëse ju nga ana juaj mund të më bënit një nder? - foli përsëri z. Uterson. - Me gjithë qejf, - i tha tjetri, - përse është fjala ? - Mund të më lini t’ju shoh fytyrën ?

2

Lojë fjalësh me dy folje të gjuhës angleze to hyde (fsheh) dhe to seek (kërkoj).

Z. Hajd, ngurroi një çast, pastaj si të kishte marrë një vendim të papritur ngriti kryet me fodullëk dhe te dy burrat mbetën për disa çaste me sy të mbërthyer te njëri tjetri. - Tani, - tha së fundi z. Uterson,- unë ju njoh. Kjo mund të jetë e dobishme. - Po, - u përgjigj z. Hajd, - është njëlloj si të qemë takuar gjëkundi. Ah, desh harrova, po ju jap adresën time. Ai i tregoi noterit numrin e një shtëpie në lagjen Oho. Oh Perëndi e madhe, mendoi noteri, edhe atij mund ti ketë shkuar mendja te testamenti . Këto mendime ai i ruajti për vete dhe vetëm sa bubërroi diçka në formë falënderimi për adresën. - Dhe tani,- ia bëri z. Hajd, - përgjigjmuni, ku më njihni mua ? - Dikush më ka përshkruar portretin tuaj. - Cili ? - Kemi disa miq të përbashkët, - u përgjigj z. Uterson. - Disa miq të përbashkët, - përsëriti z. Hajd me zë të çjerrë, - po cilët janë ata, pra ? - Xhekilli, për shembull, - tha noteri. - Ai kurrë nuk do t’ju ketë folur për mua, - bërtiti z. Hajd me një shpërthim zemërimi. - Nuk besoja se do të më gënjenit. - Ej, më ngadalë, - ia bëri z. Uterson, - nuk është kjo gjuha që duhet të flisni. . Tjetri u zgërdhesh egërsisht dhe brenda një çasti të vetëm, me një shkathtësi të pazakontë, hapi portën dhe u zhduk tutje brenda shtëpisë. Noteri, krejt i shqetësuar, qëndroi aty ku e la z. Hajd. Pastaj ngadalë mori rrugën duke ndaluar pothuajse në çdo hap për të kaluar dorën në ballin e tij, duke shprehur pa dashje shqetësimin e madh dhe një ndjenjë të mprehtë mëdyshjeje që e kishte pushtuar. Çështja që bluante në mendje, ashtu duke ecur, i dukej krejt pa zgjidhje. Fytyra e rreshkur dhe e zbehtë si e një kufome e z. Hajd, kishte diçka të gjymtuar, por në të nuk mund të pikasje dot shenja të ndonjë sëmundjeje të veçantë; kishte një buzëqeshje vërtet të shpifur, një zë fërshëllyes e disi të ngjirur dhe ndaj noterit kishte treguar një sjellje prej kokoroçi dhe të druajturi njëherësh. Veçse të gjitha këto së bashku nuk e shpjegonin në sytë e noterit neverinë dhe frikën që kishte ndjerë ndaj tij. Duhet të ketë diçka tjetër, mendoi ai, diçka tjetër që nuk arrij ta rrok me mendjen time. Zoti më ndjeftë, por ai nuk ka gjasa të bëjë pjesë te raca njerëzore, si gjithë të tjerët. Thua të jetë ndonjë shpellor, apo ndonjë nga ato personazhet e doktor Fellit3? Në mos qoftë shëmbëlltyra e ndonjë shpirti të keq që ka dalë tej baltës që e mbulon! Sigurisht që kjo duhet të jetë. Eh, Xhekilli im i ngratë në ç’duar ustai ke rënë! Mbi surratin e mikut tënd të ri unë shoh vulën e djallit! Me këto mendime në kokë, z. Uterson mori kthesën te qoshja e rrugës dhe doli te një shesh i vogël, që rrethohej nga shtëpi të hershme, të bukura, por tashmë të rrënuara dhe me shkëlqimin e dikurshëm të zbehur. Ato u jepeshin me qira pjesë pjesë njerëzve të profesioneve të ndryshme, bërës maketesh, arkitektë, biznesmenë batakçinj, drejtues ndërmarrjesh të dyshimta. Megjithatë, njëra nga ato, ajo e dyta, po të numëroje sapo merrje kthesën, banohej e tëra nga një njeri i vetëm. Ndonëse në atë orë të natës ajo ishte e kredhur e tëra në errësirë, me përjashtim të xhamit të pjesës së sipërme të portës së jashtme, ajo të ngjallte një ndjenjë mirëqenieje, madje begatie. Z. Uterson u drejtua nga porta e saj dhe trokiti. Ajo u hap nga kryeshërbëtori i veshur me sqimë dhe mjaft i moshuar. - A ndodhet brenda doktor Xhekilli, Pol? - pyeti noteri. - Po shkoj të shoh z. Uterson, - tha Poli duke e ftuar vizitorin në një dhomë të madhe, me tavan të ulët dhe e pajisur me mobilie prej druri lisi. Ajo, sikundër ato shtëpitë në fshat, ngrohej nga një zjarr i madh bubulak, që kërciste në oxhak. - Dëshironi të prisni pranë vatrës? - pyeti Poli, - apo mbase dëshironi t’u çoj në sallën e ngrënies e të ndez një llambë aty. - Më pëlqen më mirë këtu, faleminderit, - u përgjigj noteri, duke u afruar të mbështetej te buharia e oxhakut. Me të mbetur vetëm ai me nge nisi të bredhë sytë gjithandej nëpër dhomë. Ajo ishte krenaria e mikut të tij doktor. Edhe vetë Utersoni nuk kishte lënë ti ikte asnjë rast pa e mburrur atë si një nga qoshet më të rehatshme të Londrës. Por atë natë kishte diçka tjetër që e bënte atë të fërgëllonte deri në palcë të kockave; fytyra e Hajdit, që ai nuk arrinte dot ta shqiste nga sytë. Kujtimi i frikshëm i trazonte stomakun dhe i ngjallte një ndjenjë të fortë të pështjelli, çka i kishte ndodhur fort rrallë në jetën e tij. Gjuhët e flakëve që llamburitnin në oxhak, hidhnin kërcënueshëm shkëlqimin e tyre në llakun e mobilieve që ndodheshin në dhomë dhe hijet në tavan merrnin trajta kërcënuese. Ai provoi një ndjenjë turpi për lehtësimin që ndjeu kur Poli hyri e i tha se doktor Xhekilli kishte dalë jashtë. 3

Emër me te cilin nga koha në kohë janë publikuar në Angli histori të çuditshme.

- Pak çaste më parë, - foli z. Uterson, - pashë z. Hajd që po hynte nga porta e sallës së dikurshme të laboratorit. A ka të drejtë ai të hyjë aty kur doktor Xhekilli nuk është në shtëpi? - Po, Z. Hajd ka një çelës, zotëri. - Me sa duket zotëria juaj ka shumë besim te ai, - tha mendueshëm z. Uterson. - Tamam ashtu, - zotëri, - ai ka shumë besim. Ne të gjithë kemi urdhër ti bindemi atij z. Hajd. - Unë vetë nuk mbaj mend ta kem takuar ndonjëherë. Kështu është Pol, apo gabohem? - Oh, jo, zotëri. Ai kurrë nuk ha këtu, bile edhe ne nuk e shohim shpesh. Zakonisht hyn e del nga ajo salla e laboratorit. - Epo, mirë, Pol. Natën e mirë. - Natën e mirë, z. Uterson. Noteri doli në rrugë krejt i trishtuar. Fatkeqi Xhekill, mendonte ai. Duket se ndodhet në një gjendje për të mos e patur zili. Natyrisht, proçkat që ka bërë në rininë e tij nuk janë të pakta dhe haka e perëndisë nuk vonon të të zërë një ditë. Ah, tamam duhet të jetë kjo. Ndëshkimi i ndonjë paudhësie të vjetër, një lloj kanceri që ka qëndruar fshehur për vite të tëra. Pastaj koha për të paguar vjen papritur çalë-çalë, vite të tëra pasi mëkati është harruar dhe kur ndërgjegjja tashmë e ka falur. Noteri u drodh nga këto mendime dhe për një çasti nisi të rrëmojë nëpër qoshet më të errëta të kujtesës së tij, se kurrë nuk u dihet atyre punëve. Tamam, kur nuk e pret, mu përpara hundës tënde të shfaqet ndonjë marrëzi e qëmotëshme. Por me sa vuri re, e kaluara e tij ngjante të ishte e pastër, të paktë ishin ata që mund ti hidhnin një sy asaj më me pak shqetësim se ai. Veçse kujtimi i proçkave të veta e bëri ti vijë turp, por pastaj nisi të qetësohej e të ndjehej i kënaqur kur mendja i shkoi te ato marrëzitë e tjera që kishte mundur të shmangte. Zbulimi që bëri e mbushi me siguri dhe ai nisi të mendojë përsëri për atë çështjen tjetër. - Po qe se shihet një çikë thellë në punën e atij usta Hajdit, - mendoi ai, - do të nxjerrin krye të fshehta të mëdha, madje të fshehta të zymta. Para tyre edhe të fshehtat më të zeza të Xhekillit do të shkëlqenin si rreze dielli. Kjo punë nuk duhet lënë kështu. Bëhem akull kur mendoj atë krijesën që rreshket vjedhurazi te kryet e Harrit. I gjori Harri... çfarë i zënë sytë kur zgjohet! Dhe çfarë rreziku e kërcënon po qe se Hajdi mëson gjësendi për testamentin. Do të bëhet aq i paduruar për ta trashëguar atë! Duhet të bëj diçka për ta ndihmuar, nëse Xhekilli do të më lërë, shtoi me vete. Vetëm nëse ai do të më lërë ta ndihmoj. Edhe një herë në sytë e mendjes atij iu shfaqën ato paragrafët e çuditshëm të testamentit.

KREU I TRETE Qetësia e patrazuar e doktor Xhekillit Dy javë më pas, një rastësi krejt e çuditshme deshi që Doktor Xhekilli të ftojë, në një nga ato darkat e tij të paharrueshme, nja pesë a gjashtë miq të vjetër. Që të gjithë burra të mençëm, me emër të mirë dhe njohës të shkëlqyer të verërave të famshme. Midis tyre ishte edhe z. Uterson, i cili në fund, kur të tjerët u nisën të ikin, qëndroi aty. Kështu ndodhte shpesh. Për mikpritësit ishte kënaqësi të mbanin më pas noterin hijerëndë e fjalëpaktë, ndërkohë që të ftuarit e tjerë të bërë çakërrqejf e gjuhëlëshuar, kishin kaluar tutje pragut të shtëpisë. Mjaftonte qetësia dhe prania e tij që tu prehte shpirtrat dhe tu hiqte si me dorë lodhjen e atyre takimeve fjalëshuma dhe me gazmim shpesh herë të tepruar. Nga ky rregull nuk bënte përjashtim edhe dr. Xhekilli dhe pa ta kishit parë këtë burrë të mbajtur rreth të pesëdhjetëve, me sy të zgjuar e pak finok, aty në anën tjetër të vatrës, do të kishit pikasur në vështrimin e tij dhembshurinë e sinqertë që ai ushqente për z. Uterson.. - Kam patur nevojë të të flas, Xhekill, - filloi noteri. - Është fjala për testamentin tuaj. Një vëzhgues sadopak i kujdesshëm do të vërente se tema nuk i ngjalli atij ndonjë kënaqësi të veçantë, por doktori dinte ta ruante buzëqeshjen e tij. - Utersoni im i mirë, ti je fatkeq me një klient si unë. Ende nuk kam njohur ndokënd më të turbulluar për testamentin tim. Pothuaj po aq sa ai pedanti kokëngjeshur Lënion, kur flet për ato që ai i quan herezi të mia shkencore. Të kuptohemi, jam i një mendje me ju, ai është djalë i mirë, nuk ka nevojë të vrënjtoheni, është djalë i shkëlqyer dhe unë kam ndërmend ta takoj përsëri, por kjo nuk më pengon ta quaj pedant, një pedant i paditur e mburravec. Askush nuk ma ka zhgënjyer më shumë se ai. - Unë nga ana ime kurrë nuk e kam miratuar një gjë të tillë, - vazhdoi në të vetën Utersoni, duke mos dashur të dalë në atë temë të re. - Testamentin tim? E di prej kohësh Uterson, - vazhdoi doktori krejt thatë. - Ju më keni folur disa herë.

- Do t’ju flas përsëri, - vazhdoi noteri. - Kam mësuar diçka për atë djaloshin Hajd. Fytyra e pashme e dr. Xhekillit u zbeh e tëra dhe sytë iu errësuan fare. - Nuk dua të dëgjoj më tepër. Më duket se kemi rënë në një mendje që të mos i kthehemi më kësaj çështjeje. - Ajo çfarë kam mësuar është me të vërtetë e neveritshme - Kjo nuk ndryshon asgjë. Ju nuk e kuptoni gjendjen time, - shtoi ai me vështrim të humbur. Jam në një gjendje të padurueshme e të çuditshme, madje shumë të çuditshme. Është nga ato gjendje që nuk i ndreq dot me fjalë, duke biseduar. - Xhekill, ti më njeh, - i tha Utersoni. - Ti e di se jam dikush ku ti mund të mbështetesh. Më rrëfe gjithçka dhe unë nuk dyshoj se do të nxjerr prej aty ku ke rënë e ngecur. - Utersoni im i mirë, - tha doktori. - Ju jeni vërtetë i mirë, jeni mirësia vetë dhe unë nuk di si t’ua shpreh falënderimin tim. Jam gati t’ju besoj më shumë se gjithkujt tjetër, madje edhe më shumë se vetes sime, po të mundja. Po unë nuk e kam atë mundësi. Kjo punë nuk është ashtu si mendon ti. Nuk është edhe aq e neveritshme sa të është dukur. Që të jesh plotësisht i sigurt po ju them ketë: në çastin që do të më jepet mundësia do të bëj gjithçka për të hequr qafe Hajdin. Të jap fjalën për këtë. Për të tjerat veçse të falënderoj, të falënderoj thellësisht. Dua të shtoj vetëm një fjalë dhe jam i bindur se ti nuk do ta marrësh për keq: kjo është një çështje imja krejt vetjake dhe kërkoj që ju të mos ngatërroheni në të. Utersoni vështroi mendueshëm zjarrin për disa çaste. - Nuk ka dyshim se ju keni të drejtë, - mundi të thotë duke u ngritur në këmbë. - Meqë e hapëm këtë bisedë dhe, shpresoj për herë të fundit, - vazhdoi doktori - do të desha që ju të keni dijeni për diçka. Unë i kushtoj një vëmendje të veçantë atij të varfrit Hajdi. E di që ju e keni takuar një ditë. Më ka folur. Është treguar pak harbut me ju, por nuk kam aspak frikë t’ua përsëris se i kushtoj vëmendje të veçantë atij djaloshi. Nëse mua më ndodh gjësendi, Uterson, dua të shpresoj se ti do të arrish të merresh vesh me të dhe do të mbrosh interesat e tij. E di që do ta bënit këtë, po të dinit gjithçka. Do të ndihesha fort i lehtësuar po qe se ju do të më jepnit fjalën tuaj. - Nuk mund t’ju premtoj se do ta dua ndonjëherë, - tha noteri. - Nuk kërkoj këtë, - u hodh doktori, duke kapur nga krahët mikun e tij. - Ju kërkoj vetëm të jeni i drejtë me të, ju kërkoj ta ndihmoni në emër të kujtimit tim, kur nuk do të jem më në këtë botë. Utersoni nuk mundi ta përmbajë dot një psherëtimë. - Mirë, të premtoj.

KERU I KATERT Rasti i vrasjes së sër Danvers Kërjut Një vit më pas, në tetor 18... Londra u trondit nga barbaria e pashoqe e një krimi, që bëri jehonë të madhe edhe nga soji i lartë shoqëror i viktimës. Hollësitë që u mësuan ishin të pakta por të frikshme. Një shërbyese, që gjendej e vetme në një shtëpi jo larg bregut të lumit, ishte ngjitur të flinte në dhomën e saj rreth orës njëmbëdhjetë. Megjithë mjegullën që mbuloi qytetin aty nga mëngjesi, në pjesën më të madhe të natës qielli kishte qenë i pastër dhe hëna me dritën e saj ndriçonte rrugën që kalonte para dritares së vajzës. E kapluar nga frymëzime romantike aty ku qe ulur mbi valixhen e saj, përballë dritares, ajo kishte humbur e tëra në ëndërrime. Kurrë ndonjëherë më parë (siç do të tregojë ajo më pas duke u shkrirë në lot të nxehtë), ajo nuk ishte ndjerë më shumë në paqe me të gjithë njerëzinë, kurrë ndonjëherë ajo nuk kishte besuar më shumë në mirësinë e botës. Kështu, ndërsa qëndronte e ulur aty në atë vendin e saj, ajo, nga ana tjetër e rrugës kishte parë të vinte një xhentëlmen flokëbardhë, e mu përballë tij po ecte një xhentëlmen tjetër shtatvogël, të cilit ajo në fillim i kushtoi më pak vëmendje. Kur ata ishin aq afër sa mund ti flisnin njëri tjetrit (dhe kjo ndodhi kur gjendeshin tamam mu nën dritaren e vajzës), ai më i moshuari përshëndeti tjetrin me një mirësjellje të fisme, ndonëse ajo çka foli, me aq sa vajza kuptoi, nuk ishte e ndonjë rëndësie të veçantë. Duket se, sipas lëvizjes që bëri, ai kërkoi të mësonte drejtimin nga duhej të shkonte, por ndërkohë që fliste, drita e hënës i kishte rënë në fytyrë dhe vajza pati kënaqësinë ta vështrojë mirë. Ajo të ngjallte atë ndjenjën e mirësjelljes së pafajshme të atyre burrave të qëmotshëm, por ai kishte edhe diçka prej sojliu që duhej të vinte nga ndjenja e një vetëkënaqësie të përligjur. Pastaj ajo i kishte hedhur sytë nga ai tjetri dhe u çudit kur njohu në të një farë mister Hajdi, të cilin u kujtua ta ketë njohur kur erdhi një herë për vizitë te zotëria i saj dhe që vajzës nuk i kishte pëlqyer fare.

Ai luante me një bastun të rëndë që mbante në duar dhe nuk iu përgjigj fare pyetjes së sojliut, por edhe as që e fshihte një ndjenjë padurimi tek e dëgjonte të fliste. Pastaj krejt befas ai kërceu përpjetë, duke rrahur këmbët e tundur bastunin (e sipas thënieve të saj) si një i marrosur. Xhentëlmeni plak u zmbraps krejt i çuditur e pak i lënduar. Kjo mjaftoi që z. Hajdi të mos e përmbajë më veten dhe e goditi atë më bastun, duke e rrëzuar përtokë. Pastaj më furinë e një majmuni të çmendur ai nisi ta shtypë e qëllojë me një breshëri shqelmash të tillë viktimën e tij, sa dëgjoheshin thyerjet e eshtrave të trupit që ishte përplasur në rrugën me plloça. E llahtarisur nga sa shihte, vajza kishte rënë në dysheme e alivanosur. Ora ishte dy e mëngjesit kur ajo u përmend dhe shkoi të njoftojë policinë. Vrasësi ishte larguar prej kohësh, por viktima, e masakruar keqas, gjendej ende aty. Ndonëse bastuni, mjeti me të cilin qe kryer vrasja ishte prej një druri të rrallë e të fortë, ai megjithatë ishte thyer përgjysmë në furinë e atij tërbimi dhe njëra copë me anë të ashkëluara ishte rrotulluar dhe kishte rënë në vijën e kullimit të ujërave. Pjesën tjetër e kishte marrë vrasësi. Në trupin e viktimës inspektori i policisë gjeti një kuletë dhe një orë prej ari, por as edhe ndonjë dokument njoftimi, përveç një zarfi të vulosur që i adresohej z. Uterson, që viktima me sa dukej do ta hidhte në postë. Atë mëngjes ajo letër iu dorëzua noterit tonë, ndërkohë që ai ende nuk ishte ngritur nga shtrati. Sapo i hodhi një sy zarfit dhe dëgjoi se çfarë kishte ndodhur, z. Uterson mori një pamje të rëndë. - Nuk mund të them asgjë, deri sa të shoh trupin, - tha ai. - Çështja mund të jetë me të vërtetë serioze. Kini mirësinë të më prisni deri sa të vishem. Me tu bërë gati, ai gjithnjë hijerëndë, hëngri mëngjesin dhe bashkë me inspektorin u nis në postën e policisë, ku ndërkohë kishin shpënë edhe kufomën. U mjaftua ti hidhte vetëm një sy asaj dhe tundi kokën. - Po e njoh. Me keqardhje ju them se është sër Danvers Kërju. - O perëndi, - thirri oficeri i policisë, - si është e mundur! Një çast më pas sytë e tij shndritën nga një ambicie e fortë profesionale. - Kjo punë do të bëjë shumë zhurmë. Ju mbase do të na ndihmoni të gjejmë vrasësin, - tha ai dhe duke i treguar bastunin e thyer nisi të rrëfejë shkurtazi se çfarë kishte parë vajza. Kur dëgjoi së pari emrin e Hajdit, z. Uterson kishte ndehur veshin, por kur i treguan bastunin, ai nuk pati më dyshime. Edhe ashtu i thyer siç ishte, ai e njohu menjëherë, sepse kishte qenë ai vetë që ia kishte dhuruar atë Henri Xhekillit, vite më parë. - Ky z. Hajd, mos është një tip shtatshkurtër? - kërkoi të dijë ai. - Duhet të jetë fort i shkurtër dhe sipas thënieve të shërbyeses, fort i prapë, - tha inspektori. Z. Uterson nisi të vrasë mendjen e pastaj ngriti kokën. - Po të vini me mua në kaloshinin time, besoj se do t’ju shpie drejt e në shtëpinë e tij. Ora duhej të qe rreth nëntë dhe nën qiellin sterrë era shtynte tutje retë pothuaj të zeza. Ndërsa karroca vazhdonte rrugën z. Uterson kundronte krejt pa vëmendje ndriçimin e turbullt, që bënte të dukej sikur koha qe në të ngrysur. Kjo rruga këtu ishte krejt e errët, si ta kishte kapluar nata. Te ajo tjetra, pak më larg, dita zbardhëllonte si flakët e një zjarri të çuditshëm. Te një e tretë, mjegulla largohej si një perde që ngrihet lart, duke nxjerrë në pah një hapësirë që shtrihej tutje, ndriçimi i së cilës thyhej vetëm nga disa fasha të murrme mjegulle, që ende kishin ngecur në ajër. Duke e parë në këtë anë, me rrugët e saj të përbaltura, kalimtarët e veshur varfërisht, fenerët e rrugëve që kishin harruar ti shuanin ose sapo i kishin ndezur përsëri, lagja e frikshme e Sohos në sytë e noterit ngjante si një qytezë makthi. Një dekor i tillë i shkonte fort për shtat edhe mendimeve të zymta ta z. Uterson. Ndërkohë që i hidhte një sy inspektorit, i cili ndodhej në krah të tij, ai nuk mund të mos provonte një lloj frike që ngjallte policia dhe përfaqësuesit e saj, e ndaj së cilës edhe njerëzit më të ndershëm e kanë të vështirë të mbrohen. Në çastin që karroca ndaloi te adresa që i kishte dhënë karrocierit, mjegulla nisi të tretet disi dhe në atë rrugën e ndyrë Utersoni pa një kabare, një restorant të vogël francez që linte për të dëshiruar dhe një nga ato dyqanet që shisnin gjithfarësoj sendesh të lira e zarzavate, përzier. Fëmijë të rreckosur shtyheshin te pragu i shtëpive. Gra të kombësive të ndryshme dilnin nga shtëpitë me çelës në dorë dhe nxitonin te kabareja të rrëkëllenin "gotën e mëngjesit". Pastaj po aq shpejt sa ishte larguar, mjegulla u shfaq përsëri duke e fshehur pothuaj krejt tablonë e asaj rruge të dyshimtë. Mu aty banonte miku më i mirë i doktor Xhekillit, njeriu që trashëgonte një çerek milion sterlina. Derën e hapi një grua e moshuar me çehre të verdhacuke dhe flokë të zbardhur. Kishte një vështrim mizor që arrinte ta fshihte nën një maskë hipokrizie dhe dinte të sillej në mënyrë të shkëlqyer. - Po, - tha ajo, - z. Hajdi banon këtu, por fatkeqësisht tani nuk ndodhet. Mbrëmë u kthye vonë dhe pas një ore doli përsëri. As mos u habitni për këtë. Ai ka zakone të çuditshme dhe shpesh herë as që vjen fare në shtëpi. Madje, unë kisha dy muaj pa e parë. - Fort mirë,- tha noteri, - tani do të deshëm të shohim apartamentin e tij.

Kur gruaja e moshuar nisi të thotë se kjo nuk ishte e mundur, ai shtoi.- Zotëria këtu është inspektori Njukomen i Skotland Jardit4. Drita e një kënaqësie të keqe u shfaq në fytyrën e gruas. - Ah! - ia bëri. - Diçka paska! E çfarë ka katranosur ai? Z. Uterson dhe inspektori këmbyen një vështrim. - Nuk duket të ketë një natyrë fort të këndshme, - tha inspektori. - Tani, zonjë e dashur, më lër të hedh një sy brenda, së bashku me këtë zotërinë. Në gjithë atë shtëpi banonin vetëm ata të dy, shërbyesja dhe Hajdi. Ky i fundit zinte vetëm dy dhoma, që në të vërtetë ishin mobiluar hijshëm e me mobilie të shtrenjta. Musëndra qe rrafsh me shishe vere. Enët ishin të argjendta dhe sofrabezi ishte prej një cohe të çmuar. Në mur varej një pikturë me vlerë. Utersoni mendoi se duhej të qe ndonjë dhuratë që i kishte bërë Xhekilli, i cili në të vërtetë ishte njohës i mirë i pikturës. Edhe qilimat e trashë ishin thurur me ngjyra të bukura. Megjithatë që të dyve u ra në sy se dhomat mbartnin shenja të dukshme që tregonin se dikush kishte rrëmuar në to e, madje, gjësendi qe përlarë. Në dysheme ishin hedhur rroba me xhepa të kthyer. Sirtarët ishin të hapur dhe një grumbull hiri në oxhak tregonte se aty ishin djegur disa letra. Prej aty inspektori mundi të nxjerrë pjesën e një blloku çeqesh ngjyrë të gjelbër, që i kishte shpëtuar flakëve. Gjysmën tjetër të bastunit ata e gjetën pas portës. E meqë ky zbulim provonte se dyshimet ishin krejt të drejta, inspektori u shpreh se ndihej fort i gëzuar. Vizita që bëri në bankë, ku mësoi se në llogarinë në fjalë ndodheshin mijëra sterlina, e çoi në kulmin e vet kënaqësinë e tij. - Tani e kam në dorë, - i tha z. Uterson. - Do të jetë marrosur fare, ndryshe nuk kishte pse ta linte aty copën e bastunit e mbi të gjitha nuk duhej të digjte bllokun e çeqeve. Tani ai nuk mund të firmosë më për të tërhequr të holla dhe ne nuk na mbetet veçse të presim që të paraqitet vetë në bankë sapo të ketë nevojë për to. Po tamam, kjo punë nuk ishte aq e lehtë sa dukej. Z. Hajdi kishte shumë pak të njohur, madje edhe zotëria i vajzës që kishte parë atë skenën e natës, e kishte takuar vetëm dy herë. Familjarët e tij ishte e pamundur të gjendeshin dhe për të nuk kishte asnjë fotografi. Përshkrimet që i bëheshin nga personat e rastin që e kishin parë, ndryshonin krejt nga njëri tjetri, por ato piqeshin vetëm në një pikë dhe kjo ishte tronditja që ngjallte ajo shtrembësia e tij, që ishte e pamundur të përshkruhej. KREU I PESTE Ngjarja me letrën Pasdite vonë, z. Uterson shkoi e trokiti në portën e doktor Xhekillit, ku Poli, kryeshërbyesi i vjetër e futi menjëherë brenda dhe pasi e udhëhoqi përmes sallës së ngrënies dhe një oborri, që dikur kishte qenë kopsht e shoqëroi deri te ajo ngrehina përtej që herë e cilësonin si kabinet pune e herë si laborator të hapjes së kufomave. Këtë ndërtesë mjeku ia kishte blerë trashëgimtarëve të një kirurgu të famshëm, por meqë ishte i dhënë më fort pas kimisë se sa diseksionit të e kufomave, ai me kohë i kishte ndryshuar dhe përshtatur pajisjet e tij. Z. Utersoni kalonte për herë të parë në këtë anë të banesës dhe sytë e tij bridhnin me kureshti në muret e zymtë e pa dritare. Në sallën dikur të mbushur me studentë të vëmendshëm, tashmë gjendeshin plot instrumente kimie të kredhur në atë qetësinë angështuese të sendeve të braktisura. Vetëm pak dritë hynte nga baxha mbi çati dhe dyshemeja ishte mbushur me kashtë ambalazhi të hedhur. Në anën tjetër të sallës disa këmbë shkalle të nxirrnin te një portë që fshihej pas një perdeje të kuqe. Së fundi z. Uterson kishte hyrë në kabinetin e punë së doktor Xhekillit. Ishte një dhomë e gjerë e pajisur me rafte të xhamtë. Pajisjet kryesore të saj ishin tavolina e tij e punës dhe një pasqyrë e madhe me këmbëza, ndërsa tre dritaret e pluhurosura e të mbrojtura me grila hekuri, shihnin në oborr. Zjarri digjej në vatër dhe një llambë ndriçonte mbi buharinë e oxhakut. Aty përballë flakëve ishte ulur doktor Xhekilli, me pamjen e një të sëmuri në hekë. Pa mundur të ngrihej për të përshëndetur mikun e tij, ai zgjati dorën e akullt për ti uruar mirëseardhjen me një zë të mekur. - I ke dëgjuar të rejat? - foli z. Uterson, porsa Poli doli nga dhoma. Doktori u drodh. - Bërtisnin në rrugë, - tha ai. – I dëgjoja aty në dhomën e ngrënies. - Po të them vetëm një fjalë, - vazhdoi noteri. – Sër Danversi ishte klient i imi, por edhe ju jeni klienti im dhe unë dua të di se çfarë po ndodh. Ju nuk jeni aq i çmendur sa të keni fshehur atë djaloshin ? 4

Policia londineze

- Uterson, - thirri doktori, - kam Zotin dëshmitar. Kam Zotin dëshmitar që kurrë nuk do ta shoh më atë në jetën time. Ju jap fjalën time të nderit se midis meje dhe atij gjithçka ka marrë fund. Një herë e përgjithmonë. Për më tepër ai nuk ka fare nevojë për ndihmën time. Ju nuk e njihni sa unë. Tani ai është krejt i siguruar, krejtësisht i siguruar. Mbaji mend fjalët e mia, kurrë nuk do t' ia dëgjojmë më zërin. Noteri mbante re me shqetësim. Sjellja si në ethe e mikut të tij nuk i pëlqente. - Ju ngjani fort i sigurt për të, - tha ai, - dhe për të mirën tuaj shpresoj të keni të drejtë. Nëse gjyqi do të bëhet, emri juaj do të dalë pa tjetër. - Për të e kam tërësisht mendjen e fjetur, - iu përgjigj Xhekilli. - Besimin tim e mbështes në disa motive të cilat jam i detyruar të mos ia zbuloj askujt. Por ka diçka për të cilën ju mund të më këshilloni. Mua më ka ardhur një letër dhe nuk e di nëse duhet t'ia tregoj policisë. E lë gjithçka në dorën tënde, Uterson, ju do të gjykoni si duhet. Kam besim të plotë. - Me sa kuptoj ju keni frikë se letra mund të ndihmojë policinë ta gjej atë ? - pyeti noteri - Jo, u përgjigj tjetri. - Nuk mund të them se shqetësohem për fatin e Hajdit. Me të nuk kam më asnjë punë. Unë mendoj për emrin tim. Kjo histori e urryer mund ta vërë disi në rrezik. Utersoni vrau mendjen për një çast. Shqetësimi i madh i mikut të tij për veten e çudiste fort, por në të njëjtën kohë edhe i jepte një lloj besimi. - Mirë, - tha së fundi. - Ma jep letrën ta shoh. Në të binte në sy një shkrim i drejtë, me rreshta të qartë e të hapur dhe ajo qe firmosur nga Eduard Hajdi. Shkurt aty thuhej se bamirësi i nënshkruesit, dr. Xhekilli, zemërgjerësinë e të cilit atij iu kishte dashur kohë që ta kuptojë, nuk duhej të kishte asnjë lloj shqetësimi për sigurinë e tij dhe se ai kishte të gjitha mjetet që i nevojiteshin e në të cilat kishte besim të plotë. Letra i pëlqeu noterit. Drita që ajo hidhte mbi lidhjen e tyre ishte më pak e dëmshme për doktorin se sa kishte menduar dhe ai e qortoi veten për ndonjë nga ato hamendjet që kishte patur dikur. - E keni zarfin ? – pyeti. - E dogja, iu përgjigj Xhekilli, e dogja pa e vrarë mendjen se çfarë po bëja. Po në të nuk kishte fare vulë postare. Ma kishin sjellë dorazi. - A mund ta mbaj letrën deri nesër ? – pyeti Utersoni. - Gjithçka në dorën tënde. Nuk kam më besim te vetja ime. - Do të shoh se çfarë mund të bëj. Kam edhe diçka, në testamentin tënd atë frazën për vdekjen tënde, është Hajdi që ju tha ta shkruani ? Pyetja e bëri doktorin të zbehet i tëri, shtrëngoi buzët dhe pohoi duke tundur kokën. - Isha fort i bindur, - tha Utersoni. - Ai ka patur ndërmend t’ju vrasë. Keni shpëtuar për bukuri. - Shumë më tepër se kaq,- iu përgjigj doktori me një zë të rëndë. - Unë mora një mësim të mirë. Oh, perëndi, çfarë mësime që mora! Ai mbuloi fytyrën me duart e tij. Tek dilte nga shtëpia noteri ndaloi të ndërronte dy fjalë me Polin. - Meqë ra fjala, - tha ai, - a ju kujtohet fytyra e personit që ka sjellë një letër sot ? Për Polin aty nuk kishte ardhur kërrkush tjetër veç postierit. - Solli disa fletëpalosje, - shtoi ai. Duke dalë me këtë lajm në mendje, noteri ndjeu ti ringjallen përsëri ato dyshimet e vjetra. Nuk kishte dyshim se letra kishte ardhur nga porta e laboratorit, mbase ishte shkruar në kabinet e në këtë rast ajo duhej gjykuar ndryshe dhe duhej përdorur me kujdes të veçantë. Në rrugë gazetashitësit çirreshin me të rejat e fundit. “Numër special. Vrasje tronditëse e një anëtari të parlamentit !” Në gazetë gjendej një ligjëratë mortore për atë që kishte qenë në të njëjtën kohë mik dhe klient i z. Uterson. Dhe ai tani pyeste veten nëse atij skandali nuk do ti shtohej edhe një tjetër emër i nderuar. Në këto kushte i takonte të merrte një vendim, por me gjithë besimin e patundur që kishte zakonisht te vetja, ai më shumë se kurrë ndjente nevojën e këshillave të ndokujt tjetër. Por këtë nuk mund të bënte drejtpërdrejtë. Duhet të gjej një mënyrë të hollë, mendoi. Vetëm pak çaste më pas ai ndodhej në tavolinën e zyrës së tij, pranë zjarrit të ndezur dhe përballë kishte ftuar të ulej z. Guest, kryesekretarin tij. Midis dy burrave gjendej një shishe vere e vjetruar prej kohësh në qilarin e errët të shtëpisë së tij. Qyteti gjendej ende i mbështjellë nga mjegulla, përmes së cilës dritat e llambadarëve të ndezur të rrugëve ngjanin si thëngjij që digjeshin. Dhe në atë atmosferën e turbullt të reve, jeta e qytetit rridhte në arteret e mëdha me gjëmimin e erës së fuqishme. Por, ndërkohë aty brenda flakët e zjarrit ndriçonin gëzueshëm dhomën. Në shishen e verës athtësia e acideve qe shuar me kohë, ngjyra e purpurt perandorake qe zbutur, sikundër ngjyresa që marrin njollat në xhamat e dritares. Shkëlqimi i ngrohtë i pasditeve vjeshtore në kurrizin e kodrave me vreshta ishte gati të çlirohej dhe të shpërndante mjegullën e Londrës. Pa e ndjerë, noteri u lëshua e u bë i flashkët.

Askujt tjetër ai nuk i kishte besuar aq shumë sekrete sa z. Guest dhe madje as që ishte i sigurt nëse mund të mbante më të tilla, sa do të dëshironte. Për çështje pune Guesti kishte qenë shpesh te doktori, ai njihte Polin dhe nuk mund të mos kishte dëgjuar për marrëdhëniet që kishte z. Hajdi në atë shtëpi. Ai do të kishte nxjerrë edhe përfundimet e tij. Pra, a nuk ia vlente ti tregonte atij letrën që hidhte dritë në atë mister ? Për më tepër, Guesti kishte qenë studiues i madh dhe analist i dorëshkrimeve dhe kërkesën do ta merrte si krejt të natyrshme e do të ndihej fort i kënaqur. Ai ishte edhe një këshilltar i shkëlqyer. Duke pasur edhe mendimin e tij z. Uterson do ti saktësonte më mirë kërkimet e tij të ardhshme. - Ngjarje e trishtuar kjo vrasja e sër Danversit,- tha ai. - Ashtu është, vërtetë. Të gjithë janë prekur së tepërmi,- iu përgjigj Guesti. – Me siguri ka qenë një i çmendur. - Do të desha mendimin tuaj për këtë çështje, - vazhdoi Utersoni. – Kam këtu një dorëshkrim të tijin. Kjo të mbetet midis nesh, sepse ende nuk e di se ç’duhet të bëj. Në rastin më të mirë është një histori e fëlliqët. Ja dokumenti, është shkrimi origjinal i vrasësit. Sytë e Guestit shndritën dhe menjëherë ai u shtrua ta shqyrtojë letrën me pasion. - Jo, zotëri,- tha ai, - nuk është i çmendur. Por shkrimi është i rrejshëm. - Që ka dalë nga dora e dikujt po aq të rrejshëm,- shtoi noteri. Tamam atë çast një shërbyes hyri dhe solli një letër. - Mos vjen nga doktor Xhekilli ? – pyeti kryesekretari. - I ngjan fort shkrimit të tij. Është diçka vetjake për ju z. Uterson ? - Një ftesë për të ngrënë bashkë. Mos doni ta shihni ? - Vetëm një çast. Faleminderit. Kryesekretari i vendosi letrat krahas njëra tjetrës e nisi të krahasojë shkrimin e të dyjave. - Faleminderit, zotëri, - tha ai së fundi, duke i kthyer atij të dy letrat. - Një dorëshkrim interesant. Ra një heshtje gjatë të cilës z. Uterson iu desh të luftojë me veten. - Përse i krahasuat ato ?- pyeti papritur. - Ka një lloj ngjashmërie midis tyre. Në shumë pika dorëshkrimet janë njësoj. Ndryshojnë vetëm nga pjerrësia. - Fort e çuditshme - tha Utersoni. - Ashtu është, sikundër e thatë edhe ju. - Shiko, do të qe më mirë të mos flisnim për këtë letër. - Mirë, zotëri, tha kryesekretari.- E kuptoj. Sapo mbeti vetëm, noteri e vendosi letrën në fund të kasafortës së tij, nga ku ajo nuk do të dilte më. Si kështu, tha me vete, doktor Xhekilli bën veprime të rrejshme për të mbrojtur një vrasës? Ai ndjeu gjakun në damarë ti bëhej akull.

KREU I GJASHTE Ngjarja e dr. Lënionit Koha kalonte. Për gjetjen e kriminelit u shpall edhe një çmim prej qindra sterlinash. Vrasja e sër Danversit ishte përjetuar si një poshtërim vetjak i secilit, por kërkimet e policisë për kapjen e Hajdit nuk nxirrnin gjë në dritë, sikur ai të mos kishte ekzistuar fare. Pak nga pak nisën të merren vesh ngjarje të rënda të së kaluarës së tij, flitej për akte mizorie që kishte kryer ai njeri i dhunshëm e pa ndjenja, për njerëzit e dyshimtë me të cilët shoqërohej, për urrejtjen që ngjallte rrotull vetes, por asnjë fjalë për vendin ku kishte gjetur strehim e fshihej. Që nga çasti kur kishte dalë nga shtëpia e tij në Soho, mëngjesin e krimit, ai ishte zhdukur pa lënë gjurmë. Nga ana e tij, me kalimin e ditëve, z. Uterson pak e nga pak kishte nisur ta merrte veten prej asaj tronditjes së fillimit e po qetësohej. Sër Danversi me vdekjen e tij kishte paguar çmimin e zhdukjes së z. Hajdi, thoshte ai. Që kur nuk ishte më nën ndikimin e kobshëm të djallit një jetë e re kishte filluar edhe për doktor Xhekillin. Ai kishte dalë nga ajo skuta e tij, shkonte të shihte përsëri miqtë dhe i ftonte ata në shtëpi. Dhe nëse gjithmonë ai kishte qenë i njohur për bamirësi tashmë ai nuk shquhej më pak edhe për ndjenjat fetare që ushqente. Dilte më shpesh dhe gjithnjë ishte i zënë me diçka. Fytyrën e kishte të

çelur e plot dritë, që buronte nga ndjenja e thellë e të ndjerit i dobishëm. Për më shumë se dy muaj doktori jetoi në paqe. Më tetë janar Utersoni kishte darkuar te doktori, në shoqëri të një rrethi të ngushtë miqsh. Edhe Lënioni ishte me ta. Sytë e të zotit të shtëpisë kalonin sa te njëri te tjetri, si në ato kohët e dikurshme, kur treshja e tyre nuk ndahej asnjëherë. Por së pari më dymbëdhjetë të po atij muaji e pastaj përsëri më katërmbëdhjetë janar porta e shtëpisë nuk u hap për noterin. - Doktori është mbyllur brenda dhe nuk pret njeri, - i tha atij Poli. Më pesëmbëdhjetë ai bëri një përpjekje tjetër, por më kot. Pasi prej dy muajsh ishin parë çdo ditë, tani ky rikthim në vetmi i rëndonte në shpirt. Më pesëmbëdhjetë në darkë ai ftoi Guestin të hanin bashkë dhe më gjashtëmbëdhjetë u nis të shkojë vetë te doktor Lënioni. Aty të paktën pranuan ta prisnin, por ndërsa hyri brenda ai mbeti gojëhapur nga ndryshimi që kishte pësuar doktori. Dukej se vula e vdekjes tashmë qe vendosur në fytyrën e tij. Çehrja tij, dikur aq e shëndetshme, tashmë qe krejt e fikur, ai ishte rrudhur i tëri, flokët i kishin rënë shumë dhe ngjante më i plakur. Por, më shumë se këto shenja të rrënimit fizik, ajo çka e tronditi më shumë z. Uterson ishte vështrimi i tij i humbur që shprehte tmerrin e thellë që kishte pushtuar shpirtin e tij. Z. Uterson deshi të besonte se doktori kishte ndjerë dorën e vdekjes. Si mjek që është, mendoi ai, nuk mund të mos e ketë kuptuar se i ka ditët të numëruara. Kjo e ka dërrmuar. Kur Utersoni nisi ti flasë atij për çehren jo të mirë që kishte, doktor Lënioni iu përgjigj fare pa mëdyshje : - Kam marrë një goditje, nga e cila nuk e ngre më kokën,- tha ai. – Vetëm ndonjë javë më mbetet. Jeta ishte e këndshme. Unë e desha, po zotëri, e desha atë. Por nganjëherë mendoj se po të dinim gjithçka do të iknim më të kënaqur nga kjo botë. - Edhe Xhekilli është i sëmurë, - tha Utersoni. - A e keni parë? Diçka ndryshoi në fytyrën e Lënionit dhe ai ngriti dorën që i dridhej. - Nuk dua as ta shoh e as të dëgjoj për doktor Xhekillin, - tha me një zë sa kumbues aq edhe të pasigurt. - Jam ndarë për së gjalli e për së vdekuri me të dhe ju lutem as që dua të më zini në gojë dikë që e cilësoj të vdekur. - Po kjo!- ia bëri Utersoni dhe pas një heshtjeje të gjatë shtoi.- A mund t’ju ndihmoj për gjësendi unë ? Ne jemi tre miq të vjetër Lënion. Dhe as që do të jetojmë aq gjatë sa të bëjmë miq të tjerë. - Është e kotë, - ia ktheu Lënioni.- Shko e pyet atë vetë. - Ai nuk pranon të më takojë,- tha noteri. - Nuk çuditem aspak,- ishte përgjigja.- Pas vdekjes sime Uterson, ti mbase do ta marrësh vesh të gjithë historinë. Unë nuk mund të flas më shumë. E ndërkohë, nëse je i zoti të ulesh e të më flasësh për gjëra të tjera, atëherë rri këtu, nëse nuk mund të bësh dot pa folur për këtë çështje të mallkuar, për hir të Zotit ngehu e shko, se nuk duroj dot më. Sapo u kthye në shtëpinë e tij Utersoni u ul ti shkruajë Xhekillit dhe iu ankua që i ishte ndaluar të hynte në shtëpinë e tij si dhe i kërkonte shpjegime për shkakun e asaj ngatërrese aq për të ardhur keq, me doktor Lënionin. Të nesërmen ai mori një përgjigje të gjatë të shkruar me fraza plot afsh, por aty këtu edhe në mënyrë të paqartë e mistershme. Pas grindjes me Lënionin as që bëhej më fjalë për tu pajtuar. « Nuk e qortoj mikun tonë të vjetër, shkruante Xhekilli, por jam i një mendje me të që nuk duhet të shihemi më kurrë. Tani e tutje kam ndërmend të bëj një jetë të tërhequr. Mos u çudisni aspak dhe as mos dyshoni në miqësinë time nëse edhe ju shpesh do ta gjeni portën të mbyllur. Mos më qorto për rrugën time të errët. I kam dhënë vetes një ndëshkim dhe e kam shtënë në një rrezik për të cilin nuk mund të flas. Nëse vërtet jam një kryemëkatar për të tjerët, unë po ashtu vuaj më shumë se gjithkush tjetër. Në këtë botë unë nuk di të ketë një vend ku ka kaq vuajtje dhe tmerr çnjerëzor dhe nëse ju mund të bëni gjësendi për të më lehtësuar, Uterson, ky është respekti për heshtjen time ». Utersoni u shastis krejt. Ndikimi ogurzi i Hajdit ishte zhdukur, doktori u qe kthyer punëve dhe miqësive të dikurshme, vetëm një javë më parë gjithçka buzëqeshte dhe premtonte ditë të gëzuara pleqërie dhe ja brenda një çasti miqtë dhe paqja e shpirtit qenë zhdukur dhe jeta e tij qe rrënuar e tëra. Një ndryshim kaq të papritur mund ta sillte vetëm çmenduria. Por sipas mënyrës që fliste Lënioni, mund të qe fjala për diçka me rrënjë ende më të thella. Një javë më pas Lënioni zuri shtratin dhe pas pak ditësh, kishte vdekur. Në mbrëmjen e varrimit Utersoni u mbyll me çelës në zyrë dhe pasi u ul në tavolinën e tij në dritën e një qiriri nxori një zarf, i cili kishte vulën dhe shkrimin e mikut të tij të ndjerë. “Posaçërisht vetjake. Drejtuar VETEM z. Uterson. Në rast se ai vdes para kohe, ky zarf të asgjësohet pa e lexuar askush”. Kështu qe shkruar mbi të. Në çastin që po e hapte Utersoni ndjeu të mëdyshej pak. - Sot varrosa një mik, - mendoi ai, - po sikur kjo letër të më kushtojë edhe jetën e një miku

tjetër? Ai e largoi tutje nga mendja e tij këtë frikë si diçka të pandershme dhe theu vulën e zarfit. Brenda kishte një tjetër zarf të mbyllur me vulë, mbi të cilin që shkruar: “Të hapet vetëm në rast vdekjeje a zhdukje të dr. Henri Xhekillit”. Utersoni nuk arrinte tu besonte syve të vet. Tamam ashtu, fjala “zhdukje” gjendej e shkruar aty. Sikundër në atë testamentin e çuditshëm, që ai ia kishte kthyer prej kohësh shkruesit të tij, edhe aty shfaqej përsëri ideja e zhdukjes që lidhej me emrin e Henri Xhekillit. Te ai testament një ide e tillë dukej se e kishte zanafillën te prania e kobshme e një farë Hajdi, që kishte patur qëllim të ngjallte lemeri. Po në dorën e Lënionit, çfarë do të thoshe ajo? Atë e pushtoi një kureshtje tepër e fortë të mësonte të vërtetën, të shkelte mbi ndalimin që ishte vënë dhe të zbulonte deri në fund atë mister. Por ndershmëria profesionale dhe besnikëria ndaj kujtimit të mikut të tij të vdekur, i kujtuan detyrimet që kishte. Letra me vulë të paprekur zuri përsëri vend në qoshen më të fshehtë të kasafortës së tij. Ishte një gjë ta largoje kureshtjen dhe diçka krejt tjetër ta sundoje atë. Që prej asaj dite nuk ishte fort e qartë nëse Utersoni e dëshironte ende shoqërinë e mikut të tij që kishte mbetur gjallë me të njëjtin pasion si më parë. Ai mendonte me dashamirësi për të por edhe me shqetësim e frikë. Natyrisht ai shkoi edhe herë të tjera e trokiti në portën e tij, por kur ajo nuk hapej ai ndjehej më fort i lehtësuar... Mbase më fort do ti pëlqente të këmbente dy fjalë me Polin aty te dera, midis vrumbullimës së qytetit, më shumë se të qe ftuar brenda asaj banese që ishte shndërruar në hapsanë dhe të bisedonte me dikë që ishte vetëburgosur për shkaqe që atij i dukeshin të pakuptueshme. Por në të vërtetë edhe lajmet që i jepte Poli nuk ishin të këndshme. Doktori gjithnjë e më tepër mbyllej te ai kabineti pranë laboratorit, ku i qëllonte edhe të flinte. Dukej se nuk qe në vete, heshtte gjithë kohën, nuk lexonte fare, sikur diçka nuk shkonte në trurin e tij. Utersoni u mësua aq shumë me këto lloj lajmesh që nuk ndryshonin kurrë, sa pak nga pak nisi ti rrallojë vizitat e tij.

KREU I SHTATE Biseda në dritare Hera e solli që z. Uterson dhe z. Enfild të bënin përsëri atë shëtitjen e tyre të së dielës e të kalonin përsëri te e njëjta rrugë. Kur arritën te porta që ata e njihnin mirë, të dy ndaluan njëherësh. - Së fundi edhe kjo histori mbaroi, - tha z. Enfild,- z. Hajd nuk do ta shohim më kurrë. - Shpresoj, - iu përgjigj Utersoni.- A ju kam treguar për neverinë që kam ndjerë kur e kam parë një herë? - Nuk mund të ndodhte ndryshe. Dhe meqë jemi këtu e kuptoj se sa i marrë ju jam dukur që nuk e dija se kjo portë ishte një dalje e pasme për dr. Xhekillin. Falë teje tani e di një gjë të tillë. - Edhe ju e keni mësuar këtë? Meqë puna qenka kështu, eja të hyjmë në kopsht e tu hedhim një sy dritareve, se të them të drejtën gjithnjë ndjehem në hall për fatin e të varfrit Xhekill. Kam përshtypjen se edhe së largu prania e një miku mund të ndikojë për të mirë. Oborri ishte i ftohtë dhe i lagësht. Errësira aty kishte zbritur para kohe, ndërkohë që atje lart qielli ende ishte i ndriçuar nga rrezet e diellit që po perëndonte. Nga të tre dritaret, ajo e mesit ishte e hapur dhe aty, me një shprehje pikëllimi të pafund në fytyrë, si një i burgosur i pashpresë, Utersoni pa dr. Xhekillin. - Ah! Xhekill! - thirri ai, - Besoj se ju ndiheni më mirë? - Jam keq, Uterson, - u përgjigj zymtë doktori, - jam shumë keq. Nuk e kam të gjatë, falë Zotit. - Ju rrini gjithnjë mbyllur, - tha noteri - Duhet të dilni, të merrni pak ajër të freskët, sikundër unë dhe z. Enfild. Ah, po ju paraqes kushëriri tim, Z. Enfild - z. Xhekill. Eja, dilni me ne. Vini kapelën dhe ejani të bëjmë një qark. - Ju jeni mjaft i mirë,- iu përgjigj doktori. - Ah, sa shumë do të desha! Por jo, jo, jo është krejt e pamundur. Nuk guxoj. Gjithsesi Uterson, jam tepër i gëzuar që ju pashë. Është me të vërtetë kënaqësi e madhe. Do të desha të ngjiteshit këtu me z. Enfild, por në të vërtetë vendi është i ngushtë. - Nuk ka asgjë të keqe, - tha noteri duke qeshur,- asgjë nuk na pengon të qëndrojmë

edhe këtu ku jemi e të bisedojmë me ju. - Tamam këtë desha t’u them edhe unë, - u përgjigj doktori me buzëqeshje. Por pa mbaruar mirë ato fjalë në fytyrën e tij zuri vend një shprehje llahtarie, që u ngriu gjakun në deje dy xhentëlmenëve që qëndronin aty poshtë. Një gjë të tillë ata e panë vetëm për një çast, sepse dritarja u mbyll menjëherë. Por ai çast kishte qenë i mjaftueshëm dhe të dy u kthyen e dolën nga oborri pa thënë asnjë fjalë. Ashtu pa folur ata vazhduan rrugën dhe vetëm kur mbërritën në krye të saj dhe morën një tjetër, ku edhe të dielave kishte pak gjallëri, pra vetëm aty z. Uterson ktheu kokën e hodhi vështrimin nga miku i tij. Që të dy ishin të zbehtë dhe në sy kishin ende një shprehje lemerie. - Oh, Zoti madh! Oh Zot i madh!,- ia bëri Utersoni. Z. Enfild nga ana tij tundi rëndë kokë dhe vazhdoi të ecë me dhëmbë të shtrënguar.

KREU I TETE Nata e fundit Një mbrëmje, pasi kishte ngrënë dhe ishte ulur pranë asaj qoshes së tij te zjarri, z. Uterson mbeti i habitur nga vizita e papritur e Polit. - Për hir të Zotit, Pol, çfarë ju solli këtu ?- thirri ai dhe pasi ia nguli sytë me vëmendje, shtoi,- Çfarë ka ndodhur ? Doktori është sëmurë ? - Zoti Uterson, - tha ai, - ka diçka që nuk shkon siç duhet. - Merr një karrige e ulu. Këtu ke edhe një gotë verë,- i tha noteri,- Tani kur të duash më rrëfe qetësisht se çfarë dëshironi. - Zotëri, - iu kthye Poli,- ju e dini se doktori ka marrë zakonin të mbyllet brenda. E pra, ai është mbyllur përsëri në kabinetin e tij dhe mua nuk më pëlqen kjo gjë. Kjo më varros fare, zotëri, kam frikë. - Tani më shpjego më qartë, miku im i mirë. Nga se keni frikë ? - U bë një javë që kam frikë, - vazhdoi Poli kryeneç në të tijën duke iu shmangur pyetjes. – Nuk duroj më kështu. Çehrja e prishur e Polit vërtetonte më së miri fjalët e tij. Edhe qëndrimi tij nuk ishte si më parë. Përveç një çasti kur shprehu frikën që kishte, ai nuk i kishte ngritur më sytë ta shihte avokatin në fytyrë. Qëndronte ulur, me gotën e verës së paprekur mbi gjunjë dhe me sytë e mbërthyer në një qoshe të dyshemesë. - Nuk duroj më kështu, përsëriti ai. - Vazhdo, Pol, - tha noteri, - E kuptoj se duhet të keni arsye që jeni kaq i tronditur. Përpiqu të më tregosh përse është fjala. - Mendoj se aty ka një pabesi,- tha Poli me një zë të ngjirur. - Pabesi ! – thirri noteri, i trembur e gati të zemërohej.- Çfarë pabesie ? Çdo të thotë kjo ? - Nuk guxoj ta them, zotëri,- qe përgjigja e tij,- por a mund të vini ta shihni me sytë tuaj ? Pa i dhënë përgjigje tjetër z. Uterson u ngrit, veshi pallton e vuri kapelën e tij në kokë. Ndërkohë ai vërejti me habi ndjenjën e lehtësimit që bëri vend menjëherë në tiparet e fytyrës së kryeshërbyesit të doktor Xhekillit. Po me aq habi pa gotën e paprekur të verës, që Poli vuri mënjanë tek po e ndiqte atë nga pas. Ishte natë e akullt marsi që të priste frymën, me një hënë të zbehtë që dukej sikur stuhia e erës e kishte përmbysur në kurriz. Rrafsh me tokën rendnin shtëllungat e mjegullës së tejdukshme. Era të Fshikullonte fytyrën dhe nuk të linte të flisje. Dukej sikur ajo kishte fshirë nga rruga të gjithë kalimtarët. Qe hera e parë që Utersoni e shihte aq të shkretë atë lagje të Londrës. Atë natë ai do të kishte dashur shumë që ajo të qe plot me njerëz si ai që gjallonin rrotull, që preknin njëri tjetrin tek ecnin pranë e pranë, se asnjëherë si atë natë nuk e mundonte parandjenja e një kobi. Kur mbërritën te

ai sheshi, sytë nuk u zinin veç erë e pluhur. Pemët ishin krejt të zhveshura dhe degët e tyre përplaseshin te dritaret e shtëpive. Poli, i cili që në fillim kishte ecur para avokatit, ndaloi në mes të trotuarit, hoqi kapelën dhe megjithë të ftohtit që bënte, fshiu ballin me shami. Por ajo çka fshinte nuk ishte më fort djersa që vinte nga rruga që po bënin se sa nga ankthi që shprehte zbehtësia e fytyrës së tij dhe zëri i dridhur. - Ja tek arritëm, zotëri, - tha ai.- Dhëntë zoti që të mos ketë ndodhur gjësendi e keqe. - Ashtu qoftë, Pol,- iu përgjigj noteri. Shërbyesi plak iu afrua portës dhe trokiti me kujdes. Ajo u hap përgjysmë dhe një zë nga brenda pyeti: "Ti je Pol?". - Unë jam, - tha Poli, - hape derën. Kur dy të sapoardhurit kaluan pragun, vërejtën se salloni ishte fort i ndriçuar. Në oxhak digjej një zjarr i madh dhe që të gjithë shërbëtorët e shtëpisë, burra e gra, ishin ngjeshur pas njëri tjetrit si një tufë delesh. Sapo pa z. Uterson kujdestarja e dhomës shpërtheu në lot e britma histerie dhe kuzhinierja bërtiti: - Zoti qoftë bekuar! Po qenka z. Uterson! Ai u lëshua përpara si për ta shtrënguar në krahë. - Ç’është kështu? Pse jeni mbledhur këtu të gjithë?- pyeti avokati me zemërim. - Kanë frikë,- i shpjegoi Poli. Në dhomë ra qetësia, askush nuk u shtoi gjësendi fjalëve të Polit. Vetëm kujdestarja e dhomës dënesi me zë më të lartë. - Mbajë veten, - e urdhëroi Poli me zë të ashpër, me të cilin më fort fshihte nervozizmin e tij. Në të vërtetë, kur kujdestarja dënesi së dyti të gjithë ata që ishin mbledhur aty u drodhën dhe me sy të zgurdulluar nga frika qenë drejtuar menjëherë nga dera e daljes. - Tani, - foli përsëri Poli duke iu drejtua një ndihmës kuzhinieri nja dymbëdhjetë vjeç, - shko e më sill një qiri dhe ne do ta marrim vesh menjëherë këtë punë. Pas kësaj ai i kërkoi Utersonit ta ndiqte dhe përmes kopshtit, u drejtua nga dera që të nxirrte në pjesën tjetër të shtëpisë. - Sa më pak zhurmë, - e këshilloi ai noterin. - Dua që të dëgjoni pa u marrë vesh se jeni këtu. Dhe, shko këtu zotëri, nëse, ashtu kot ai ju kërkon të hyni brenda, mos pranoni. Utersoni ndjeu të alarmohet nga këto këshilla dhe për një çast u mëdysh nëse nuk ishte më mirë të kthehej nga kishte ardhur, por e kapi veten shpejt dhe ndoqi kryeshërbyesin në sallën e laboratorit, gjithnjë të mbushur deri te shkallët me kashtë ambalazhi dhe lloj lloj sendesh të tjera. Poli i bëri shenjë të zinte vend në të majtë të shkallares më të ulët dhe aty të ndehte mirë veshë. Ai vetë vendosi diku qiririn që mbante në dorë, mori frymë thellë si për ti dhënë guxim vetes, ngjiti shkallëzat dhe trokiti me mëdyshje që përtej atij stofit të kuq që mbulonte derën e kabinetit.. - Doktor, - thirri ai, - z. Uterson ka ardhur t’ju shohë. Pas kësaj ai me vrull ftoi përsëri noterin të mbante vesh mirë. Nga brenda atij iu përgjigj një zë rënkues: - I thuaj se nuk mund të pres askënd. - Faleminderit, zotëri,- u përgjigj Poli me një ton disi triumfues. Ai mori përsëri në dorë qiririn dhe e udhëhoqi z. Uterson andej nga kishin ardhur, deri te salla e madhe, ku zjarri në vatër tashmë qe shuar dhe nëpër dysheme gjallonin buburrecë. - Zotëri, - foli Poli duke e vështruar avokatin drejt e në sy, - mendoni ju se zëri që dëgjuat është i zotërisë tim? - Gjithsesi duket se ka ndryshuar fort,- iu përgjigj avokati, krejt i zbehtë, por duke u parë sy më sy kryeshërbëtorin. - Ndryshuar? - tha Poli.- Ashtu dua të jetë edhe unë. Mendoni ju se pas njëzet vjetësh në këtë shtëpi unë mund të ngatërroj zërin e zotërisë tim? Jo, zotëri, doktori është zhdukur. Atë e kanë zhdukur tetë ditë më parë, kur ne e dëgjonim të thërriste e të lutej në emër të Zotit. Por cili ka zënë vendin e tij aty dhe pse nuk ikën, këtë vetëm Perëndia e di, z. Uterson! - Kjo histori ngjan të jetë fort e çuditshme, Pol,- tha avokati duke brejtur me dhëmbë gishtin e tij tregues. Le të besojmë për një çast se është kështu siç thoni ju dhe se doktor Xhekillin e kanë vrarë. Po atëherë sipas jush, çfarë e shtyn vrasësin të qëndrojë në kabinetin e tij? Kjo historia juaj nuk ka bythë të rrijë! - Qenka e vështirë t’u bindësh ju, z. Uterson, por unë do të arrij, - iu përgjigj Poli e vazhdoi,- Gjithë javën që shkoi ai njeriu, ai dikushi, gjithsesi ajo qenia që banon tani në kabinet, bërtiste e çirrej natë e ditë që ti sillnin një farë ilaçi, që sipas tij asnjëherë nuk ishte ai që duhej. Kohë më kohë ndodhte që ai, po flas për zotërinë tim, të shkruante disa porosi që i hidhte poshtë te shkallët. Asgjë tjetër veç pusullave dhe portës së mbyllur nuk kemi parë gjatë gjithë kësaj jave. Edhe ushqimet i

linim aty dhe ai i merrte fshehurazi, kur nuk e shihte njeri. Ç’të them, zotëri, çdo ditë, por qëllonte të merrja porosi e ankesa edhe dy e tre herë në ditë e me to në dorë të vrapoja te farmacistët që shesin me shumicë. Sa herë që sillja një bar më duhej të kthehesha mbrapsht me një shkresë të re në të cilën shënohej se ilaçi nuk qe krejtësisht i pastër dhe bashkë me të merrja edhe një recetë të re për te një farmacist tjetër. Një ilaç, për të cilin ai ka nevojë të jashtëzakonshme e që unë nuk e di se çfarë është. - A keni ruajtur ndonjë nga ato pusullat ? – pyeti z Uterson. Poli rrëmoi në xhepat e tij dhe nxori një copë letër të zhubrosur, të cilën noteri e ngjati te qiriri dhe nisi ta hulumtojë me vëmendje. Ja se çfarë shkruhej në të : « Dr. Xhekilli i paraqet nderimet e tij zotërinjve Mau. Ai u pohon atyre se mostra që i dërguan është e papastër dhe krejtësisht e papërdorshme për nevojat e tij të tanishme. Në vitin 18.. dr. Xhekilli ka blerë prej tij një sasi tepër të madhe te zotërinjtë Mau. Ai u lutet atyre të kërkojnë më me vëmendje nëse u ka mbetur ndopak nga ai i të njëjtës cilësi dhe t’ia dërgojnë atij menjëherë. Çmimi nuk ka asnjë rëndësi. Vlera e tij për dr. Xhekillin është e jashtëzakonshme. » Deri aty shkresa rridhte normalisht, por më tej ajo ndryshonte, mendimi turbullohej dhe shkruesi nuk i përmbante më ndjenjat e tij. « Për hir të Zotit, shtonte ai, më gjeni pak nga ai i vjetri ». - Pusullë e çuditshme, - tha z. Uterson dhe pastaj me rreptësi shtoi, - Si është e mundur që kjo letër e hapur gjendet në duart e tua ? - Ndihmësi i zotërinjve Mau është inatosur aq fort, zotëri, sa që më qëlloi me të si të ishte një shuk plehrash. - Nuk ka dyshim se është shkrimi i dr. Xhekillit,- tha noteri. - Edhe mua ma thoshte mendje se i ngjan, - tha kryeshërbëtori jo fort i bindur. Dhe me një ton tjetër shtoi,- Po çfarë rëndësie ka shkrime deri sa unë e kam parë atë ! - Ju e keni parë ? – pyeti doktori. - Dëgjoni, - tha Poli,- po ju them si ndodhi. Unë erdha nga kopshti dhe hyra krejt papritur në laborator. Ai duket kishte dalë jashtë të merrte atë ilaçin a nuk e di se çfarë, sepse dera e kabinetit kishte mbetur e hapur dhe e pashë tek po rrëmonte midis kashtës së hedhur dhe damixhanave. Kur mbërrita unë, ai ngriti sytë të më shohë, lëshoi një britmë dhe ia mbathi drejt kabinetit. E pashë vetëm pak çaste, por qimet mu ngritën përpjetë si thupra. Nëse ai vërtetë është zotëria im, atëherë më thoni përse ka vënë maskë në fytyrë ? Nëse është zotëria im përse atëherë bërtiti si mi e çau e iku sapo më shikoi mua? I kam shërbyer atij aq vjet! Poli heshti dhe fërkoi fytyrën. - Të gjitha këto rrethana janë vërtet të çuditshme, - tha z. Uterson,- por kam përshtypjen se tani po shoh më qartë në këtë çështje. Yt zot, Pol, do të ketë ndonjë prej atyre sëmundjeve që i dërmojnë e shfytyrojnë njerëzit që prekin. Është fort e mundshme që ajo ti ketë ndryshuar edhe zërin. Për shkak të saj ai u largohet miqve tij e do të ketë vënë edhe atë maskën që thua ti. Te ajo e ka burimin edhe ai ankthi tij për atë ilaçin, te i cili ai shpreson të gjejë shpëtim. Dhëntë Zoti që të mos dalë i zhgënjyer! Ja këtë shpjegim kam unë. Eh, vërtet shpjegim fort i trishtuar, Pol, madje ngjethës, por është i thjeshtë, i mbështetur dhe krejt i natyrshëm. Për më tepër na largon nga ato hamendjet e përçudnuara. - Zotëri,- tha shërbyesi, tejet i zbehtë, - Ajo krijesa nuk ishte im zot dhe do t’ua them përse. (Ai vështroi rrotull dhe uli zërin). Im zot është një burrë me shtat të hijshëm, ai tipi është veçse një kaçarum. Utersoni deshi të kundërshtonte. - More zotëri, -thirri Poli, - mendoni ju se pas njëzet vjetësh këtu unë nuk e njoh tim zot? Besoni ju se unë nuk e di se në çfarë lartësie te derës së kabinetit arrin koka e zotërisë tim, që e kam parë çdo mëngjes të jetës sime? Jo, zotëri, kurrë! Ajo krijesa me maskë nuk është doktor Xhekilli. Kam bindjen më të thellë se këtu ka një vrasje. - Pol, - ia ktheu noteri,- deri sa ju më thoni një gjë të tillë, mua më bie barra të provoj vërtetësinë e tyre. Ndonëse do të më pëlqente fort të respektoj ndjenjat e zotërisë tënd dhe ndonëse kjo pusullë që ju më treguat duket se provon se ai është ende i gjallë, unë mendoj se është detyra ime të thyej këtë derë - Ah, zoti Uterson! - thirri shërbyesi, - kësaj i them të folur unë. - Tani kalojmë në çështjen tjetër, - tha noteri, - cili do ta bëjë këtë punë ? - Ju dhe unë, zotëri, - foli pa mëdyshje Poli. - Mirë e the, - ia ktheu noteri, - dhe sido që të vijë puna unë do të kujdesem që ju të mos pësoni asgjë. - Aty në laborator ka një sëpatë, ndërsa ju mund të merrni mashën e zjarrit në kuzhinë. Noteri mori në dorë atë vegël trashë e të rëndë dhe e tundi në duar. - A e di ti Pol, - tha ai duke ngritur sytë, - se unë e ti po i hyjmë një pune që nuk është pa rrezik për ne? - Ashtu mendoj, zotëri.

- Atëherë le të jemi të sinqertë. Unë e ti dimë diçka më shumë se sa kemi folur, kështu që të mos i fshehim asgjë njëri tjetrit. Atë tipin me maskë, a e njohe? - Eh, zotëri, e pashë vetëm kalimthi dhe ajo krijesa qe përkulur më dysh, sa nuk mund të betohem për asgjë. Por nëse ju më pyesni nëse ishte z. Hajdi, unë them se duhet të qe ai. Mendoj se ishte ai. Kishte të njëjtin shtat, po aq i zhdërvjellët sa ai dhe nga ana tjetër, cili përveç atij mund të hynte aty nga porta e laboratorit? Mos harro zotëri se kur ndodhi krimi ai kishte ende çelësin e tij. Po nuk është kjo e gjitha. Nuk e di, z. Uterson, nëse ju e keni parë ndonjëherë zotin Hajdi? - Po, - tha avokati, - kam folur njëherë me të. - Atëherë ju duhet ta dini po aq mirë sa ne këtu se ky zotëri të ngjall diçka të çuditshme, që të shkalafit. As unë nuk e di si ta them, zotëri. Diçka që të shtien akullin në palcë të kockës. - Diçka të tillë kam provuar edhe unë, - tha z. Uterson. - Dhe po jua them, zotëri, kur ajo gjëja e maskuar si majmun kërceu midis atyre lëndëve kimike dhe shkoi e u zhduk në kabinet ndjeva kurrizin të më bëhet akull. Ah, z. Uterson, e di që kjo nuk është një provë, kam aq gramë sa ta kuptoj këtë. Gjithkush ka gjykimin e vet dhe unë betohem mbi Bibël se ai ishte z. Hajd ! - Tamam, ia bëri noteri. – Edhe unë i druhesha të njëjtës gjë dhe ajo që kisha frikë, doli. Nga një lidhje e tillë vetëm e keqja mund të vijë. Tani me të vërtetë ju besoj. Besoj se i varfëri Harri është vrarë dhe vrasësi (se çfarë qëllimi ka patur vetëm Zoti e di !) është fshehur në dhomën e viktimës. Mirë fort, do të hakmerremi ne për të. Shko e thirr Bradshaun. Shërbyesi që kishte kërkuar mbërriti krejt i zbehtë e nervoz. - Mblidhe veten, Bradshau, - i tha noteri.- E di që ju jeni të gjithë në ankth, por edhe qëllimi ynë është ti japim fund një herë e mirë kësaj meseleje. Poli dhe unë do të hyjmë me forcë në kabinet. Nëse nuk ka ndodhur asgjë unë kam ende shpatulla të forta për të mbajtur mbi vete qortimet. Por, nëse ka diçka që nuk shkon dhe keqbërësi do të përpiqet të na ikë nga duart ti dhe ndihmësi yt merrni nga një dajak të mirë në dorë, dilni rrotull e zini vend te dera e laboratorit. Keni dhjetë minuta kohë që të merrni masat tuaja. Ndërkohë që Bradshau po largohej, noteri foli duke parë orën. - Dhe tani, Pol, le të marrim edhe ne masat tona. Duke vënë mashën nën krah, ai nxitoi të dalë vetë i pari në oborr. Jashtë ishte errësuar krejt dhe retë qenë mbledhur rrotull hënës. Era, që ndihej të hynte në trajtë shkulmash deri në atë pus të mbyllur ngrehinash, lëkundte flakën e qiriut deri sa ata arritën te streha e laboratorit, ku u ulën të prisnin në heshtje. Nga larg ndihej të vinte gumëzhima e thellë e Londrës, por prej së afërti qetësia thyhej vetëm nga zhurma e hapave që vinin nga kabineti. - Ja, kështu ecën tërë ditës, zotëri, - pëshpëriti Poli. – Bile edhe gjatë një pjese të natës. Ndalon vetëm kur merr mostrat e reja të farmacistit. Ah, duhet ta kesh ndërgjegjen të rënduar që të mos kesh dëshirë të reshtësh pak çaste. Në çdo hap që ai hedh gjaku kullon tradhtisht. Po afrohu dhe mbaj vesh më afër dhe me zemër në dorë më thuaj në se vërtet kjo është e ecura e doktorit? Zhurma e hapave dëgjohej të vinte e lehtë e çuditërisht si lëkundje e ngadaltë. Ato në të vërtetë ishin aq të ndryshme nga hapat e rëndë e të zhurmshëm të doktor Henri Xhekillit. Utersoni mori frymë thelle : - Ka gjësendi tjetër, veç kësaj ? - pyeti ai. Poli tundi kokën : - Një herë, - tha ai,- një herë e dëgjova të qante. - Të qante? Qysh kështu ? - pyeti noteri i pushtuar nga një dridhmë tmerri. - Qante si grua a si një shpirt i ligështuar, - tha shërbyesi.- Unë ika tutje me zemër të vrarë, ndryshe do të kisha vënë edhe unë kujën. Ndërkohë dhjetë minutat kishin kaluar. Poli nxori sëpatën nga një grumbull kashte ambalazhi. Vendosën qirimbajtësen në një tavolinë pranë portës, që të shihnim më mirë kur të sulmonin dhe duke mbajtur frymën që të dy a afruan aty ku ato hapat e palodhshëm nuk reshtnin se ecuri lart e poshtë, poshtë e lart, në qetësinë e natës. - Xhekill, - thirri Utersoni me zë të fortë, - dua t’ju takoj. Ai heshti një çast, por nuk mori përgjigje. - Po ju paralajmëroj troç, ne kemi dyshime të forta dhe për këtë unë dua t’ju takoj patjetër. Nëse nuk bindeni vetë, atëherë do të veprojmë me forcë. - Uterson, - u dëgjua një zë nga brenda, - për hir të Zotit, kij mëshirë! - Ah, shiko! Nuk është zëri i Xhekillit, është i Hajdit, - thirri Utersoni. – Pol, thyeje portën. Poli lëshoi sëpatën me gjithë forcën e shpatullave të tij. Goditja shkundi ndërtesën dhe porta përtej perdes së kuqe lëvizi në të gjitha burgjitë e menteshat e saj. Nga kabineti erdhi një ulërimë shtazarake hidhërimi. Sëpata u ngrit përsëri dhe i gjithë kanati i portës gjëmoi me krismë. Ajo i qëndroi

edhe katër goditjeve të tjera, por në të pestën fluturoi tutje në erë dhe copërat e saj u shpërndanë nëpër qilimin e kabinetit. Të dy sulmuesit, të tulatur pak nga zallahia që kishin shkaktuar e nga qetësia që ra më pas, ngurruan të hynin menjëherë dhe kundruan dhomën nën dritën e qetë të llambës. Një zjarr bubulak flakëronte në oxhak, ibriku i ujit fërshëllente refrenin e tij të zakonshëm, dy a tre sirtarë ishin të hapur, disa shkesa gjendeshin të vendosura me rregull mbi tavolinën e punës dhe pranë zjarrit gjithçka qe bërë gati për çajin. Nuk mund të gjendej një pamje më e qetë e, me përjashtim të rafteve me xhama të mbushura me instrumente kimike, nuk kishte gjësendi edhe më të rëndomtë në të gjithë Londrën, atë natë. Mu aty në mes shtrihej trupi i një njeriu, i shtrembëruar nga agonia e që ende përpëlitej. Ata u afruan në maja të gishtave, e kthyen në kurriz dhe menjëherë njohën te ai tiparet e zotit Hajdi. Qe veshur me rroba tepër të mëdha për trupin e tij, rroba që ishin në masën e doktor Xhekillit. Muskujt e fytyrës së tij dridheshin ende, sipër të dhënë shenja jete, por jeta vetë dukej se e kishte braktisur atë trup. Një shishkë e thërrmuar që ende shpërndante një erë bajamesh i dha Utersonit të kuptojë se ai ishte para kufomës së një të vetëvrari. - Mbërritëm shumë vonë,- tha ai rreptë, - qoftë për të shpëtuar a për të ndëshkuar. Z. Hajd tani është para gjykatësit të tij. Ne nuk na mbetet veçse të gjejmë trupin e zotërisë tënd. Pjesën më të madhe të ndërtesës e zinte laboratori, që shtrihej në pothuaj të gjithë katin e parë dhe e merrte dritën nga baxha mbi çati si edhe nga kabineti, që zinte katin e dytë, me dritare që binin në oborrin e brendshëm. Një korridor lidhe laboratorin me portën që dilte në rrugicën e vogël. Më tej, kabineti lidhej me laboratorin nëpërmjet një shkalle të dytë. Veç kësaj kishte edhe plot qilarë të vegjël dhe një bodrum të madh. Të gjitha këto u kontrolluan me kujdesin më të madh. Qilarëve ishte e mjaftueshme tu hidhje vetëm një sy, se qenë krejt bosh dhe vetë pluhuri në dyert e tyre të jepte të kuptoje se nuk ishin hapur prej kushedi sa kohësh. Bodrumi nga ana e tij ishte përplot me gjithfarësoj rraqesh të mbetura aty kryesisht që nga koha kur shtëpia i përkiste atij kirurgut, të cilit ia kishte blerë Xhekilli. Por me të hapur derën e tij, përtokë ra menjëherë një shtresë e trashë pezhishkash merimange, gjë që i bindi ata për kotësinë e vazhdimit të kërkimit të mëtejshëm në atë vend. Askund nuk gjendej gjurmë së gjalli a së vdekuri e Henri Xhekillit. Poli rrahu me këmbë pllakat e korridorit. - Duhet të jetë varrosur këtu, - tha ai duke u përpjekur të kapte kumbimin që vinte nga zhurma e këmbëve të tij. - Po qe se nuk ka ikur fare prej këtu, - tha Utersoni, që shkoi të kontrollonte portën që dilte te rrugica e vogël. Ajo ishte e mbyllur së brendshmi dhe mu aty përdhe gjendej çelësi, tashmë me njolla ndryshku. - Nuk ngjan të jetë përdorur fort, - vërejti noteri. - Përdorur ? - përsëriti Poli. – A nuk e sheh zotëri, ai është krisur sikur dikush i ka dhënë një takë këpuce përsipër ? - Po, - tha noteri, - madje edhe te krisjet ka marrë ndryshk. Të dy burrat, torruahumbur, u panë symësy. - Asgjë nuk po kuptoj, Pol, - tha noteri, - Kthehemi te kabineti. Ngjitën shkallët në heshtje dhe duke i kthyer kohë më kohë me tmerr sytë nga kufoma, nisën të kontrollojnë imtësisht gjithçka që gjendej në kabinet. Mbi tavolinë dukeshin gjurmë të proceseve kimikë, doza të një lloj kripe të zbardhëdheme ishin vendosur mbi pjatëza qelqi, si për të përgatitur një eksperiment, të cilin e kishin ndërprerë në mes. - Është po ajo lëndë që kam sjellë gjithnjë për të, - tha Poli. Sapo ai mbaroi së foluri, ibriku u derdh me zhurmë të frikshme. Kjo i shtyu të dy ti afrohen oxhakut, në anë të të cilit qe vendosur një kolltuk. Pranë tij gjendej gjithçka duhej për të përgatitur çajin, deri një kupë e mbushur me sheqer. Mbi një sergjen ndodheshin disa vëllime, njëri prej të cilëve shtrihej i hapur pranë tabakasë së çajit. Utersoni shtangu sapo njohu në të një vepër të përshpirtshme, për të cilën Xhekilli kishte vlerësim të lartë e, që aty, ndodhej e mbushur me shënime plot sharje të frikshme. Duke vazhduar të rrëmonin më tej, ata arritën te ajo pasqyra e madhe me këmbëza në të cilën të dy padashur u vështruan me lemeri. Me vendosjen e saj të pjerrët ajo lejonte që mbi kryet e tyre të dukej një llamburitje e përflakur që lodronte në tavan dhe zjarri që shkëndijonte e përthyej mbi xhamat e rafteve, më tej shiheshin fytyrat e tyre të zbehta, me sy të mbërthyera në pasqyrimin e shëmbëlltyrës së secilit. - Kjo pasqyrë ka parë gjëra të çuditshme, zotëri, - pëshpëriti Poli. - Ajo vetë është gjëja më e çuditshme, - u përgjigj noteri po me njëjtën mënyrë.- Ajo

çka Xhekilli ka... - Atij i mbetën fjalët në gojë dhe pasi kapërceu një çast ligështimi shtoi, - Çfarë bënte Xhekilli me të? - Ec e merre vesh këtë!,- tha Poli. Ata u kthyen përsëri te tavolina e punës. Në krye të një tufe letrash gjetën një zarf të madh mbi të cilën, me germa të mëdha Xhekilli kishte shkruar emrin UTERSON. Noteri theu vulën dhe prej tij rrëshqitën e ranë në dysheme një numër i madh fletësh letre. Në të parën gjendej e njëjta deklaratë me të njëjtat terma të çuditshëm sikundër ajo që ai i kishte dorëzuar noterit gjashtë muaj më parë dhe që do të shërbente si testament në rast vdekjeje a si akt dhurimi nëse ai do të zhdukej. Por për çudinë e tij më të madhe, emri i Hajdit ishte zëvendësuar me Gabriel Xhon Uterson. Ai i hodhi sytë radhazi nga Poli te ajo letra e së fundi te krimineli i vdekur që shtrihej në dysheme. - Koka po më sillet rrotull, - mundi të flasë, - Ai e ka mbajtur këtë letër në duart e veta gjithë këto ditë. Nuk ka asnjë arsye që të më dojë. Do të jetë tërbuar fare, kur e ka parë veten të dalë jashtë liste. Dhe nuk e ka zhdukur këtë dokument. Ai mori shkresën tjetër në dorë. Në të kishte një shënim të shkurtër me dorën e doktorit. Në krye ishte shënuar data. - Ah, Pol, - thirri noteri. – Ai ka qenë sot këtu dhe i gjallë, madje. Nuk mund ta kenë zhdukur brenda një kohe kaq të shkurtër. Duhet të jetë ende gjallë, do t'ia ketë mbathur. Po si dhe përse? Në këtë rast a duhet të kuturisim e të deklarojmë këtë si një vetëvrasje. Ah, Pol duket të tregohemi të matur. E parandiej se mund ti shkaktojmë zotërisë tënd ndonjë katastrofë të madhe. - Po pse nuk e lexoni letrën? - pyeti Poli. - Sepse kam frikë, - iu përgjigj noteri me një ton të rëndë.- Dhënë Zoti që të trembem së koti. Në këto fjalë e sipër ai afroi letrën pranë syve të tij e lexoi. “I dashur Uterson, Në çastin që kjo pusullë do të bjerë në duart e tua unë do të jem zhdukur në një mënyrë të tillë që nuk kam mundësi ta parashikoj, por instinkti im dhe të gjitha rrethanat pa emër ku jam zhytur më thonë se ky fund është i padyshimtë dhe duhet të jetë i afërt. Lamtumirë, pra dhe lexo së pari rrëfimin që doktor Lënioni më ka premtuar se do t’ jua dërgojë juve. Pastaj po qe se dëshiron të mësosh më shumë ktheju rrëfimit të mikut tënd fatkeq e të mjerë, Henri Xhekill”. - Mos kishte një zarf të tretë? – pyeti Utersoni. - Ja tek është, iu përgjigj Poli dhe i zgjati zarfin e madh me shumë vula. Noteri e shtiu atë në xhepin e tij. - Për atë që lexuam, nuk do ta hap fare gojën. Qoftë i gjallë ai vdekur, ne të paktën mund të shpëtojmë nderin e tij. Ora është dhjetë. Po kthehem në shtëpi të shqyrtoj me qetësi të gjitha këto letra. Pa rënë mesnata do të jem kthyer prapë këtu. Atëherë do të shkojmë të njoftojmë policinë. Ata dolën jashtë, duke mbyllur derën e laboratorit pas vetes. Utersoni kaloi para shërbyesve, gjithnjë të mbledhur grumbull rrotull oxhakut, në sallën e madhe dhe me hap të rëndë mori të kthehet në zyrën e tij për të lexuar dy rrëfimet, të cilat duhej të ndriçonin atë mister.

KREU I NENTE Rrëfimi i doktor Lënionit Më nëntë janar, pra katër ditë më parë, unë kam marrë në dorëzim nga postieri i mbrëmjes një letër, që ma adresonte me dorën e tij kolegu dhe shoku im i vjetër i klasës, Henri Xhekilli. Kjo më çuditi së tepërmi, sepse ne nuk kemi patur zakon të mbajmë letërkëmbim. Unë isha takuar me të, madje kishim

ngrënë darkë bashkë mbrëmjen e kaluar dhe në marrëdhëniet tona as që kisha pikasur gjësendi që të përligjte një letërkëmbim të tillë. Përmbajtja e kësaj letre më çuditi më fort, se ja çfarë thuhej në të: “10 dhjetor 18... I dashur Lënion Ju jeni një nga miqtë e mi më të vjetër dhe megjithëse ndonjëherë mendimet tona mbi çështje shkencore ndryshojnë, nuk kujtoj, të paktën nga ana ime, ndonjë rast kur të mos ketë patur mirëkuptim midis nesh. Nuk ka ndodhur që ndonjë ditë ju të më keni thënë: Xhekill, jeta ime, nderi im, mendja ime është në duart e tua dhe që unë të mos kisha sakrifikuar dorën time të majtë për t’ ju ndihmuar ju. Lënion, jeta ime, nderi im, mendja ime, të gjitha janë në mëshirën tënde. Po qe se më braktis këtë mbrëmje, unë kam marrë fund. Pas kësaj hyrjeje, ju shtyheni të mendoni se unë do t’ ju kërkoj ndonjë shërbim që ju cenon nderin. Gjykoje vetë nëse ke gabuar apo jo. Unë të përgjërohem që të shtysh për më pas të gjitha detyrimet që ke marrë, edhe sikur t’ ju kenë thirrur te shtrati i një perandori. Merr një pishtar në dorë, po qe se llandoni5 yt nuk është këtë çast në portën tënde, dhe me këtë letër në dorë, eja drejt e në shtëpinë time. Poli, kryeshërbyesi im e di se çfarë duhet të bëjë. Ai po të pret së bashku me një bravapunues. Thyeni bravën e kabinetit tim. Ti do të hysh i vetëm. Do të hapësh raftin e xhamtë në të majtë, që ka germën E. Nëse është i mbyllur me çelës, thyeje. Do ta marrësh ashtu siç është, pra me gjithë çka brenda, sirtarin e katërt nga lart ose (është e njëjta gjë) të tretin nga poshtë. Nga ankthi i madh më ka pushtuar një frikë e sëmurë se mos ju adresoj gabim. Por edhe sikur unë të gaboj ju do ta gjeni sirtarin e duhur nga ajo çka ndodhet brenda tij: dy qese pluhuri, një shishkë e një fletore. Atë sirtar kërkoj ta marrësh me vete në Kavendish Skuar, tamam në atë gjendje që ndodhet. Kjo ishte pjesa e parë e shërbimit. Kalojmë te e dyta. Nëse ju do të niseni sapo të keni marrë këtë letër, ju do të mbërrini mjaft para se të bjerë mesnata. Ju lë gjithë këtë hapësirë kohe jo vetëm për ndonjë nga ato pengesat që as nuk mund ti shmangim e as nuk mund ti parashikojmë, por në të mirë të asaj çka ju ka mbetur të bëni, të zgjidhni një orë kur shërbëtorët tuaj të kanë fjetur. Në mesnatë pra, unë ju lutem që të ndodheni vetëm në kabinetin tuaj të vizitave, të fusni brenda një njeri që do të vijë në emrin tim dhe ti lini atij në dorë sirtarin që morët në kabinetin tim. Me këtë ju keni luajtur rolin tuaj dhe keni fituar mirënjohjen time të përjetshme. Nëse pesë minuta më pas ju do të kërkoni një shpjegim nga ana ime unë do t’ju jepja të kuptonit se të gjitha këto veprime janë të një rëndësie jetike dhe moszbatimi qoftë edhe i njërës prej tyre rrezikon t’ju ngarkonte me përgjegjësinë e vdekjes a të çmendurisë sime. Me gjithë sigurinë që kam se ju nuk do ta merrni lehtë këtë kërkesë, zemra më akullohet e dora me dridhet edhe kur e çoj nëpër mendje mundësinë që një gjë e tillë të ngjasë. Mendoni se këtë çast unë jam në një vend të çuditshëm, i dërmuar nga vuajtjet më të rënda që askush nuk mund ti përfytyrojë, por jam i sigurt se nëse ju ndiqni porositë e mia, mundimet e mia do të mbarojnë si të mos kishin qenë kurrë. Më ndihmo, i dashur Lënion dhe më shpëto. Miku tënd H. XH. Pas shënim: E kisha mbyllur zarfin, tashmë, kur një tmerr tjetër më pushtoi. Mundet që shërbimi postar të mos e bëjë siç duhet detyrën e tij dhe kjo letër të arrijë në duart tuaja nesër në mëngjes. Në një rast të tillë, i dashur Lënion, kryejeni porosinë time kur të jetë më e volitshme për ju, gjatë ditës. Dhe personin që do të dërgoj unë priteni edhe një herë në mesnatë. Mundet që edhe atë çast të jetë tepër vonë. Dhe nëse nata kalon përsëri pa ardhur asgjë, dijeni se Henri Xhekillin ju e keni parë për të fundit herë. Leximi i kësaj letre me bindi se kolegu im kishte humbur arsyen, por ndërkohë që nuk kisha ende prova të pakundërshtueshme për një gjë të tillë, unë qeshë i detyruar të bëja atë për të cilën ai më lutej. Sa më pak e kuptoja atë katrahurë aq më pak isha në gjendje të vlerësoja rëndësinë e saj. Por një thirrje e bërë në atë mënyrë nuk mund të lihej mënjanë, pa marrë mbi vete një përgjegjësi të rëndë. U ngrita nga tavolina ashtu siç qeshë, mora një karrocë dhe shkova drejt e te doktor Xhekilli. Kryeshërbyesi po më priste. Ai, sikundër unë, kishte marrë një letër me porosi dhe ishte nisur menjëherë të gjente një bravapunues e një marangoz. Të dy zanatçinjtë mbërritën ndërkohë që ne ishim duke u fjalosur ende dhe të gjithë së bashku shkuam te ai amfiteatri i dikurshëm anatomik i dr. Denmanit, nga ku (sikundër sigurisht e dini) mund të hyhet më kollaj te kabineti vetjak i dr. Xhekillit. Porta ishte e pathyeshme dhe brava e shkëlqyer. Marangozi pranoi se do ti duhej të hiqte keq për ta hapur atë dhe se do të ishte i detyruar ta dëmtonte jo pak, po qe se do tu duhej të përdornin

5

Një lloj karroce e kohës.

forcën. Brava punuesi pothuaj po binte në dëshpërim, po ky qe një djalosh që i punonin duart dhe në krye të dy orëve porta u hap. Rafti i xhamtë i shënuar me germën E nuk ishte mbyllur me çelës. Mora sirtarin, i vura ca kashtë anash, e mbështolla me një çarçaf dhe u ktheva në Kavendish Skuar. Aty iu vura punës të shqyrtoj përmbajtjen e tij. Qeset e pluhurit ishin përgatitur mirë, por jo me atë kujdesin e farmacistëve profesionistë. Nuk qe fort e mundimshme për mua të kuptoja se ato ishin përgatitur nga vetë dr. Xhekilli. Ndërsa e hapa njërën prej tyre, brenda gjeta diçka që mu duk se ishte një kripë e thjeshtë kristaline në ngjyrë të bardhë. Shishka që mora pastaj në dorë, duhej të qe e mbushur përgjysmë me një lëng në ngjyrë të kuqe gjaku, që të digjte fort në hundë dhe që për mua duhej të përmbante fosfor dhe një eter të avullueshëm. Për ato përbërësit e tjerë, mua mu desh të heq dorë nga hamendjet për të gjetur se çfarë ishin. Fletorja ishte thjesht një fletore e rëndomtë dhe në të gjendeshin veçse një listë datash. Ato shtriheshin në shumë vite, por më ra në sy se shënimet kishin reshtur befas pothuaj që prej një viti. Aty këtu shiheshin shënime të shkurtra, që i bashkëngjitshin një date, zakonisht jo më shumë se një fjalë si: “dyfish”, e cila gjendej mbase një gjashtë herë midis disa qindra datash. Në një rast të vetëm, në krye të listës, mund të lexohej, një shënim që pasohej nga shumë pikëçuditëse: “dështim i plotë!!!” Të gjitha këto, ndonëse ma ngacmonin fort kureshtjen time, përsëri nuk është se më thonin ndonjë gjë të madhe. Kisha në dorë një shishkë me njëfarësoj ngjyre, një masë kripe dhe ditarin e një radhë eksperimentesh që (sikundër shumë kërkime të dr. Xhekillit) nuk kishin dhënë asnjë përfundim të dobishëm. Atëherë si ishte e mundur që prania e këtyre sendeve në shtëpinë time, të prekte nderin, shëndetin mendor apo jetën e mikut tim firar? Nëse i dërguari i tij mund të vinte diku në një vend ti merrte ato, përse ai nuk mund të shkonte edhe gjetiu, në një vend tjetër? Por edhe sikur ta pengonte gjësendi, nuk e kuptoj përse duhej të ishte aq sekret ardhja e tij te unë? Sa më shumë thellohesha në këtë punë aq më tepër bindesha se kisha të bëja me një rast sëmundjeje mendore. Kështu, ndërsa dërgova shërbyesit e mi të flenë, unë mbusha një kobure të vjetër me qëllim që të kisha me se të vetëmbrohesha. Dymbëdhjetë goditjet e mesnatës sapo ishin dëgjuar në të gjithë Londrën, kur dikush trokiti qetësisht në portën time. Shkova ta hap vetë dhe pashë një burrë të vogël që fshihej pas shtyllës së portës - Vini nga ana e dr. Xhekillit? - e pyeta. Me një lëvizje si të bezdisur ai më dha ta kuptojë se ishte ashtu dhe kur e ftova të hynte brenda, nuk mu bind, veç pasi kishte hedhur një vështrim kqyrës në errësirën e sheshit që kishte pas. Jo fort larg një polic po afrohej me fener në dorë dhe tek e pa, mua mu duk se vizitori im u drodh dhe nxitoi të hynte brenda. Këto detaje, nuk e fsheh se më shqetësuan dhe, ndërsa e ndiqja deri në kabinetin tim të ndriçuar, bëja kujdes të kisha armën gati. Së fundi, aty unë kisha mundësi ta këqyrja atë në dritë. Aty një gjë mu duk e sigurt, atë njeri nuk e kisha parë kurrë më parë. Siç e thashë, ai ishte shtatshkurtër. Ajo që më goditi fort ishte shprehja e neveritshme e fytyrës së tij, në të cilën vërehej si një lëvizshmëri muskulore e pabesueshme ashtu edhe një shprehje e thellë dobësie e fizikut të tij. Së fundi, por jo më e parëndësishmja, afërsia me të ndjeva se më turbullonte. Provova në vetvete një si fillim paralize dhe pulsi nisi të më dobësohej. Për një çast mendova se kjo ishte pasojë e neverisë që më kaploi, ndonëse më shqetësonte ashpërsia e simptomave që ndjenja. Por që nga ajo kohë kam pasur arsye të mendoj se shkaku saj shtrihet shumë më thellë në natyrën e njeriut dhe si shtysë ka diçka që është më e fisme se parimi i urrejtjes. Ky tip (i cili me te hyrë kishte ngjallur tek unë një kureshtje që do të cilësoja të sëmurë) ishte veshur në një mënyrë që do të bënte të dukej qesharak këdo tjetër. Rrobat e tij, sado që prej cohe të shtrenjtë e të bukur, në çdo anë ishin jashtëzakonisht të mëdha për të; pantallonat i zbrisnin deri në fund dhe ishin të përveshura që të mos zvarriteshin përtokë, redengota i zbriste që deri poshtë dhe jaka i qëndronte fort e hapur mbi supe. Por, çuditërisht, kjo pamje karagjozi nuk më bënte fare të qesh. Përkundrazi, ashtu sikundër vetë në thelbin e atij njeriu përballë meje kishte diçka të pazakontë e të dështuar, diçka që të ngërthente në vend, që të befasonte e të revoltonte, kjo laraganëri në paraqitjen e tij dukej sikur ishte bërë thjesht që të përputhej me të parën dhe ta përforconte atë. Kështu, kureshtjes sime për natyrën dhe karakterin e këtij njeriu i qe shtuar kureshtja për prejardhjen e tij, për jetën e tij, për pasurinë dhe vendin që zinte në këtë botë. Këto vërejtje, të cilave u dhashë këtu aq vend, në të vërtetë nuk më morën vetëm pak çaste. Ndërkohë, vizitori im po fërgëllonte nga një shqetësim i padurueshëm. - E keni atë? - thirri ai, - e keni atë? Nga padurimi i madh ai shkoi deri aty sa të më kapte nga krahu e të më shkundte. E shtyva pas, nga akullimi që më shtiu në gjak prekja e tij. - Ejani, zotëri, - i thashë, - ju harroni se unë ende nuk kam patur kënaqësinë t’ ju njoh.

Uluni, ju lutem. Dhe për ti dhënë shembullin atij unë u ula vetë në kolltukun tim të zakonshëm, duke shkërbyer në një farë mënyre lëvizjet e mia në prani të pacientëve aq sa ma lejonte këtë ajo orë e vonë e natës si edhe tmerri që më ngjallte vizitori im. - Më falni, dr. Lënion, - u përgjigj ai me mjaft mirësjellje.- Ju keni plotësisht të drejtë. Padurimi më bëri të harroj mirësjelljen. Erdha këtu me porosinë e kolegut tuaj, dr. Henri Xhekillit, për një çështje të vogël dhe n♪se e kam kuptuar mirë është fjala... Ai heshti dhe ngriti dorën te gryka e tij. Unë vura re se megjithë qetësinë që tregonte së jashtmi, ai luftonte të shmangte një krizë nervash -... është fjala për një sirtar..., - vazhdoi ai. Ndjeva mëshirë për vizitorin tim, ndërsa kureshtja më shtohej. - Ja tek e keni, zotëri - i thashë duke ia treguar sirtarin aty ku ishte në dysheme, pas një tryeze, ende i mbështjellë me çarçaf. Ai brofi e u hodh te vendi që i tregova. Aty u mëdysh një çast dhe mblodhi fort dorën e djathtë te zemra. Nofullat i kishte aq të shtrënguara sa mu duk sikur dëgjoja kërcëllitjen e tyre. Atë çast tiparet e tij morën një pamje aq të lemeritshme sa unë u vura në merak për jetën dhe mendjen e tij. - Mblidheni veten, - i thashë. Ai u kthye nga unë dhe në buzët e tij qe vijëzuar një buzëqeshje e frikshme. Pastaj me dëshpërim të egër hodhi tutje çarçafin që mbështillte sirtarin. Kur pa atë çka kishte brenda, u dëgjua një psherëtimë lehtësimi që i ngjante një ngashërime të madhe, sa unë ngriva në vend. Një çast më pas me një zë fare të zakonshëm dhe duke e zotëruar veten fare mirë, tha: - Keni një gotë me gramaturë? U ngrita pa qejf të madh nga vendi im dhe i solla çfarë më kërkoi. Ai më falënderoi me një lëvizje koke. Pastaj mati me gotë një sasi të vogël të një lëngu të kuq ku shtoi diçka nga ai pluhuri i bardhë në të. Përzierja mori ngjyrë të kuqërreme, e cila nisi të bëhej më e çelur, ndërkohë që kristalet shkriheshin. Pastaj nisi të ziejë dhe të nxjerrë avuj. Zierja reshti menjëherë. Lëngu ngadalë kaloi nga një ngjyrë e kuqe e fortë në një të gjelbër të zbërdhulët. Mysafiri im që i kishte parë këto shndërrime me një sy tepër të vëmendshëm, vendosi gotën mbi tavolinë, u rrotullua nga unë dhe më pa me një vështrim zhbirues. - Tani, - tha ai, - le të biem në ujdi për atë çfarë mbetet. Dëshironi të qëndroni në mendimet që keni, apo unë mund t’ ju këshilloj gjësendi tjetër? Pra, do të më lejoni të marr këtë gotë e të largohem pa më kërkuar që t’ju jap shpjegime apo ju do ti lini krahë të lirë kureshtjes për të menduar çfarë të doni? Mendohuni para se të përgjigjeni, sepse unë do të bëj çfarë të kërkoni ju. Me të marrë vendimin, do t’u lë ashtu siç ishit më parë, as më të mençur e as më të pasur, nëse ndihma që i jepet dikujt në rrezik vdekjeje, nuk llogaritet si një pasuri shpirtërore. Ose ndryshe, në së ju dëshironi, një fushë e re e diturisë dhe rrugë të reja që të çojnë drejt lavdisë do të hapen për ju, ja në këtë dhomë, në këtë çast. Dhe shkëlqimi i mrekullive tuaja do të dërrmojë edhe mosbesimin e djallit vetë. - Zotëri, - i thashë duke u përpjekur të dukem gjakftohtë, ndërkohë që nuk ishte fare i tillë,- ju flisni në mënyrë enigmatike dhe nuk keni pse të habiteni po qe se ju them se nuk jam fort i bindur në ato që thoni. Deri tani më duket se kam kryer mjaft shërbime të pakuptueshme, sa mund të hesht e të pres të shoh fundin e kësaj historie. - Shkëlqyer, tha ai.- Lënion, ju e njihni betimin e mjekut. Kjo që do të shikoni përbën sekret profesional. Dhe tani, ju që prej kaq kohe jeni mbërthyer pas vështrimit të ngushtë e materialist, ju që nuk pranoni atë mjekësi që qëndron mbi realitetin tuaj, ju që jeni tallur me ata që qëndrojnë mbi ju - ju, pra, shikoni tani! Ai afroi gotën te buzët e tij dhe e piu me një frymë. Pasoi një britmë. Grahu, u lëkund, u mbërthye pas tavolinës e qëndroi në këmbë, me sy të ngrirë, duke marrë frymë gojëçapëlyer. Dhe ndërsa po shikoja çfarë ndodhte, mu duk se ai nisi të zgjerohet, fytyra iu nxiros në çast dhe tiparet sikur i treteshin dhe shfytyroheshin. Një çast më pas unë kërceva më këmbë dhe u hodha pas murit me duart e ngritura lart për tu mbrojtur nga ajo gjë e pabesueshme që po ndodhte, i pushtuar nga tmerri. - O perëndi! - thirra dhe vazhdova përsëri e përsëri, - O perëndi! Mu aty përpara syve të mi, i zbehtë e krejt i dërmuar, gjysmë i alivanosur dhe duke kërkuar me duart e nderura përpara, si një kufomë e gjallë qëndronte Henri Xhekilli. Atë çka ai më rrëfeu një orë më pas, unë nuk jam në gjendje ta sjell në mendje që ta hedh në letër. Shihja çka më dilte para syve dhe dëgjoja ato që më vinin në veshë, por në shpirt isha krejt i shkalafitur. Edhe sot, kur ajo çka pashë ka nisur të zbehet, pyes veten nëse duhet të besoj e nuk gjej dot përgjigje. Jeta ime është shkundur nga themelet, gjumin e kam humbur dhe tmerret më të mëdha më ndjekin në çdo orë të natës a ditës. E ndjej se ditët i kam të numëruara dhe se do të vdes e megjithatë do të vdes duke mos arritur të besoj në atë që kam parë.

Sa për atë këllirën morale që ai njeri më ngjalli, edhe pse me lot e pendesë, unë nuk mund të sjell në mendje pa u hedhur përpjetë nga lemeria. Do të të them vetëm një gjë Uterson dhe (nëse ju vendosni të më besoni), kjo do të jetë më se e mjaftueshme. Ajo krijesa që rrëshqiti në banesën time atë natë, sipas pohimit të vetë Xhekillit njihej me emrin Hajd dhe kërkohej në të gjithë botë, për vrasjen e Danvers Kërjut. Hasti Lënion

KREU I DHJETE

Henri Xhekilli rrëfen gjithçka Linda në vitin 18... Isha trashëgimtar i një pasurie të madhe dhe qeshë pajisur me aftësi të veçanta nga natyra dhe lakmoja vlerësimin e më të mençurve dhe më të mirëve midis bashkëkohësve të mi. Fort mundësisht kisha gjithçka që ishte e nevojshme për një të ardhme të respektueshme e të shkëlqyer. Në të vërtetë kisha edhe disa cene. Njëri prej tyre ishte rendja e shfrenuar pas qejfeve e shabakimeve, gjë që lumturonte shumë vetë, por që mua më krijonte vështirësi për të mbajtur kokën lart dhe të merrja në publik një pamje më të rëndë se njerëzit e rëndomtë. Kështu ndodhi që të jepesha veçse fshehurazi pas kënaqësive dhe kur arrita në atë moshën kur njeriu ka tashmë gjykimin e tij, vura re se qeshë kredhur në një dyzim të thellë. Ndokush mund të qe zbavitur nga një ç’rregullsi e tillë, për të cilën unë ndihesha fajtor, por duke e parë nga lartësia e synimeve që kisha, unë e fshihja me një ndjenjë turpi pothuaj të sëmurë dyzimin tim. Ishin më fort qëllimet që kisha se sa zvetënimi nga të dhëndrit pas qejfeve, që më bënë ashtu dhe që brenda të ndaheshin më fort se te çdokush tjetër ato zonat e të mirës e të së keqes, që përbëjnë natyrën e dyfishtë të njeriut. Ky ligj i thellë i jetës, që është edhe në origjinë të besimit te feja, më shtynte drejt përsiatjesh të thella sepse unë e ndjeja që ai ishte një nga burimet e mëdha të vuajtjes. Ky dyzim ishte aq i thellë sa unë nuk ndjenja asnjë lloj hipokrizie në vetvete. Të dy anët e mia ishin barazisht të përkryera në sinqeritetin e tyre. Unë nuk isha unë kur hidhja tutje gjithçka që më pengonte dhe kridhesha në vese apo edhe kur punoja në sy të të gjithëve për përparimin e shkencës, për tu ardhur në ndihmë atyre që vuanin e mundoheshin. Dhe ndodhi që drejtimi i kërkimeve të mija shkencore, i cili ishte orientuar tërësisht ndaj mistikës dhe mbinatyrores ndriçoi në mënyrë befasuese në mendjen time ekzistencën e luftës së përjetshme midis dy pjesëve të vetes sime. Dita më ditë dhe me të dy anët e ndërgjegjes sime, atë morale e intelektuale, unë i afrohesha pak e nga pak asaj të vërtete, zbulimi i pjesshëm i të cilës do të më rrënonte aq shumë; pra që njeriu nuk është një e i vetëm, por në të vërtetë është dy. Po them dy sepse gjendja e tanishme e njohurive të mia nuk më lejon të flas për më tej. Të tjerë do të më ndjekin e do të shkojnë më larg se unë. Dhe unë guxoj të hamendësoj se dikur do të mësohet se njeriu është sintezë e individëve të shumëllojshëm e të pavarur nga njëri tjetri. Nga ana ime, nisur nga natyra që kisha, unë përparoja në mënyrë të pagabueshme vetëm në një drejtim. Në personin tim, në pjesën e tij morale, mësova të njoh dysinë e plotë e primitive të natyrës së njeriut. Pashë se nëse arrija të isha edhe njëri edhe tjetri nga ato dy personalitetet që grindeshin të zotëronin ndërgjegjen time, kjo ndodhte sepse unë gjendesha te të dy ata. Dhe kohë më përpara, madje mjaft më herët se kërkimet e mia shkencore të më kishin dhënë mundësinë të shihja sadopak mundësinë e realizimit të një mrekullie të tillë, unë kisha mësuar të përkëdhelja një ëndërr të tillë, ndarjen e këtyre elementëve përbërës. Nëse secili prej tyre, mendoja me vete, do të marrë një identitet të veçantë, jeta do të çlirohet nga gjithçka që është e padurueshme. I keqi do të ikë në punë të vet, pa e çarë fort kryet për mendimet a brerjet e ndërgjegjes së të mirit, vëllait të tij binjak. Ky, nga ana tij, i vendosur e i sigurt, do të vazhdonte të ngrihej gjithnjë e më lart në rrugën e tij. Do të bënte punë të mira, që do ti jepnin kënaqësi, e do të qe larg fëlliqësive e pendesës, se ai demoni keqbërës do të qe krejt i huaj për të. Ishte një ndëshkim për njerëzimin që ata dy ngarkesa, të cilat që nuk kishin asgjë të përbashkët, gjendeshin të lidhura e masakronin thelbin e ndërgjegjes njerëzore me kacafytjen e tyre të pareshtur. Si mund të ndaheshin, pra?

Bluaja të tilla mendime, siç e thashë, kur një dritë e papritur u shfaq gjatë kërkimeve të mija laboratorike. Si kurrë ndonjëherë, nisa të shoh më thellë në brishtësinë materiale dhe paqëndrueshmërinë e mbështjelljes sonë trupore, që dukej aq e fortë së jashtmi. Zbulova se disa elementë kishin cilësinë të na çlironin nga veshja jonë prej mishi, po aq lehtë sa era merr tutje kindat e një tende. Por për dy arsye, nuk do të jap më shumë të dhëna për pjesën shkencore të rrëfimeve të mia. E para sepse unë mësova në kurrizin tim se barra e jetës sonë është e lidhur përjetë te shpatullat tona dhe sa herë që do të përpiqemi ta hedhim tutje ajo përsëri do të rëndojë mbi ne me një peshë më të madhe se kurrë dhe e dyta sepse sikundër ky rrëfim, eh, ç’ti bësh, do ta qartësojë, zbulimi im nuk ishte i plotë. Do të mjaftohem të them se pashë që trupi im ishte veçse një brerore drite a një valë shndritëse që shkaktohej nga disa fuqi të shpirtit tim dhe me anë të një përzierje ilaçesh ishte e mundur të ulej niveli zotërues i atyre fuqive për ti lënë vendin një dukjeje tjetër, që nuk më përfaqësonte më pak, por ishte shprehje dhe bartëse e elementëve më të ulët të shpirtit tim. Ngurrova një kohë të gjatë para se të vë në provë vërtetësinë e kësaj teorie. E dija se rrezikoja vdekjen. Mjaftonte teprimi më i vogël në sasinë e lëndës që duhej të merrja apo moszgjidhja e kohës së duhur për ta pirë, që një ilaç aq i fuqishëm, i cili duhej të zotëronte identitetin tim, të mund të asgjësonte tërësisht atë ngrehinën jomateriale që kërkoja të ndryshoja. Por joshja e një zbulimi aq të veçantë e të thellë e mbizotëroi përkujdesjen që duhet treguar ndaj rreziqeve të mundshme. Tretësirën kryesore e kisha përgatitur prej kohësh dhe nuk më mbetej veçse të merrja te një barnashitës me shumicë një sasi të madhe të një farë kripe, që nga përvoja ime e dija se ishte përbërësi i fundit i nevojshëm. E së fundi, në një natë të mallkuar, unë i përzjeva të gjithë përbërësit, i vështrova kur zien e shkumëzuan në gotë, ndërsa vepronin njëri mbi tjetrin dhe, kur gjithçka u qetësua, përqendrova tërë energjinë time dhe e piva të tërin. Menjëherë provova dhimbjet më të tmerrshme, ndjeva eshtrat që po më bluheshin dhe të pështjellit që më merrte shpirtin. Një lebeti të tillë njeriu mund ta ndjejë në çastin e lindjes a të vdekjes. E gjitha nuk zgjati fort dhe pak nga pak unë nisa të vij në vete, sikur të dilja nga një lëngatë e rëndë. Nisa të ndjej së brendshmi diçka të çuditshme, diçka që nuk e përshkruaja dot e të panjohur më parë, pabesushmërisht të ëmbël. Ndihesha më i ri, më i lehtë e plot kandje në veten time. Isha i ndërgjegjshëm për një ndjenjë moskokëçarjeje që më pushtoi, një valë përfytyrimesh sensualë rridhte në mendjen time si ujët e mullirit dhe unë ndihesha krejt i shpenguar në gjithçka, kisha në shpirt një liri të panjohur, ndonëse jo krejt të pafajshme. Por që në frymëmarrjet e para të kësaj ekzistence të re vërejta se isha më i lig, dhjetë herë më i lig dhe krejt në dorën e instinkteve më të mbrapshta të shpirtit tim. Dhe atë çast kjo ide më pushtoi dhe gazmoi si një gotë verë. Shtriqa krahët i mrekulluar nga ato ndjesi të panjohura, por ndërsa bëja një gjë të tillë vërejta befas se shtati më ishte zvogëluar. Në atë kohë në dhomën time nuk kishte pasqyrë, kjo që gjendet pranë meje tani që po shkruaj, u vendos aty shumë më vonë dhe për shkak të atyre shndërrimeve që ndodhën. Nata, gjithsesi po kalonte dhe dita shpejt do të niste të zbardhte. Robt e shtëpisë ishin kredhur në gjumin më të thellë dhe unë, i mbushur me shpresë e triumfues, vendosa që me trajtën e re që kisha marrë të shkoja deri në dhomën time të gjumit. Përshkova oborrin, ku konstelacionet, pa dyshim, më vështronin nga qielli me çudi, mua, krijesën e parë të këtij lloji që ato sado përjetësisht syçelët, e shihnin për herë të parë. Rrëshqita përgjatë korridorit, krejt i huaj në shtëpinë time dhe arrita në dhomë e gjumit, ku për herë të parë u ndodha përballë Eduard Hajdit. Këtu unë nuk mund të flas veçse me hamendje, duke thënë jo më atë që di por atë që ka qenë më fort e mundshme të ketë ndodhur. Pjesa e mbrapshtë e natyrës sime, të cilës i kisha dhënë formë atë çast, ishte më pak e fuqishme dhe më pak e zhvilluar se pjesa e mirë, të cilën e kisha hedhur tutje. Jeta ime në fund të fundit, pothuaj e gjitha kishte kaluar në punë e përpjekje, e virtytshme dhe nën kontroll. Kështu kishte ndodhur që ajo pjesa e saj e mbrapshtë, është ushtruar dhe rraskapitur më pak. Kjo mendoj është arsyeja përse Eduard Hajdi ishte fort më i vogël, më i dobët e më i ri se Henri Xhekilli. Ashtu sikundër mirësia shkëlqente në tiparet e njërit, ligësia nxinte në fytyrën e tjetrit. E keqja (ku unë ende këmbëngul se qëndron pjesa vdekjeprurëse e njeriut), midis të tjerash kishte lënë shenjat e saj të shtrembërimit e të dështimit në trupin e tij. E megjithatë, kur figura e tij e pështirë mu shfaq në pasqyrë, unë nuk ndjeva aspak neveri, por një ndjenjë mirëdashjeje ndaj tij. Edhe ai isha unë. Më dukej i natyrshëm dhe njerëzor. Për mua ai paraqiste mishërimin më të gjallë të shpirtit tim, shumë më shprehës e të veçantë se sa ajo fytyra e pagoditur që deri atëherë e kisha cilësuar si timen. Dhe në këtë pikë padyshim që kisha të drejtë. Kisha vënë re se kur shndërrohesha në Eduard Hajd nuk kishte njeri që të më avitej e të mos ndjente ti ngjethej mishtë. Kjo me sa dukej ndodhte ngaqë të gjitha qeniet njerëzore, janë një përzierjeje e të mirës dhe së keqes, ndërsa Eduard Hajdi ishte e keqja në gjendjen e saj më të kulluar. Qëndrova edhe për pak çaste përpara pasqyrës. Duhej të bëja edhe një eksperiment përfundimtar; më mbetej të mësoja nëse e kisha humbur përfundimisht identitetin tim të parë dhe, po të

qe kështu, do të më duhej t’ia mbathja para se të zbardhtëte, nga një shtëpi që nuk ishte më e imja. U ktheva me nxitim në kabinetin tim. Përgatita përsëri atë tretësirën dhe e piva deri në pikën e fundit. Për të dytën herë vuajta tmerret e të shpërbërit dhe ja përsëri u riktheva në karakterin tim të parë, me shtatin dhe fytyrën e Henri Xhekillit. Atë natë unë kisha dalë në një udhëkryq fatal. Po ti kisha ndërmarrë këto kërkime duke patur në shpirt ndjenja më fisnike, sikur provat ti kisha bërë i shtyrë nga shpirtmadhësia a nga një frymëzim i shenjtë, gjithçka do të kishte rrjedhur ndryshe dhe nga ato agonitë e vdekjes dhe rilindja që pasonte, unë do të kisha dalë si engjëll e aspak si demon. Ajo tretësira nuk vepronte më në mënyrë të paramenduar, ajo nuk ishte as djallëzore e as hyjnore. Ajo vetëm se thyente dyert e burgut të shpirtit tim dhe sikundër të burgosurit e Filipit6, kush ishte brenda çau e iku. Në atë kohë virtytet e mia ishin ende të përgjumura dhe kështu ndodhi që veset, të cilat ambicia i mbante zgjuar, u hodhën përpjetë dhe përfituan menjëherë nga rasti. Krijesa e çliruar quhej Eduard Hajd. Kështu pra, unë tashmë përbëhesha nga dy karaktere dhe dy paraqitje të jashtme, njëri krejtësisht i mbrapshtë, ndërkohë që tjetri mbetej gjithnjë plakushi Henri Xhekill, një përzierje e papërkryer, të cilën unë dëshpërimisht isha përpjekur ta përmisoja. Por, një përfundim më i keq as që mund të bëhej. Edhe në atë periudhë unë nuk kisha mundur ende ta hidhja tej plotësisht krupën që më ngjallte rreptësia e studimeve. Isha ende i prirur të jepesha pas qejfeve dhe meqë këto qejfe ishin (e pakta që mund të thuhet) jo fort të lavdërueshme, ndërkohë që unë isha bërë i njohur dhe tepër i respektuar, tamam kjo papajtueshmëri ma vështirësonte jetën gjithnjë e më tepër. Tamam për këtë arsye që më joshte fort ajo fuqia e re me të cilën isha pajisur, deri sa u bërë skllav i saj. A nuk më mjaftonte vetëm ajo tretësira për të hedhur tutje trupin e profesorit të shquar dhe për të veshur zhgunin e trashë të Eduard Hajdit? Kjo ide më bënte të qeshja dhe në atë kohë më dukej fort zbavitëse e ndërkohë mora të gjitha masat me kujdesin më të madh. Në lagjen Soho mora me qira dhe mobilova këtë shtëpi, ku policia ndoqi Hajdin për herë të parë dhe pajtova si guvernanate një krijesë që e njihja mirë se nuk e kishte gjuhën të gjatë dhe ishte e gatshme të bënte gjithçka që do ti kërkohej. Nga ana tjetër i bëra me dije shërbyesve të mi se një farë Eduard Hajdi (u bëra edhe përshkrimin e tij) ishte krejtësisht i lirë dhe gëzonte të gjitha të drejtat në shtëpinë time, aty në atë shesh. Dhe për tu familjarizuar me të e për të shmangur çdo ngjarje të pakëndshme, unë u bëra një vizitë atyre me atë pamjen time të dytë. Menjëherë pas kësaj hartova atë testamentin që ju la aq shumë pa mend, në mënyrë që nëse më ndodhte gjësendi në personin e dr. Xhekillit, unë të mund të kaloja menjëherë në personin e Hajdit, pa pësuar asnjë humbje financiare. Me të marrë këto masa unë i hyra punës të përfitoj nga paprekshmëria e çuditshme që më lejonin rrethanat e reja që mu krijuan. Shumë njerëz qëmoti pajtonin xhagajdurë a vrasës të paguar për të larë hesapet me kë të donin, ndërkohë që emri i tyre mbetej i panjollë. Unë isha i pari që veproja në atë mënyrë për kënaqësinë time. Unë isha i pari që i shihja sy më sy të tjerët, duke mbetur krejtësisht i respektuar nga të gjithë dhe një çast më pas, si një çunak shkolle, hidhja tutje gjithçka dhe e lëshoja veten me të katër duart. Me shndërrimin tim, te i cili nuk dyshonte askush, unë gëzoja lirinë më të plotë. Merreni me mend: unë as që ekzistoja më fare. Me të më lënë të kapërceja pragun e portës e të hyja në laborator, më mjaftonin vetëm pak sekonda sa të përzieja e të rrëkëlleja atë tretësirën që e mbaja gjithnjë të gatshme dhe çfarëdo që të kishte bërë Eduard Hajdi zhdukej krejtësisht sikundër avulli i frymës mbi një pasqyrë dhe në vend të tij gjeje, krejtësisht të qetë e të përkulur mbi studimet e veta, Henri Xhekillin, një burrë për të cilin askush nuk qaste edhe dyshimin më të vogël. Sikundër e kam thënë, kënaqësitë që çalltisja të shijoja nën atë pamjen time të re që merrja, ishin të padenja, për të mos përdorur ndonjë fjalë tjetër më të ashpër. Por mjaftonte prania e Eduard Hajdit, që ato shpejt të shndërroheshin në lemeri. Kur vëreja shthurjen time, ndërsa kthehesha nga këto lloj ekspeditash, unë shpesh herë kridhesha në një gjendje përhumbjeje. Krijesa që dilte nga shpirti im dhe që unë e nisja të plotësonte kënaqësitë e tij, ishte një katil i vërtetë i pajisur me një ligësi të pashoqe. Në çdo gjë ai mendonte vetëm për veten e tij dhe shijonte me një kënaqësi kafshërore vuajtjet që u shkaktonte të tjerëve. Henri Xhekilli shpesh ndihej i dërrmuar para veprimeve të Eduard Hajdit. Por duke qenë se këto rrethana nuk i përfshinte dot asnjë logjikë e zakonshme, vetiu pesha e tyre në ndërgjegjen time ishte e papërfillshme. Në fund të fundit fajtori ishte Hajdi dhe vetëm ai. Henri Xhekilli ishte ai që ishte, as më i mirë dhe as më i keq se më përpara. Atëherë kur kujtonte se i kishte humbur, ai i gjente përsëri të pacenuara cilësitë e tij të dikurshme. Madje, kur ishte e mundur, ai nxitonte të ndreqte diçka nga ato mbrapshtitë e ortakut të tij. Pas kësaj ndërgjegjja binte në përgjumje. 6

Studiuesit e Stivensonit janë të mendimit se këtu bëhet fjalë për një ngjarje historike që ishte përdorur edhe te tragjedia e Shekspirit Jul Cezari, ku Antoni dhe Oktaviani pas betejës në qytetit maqedon të Filipit, në vend që ti vrisnin liruan disa tradhtarë (mbështetës të dikurshëm të Kasit dhe Brutit), të cilët më pas u kthyen kundër tyre. Edhe këtu Hajdi është liruar nga « burgu » për tu kthyer kundër çliruesit të tij. (shën. i përkth.)

Qëllimi im nuk është që të hyj në hollësitë e atyre poshtërsive në të cilat isha ortak (sa për të thënë, se edhe tani nuk pranoj aspak se i kam kryer ynë). Këtu vetëm se dua të shënoj paralajmërimet dhe etapat nëpërmjet të cilave afrohej ndëshkimi im. Në fillim ndodhi një e papritur që nuk pati pasoja të veçanta, që vetëm po e përmend kalimthi. Një sjellje prej xhahili ndaj një fëmije ngjalli zemërimin e një kalimtari, te i cili ditën tjetër njoha kushëririn tuaj të largët. Bashkë më të u mblodhën edhe doktori dhe prindërit e fëmijës. Për një çast nisa të kem frikë për jetën time. Në çastin e fundit, për të gjetur një rrugëdalje, Eduard Hajdi qe i detyruar ti sillte ata deri te porta e shtëpisë dhe tu dorëzonte një çek të firmosur nga Henri Xhekilli. Kjo paraqiste një rrezik për të ardhmen, por atë e shmanga lehtësisht duke hapur një llogari në një bankë tjetër në emër të vetë Eduard Hajdit. Dhe duke vendosur firmën time me një shkrim të pjerrët, mendova se tani nuk kishte më arsye të më ndodhte gjësendi. Nja dy muaj para vrasjes së sër Danversit, tek zgjohesha prej gjumit, pasi kisha bredhur nëpër ato aventurat e mia të natës, kuptova se më kishin mbërthyer disa ndjesi të pazakonshme. Vështrova rrotull vetes. Mobiliet e mia të rehatshme ishin aty, po ashtu edhe dhoma ime e madhe aty mbi shesh si edhe shtrati im prej druri bakëmi. Megjithatë diçka më thoshte se nuk isha aty, se nuk isha zgjuar aty ku sipas gjasë ndodhesha, por në dhomën e vogël në Soho, ku e kisha bërë zakon të flija kur ndodhesha në trupin e Eduard Hajdit. Qesha me veten dhe si për një eglendisje psikologjike u vura pa të keq të kërkoj shkaqet e kësaj vegullie, gjithnjë duke u kotur në atë kënaqësinë e përgjumjes së turbullt mëngjesore. Ndërsa bëja një gjë të tillë, në një çast kur dukej se qeshë paksa më i kthjellët, sytë më vajtën te krahu im. Dora e Henri Xhekillit (sikundër edhe ju e keni vënë re shpesh) është e përkryer në formë e përmasa, e fortë, e lidhur e bardhë dhe e lëmuar. Por dora që pashë ata çast, në dritën e verdheme të atij mëngjesi të vonë londinez , ajo dorë pra që prehej gjysmë e hapur mbi çarçafë, ishte e dobët, me nyje e damarë të kërcyer, në ngjyrë mavi në të errët dhe e mbuluar me qime të dendura. Ishte dora e Eduard Hajdit. Duhet ta kem vështruar pothuaj një minutë, siç qeshë ashtu i kredhur në atë gjendje prej shushatjeje torollake, deri sa një ndjenjë tmerri u zgjua brenda meje e më bëri të hidhem përpjetë si të kishte gjëmuar një zallahi kambanash dhe vrapova drejt e te pasqyra. Ajo që pashë me sytë e mi ma ngriu gjakun në damarë. Po, kisha rënë në shtrat Henri Xhekilli dhe isha zgjuar Eduard Hajdi. Si ta shpjegoj këtë, pyeta veten. Dhe pastaj një dridhmë tjetër lemerie - si mund ta ndreqja një hata të tillë? Mëngjesi kishte zbardhur dhe shërbyesit ishin zgjuar. Të gjitha tretësirat e mia ndodheshin në kabinet dhe u bëra një grusht nga tmerri kur mendova rrugën e gjatë që duhej të bëja për të mbërritur deri atje; kisha dy kate për të zbritur, duhet të përshkoja korridorin e pasmë, oborrin e zbuluar e së fundi laboratorin e anatomisë. Mund të gjeja plot mënyra për të fshehur fytyrën, po sa vlente kjo, kur nuk mund të bëja asgjë për shtatin tim të shkurtër? Po atë çast ndjeva një lehtësim pafundësisht të ëmbël kur u kujtova se shërbëtorët tashmë ishin mësuar me vajtje ardhjet e vetes sime të dytë. U vesha shpejt e shpejt ashtu si munda, me rroba të prerjes sime. Kalova përmes shtëpisë duke e bërë Bradshaun të zgurdullonte sytë e të prapsej tek shihte të kalonte z. Hajdi në atë orë të ditës dhe me atë veshje të çuditshme. Dhjetë minuta më pas doktor Xhekilli kishte gjetur vetveten dhe ishte ulur në tavolinën e ngrënies, me ballin të rrudhur dhe duke bërë gjasme sikur hante sillën. Nuk kisha fare oreks. Ajo ndodhi krejt e pashpjegueshme, ai kthim në ekzistencën time të mëparshme, sikundër ajo dora që kishte shkruar në murin babilonas7, kishte vulosur ndëshkimin tim përfundimtar. Dhe më seriozisht se kurrë më parë, unë nisa të përsias thellë për qenien time të dyfishtë. Ajo pjesë e imja, të cilën unë kisha fuqi ta sendëzoj e ta nxjerr jashtë vetvetes, këto kohët e fundit ishte kalitur e ushqyer së tepërmi. Prej pak kohësh më dukej se shtati i Eduard Hajdit ishte rritur dhe në atë formë ndjenja një vërshim më të madh gjaku. Dhe këtu unë nisa të kuptoj rrezikun; nëse kjo gjendje do të zgjatej, drejtpeshimi i natyrës sime mund të prishej përgjithnjë dhe aftësia e shndërrimit në mënyrë të vullnetshme mund të më zhdukej dhe kështu natyra e Eduard Hajdit mund të zëvendësonte përgjithnjë atë timen. Veprimi i asaj tretësirës nuk kishte gjithnjë të njëjtën forcë vepruese. Një herë, në fillimet e mia të para, ajo nuk pati asnjë veprim. Që atëherë shpesh isha i detyruar ta dyfishoja, madje, në një rast edhe ta trefishoja sasinë e saj, duke rrezikuar të bija i vdekur në vend. Raste të tilla pasigurie ma kishin prishur humorin. Por atë ditë, si pasojë e atij incidentit të mëngjesit, pata rastin të zbuloj se ndërsa në fillim vështirësia ishte që të zhvishesha nga trupi i Xhekillit, tani po ndodhte e kundërta. Gjithçka po tregonte se në mënyrë të ngadaltë unë po humbisja natyrën time origjinale e të mirë për tu njësuar gjithnjë e më tepër me pjesën tjetër të vetvetes, atë më të keqen. Kisha kuptuar se kishte ardhur çasti që të zgjidhja midis atyre të dyve. Si gjë të përbashkët, ato dy natyrat e mia zotëronin vetëm kujtesën, gjithçka tjetër pastaj ishte ndarë në mënyrë fort të pabarabartë. Xhekilli, ndjente herë frikë të përligjur e herë një dëshirë të babëzitur për tu arratisur në kënaqësitë e aventurat e Hajdit, por Hajdi ishte krejt i ftohtë ndaj Xhekillit apo e shumta kujtohej për të 7

Sipas biblës, fundi i regjentit të Babilonisë, Baltazarit, ishte shkruar nga një dorë e padukshme në një mur të qytetit. (shën i perkth.)

sikundër ata banditët e maleve kujtohen për shpellat ku shkojnë të gjejnë strehë për tu shpëtuar ndjekjeve. Dhembshuria e Xhekillit ishte më shumë se atërore, mospërfillja e Hajdit më shumë se birësore. Të lija jetën time në duart e Xhekillit do të thoshte të vdisja nga lakmitë që ai kishte përkëdhelur në fshehtësi e që prej pak kohësh kishte nisur ti shijonte. Ti besoja Hajdit do të thoshte të hiqja dorë nga mijëra interesa e synime, të kthehesha në një njeri të përbuzur e pa miq. Dukej se ky arsyetim nuk qe fort i drejtpeshuar, por kishte edhe diçka tjetër që rëndonte në kandar. Ndërkohë që Xhekilli ndihej i shtyrë egërsisht drejt lakmive të veta, Hajdit nga ana e tij as që i binte ndërmend se çfarë kishte humbur. Por me gjithë praninë e këtyre rrethanave të çuditshme ku ndodhesha, e vërteta është se gjëra të tilla janë të njohura që kur njerëzit e parë u shfaqën në tokë. Në fund të fundit janë vetë joshjet dhe frikërat që kemi ato që vendosin në fatin e mëkatarëve. Dhe kështu, edhe me mua ndodhi që ajo që ndodh me shumicën e njerëzve, pra unë zgjodha të rreshtohem në krahun më të mirë, por pa patur forcën e duhur të qëndroj aty. Po, mua do të më pëlqente të isha një doktor që po i shkon mosha e i rëndë, i rrethuar nga miq e që ushqen shpresa të ndershme. I dhashë lamtumirën lirisë sime, një rinie, që në të vërtetë nuk ishte e imja, vërshimeve të gjakut dhe dëshirave të ndaluara që kisha shijuar nën maskën e Hajdit. Vërtet ishte kjo zgjedhja që bëra unë, por jo pa një lloj ujdie të pavetëdijshme, sepse asnjëherë nuk hoqa dorë nga ajo shtëpia në Soho dhe kurrë nuk i grisa rrobat e Eduard Hajdit, që mbaja në kabinetin tim. Por gjithsesi, për dy muaj i qëndrova besnik vendimit që kisha marrë. Për dy muaj bëra një jetë aq të përkorë sa kurrë më parë dhe për këtë si shpërblim mora përgëzimet e ndërgjegjes sime. Por me kohë frikërat e mia nisën të fashiten, po ashtu u bëra i pandjeshëm edhe ndaj ndërgjegjes sime. Unë nisa të ndjehem i torturuar nga ankthet e vuajtjet e brendshme, sikur Hajdi përpiqej të fitonte lirinë dhe së fundi, në një çast dobësie morale, unë edhe një herë përgatita dhe gëlltita atë tretësirën me fuqi shndërruese. Mund të ndodhë shumë radhë, të themi një në pesëqind raste, që një alkoolist të jetë i ndërgjegjshëm për rrezikun ku e shtyn pandjeshmëria e tij shtazore. Kështu qe puna edhe me mua. Gjatë gjithë asaj kohe as që më kishte shkuar mendja te papërgjegjshmëria e plotë morale dhe prirja krejt e marrë për të bërë keq që zotëronte karakterin e Eduard Hajdit. E tamam prej andej më erdhi edhe ndëshkimi. Demoni që kisha mbyllur gjatë në hekura, u lëshua jashtë dukë ulërirë. Me të rrëkëllyer atë tretësirën ndjeva një shtysë furishme, të papërmbajtur drejt së keqes. Këtu mbase e ka zanafillën ai padurimi që zgjohet në shpirtin tim kur dëgjoja ato shprehjet mirësjelljes së viktimave të mia të pafat. Të paktën para Perëndisë unë shpall se asnjë njeri me mendje të shëndoshë nuk mund të cilësohet fajtor për një arsye kaq të mjerë. Dhe unë godisja me po aq pak arsye sa ka një fëmijë i zemëruar që kërkon të thyejë një lodër. Veçse unë me dëshirën time i kisha hequr qafet ato instinktet e vetëpërmbajtjes, të cilat edhe më batakçiut midis nesh i lejojnë të ecë me një farë papërkulshmërie midis joshjeve. Në rastin tim, të joshesha qoftë edhe së largu, do të thoshte të bija brenda. Në ato çaste, shpirti i së keqes zgjohej te unë dhe bënte hatanë. Çdo goditje më jepte një kënaqësi të pafund dhe ato trupat e laskarosur i bëja fare pelte me një dalldi gëzimi. Isha në kulmin e atij deliri marrëzie dhe po ndjeja lodhjen të më kaplojë, kur një dridhmë tmerri më përshkoi tej e tej zemrën. Një mjegull u shpërnda dhe mu shfaq e gjithë jeta ime që kishte shkuar kot. Duke fërgëlluar u vura ta iki nga ajo skenë shfrimi duke ndjerë në vetvete lemeri e ngazëllim. Vrapova te shtëpia në lagjen Soho dhe (për të qenë dyfish i sigurtë) grisa të gjitha shkresat që kisha. Pas kësaj me të njëjtin ngazëllim dola nëpër rrugët e ndriçuara, i lumtur me kujtimin e krimit që kisha kryer dhe duke përpiluar të tjerë në kokën time, por pa reshtur së qeni i shqetësuar e duke mbajtur re se mos nga pas po më ndiqte ndonjë hakmarrës. Hajdi këngëzonte nëpër buzë, duke përgatitur atë tretësirën dhe së fundi e piu për shëndetin e të vdekurit. Sapo i kishin reshtur dhimbjet e tmerrshme të shndërrimit, Henri Xhekilli ra në gjunjë, me duart përgjëruese drejt qiellit, plot pendesë, i shkrirë në lot të nxehtë. Ajo velloja e zemërbutësisë që kisha ndaj vetes kishte rënë e tëra në tokë dhe në çast pashë gjithë jetën time të më shfaqej para syve. E shihja veten ashtu fëmijë tek ecja doradore me tim atë, tek përpiqesha me vetëmohim e pa u tërhequr në çështjet e profesionit tim dhe çdo herë nuk mund ti shmangesha e as të besoja me të vërtetë çfarë kishte ngjarë atë mbrëmje të neveritshme e të mallkuar. Mezi e përmbaja ulërimën, me lot e përgjërime përpiqesha të përzija ato skenat e lemeritshme me të cilat më godiste kujtesa ime. Por gjithnjë, midis përgjërimeve, sytë e tmerrshëm të padrejtësisë sime më zhbirilonin deri në fund të shpirtit. Së fundi këto kafshime të ndërgjegjes nisën të fashitën për ti lënë vendin një ndjenje gëzimi. Kisha vendosur se çfarë duhej të bëja më tej. Puna e Hajdit kishte marrë fund. Me dashje a pa dashje unë tani i përkisja i tëri pjesës sime më të mirë. Ah, sa u gëzova për këtë! Dhe me sa përulësi të vullnetshme përqafova përsëri ato shtrëngesat e një jete të vërtetë. Me çfarë dorëheqje të sinqertë mbylla atë derë nga ku kisha dalë e hyrë dhe çelësin e së cilës e kisha thyer me takën e këpucës sime!

Të nesërmen mora vesh se i vrari ishte identifikuar, se e gjithë bota e dinte se fajtori ishte Hajdi dhe se viktima kishte qenë dikush fort i respektuar nga të gjithë. Ai nuk kishte qenë thjesht një krim, por një çmenduri tragjike. Isha i gëzuar që e mësoja një gjë të tillë. Kjo më shtynte të kapesha më fort pas vendimit që kisha marrë dhe mbante të gjallë te unë tmerrin e trekëmbëshit të ekzekutimit. Xhekilli tani ishte e vetmja strehë që kisha. Hajdin ishte dukur vetëm një çast dhe të gjitha duart ishin drejtuar nga ai, për ta kapur e bërë copë e çikë. Me sjelljen time në të ardhmen, unë kisha vendosur të blija të shkuarën dhe me sinqeritetin më të madh mund të them se frytet e para po dukeshin. Edhe ju e dini se me sa zjarr e pasion kam punuar gjatë muajve të fundit të vitit të kaluar për të zbutur vuajtjet e të tjerëve, ju e dini se sa shumë kam bërë për të tjerët dhe se ditët e mia rridhnin të qeta e madje të lumtura. Me të vërtetë mund të them se bamirësitë dhe jeta e pamëkatë ma qetësoi shpirtin. Dhe e përjetoja këtë me gëzim çdo ditë e më tepër. Por mbi mua rëndonte mallkimi i mendimeve të dyfishta. Dhe kur zjarri i fundit i pendesës sime u shua, ana e keqe e vetes sime, ajo që kisha përkëdhelur aq kohë e që pastaj e kisha prangosur, ajo anë pra, nisi të kërkojë përsëri lirinë e saj. Nuk është se unë mendoja të ringjallja Hajdin. Edhe ideja e një gjëje të tillë më prishte mëndësh. Këtë radhë ishte vetvetja ime, ajo së cilës unë përpiqesha ti mbyllja sytë e ndërgjegjes. Dhe ndodhi ashtu krejt fshehurazi, si një mëkatar i rëndomtë, që unë iu dorëzova sulmeve të joshjes. Por çdo gjë ka një fund. Edhe ena më e madhe vjen një çast e mbushet. Dhe lëshimi i vogël që u bëra instinkteve të mia të ulta prishi një herë e përgjithmonë drejtpeshimin e shpirtit tim. E megjithatë nuk ndihesha fare i alarmuar, rënia që pësoja më dukej krejt e natyrshme, si një kthim në kohët e hershme, atëherë kur nuk e kisha bërë ende zbulimin tim. Ndodhi një ditë të kthjellët janari. Nën këmbët e mia ndihej trualli i lagësht, sepse akulli kishte shkrirë dhe në qiell nuk shikoje asnjë re. Parku Regjent ishte plot me ato cicërimat e zogjve që dëgjohen në dimër dhe në ajër kishin nisur të ndiheshin aromat e pranverës së ardhshme. Zura vend në një ndenjëse, përballë diellit. Shtaza që ishte brenda meje lëpinte copëza kujtimesh, ndërsa ajo ana tjetër shpirtërore qëndronte si e përgjumur duke premtuar përsëri një valë pendese, por pa lëvizur fare që ta bënte një gjë të tillë. Në fund të fundit, thoja me vete, unë jam si të gjithë fqinjët dhe qeshja duke e krahasuar veten me të tjerët, duke krahasuar vullnetin tim për të bërë vepra të mira me mizorinë e indiferentizmit të tyre. Dhe ndodhi tamam në atë çast përsiatjeje kur më mbërtheu një si të fikët. Pas saj, një marramendje e dhunshme dhe disa dridhma më shkundën të tërin. Këto shenja u larguan duke më lënë krejt të rraskapitur, por më tej edhe kjo rraskapitje u largua. Nisa të vërej një lloj ndryshimi në mendimet e mia. Ato ishin më të guximshme, shpërfillëse ndaj çdo rreziku a detyrimi që kisha. Ula sytë dhe vërejta se veshjet që më vareshin përtej gjymtyrëve të mia të shkurtuara. Dora që mbështetej në gjurin tim ishte gjithë nyje dhe e mbushur me qime. Unë isha përsëri Eduard Hajdi. Një çast më parë isha dikush që më shihnin të gjithë në dritë të syrit, i kamur e i vlerësuar nga të gjithë dhe sofrabezi shtrohej për mua në sallën e ngrënies. Ndërsa tani unë nuk isha veçse një i përndjekur, i pastrehë, një vrasës i njohur që veç trekëmbëshi e priste. Arsyeja ime lëkundej, por nuk më braktiste e tëra. Më se një herë kam vërejtur se kur futesha në lëkurën e vetes sime të dytë, aftësitë e mia dukej se bëheshin më të mprehta dhe shpirti im më i lakueshëm. Dhe kështu ndodhte që aty ku Xhekilli mund të thyhej, Eduard Hajdi qëndronte në lartësinë e duhur. Tretësirat e mia gjendeshin në një sirtar më kabinetit tim. Ç’duhej të bëja për ti shtënë në dorë? Problemi ishte i tillë që mua më duhej të shtrydhja trutë për të gjetur një zgjidhje. Unë e kisha mbyllur hyrjen e laboratorit. Në se do të më shihnin të hyja në shtëpi, vetë shërbëtorët e mi do të më dorëzonin te xhelatët. Nuk kishte veçse nj rrugëzgjidhje, ti drejtohesha dikujt tjetër dhe mendja më shkoi te doktor Lënioni. Po si mund ta vija atë në dijeni, si mund ta bindja? Po edhe sikur të mos më kapnin në rrugë, si do të bëja për të mbërritur deri te ai e për më tepër si do të mundja unë, një vizitor krejt i panjohur e aspak tërheqës, të bind një mjek të famshëm të shkojë e të rrëmojë në kabinetin e kolegut të tij, dr. Xhekillit? Atë çast u kujtova se nga vetja ime e vërtetë, kishte diçka që kishte mbetur te unë: kisha të njëjtin shkrim me të. Sapo një mendim i tillë më erdhi në kokë menjëherë mu qartësua rruga që duhej të ndiqja nga fillimi në fund. Ndreqa si munda veshjet e mia dhe ndalova një kaloshinë që po shkonte aty pari dhe karrocierit i dhashë emrin e një hoteli në rrugën Portland, që më erdhi ashtu rastësisht në mëndje. Pamja ime (në të vërtetë ajo ishte krejt qesharake, megjithëse fshihte një gjendje që ishte për të qarë), e bëri karrocierin të kukurisë nga gazi. Iu qasa duke kërcëllitur dhëmbët, siç isha i pushtuar nga një valë e përbindshme zemërimi. Në çast atij i ngriu buzëqeshja në fytyrë. Dhe kjo për fatin e tij të mirë, por edhe timin, në mos do ta kisha rrëkëllyer teposhtë që nga ajo ndenjësja e tij. Me të hyrë në derën e hotelit, hodha gjithandej disa vështrime të egra, që i bënë shërbyesit të fërgëllonin frike. Pa guxuar të shkëmbenin qoftë edhe një vështrim në praninë time, ata morën me shumë përulësi urdhrat që u dhashë

e më shoqëruan në një sallon, ku më sollën menjëherë një palë takëme shkrimi. Rrethanat e reja të kërcënimit për vdekje e bënin personin e Hajdit një lloj krijese e re për mua. I turbulluar nga një zemërim i verbër, ai nuk do të ndalej para asnjë krimi e nuk mendonte veçse të shkaktonte dhimbje. Por ajo krijesë nuk ishte më pak dinake. Me vullnet ajo mundi të vërë nën fre furinë e vet dhe u ul të shkruajë dy letra, njërën për doktor Lënionin dhe tjetrën për Polin. Me qëllim që të ishte i sigurt se ato qenë postuar, ai kërkoi ti sillnin faturën e regjistrimit të tyre. Pas kësaj ai u ul e qëndroi pranë zjarrit gjatë gjithë ditës, duke brejtur thonjtë me dhëmbë. Edhe darkën e hëngri aty i vetëm, i pushtuar nga frika, ndërkohë që për tavolinën kujdesej një kamerier, i cili fërgëllonte sa herë që e shihte. Kur nata kishte rënë mirë, ai u largua prej aty dhe shkoi e u rras në fund të një kaloshini të mbuluar, të cilën e porositi të sillej andej-këndej nëpër rrugët e qytetit. Unë them “ai” e nuk mund të them “unë”. Ai fëmijë i skëterrës nuk kishte më asgjë njerëzore; qenia e tij qe mbushur veçse me frikë e urrejtje. Dikur, kur iu duk se edhe karrocieri mund të dyshonte për gjësendi, ai e la atë të ikte dhe u vu të ecte më këmbë. E dinte se veshja e bënte të tërhiqte vëmendjen e kalimtarëve, por vazhdonte të ecte nëpër natë, duke shkrumbëzuar së brendshmi nga ato dy pasionet e tij. Ecte shpejt, i përndjekur nga frika e tij, duke folur me vetveten e duke kërkuar rrugët më pak të rrahura e duke numëruar minutat që e ndanin nga mesnata. Dikur, një grua i foli dhe i zgjati një kuti shkrepësesh, në mos gaboj. Ai e qëlloi në fytyrë dhe ia mbathi vrapit. Kur te shtëpia e Lënionit unë u riktheva te vetja ime, ndjeva të prekem disi nga tmerri që shkaktova mikut tim. Por nuk jam fort i sigurt. Në fund të fundit, çfarë ishte kjo frikëz e vogël në krahasim më llahtarën që unë kisha përjetuar gjatë atyre orëve pa fund? Te mua kishte ndodhur një ndryshim. Ajo që më torturonte tani nuk ishte më frika e varjes në trekëmbësh, por tmerri i shndërrimit në Hajd. I dëgjoja si të isha në ëndërr qortimet e ashpra të Lënionit dhe po si në ëndërr munda të shkoj deri në shtëpinë time e të futem në shtrat. Pas një ditë të tillë masakruese bëra një gjumë aq të rëndë sa as makthet nuk ma ndërprenë dot. Kur u zgjova të nesërmen në mëngjes isha krejt i këputur, i ligsht, por i qetë. Veçse nuk reshtja së urryeri e pasuri frikë kafshën që ishte brenda meje dhe as që kisha harruar rreziqet e një dite më parë. Por gjithsesi tani isha përsëri në shtëpinë time, me tretësirat e mia pranë. Mirënjohja për shpëtimin tim më ngrohte aq fort shpirtin sa më ngjante se mund të kisha një shpresë të vërtetë. Pas drekës po shëtisja ngadalë në oborr duke thithur me kënaqësi ajrin e freskët, kur përsëri më pushtuan ato shenjat parathënëse të shndërrimit tim. Nuk më mbeti më shumë kohë se sa të mbërrija në kabinetin tim, kur u gjenda i pushtuar nga tërbimi dhe fërgëlloja nga pasionet e Hajdit. Këtë radhë,për tu kthyer te vetja ime mu desh të dyfishoja sasinë e tretësirës që merrja. Por fatkeqësisht gjashtë orë më pas, kur qeshë ulur duke shikuar me trishtim flakët e zjarrit, dhimbjet më kapën përsëri dhe përsëri unë qeshë i detyruar të vrapoj te tretësirat e mia. Shkurt, që nga ajo ditë, ishin vetëm përpjekjet fizike dhe marrja e menjëhershme e tretësirës, ato që më ndihmonin të ruaja pamjen e Xhekillit. Në çdo çast, ditë a natë qoftë, unë pushtohesha nga ato dridhmat paralajmëruese. Mbi të gjitha nëse flija, por mjaftonte edhe të dremitja pak në ndenjësen time, që unë të zgjohesha i shndërruar në Hajd. Kërcënimi i vazhdueshëm i kësaj mëngjre, mungesa dërmuese e gjumit, më katandisën në një qenie të leqendisur nga ethet, të fikur e pocaqisur në shpirt e në trup dhe të pushtuar çdo çast nga tmerri i asaj vetes tjetër. Por kur flija apo kur ajo tretësira reshtte së vepruari, unë bija menjëherë (se vuajtjet e shndërrimit ishin bërë gjithnjë e më të lehta) në thonjtë e përfytyrimeve të llahtarshme të një shpirti që ziente nga urrejtja e verbër dhe të një trupi që ngjante të ishte fort i dobët për ti bërë ballë atij shpenzimi të hatashëm të energjive jetësore. Hajdi dukej se fuqizohej ndërkohë që Xhekilli ligështohej. Por dukej qartë se urrejtja që i ndante tani dukej të ishte e barabartë te të dy. Te Xhekilli kjo ishte çështje e një instinkti jetësor. Ai tashmë kishte parë shëmtimin e plotë të asaj krijesës me të cilën kishte të përbashkët disa fenomene të ndërgjegjes dhe e dinte se ai do të qe ortaku i tij në vdekje. Veç këtyre lidhjeve, që ishin pjesa më ligështuese e mjerimit të tij, ai te Hajdi, megjithë gjallërinë e forcës së tij, shihte një qenie jo vetëm të skëterrshme po edhe joorganike. Ishte tronditëse për të që ajo baltë hendeqesh të ngrihej e të lëshonte britma e zëra, që ajo masë pluhuri pa formë të gjëllijë e të mëkatojë, që ajo ç’ka ishte pa jetë e pa trajtë të mundte ti zërë frymën jetës. Dhe akoma më tej që ai rebel i neveritshëm i qe rrasur atij më ngjitur se një grua, më ngjitur se vetë sytë e tij. Ai qe burgosur në mishin e tij e aty Xhekilli e dëgjonte të mërmëriste, të përpiqej të merrte trajtë e të lindte. Në çastet e dobësisë a të përgjumjes ai arrinte të ngrihej kundër tij e ta zhvishte edhe atë vetë nga qenia e tij. Urrejtja e Hajdit ndaj Xhekillit ishte e një natyre tjetër. Lemeria që kishte nga trekëmbëshi e shtynte të bënte një lloj vetëvrasjeje të përkohshme dhe të tërhiqej në gjendjen e ndërvarur të një gjysmë personi. Por ai e urrente këtë shtrëngesë, ai e urrente trishtimin e thellë në të cilin Xhekilli zhytej dhe e ndjente neverinë më të cilën shikohej prej tij. Kjo e shtynte drejt atyre marifeteve të

rrezikshme që më sajonte herë pas here duke nëmur e truar me shkrimin tim në atë të librave të mia, duke djegur shkresat e mia e duke shqyer portretin e tim eti. Sikur të mos kishte patur atë frikë nga vdekja, ai prej kohësh do ta kishte rrënuar veten me qëllim që të shkaktonte rrënimin tim. Por ai ka një dashuri të mahnitshme për jetën. Po shkoj akoma më tej; unë që nuk mund ta sjell atë ndër mend pa mu bërë shtati akull e pa zënë shtratin, unë para ngjitjes së tij të pështirë e gjithë zjarr pas meje dhe duke e ditur sa shumë i druhet ai fuqisë time për ta zhdukur duke bërë vetëvrasje, ndjej në zemër një lloj mëshire për të. E shoh të padobishme të zgjatem më shumë në këtë rrëfim se edhe koha më mungon egërsisht. Kërrkush nuk ka vuajtur ndonjëherë tortura të tilla. E megjithatë kohë bën të sajën. Jo se ajo i zbut dhimbjet, por ajo sjell një ashpërsim të shpirtit, një nënshtrim të dëshpëruar ndaj tyre. Ndëshkimi im do të kishte zgjatur vite të tëra, po të mos kishte ndodhur ajo hataja e fundit që më ka rënë në kokë së fundi e që më ka ndarë përfundimisht nga paraqitja dhe natyra ime. Sasia e asaj kripës së famshme, nga e cila nuk kam blerë më që nga dita e provave të para që bëja, po i afrohet fundit. Porosita një sasi tjetër dhe përgatita përzierjen për atë tretësirën. Menjëherë ajo nisi të ziejë, por ngjyra u shndërrua vetëm një herë e aq. Shndërrimi i dytë nuk ndodhi. Megjithatë e rrëkëlleva të gjithën, por te unë nuk ndodhi asnjë ndryshim. Ju do të mësoni nga Poli se si e dërgova të kërkojë në të anët e Londrës, por më kot. Tashmë unë jam i bindur se sasia e parë që bleva nuk ka qenë krejt e pastër. Tamam ajo papastërti e panjohur i jepte atë fuqi tretësirës. Ka kaluar pothuaj një javë dhe unë jam duke përfunduar këtë rrëfim nën ndikimin e sasisë së fundit që më kishte mbetur prej atij pluhurit të mëparshëm. Veç ndonjë mrekullie që mund të ndodhë, kjo është hera e fundit që Henri Xhekilli mendon me mendjen e tij dhe mund të shohë në pasqyrë fytyrën e tij (që është fikur aq mjerisht). Madje as që duhet të vonohem duke shkruar gjatë. Nëse rrëfimi im i deritanishëm i ka shpëtuar grisjes kjo i detyrohet sa përkujdesjes sime ashtu edhe një shansit të mirë. Nëse ajo llahtaria e shndërrimit tim nis të më mbërthejë tani që po shkruaj, Hajdi do ti bënte copë e çikë këto letra, por nëse do të kalonte ca kohë, ato do të shpëtojnë sepse egoizmi i tij i habitshëm, si të qe një majmun, nuk e lejon që të zemërohet për gjësendi tjetër veç asaj që ndodh në çast, para syve të tij. Por natyrisht ai e di fundin që na pret dhe kjo e ka ndryshuar dhe dërrmuar. Pas rreth gjysmë ore, ndërkohë që unë përfundimisht do të gjendem në lëkurën e atij personaliteti të urryer, e di që do të zhytem aty në kolltukun tim duke u dridhur e qarë ose do të jem duke ecur poshtë e lart kësaj dhome (streha ime e fundit), duke nderur me kujdes veshët për të kapur zhurmën më të vogël kërcënuese. Po Hajdi do të përfundojë në trekëmbësh, apo në çastin e fundit do të ketë burrërinë t’ia heqë vetes? Një perëndi e di. Mua pak më shqetëson kjo punë. Ora e vërtetë e vdekjes sime është tani dhe ajo që do të ndodhë më pas është çështje e tjetërkujt. Këtu pra, duke lëshuar penën e duke vënë vulën mbi rrëfimin tim, unë i jap fund jetës së trishtuar në Henri Xhekillit. Fund